Bài giảng :
Các nguyên tẵc của quá trình sáng
tạo kỹ thuật
Lời nói đầu:
Đây là phần II trong Bài giảng môn "Thiết kế tối u" dành cho Lớp Cao Học
Xây dựng công trình.
==0==
Sáng tạo là gì
Bi 1:
L dỏm ngh khỏc v dỏm lm khỏc. Vy thụi!
1. éựa vi nóo bn mt chỳt!

Bn hóy tr li trc khi nhỡn gii ỏp: "Jack c tr 5 ụla cho mt
ln ca khỳc g ra lm ụi. Vy Jack c tr bao nhiờu tin ca
khỳc g ra lm bn?".

"Cú 2 ngi ngi trc ca siờu th v chi c tng. H chi 5 vỏn.
Mi ngi u thng 3 vỏn. Sao li th?".

éõy l gii ỏp:

Cõu 1: 15 ụla, vỡ ca khỳc g ra lm ụi thỡ ch cn mt ln ca,
nhng ca mt khỳc g ra lm 4 thỡ cn 3 ln.

Cõu 2: Bi vỡ 2 ngi ny chi vi 2 ngi khỏc nhau.

éõy l 2 trong s nhiu cõu " mo" n gin nht. Chỳng ỏnh la
nóo bn vỡ nóo bn cú xu hng suy ngh theo kiu "mc nh": 2
ngi chi c thỡ "mc nh" l h chi vi nhau, ca khỳc g lm ụi
c 5 ụla thỡ ca lm 4 (2x2) thỡ "mc nh" l c tr 5x2=10
ụla... Trong khi bi khụng h cú nhng d kin nh vy. Ti sao

bn li "mc nh" nh th? éú chớnh l sc tõm lý lm cho nóo bn
b mc la nhng cõu ũi hi ngh sỏng to.

Ngh sỏng to l nhỡn mt vn , mt cõu hi... theo nhng cỏch khỏc
vi thụng thng. Tc l nhỡn mi th t cỏc gúc , tm nhỡn khỏc
nhau, "nhỡn" theo nhng cỏch khụng b hn ch bi thúi quen, bi
phong tc, bi tiờu chun...
2. Ngh sỏng to xa hn

1
Những câu chuyện về nghĩ sáng tạo không phải chờ đến thời kỹ thuật
hiện đại. Từ những năm 1400, Nữ hoàng Isabella của Tây Ban Nha có
lần yêu cầu mọi người tìm cách để quả trứng đứng thẳng trên một đầu
của nó, mà không được dùng cái đế gì kê ở dưới.

Tất cả các vị quan trong triều đình đều vò đầu bứt tóc chịu thua.
Nhưng rồi một thuỷ thủ trẻ bước đến, đập vỡ một đầu của quả trứng
và dựng nó lên bằng đầu đó. Tất nhiên, ruột trứng chảy hết ra và các
quan thì vô cùng tức giận. Nhưng Nữ hoàng thì không. Nữ hoàng chưa
bao giờ nói rằng không được đập vỡ trứng, còn các quan đã nghĩ "mặc
định" là như thế.

Và Christopher Columbus - một thuỷ thủ - bằng cách nghĩ ra bên ngoài
chiếc hộp (lần này có lẽ là bên ngoài cái vỏ trứng!), đã giải quyết được
vấn đề. Ông được Nữ hoàng cung cấp tàu và tiền để bắt đầu chuyến
phiêu lưu của mình.

Thực ra, đây là một ví dụ rõ ràng về một con người không chấp nhận
bị giới hạn bởi những suy nghĩ thông thường. Columbus lên tàu đi vòng
quanh thế giới, trong khi tất cả mọi người lúc đó còn khẳng định là thế

nào rồi ông cũng đi đến "rìa" thế giới và rơi tõm ra ngoài.

3. Ứng dụng của nghĩ sáng tạo

Nếu sức ỳ tâm lý của bạn vẫn còn lớn, e rằng đến bây giờ bạn lại "mặc
định" rằng vậy ra "nghĩ sáng tạo", nói vòng vo mãi, cuối cùng cũng chỉ
để... giải các câu đố!!!

Bạn hãy nghe câu chuyện này. Có 2 người làm bánh quế, với chất
lượng và giá cả như nhau. Khi mọi người chán ăn bánh quế và không
mua nữa, một người bán chẳng biết làm sao và bỏ nghề. Trong khi đó,
người còn lại đã "thiết kế" bánh quế kiểu mới bằng cách cuộn tròn nó
lại theo hình nón và tạo ra một sản phẩm mới hoàn toàn: ốc quế cho
kem.

