Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
Tiết 121- Bài 24- Văn bản: Sang thu
-
Hữu Thỉnh-
A.Mục tiêu bài học:
Giúp học sinh: -Phân tích đợc những cảm nhận tinh tế của nhà thơ Hữu Thỉnh về sự
biến đổi của thiên nhiên đất trời từ cuối hạ sang đầu thu.
-Rèn luyện thêm năng lực cảm thụ thơ ca.
B. Chuẩn bị:
- GV: Nghiên cứu bài, đọc kĩ SGK, SGV, tài liệu tham khảo.
Một số hình ảnh về tác giả.
Thiết kế giáo án điện tử.
- HS: Đọc kĩ văn bản, tìm hiểu chú thích.
Soạn bài theo câu hỏi SGK.
C. Hoạt động dạy-học
- ổn định tổ chức
- Kiểm tra bài cũ:
? Nêu nội dung và nghệ thuật chính của bài thơ Viếng lăng Báccủa Viễn Phơng.
- Giới thiệu bài mới: Mùa thu đã xuất hiện trong thi ca tự ngàn đời, chúng ta đã
từng biết đến những vần thơ thu nổi tiếng của Nguyễn Khuyến, Xuân Diệu, Lu Trọng
L chẳng hạn nh Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao hay Em không nghe rừng
thu- Lá thu rơi xào xạc Với Hữu Thỉnh, cũng viết về mùa thu nh ng không phải là
mùa thu đã hiện hữu trên cây cỏ, đất trời, vạn vật nh những nhà thơ trên mà ông muốn
đem đến cho ngời đọc những rung cảm tinh tế trớc sự biến chuyển của thiên nhiên đất
trời lúc giao mùa từ hạ sang thu , điều đó đợc thể hiện qua bài thơ Sang thu của
ông.
Bài mới:
Hoạt động của thầy Hoạt động của trò
I.Đọc - hiểu chú thích văn bản
1. Tác giả.

? Dựa vào chú thích, em hãy nêu một vài nét
về tác giả Hữu Thỉnh?
GV: Nguyễn Hữu Thỉnh sinh 1942, quê ở
huyện Tam Dơng- Vĩnh Phúc- một vùng trung
du với Rừng cọ, đồi chè đồng xanh ngào
HS dựa vào chú thích trả lời.
- 1 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
ngạt
- ông đã từng tham gia cách mạng sau
chuyển sang hoạt động văn học nghệ thuật.
- Hữu Thỉnh sáng tác khá nhiều thơ và một số
tác phẩm chính của ông là: Âm vang chiến
hào, Trờng ca biển, Từ chiến hào đến thành
phổ, Th mùa đông
- Thơ Hữu Thỉnh mangđậm hồn quê Việt
Nam dân dã, mộc mạc tinh tế và giàu rung
cảm.
2. Tác phẩm :
? Hãy cho biết bài thơ ra đời trong thời gian
nào? Và đợc in trong tập thơ nào?
GV: Về sự ra đời của bài thơ, đã có lần nhà
thơ Hữu Thỉnh tâm sự rằng: Vào cuối
năm1977 khi chiến tranh vừa chấm dứt, hoà
bình đã lập lại trên đất nớc ta, trong một buổi
chiều ra ngoại thành Hà Nội, đến thăm một v-
ờn ổi, hơng thơm nồng nàn, một chút ngỡ
ngàng, một chút xao xuyến và trong ánh nắng
hoàng hôn vàng sánh, bài Sang thu ra đời.

3. H ớng dẫn đọc :
? Theo em, bài thơ cần đọc với giọng nh thế
nào?
GV đọc một lần
- Trong bài thơ có từ hơng ổi, chúng ta đã
biết, ổi là một loại cây, chúng thờng ra hoa
vào đầu hạ và đợc thu quả vào cuối hạ đầu
thu.
? Em hiểu từ gió se trong câu Phả vào
trong gió se nh thế nào?
II. Đọc- hiểu văn bản :
1.Cấu trúc văn bản :
? Hãy xác đinh phơng thức biểu đạt chính
- Ra đời năm 1977
- In trong tập Từ chiến hào đến
thành phố.
-Đọc bài thơ với giọng thong thả,
nhẹ nhàng, trầm lắng và thoáng
suy t.
-HS đọc lần 2 và 3.
-Là gió có tính chất hơi khô và
lạnh.
- 2 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
của văn bản bằng cách chọn phơng án đúng
trong các phơng án sau?
A.Miêu tả .
B Biểu cảm .
C. Tự sự.

