 Câu 18: Trình bày quan ni m duy v t bi n ch ng v ngu n g c, b n ch t và k t c u c aệ ậ ệ ứ ề ồ ố ả ấ ế ấ ủ
ý th c. ứ
V n đ ấ ề ngu n g cồ ố và b n ch t ả ấ c a ủ ý th c ứ là v n đ r t ph c t p c a tri t h c, là n iấ ề ấ ứ ạ ủ ế ọ ơ
di n ra cu c đ u tranh quy t li t gi a ch nghĩa duy v t và ch nghĩa duy tâm, gi a khoaễ ộ ấ ế ệ ữ ủ ậ ủ ữ
h c và th n h c. N u ọ ầ ọ ế ch nghĩa duy tâm - tôn giáoủ đ ng nh t ý th c con ng i v i linh h nồ ấ ứ ườ ớ ồ
cá nhân, r i đ ng nh t linh h n cá nhân v i linh h n th gi i, và tìm ki m ngu n g c, b nồ ồ ấ ồ ớ ồ ế ớ ế ồ ố ả
ch t c a chúng trong cái siêu nhiên, phi l ch s - xã h i, thì ấ ủ ị ử ộ ch nghĩa duy v tủ ậ – khoa h c ọ coi
ý th c con ng i là đ i s ng tâm lý - tri th c - tinh th n c a h , và d a vào các thành t uứ ườ ờ ố ứ ầ ủ ọ ự ự
khoa h c cùng c s th c ti n đ tìm ki m ngu n g c, làm rõ b n ch t c a nó trong cái tọ ơ ở ự ễ ể ế ồ ố ả ấ ủ ự
nhiên, cái l ch s - xã h i c a chính con ng i.ị ử ộ ủ ườ
1. Ngu n g c c a ý th cồ ố ủ ứ
Ch nghĩa duy v t bi n ch ng cho r ng, ủ ậ ệ ứ ằ b óc ng i ộ ườ cùng v iớ s tác đ ng ự ộ c aủ th gi iế ớ
v t ch t ậ ấ lên b óc ng i ộ ườ là ngu n g c t nhiên ồ ố ự c aủ ý th c. ứ Nh ng ngu n g c t nhiên m iư ồ ố ự ớ
ch là đi u ki n c n ch ch a đ đ ý th c ra đ i. Ý th c ch xu t hi n th t s khi s hìnhỉ ề ệ ầ ứ ư ủ ể ứ ờ ứ ỉ ấ ệ ậ ự ự
Page 160 of 487
thành b óc ng i và s tác đ ng c a th gi i v t ch t lên b óc ng i g n li n v i cácộ ườ ự ộ ủ ế ớ ậ ấ ộ ườ ắ ề ớ
ho t đ ng ạ ộ lao đ ngộ , ngôn ng ữ x y ra trongả các quan h xã h iệ ộ c a h .ủ ọ
a) Ngu n g c t nhiên ồ ố ự
+ B óc ng i:ộ ườ B óc c a con ng i hi n đ i là s n ph m c a quá trình ti n hóa lâuộ ủ ườ ệ ạ ả ẩ ủ ế
dài v m t sinh v t – xã h i. V m t sinh v t, óc ng i là k t qu c a s ti n hóa sinh h cề ặ ậ ộ ề ặ ậ ườ ế ả ủ ự ế ọ
t óc v n. Nó là m t t ch c v t ch t s ng đ c bi t, có c u trúc tinh vi và ph c t p, baoừ ượ ộ ổ ứ ậ ấ ố ặ ệ ấ ứ ạ
g m kh ang 14 t t bào th n kinh có liên h n i t i và v i các giác quan t o thành m tồ ỏ ỷ ế ầ ệ ộ ạ ớ ạ ộ
m ng l i thu nh n, đi u ch nh ho t đ ng c a c th trong quan h v i th gi i bên ngoàiạ ướ ậ ề ỉ ạ ộ ủ ơ ể ệ ớ ế ớ
qua các ph n x . Ho t đ ng sinh lý th n kinh trong b óc ng i th ng nh t trong mình haiả ạ ạ ộ ầ ộ ườ ố ấ
quá trình khác nhau nh ng ràng bu c v i nhau: ư ộ ớ quá trình sinh lý và quá trình ý th cứ . Cũng
