ΗΛΙΑΣΒΕΝΕΖΗΣ
ΤηςΑκαδημίαςΑθηνών

ΑΙΟΛΙΚΗΓΗ

Μυθιστόρημα

ΤΡΙΑΚΟΣΤΗΕΚΤΗΕΚΔΟΣΗ

ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΕΙΟΝΤΗΣ"ΕΣΤΙΑΣ"Ι.Δ.ΚΟΛΛΑΡΟΥ&ΣΙΑΣΑ.Ε.
ΠΡΟΛΟΓΟΣΤΟΥΑΓΓΕΛΟΥΣΙΚΕΛΙΑΝΟΥ
ΣΤΗΔΕΥΤΕΡΗΕΚΔΟΣΗΤΗΣ«ΑΙΟΛΙΚΗΣΓΗΣ»
Ο άνθρωπος που γράφει αυτόν τον πρόλογο είναι ενταγμένος απ'τημοίρατουσεμια
πνευματική σκοπιάπουπιοπολύθα οφείλαμε να τήνεπούμε
Δ
Δ
ω
ω
ρ
ρ
ι
ι
κ
κ
ή
ή,αν μια στιγμήτη
βλέπαμεσαχωρισμένηαπόμιανάλλη,τηνΙωνικήπνευματικήσκοπιά,πουησύνθεσήτης
μετηνπρώτηέδωσεαπόπανάρχαιαχρόνιατηνπληρότηταολόκληρουτου
ι
ι

σ
σ
τ
τ
ο
ο
ρ
ρ
ι
ι
κ
κ
ά
ά


ε
ε
κ
κ
δ
δ
η
η
λ
λ
ω
ω
μ
μ

έ
έ
ν
ν
ο
ο
υ
υΕλληνικού πολιτισμού μας.Ξέρειαυτόςοάνθρωπος,απόπαιδί,μεςστο
αίμα του, κι αργότερα έχοντάς το απόλυτα συνειδητοποιήσει,πωςέναςβασικός
πνευματικός τόνος, τόνος ολοκάθαρα ανδρικός, έπρεπε να παντρευτεί μια μέρα την πιο
αγνή
Ψ
Ψ
υ
υ
χ
χ
ή
ήτουαρχαίουκόσμου, ο
Δ
Δ
ω
ω
ρ
ρ
ι
ι
σ
σ
μ

μ
ό
ό
ς
ς
ναπαντρευτείτην
Ι
Ι
ω
ω
ν
ν
ί
ί
α
α,γιαναγεννηθεί
τοθαύμαεκείνοτηςζωής,τηςσκέψηςκαιτηςτέχνηςπου,ήτ'αναγνωρίζουμεείτεόχι,στη
βαθειάν ουσία του πάντοτε μας αγκαλιάζει,μαςφωτίζει,μαςακολουθεί.Αλλά,γι'αυτόν
ακριβώς το λόγο,ξέρειακόματικαθένααπόταδυοαυτάστοιχείαάξιζεκαιπρόσφερε
ξεχωριστά στον κόσμο, πριν να παντρευτούνε για να πλάσουν τη μεγάλη σύνθεση που
προείπα:Απ' τημιαμεριάτα
φ
φ
ω
ω
τ
τ
ε
ε
ι

ι
ν
ν
ά
ά
,
,


κ
κ
α
α
θ
θ
ο
ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ά
ά
,
,


ν

ν
ο
ο
η
η
σ
σ
ι
ι
α
α
ρ
ρ
χ
χ
ι
ι
κ
κ
ά
ά


κ
κ
α
α
ι
ι



η
η
θ
θ
ο
ο
π
π
λ
λ
α
α
σ
σ
τ
τ
ι
ι
κ
κ
ά
ά


α
α
ξ
ξ
ι

ι
ώ
ώ
μ
μ
α
α
τ
τ
α
ατ
ουΔωρισμού,που'χαν τη δύναμη και την αποστολή του ισχυρού
σπερματοζωάριουστηδημιουργίατουκοινάκαιωςσύνολογνωστούιστορικούΕλληνικού
πολιτισμού. Κι από την άλλη,τηνπροΰπαρξηενόςπολιτισμού, προελληνικού θα
μπορούσαμε να πούμε,άνθηση της ίδιας Ιωνικής Ψυχής προτού ακόμα παντρευτείμετο
μεγάλο «
Ά
Ά
ρ
ρ
ρ
ρ
ε
ε
ν
ν
α
α



Λ
Λ
ό
ό
γ
γ
ο
ο
ν
ν»,ό
πουηαπλότητασυγχρόνωςκαιηστοχαστικότητα
συνδυάζονταν σε μια ηρεμότατην απόχρωση πηγαίου ιδανισμού, μες στον οποίον
αντανακλούσεσεμιααπέραντηγλυκύτηταολόκληρηηφυσιολογίατηςΓης,ηθάλασσα,οι
κάμποι,ταβουνά,ταζώα,οιάνθρωποι, αγκαλιασμένα όλα από μιαν όμοια, καθαυτό
π
π
α
α
ρ
ρ
θ
θ
ε
ε
ν
ν
ο
ο
μ
μ

η
η
τ
τ
ρ
ρ
ι
ι
κ
κ
ή
ήαγκαλιά.Κ'ηπροΰπαρξηετούτουτουπολιτισμούήτανκάποτεγια
μένα (γιατί τάχα να το κρύβω;)οχώροςμιαςΕδεμικήςμουνοσταλγίας,κάτισανη
αποκάλυψηαπ'τηνίδια
κ
κ
ο
ο
σ
σ
μ
μ
ι
ι
κ
κ
ή
ή



