Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (349.28 KB, 15 trang )
<span class="text_page_counter">Trang 1</span><div class="page_container" data-page="1">
<b>LỜI CAM ĐOAN </b>
Tôi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tơi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất cứ
</div><span class="text_page_counter">Trang 4</span><div class="page_container" data-page="4"><b>LỜI CẢM ƠN </b>
Trong quá trình học tập, nghiên cứu, hoàn thành luận án, tác giả đã nhận được sự chỉ bảo, hướng dẫn, giúp đỡ tận tình của Quý thầy cô giáo, các nhà khoa học, đồng nghiệp, bạn bè và người thân.
Với sự kính trọng và lịng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi tới tập thể giáo viên hướng dẫn là GS.TS Nguyễn Thị Hoàng Yến và TS. Vương Hồng Tâm lời cảm ơn chân thành vì những định hướng khoa học, sự hướng dẫn, giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện luận án.
Tác giả luận án chân thành cảm ơn: Lãnh đạo Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam, Phòng Quản lý khoa học, Đào tạo và Hợp tác quốc tế, các Quý thầy cô, các nhà khoa học của Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam đã tận tâm giảng dạy, giúp đỡ tôi trong q trình học tập, nghiên cứu và hồn thành Luận án.
Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Giám hiệu trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Phịng Tổ chức Cán bợ, Khoa Giáo dục Đặc biệt đã tạo điều kiện cho tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận án này.
Cảm ơn sự nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện của Ban giám hiệu, giáo viên, cha mẹ trẻ khiếm thính ở các trường mầm non hịa nhập mà tôi đã tiến hành khảo sát thực trạng và thực nghiệm.
Tơi xin tri ân sự khích lệ, ủng hợ nhiệt tình của gia đình, người thân, bạn bè và đồng nghiệp trong thời gian thực hiện Luận án.
Do một số hạn chế nhất định, chắc chắn Luận án cịn những thiếu sót. Tác giả Luận án rất mong nhận được những ý kiến đóng góp để tiếp tục hồn thiện và nâng cao chất lượng vấn đề được lựa chọn nghiên cứu.
<i><b>Xin trân trọng cảm ơn! </b></i>
<i><b> Tác giả Luận án </b></i>
<i><b> Nguyễn Minh Phượng </b></i>
</div><span class="text_page_counter">Trang 5</span><div class="page_container" data-page="5">3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ... 3
4. Giả thuyết khoa học ... 4
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ... 4
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ... 4
7. Cách tiếp cận và Phương pháp nghiên cứu ... 5
8. Luận điểm bảo vệ ... 7
9. Đóng góp mới của luận án ... 8
10. Cấu trúc của luận án ... 8
CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG NGHE – NÓI CHO TRẺ KHIẾM THÍNH 3 – 6 TUỔI ... 9
1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề ... 9
1.1.1. Nghiên cứu về kỹ năng nghe – nói của trẻ khiếm thính ... 9
1.1.2. Nghiên cứu về phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính ... 11
1.2. Mợt số vấn đề cơ bản về trẻ khiếm thính ... 20
1.2.1. Khái niệm trẻ khiếm thính... 20
1.2.2. Đặc điểm tâm lý của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 22
1.3. Kỹ năng nghe – nói của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 26
1.3.1. Khái niệm kỹ năng nghe – nói ... 26
1.3.2. Đặc điểm kỹ năng nghe – nói của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 28
1.4. Phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ở lớp mẫu giáo hòa nhập ... 31
1.4.1. Khái niệm phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi... 31
1.4.2. Đặc điểm của lớp mẫu giáo hịa nhập có trẻ khiếm thính ... 32
</div><span class="text_page_counter">Trang 6</span><div class="page_container" data-page="6">1.4.3. Vận dụng lí thuyết hoạt đợng giao tiếp bằng ngôn ngữ trong việc phát
triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính ... 34
1.4.4. Mục tiêu, nợi dung, phương pháp, hình thức phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ở lớp mẫu giáo hòa nhập ... 38
1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 48
1.5.1. Các yếu tố có liên quan đến khuyết tật của trẻ... 49
1.5.2. Năng lực của giáo viên ... 50
1.5.3. Sự hỗ trợ thính học cho trẻ khiếm thính ... 50
1.5.4. Can thiệp sớm ... 51
1.5.5. Sự tham gia, hỗ trợ của cha mẹ trẻ khiếm thính ... 52
1.5.6. Sự hỗ trợ của các trẻ cùng độ tuổi ... 52
1.5.7. Việc lựa chọn phương pháp tiếp cận giao tiếp cho trẻ khiếm thính ... 53
Kết luận chương 1 ... 54
CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN KỸ NĂNG NGHE – NÓI CHO TRẺ KHIẾM THÍNH 3 – 6 TUỔI Ở CÁC LỚP MẪU GIÁO HÒA NHẬP ... 55
2.1. Khái quát về tổ chức khảo sát thực trạng ... 55
2.2.1. Thực trạng kỹ năng nghe – nói của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 61
2.2.2. Thực trạng phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ở lớp mẫu giáo hòa nhập ... 72
</div><span class="text_page_counter">Trang 7</span><div class="page_container" data-page="7">3.1.1. Đảm bảo phù hợp với mục tiêu, nội dung chương trình giáo dục mầm non và
đặc điểm tâm sinh lý của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 93
3.1.2. Đảm bảo tính tồn diện, tính phát triển, tính hệ thống ... 93
3.1.3. Đảm bảo tính cá biệt hóa ... 94
3.1.4. Đảm bảo phát huy tính tích cực, tự giác của trẻ... 94
3.2. Biện pháp phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 95
3.2.1. Nhóm biện pháp điều kiện trong phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 96
3.2.2. Nhóm biện pháp phát triển KNNN trong các hoạt động trong chế độ sinh hoạt hằng ngày ở lớp mẫu giáo hòa nhập ... 109
3.2.3. Nhóm biện pháp phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính trong hoạt động hỗ trợ cá nhân ... 117
3.3. Mối quan hệ giữa các biện pháp ... 122
3.4. Thực nghiệm biện pháp phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 123
3.4.1. Khái quát về tổ chức thực nghiệm ... 123
3.4.2. Đánh giá kết quả thực nghiệm ... 127
Kết luận chương 3 ... 142
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ... 143
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CƠNG BỐ CĨ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ... 146
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ... 147 PHỤ LỤC
</div><span class="text_page_counter">Trang 9</span><div class="page_container" data-page="9"><b>DANH MỤC CÁC BẢNG </b>
Bảng 2.1. Kinh nghiệm dạy học của giáo viên ... 57
Bảng 2.2. Bảng hỏi đánh giá KNNN của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 58
Bảng 2.3. Thang đánh giá thực trạng KNNN cho TKT 3 – 6 tuổi ... 60
Bảng 2.4. Đánh giá chung mức KNNN của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 61
Bảng 2.5. Phân bố mức kỹ năng nhận diện 6 âm Ling ... 63
Bảng 2.6. Phân bố mức kỹ năng nghe hiểu các từ chỉ sự vật, hành động, hiện tượng quen thuộc, gần gũi ... 63
Bảng 2.7. Phân bố mức kỹ năng nghe hiểu các từ chỉ đặc điểm, tính chất, cơng dụng và các từ biểu cảm ... 64
Bảng 2.8. Phân bố mức kỹ năng nghe hiểu và thực hiện từ 1 – 3 yêu cầu... 65
Bảng 2.9. Phân bố mức kỹ năng nghe hiểu nội dung câu chuyện/bài thơ ... 65
Bảng 2.10. Phân bố mức kỹ năng phát âm các tiếng, từ, câu ... 67
Bảng 2.11. Phân bố mức kỹ năng sử dụng lời nói với các từ thông dụng chỉ sự vật, hành động, hiện tượng quen thuộc, gần gũi ... 67
Bảng 2.12. Phân bố mức kỹ năng sử dụng lời nói với các từ chỉ đặc điểm, tính chất, cơng dụng và các từ biểu cảm phù hợp với ngữ cảnh ... 68
Bảng 2.13. Phân bố mức độ về kỹ năng thể hiện nhu cầu, cảm xúc, hiểu biết của bản thân bằng lời nói ... 68
Bảng 2.14. Phân bố mức kỹ năng kể lại được những sự việc đơn giản ... 69
