Nghe Nguyễn Đình Thi kể chuyện "Người
Hà Nội"
Đã hơn 50 năm kể từ khi bài hát Người Hà Nội ra đời, cũng đã tròn 5 năm nhà văn,
nhạc sỹ tài hoa Nguyễn Đình Thi về với cõi thiên thu. Một lần nữa lắng nghe đôi điều
chia sẻ thú vị xung quanh sự ra đời của ca khúc bất hủ này từ chính tác giả, chắc hẳn
những người ở lại cũng cảm thấy ấm lòng!
Ca khúc: NGƯỜI HÀ NỘI
Sáng tác: Nguyễn Đình Thi
Thể hiện: Hồng Vy
>>> Chất "elite" trong sáng tạo của Nguyễn Đình Thi
Tuần Việt Nam giới thiệu với độc giả những chia sẻ của nhà văn - nhạc sỹ Nguyễn Đình Thi
xung quanh ca khúc Người Hà Nội.
PV: Thưa nhà văn Nguyễn
Đình Thi (NVNĐT), ông có
thể cho biết bài hát đã
được ra đời như thế nào?
NVNĐT: Bài Người Hà Nội
tôi viết vào đầu năm 1947,
dịp gần Tết. Khi đó Hà Nội
còn đang chiến đấu rất
quyết liệt. Do công tác, tôi
tạt vào làng Khúc Thuỷ bên
bờ sông Nhuệ, đối diện với
làng Cự Đà bên kia sông
lúc bấy giờ là trạm quân y
lớn nhất của ta tiếp nhận
thương binh từ Hà Nội đưa
về.
Cố nhà văn - nhạc sỹ Nguyễn Đình Thi
Thời gian ấy, do phân công
ở trên, tôi cùng anh Thép

Mới, bạn học với tôi từ hồi
còn học ở trường Bưởi,
làm tờ báo Cứu quốc của
mặt trận Hà Nội, sau này
gọi là Cứu quốc Thủ đô.
Tôi rời Hà Nội ra ngoại
thành đúng vào đêm 19
tháng chạp tức đêm ngày
toàn quốc kháng chiến nổ
ra tại Hà Nội.
Phía sau lưng tiếng súng
bắt đầu nổ và Hà Nội cứ
bốc cháy - một cảnh tượng
rất hùng vĩ mà sau đã xuất
hiện trong bài hát "Hà Nội
cháy, khói lửa rợp trời "
Trong ngôi nhà tôi ở làng
Khúc Thủy có một chiếc
đàn piano của đồng bào
tản cư bỏ lại vì bị hỏng. Tôi ở đấy và hàng ngày Hà Nội vẫn đang chiến đấu thành ra có ý
làm một bài hát về Hà Nội. Một buổi tối, tôi ngồi và đàn, gõ mổ cò mấy nốt nhạc.
Tự nhiên trong đầu óc tôi vọng lên những nhịp pháo gầm, những tiếng súng và bầu trời Hà
Nội cháy hiển hiện trở lại. Tứ nhạc cứ thế hiện ra.
Cảnh đầu tiên là "Hà Nội cháy khói lửa ngập trời, Hà Nội ầm ầm rung, Hà Nội vùng đứng
lên ", rồi nhớ Hà Nội có "Hà Nội đẹp sao, Hà Nội vui sao " rồi kết thúc trở lại những câu
đầu. Lúc đó bài Người Hà Nội tôi chỉ viết đến đấy.
Anh Thép Mới tình cờ đọc được những dòng nhạc tôi viết nháp trên một tờ giấy. Anh khuyến
khích và thế là bài hát ấy được in ở báo Cứu quốc Tết 1947 gởi tặng các chiến sĩ trung đoàn
quyết tử ở Liên khu Một (sau được tổ chức thành Trung đoàn Thủ đô). Lúc đầu bài hát có
tên là Bài hát của một người Hà Nội.

Nguồn: hanoicorner.com
Sau trận đánh ở Hà Nội, các cơ quan chuyển lên Việt Bắc. Thu Đông Việt Bắc năm 1947,
Pháp lại nhảy dù xuống Bắc Cạn đánh lên Thái Nguyên, Tuyên Quang. Chính trong những
ngày ấy tôi mới nghĩ đến việc viết đoạn kết cho bài hát, đến khoảng Tết năm 1948 thì xong.
PV: Hẳn là giữa nhà văn và Hà Nội phải có một sự gắn bó đến mức nào mới có thể viết
được bài hát như vậy?
NVNĐT: Vâng, làng tôi là làng Vũ Trạch, bên bờ Hồ (bây giờ là phố Bà Triệu). Năm lên 10
tuổi, tôi theo bố mẹ xuống Hải Phòng nhưng lúc học trung học lại học ở Hà Nội cho nên tôi
như thằng nhãi của Hà Nội, chỗ nào của Hà Nội cũng đi hết, thuộc hết.
Lúc bé thì đá bóng ngoài sông Hồng, rồi đi bơi Lớn lên làm cách mạng cũng ở Hà Nội thời
kỳ tiền khởi nghĩa, bị bắt cũng ở Hà Nội (bị giam ở sở mật thám Hà Nội) cho nên gắn bó với
Hà Nội nhiều.
Khi toàn quốc kháng chiến như một làn gió thổi vào lòng
mình và tôi cũng như những thanh niên Hà Nội lúc bấy
giờ ra đi kháng chiến với một niềm tin rất mạnh mẽ, có
thế nói là hai tay trắng đánh giặc nhưng tin tưởng lắm,
trong lòng không có một cái gì khác. Rất trong sáng.
PV: Nhà văn có thể kể một vài kỷ niệm khi bài hát ra
đời?
NVNĐT: Khi tôi viết xong phần đầu bài hát, các anh ở
Đài phát thanh biết và mời về hát trên phát thanh. Hồi đó, phòng thu ở trong một cái hang
trong Hà Đông, gần chùa Trầm.
Cùng biểu diễn với tôi có hai người Đức - một là tiến sĩ triết học, một là tiến sĩ sử học. Hai
anh này trước ở trong quân đội Pháp, sau bỏ quân đội Pháp theo mình. Một anh có cái đàn
banjo, một anh có cái thìa cứ thế ngồi gõ trên bàn.
Năm 1948 khi tôi viết xong đoạn Ngày về, anh Nguyễn Xuân Khoát viết phối khí cho một dàn
nhạc dây và bài hát được biểu diễn lần đầu cũng vào năm 1948 ở huyện Đại Từ, Thái
Nguyên bởi dàn nhạc dây do chính anh Khoát chỉ huy. Vào năm 1951, bài hát được biểu
diễn ở Berlin tại Liên hoan Thanh niên thế giới.
Hồi đó, ngoài bài Người Hà Nội của tôi còn có bài Sông Lô, Làng Tôi của anh Văn Cao và