υ
υ
π
π
ο
ο
σ
σ
υ
υ
ν
ν
ε
ε
ί
ί
δ
δ
η
η
τ
τ
ή
ή


μ
μ
ο
ο

υ
υ


μ
μ
ν
ν
ή
ή
μ
μ
η
ημ
ιαςζωήςγεμάτηςαπό
τηθερμοκρασίατηςστοργήςκάποιαςγλυκειάςπροϊστορικήςπρομάμμης,κάποιας
άγρυπνηςπροαιώνιαςΜάνας,κάποιαςτρυφερήςΠαρθέναςαδερφής.Όχιπωςτάχατοαγνό
αρσενικόστοιχείοέλειπεαπότούτοτονπολιτισμό.Αλλάγιατίήτανπερισσότερο
διαποτισμένο απ'τηνανάσαμιαςπλατειάςμητριαρχικήςθηλύτητας,πουπεριλάβαινεν
ακόμα και το ίδιο αυτό αγνό αρσενικό στοιχείο μες στο θάλπος καιτοβάθοςκάποιας
μήτρας καθαυτό πανθεϊστικής και κοσμικής.Έτσιπου, καθώς ξανάπα, η ψυχή μου μ'
έσπρωχνεσυχνά,νοσταλγικά,ναξαναζήσωεκείνητηνατμόσφαιρα,χωρίςναξέρωολότελα
στο μεταξύ αν κάποτε θα μου δινόταν η ευκαιρία να την αισθανθώ τριγύρα μου
ξαναζωντανεμένη,σαμιασάρκααπότησάρκαμουκιωςπνεύμααπότοπνεύμαμου,από
κάποια συγκυρία,απόμιατύχη,απόένααπρόοπτοκύμα
π
π
α
α
λ

λ
ι
ι
γ
γ
γ
γ
ε
ε
ν
ν
ε
ε
σ
σ
ί
ί
α
α
ς
ς,ζ
ωντανά,
ουσιαστικά,πραγματικά.
***
Καινα,προχτές,πουανοίγωξάφνουτην«
Α
Α
ι
ι
ο

ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ή
ή


Γ
Γ
η
η»τουΒενέζη.
Μια γλυκειά γαλήνια ζέστη χύνεται άξαφνα απ'ταφύλλατου, όχι πια φύλλαβιβλίου μα
φύλλαδέντρου,δέντρουνεώτατουκαιδέντρουπροαιώνιου,πουμετυλίγειμετοσάλεμά
του,πουθροείολοένασιγανόταταστ'αυτιάμου,πουεπικοινωνείμετοαίμαμου,τονου
μου,τηνκαρδιάμου,καιμετησειράτουμεβοηθάεινακοινωνώξανάσεκάποιανέαμου
πλατειάεπικοινωνίαμετονκόσμοόλο:μετηθάλασσα,μεταβουνά,μεταχωράφια,μετα
ζώα,μετιςψυχές.Έναςβαθύς,έναςγαλήνιοςαυτοματισμόςπροωθείτοδιάβασμάμου—
αυτή η ίδια α‐προσπάθεια με την οποία κυλάει η λύμφη στο φυτό,ήδημιουργείταιη
συμπαθητική ανταπόκριση ανάμεσα απ'τιςρίζεςενόςδέντρουκιαπόκάποιεςμακρινές
πηγές,ανάμεσαμιαςπεταλούδαςκ'ενόςκάμπουλουλουδιών—καιμουχαρίζει
απροσδόκηταέναντρόποκ'έναμέσομιαςγλυκύτερηςκαιπιοήρεμηςσυνολικής,καιτου
κορμιούκαιτηςψυχήςμου,αναπνοής.ΕίναιηγλυκειάΙωνικήατμόσφαιρα,είναιηκρυφή,
χαμένηθαλπωρήτηςμυστικήςτουκόσμουσάρκαςπουαπροσδόκηταξανάρχεταικαιπάλι
σ'επαφήμητριαρχικήμαζίμου,είναιηαγνήΙωνικήπνοήτουξεχασμένουκαι
νοσταλγημένουαπόμετονίδιο,όπωςεξήγησαπρωτύτερα,πολιτισμού.Εδώδενκυριαρχεί
έναςτόνος,σερνικόςήθηλυκός,εδώηχούναράδαόλεςοιφωνέςτονκόσμου,όπωςησειρά

απ'τακουδούνιατουκαμηλιέρη,του«τσιτμή»της«
Α
Α
ι
ι
ο
ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ή
ή
ς
ς


Γ
Γ
η
η
ς
ς».
«Τίποταδενμπορεί(γράφειοΒενέζης)ναταράξειτηναυστηρήπειθαρχίααυτώντωνήχων.
Επιβεβαιώνουντηνκαλήτάξη,τησυμφωνίατονκόσμου.Τουςακούειναπορεύονταιπίσω
τουοτσιτμής,καιείναιήσυχοςπωςόλαπάνεκαλάστηγη.Μπορείνατύχειμιαστιγμή—
μια ελάχιστη στιγμή —ναλείψειέναςήχος.
Η αρμονία πάσχει μονομιάς κι ο τσιτμής

