Ngày soạn:08/03/2010
Ngày dạy:13/03/2010
Người dạy: Trần Thị Quyên
Lớp dạy: 11C8
NHẬT KÝ TRONG TÙ CỦA HỒ CHÍ MINH
I. Mục tiêu cần đạt:
- Hiểu được hoàn cảnh sáng tác đặc biệt của nhật ký trong tù ( Ngục trung
nhật ký), từ đó hiểu thêm về quan điểm sáng tác văn học của Hồ Chí Minh.
- Nắm được nội dung tư tưởng cơ bản, đặc điểm bút pháp và phong cách
nghệ thuật của tập thơ. Từ đó hiểu hơn nhân cách cao đẹp của con người vĩ đại Hồ
Chí Minh.
II. Phương tiện và cách thức tiến hành
- Sử dụng SGK, SGV, Thiết kế bài giảng, Giáo án…
- Sử dụng các phương pháp như đọc hiểu, thuyết trình, phát vấn câu hỏi có
vấn đề kết hợp thảo luận nhóm.
III. Tiến trình lên lớp
1. Ổn định lớp
2. kiểm tra bài cũ
3. Bài mới
Dẫn vào bài:
Không chỉ là một vị lãnh tụ tài ba, Hồ Chí Minh còn là một trong những tác
gia tiêu biểu của nền văn học Việt Nam. Ngâm thơ ta vốn không ham/ Nhưng vì
trong ngục biết làm chi đây. Tuy không chủ ý viết văn, ngâm thơ, làm văn nghệ
nhưng thực sự Người đã để lại cho dân tộc ta một sự nghiệp văn học đồ sộ, đặc
biệt là thơ ca. Và một trong những tập thơ có giá trị lớn đó chính là Nhật ký trong
tù.
HOẠT ĐỘNG CỦA GV - HS NỘI DUNG CẦN ĐẠT
HĐ 1: Hướng dẫn HS tìm hiểu :
- Khái quát sự nghiệp văn học
I. Hoàn cảnh ra đời của Nhật ký trong
tù

1
phong phú, đa dạng của Hồ Chí
Minh.
- Khái quát về vị trí của tập thơ
Nhật ký trong tù trong toàn bộ sự
nghiệp sáng tác của Người và trong
bộ phận văn học cách mạng.
- Trình bày hoàn cảnh ra đời của
Nhật ký trong tù.
- GV: Trình bày tóm tắt hoàn
cảnh sáng tác của Nhật ký trong tù.
Hoàn cảnh sáng tác ấy có gì đặc
biệt?
- Tháng 8 năm 1942, trên đường
sang Trung Quốc để bắt liên lạc với
các tổ chức cộng sản thì Nguyễn Ái
Quốc – Hồ Chí Minh bị bọn Quốc
Dân Đảng - Tưởng Giới Thạch bắt
vì bị tình nghi là gián điệp.
- Chúng giam giữ Người trong 13
tháng, giải qua 18 nhà giam của 13
huyện. Trong điều kiện giam cầm,
chờ đợi ngày được trả tự do, Hồ
Chí Minh làm thơ để giải trí đồng
thời để tỏ ý chí và trang trải nỗi
lòng)
- HS trả lời, GV nhận xét, bổ
sung.
HĐ 2: Cho HS tìm hiểu một
số đặc điểm cần lưu ý về tập thơ.

- Từ mùa thu năm 1942 – 1943
(27/8/1942 – 10/9/1943), tại nhà tù Quảng
Tây, Trung Quốc.
II. Một số điểm cần lưu ý về tập thơ
- Số lượng: 134 bài thơ chữ Hán
( bao gồm cả bài đề từ ở trang đầu)
- Quá trình sáng tác: Trong 13 tháng ở
tù, bốn tháng đầu : viết 103 bài,
9 tháng còn lại : 31 bài.
- Thể thơ: thơ tứ tuyệt (126 bài).
Thể thơ khác ( 8 bài)
- Đề tài:
+ Phê phán những hiện tượng ngang trái
trong xã hội và trong nhà tù Trung Quốc.
+ Những nỗi niềm và tâm trạng của nhà
thơ
+ Những giải bày về nhiệm vụ sang
Trung Quốc vì mục đích cách mạng mà bị
bắt oan.
+ Những bài thơ thù tiếp
- Tập thơ được đã được dịch
sang nhiều thứ tiếng trên thế
giới, được xuất bản ở nhiều
2
- GV: Nêu một số điểm cần
lưu ý của tập thơ ? ( Quá trình sáng
tác; thể thơ; chữ viết; đề tài
chính…).
HĐ 3: Hướng dẫn HS tìm hiểu
giá trị nội dung và nghệ thuật.