Bảng 2.15. Phân bố mức độ về kỹ năng kể lại được câu chuyện đơn giản ... 69
Bảng 2.16. Mối tương quan giữa kỹ năng nghe - nói với các yếu tố khác ... 70
Bảng 2.17. Mức độ thực hiện các nội dung phát triển KNNN cho TKT ... 75
Bảng 2.18. Các hình thức phát triển KNNN cho trẻ khiếm thính ... 81
Bảng 2.19. Các phương pháp phát triển KNNN cho trẻ khiếm thính ... 77
Bảng 2.20. Đánh giá về hiệu quả của các phương pháp phát triển KNNN cho trẻ khiếm thính ... 80
Bảng 2.21. Những thuận lợi trong quá trình tổ chức hoạt động phát triển KNNN cho trẻ khiếm thính ... 83
</div><span class="text_page_counter">Trang 10</span><div class="page_container" data-page="10">Bảng 2.22. Những khó khăn trong quá trình tổ chức hoạt đợng phát triển KNNN
cho trẻ khiếm thính ... 84
Bảng 2.23. Những yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển KNNN cho TKT ... 86
Bảng 3.1. Thông tin cơ bản về khách thể thực nghiệm ... 124
Bảng 3.2. Kết quả đánh giá trước thực nghiệm của bé Đ.B.N ... 127
Bảng 3.3. Mục tiêu và biện pháp phát triển KNNN cho bé Đ.B.N ... 128
Bảng 3.4. So sánh kết quả KNNN trước và sau thực nghiệm của bé Đ.B.N ... 129
Bảng 3.5. Kết quả đánh giá trước thực nghiệm của bé N.T.M ... 132
Bảng 3.6. Mục tiêu và biện pháp phát triển KNNN cho bé N.T.M ... 133
Bảng 3.7. So sánh kết quả KNNN trước và sau thực nghiệm của bé N.T.M ... 134
Bảng 3.8. Kết quả đánh giá trước thực nghiệm của bé P.M.K ... 136
Bảng 3.9. Kế hoạch phát triển KNNN cho bé P.M.K ... 137
Bảng 3.10. So sánh kết quả KNNN trước và sau thực nghiệm của bé P.M.K ... 138
</div><span class="text_page_counter">Trang 11</span><div class="page_container" data-page="11"><b>DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ </b>
Biểu đồ 2.1. Trình đợ đào tạo của GV ... 57
Biểu đồ 2.2. Mức kỹ năng nghe – nói của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 62
Biểu đồ 2.3. Mức độ biểu hiện các kỹ năng thành phần trong nhóm kỹ năng nghe của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 62
Biểu đồ 2.4. Mức độ biểu hiện các kỹ năng thành phần trong nhóm kỹ năng nói của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 66
Biểu đồ 2.5. Đánh giá của GV về tầm quan trọng của việc phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính ... 72
Biểu đồ 2.6. Nhận thức của GV về ý nghĩa của việc phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính... 73
Biểu đồ 2.7. Thực trạng xây dựng kế hoạch phát triển kỹ năng nghe - nói cho trẻ khiếm thính... 74
Biểu đồ 3.1. Mức KNNN của bé Đ.B.N trước và sau thực nghiệm ... 130
Biểu đồ 3.2. Mức KNNN của bé N.T.M trước và sau thực nghiệm ... 134
Biểu đồ 3.3. Mức KNNN của bé P.M.K trước và sau thực nghiệm ... 139
Biểu đồ 3.4. So sánh điểm của 3 trẻ trước và sau thực nghiệm ... 140
Sơ đồ 1.1. Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ ... 35
Sơ đồ 3.1. Biện pháp phát triển KNNN cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ... 95
</div><span class="text_page_counter">Trang 12</span><div class="page_container" data-page="12"><b>1. Tính cấp thiết của đề tài </b>
Nghe - nói - đọc - viết là những hoạt động diễn ra thường xuyên trong cuộc sống của chúng ta. Trong bốn dạng hoạt đợng này, xét về tần số xuất hiện, thì cặp hoạt đợng nghe - nói diễn ra liên tục, thường xun hơn. Cặp hoạt đợng này có hai đặc tính nổi bật:
<i>- Thứ nhất, nghe - nói là cặp hoạt động ngôn ngữ nói - dạng giao tiếp trực </i>
tiếp bằng âm thanh trong hoạt động ngôn ngữ. Hoạt đợng nghe - nói ln ln là một phương tiện đắc lực song hành cùng con người, giúp con người nhận thức và tìm hiểu thế giới xung quanh mợt cách có hiệu quả. Vì tḥc lĩnh vực âm thanh như vậy, nên hoạt động nghe - nói có thể diễn ra ở mọi nơi, mọi lúc, ít bị phụ tḥc vào điều kiện xung quanh.