καταλαβαίνειπωςκάτιχάλασεστηντάξητουκόσμου.Τότεμονάχαπαίρνειτοπρόσωπό
του ανήσυχη έκφραση και γυρίζει πίσω του να δει. Σταματά, κατεβαίνει απ' το γαϊδούρι
του, πάει και ξαναδένειστο καραβάνιτηνκαμήλαπουέκοψετοσκοινί.Καιησυμφωνία
ξαναρχίζει».
ΚιοΒενέζηςτοίδιο,σανετούτοτονκαλότσιτμή,ενεργείμέσασ'αυτότουτοβιβλίο.Δεν
ακουμπά ιδιαίτερα σε κάποιον απομονωμένο τόνο,δεζητάειτηνεπικράτησήτου,δεν
υπογραμμίζει περισσότερο ετούτη τηνπλευράπουπροέρχεταιστοέργο του απ'την
Ιστορία,τηνκαθαυτόκαιτόσοπρόσφατηΙστορία,απ'τηνάλληπουπροέρχεταιαπόμόνη
τηναισθαντικότητάτου.Όπωςεκείνοςοτσιτμής,κάνεικαιτούτοςκάτιπάνσοφο.Γυρεύειν'
αποδώσει σ'όλα,είτεπρόσωπαείτεπράγματαείτεγεγονότα,πουκινούνταιμέσαστο
βιβλίοτου—καιγιατούτοκαιμεςστηνψυχήτονίδιοντοναναγνώστη—τιςχαμένεςτους
παλιές δυνάμεις, τις κρυφές τους συμπαθητικές ιδιότητες, πλησιάζοντάς τα με τη Φύση,
ολοκληρώνοντάςταμεςστησυμφωνίατηςκαθολικήςζωής,αναπλάθονταςτηνπαλιάιερή
κι αναγκαία συμμαχία μεταξύ «πλάσματος» —ζώου,φυτούήανθρώπου—καιτηςόλης
Δημιουργίας.
ΓιαναπραγματοποιήσειαυτότοθαύμαοΒενέζηςδενέχειάλλοτίποτανακάμειπαράνα
κατέβει—όχιβίαια,μήτεβιαστικά, αλλάρυθμικά,
στρωτά,γ
αλήνια—στονπρώτοτου,το
θεμελιώδηαισθαντικόεαυτό.
Θαυπογραμμίσουμεωςεαυτότουθεμελιώδητονεανικόεαυτότου;Ασφαλώςόχι,ανμ'
αυτό εννοούμε μόνο μια χρονολογία.Ασφαλώςναι, αν εννοούμε έναν όρο ουσιαστικό,
πνευματικό,αυτόνπουεξασφαλίζειστηδημιουργικήνυπόστασητουΑνθρώπουτην
αλήθεια,τηναυθεντικότητα,τηναπόκάθελογοκρατικήεπίδρασηαπαλλαγμένηζωντανήκι
αισθαντικήτουψυχικήπεριοχή.Τηνπεριοχήαπότηνοποίανανατέλλειμετηνίδιαδύναμη
και αγνότητα η σκέψη, το όνειρο, το προαίσθημα,ηβαθειάβιολογικήπειθώ,ηλεπτή
διαίσθηση,οκρυφόςτηςσύνθεσηςρυθμός,όλαμαζίσεκάποιασυμπαθητικήσυσχέτισηκαι
κάποιο γενικόν οργανικό συγκραδασμό, καθώς αυτόν οπού μας έδωσε σε παλαιότατους
καιρούς την Ιωνική φιλοσοφία και —αςμηνξαφνίσειηαπότόσηχρονικήαπόσταση
πλαισιωμένη σύγκριση — στις τελευταίες αυτές ημέρες το βιβλίο του Βενέζη.Γιατί

αναμφίβολα, όπως σ' εκείνους τους τρανούς καθολικούς πνευματικούς της Ιωνίας
προπάτορες,πουαγγίζονταςτη
Φ
Φ
ύ
ύ
σ
σ
η
η,βυθισμένοιμέσατηςκαιξεκινώνταςαπ'τηνίδια
αποκαλύπτανεσεμιαγιγάντια,κοσμική
δ
δ
ι
ι
α
α
π
π
α
α
σ
σ
ώ
ώ
ν
νσυγκραδαινόμενατηνΎλη,τ
ηνΨυχή,
τηνΗθική,ωςνααποτελούσαντιςχορδέςμιαςίδιαςαιώνιαςΛύρας,έτσικαιστονέοναυτό
βιβλίο,οδηγημένοαπόμιανίδια

ο
ο
υ
υ
σ
σ
ι
ι
α
α
σ
σ
τ
τ
ι
ι
κ
κ
ά
ά


ν
ν
ε
ε
α
α
ν
ν

ι
ι
κ
κ
ή
ή
ν
ν


α
α
ι
ι
σ
σ
θ
θ
α
α
ν
ν
τ
τ
ι
ι
κ
κ
ό
ό

τ
τ
η
η
τ
τ
α
α,ηΨυχή,η
Φύση,τοΉθοςξαναβρίσκουνκάτουαπ'τοχέριτουΠοιητήτηζωτικήπρωταρχικήνενότητά
τους και,μαζί, τη δύναμη να προχωρούν γοργά προς κάποια μυστική διαλεκτική
πληρότητα,όπουτοορατόκαιτοαόρατο,τοαπτόκαιτοφανταστικό,τοθυμικόκαιτο
στοχαστικό υφαίνουνε και συγκραδαίνουνε μια γενική κι αδιαίρετηπραγματικότητα:την
καθαράΠοιητική,πουείναικαιημόνηστηνουσίααυθεντικήκιαληθινή.
Θαθέλαμεκαλύτερηναπόδειξηγι'αυτόπουλέωαπ'τηθαυμαστήιστορίατωνχελιώντης
«
Α
Α
ι
ι
ο
ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ή
ή
ς

ς


Γ
Γ
η
η
ς
ς»;Μαςέρχεταιαπ'τομέγαπνέμαενόςΘαλή,απ' την ψυχή του
συγγραφέα,απ'τηνκαρδιάτηςΦύσης,απ'τηνκαρδιάμας.Αντιγράφω,γιανακρίνουν
όλοι,τοθαυμάσιομόνοτέλοςτηςγλυκειάςετούτηςιστορίας:
«Έτσιέγινεκαιταδυοχέλιαπορεύτηκανκοντά‐κοντά,μαζίμετοκοπάδιτους,καιφτάξανε
στοβάθοςτουμακρινούΩκεανού.Πολλούςσυντρόφουςχάσανεστοδρόμοσεμάχεςπου
κάμανεμ'άλλαψάρια.Όμωςοιδυοσύντροφοιδενπάθανετίποτα,γιατίοέναςβοηθούσε
τονάλλο.Σανκατέβηκανστοντόποπουθαγονιμοποιούσαν,στοβυθό,διάλεξανέναμέρος
στηρίζατουκοραλιούκαικάμανετηφωλιάτους.Τ'άλλαταχέλιατουκοπαδιούάρχισαν
τότεν'α
λλάζουντοπετσίτουςκαιναντύνουνταιμεαργυρόπετσί—τηγαμήλιαφορεσιά
τους.Μαοιδυοσύντροφοιτουκοραλιούδενείχανανάγκηναπεριμένουν.Γιατίαυτοίήταν
έτοιμοι απ'τηναρχήτουταξιδιού. Ερωτευτήκανε γλυκά και,σανκουράστηκαν,μείνανε
ήσυχα,περιμένονταςπιαταπαιδιάπουθα'ρχονταν.Τοαρσενικόχέλιακουμπούσεπότε‐
πότεστοσώματηςγυναίκαςτου,κιότανάκουγεχτύπους:
—Ήρθαν;ρωτούσεμεανυπομονησία.Είναιταπαιδιάμας;
—Όχι,τουέλεγεεκείνη.Όχιακόμα.Αυτόείναι
ε
ε
κ
κ
ε
ε

ί
ί
ν
ν
ο
ο
ς
ςοχτύπος.Είναιηφωνήτουτόπου
μας.
Μα σαν ήρθαν μέσα της τα παιδιά,οιχτύποιμπερδεύτηκαν.Καιτότεπιαμήτεαυτήδεν
ήξερενατουςξεχωρίσει».