D. Biểu cảm kết hợp miêu tả.
? Nội dung biểu cảm của văn bản là gì?
? Nhân vật trữ tình của bài thơ là ai?
? Bài thơ đợc sáng tác theo thể thơ nào?
GV:Cả bài thơ là những cảm xúc của tác giả
khi thiên nhiên đất trời sang thu, từng khổ nối
tiếp nhau vậy nên chúng ta sẽ tìm hiểu lần lợt
từng khổ thơ.
2.Nội dung văn bản :
a. Khổ thơ thứ nhất
? Hãy đọc khổ thơ?
? Nh chúng ta đã biết bài thơ là sự cảm nhận
của nhà thơ trớc sự biến chuyển của thiên
nhiên, đất trời sang thu. Vậy sự biến chuyển
ấy đợc nhà thơ cảm nhận bắt đầu bằng tín
hiệu nào?
? Em có nhận xét gì về tín hiệu này?
GV: Nếu nh trong thơ ca cổ điển mùa thu th-
ờng hiện ra qua các hình ảnh ớc lệ nh lá ngô
đồng rụng, liễu rủ,lá vàng bay trong gió thì
với Hữu Thỉnh ông lại bắt đầu bằng hơng ổi-
một hình ảnh khá mới mẻ với thơ xa nhng lại
vô cùng quen thuộc và gần gũi đối với mỗi
ngời dân Việt Nam, đặc biệt là ngời dân Bắc
Việt mỗi độ thu về.
-Phơng thức biểu đạt chính: Biểu
cảm.
-Nội dung biểu cảm:Những cảm
xúc của nhà thơ Hữu Thỉnh trớc
sự biến chuyển của thiên nhiên,

đất trời lúc sang thu.
-Nhân vật trữ tình: Tác giả.
- Thể thơ: năm chữ.
HS đọc

- Tín hiệu hơng ổi
-Là tín hiệu quen thuộc và gần
gũi.
- 3 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
? Từ bỗng trong câu thơ đầu gợi cảm xúc
của nhà thơ trớc hơng ổi nh thế nào?
GV: Rõ ràng nhà thơ không hề có chủ định
miêu tả hay đón nhận cảnh vật mà khi bất ngờ
nhận ra hơng ổi cũng là lúc ông ngỡ ngàng
nhận ra một sự đổi thay.
Và theo sự cảm nhận của nhà thơ thì hơng ổi
Phả vào trong gió se, theo em từ phả ở
đây diễn tả sự tác động của hơng ổi đến gió se
nh thế nào?
GV: Chắc hẳn ổi đã vào thời kì chín rộ, hơng
ổi phải nhiều nên mới có thể lan toả vào trong
gió mạnh đến nh vậy.
Và trong gió se giờ đây có cả hơng thơm mát
lành, ấm áp và đầy quyến rũ của ổi.
? Bên cạnh những tín hiệu hơng ổi, có gió se
thì trong cảm nhận của nhà thơ, mùa thu sang
còn đem theo dấu hiệu nào nữa ?
? Từ chùng chình gợi em hình dung ra s-

ơng thu nh thế nào?
? Vậy sơng thu ở đây đợc tác giả diễn tả bằng
biện pháp nghệ thuật gì và nó có tác dụng nh
thế nào?
? Hình ảnh thơ này còn gợi cho em liên tởng
gì?
GV: Sơng thu giống nh một ngời thiếu nữ yêủ
điệu và đúng nh các em đã nói làn sơng trở
nên có hồn hơn, các ngõ thu trở nên lung linh,
thơ mộng và huyền ảo hơn.
-Bỗng: Gợi cảm xúc bất ngờ, ngỡ
ngàng.
-Phả: chỉ hơng ổi lan toả thành
luồng, rất gần và khá mạnh mẽ.
-Sơng chùng chình qua ngõ.
- Sơng thu đang giăng mắc,
chuyển động chậm chạp nơi đ-
ờng thôn ngõ xóm.
-Nghệ thuật nhân hoá. Tác giả
nhân hoá làn sơng khiến chúng
có hồn hơn, làm cho các ngõ thu
trở nên thơ mộng hơn, huyền ảo
hơn.
-HS tự bộc lộ
- 4 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
Những tín hiệu ban đầu đã tác động đến tri
giác của nhà thơ khiến nhà thơ có cảm giác
hình nh thu đã về.