một vài bài nữa. Các bài hát của mình được chơi bởi một dàn nhạc người Đức toàn các ông
Nguồn: hanoicorner.com
cụ, bà cụ tóc bạc cả, do ban tổ chức Festival giúp cho chứ
đoàn đại biểu ta đi từ kháng chiến sang, không có dàn
nhạc. Tôi đưa bản phối khí của anh Khoát cho ban tổ chức,
một nhạc trưởng người Đức viết cho dàn nhạc.
Tại Festival, có lúc dàn nhạc chơi, có lúc tôi hát có dàn
nhạc đệm. Ban tổ chức có ghi âm lại, sau các Việt kiều dự
Festival về Pháp lại đem theo sang bên đó. Bài hát đã đi ra
nước ngoài như thế.
Tôi còn nhớ hồi chiến dịch Điện Biên Phủ, sau trận đánh
đồi A1 trong 18 ngày đêm, lúc bộ đội được ra nghỉ, tôi leo
lên một cái đồi cao. Giữa tiếng súng vẫn nổ, pháo sáng lập
lèo, một anh bộ đội đi trên đường nghêu ngao hát "Đây Hồ Gươm, Hồng Hà, Hồ Tây ". Tôi
vô cùng cảm động.
Mãi sau này giải phóng bài hát mới được các nghệ sĩ thể hiện. Tôi đã được nghe chị Mỹ
Bình (bây giờ là giảng viên Nhạc viện Hà Nội) hát trên đài. Tôi thấy chị hát rất chuẩn. Về
sau, bài hát được chọn trong chương trình thanh nhạc của Nhạc viện Hà Nội. Anh Văn
Vượng cũng rất thích và đã chuyển soạn cho ghi ta.
Thực ra tôi rất tiếc là không được học nhạc cao hơn (trình độ âm nhạc của tôi chỉ là sơ cấp
thôi - NĐT), để viết thành bản nhạc có tính giao hưởng thì thích hơn.
PV: Cho đến nay, Người Hà Nội đã hơn 50 tuổi. Vậy cảm nhận của nhà văn đối với bài hát
qua từng giai đoạn có gì thay đổi không?
NVNĐT: Khi viết Người Hà Nội, tôi mới hơn 20, bây giờ đã bảy mấy rồi. Tôi thấy may là qua
thời gian bài hát đứng được chứ lúc mới ra đời không phải là đã được khen như thế đâu. Có
người thì khen như anh Nguyễn Xuân Khoát. Anh bảo câu "Hà Nội vùng đứng lên" anh thích
lắm.
Nhưng cũng có nhạc sĩ thì chê. Tôi nhớ có lần xuống Thái Bình, có hai anh chơi đàn violon
chê lắm; các anh ấy bảo tôi lần sau đừng viết nhạc nữa, viết về một đề tài lớn như thế phí
cả đề tài đi.

Nguồn: hanoicorner.com
Chính tôi bây giờ cũng không hiểu sao hồi đấy mình lại viết bài hát như thế, tự nhiên viết
được thôi. Và chính vì nó tự nhiên nên lại biểu hiện cái chất tâm hồn mình nhiều hơn. Vì
không phải là nhạc sĩ nên tôi coi bài hát là một sự sáng tác quý trong đời mình.
PV: Thưa nhà văn, tại sao thành công của bài Người Hà Nội, ông không đi theo con đường
âm nhạc?
NVNĐT: Sau kháng chiến, tôi không có điều kiện để học nhạc. Viết văn là cái thuận tiện
nhất. Tôi viết cũng được nên tập trung vào văn. Hơn nữa văn không như nhạc, mình tự học
được. Với lại về sau làm thơ tôi thấy thích hơn nên cũng mãi mê thành ra bỏ nhạc cũng lâu.
Sau này tôi có viết một vài bài ngắn thôi nhưng được mọi người nhớ thì chỉ có bài Người
Hà Nội, Diệt Phát Xít và bài Con Voi do nghệ sĩ Trần Hiếu thỉnh thoảng có hát.
PV: Ông có thấy tiếc là đã không đi theo nhạc?
NVNĐT: Giá mà đi theo nhạc thì có khi lại mải sáng tác nhạc hơn. Kể cũng tiếc. Có khi làm
nhạc nó thể hiện chiều sâu tâm hồn mình hơn.
PV: Xin cảm ơn nhà văn.
• Theo Vân Anh (Tạp chí Thời Trang Trẻ - Ngày 1/10/2000)