<i>- Thứ hai, nghe - nói là cặp hoạt đợng mang cả đặc tính của việc tiếp nhận lời </i>
<i>nói lẫn việc tạo lập lời nói. Nếu như nghe là tiếp nhận lời người khác thì nói là tạo </i>
lập lời nói của chính mình. Hai hoạt đợng này thường luân phiên, thay thế nhau trong giao tiếp của con người.
Kỹ năng nghe - nói là kỹ năng quan trọng, ảnh hưởng trực tiếp đến việc học tập, giao tiếp của trẻ em. Nghe - nói tốt sẽ giúp các em giao tiếp có hiệu quả và cũng là cơ sở quan trọng tạo ra sự thành công trong học tập. Bên cạnh đó, nghe - nói cịn là một phương tiện để trẻ tư duy và nhận thức về thế giới xung quanh mợt cách tích cực. Chính khả năng sử dụng ngơn ngữ của các em, đặc biệt là kỹ năng nghe - nói đã ảnh hưởng mạnh mẽ tới cách tương tác xã hội và ảnh hưởng không nhỏ tới hiệu quả giao tiếp. Năng lực ngôn ngữ tốt là cơ sở giúp trẻ phát triển năng lực học tập, năng lực tư duy, năng lực hợp tác. Đồng thời giúp trẻ tự mình tìm hiểu và khám phá thế giới xung quanh một cách dễ dàng. Muốn sử dụng kỹ năng nghe - nói mợt cách có hiệu quả cần phải có sự luyện tập thường xuyên, liên tục và có kế hoạch. Chính vì vậy, việc nghiên cứu tìm ra những nợi dung cũng như các biện pháp phát triển kỹ năng nghe - nói cho trẻ một cách hiệu quả là hết sức cần thiết.
Trẻ khiếm thính do hạn chế về khả năng nghe dẫn đến hạn chế phát triển ngơn ngữ lời nói, cũng vì vậy mà khả năng tư duy của các em bị hạn chế, trẻ gặp rất nhiều khó khăn trong việc lĩnh hội tri thức. Tuy nhiên, đa số trẻ khiếm thính vẫn
</div><span class="text_page_counter">Trang 13</span><div class="page_container" data-page="13">ngơn ngữ nói.
ra các phương tiện kỹ thuật hiện đại. Sự ra đời của máy trợ thính, điện cực ốc tai có ý nghĩa rất lớn đối với trẻ khiếm thính, giúp trẻ có thể nghe được âm thanh của mơi trường xung quanh và âm thanh tiếng nói. Tuy nhiên, những thiết bị trợ thính chỉ có tác dụng khuếch đại âm thanh chứ không thể chữa được tật khiếm thính. Việc nghe qua máy trợ thính hoặc nghe qua điện cực ốc tai có nhiều điểm khác biệt với âm thanh nghe được qua tai bình thường. Nếu không được tập luyện, phục hồi và phát triển kỹ năng nghe - nói phù hợp thì trẻ vẫn khơng thể nghe và nói được. Rèn luyện và phát triển kỹ năng nghe - nói có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong giáo dục trẻ khiếm thính. Đó là cơ sở cho việc hình thành và phát triển ngơn ngữ nói – phương tiện giao tiếp, học tập chủ yếu trong môi trường giáo dục hòa nhập.
