<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

<b>TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 2</span><div class="page_container" data-page="2">

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

<b>TRƯỜNG ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI </b>

<b>Hà Nội - 2021 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 3</span><div class="page_container" data-page="3">

<b>LỜI CAM ĐOAN </b>

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số liệu trong luận án là trung thực và có nguồn gốc rõ ràng. Kết quả nghiên cứu của luận án chưa từng được cơng bố trong bất kỳ các cơng trình nghiên cứu khoa học nào khác.

<i>Hà Nội, ngày tháng năm 2021 </i>

<b>Tác giả </b>

<b>Nguyễn Thị Nhinh </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4">

<b>1.1. Chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh trong DNXD ... 22 </b>

1.1.1. Chi phí trong DNXD ... 22

1.1.2. Doanh thu trong DNXD ... 23

1.1.3. Kết quả kinh doanh trong DNXD... 24

<b>1.2. Kế toán quản trị chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp và nhu cầu thông tin của nhà quản trị ... 24 </b>

1.2.1. Khái niệm kế toán quản trị chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh ... 24

1.2.2. Ý nghĩa của KTQT CP, DT và KQKD đối với quản trị doanh nghiệp ... 25

1.2.3. Nhu cầu thông tin của nhà quản trị... 27

1.2.4. Yêu cầu đối với thông tin của KTQT CP, DT và KQKD ... 29

<b>1.3. Đặc điểm của hoạt động kinh doanh xây lắp ảnh hưởng đến KTQT chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh ... 32 </b>

<b>1.4. Nội dung kế tốn quản trị chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh trong DNXD ... 35 </b>

1.4.1. Xác định phạm vi và phân loại chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh ... 35

1.4.2. Lập dự tốn chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh ... 38

1.4.3. Thu thập, xử lý thơng tin chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh ... 40

1.4.4. Phân tích thơng tin kế tốn quản trị chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh ... 48

1.4.5. Cung cấp thông tin kế tốn quản trị chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh ... 52

1.4.6. Đánh giá kết quả hoạt động ... 54

<b>1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu thông tin KTQT chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp ... 56 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">

<b>2.1. Trình tự nghiên cứu ... 63 </b>

<b>2.2. Mơ hình nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu thông tin KTQT CP, DT và KQKD trong các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 64 </b>

2.2.1. Mơ hình nghiên cứu đề xuất ... 64

2.2.2. Các giả thuyết nghiên cứu ... 64

<b>2.3. Thu thập dữ liệu nghiên cứu ... 65 </b>

2.3.1. Dữ liệu thứ cấp ... 65

2.3.2. Dữ liệu sơ cấp ... 66

<b>2.4. Phương pháp nghiên cứu ... 66 </b>

2.4.1. Phương pháp nghiên cứu định tính ... 67

2.4.2. Phương pháp nghiên cứu định lượng ... 70

<b>2.5. Phương pháp xử lý dữ liệu ... 75 </b>

<b>Kết luận chương 2 ... 75 </b>

<b>CHƯƠNG 3. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN QUẢN TRỊ CHI PHÍ, DOANH THU VÀ KẾT QUẢ KINH DOANH TẠI CÁC DNXD NIÊM YẾT TRÊN TTCK VIỆT NAM ... 76 </b>

<b>3.1. Tổng quan về các doanh nghiệp xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ... 76 </b>

3.1.1. Sự phát triển của các doanh nghiệp xây dựng niêm yết trên trên thị trường chứng khoán Việt Nam ... 76

3.1.2. Đặc điểm tổ chức sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ... 79

3.1.3. Đặc điểm tổ chức công tác kế toán ... 84

<b>3.2. Kết quả nghiên cứu thực trạng kế tốn quản trị chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh tại các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 87 </b>

3.2.1. Phạm vi và phân loại chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh ... 87

3.2.2. Thực trạng lập dự tốn chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh trong các DNXD niêm yết ... 92

3.2.3. Thực trạng thu thập, xử lý thông tin KTQT CP, DT và KQKD trong các DNXD ... 96

3.2.4. Thực trạng cung cấp thông tin KTQT CP, DT và KQKD trong các DNXD ... 103

3.2.5. Thực trạng phân tích thông tin KTQT CP, DT và KQKD trong các DNXD ... 104

3.2.6. Thực trạng đánh giá kết quả hoạt động trong các DNXD niêm yết ... 106

<b>3.3. Kết quả nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến khả năng đáp ứng nhu cầu thông tin KTQT CP, DT và KQKD trong các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 107 </b>