gi ng nh m i tín hi u đi u mang n i dung thông tin, thì trong b óc ng i m i quá trìnhố ư ọ ệ ề ộ ộ ườ ọ
sinh lý đ u mang n i dung ý th c. Các thành t u c a khoa h c t nhiên mà tr c h t là sinhề ộ ứ ự ủ ọ ự ướ ế
lý h c c a h th n kinh cho phép kh ng đ nh quan đi m duy v t bi n ch ng cho r ng, ọ ủ ệ ầ ẳ ị ể ậ ệ ứ ằ ý
th c ứ ch làỉ thu c tính ộ c a m t d ng v t ch t s ng có t ch c cao làủ ộ ạ ậ ấ ố ổ ứ b óc ng iộ ườ . B ócộ
ng i là c quan v t ch t c a ý th c, còn ý th c là ch c năng c a b óc ng i. Ho t đ ng ýườ ơ ậ ấ ủ ứ ứ ứ ủ ộ ườ ạ ộ
Page 161 of 487

th c c a con ng i di n ra trên c s ho t đ ng sinh lý th n kinh c a b óc ng i. Ý th cứ ủ ườ ễ ơ ở ạ ộ ầ ủ ộ ườ ứ
ph thu c vào ho t đ ng b óc ng i, do đó, khi b óc b t n th ng thì ho t đ ng c a ýụ ộ ạ ộ ộ ườ ộ ị ổ ươ ạ ộ ủ
th c s không bình th ng. ứ ẽ ườ
+ S tác đ ng ự ộ c aủ th gi i v t ch tế ớ ậ ấ lên b óc ng i: ộ ườ D a trên lý lu n ph n ánhự ậ ả
32
, chủ
nghĩa duy v t bi n ch ng kh ng đ nh r ng, ậ ệ ứ ẳ ị ằ ý th c ứ là hình th c ph n ánh cao nh t th gi iứ ả ấ ế ớ
hi n th c, ý th c ch n y sinh giai đo n cao c a th gi i v t ch t, cùng v i s xu t hi nệ ự ứ ỉ ả ở ạ ủ ế ớ ậ ấ ớ ự ấ ệ
32
Quan ni m duy v t bi n ch ng cho r ng:ệ ậ ệ ứ ằ
• Ph n ánhả là năng l cự c a m t h th ng v t ch t nàyủ ộ ệ ố ậ ấ tái hi n trong mình nh ng đ c đi m tính ch t c a m t h th ng v t ch t khácệ ữ ặ ể ấ ủ ộ ệ ố ậ ấ
khi chúng t ng tác qua l i l n nhauươ ạ ẫ . Ph n ánhả là thu c tính khách quan, ph bi n ộ ổ ế c a v t ch t đ c bi u hi n ra trong s liên h , tácủ ậ ấ ượ ể ệ ự ệ
đ ng qua l i gi a các h th ng v t ch t v i nhau. ộ ạ ữ ệ ố ậ ấ ớ K t qu c a s ph n ánh ph thu c vào c hai h th ng v t ch t - tác đ ng và b tácế ả ủ ự ả ụ ộ ả ệ ố ậ ấ ộ ị
đ ng. H th ng b tác đ ng bao gi cũng mang thông tin v h th ng tác đ ng, nghĩa là quá trình ph n ánh bao hàm quá trình thông tin. ộ ệ ố ị ộ ờ ề ệ ố ộ ả
• D a trên m c đ k t c u – t ch c hay trình đ phát tri n c a v t ch t mà ph n ánh đ c chia thànhự ứ ộ ế ấ ổ ứ ộ ể ủ ậ ấ ả ượ ph n ánhả lý – hóa h c, ph nọ ả
ánh sinh h c ọ và ph n ánh xã h i.ả ộ
Ph n ánh lý – hóaả h cọ là đ c tr ngặ ư c b n c a ơ ả ủ gi i t nhiên vô sinhớ ự . Nó mang tính th đ ng, ch a có tính đ nh h ng và l a ch n, ch uụ ộ ư ị ướ ự ọ ị
s chi ph i c a các quy lu t c - lý - hóa h c vàự ố ủ ậ ơ ọ th hi n b ng s thay đ i các đ c tính hóa - lý - c . ể ệ ằ ự ổ ặ ơ