Αλλάοιαποδείξειςκαιταπαραδείγματαείναιπολλά,είναιόλοτοβιβλίο.Θεματοφύλακας
μιαςπαράδοσηςυπέρτατης,πουτηλογιάζαμεχαμένη.ΤηςΙωνικής.Ημυστικήφωνήτης:
«Έτσιτούτηημυστικήφωνήγίνεταιοπιοαδιόρατοςκιοπιοβέβαιοςδεσμόςανάμεσαστις
γενιές των προγόνων κ'εκείνωνπουθα'ρθουν,έναςήχος
π
π
ο
ο
υ
υ


θ
θ
α
α



μ
μ
έ
έ
ν
ν
ε
ε
ι
ι
όταν η μνήμη
τωνανθρώπωνθα'χειχαθεί».
Καιυπάρχεικαιτουπέρτατοπαράδειγμα,τοτελευταίο,πουκλείνειόλοτοβιβλίο.Είναιτο
μικρόμαντίλιμετοφυλαγμένοαπ'τηνπατρίδαχώμα.Εδώπιαδενείναιηφωνή.Είναιη
ίδιαησάρκακαιτοπνεύματηςΙωνίας.Τηνκρατάμε,τηναγγίζουμε,τηνψάχνουμεσ'αυτή
τηφούχτααπ'τοδικότηςχώμα.Μια
φ
φ
υ
υ
σ
σ
ι
ι
ο
ο
λ
λ
ο
ο

γ
γ
ι
ι
κ
κ
ά
ά


γ
γ
λ
λ
υ
υ
κ
κ
ε
ε
ι
ι
ά
ά


π
π
ί
ί

σ
σ
τ
τ
η
ηχ
ύνεταιαπότηναφή
μαςμεςστιςφλέβεςμαςκαιστιςκαρδιέςμας.ΗΙωνίαδεχάθηκε.ΗΙωνίαζει.Οχαμένοςτης
προαιώνιοςπολιτισμόςυπάρχει.ΜαςτονέφερετοδράματοφριχτότηςΙστορίας.Μαςτον
έφερεηπροσφυγιάκοντάμας.ΜαςτονέφερεςΕσύ,ΗλίαΒενέζη.
Σκύβωκαιφιλώτοχώμαεκείνοπρώτα.Έπειτα,απόμέροςόλωνμαςτωναδελφώνκαι
μεγαλύτεροςσταχρόνια,σκύβωκαιφιλώμ'αυτότονίδιοπρόλογοκαιτοδικόΣουμέτωπο,
αδελφέΒενέζη.
4.1.1944
Α
Α
Γ
Γ
Γ
Γ
Ε
Ε
Λ
Λ
Ο
Ο
Σ
Σ



Σ
Σ
Ι
Ι
Κ
Κ
Ε
Ε
Λ
Λ
Ι
Ι
Α
Α
Ν
Ν
Ο
Ο
Σ
Σ
ΠΡΟΛΟΓΟΣΤΟΥLAWRENCEDURRELL
ΣΤΗΝΑΓΓΛΙΚΗΕΚΔΟΣΗ
ΗτραγωδίατονξεριζωμούτουαπόταμέρητηςΑνατολήςεξακολουθείακόμηναπιέζει
βαριά την καρδιά κάθε σύγχρονου Έλληνα, αδιάφορο αν κατοικούσε από πριν στη
μητροπολιτικήΕλλάδαήανήρθεεξόριστοςαπότουςπλούσιουςκάμπουςκαιταδασωμένα
βουνάτηςΜιχρασίας.Δενμπορείποτέναξεχάσει.Ανείναιεξόριστος,ξαναγυρίζειπάλικαι
πάλιστηνΑνατολήμέσασταόνειράτου:τηνοσταλγείμελαγχολικάόπωςοΑδάμκαιηΕύα
θανοσταλγούσαντονΚήποτηςΕδέμμετάτηνΈξωση.Οιθεόρατεςφλόγεςαπότηνπυρκαϊά
της Σμύρνης φωτίσανε ολόκληρο τον ουρανό του ανατολικού Αιγαίου.Λένε,μάλιστα,ότι
ακόμακιωςτιςαπέναντιακτέςοιτοίχοιτωνκελλιώντουΑγίουΌρους πήρανε κάποιο

φέγγος από τη φευγαλέα λάμψη των πυρπολημένωνπόλεων. Τα νερά της Σμύρνης είχαν
γεμίσει από κουφάρια.Αλλάκάτιπερισσότεροαπότηναδικία,τηναπανθρωπιάκαιτην
παραφροσύνητηςιστορικήςαυτήςστιγμής,έχειμείνειστησκέψητουσύγχρονουΈλληνα:
μια αίσθηση χαμένου πλούτου, χαμένης ψυχικής γαλήνης.Περπατώνταςκανείςσήμερα
μέσα στις πόλεις της μητροπολιτικής Ελλάδας, αναγκαστικά φτάνει στους προσφυγικούς
συνοικισμούςμετουςχωματένιουςδρόμουςκαιτιςσειρέςτωνχαμόσπιτων που είναι
καμωμένα από ντενεκέδες πετρελαίου κι από διαλυμένα κουτιά ζάχαρης.Ακούειεδώκ'
εκείομιλίεςπουθυμίζουνπαλιάΔωρικήδιάλεκτο,μιαδιάλεκτοπουείχεφτάσεικάποτεως
τις ακτές της Μαύρης Θάλασσας και την έφερε πάλι τώρα στο άγονο τούτο ακρογιάλι το
κύματηςιστορίας.Ένατραγούδιχωρισμένοξαφνικάσετέταρτατόνουμιλάειγιατη
Σμύρνη,γιατουςδρόμουςμετααπανωτάκαφενεία,τα γυάλινακλουβιάπουαιωρούνται
μέσαστηγλυκειάκαλοκαιρινήατμόσφαιρα,γιατογουργούρισματουναργιλέ,τακόκκινα
φέσια τα κρεμασμένα στους ασβεστωμένους τοίχους όπου κάποτε κάθε πελάτης είχε και
την κρεμάστρα του Σκοντάφτονταςκανείςπάνωστασκουπίδιακαιστιςβρωμιέςτων
στενών αυτών δρόμων (και ποια πόλη στην Ελλάδα δεν έχει τον προσφυγικό της
συνοικισμό;)θυμάταιτηνΑνατολή.ΓιατοσύγχρονοΈλληναηΑνατολήέχειγίνειμιαμνήμη
πουτηναγγίζειαπόκαιρόσεκαιρό,σαντονάνθρωποπουαγγίζεικάθετόσομεταδάχτυλά
τουμιακλεισμένηπληγή.
Ένας τέτοιος άνθρωπος είναι ο συγγραφέαςαυτούτουμυθιστορήματ
ος,κ
αιγιανα
καταλάβουμετηναπήχησηπουέχει τοέργοτουσεκάθεσύγχρονοΈλληναπρέπειπρώτα
ναστρέψουμετοπρόσωπόμαςαπότηνΕυρώπηκαινακοιτάξουμεπροςτιςγαλάζιεςακτές
όπου,κάποτε,στηνευμάρειατηςΑνατολής,ηζωήήτανάνετηκαιπλούσια,κιοκάθε
άνθρωποςείχετηνψυχικήτουηρεμία.Ηχρυσήατμόσφαιρατης«
Α
Α
ι
ι
ο

ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ή
ή
ς
ς


Γ
Γ
η
η
ς
ς»βγαίνει
από τη λογοτεχνική αναδημιουργία ενός τρόπου ζωής που έχει εξαφανιστεί,απότην
αξιοποίησημιαςκληρονομιάςπουέχειχαθεί.
ΤομυθιστόρηματουΒενέζηείναιέναποιητικόσχόλιογιατηζωή,τέτοιαπουήτανάλλοτε
στα Κιμιντένια πριν γίνει η έξωση απ'τονΠαράδεισο.Ωστόσο,ποτέδεγίνεταιένα
αισθηματολογικόχρονικό, και ποτέδεν ξεπέφτει σε θρηνολογήματα.Ηέντονησυγκίνηση
πουπροκαλούναυτέςοιαναπολήσειςίσωςπροέρχεταιαπ'τηβαθειάτουςγαλήνη.Ηθλίψη
δενείναιποτέφανερή—πηγάζειαπ'τηνομορφιάτουβιβλίου,καιχρωματίζειπιοσκοτεινά
καιπιοπλούσιαταπρόσωπακαιταγεγονότα.
Οκόσμοςπουπεριγράφειη«
Α
Α

ι
ι
ο
ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ή
ή


Γ
Γ
η
η»
είναιπαράξενααρχαϊκός.Βρίσκεταιπιοκοντά
στονκόσμοτουΗσιόδουκαιτουΟμήρουπαράστοδικόμας.Κιόμωςηπνευματικήγοητεία
του ύφους του Βενέζητον ερμηνεύει τέλεια.Η«
Α
Α
ι
ι
ο
ο
λ
λ
ι

ι
κ
κ
ή
ή


Γ
Γ
η
η»δενείναιμια αφήγηση —
πώςθαμπορούσεναείναι;ΗιστορίααρχίζειμόνομετάτηνέξωσηαπότονΚήποτηςΕδέμ.
ΣτηνΕδέμδενυπήρχεχρόνος,αλλάμόνομιαευλογημένηατέλειωτηδιάρκειαευτυχίας.Και
το μυθιστόρημα, με τον επιδέξιο συγκερασμό καταστάσεων και διαθέσεων,δημιουργεί
μιανάλληΕδέμαπότηχαμένηΑνατολή.
Μετάτο1923οΒενέζηςέγινεκάτοικοςτηςμητροπολιτικήςΕλλάδαςόπου, εκτόςαπότην
«
Α
Α
ι
ι
ο
ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ή

ή


Γ
Γ
η
η», δημοσίευσε και άλλα μυθιστορήματα. Έχει επίσης γράψει ένα θεατρικό
έργοεμπνευσμένοαπότηζωήτηςφυλακήςόπουτονείχανκλείσειοιΓερμανοίσταχρόνια
τηςΚατοχής.ΜαζίμετονΜυριβήληέχειτηφήμηενόςαπότουςμεγαλύτερουςσημερινούς
Έλληνες μυθιστοριογράφους —μιαφήμηπουθατηβρειεντελώςδικαιολογημένηκάθε
αναγνώστηςαυτούτουβιβλίου.Η«ΑιολικήΓη»είναιένααπολαυστικόβιβλίο,κ'είμαστε
τυχεροίπουαποκτήσαμεμιακαθαρήκαιμελωδικήαγγλικήτουμετάφραση.
L
L
A
A
W
W
R
R
E
E
N
N
C
C
E
E



D
D
U
U
R
R
R
R
E
E
L
L
L
L


ΠΡΟΛΟΓΟΣTOYPIERREAMANDRY
ΣΤΗΓΑΛΛΙΚΗΕΚΔΟΣΗ
Οχτώαιώνεςπ.Χ.Έλληνεςναυτικοίπουείχανξεκινήσειαπ'τιςακρογιαλιέςτηςΙωνίαςκαι
τηςΑιολίδαςέστηνανταεμπορικάτουςστιςακτέςτηςΜεσογείουκαι της Μαύρης
Θάλασσας,απ'τιςεκβολέςτονΔονίσαμεταστενάτονΓιβραλτάρ.Ωςτα1922στιςίδιες
αυτές ακρογιαλιές της ΜικράςΑσίαςζούσανΈλληνες, ναυτικοί και έμποροι όπως και οι
πρόγονοίτους,γεωργοί,υπάλληλοι,μηχανικοί,πουχάρηστηνικανότητακαιστηνεπιμονή
τουςείχανεπιβληθείστουςΤούρκουςκαιήταντοζωντανότεροστοιχείοτου πληθυσμού.
Στα 1914 πολλοί απ'αυτούςαναγκάστηκανναξεπατριστούνστανησιάτουελληνικού
αρχιπελάγουγιαναγλυτώσουνετηστρατολογίαστοντουρκικόστρατόκαιvaσωθούνεαπ'
τουςδιωγμούςπουείχαναρχίσειοιΤούρκοιεναντίοντωνχριστιανών.Ότανέγινεηειρήνη
αναγνωρίστηκεστηνΕλλάδαμιαζώνηεπιρροήςστηνπεριοχήτηςΣμύρνης και των
Σάρδεων.Μ'αυτόεκπληρωνότανηευχήόλωνεκείνωνπουδιεκδικούσανγιατονέο
ελληνικό κράτος την κληρονομιά του Βυζαντίου, θεωρώντας το Αιγαίο σα θάλασσα

