Bài 19
Bài 19
NHỮNG CUỘC CHIẾN ĐẤU CHỐNG NGOẠI XÂM
NHỮNG CUỘC CHIẾN ĐẤU CHỐNG NGOẠI XÂM
Ở CÁC THẾ KỶ X - XV
Ở CÁC THẾ KỶ X - XV
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
I. MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức
- Gần 6 thế kỷ đầu thời kỳ độc lập, nhân dân Việt
Nam phải liên tiếp tổ chức những cuộc kháng chiến chống
ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc.
- Với tinh thần dũng cảm, truyền thống yêu nước
ngày càng sâu đậm, nhân dân ta đã chủ động sáng tạo,
vượt qua mọi thách thức khó khăn đánh lại các cuộc xâm
lược.
- Trong sự nghiệp chống ngoại xâm vĩ đại đó, không
chỉ nổi lên những trận quyết chiến đầy sáng tạo mà còn
xuất hiện một loạt các nhà chỉ huy quân sự tài năng.
2. Tư tưởng
- Giáo dục lòng yêu nước, ý thức bảo vệ nền độc lập
và thống nhất của Tổ quốc.
- Bồi dưỡng ý thức đoàn kết, giúp đỡ lẫn nhau giữa
các dân tộc.
- Bồi dưỡng niềm tự hào dân tộc và lòng biết ơn với
các thế hệ tổ tiên, các anh hùng dân tộc đã chiến đấu quên
mình vì Tổ quốc.
3. Kỹ năng
Rèn luyện kỹ năng sử dụng bản đồ trong học tập, tích
cực bồi dưỡng kỹ năng phân tích, tổng hợp.
II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC

II. THIẾT BỊ, TÀI LIỆU DẠY - HỌC
- Bản đồ Lịch sử Việt Nam có ghi các địa danh liên
quan.
- Một số tranh ảnh về chiến trận hay về các anh hùng
dân tộc. Một số đoạn trích, thơ văn …
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
III. TIẾN TRÌNH TỔ CHỨC DẠY - HỌC
1. Kiểm tra bài cũ
Câu : Nguyên nhân tạo nên sự phát triển nông
nghiệp ở thế kỷ XI – XV?
Câu  : Sự phát triển của thủ công nghiệp thời Lý –
Trần – Lê?
2. Mở bài
Trong những thế kỷ đầu độc lập, xây dựng đất nước,
nhân dân ta vẫn phải tiếp tục tiến hành các cuộc kháng
chiến chống giặc ngoại xâm và đã làm nên biết bao chiến
thắng huy hoàng giữ vững nền độc lập dân tộc. Chúng ta
cùng nhau tìm hiểu bài 19 để ôn lại những chiến thắng
huy hoàng ấy.
3. Tổ chức dạy học bài mới
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
- Trước hết GV gợi lại cho
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
HS nhớ về triều đại nhà Tống ở
Trung Quốc thành lập và sụp đổ
ở thời gian nào.

- HS nhớ lại kiến thức đã học
ở phần Trung Quốc phong kiến
để trả lời:
+ Thành lập: năm 960.
+ Sụp đổ: năm 1271 (cuối thế
kỷ XIII).
- GV dẫn dắt: trong thời gian
tồn tại 3 thế kỷ, nhà Tống đã 2
lần đem quân xâm lược nước ta,
nhân dân Đại Việt đã 2 lần
kháng chiến chống Tống.
I. CÁC CUỘC KHÁNG CHIẾN CHỐNG QUÂN XÂM
LƯỢC TỐNG
Hoạt động 1: Cả lớp và cá
nhân
- GV yêu cầu HS theo dõi
SGK để thấy được nguyên nhân
quân Tống xâm lược nước ta,
triều đình đã tổ chức kháng
chiến như thế nào và giành
thắng lợi ra sao?
- HS theo dõi SGK, phát biểu.
- GV bổ sung và kết luận.
 Kháng chiến chống
Tống thời Tiền Lê
- Năm 980 nhân lúc triều
đình nhà Đinh gặp khó
khăn, vua Tống cử quân
sang xâm lược nước ta.
- Trước tình hình đó Thái