? Vậy từ hình nh gợi ra cảm xúc gì của nhà
thơ?
GV: Đây không phải là tiếng reo ca nh của
Xuân Diệu Đây mùa thu tới, mùa thu tới-
Với áo mơ phai dệt lá vàng mà là những cảm
xúc ngỡ ngàng, bâng khuâng xao xuyến của
nhà thơ Hữu Thỉnh. Dờng nh ông đang tự hỏi
lòng mình có phải thu đã về.
? Nh vậy qua khổ đâù của bài thơ, em cảm
nhận đợc điều gì?
GV: Từ ngọn gió se mang theo hơng ổi đến
cái yểu điệu duyên dáng cuả làn sơng thu tác
giả đã bất ngờ nhận ra sự chuyển mình của
thiên nhiên đất trời bằng tâm hồn nhạy cảm
của một thi sĩ yêu thiên nhiên, yêu mùa thu
đến mức giao hoà với cảnh vật và gắn bó vô
cùng với làng quê thôn dã.
b. Khổ thơ thứ hai :
? Đọc khổ 2?
? Cảnh sang thu đợc hiện rõ hơn qua những
hình ảnh nào?
? Những từ dềnh dàng và vội vã gợi cho
em hình dung ra dòng sông chảy và cánh
chim bay nh thế nào?
? Cùng với các từ đợc lúc bắt đầu , hai
câu thơ gợi cho em hiểu thêm điều gì về trạng
thái, tính chất của dòng sông của cánh chim?
- Gợi cảm xúc ngỡ ngàng bâng
khuâng, xao xuyến.
- Những cảm xúc bất ngờ ngạc

nhiên và thoáng chút bâng
khuâng, xao xuyến của nhà thơ
trớc những bớc chuyển nhẹ
nhàng của thiên nhiên, đất trời
lúc giao mùa từ hạ sang thu.
- HS đọc
- Dòng sông, cánh chim, đám
mây
- Dòng sông chảy hiền hoà, êm
dịu, còn cánh chim thì bắt đầu
bay nhanh hơn khẩn trơng hơn.
- Nếu nh dòng sông trớc đó đã
bao ngày cuồn cuộn chảy bởi
- 5 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
?Em còn có nhận xét gì về hai câu thơ này?
GV: Nghệ thuật đối làm nổi bật hình ảnh thơ,
khiến cho bức tranh thiên nhiên đợc mở rộng
hơn về không gian, hài hoà hơn, cân đối từ
mặt đất đến bầu trời và sống động hơn.
? Dòng sông, cánh chim ở đây đợc miêu tả
bằng từ ngữ thờng dành cho đối tợng nào?
? Đó là nghệ thuật gì?
? Biện pháp nghệ thuật ấy còn cho em cảm
nhận về dòng sông, cánh chim nh thế nào?
? Đồng thời còn gợi trong em liên tởng nào
khác?
GV: Sự chuyển động của dòng sông, của cánh
chim phải chăng còn là sự chuyển mình của

đất nớc. Cả đất nớc ta vừa trải qua chiến tranh
tàn khốc mới vừa đợc hoà bình và giờ đây mới
đợc sống một cuộc sống yên bình, êm ả. Nhng
rồi mỗi ngời dân đất Việt cũng lại bắt đầu hối
hả với nhịp sống mới để xây dựng đất nớc
trong niềm vui rộn ràng.
Tín hiệu mùa thu còn đợc Hữu Thỉnh cảm
nhận qua hình ảnh đám mây vắt nửa mình
sang thu.
?Em hình dung đám mây ở đây nh thế nào?
những cơn ma lũ mùa hạ, thì giờ
sang thu mới lại hiền hoà hơn,
th thái hơn. Tơng phản với dòng
sông là cánh chim bắt đầu vội vã.
Hơi thu lạnh khiến cho cánh
chim bay nhanh hơn, khẩn trơng
hơn để di chuyển về phơng Nam
tránh rét.