Giai đoạn từ 0 – 6 tuổi là giai đoạn phát triển mạnh mẽ nhất về thể chất cũng như tâm lí, là giai đoạn rất quan trọng vì những nền tảng đầu tiên cho c̣c sống được hình thành. Mợt nền tảng tốt tạo cơ hợi cho đứa trẻ có mợt c̣c sống độc lập, tự tin, hạnh phúc, nhiều ý nghĩa và để trở thành mợt thành viên hữu ích cho xã hội. Đặc biệt, giai đoạn từ 3 đến 6 tuổi là giai đoạn quyết định tới chất lượng ngơn ngữ của trẻ. Vì vậy, việc phát triển ngôn ngữ cho trẻ trong giai đoạn này là một trong những nhiệm vụ hết sức quan trọng, giúp trẻ sử dụng ngôn ngữ (tiếng mẹ đẻ) một cách thành thạo trong hoạt động nhận thức thế giới xung quanh, trong giao tiếp với mọi người, trong điều chỉnh hành vi về nhận thức, tình cảm, chuẩn bị cho trẻ chuyển sang hoạt động học tập ở trường phổ thông. Can thiệp sớm cho trẻ khuyết tật nói chung, trẻ khiếm thính nói riêng cũng được thực hiện chủ yếu và trọng tâm trong 6 năm đầu tiên của cuộc đời mỗi trẻ, với hai mục tiêu trọng tâm là hỗ trợ, hướng dẫn phụ huynh (tập trung ở giai đoạn trẻ từ 0 – 3 tuổi) và tổ chức giáo dục hòa nhập (tập trung ở giai đoạn từ 3 – 6 tuổi) [20][38]. Ở độ tuổi 3 - 6 tuổi, chương trình can thiệp sớm cho trẻ khiếm thính tập trung vào việc hỗ trợ trẻ hòa nhập vào lớp học cùng với trẻ nghe và chuẩn bị cho trẻ vào lớp 1. Nhiều nghiên cứu đã khẳng định, trong mơi trường hịa nhập, với việc thực hiện các biện pháp tác đợng mợt cách có hệ thống và những chiến lược hỗ trợ phù hợp, trẻ khiếm thính có thể đạt được các mục tiêu phát triển ngơn ngữ, giao tiếp trong đó có kỹ năng nghe – nói. Bên cạnh đó, trẻ khiếm thính và trẻ nghe cũng có nhiều cơ hợi chơi và hoạt động
</div><span class="text_page_counter">Trang 14</span><div class="page_container" data-page="14">kiện để trẻ khiếm thính dễ dàng hịa nhập vào đời sống xã hợi [19][45][81].
Thực tế hiện nay, trẻ khiếm thính ở Việt Nam đã được tiếp cận với các thiết bị trợ thính hiện đại. Sau mợt thời gian được trang bị thiết bị trợ thính, trẻ đã tích lũy được những kinh nghiệm nghe, nói ban đầu. Tuy nhiên, kỹ năng nghe – nói của trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi vẫn cịn nhiều hạn chế, trẻ cũng gặp nhiều khó khăn khi học ở lớp mẫu giáo hòa nhập. Cụ thể, vốn từ hiểu và diễn đạt của trẻ cịn ít, chủ yếu là những từ gắn với sự vật, hiện tượng, hành động cụ thể; trẻ cũng thường chỉ nghe hiểu được các yêu cầu đơn giản, quen thuộc, một mệnh lệnh; đợ rõ ràng trong lời nói của trẻ khó đạt được mức đợ như trẻ nghe, trẻ thường mắc các lỗi về phát âm (sai phụ âm, thanh điệu, nói với ngữ điệu rời rạc, ngắt từng tiếng mợt, lên xuống tùy hứng); khó khăn trong việc tiếp thu các qui tắc ngữ pháp, thường mắc lỗi về trật tự từ trong câu nói gây khó khăn cho người nghe [8][10] [19].
Bên cạnh đó, giáo viên dạy hòa nhập cũng gặp nhiều khó khăn trong q trình giáo dục trẻ khiếm thính. Phần lớn giáo viên chưa được đào tạo, bồi dưỡng chun sâu về giáo dục hịa nhập trẻ khiếm thính, do đó chưa có kiến thức, kỹ năng đầy đủ về hỗ trợ trẻ khiếm thính trong lớp hịa nhập, năng lực của giáo viên trong việc tổ chức các hoạt động phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính cịn nhiều hạn chế. Thêm vào đó, việc thiếu các tài liệu hướng dẫn và các nghiên cứu về kỹ năng nghe nói, biện pháp phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính ở lớp mẫu giáo hịa nhập cũng gây khó khăn cho giáo viên trong q trình xây dựng kế hoạch và tổ chức các hoạt đợng phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính.
<i><b>Xuất phát từ những lý do trên, tơi chọn đề tài: “Phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi” làm đề tài nghiên cứu của luận án nhằm đề xuất </b></i>
các biện pháp phù hợp để phát triển kỹ năng nghe nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ở lớp mẫu giáo hịa nhập.
<b>2. Mục đích nghiên cứu </b>
Nghiên cứu đề xuất một số biện pháp phát triển kỹ năng nghe – nói cho trẻ khiếm thính 3 – 6 tuổi ở lớp mẫu giáo hịa nhập nhằm giúp trẻ giao tiếp, phát triển ngôn ngữ theo đợ tuổi và hịa nhập cùng các bạn.
<b>3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu </b>
<i><b>3.1. Khách thể nghiên cứu </b></i>
</div>