3.3.1. Thực trạng nhu cầu thông tin KTQT CP, DT và KQKD ... 107

</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">

3.3.2. Kết quả nghiên cứu định lượng ... 108

3.3.3. Bàn luận kết quả nghiên cứu định lượng ... 115

<b>3.4. Đánh giá thực trạng KTQT CP, DT và KQKD tại các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 118 </b>

<b>4.1. Định hướng phát triển ngành xây dựng Việt Nam ... 125 </b>

<b>4.2. Yêu cầu mang tính ngun tắc hồn thiện KTQT chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh tại các DNXD niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam ... 126 </b>

4.2.1. Hoàn thiện KTQT CP, DT và KQKD dựa trên các ngun tắc kế tốn quản trị tồn cầu ... 127

4.2.2. Hoàn thiện KTQT CP, DT và KQKD đáp ứng xu hướng hội nhập cách mạng công nghiệp 4.0 ... 128

4.2.3. Hoàn thiện KTQT CP, DT và KQKD đảm bảo phù hợp với thực tế và đặc thù ngành nghề ... 129

<b>4.3. Giải pháp hoàn thiện kế tốn quản trị chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh tại các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 129 </b>

4.3.1. Giải pháp tăng cường áp dụng kỹ thuật KTQT phù hợp với hệ thống kế toán quản trị trong doanh nghiệp ... 130

4.3.2. Hoàn thiện việc xác định phạm vi và phân loại CP, DT và KQKD ... 130

4.3.3. Hoàn thiện việc xây dựng hệ thống định mức và lập dự toán CP, DT và KQKD... 133

4.3.4. Hoàn thiện thu thập, xử lý thông tin KTQT CP, DT và KQKD ... 137

4.3.5. Hồn thiện phân tích thơng tin KTQT CP, DT và KQKD trong các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 150

4.3.6. Hồn thiện cung cấp thơng tin KTQT CP, DT và KQKD trong các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 157

4.3.7. Hoàn thiện đánh giá kết quả hoạt động trong các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam ... 158

<b>4.4. Kiến nghị thực hiện các giải pháp hồn thiện ... 160 </b>

4.4.1. Về phía các doanh nghiệp xây dựng ... 160

4.4.2. Về phía Nhà nước ... 161

<b>Kết luận chương 4 ... 161 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">

<b>KẾT LUẬN ... 163 DANH MỤC CÁC BÀI BÁO, CƠNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CƠNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ... 165 TÀI LIỆU THAM KHẢO ... 166 </b>

</div><span class="text_page_counter">Trang 8</span><div class="page_container" data-page="8">

<b>DANH MỤC CÁC BẢNG </b>

Bảng 1.1: Tính chất tổng thể của thông tin ... 30

Bảng 1.2: Phân loại doanh thu ... 37

Bảng 1.3: Các báo cáo KTQT chi phí, doanh thu, kết quả kinh doanh trong DNXD ... 53

Bảng 1.4: Các chỉ tiêu tài chính đánh giá kết quả ... 54

Bảng 1.5: Mối quan hệ giữa lý thuyết nền và các yếu tố ảnh hưởng ... 62

Bảng 2.1: Đối tượng chuyên gia tham gia phỏng vấn chuyên sâu ... 69

Bảng 2.2: Thống kê kết quả khảo sát theo các đối tượng ... 74

Bảng 3.1: Quy mô vốn của các DNXD niêm yết trên TTCK Việt Nam (2019) ... 80

Bảng 3.2: Thống kê tiêu thức phân loại chi phí ... 87

Bảng 3.3: Tổng lượng nguyên vật liệu, nhiên liệu năng lượng sử dụng trong sản xuất - năm 2019 ... 91