hậu họ Dương và triều
định nhà Đinh đã tôn Lê
Hoàn làm vua để lãnh đạo
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
- GV cấp thêm tư liệu: Năm
979 Đinh Tiên Hoàng và con
trưởng bị ám sát, triều đình nhà
Đinh lục đục gặp nhiều khó
khăn, Vua mới Đinh Toàn còn
nhỏ mới 6 tuổi. Tôn mẹ là
Dương Thị làm Hoàng Thái
Hậu.
+ Trước nguy cơ bị xâm lược
Thái hậu Dương Thị đã đặt
quyền lợi của đất nước lên trên
quyền lợi của dòng họ, tôn thập
đạo tướng quân Lê Hoàn lên
làm vua để lãnh đạo kháng
chiến.
+ Sự mưu lược của Lê Hoàn
trong quá trình chỉ huy kháng
chiến, vờ thua để nhử giặc lúc
trá hàng và bất ngờ đánh úp.
- Phát vấn: Em nhận xét gì về
thắng lợi của cuộc kháng chiến
chống Tống và cho biết nguyên
nhân các cuộc thắng lợi.
- HS suy nghĩ trả lời.

kháng chiến.
- HS: nghe, tự ghi nhớ.
- Thắng lợi lớn nhanh
chóng, thắng ngay ở vùng
đông Bắc khiến vua Tống
không dám nghĩ đến việc
xâm lược Đại Việt, củng
cố vững chắc nền độc lập.
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
- GV nhận xét, bổ sung, kết
luận:
+ Đây là thắng lợi rất nhanh,
rất lớn đè bẹp ý chí xâm lược
của quân tống. Hàng trăm năm
sau nhân dân ta được sống
trong cảnh yên bình. Năm 1075
nhà Tống mới dám nghĩ đến
xâm lược Đại Việt.
+ Nguyên nhân thắng lợi là
do:
Triều đình nhà Đinh và Thái
Hậu họ Dương sẵn sàng vì lợi
ích dân tộc mà hy sinh lợi ích
dòng học để tạo thuận lợi cho
cuộc kháng chiến chống Tống.
Do ý chí quyết chiến bảo vệ
độc lập của quân dân Đại Việt.
Do có sự chỉ huy mưu lược

của Lê Hoàn.
- HS nghe, tự ghi nhớ.
Hoạt động 2: Cả lớp, cá nhân
- GV tiếp tục yêu cầu HS theo
dõi để thấy được:
+ Am mưu xâm lược nước ta
của quân Tống.
 Kháng chiến chống
tống thời Lý (1075 –
1077)
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
+ Nhà Lý tổ chức kháng
chiến thế nào qua 2 giai đoạn:
Giai đoạn : Chủ động đem
quân đánh Tống.
Giai đoạn  : Chủ động lui
về phòng thủ giặc.
- HS theo dõi SGK theo yêu
cầu của GV, phát biểu về âm
mưu xâm lược của Nhà tống.
- GV nhận xét, bổ sung, kết
luận.
+ Sự khủng hoảng của nhà
Tống: phía Bắc phải đối phó
với nước Liêu (bộ tộc Khiết
Đan), nước Ha (dân tộc Đảng
Hạ), trong nước nông dân nổi
dậy. Trong hoàn cảnh đó vua

Tống và Tể tướng Vương An
Thạch chủ trương đánh Đại
Việt hy vọng dùng chiến công
ngoài biên giới để lấn áp tình
hình trong nước, doạ nạt Liêu
và Hạ.
+ Các hoạt động chuẩn bị của
quân Tống: Tổ chức khu vực
biên giới Việt Trung thành một
- Thập kỷ 70 của thế kỉ
XI nhà Tống âm mưu
xâm lược Đại Việt, đồng
thời tích cực chuẩn bị cho
cuộc xâm lược.
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
hệ thống căn cứ xâm lược lợi
hại. Trong đó Ung Châu (Nam
Ninh, Quảng Tây) và cửa biển
Khâm Khẩu và Khâm Liên
Quảng Đông là những vị trí
xuất quân của Đại Việt được bố
trí rất chu đáo, nhất là ung Châu
được xây dựng thành căn cứ
hậu cần lớn nhất chuẩn bị cho
việc xâm lược (có thành kiên cố
với 5000 quân).
Am mưu và hành động chuẩn
bị xâm lược của nhà Tống đã