Ph n ánh sinh h cả ọ là đ c tr ngặ ư c b n c a ơ ả ủ gi i t nhiên h u sinhớ ự ữ , nh đó mà các sinh th t đi u ch nh mình trong m t m c đ nh tờ ể ự ề ỉ ộ ứ ộ ấ
đ nh đ thích nghi đ c v i môi tr ng nh m duy trì s t n t i c a mình. Nó mang tính đ nh h ng và l a ch n; nó b t đ u có tính chị ể ượ ớ ườ ằ ự ồ ạ ủ ị ướ ự ọ ắ ầ ủ
đ ng, và đ c th c hi n thông qua các hình th c c th sau: ộ ượ ự ệ ứ ụ ể Kích thích là hình th c ph n ánh c b n x y ra trong c th ứ ả ơ ả ả ơ ể th c v tự ậ . Ph nả
xạ là hình th c ph n ánh c b n x y ra trong c th ứ ả ơ ả ả ơ ể đ ng v t có h th n kinh ch a hoàn ch nh,ộ ậ ệ ầ ư ỉ đ c th c hi n ch y u d a vào cácượ ự ệ ủ ế ự
ph n x không đi u ki nả ạ ề ệ . Tâm lý đ ng v tộ ậ là hình th c ph n ánh c b n x y ra trong c th ứ ả ơ ả ả ơ ể đ ng v t có h th n kinh khá hoàn ch nh,ộ ậ ệ ầ ỉ
đ c th c hi n ch y u d a vào các ượ ự ệ ủ ế ự ph n x có đi u ki nả ạ ề ệ . Ph n ánh tâm lý đ ng v t mang tính b n năng do nhu c u sinh lý tr c ti pả ộ ậ ả ầ ự ế
c a c th và các quy lu t sinh h c chi ph i. ủ ơ ể ậ ọ ố
Ph n ánh xã h i ả ộ hay ý th cứ con ng iườ là hình th c ph n ánh mang tínhứ ả năng đ ng sáng t o, đ nh h ng ộ ạ ị ướ và l a ch n cao nh tự ọ ấ c a m tủ ộ
d ng v t ch t có t ch c ph c t p nh t – v t ch t xã h i. ạ ậ ấ ổ ứ ứ ạ ấ ậ ấ ộ Ý th cứ là đ c tr ngặ ư c b n c a ơ ả ủ xã h i loài ng iộ ườ , nh đó mà loài ng i t đi uờ ườ ự ề
ch nh m i ho t đ ng c a mình đ c i t o môi tr ng nh m duy trì s t n t i c a mình. Ý th c do nhu c u và l i ích tr c ti p c a cá nhânỉ ọ ạ ộ ủ ể ả ạ ườ ằ ự ồ ạ ủ ứ ầ ợ ự ế ủ
con ng i và các quy lu t xã h i loài ng i chi ph i.ườ ậ ộ ườ ố
Page 162 of 487

c a con ng i. Ý th c là ý th c c a con ng i, n m trong con ng i; còn con ng i n mủ ườ ứ ứ ủ ườ ằ ườ ườ ằ
trong th gi i v t ch t. Ý th c không ch b t ngu n t thu c tính ph n ánh c a v t ch t màế ớ ậ ấ ứ ỉ ắ ồ ừ ộ ả ủ ậ ấ
còn là k t qu phát tri n lâu dài c a nó. N i dung c a ý th c là thông tin v th gi i v tế ả ể ủ ộ ủ ứ ề ế ớ ậ
ch t. ấ Ý th cứ là s ph n ánh c a v t ch t bên ngoàiự ả ủ ậ ấ – v t đ c ph n ánh - ậ ượ ả vào bên trong bộ
óc ng i ườ – c quan ph n ánh. ơ ả
Tóm l i, ạ ý th c không th di n ra bên ngoài ho t đ ng sinh lý th n kinh c a b ócứ ể ễ ạ ộ ầ ủ ộ
ng i, không th tách r i ý th c ra kh i b óc ng iườ ể ờ ứ ỏ ộ ườ , và n u ế không có s tác đ ng c a thự ộ ủ ế
gi i v t ch t lên giác quan và qua đó lên b óc ng i thì ý th c không th x y raớ ậ ấ ộ ườ ứ ể ả .