Bảng 3.4: Các loại định mức trong DNXD ... 93

Bảng 3.5: Trích bảng định mức chi phí tại CTCP Licogi 18 - Năm 2018 ... 93

Bảng 3.6: Các loại dự toán trong DNXD niêm yết ... 94

Bảng 3.7: Bảng tổng hợp giá dự thầu ... 95

Bảng 3.8: Bảng đơn giá giao khoán chi tiết ... 96

Bảng 3.9: Bản quyết toán dự toán - Vinaconex 12 ... 102

Bảng 3.10: Báo cáo cung cấp thông tin cho nhà quản trị... 104

Bảng 3.11: Nhu cầu thông tin KTQT trong các DNXD niêm yết ... 107

Bảng 3.12: Tổng hợp kết quả hệ số Cronbach Alpha và hệ số tương quan biến tổng kiểm định độ tin cậy của các biến độc lập ... 109

Bảng 3.13: Kiểm định KMO và Bartlett biến độc lập ... 111

Bảng 3.14: Tổng hợp phương sai tích lũy ... 111

Bảng 3.15: Bảng nhân tố ma trận sau khi xoay ... 112

Bảng 3.16: Ma trận hệ số tương quan giữa các biến ... 113

Bảng 3.17: Hệ số trong phương trình hồi quy tuyến tính ... 115

Bảng 4.1: Phân loại chi phí theo ứng xử của chi phí ... 131

Bảng 4.2: Tiêu thức phân bổ chi phí hỗn hợp ... 132

Bảng 4.3: Minh họa chi phí giảm (Đvt: trđ) ... 139

Bảng 4.4: Bảng phân tích việc thực hiện kế hoạch khối lượng xây lắp theo mức độ hoàn chỉnh của sản phẩm xây lắp CTCP Licogi 13 - Cơng trình Y . 151 Bảng 4.5: Bảng phân tích tổng hợp chi phí vật liệu CTCP Vinaconnex - Cơng trình Z ... 153

Bảng 4.6: Bảng phân tích đơn giá vật liệu CTCP Vinaconnex - Cơng trình Z... 154

Bảng 4.7: Bảng phân tích kết quả kinh doanh cho từng cơng trình ... 156

Bảng 4.8: Bảng phân tích thơng tin thích hợp lựa chọn phương án ... 156

Bảng 4.9: Các chỉ tiêu đánh giá kết quả ... 158

</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9">

<b>DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, SƠ ĐỒ </b>

Hình 1.1: Mơ hình quản trị trong DNXD ... 26

Hình 1.2: Mục tiêu KTQT chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh ... 29

Hình 2.1: Mơ hình nghiên cứu ... 64

Hình 2.2: Quy trình nghiên cứu định tính ... 67

Hình 3.1: Quy mô tài sản một số DNXD niêm yết giai đoạn 2017-2019 ... 78

Hình 3.2: Doanh thu và LNST của một số DNXD niêm yết giai đoạn 2019 ... 79

2017-Sơ đồ 1.1: Nhu cầu thông tin nhà quản trị và KTQT CP, DT và KQKD ... 27

Sơ đồ 1.2: Phân loại chi phí với mối quan hệ xác định kết quả ... 36

Sơ đồ 1.3: Quy trình lập dự tốn CP, DT và KQKD ... 39

Sơ đồ 1.4: Q trình thu thập, xử lý thơng tin KTQT trong điều kiện ứng dụng CNTT ... 40