- Hai câu thơ có sự đối lập giữa
sự vật là sôngvà chim, giữa
hai hình ảnh là đợc lúc dềnh
dàng và bắt đầu vội vã.
- Dành cho con ngời.
- Nghệ thuật nhân hoá.
- Nó khiến cho chúng có hồn
hơn, gần gũi với con ngời hơn,
thân thơng hơn.
- HS tự bộc lộ
- Đám mây ấy có một nửa là

mây mùa hạ và một nửa là mây
- 6 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
? Em có nhận xét gì về hình ảnh này?
? Em thấy đám mây đợc miêu tả với bút pháp
nghệ thuật nào?
? Bút pháp nhân hoá và đặc biệt với cụm từ
vắt nửa mình, gợi cho em liên tởng gì?
GV: Đám mây nh một ngời thiếu nữ yêu kiều
khoác trên mình một tấm áo voan nhẹ nhàng,
bồng bềnh, một nửa rất yêu mùa thu nhng một
nửa lại luyến tiếc mùa hạ.
Hình ảnh đám mậy mùa thu chứng tỏ trí tởng
tợng phong phú và tâm hồn nhạy cảm của tác
giả, ông đã đem đến cho chúng ta một vẻ đẹp
đầy bất ngờ.Và phải chăng hình ảnh này cũng
ẩn chứa những tình cảm của tác giả: ông vô
cùng yêu mùa thu nhng vẫn còn chút lu
luyến với cảnh sắc thiên nhiên mùa hạ
Nếu nh ở khổ một những cảm xúc của nhà
thơ còn mơ hồ, hình nh thì ở khổ hai những
tín hiệu sang thu đã rõ, đã hiện ra với những
đờng nét, trạng thái cụ thể. Từ dòng sông đến
cánh chim, đến đám mây đều nhuốm sắc thu,
đều mang một vẻ đẹp êm dịu và quyến rũ
? Qua khổ 2 này em cảm nhận thêm điều gì
về cảm xúc và tình cảm của nhà thơ khi đất
trời sang thu?
c. Khổ thơ thứ ba:

? Đọc khổ thơ thứ ba?
? Trong khổ thơ này, có xuất hiện những hình
ảnh nắng, ma, sấm. Vậy đây là những dấu
hiệu đặc trng tiêu biểu nhất của mùa nào?
? Vậy bằng cách nào mà nhà thơ đã chuyển
hoá những dấu hiệu ấy thành những câu thơ
mùa thu.
- Đám mây mùa thu là hình ảnh
sáng tạo và độc đáo của nhà thơ,
có sức gợi cảm lớn.
- Bút pháp nhân hoá hơn.
HS tự bộc lộ
- Những cảm nhận tinh tế, sâu
sắc của nhà thơ về thiên nhiên
đất trời sang thu và một tình yêu
thiên nhiên, yêu mùa thu đến
mức đắm say của tác giả.
-HS đọc.
- 7 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
nói về cảnh sang thu?
Đây là những từ ngữ chỉ mức độ và chỉ sự tiếp
diễn của sự vật. Những từ ngữ này đã gợi cho
em cảm nhận về nắng, sấm và ma thu nh thế
nào?
? Em có nhận xét gì về những cảm nhận của
tác giả?
? Những từ bất ngờ, hàng cây đứng tuổi
còn gợi cho em hiểu nhà thơ muốn nói tới

điều gì?
GV: Nh vậy hàng cây đứng tuổi đã trở thành
ẩn dụ mang đậm ý nghĩa triết lí. Khi sáng tác
sang thu, Hữu Thỉnh cùng dân tộc vừa trải qua
những năm tháng khốc liệt của chiến tranh.
Cuộc chiến ấy nh một mùa hạ oi ả, bức bối.
Nhng chính ở đó cả con ngời và đất nớc đã đ-
ợc tôi luyện nên giờ đây đợc sống trong thanh
bình, yên ả dù cuộc sống có những biến động
bất thờng vẫn cứ vững vàng, cứ bình tĩnh đơng
đầu và vợt qua những khó khăn thử thách để
vơn lên bằng nghị lực, niềm tin, tin vào chính
mình và tin vào cuộc sống.
Lời thơ tràn đầy niềm tin tởng về đất nớc, về
nhân dân trong giai đoạn chuyển mình và thực
tế ngày nay đã chứng minh điều đó, niềm tin
của tác giả năm xa càng đợc khẳng định.
Có thể nói rằng hai câu thơ cuối bài nh một
- Mùa hạ
- Bằng những từ ngữ: vẫn còn,
bao nhiêu, vơi, bớt.
- Nắng vẫn còn rực rỡ nhng bớt
gay gắt, oi ả, ma cũng vơi dần
không còn những trận ma dông
ào ào, xối xả, sấm cũng ít đi,
không còn đùng đùng, đoành
đoành nh xé rách bầu trời nữa.
-Nhà thơ cảm nhận đợc mức độ
giảm dần và tiếp diễn của thiên
nhiên đây thực sự là những cảm