b) Ngu n g c xã h i ồ ố ộ
+ Lao đ ngộ : Loài v t là sinh th ho t đ ng theo b n năng và s ng ch y u thích nghiậ ể ạ ộ ả ố ủ ế
v i môi tr ng t nhiên đ khai thác các s n ph m t nhiên có s n c n thi t cho s s ngớ ườ ự ể ả ẩ ự ẵ ầ ế ự ố
còn c a mình. Nh ng loài ng i l i là sinh th ho t đ ng th c ti n, s ng ch y u c i t oủ ư ườ ạ ể ạ ộ ự ễ ố ủ ế ả ạ
môi tr ng t nhiên và hoàn c nh xã h i đ t o ra các s n ph m và các quan h c n thi tườ ự ả ộ ể ạ ả ẩ ệ ầ ế
cho s s ng còn c a chính mình. C t lõi c a ho t đ ng th c ti n là quá trình ự ố ủ ố ủ ạ ộ ự ễ lao đ ngộ .
Thông qua lao đ ngộ c i t o th gi i khách quan có ch đích mà con ng i tác đ ng vào cácả ạ ế ớ ủ ườ ộ
Page 163 of 487
đ i t ng hi n th c m t cách năng đ ng, b t chúng ph i b c l nh ng thu c tính, k t c u,ố ượ ệ ự ộ ộ ắ ả ộ ộ ữ ộ ế ấ
quy lu t v n đ ng c a mình ra thành nh ng hi n t ng nh t đ nh. Nh ng hi n t ng nàyậ ậ ộ ủ ữ ệ ượ ấ ị ữ ệ ượ
tác đ ng vào giác quan, và sau đó đi đ n b óc ng i t o thành nh ng hình t ng c a ý th cộ ế ộ ườ ạ ữ ượ ủ ứ
ph n ánh v chúng. Khi ho t đ ng th c ti n này càng đ c m r ng và đào sâu thì ý th cả ề ạ ộ ự ễ ượ ở ộ ứ
con ng i càng phong phú và sâu s c.ườ ắ
+ Ngôn ng :ữ Trong quá trình s ng c ng đ ng, m i cá th trong gi ng loài đ u c n ph iố ộ ồ ọ ể ố ề ầ ả
giao ti p v i nhau và truy n nh ng hi u bi t cho nhau. ế ớ ề ữ ể ế Loài v tậ - sinh th ho t đ ng theoể ạ ộ
b n năng giao ti p và truy n nh ng kinh nghi m, hi u bi t cho nhau ch y u b ng ả ế ề ữ ệ ể ế ủ ế ằ hệ
th ng tín hi u th nh tố ệ ứ ấ đ c mã hóa (b m sinh) trong b n năng loài v t. Nh ng ượ ẩ ả ậ ư loài ng iườ -
sinh th ho t đ ng th c ti n giao ti p và truy n nh ng kinh nghi m, hi u bi t cho nhau chể ạ ộ ự ễ ế ề ữ ệ ể ế ủ
y u b ng ế ằ h th ng tín hi u th haiệ ố ệ ứ đ c hình thành và phát tri n trong ho t đ ng th c ti nượ ể ạ ộ ự ễ
lao đ ng c a con ng i, x y ra trong c ng đ ng xã h i. Đó là ộ ủ ườ ả ộ ồ ộ ngôn ng - h th ng tín hi uữ ệ ố ệ
v t ch t mang n i dung ý th cậ ấ ộ ứ . Nh vào ngôn ng mà ý th c t n t i và th hi n đ c. Ngônờ ữ ứ ồ ạ ể ệ ượ
ng là cái v v t ch t c a t duy, là hi n th c tr c ti p c a t t ng. Nó v a là ph ngữ ỏ ậ ấ ủ ư ệ ự ự ế ủ ư ưở ừ ươ