Sơ đồ 1.5: Các bước trong mơ hình ghi nhận doanh thu ... 47

Sơ đồ 1.6: Phân tích CP, DT và KQKD cho mục tiêu kiểm soát ... 48

Sơ đồ 1.7: Biến động chi phí sản xuất xây lắp ... 49

Sơ đồ 1.8: Phân tích CP, DT và KQKD cho mục tiêu ra quyết định ... 50

Sơ đồ 3.1: Quy trình giao khốn cho các đội xây lắp ... 81

Sơ đồ 3.2: Tổ chức bộ máy kế tốn theo mơ hình vừa tập trung vừa phân tán ... 85

Sơ đồ 3.3: Quy trình ln chuyển thơng tin trong DNXD niêm yết ... 97

Sơ đồ 4.1: Cách thức xây dựng dự tốn ... 136

Sơ đồ 4.2: Minh họa về mơ hình phân bổ chi phí cấp bộ phận ... 140

Sơ đồ 4.3: Các bước ghi nhận doanh thu ... 143

Sơ đồ 4.4: Quy trình tích hợp thơng tin ... 146

Sơ đồ 4.5: Mã hóa tài khoản chi tiết ... 148

Sơ đồ 4.6: Khái qt trình tự phân tích ... 150

Sơ đồ 4.7: Đánh giá kết quả theo các cấp quản lý ... 159

</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">

<b>PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu </b>

Trong những năm qua ngành xây dựng Việt Nam vẫn luôn khẳng định vị trí và vai trị của mình là ngành cơng nghiệp mũi nhọn, là lực lượng chủ yếu trong việc xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật, xây dựng đổi mới đất nước, là ngành hỗ trợ cho sự phát triển của nền kinh tế. Trải qua nhiều thời kỳ phát triển, tùy thuộc vào yêu cầu và nhiệm vụ của từng giai đoạn, các cơng trình được xây dựng của ngành đã thể hiện trình độ xây dựng và mức độ ứng dụng công nghệ mới của các doanh nghiệp trong ngành qua từng giai đoạn phát triển. Đi cùng với sự phát triển chung của ngành, các doanh nghiệp xây dựng (DNXD) niêm yết trên sàn chứng khoán cũng đã trực tiếp và gián tiếp tạo việc làm cho người lao động, đóng góp giá trị nhất định vào tổng sản phẩm nội địa (GDP). Nhóm cổ phiếu ngành xây dựng đã tăng mạnh trong nhiều năm gần đây và điểm tích cực là nhóm ngành này vẫn duy trì xu hướng tăng cao cả về doanh thu và lợi nhuận.

Với lợi thế hơn so với các thị trường khác trong khu vực khi thị trường xây dựng có chi phí xây dựng và chi phí nhân cơng thấp hơn, trình độ cơng nghệ kỹ thuật của nhà thầu trong nước đã có sự cải thiện đáng kể so với giai đoạn trước khi hội nhập. Tuy nhiên, với báo cáo từ các đơn vị phân tích như Cơng ty cổ phần chứng khoán Ngân hàng TMCP Việt Nam Thịnh Vượng (2017), Cổ phần chứng khoán FPTS (2019) đều nhận định bên cạnh lợi thế như các DNXD là hàng loạt bất cập các DNXD niêm yết đang gặp phải như năng lực quản lý yếu kém gây nên sự chậm trễ và tăng chi phí trong các cơng trình xây dựng lớn ở Việt Nam; các DNXD hiện đang thiếu khá nhiều các nhân lực có đủ trình độ quản lý, các cấp bậc quản lý cũng chỉ được phân theo yếu tố kinh nghiệm và thiếu đánh giá về những kiến thức quản lý mới. Bên cạnh đó, việc các nhà thầu tìm cách bỏ giá thầu rất thấp, thấp hơn so với năng lực tài chính của họ khiến cho các chi phí sau khi thi cơng bị tăng cao và chất lượng cơng trình giảm đi...Chính vì vậy, để đảm bảo thông tin của DNXD niêm yết luôn minh bạch, tin cậy trên sàn chứng khốn địi hỏi các doanh nghiệp (DN) phải có được các thơng tin tin cậy từ các bộ phận trong DN. Trong đó, nguồn thơng tin về kế toán chiếm tỷ trọng rất lớn do liên quan đến các thông tin cần cung cấp cho các đối tượng đầu tư trên sàn chứng khoán, hay cho chính các nhà quản trị các cấp trong DNXD. Điều này tạo sức ép và áp lực rất lớn lên các thơng tin về chi phí, doanh thu đạt được và kết quả công việc mà DN thực hiện trong kỳ như thế nào. Nhu cầu cho các thông tin về tài sản, doanh thu, thu nhập, chi phí, lợi nhuận, dịng tiền, chính sách kế tốn ...cần phải được minh bạch và công khai cho các đối tượng. Muốn thực hiện được điều này, các nội dung cần thiết lập để có được các thơng tin CP, DT và KQKD từ bộ phận kế toán phải hợp lý để giúp nhà quản trị có các quyết định phù hợp nhất trong quá trình quản trị nội bộ cũng như giúp tăng tính minh bạch của thơng tin kế tốn của DN. Tuy nhiên hiện nay, kế toán quản trị (KTQT) CP, DT và KQKD trong các DNXD nói chung và các DNXD niêm yết nói

</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11">

riêng vẫn cịn những vấn đề cần phải nghiên cứu, hồn thiện dưới cả góc độ lý luận và thực tiễn.