để lộ ra và nhà Lý đối phó như
thế nào?
- HS trả lời: Nhà Lý kháng
chiến thế nào qua 2 giai đoạn.
GV nhận xét, bổ sung:
- Kết hợp với dùng lược đồ
trình bày các giai đoạn của cuộc
kháng chiến.
- GV có thể đàm thoại với HS
về Thái Hậu Ỷ Lan và Thái Uý
Lý Thường Kiệt để HS biết
thêm về các nhân vật lịch sử.
- GV giúp HS nhận thức đúng
- Trước âm mưu xâm
lược của quân Tống, nhà
Lý đã tổ chức kháng
chiến.
+ Giai đoạn 1: Lý
Thường Kiệt tổ chức thực
hiện chiến lược :tiên phát
chế nhân” đem quân đánh
trước chặn thế mạnh của
giặc.
- Năm 1075 Quân triều
đình cùng các dân tộc
miền núi đánh sang đất
Tống, Châu Khâm, Châu
Liên, Ung Châu, sau đó
rút về phòng thủ.
Các hoạt động của thầy và trò

Những kiến thức HS cần
nắm vững
về hành động đem quân đánh
sang Tống của Lý Thường Kiệt,
không phải là hành động xâm
lược mà là hành động tự vệ.
- GV có thể tường thuật trận
chiến bên bờ sông Như Nguyệt:
Đọc lại bài thơ Thần của Lý
Thường Kiệt. Ý nghĩa của bài
thơ, tác dụng của việc đọc vào
ban đêm trong đền thờ Trương
Hống, Trương Hát (Hai vị
tường của Triệu Quang Phục).
- HS nghe, tự ghi nhớ:
- Phát vấn: Kháng chiến
chống Tống thời Lý được coi là
cuộc kháng chiến rất đặc biệt
trong lịch sử:Em cho biết
những nét đặc biệt ấy là gì?
- HS dựa vào diễn biến cuộc
kháng chiến suy nghĩ và trả lời.
- GV kết luận:
+ Giai đoạn 2: Chủ động
lui về phòng thủ đợi giặc.
- Năm 1077 ba mươi vạn
quân Tống kéo sang bị
đánh bại bến bờ Bắc của
sông Như Nguyệt ⇒ ta
chủ động giảng hoà và kết

thúc chiến tranh.
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
+ Có giai đoạn diễn ra ngoài
lãnh thổ (kháng chiến ngoài
lãnh thổ).
+ HS nghe và ghi nhớ.
II. KHÁNG CHIẾN CHỐNG MÔNG – NGUYÊN
THỜI TRẦN (Thế kỷ XIII)
Hoạt động 3: Cả lớp, cá nhân
- Trước hết GV tóm tắt về sự
phát triển của Đế quốc Mông –
nguyên, từ việc quân Mông Cổ
xâm lược Nam Tống và làm
chủ Trung Quốc rộng lớn, lập
nên nhà Nguyên là một thế lực
hung bạo chinh chiến khắp Á,
Âu. Thế kỷ XIII, 3 lần đem
quân xâm lược Đại Việt.
- Sau đó GV yêu cầu HS theo
dõi SGK thấy được quyết tâm
kháng chiến của quân dân nhà
Trần và những thắng lợi tiêu
biểu của cuộc kháng chiến.
- HS theo dõi SGK theo yêu
cầu của GV, phát biểu.
- GV nhận xét, bổ sung, kết
luận.
GV: Có thể đàm thoại với HS

- Năm 1258 – 1288 quân
Mông – Nguyên 3 lần
xâm lược nước ta. Giặc
rất mạnh và hung bạo.
- Các vua Trần cùng nhà
quân sự Trần Quốc Tuấn
đã lãnh đạo nhân dân cả
nước quyết tâm đánh giặc
giữ nước.
- Những thắng lợi tiêu
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
về nhân cách đạo đức, nghệ
thuật quân sự của Trần Quốc
Tuấn được nhân dân phong là
Đức Thánh Trần, lập đền thờ ở
nhiều nơi về quyết tâm của vua
tôi nhà Trần.
GV dùng lược đồ chỉ những
nơi diễn ra những trận đánh tiêu
biểu có ý nghĩa quyết định đến
thắng lợi của cuộc kháng chiến
lần 1, lần 2, lần 3.
- GV phát vấn: Nguyên nhân
nào đưa đến thắng lợi trong 3
lần kháng chiến chống Mông –
Nguyên?
- HS suy nghĩ và trả lời:
- GV nhận xét, bổ sung, kết