ελληνικήκαιτηνελληνικήΑσίασαμιαπροχωρημένηθέσητουευρωπαϊκού πνεύματος
αντίκρυστονκόσμοτηςΑνατολής.
Αλλάστα1922,ύστερααπόμιαθριαμβευτικήεκστρατείαπουέφερετονελληνικόστρατό
ωςτιςπύλεςτηςΆγκυρας, η καταστροφή της Σμύρνης εσήμανε την κατάρρευση του
ΕλληνισμούτηςΜικράςΑσίας.Αποφασίστηκεναγίνειηανταλλαγήτωνπληθυσμών.
Ενάμισυ εκατομμύριο πρόσφυγες καταφύγανε στην Ευρωπαϊκή Ελλάδα.Ήτανη
μεγαλύτερηκαταστροφήτουσύγχρονουΕλληνισμού.
Αυτότοδράμα,πουσυγκλόνισεβαθιάτηνελληνικήψυχή,είναιμεςστηνκαρδιάτουέργου
τουΒενέζηπουτοέζησε.
***
Η«Αιολική
Γη»είχετηνπιοκαταπληκτικήεπιτυχίαπουείδεποτέβιβλίοστηνΕλλάδα.Το
βιβλίοαυτόείναισανμιασύνθεσηαπόπαιδικέςαναμνήσεις,απόδιηγήματακαιαπόένα
αγροτικόελεγείο.
Κάτω απ'ταΚιμιντένια,πουείναιέναβουνόμεάγριαφαράγγιαγεμάτοσπηλιές
μυστηριακές,κατάφυτοαπόβαλανιδιέςκαιπράσινεςοξυές,πλημμυρισμένοαπότσακάλια,
από αγριογούρουνα,απόαρκούδεςκαιαϊτούς, στις ρίζες του βουνού Έλληνες γεωργοί
έχουνξεχερσώσειμιαπεριοχήπουάλλοτεήτανγηάγονη,καικειζουν.Οιάνθρωποιαυτοί
είναι δυο λογιώ:αυτοίπουζούνεμιαζωήαπλήκαιτίμια, άνθρωποι που οι καθημερινές
έγνοιες τους είναι μόνο «για τη γη,γιατοξύλοπουδίνειτηφωτιά,γιατασύννεφαπου
δίνουν το νερό της βροχής»∙κιάλλοιπουτουςδέρνουνπαράξεναπάθη,ληστέςκαι
κοντραμπατζήδες,μανιακοίκαιτρελοί.
Αρχηγόςμιαςοικογένειαςπατριαρχικήςοπαππούςασκείέναείδοςλειτούργημαιερατικό,
προσφέρνοντας φιλοξενία,σαντουςχωρικούς‐βασιλιάδεςτουΟμήρου,σ'όλουςτους
περαστικούς ταξιδιώτες,πουξεπληρώνουντοψωμίπουτρώνελέγονταςιστορίεςκαι
παραμύθια.Οιγυναίκεςπαίζουνέναρόλοδευτερεύοντα,υποταχτικές, τρυφερές και
θρήσκες.Τοαγόρι,ομικρόςΠέτρος,έχειτέσσερειςαδερφές.Ημεγάληφροντίζειταμικρά.
ΗΛέναδενέχειάλλαόνειραπαράτουποστατικόπουμιαμέραθαγίνειδικότης.ΗΑγάπη
θατιμωρηθείγιατίδεναφέθηκεσταπαιδικάόνειράτης,γιατίπρόδωσεμέσατηςτοπαιδί.
ΌμωςομικρόςΠέτροςκ'η

Άρτεμη,ηαγαπημένητουαδερφή,ακούνεόλεςτιςμυστικές
φωνέςπουέρχονταιαπ'ταΚιμιντένια.Ζούνεσ'ένανκόσμομαγείαςπουγκρεμίζεταισιγά‐
σιγάόσοταπαιδιάέρχονταισ'επαφήμετηναδικία,μετηνκακία,μετονπόλεμο.ΗΆρτεμη
είναι ένα αγριοκόριτσο που ανυπομονεί να μάθει όλα τα πράγματα του κόσμου.Μια
παράδοσητουτόπουλέειπωςόποιοςφυτέψειμεταχέριατουκαρυδιάθαπεθάνειμόλις
το δέντρο βγάλει καρπό. Η Άρτεμη φυτεύει με τα χέρια της μια καρυδιά: λίγα χρόνια
αργότερα θ'αναπαυθείσεμιαγωνιάστηγητηςΛέσβου.ΗΆρτεμηβρίσκειχαράνα
συναντά στο βουνό ένα παλικάρι είκοσι χρονώ που κυνηγάει τ' αγριογούρουνα,τις
αρκούδεςκαιτουςτσαλαπετεινούς.ΑυτόντονκυνηγότονέχειμαγέψειηΝτόρις,πλάσμα
παράξενο με ξανθά μαλλιά που ήρθε απ'ταβάθητηςομίχλης,απ'τηΣκωτία,και
περιπλανιέταιστοβουνόκαβάλαστοάλογότης.ΗΆρτεμηδεθέλειν'αφήσειτηΝτόριςνα
μπειμεςστησπηλιάόπουχώνουνταιταγέρικααγριογούρουναγιαναπεθάνουν.Γιαχάρη
τηςΝτόριςομικρόςΠέτροςθαδιακινδυνεύσειτηζωήτου,θέλονταςναπάρειαπ' τηφωλιά
τουατιούτομικρόαϊτόπούλο.ΓιατηΝτόριςθαπεθάνειο κυνηγόςπηγαίνονταςναπάρει
απ'τηφωλιάτηςαρκούδαςτομωρότης.
Τααισθήματατωνπαιδιώνπεριγράφονταιμεπολλήλεπτότητα. Το μυθιστόρημα του
Βενέζη ξεφεύγει απ' την εκζήτηση και τη φτηνή αισθηματολογία που είναι κίνδυνος σ'
αυτούτονείδους τααφηγήματα,καιτούτογιατίηφαντασίακαιτοόνειροσυγκρούονται
διαρκώς,μέσασεμιαφύσητραχειάκαιάγρια,μετηνπραγματικότηταπουπολλέςφορές
είναιβάρβαρη.
Πράγματι, στην ήσυχη ζωή της γης και στα παραμύθια της γιαγιάς αντιπαραθέτονται
περιστατικά άγρια,όλοαίμα,μετουςκοντραμπατζήδεςκαιτα δεινά ενός κατατρεγμένου
λαού.
Ληστέςλίγορομαντικοί,πουδεδέχονταιν'
ακούσουντοπαραμικρόότανολόγοςείναιγια
τιμή,παλικάριαόλογενναιοψυχία—οΛαζός, ο Παγίδας,οΓαρμπής—σκοτώνουνε από
ανάγκηνασκοτώσουν,κινημένοιαπ'τοδαίμοναπουφωλιάζειμέσατους.Παιδιάτηςγης
τηςΑνατολήςκαιτηςελληνικήςθάλασσαςσυνδυάζουντοξεροκέφαλοπείσματουχωριάτη
καιτουανατολίτηκαμηλιέρημετηφαντασίατωνθαλασσινών.ΟΒενέζηςαγαπάπολύαυτό
τοείδοςτουςανθρώπουςτουςκυριαρχημένουςαπ'τοπάθος—τοπάθοςτηςΑνατολήςπου