nhận rất đúng và vô cùng tinh tế
của tác giả.
- Hàng cây đứng tuổi tợng trng
cho con ngời đứng tuổi, đã trải
nghiệm nhiều, còn sấm là những
tác động bất thờng của cuộc sống
và con ngời trớc những tác động
của ngoại cảnh không còn bị bất
ngờ mà vững vàng hơn .
- 8 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
nốt nhấn trong một bản nhạc giàu rung cảm,
hình ảnh hàng cây đứng tuổi chính là cái thần
của bài thơ, thể hiện rất rõ dụng ý của tác giả.
? Vậy qua khổ thơ thứ ba n y, em còn cảm
nhận thêm điều gì?
Nh vậy từ việc bắt đầu nhận ra bớc chuyển
nhẹ nhàng của thiên nhiên, tác giả đã cảm
nhận đợc vạn vật sang thu bằng những đờng
nét cụ thể hơn và đến khổ thơ thứ ba thì sự vật
đã đợc cảm nhận bằng chiều sâu của tâm hồn
với những cảm xúc sâu lắng. Bài thơ đã khép
lại nhng vẫn để lại những ngân vang trong
lòng ngời đọc không chỉ bởi cảnh đất trời
sang thu mà cả lòng ngời sang thu đặc biệt là
cả con ngời, cả đất nớc đang chuyển mình
sang một giai đoạn mới.
? Qua việc tìm hiểu bài thơ, em hiểu gì về
hồn thơ tác giả?


3.ý nghĩa văn bản.
- Nghệ thuật:
? Những hình thức nghệ thuật chủ yếu của bài
thơ là gì?
A. Biểu cảm thông qua miêu tả.
B. Biện pháp nhân hoá
C. Những hình ảnh gợi cảm, giàu liên tởng
và giàu ý nghĩa triết lí.
D. Cả A, B, C.
- Nội dung
? Qua bài thơ, em cảm nhận đợc điều gì về
nội dung của bài thơ?
- Cảm xúc sâu lắng về sự biến
đổi của thiên nhiên đất trời,
đồng thời gửi gắm những nhận
xét và suy ngẫm của nhà thơ về
con ngời và đất nớc.
- Tác giả có một tình yêu thiên
nhiên, yêu mùa thu, yêu con ng-
ời, quê hơng đất nớc tha thiết với
một hồn thơ vừa bình dị, dân dã
vừa giàu chất suy t sâu lắng.
- Cả A, B, C
- 9 -
Vũ Thị Mến- Trờng THCS Thuỵ Duyên-
Bài soạn Ngữ văn 9- Ngày soạn15/2/2008
GV: Thiên nhiên thì có những bớc chuyển
nhẹ nhàng nhng cảm xúc và suy ngẫm của
nhà thơ thì lại vô cùng sâu lắng. Và nếu

chúng ta so sánh một chút với những vần thơ
thu trớc đó chẳng hạn trong thơ cổ là nỗi
buồn qua hình ảnh cần trúc lơ phơ gió hắt
hiu của Nguyễn Khuyến, là cái ngơ ngác
trong con nai ngơ ngác đạp, trên lá vàng
khô của Lu Trọng L và đến thơ kháng chiến
là cái rộn ràng, cái háo hức của niềm vui
chiến thắng: Trời thu thay áo mới, trong
biếcnói cời thiết tha của Nguyễn Đình Thi
Còn với Hữu Thỉnh khi đất nớc đã chuyển
mình thì những vần thơ sang thu cũng trở
nên êm dịu hơn, vẫn có những nét tơi mới nh-
ng đằm thắm hơn, sâu lắng hơn.
Bài thơ là cảm nhận sâu lắng,
tinh tế của nhà thơ về thiên nhiên
đất trời lúc giao mùa từ hạ sang
thu. Đồng thời là những suy
ngẫm của nhà thơ về đất nớc,
con ngời và cuộc sống.

III. Luyện tập
1. Đọc diễn cảm bài thơ.
2. Những hình ảnh, câu thơ nào trong bài thơ em cho là đặc sắc nhất? Nêu
những cảm nhận của em về hình ảnh, câu thơ đó?
IV. H ớng dẫn về nhà
1. Học thuộc bài thơ
2. Viết một bài văn ngắn trình bày những cảm nhận của em về bài thơ này.
3. Chuẩn bị bài Nói với con theo câu hỏi SGK.
- 10 -