ti n giao ti p v a là công c t duy. V i tính cách là công c t duy, ngôn ng cho phép táchệ ế ừ ụ ư ớ ụ ư ữ
Page 164 of 487
ra kh i s v t c m tính đ ph n ánh th gi i m t cách tr u t ng, khái quát, đ ng th i ti nỏ ự ậ ả ể ả ế ớ ộ ừ ượ ồ ờ ế
hành các ho t đ ng suy nghĩ v th gi i m t cách gián ti p đ n m b t nh ng c p đ b nạ ộ ề ế ớ ộ ế ể ắ ắ ữ ấ ộ ả
ch t chi ph i các lĩnh v c hi n t ng x y ra trong th gi i. ấ ố ự ệ ượ ả ế ớ
Ý th c con ng i t n t i trong các con ng i cá nhân nh ng nó không ph i là hi nứ ườ ồ ạ ườ ư ả ệ
t ng thu n tuý cá nhân mà là hi n t ng mang ượ ầ ệ ượ tính l ch s - xã h i,ị ử ộ đ c hình thành và thượ ể
hi n qua ệ các quan h xã h iệ ộ mà cá nhân luôn b chi ph i.ị ố
Tóm l i, ạ không ph i h th gi i khách quan tác đ ng vào b óc con ng i là trong conả ễ ế ớ ộ ộ ườ
ng i có ngay ý th c v th gi i, mà ý th c đ c hình thành t trong quá trình ho t đ ngườ ứ ề ế ớ ứ ượ ừ ạ ộ
lao đ ng và giao ti p c ng đ ng c a con ng i. Ý th c là s ph n ánh năng đ ng sáng t oộ ế ộ ồ ủ ườ ứ ự ả ộ ạ
th gi i khách quan vào trong b óc ng i thông qua lao đ ng, ngôn ng và di n ra trongế ớ ộ ườ ộ ữ ễ
các quan h xã h i. Ý th c là s n ph m c a s phát tri n xã h i, ph thu c vào xã h i vàệ ộ ứ ả ẩ ủ ự ể ộ ụ ộ ộ
mang tính ch t xã h i.ấ ộ
2. B n ch t c a ý th cả ấ ủ ứ
Page 165 of 487
Khi kh c ph c c s tuy t đ i l n s coi th ng tính năng đ ng sáng t o c a ý th c,ắ ụ ả ự ệ ố ẫ ự ườ ộ ạ ủ ứ
kh c ph c vi c tách ý th c ra kh i v t ch t hay đ ng nh t ý th c v i v t ch tắ ụ ệ ứ ỏ ậ ấ ồ ấ ứ ớ ậ ấ
33
, ch nghĩaủ
duy v t bi n ch ngậ ệ ứ cho r ng, ằ ý th c ứ là hình th c ph n ánh xã h i – ph n ánh m t cách năngứ ả ộ ả ộ
đ ng sáng t o hi n th c khách quan vào trong b óc con ng i có l i ích. ộ ạ ệ ự ộ ườ ợ Vì v y,ậ tính ph nả
ánh, tính sáng t o, tính xã h iạ ộ là nh ng m t t o nên ữ ặ ạ b n ch tả ấ c a ý th c. ủ ứ
Ý th c không ph i là b n sao th đ ng, gi n đ n, máy móc c a s v t. Ý th c thu c vứ ả ả ụ ộ ả ơ ủ ự ậ ứ ộ ề
con ng i – m t sinh th xã h i mà ho t đ ng b n ch t là ho t đ ng th c ti n sáng t o l iườ ộ ể ộ ạ ộ ả ấ ạ ộ ự ễ ạ ạ
th gi i theo nhu c u c a xã h i. Ý th c ph n ánh th gi i khách quan trong quá trình ho tế ớ ầ ủ ộ ứ ả ế ớ ạ