δενξέρειμέτρο—αγαπάαυτάταπλάσματαπουτασυνεπαίρνειτομάταιο,τοαπελπισμένο
κυνηγητότηςχίμαιρας. Οι πιο δυνατοί —οΠαγίδας, ο Γαρμπής∙ ρίχνονται μ'όλητην
ύπαρξήτουςστηδράση,στηνπεριπέτεια,στοφόνο.Άλλοι,άρρωστοι, καταδικασμένοισε
ακινησία,καθώςογερο‐άρχονταςτηςΣκωτίας,καταβροχθίζουνεβιβλίαπεριπετειώνκαι
αρκούνται να ονειρεύονται αυτά που ζήσανε άλλοι. Στα πλάσματα που δεν έχουν παρά
μικρά φτερά και που χάλασαν τη ζωή τους,μιαέμμονηιδέαέχειπάρειτηθέσητων
ονείρων που δεν εκπληρώθηκαν. Άλλοτε είναι μια ακίνδυνη μονομανία,άλλοτεείναι
καθαυτότρέλα:ομπαρμπα‐Ιωσήφθααφιερώσειόλητηζωήτουστοναμπολιάζειδέντρα,
ογιατρόςΒένηςτης«
Γ
Γ
α
α
λ
λ
ή
ή
ν
ν
η
η
ς
ς»καλλιεργείτην«τριανταφυλλώνα»τον,οΑλήςτριγυρίζει
στηνΑνατολήγυρεύονταςναβρειτοκαμήλιμετοάσπροκεφάλι,ο
Στέφανοςοσαμαράς
πολεμάεινακρατήσειτουςήχουςμέσασ'έναπαλιόρολόι.Όλααυτάταπρόσωπα,παράτις
μανίες τους, μένουν εξαιρετικά ανθρώπινα.ΟΒενέζηςείναιευσπλαχνικόςγι'αυτάτο
ναυάγια.Ποτέηεικόναπουτουςφτιάχνειδεγίνεταιγελοιογραφία.
Ο πόλεμος ξεσπά. Τότε τα μονωμένα δράματα σβήνουν.Καθώςστοχορότηςαρχαίας
τραγωδίας,απόδώκ'εμπρόςτοκύριοπρόσωποθα'ναι ο λαός,έναςλαόςδιωγμένος,

κυνηγημένος.ΣταΚιμιντένια, μέσα απ'ταδάσηκαιταφαράγγια, το πλήθος κατεβαίνει
προςτηθάλασσακουβαλώνταςμαζίτουτοσώματουαγίουτους—τουεφέστιουθεούτους.
ΕίναιησπαραχτικήΈξοδος:όλοςοχριστιανισμόςτηςΜικράςΑσίαςξεριζώνεταιαπ'τηγη
του.
***
Ηαφήγησηστην«
Α
Α
ι
ι
ο
ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ή
ή


Γ
Γ
η
η»είναιέξοχη,ζωηρή,γραφική.ΟιιστορίεςτουΛαζού,του
Αλή,τουΓαρμπήείναισανπαραμύθιατηςΑνατολής,μ'ένατοπικόχρώμαπολύδυνατό,αν
καιβαλμένομεδιάκριση.Δενυπάρχειεδώκαμιάαναζήτησηεύκολουεξωτισμού.Αντίθετα,
μια ατμόσφαιρα παρθενική αναδίνεται απ' τα Κιμιντένια με τα μεγάλα δάση τους,μετις
σπηλιές και με τα φαράγγια τους,μετ'αγρίμιακαιταόρνια∙μετιςπρολήψειςπου

απαγορεύουν να σκοτώσεις ένα γέρικο αγριογούρουνο,πουαπαγορεύουνστιςέγκυες
γυναίκεςναδουλεύουνανήμερατουΑγίουΣυμεών∙μεταέθιματαεύθυμαήταβάρβαρα,
καθώς το κυνήγι των τσακαλιών,τοπάλεματωνκαμηλιών∙μετιςπαραδόσειςτις
κληρονομημένες απ'τονκαιρόπουοιγέροντεςήτανιερείςκαιμάντειςκαιδιάβαζαντο
μέλλονστοκόκαλοτηςπλάτηςτουαρνιούήδιώχνανετηβασκανίαμελόγιαμαγικά.
Πολλέςαπ'αυτέςτιςπίστειςκαιτιςσυνήθειεςέχουντηνκαταγωγήτουςστοχριστιανισμό,
άλλες στο μουσουλμανικό κόσμο.ΓιαμιαακόμαφοράηΕλλάδακ'ηΑνατολή
συναπαντήθηκαν σ'αυτέςτιςακρογιαλιέςτηςΜικράςΑσίας,ημιαμπήκεμεςστηνάλλη,
καιπολύσωστάοΆγγελοςΣικελιανόςστονπρόλογότουγιατην«
Α
Α
ι
ι
ο
ο
λ
λ
ι
ι
κ
κ
ή
ή