<i>Thứ nhất, dưới góc độ lý luận: Đã có nhiều cơng trình nghiên cứu khoa học </i>

bao gồm cả các đề tài nghiên cứu, các bài luận trên các tạp chí trong và ngồi nước... trình bày những thơng tin về kế tốn quản trị (KTQT) nói chung và thơng tin về KTQT liên quan đến chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh trong doanh nghiệp xây dựng (DNXD) nói riêng đã khẳng định vai trị và tầm quan trọng của KTQT với nhà quản trị doanh nghiệp. Sau 15 năm ban hành Thông tư 53/2006/TT-BTC “Hướng dẫn áp dụng kế toán quản trị trong doanh nghiệp” cho đến nay vẫn chưa có văn bản pháp lý nào quy định cụ thể cho các đơn vị thực hiện KTQT trong doanh nghiệp. Trong khi đó, các quy định pháp lý có liên quan của Chính phủ và Bộ Tài chính cho đơn vị đặc thù ngành xây dựng lại thường xuyên thay đổi như định mức dự doán ngành xây dựng, xác định đơn giá cho vật liệu, nhân cơng, máy thi cơng…Do đó, nội dung KTQT chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh phục vụ cung cấp thông tin cho nhà quản trị phải gắn với đặc thù hoạt động của từng đơn vị và phục vụ nhu cầu thông tin ngày càng cao từ các DNXD niêm yết trên thị trường chứng khốn.

<i>Thứ hai, dưới góc độ thực tiễn: Trên cơ sở kết quả nghiên cứu thực nghiệm từ </i>

các cơng trình nghiên cứu trước đó của nhiều tác giả tại các DN hoạt động trong lĩnh vực xây lắp như Hoàng Văn Tưởng (2010), La Soa (2016), Nguyễn Thị Thanh Loan (2014), Lê Thế Anh (2017)...đều cho thấy KTQT nói chung và KTQT riêng về chi phí, doanh thu tại các DNXD còn chưa được chú trọng và chưa đáp ứng được nhu cầu thông tin của nhà quản trị doanh nghiệp. Điển hình trong nghiên cứu của Lê Thế Anh với 522 DN khảo sát, có đến 97,1% các DNXD giao thơng Việt Nam chưa có sự kiểm sốt chi phí dẫn đến tỷ lệ thất thốt trong xây dựng còn cao, chưa đảm bảo được yêu cầu của việc lập kế hoạch cũng như chưa tổ chức kế toán trách nhiệm....và các nghiên cứu cũng chưa đề cập nhiều tới khả năng đáp ứng nhu cầu thông tin từ nhà quản trị trong DNXD.

Như vậy, trên cả góc độ lý luận và thực tiễn đều khẳng định vai trò cũng như một số bất cập của KTQT CP, DT và KQKD đối với các DNXD. Tác giả kế thừa và

<i>tiếp nối phát triển các nghiên cứu trước đó để nghiên cứu đề tài “Kế tốn quản trị </i>

<i>chi phí, doanh thu và kết quả kinh doanh tại các công ty xây dựng niêm yết trên thị trường chứng khoán Việt Nam” cho luận án tiến sỹ. </i>

<b>2. Tổng quan các cơng trình khoa học liên quan đến đề tài luận án và khoảng trống nghiên cứu </b>

Các nghiên cứu về KTQT đã phát triển khá lâu tại các nước trên thế giới. Tuy nhiên, tại Việt Nam KTQT mới được nghiên cứu một cách có hệ thống từ những năm 2000 đến nay và lúc này các cơng trình nghiên cứu khoa học mới bắt đầu được công bố. Các nghiên cứu về KTQT trong DNXD chưa xuất hiện nhiều và còn hạn chế, đặc biệt là các đề tài nghiên cứu về KTQT chi phí, doanh thu và kết quả kinh

</div>