đ ng th c ti n sáng t o đó c a con ng i. Ý th c “ch ng qua là v t ch t đ c đem chuy nộ ự ễ ạ ủ ườ ứ ẳ ậ ấ ượ ể
vào trong đ u óc con ng i và đ c c i bi n đi trong đó”ầ ườ ượ ả ế ở
34
. Vì v y, ậ ý th c là hình nh phiứ ả

c m tính c a các đ i t ng v t ch t có s t n t i c m tính, là th c t i ch quan ả ủ ố ượ ậ ấ ự ồ ạ ả ự ạ ủ không
mang tính v t ch t ậ ấ ph n ánh sáng t o th c t i khách quan - ả ạ ự ạ th gi i v t ch t.ế ớ ậ ấ
33
N u ế ch nghĩa duy tâmủ tuy t đ i hóa tính năng đ ng sáng t oệ ố ộ ạ c a ý th c, và coi ủ ứ ý th c mang b n tính siêu nhiênứ ả , t đó cho r ng gi iừ ằ ớ
t nhiên là s n ph m sáng t o c a ý th c siêu nhiên – Th ng đ , Linh h n vũ tr , thì ự ả ẩ ạ ủ ứ ượ ế ồ ụ ch nghĩa duy v t siêu hình máy mócủ ậ l i ạ coi
th ng tính năng đ ng sáng t oườ ộ ạ c a ý th c và cho r ng, ủ ứ ằ ý th cứ ch là ỉ s ph n ánh m t cách th đ ng, gi n đ n, máy móc s v t trongự ả ộ ụ ộ ả ơ ự ậ
th gi iế ớ , là s sao chép nguyên xi gi i t nhiên vào trong b óc con ng iự ớ ự ộ ườ - óc sinh ra ý th c cũng gi ng nh gan sinh ra m t.ứ ố ư ậ
34
C.Mác và Ph.Ăngghen, Toàn t p, T. 23ậ , Nxb Chính tr qu c gia, 1995, tr. 35.ị ố
Page 166 of 487
Tính sáng t o c a ý th c th hi n r t phong phú. T trong các quan h xã h i, t các cạ ủ ứ ể ệ ấ ừ ệ ộ ừ ơ
s hi n th c khách quan và ch quan hi n có, ý th c có th t o ra các s c thái c m xúc,ở ệ ự ủ ệ ứ ể ạ ắ ả
nh ng khao khát, nh ng hi u bi t m i; ý th c có th đ a ra các d báo, tiên đoán v t ngữ ữ ể ế ớ ứ ể ư ự ề ươ
lai, xây d ng các gi thuy t, lý thuy t khoa h c r t tr u t ng và khái quát; tuy nhiên ý th cự ả ế ế ọ ấ ừ ượ ứ
cũng có th t o ra nh ng o t ng, huy n tho i hoang đ ng. Ngoài ra, m t s ng i cònể ạ ữ ả ưở ề ạ ườ ở ộ ố ườ
có m t năng l c ý th c r t đ c bi t nh tiên tri, thôi miên, ngo i c m, th u th … Đi u nàyộ ự ứ ấ ặ ệ ư ạ ả ấ ị ề
nói lên tính ph c t pứ ạ c a đ i s ng tâm lý – ý th c c a con ng i. Dù sáng t o là m t m tủ ờ ố ứ ủ ườ ạ ộ ặ
r t c b n c a b n ch t ý th c, nh ng t b n thân mình, ý th c không th sáng t o ra v tấ ơ ả ủ ả ấ ứ ư ừ ả ứ ể ạ ậ
ch t; b i vì, ấ ở sáng t o c a ý th c ch là sáng t o theo quy lu t và trong khuôn kh c a sạ ủ ứ ỉ ạ ậ ổ ủ ự
ph n ánh, sáng t o ra các khách th tinh th nả ạ ể ầ .