GV: Tổ chức cho học sinh
thảo luận nhóm. Chia lớp học thành
4 nhóm:
Câu hỏi nhóm 1: Bức tranh
nhà tù và một phần xã hội Trung
Hoa dân quốc được hiện lên trong
tập thơ như thế nào?(Lấy dẫn
chứng chứng minh). Theo anh (chị),
tố cáo bộ mặt xấu xa của nhà tù
Tưởng Giới Thạch có phải là mục
đích của tập thơ này hay không?Lý
giải điều đó?
Tác phẩm đã tái hiện lại được
bộ mặt nhà tù Quốc dân đảng Trung
Quốc rất tỉ mỉ, chi tiết như một
cuốn phim tư liệu có sức tố cáo
mạnh mẽ. Đó là một phần của tình
trạng xã hội Trung Quốc vào những
năm 42 – 43:
Không rau, không muối, canh
không có,
Mỗi bữa cơm lưng đỏ gọi là…
( Cơm tù)
nơi.
III. Nội dung và nghệ thuật của bài thơ
1. Nội dung:
a. Bức tranh nhà tù và một phần xã hội
Trung Hoa dân quốc.
- Xã hội đen tối, xấu xa, thối nát, đầy bất
công, ngang trái.(bốn tháng rồi…)

- Một xã hội đen bạc, tàn bạo, vô nhân
tính.(Người bạn tù thổi sao, Em bé nhà
ngục Tân Dương…)
b. Bức chân dung tự họa của Hồ Chí
Minh
- Một tấm gương nghị lực phi
thường, một bản lĩnh vĩ đại không gì có
thể lung lạc được, một con người có thể
vượt lên rất cao trên mọi đau đớn thể xác,
phong thái ung dung, tâm hồn thanh thoát,
lạc quan
- Một tâm hồn yêu nước thiết tha và
khao khát tự do:

+ Thực chất là khao khát chiến đấu:
+ Hướng về tổ quốc:
“ Ngoại cảm “ trời hoa cơn nóng
lạnh
3
Mới đến nhà giam phải nạp tiền,
Lệ thường ít nhất năm mươi
nguyên!”
Nếu anh không có tiền đem nạp
Mỗi bước anh đi mỗi bước phiền
( Tiền vào nhà giam)
Hôm nay xiềng xích thay dây
trói…
( Đi Nam Ninh)
Đêm thu không đệm cũng không
chăn,/Gối quắp, lưng còng, ngủ

chẳng an;( Đêm lạnh)
Câu hỏi nhóm 2: Bức chân dung
tự họa của Hồ Chí Minh được hiện
lên như thế nào trong tập thơ (có
dẫn chứng minh họa)?Từ bức chân
dung ấy, hãy nêu lên cảm nhận của
em về con người Hồ Chí Minh?
- Một trái tim lớn:
+ Trái tim luôn đập bồi hồi với
nỗi nhớ khôn nguôi về dân tộc, với
nhân dân: (Năm tròn ….bữa bữa
trông”).
+ Tấm lòng nhân ái bao la,
luôn hướng về những con người lao
khổ, đồng cảm sâu sắc với những
nỗi bất hạnh của con người lao khổ
(Phu làm đường, Em bé nhà ngục
Tân Dương…)
“ Nội thương” đất Việt cảnh lầm
than
(Ốm nặng)
Tấm lòng yêu thương bao la đối với
người cần lao, đối với cuộc sống trần thế
còn nhiều đau khổ. (Phu làm đường,
Người bạn tù thổi sáo, Em bé trong nhà
ngục Tân Dương…)
- Tinh thần thép:
+Vượt lên hoàn cảnh tù đày của bản thân.
+Tư thế hiên ngang bất khuất vượt qua
mọi thử thách

+ Luôn tự rèn luyện mình “Nghe tiếng giã
gạo “ Tự khuyên mình”;
+ Phong thái ung dung, tự tại, niềm tin
vào ngày mai tươi sáng.
- Một trái tim lớn, một trí tuệ hơn người,
một tâm hồn nhạy cảm với vẻ đẹp của
thiên nhiên và dễ xúc động trước cảnh
ngộ thương tâm của con người
 Tấm lòng nhân đạo cao cả cùa Hồ
Chí Minh. Một nhân cách cao đẹp vô
ngần. Một trái tim yêu thương bao la. Vừa
là một người chiến sỹ đồng thời là một thi
sỹ.
2. Giá trị nghệ thuật:
a. Tập thơ có sự kết hợp thành công các
mặt đối lập nhưng thống nhất giữa:
- vẻ đẹp cổ điển và tính chất hiện đại
4
+ Khoan hòa, độ lượng ngay
cả với những người trong hàng ngũ
kẻ thù nhưng còn có thiên lương.
trưởng ban họ Mạc; sở trưởng
Long An họ Lưu; Tiên sinh họ
Quách”.
+ Sự nhạy cảm và tinh tế trước
những biến thái của thiên nhiên:
Chiều tối; Ngắm trăng; Ốm nặng…
- Trí tuệ lớn: Nhận thức hiện
thực: những bất công vô lý của nhà
tù Quốc dân Đảng nhìn rộng ra là