Như vậy, người bán hàng thứ nhất đã không thể đi tiếp được, còn
người thứ hai đã chuyển dịch ra ngoài giới hạn và những mặc định
thông thường.

Nếu không có sự "nghĩ sáng tạo" của người thứ hai, hẳn bây giờ chúng
ta vẫn chỉ biết ăn kem que hoặc dùng thìa múc từ cốc (hoặc nếu không
có ai nghĩ sáng tạo từ ban đầu thì có thể chúng ta thậm chí còn chẳng
có kem mà ăn!).

Khả năng nghĩ sáng tạo càng trở nên cực kỳ quan trọng trong thế giới
kinh doanh thay đổi nhanh chóng như hiện nay.

4. Những phẩm chất của một người nghĩ sáng tạo

2

- Ðộc lập.
- Tự tin.
- Chấp nhận rủi ro.
- Nhiều năng lượng.
- Nồng nhiệt.
- Không gò bó.
- Thích phiêu lưu.
- Tò mò, hiếu kỳ.
- Nhiều sở thích.
- Hài hước.
- Trẻ con, hiếu động.
- Biết nghi ngờ.

Thực tế cuộc sống không phải là một cái hộp, nên bạn đừng tự tạo ra
rồi chui vào đó!

5. Bạn có thể học để nghĩ sáng tạo

Ai trong chúng ta cũng có sự sáng tạo, và tin tốt là nếu bạn thấy mình
"chưa" (chứ không phải là "không") sáng tạo, bạn có thể học. Công
việc càng khó thì não bạn hoạt động càng tích cực. Theo nghiên cứu thì
đến thiên tài cũng mới sử dụng có 15% hiệu suất não của mình! Cho
nên, học nghĩ sáng tạo để não bạn đi xa hơn là hoàn toàn có thể.
Thậm chí, có rất nhiều gợi ý cho cách học nghĩ sáng tạo.

a. Phương pháp SAEDI - "SAEDI"

không phải là từ gì quái dị, nó là từ "IDEAS" viết lộn ngược. Ðôi khi,
nghĩ sáng tạo chỉ cần bạn nhìn mọi thứ theo chiều khác đi.


S = State of mind (cách suy nghĩ): Tự nói rằng "Tôi chẳng sáng tạo
chút nào" hoặc "Tôi chẳng bao giờ có ý tưởng gì hay ho đâu" sẽ huỷ
hoại sức sáng tạo của bạn. Nghĩ sáng tạo đòi hỏi nghĩ tích cực.

A = Atmosphere (không khí). Có những người thích ở nơi đông người
mới nghĩ ra nhiều thứ. Có những người lại phải ngồi một mình yên tĩnh
mới sáng suốt được. Bạn hãy tạo cho căn phòng mình có không khí tuỳ
theo sở thích. Nếu bạn có nhiều ý tưởng khi đang... đi, hãy chăm đi
dạo ở công viên, bờ hồ... Trang trí phòng bạn bằng những bức ảnh,
ánh sáng... mà bạn thích.

E = Effective thinking (Nghĩ hiệu quả). Nghĩ hiệu quả tức là hướng suy
nghĩ của bạn đến những mục đích cụ thể. Không có mục đích thì bạn
sẽ làm rối hết mọi việc lên.

D = Determination (Quyết tâm). Sự sáng tạo đòi hỏi có luyện tập. Bạn
nên tạo thói quen tưởng tượng. Những ý tưởng ban đầu của bạn có vẻ
hết sức buồn cười và không ai chấp nhận, nhưng đừng bỏ cuộc.

3
I = Ink (viết). Khi bạn nhìn vào những thứ bạn viết ra, bạn sẽ có nhiều
ý tưởng hơn là chỉ nghĩ đến nó.

b. TILS:

T = Think it: Suy nghĩ.
I = Ink it: Viết ra.
L = Link it: Nối, liên tưởng.
S = Sync it: Ðồng nhất.


6. Luyện tập

Có những bài tập suy nghĩ sáng tạo mà bạn có thể thử:

- Nếu bạn cần giao tiếp nhưng bạn không thể sử dụng từ ngữ, dù viết
hay nói, thì bạn làm cách nào? Một người đã đưa ra những ý sau: ngôn
ngữ cử chỉ, dùng trống, dùng đồ vật, dùng đèn nhấp nháy, vẽ...