Quá trình ph n ánh sáng t o c a ý th c x y ra theo c ch sau: Xu t phát t s trao đ iả ạ ủ ứ ả ơ ế ấ ừ ự ổ
thông tin hai chi u có ch đích và mang tính ch n l c gi a ch th và khách th - đ i t ngề ủ ọ ọ ữ ủ ể ể ố ượ
ph n ánh mà ch th mô hình hóa đ i t ng trong t duy d i d ng hình nh hay ý t ngả ủ ể ố ượ ư ướ ạ ả ưở
tinh th n phi v t ch t, thông qua ho t đ ng th c ti n có ch đích, ch th l a ch n cácầ ậ ấ ạ ộ ự ễ ủ ủ ể ự ọ
ph ng ti n, công c hi u qu đ v t ch t (hi n th c) hóa mô hình tinh th n trong t duyươ ệ ụ ệ ả ể ậ ấ ệ ự ầ ư
Page 167 of 487
thành các s v t quá trình th c s t n t i trong hi n th c cu c s ng. ự ậ ự ự ồ ạ ệ ự ộ ố Ý th c là m t hi nứ ộ ệ
t ng xã h i không ch do nó b t ngu n t th c ti n xã h i, mà còn do nó ph n ánh nh ngượ ộ ỉ ắ ồ ừ ự ễ ộ ả ữ
quan h xã h i và sáng t o ra nh ng s n ph m tinh th n theo nhu c u, quy lu t xã h i choệ ộ ạ ữ ả ẩ ầ ầ ậ ộ
phép.

Tóm l i, ạ tính ph n ánhả và tính sáng t oạ c a ý th c th ng nh t v i nhau trong ho tủ ứ ố ấ ớ ạ
đ ng ộ th c ti n xã h iự ễ ộ c a con ng i. Ý th c ủ ườ ứ là hình th c ph n ánh xã h i – ph n ánh m tứ ả ộ ả ộ
cách năng đ ng sáng t o hi n th c khách quan vào trong b óc c a con ng i có l i ích.ộ ạ ệ ự ộ ủ ườ ợ
3. K t c u c a ý th cế ấ ủ ứ
Ý th c có k t c u ph c t p, bao g m nhi u y u t và quan h thâm nh p vào nhau. N uứ ế ấ ứ ạ ồ ề ế ố ệ ậ ế
d a theo “chi u ngang” thì ý th c đ c chia thành ự ề ứ ượ tri th cứ , tình c m, ni m tin, lý trí, ý chíả ề …,
còn n u d a theo “chi u d c” thì ý th c đ c chia thành ế ự ề ọ ứ ượ t ý th c, ti m th c,ự ứ ề ứ vô th c…ứ
a) Tri th c, tình c m… ứ ả
Tri th c ứ là k t qu c a quá trình con ng i nh n th c th gi iế ả ủ ườ ậ ứ ế ớ . Tri th c thu c nhi uứ ộ ề
lĩnh v c (v t nhiên, xã h i, con ng i…) và có nhi u c p đ (c m tính và lý tính, kinhự ề ự ộ ườ ề ấ ộ ả
nghi m và lý lu n, thông th ng và khoa h c…). Tri th c là y u t c b n và c t lõi c a ýệ ậ ườ ọ ứ ế ố ơ ả ố ủ
Page 168 of 487
th c, là ph ng th c mà theo đó ý th c t n t i và theo đó m t cái gì đó n y sinh ra đ i v i ýứ ươ ứ ứ ồ ạ ộ ả ố ớ
th c. Con ng i là m t sinh th có ý th c, s ng b ng ph ng th c ho t đ ng th c ti n c iứ ườ ộ ể ứ ố ằ ươ ứ ạ ộ ự ễ ả
t o th gi i. Nh ng mu n c i t o hi u qu th gi i con ng i ph i d a trên nh ng hi uạ ế ớ ư ố ả ạ ệ ả ế ớ ườ ả ự ữ ể
bi t v th gi i đ v ch ra ph ng h ng, cách th c hành đ ng. Ý th c không ch a tri th cế ề ế ớ ể ạ ươ ướ ứ ộ ứ ứ ứ
ch là s tr u t ng tr ng r ng, nó không giúp gì cho con ng i trong ho t đ ng th c ti n.ỉ ự ừ ượ ố ỗ ườ ạ ộ ự ễ
Quá trình hình thành và phát tri n c a ý th c cũng là quá trình con ng i tìm ki m và tích lũyể ủ ứ ườ ế
