Lập trình là một nghệ thuật
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (87.42 KB, 2 trang )
Lập trình là khoa học hay nghệ thuật?
Phan Đình Diệu
Lập trình là viết chương trình để giải một bài toán chotrước trên máy tính điện tử. Chương
trình là một dãy các lệnh những phép toánđược viết trong một ngôn ngữ lập trình nào đó và
do máy thực hiện. Về nguyêntắc, máy tính có khả năng thực hiện mọi chương trình viết
trong những ngôn ngữ mà máy 'hiểú được, và nếu không có chương trình thì máy không
làmđược gì cả. Vì vậy, từ khi có máy tính thì cũng bắt đầu có nghề lập trình, vànghề lập
trình đã phát triển mạnh mẽ cùng với sự phát triển cực kỳ mạnh mẽ của máy tính điện tử
trong những thập niên vừa qua. Các bài toán mà con người muốn dùng máy tính để giải thì
thiên hình vạn trạng, có mặt trong mọi lĩnh vực, và vì vậy, lập trình cũng hết sức đa dạng
và phức tạp, chẳng có chương trình nàogiống chương trình nào, các lập trình viên (hay
chuyên viên lập trình) phải tuỳtài tuỳ trí của mình mà tìm cách xoay xở. Rồi từ đó, kinh
nghiệm được tích luỹdần, dần dần hình thành những lý thuyết về lập trình, phát triển các
ngôn ngữlập trình,... cho đến gần đây việc lập trình được tổ chức sản xuất theo kiểucông
nghệ, xuất hiện công nghệ lập trình hay công nghệ phần mềm, v.v... Tuyvậy, có những câu
hỏi về bản chất của hoạt động lập trình được đặt ra từ thuởban đầu của kỷ nguyên máy tính
như: lập trình là khoa học hay là nghệ thuật?thì cho đến nay vẫn là một câu hỏi được sự
quan tâm của không ít chuyên viênlập trình và giới Tin học nói chung. Tính khoa học của
hoạt động lập trình thìchẳng còn gì để hoài nghi vì công thức chươngtrình = cấu trúc dữ
liệu + thuật toántừ lâu đã được thừa nhận rộng rãi, và ai cũng biết cấu trúc dữ liệu và
thuậttoán là những đối tượng của các lý thuyết toán học, tức là của khoa học. Còntính nghệ
thuật? Không phải ngẫu nhiên mà D.E.Knuth, một chuyên gia lập trìnhlỗi lạc vào bậc nhất,
đồng thời là một nhà Toán học uyên bác, lại đặt cho bộsách nổi tiếng về lập trình của mình
cái tên Nghệ thuật lập trình máy tính, nghệ thuật chứ không là khoa học, dùrằng trong bộ
sách đó chứa đầy ắp các kiến thức khoa học! Vậy về thực chất, lậptrình là khoa học hay là
nghệ thuật? Cần có các hiểu biết về thuật toán, về cáccấu trúc, cần có khả năng suy luận lô
gích trên các cấu trúc và thuật toán,nghiên cứu các tính chất của thuật toán và lựa chọn thế
nào là thuật toán tốtnhất, v.v... thì rõ ràng là khoa học rồi. Nhưng đa số các nhà lập trình
cónhiều kinh nghiệm cho ta biết rằng trước một bài toán, trước khi có trong taycác thuật
toán để mà phân tích, lập luận, để mà xuống tay viết các dòng lệnh,thì thường phải qua một
giai đoạn suy nghĩ, vận dụng trí tưởng tượng để hìnhdung ra những bức tranh khác nhau
của bài toán, những hình khối bộ phận, nhữngmối quan hệ, thường khi rất rối rắm phức
tạp, và cứ để mặc cho những rối rắm đólởn vởn trong tư duy của mình, cho đến khi xuất
hiện những ý tưởng bột phát gỡcho mình những rối rắm và chỉ đường đi đến những giải
pháp. C.Simonyi, mộtchuyên gia lập trình người Hungari khẳng định: lập trình vừa là khoa
học, vừalà nghệ thuật, hiểu biết về các thuật toán là khoa học, tưởng tượng về các kiếntrúc
là nghệ thuật. Có những địa hạt mà các lập luận lô gích của khoa học khôngtiếp cận được,
trong khi một chương trình, một sản phẩm phần mềm mà ta mongmuốn thì không chỉ cần
cho được kết quả, giải được bài toán, mà còn cần phảihay, phải đẹp; cái hay, cái đẹp đó
của một phần mềm, theo ý của một chuyên giaphần mềm khác - Bob Carr - chỉ có thể sinh
ra từ thế giới của trí tưởng tượngvà những trực cảm. Bill Gates, ông chủ giàu có của
Microsoft, có lần kể lại nhữngkinh nghiệm bản thân hồi còn hàn vi cùng ông bạn Paul
Allen viết chương trìnhthông dịch ngôn ngữ BASIC cho máy vi tính, nói rằng ông chỉ ngồi
vào bàn đểviết các dòng lệnh khi trong đầu đã tưởng tượng mọi chuyện về chương trình
rồi.Trả lời câu hỏi: Các ý tưởng đến từ đâu?,ông cho biết không có một quá trình hình thức
nào cho việc xuất hiện các ýtưởng cả, các ý tưởng thường đến qua những thảo luận chung
và những tiếp tụcsuy nghĩ, hình dung, tưởng tượng của mỗi người. Khi viết chương trình
thôngdịch BASIC, ông không chỉ nhằm có một chương trình dịch được, mà là một
chươngtrình dịch chỉ chiếm bộ nhớ 4K. Cảm hứng sáng tạo chỉ có thể đến với ta khixuất
hiện những ý tưởng độc đáo. Jeb Raskin, người tham gia sáng tạo ra kháiniệm menu của hệ
điều hành cho máy Macintosh của hãng Apple, kể lại: Tôi chẳngmuốn phần cứng hay phần
mềm, tôi chỉ muốn có một dụng cụ dễ dùng. Và từ ý tưởngmuốn biến máy vi tính thành
một dụng cụ dễ sử dụng, ông ta đã cùng các đồngnghiệp sáng tạo ra phần mềm của hệ điều
hành với những 'thực đơn'(menu), mà chỉ cần bấm nút trỏ đến các thực đơn đó ta có thể sai
khiến máy làmnhững gì mà ta muốn. Ông muốn chứng tỏ với những người thích tạo nên
các hệthống phức tạp một điều giản dị: còn có những cách đơn giản hơn! Trong thế
giớingày càng phức tạp của những chương trình và thuật toán, tính đơn giản quả làmột vẻ
đẹp đáng trân trọng!
Các bạn trẻ thân mến! Viết những dòng này tôi chỉ muốntrao đổi với các bạn một mong
muốn: Làm phần mềm là một công việc vừa khoa học,vừa nghệ thuật. Chúc các bạn đang
sáng tạo các phần mềm hoặc đang có nguyệnvọng trở thành chuyên viên phần mềm một
năm mới có đầy năng lực trí tuệ và đầytrí tưởng tượng lãng mạn để cống hiến cho đời
những sản phẩm phần mềm ngày cànghay hơn, đẹp hơn, những cái hay sâu sắc và những
vẻ đẹp dung dị.
PhanĐình Diệu