- Bạn hãy đặt ra những câu hỏi cho những đồ vật thường ngày, ví dụ:
"nếu thang máy không chỉ đi lên và xuống mà còn từ đầu này sang
đầu kia thì sẽ thế nào?", "nếu mỗi cơ quan yêu cầu mỗi ngày mỗi
người phải cười ít nhất 30 phút thì sao?"...

- Vấn đề của một công ty bán khoai tây chiên: khoai tây chiên thường
rất dễ vỡ vụn khi đóng gói, vận chuyển..., vậy làm thế nào? Bạn có thể
bắt đầu bằng việc nghĩ ra cách đóng gói và vận chuyển mà không làm
khoai tây bị vỡ. Sau đó, suy luận: về bản chất thì cái gì giống miếng
khoai tây chiên, chúng có dễ vỡ không?...

- Một cuốn sổ tay thì bạn có thể sáng tạo theo cách nào? "Sức ỳ tâm
lý" rất dễ làm cho đa số mọi người nghĩ rằng "sổ tay thì còn gì để sáng
tạo nữa!". Nó rõ ràng đến phát bực mình! Nhưng vẫn có những ý
tưởng của những người không chịu thua: Sổ tay đổi màu; Sổ biết đọc
những thứ mình viết lên; Sổ sửa lỗi chính tả; Sổ hình tròn; Sổ có thể
dán giấy lên mà không cần hồ dán; Sổ có thể dịch từ tiếng Việt sang
tiếng Anh...

7. Kết

Có một người cha giàu có với 3 người con trai. Ông muốn trao lại tài

sản cho người con thông minh nhất. Thế là ông nghĩ ra một cách: đưa
cho mỗi người một khoản tiền nhỏ và bảo những người con hãy mua
thứ gì có thể làm đầy được nhà kho, càng đầy càng tốt.

Ba người con cầm tiền và đi tìm thứ vừa rẻ vừa dễ làm đầy nhà kho.
Người con cả nhìn thấy một cái cây rất to trên đường, và nghĩ rằng
cành và lá cây rất cồng kềnh, sẽ tỏa ra được mọi ngóc ngách của
phòng. Thế là anh ta mua hết cành cây và thuê người đem về nhà.

4
Người con thứ hai thì mừng húm khi nhìn thấy đống cỏ khô. Cỏ vừa rẻ
vừa nhẹ, lại nhỏ, dễ dàng làm đầy nhà kho. Thế là anh ta mua hết cỏ
và thuê người đem về nhà.

Người con út nghĩ đi nghĩ lại về cách làm đầy nhà kho sao cho vừa hiệu
quả, vừa không tốn kém. Cuối cùng, anh ta chỉ mua một ngọn nến. Khi
thắp ngọn nến lên, cả nhà kho đầy tràn ánh sáng. Người cha rất hài
lòng và để lại tài sản cho người con út.
Hàm ý của câu chuyện này là gì? Ðể thắp sáng được ngọn nến sáng
tạo bên trong mỗi người, trước hết, đầu óc chúng ta phải đầy đã.

Bài 2:
Theo Bộ Lao động Mỹ, người lao động ở thế kỷ 21 cần có 13 kỹ
năng, mà theo họ, kỹ năng tư duy sáng tạo là quan trọng nhất.
Vậy sáng tạo và tư duy sáng tạo đang được hiểu như thế nào?
Sự chiến thắng của "kỹ năng số 1"
Có một chuyện vui thế này: Trong một chuyến đi dự hội nghị tin học, 3
kỹ sư của hãng Apple và 3 kỹ sư của hãng Microsoft gặp nhau tại ga
tàu. Các kỹ sư của Microsoft rất ngạc nhiên khi các kỹ sư của Apple chỉ
mua 1 vé duy nhất, làm sao họ có thể qua mắt được đội kiểm soát vé