tri th c v th gi i xung quanh. S hi u bi t càng nhi u thì ý th c càng sâu s c.ứ ề ế ớ ự ể ế ề ứ ắ
Tình c mả là nh ng rung đ ng tâm lý khá b n v ng n đ nh c a cá nhân con ng i ph nữ ộ ề ữ ổ ị ủ ườ ả
ánh thái đ c a mình tr c hi n th c cu c s ng.ộ ủ ướ ệ ự ộ ố Tình c m thúc đ y m i ho t đ ng c a conả ẩ ọ ạ ộ ủ
ng i. S thành công hay th t b i trong ho t đ ng c a con ng i ph thu c không ít vàoườ ự ấ ạ ạ ộ ủ ườ ụ ộ
tình c m – t c thái đ c a con ng i tr c ho t đ ng đó. Tình c m có th là ch m nhả ứ ộ ủ ườ ướ ạ ộ ả ể ỗ ạ
nh t nh ng cũng có th là ch y u nh t trong m i con ng i, vì v y nó có th là đ ng l cấ ư ể ỗ ế ấ ỗ ườ ậ ể ộ ự
quan tr ng nh ng cũng có th là l c c n l n đ i v i ti n trình phát tri n c a xã h i. ọ ư ể ự ả ớ ố ớ ế ể ủ ộ
Quan hệ gi a ữ tri th cứ và tình c mả . Tri th cứ và tình c mả là hai cái đ i l p nh ng th ngố ậ ư ố
nh t v i nhau. Tri th c là hình nh ch quan th hi n ấ ớ ứ ả ủ ể ệ hi u bi tể ế c a con ng i v hi n th củ ườ ề ệ ự
Page 169 of 487
khách quan; còn tình c m là hình nh ch quan th hi n ả ả ủ ể ệ rung c mả c a con ng i tr c hi nủ ườ ướ ệ
th c khách quan đó. Tri th c có kh năng ph n ánh t t c s v t, hi n t ng hay đ c đi m,ự ứ ả ả ấ ả ự ậ ệ ượ ặ ể

tính ch t c a chúng mà giác quan con ng i ti p nh n; còn tình c m ch g n li n v i nh ngấ ủ ườ ế ậ ả ỉ ắ ề ớ ữ
s v t, hi n t ng hay đ c đi m, tính ch t nào đó n u chúng th a mãn hay không th a mãnự ậ ệ ượ ặ ể ấ ế ỏ ỏ
m t nhu c u xác đ nh c a cá nhân con ng i. Quá trình hình thành tình c m lâu dài và ph cộ ầ ị ủ ườ ả ứ
t p h n quá trình hình thành tri th c… Dù có s khác nhau r t c b n, nh ngạ ơ ứ ự ấ ơ ả ư tri th cứ và tình
c m ả có liên h m t thi t v i nhau. ệ ậ ế ớ Tình c m đ c n y sinh d a trên c s tri th c, th ngả ượ ả ự ơ ở ứ ườ
thì tri th c nh th nào tình c m nh th n y. Khi tình c m đ c hình thành thì nó chi ph iứ ư ế ả ư ế ấ ả ượ ố
l i tri th c giúp đào sâu hay xuyên t c tri th c. Vì v y, ạ ứ ạ ứ ậ tình c m không d a trên tri th c làả ự ứ
tình c m mù quáng, tri th c mà không ch a tình c m là tri th c “sách v ”.ả ứ ứ ả ứ ở S th ng nh tự ố ấ
c a chúng t o ra ủ ạ đ ng l c tinh th nộ ự ầ m nh m đ i v i m i ho t đ ng c a con ng i.ạ ẽ ố ớ ọ ạ ộ ủ ườ
b) T ý th c, ti m th c, vô th c…ự ứ ề ứ ứ
T ý th c ự ứ là quá trình con ng i t ph n ánh chính mình (th gi i bên trong) trong m iườ ự ả ế ớ ố
quan h v i th gi i bên ngoàiệ ớ ế ớ . Đó là ý th c c a con ng i v hành vi, tình c m, t t ng,ứ ủ ườ ề ả ư ưở
đ ng c , l i ích, đ a v … c a mình trong xã h i, nghĩa là con ng i c nh n th c mình nhộ ơ ợ ị ị ủ ộ ườ ố ậ ứ ư
Page 170 of 487