luận
+ Nhà Trần có vua hiền,
tướng tài, triều đình quyết tâm
đoàn kết nội bộ và đoàn kết
biểu: Đông Bộ Đầu, Hàm
Tử, Chương Dương, Vạn
Kiếp, Bạch đằng.
+ Lần 1: Đông Bộ Đầu
(bên sông Hồng từ dốc
Hàng Than đến dốc Hóc
Mai Ba Đình - Hà Nội)
+ Lần 2: Đẩy lùi quân
xâm lược năm 1285.
Tiêu biểu nhất là trận
bạch đằng năm 1288 đè
bẹp ý chí xâm lược của
quân Mông – Nguyên bảo
vệ vững chắc độc lập dân
tộc.
+ Nhà Trần có vua hiền,
tường tài, triều đình quyết
tâm đoàn kết nội bộ và
đoàn kết nhân dân chống
xâm lược.
+ Nhà Trần vốn được
lòng dân bởi những chính
sách kinh tế của mình ⇒
nhân dân đoàn kết xung
quanh triều đình vân
mệnh kháng chiến.

Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
nhân dân chống xâm lược .
+ Nhà Trần vốn được lòng
dân bởi những chính sách kinh
tế của mình ⇒ nhân dân đoàn
kết xung quanh triều đình vâng
mệnh kháng chiến.
III. PHONG TRÀO ĐẤU TRANH CHỐNG QUÂN
XÂM LƯỢC MINH
VÀ KHỞI NGHĨA LAM SƠN
Hoạt động 4: Cả lớp, Cá nhân
- Trước hết GV cho HS thấy
ở cuối thế kỷ XIV nhà Trần suy
vong. Năm 1400 nhà Hồ thành
lập. Cuộc cải cách nhà Hồ chưa
đạt kết quả thì quân Minh sang
xâm lược nước ta. Nhà Hồ tổ
chức kháng chiến nhưng thất
bại. Năm 1407 nước ta rơi vào
ách thống trị của nhà Minh.
- Sau đó GV yêu cầu HS theo
dõi SGK để thấy được chính
sách tàn bạo của Nhà Minh và
hệ quả tất yếu của nó.
- HS theo dõi SGK phát biểu.
- GV kết luận: Chính sách
bạo ngược của Nhà Minh tất
- Năm 1407 Cuộc kháng

chiến chống quân Minh
của nhà Hồ thất bại, nước
ta rơi vào ách thống trị
của nhà Minh.
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
yếu làm bùng nổ các cuộc đấu
tranh của nhân dân ta… tiêu
biểu là cuộc khởi nghĩa Lam
Sơn của Lê Lợi.
- GV đàm thoại với HS về Lê
Lợi, Nguyễn Trãi.
- GV dùng lược đồ trình bày
về những thắng lợi tiêu biểu của
cuộc khởi nghĩa Lam Sơn.
- HS theo dõi và ghi chép.
- GV: rút ra vài đặc điểm của
khởi nghĩa Lam Sơn.
- HS suy nghĩ và trả lời.
- GV bổ sung, kết luận.
- Năm 1418: Khởi nghĩa
Lam Sơn bùng nổ Lê Lợi
– Nguyễn Trãi lãnh đạo.
- Thắng lợi tiêu biểu:
+ Cuộc khởi nghĩa bắt
đầu từ Lam Sơn (Thanh
Hoá) được sự hưởng ứng
của nhân dân vùng giải
phóng càng mở rộng từ

Thanh Hoá vào Nam.
+ Chiến thắng Tốt Động,
đẩy quân Minh vào thế bị
động.
+ Chiến thắng Chi Lăng –
xương Giang đập tan 10
vạn quân cứu viện khiến
giặc cùng quẫn tháo chạy
về nước.
- Đặc điểm:
+ Từ một cuộc chiến
tranh ở địa phương phát
triển thành cuộc đấu tranh
giải phóng dân tộc.
+ Suốt từ đầu đến cuối
Các hoạt động của thầy và trò
Những kiến thức HS cần
nắm vững
cuộc khởi nghĩa tư tưởng
nhân nghĩa được đề cao.
+ Có đại bản doanh, căn
cứ địa.
4. Củng cố
Đặc điểm của cuộc kháng chiến chống Tống và khởi
nghĩa Lam Sơn. Nguyên nhân thắng lợi của cuộc kháng
chiến chống Mông – Nguyên. Hướng dẫn HS lập niên
biểu cho cuộc kháng chiến XI – XV.
5. Dặn dò
Lập niên biểu của cuộc kháng chiến XI – XV theo
mẫu:

Cuộc kháng
chiến
Thời
gian
Quân
xâm lược
Người
chỉ huy
Trận quyết
chiến chiến
lược