gắt gao của tàu?
Khi người soát vé bước vào toa tàu, ba kỹ sư của Apple đồng loạt đứng
lên đi vào toalet. Hành động của họ không thoát khỏi 3 cặp mắt tò mò
của các kỹ sư Microsoft. Sau khi kiểm tra xong trong toa, người soát vé
tiến về phía toalét và gõ cửa: "Cho kiểm tra vé!". Một giọng nói ở
trong vọng ra: "Thưa đây!" Và một chiếc vé được luồn qua khe cửa.
Người soát vé kiểm tra xong và bỏ đi. Các kỹ sư Microsoft ồ lên ngạc
nhiên trước "công nghệ" của Apple.
Và khi hội nghị kết thúc, 6 kỹ sư lại gặp nhau ở nhà ga. Như lần trước,
các kỹ sư Apple chỉ mua 1 vé, trong khi các kỹ sư Microsoft lại chẳng
mua vé nào. Đến lượt các kỹ sư Apple ngạc nhiên không hiểu làm sao
ba người kia có thể thoát được. Tương tự, 3 kỹ sư Apple lại chui vào
toalét đóng cửa lại. Ngay lập tức, 1 trong 3 kỹ sư Microsoft bước theo
và giả giọng người soát vé, rút luôn chiếc vé vừa thò qua khe cửa và
cả 3 bọn họ chui tọt vào toalét bên cạnh. Thật tuyệt vời vì trong bất kỳ
hoàn cảnh nào, người thành công luôn là người biết tiếp thu những ý
tưởng của người khác và áp dụng một cách thật sáng tạo. Thực chất
thì sáng tạo là quá trình hoạt động của con người tạo ra những giá trị
vật chất, tinh thần mới về chất. Nói cho dễ hiểu thì sáng tạo là hoạt
động của con người tạo ra sản phẩm và sản phẩm này phải đáp ứng
được hai yêu cầu sau:
- Có tính mới (mới về chất)
- Có giá trị so với sản phẩm cũ (có lợi hơn, tiến bộ hơn)
5
Vì sáng tạo có thể là sản phẩm vật chất (như bóng đèn điện, bóng bán
dẫn, tivi...) hay sản phẩm tinh thần (như tác phẩm hội họa, văn
học...) nên có thể nói sáng tạo có mặt trong mọi họat động của con
người. Trước hết, chúng ta hãy gạt bỏ tư tưởng cho rằng sáng tạo chỉ
có trong khoa học, kỹ thuật hay nghệ thuật. Người ta vẫn nghĩ sáng
tạo phải thể hiện trong việc phát minh ra điện, ra vaccine phòng bệnh,

hoặc viết một cuốn tiểu thuyết... Tất nhiên, những việc kể trên đúng là
sáng tạo, mỗi bước tiến để chinh phục vũ trụ của loài người đều là kết
quả của sự sáng tạo. Nhưng sáng tạo không chỉ tồn tại trong một số
nghề nhất định hay trong bộ óc của những người thông minh tuyệt
đỉnh.
Vậy thì sáng tạo là gì?
Một bạn sinh viên học giỏi, mà nghèo đã đặt quyết tâm đi du học và
thành công vì tìm được nguồn học bổng phù hợp. Bạn đó đã sáng tạo
trong phương pháp học.
Một SV biết sắp xếp thời gian để có thể vừa học tốt ở trường lại vẫn có
thời gian đi làm để có tiền ăn học và còn giúp đỡ thêm cho gia đình.
Bạn đó đã rất sáng tạo.
Một nhân viên phải làm công việc tiếp thị sản phẩm trên đường phố.
Anh ta đã có gắng tránh sự nhàm chán bằng cách mỗi ngày thay đổi
một lộ trình, sau 1 tuần mới đi lặp lại. Anh ta đã biết sáng tạo trong
công việc.
Sáng tạo đơn giản chỉ là tìm ra một cách mới để làm việc hoặc làm cho
công việc đó trôi chảy hơn, làm nên thành công. Trong câu chuyện vui
về 6 chàng kỹ sư trên, chúng ta đều nhận ra rằng các kỹ sư Apple đã
có một giải pháp sáng tạo để trốn vé tàu, trong khi các kỹ sư Microsoft
lại có môt giải pháp sáng tạo nữ trên nền giải pháp cũ của Apple. Sáng
tạo vì thế cứ nối sáng tạo như một cuộc đua tiếp sức để đời sống loài
người ngày một văn minh, tiện lợi hơn. Khi đã hiểu sáng tạo là gì và
sáng tạo có tầm quan trọng như thế nào thì rõ rằng, tư duy sáng tạo
luôn là phẩm chất số 1 của người lao động trong bất cứ xã hội nào.
13 kỹ năng cần có của người lao động trong thế kỷ 21 (theo Ủy
ban Đào tạo và phát triển Mỹ)
1. Tư duy sáng tạo
2. Đặt mục tiêu, tạo động cơ
3. Quan hệ (giao tiếp, ứng xử)

4. Lãnh đạo
5. Học hỏi
6. Lắng nghe
7. Thương lượng
8. Thuyết trình và diễn giải ý tưởng
9. Đảm bảo tính hiệu quả
6