cả một xã hội Trung Hoa mục nát
dưới thời Tưởng Giới Thạch. Quy
luật của đời sống, qua sự chiêm
nghiệm của một con người từng
trải:
+ Đó là nhìn nhận về bản chất của
con người do tác động của hoàn
cảnh, giáo dục:
Ngủ ai cũng như lương thiện…
/ Phần nhiều do giáo dục mà nên
+ Chiêm nghiệm về con đường
cách mạng đầy trắc trở, bất công “
Núi cao gặp hổ mà vô sự/ Đường
phẳng gặp người bị tống giam”
+ Luôn có tầm nhìn xa, rộng nhận
thức được chiều hướng lịch sử,
tương lai theo tinh thần lạc quan
- Tinh thần thép và một chất thơ trữ tình
- Thái độ ung dung thi sỹ của bậc túc nho
và nhiệt tình cách mạng người chiến sỹ.
+ Cổ điển:
- Sử dụng đề tài quen thuộc trong thơ
cổ.
* Viết về thiên nhiên
* Thiên nhiên và con người giao hòa,
chủ thể trữ tình xuất hiện trên nền thiên
nhiên ấy. Con người hiện lên với phong
thái ung dung, nhàn tản của một bậc túc
nho.
- Ngôn ngữ thơ hàm súc, mang tính biểu

tượng, sử dụng các hình ảnh, thi liệu
trong văn học cổ “ cánh chim, chòm
mây, trăng, hoa…”.
- Bút pháp chấm phá trong thơ cổ, phóng
bút ghi lấy linh hồn cảnh vật
+ Hình thức thơ chữ Hán và thể thơ tứ
tuyệt.
- Tính hiện đại:
+ Vượt lên hoàn cảnh tù đày, Người
luôn trong tư thế sẵn sàng, chủ động của
một con người hành động, nắm được qui
luật vận động của lịch sử ( Giải đi sớm;
Nghe tiếng giã gạo…)
+ Hình tượng thơ luôn vận động từ
bóng tối ra ánh sáng
+ Trên nền bức tranh thiên nhiên ấy,
5
cách mạng: Chiều tối; Giải đi sớm;
Không ngủ được…
- Câu hỏi nhóm 3: Hãy chứng
minh: Nhật ký trong tù là một tập
thơ phong phú, đa dạng, độc đáo về
phong cách nghệ thuật.
- Nhà thơ lớn bất đắc dĩ
- Trái ngược và thống nhất: chất
thép và chất tình, cổ điển và hiện đại,
châm biếm và trữ tình, chiến sỹ và
nghệ sỹ, lãng mạn và hiện thực
- Giọng thơ có lúc đùa vui nhẹ
nhàng, lúc đả kích sắc nhọn, khi tự

trào hóm hỉnh, mỉa mai chua chát….
- Câu hỏi nhóm 4:Có ý kiến cho
rằng: Tập thơ Nhật ký trong tù là
một sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp
cổ điển và tính chất hiện đại. Phân
tích một bài thơ tiêu biểu trong tập
thơ để chứng minh nhận định trên.
(gợi ý: bài Chiều tối)
HĐ 4: Hướng dẫn học sinh tổng
kết bài
con người không bị chìm khuất đi trong
thiên nhiên mà nổi lên trở thành trung tâm
của bức tranh.
b. Sức sáng tạo linh hoạt, hoàn toàn
chủ động trong việc sử dụng hình thức thể
loại; ngôn ngữ; biện pháp và thủ pháp
nghệ thuật
c.Tính triết lý sâu sắc, trí tưởng tượng
phong phú, chất trào lộng, châm biếm ý
nhị. (Lai Tân, …)
IV. Tổng kết:
- Nhật ký trong tù là một tập thơ phong
phú, đa dạng, độc đáo từ nội dung đến
hình thức. Tập thơ viết trước hết cho
chính mình và vì thế đã thể hiện sâu sắc tư
tưởng và phong cách nghệ thuật của Hồ
Chí Minh.
- Tác phẩm ra đời như một cách giải trí
bất đắc dĩ của nhà cách mạng bị giam tù.
Nhưng thực sự là một tập thơ lớn, có giá

trị nghệ thuật cao.
6
4. Củng cố và dặn dò:
- Học bài, tìm tập thơ Nhật Ký trong tù để đọc, soạn bài đọc thêm Chiều
tối; Lai Tân.
Giáo viên hướng dẫn xét duyệt Giáo sinh thực tập
Trần Lam Sơn Trần Thị Quyên
7