Γ
Γ
η
η»χ
αιρετάτον

συγγραφέα της ως το θεματοφύλακα της Ιωνικής παράδοσης.Είναιαλήθειαάξιονατο
θαυμάσουμεπώςσ'αυτήτηγητηδιαποτισμένηαπόπαράδοσηειδωλολατρική,
χριστιανική καιμουσουλμανική,έναςσυγγραφέαςξαναβρίσκειχωρίςκόποτοναπλότόνο
των ομηρικών αφηγήσεων όπου ο περαστικός ταξιδιώτης πρέπει να ικανοποιήσει την
περιέργειααυτώνπουτονφιλοξενούν, καιτονσυγκλονιστικότόνοτουαρχαίουδράματος
όπου ένα πλήθος,χτυπημένοαπ'τηΜοίρα,θρηνείανήμπορογιατηντύχητου.Μαο
σύγχρονος Οδυσσέας πρόσθεσεστουςπαλιούςσταθμούςτουκ'ένανάλλον:μιαδιαμονή
του στο σεράι.Γι' αυτό και οι ιστορίες του ανακατώνονται με επεισόδια φανταστικάκαι
επεισόδιααίματος,όπουαντηχείπαράξεναοαντίλαλοςαπ'ταπαραμύθιατηςΧαλιμάς.
P
P
I
I
E
E
R
R
R
R
E
E


A
A
M
M
A
A
N

N
D
D
R
R
Y
Y


d
d
e
e


l
l
ʹ
ʹ
A
A
c
c
a
a
d
d
é
é
m

m
i
i
e
e


d
d
e
e
s
s


I
I
n
n
s
s
c
c
r
r
i
i
p
p
t

t
i
i
o
o
n
n
s
s


e
e
t
t


B
B
e
e
l
l
l
l
e
e
s
s



L
L
e
e
t
t
t
t
r
r
e
e
s
s


ΠΡΩΤΟΜΕΡΟΣ
ΚΟΣΜΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟΠΡΩΤΟ
Κιμιντένια
ΟΤΑΝπαραμέρισαντακύματατουΑιγαίουκιάρχισανν'αναδύονταιαπ'τοβυθόταβουνά
τηςΛέσβουυγρά,στιλπνάκαιγαλήνια,τακύματαείδανξαφνιασμένατονησί,τονέοτους
φίλο.Ήτανσυνηθισμέναναταξιδεύουναπ'ταμέρητουΚρητικούπελάγουκαινασβήνουν
στιςακρογιαλιέςτηςΑνατολής,καιό,τι ξέρανε από στεριά ήταν σκληρά βουνά,κοφτοί
θεόρατοι βράχοι, γη από κίτρινη πέτρα.Τούτοδω,μετονέονησί, ήταν κάτι άλλο —ω,
πόσοδιαφορετικό!Γι'αυτόείπαντακύματα:
«Αςπάμετομήνυμαστηνπιοκοντινήγη,στηγητηςΑιολίδας.Αςτηςπούμεγιατονησί,τη
νέαγηπουέδεσετοφωςμετηγαλήνη,γιατηγραμμήκαιτηνκίνησήτουπουείναιτόσο
ήμερησαναέχειμέσατηςτησιωπή,αςτηςπούμεγιατοθαύματουΑιγαίου!»

Ήρθαντακύματακαιφέραντομήνυματουπελάγουστηναιολικήακτή. Ήρθαν και άλλα
κύματα,κιάλλα—όλατακύματα.Όλαλέγανγιατοπαιχνίδιτηςγραμμήςτουνησιού,για
τοπαιχνίδιτηςαρμονίαςκαιτηςσιωπής.
Τ' άκουσαν την πρώτη μέρα τα σκληρά βουνά της Ανατολής και μείνανε αδιάφορα.Τ'
άκουσαν και την άλλη,καιπάλιδενταράχτηκαν. Όμως όταν το κακό παράγινε και κάθε
στιγμήάλλοδενακούγανεπαράτηβουήτουπελάγουνατουςλέειγιατοθαύμα,ταβουνά
παράτησαντηναταραξίατουςκαι,περίεργα,σκύψανεπάνωαπ'τακύματαναδουντονησί
τουΑιγαίου.Ζηλέψα
νετηναρμονίατουκαιείπαν:
«Αςκάμουμεκ'εμείςέναντόπογαλήνηςστηγητηςΑιολίδας,πουνα'ναισαντονησί!»
Παραμερίσανε τότε τα βουνά,τραβήχτηκανστοβάθος, κι ο τόπος που άφησαν έγινε ο
τόποςτηςΓαλήνης.
ΤαβουνάκείνατηςΑνατολήςταλένεΚιμιντένια.

ΟΙΠΡΟΓΟΝΟΙΜΟΥδουλέψανεσκληράτηγηπουείναικάτωαπ'ταΚιμιντένια.Ότανεγώ
γεννήθηκα, ένα μεγάλο μέρος της περιοχής το όριζε η φαμίλια μας. Το χειμώνα μέναμε
στηνπόλη,αλλάμόλιςταχιόνιαφεύγανεαπ'ταΚιμιντένιακ'ηγηπρασίνιζεμαςέπαιρνεη
μητέραμας,όλατ'αδέρφιαμου,τηνΑνθίππη,τηνΑγάπη,τηνΆρτεμη,τηΛένα,εμένα,και
πηγαίναμεναζήσουμετουςμήνεςτουκαλοκαιριούστοκτήμα,κοντάστονπαππούκαιστη
γιαγιάμας.
Η θάλασσα ήταν μακριά από κει,κιαυτόστηναρχήήτανμεγάληλύπηγιαμέναεπειδή
γεννήθηκακοντάτης.Στηνησυχίατηςγηςθυμόμουντακύματα, τα κοχύλια και τις
μέδουσες,τημυρουδιάτουσάπιουφυκιούκαιταπανιάπουταξίδευαν.Δενήξερανατα
πω αυτά, επειδή ήμουνα πολύ μικρός.Αλλάμιαμέραημητέραμουβρήκετοαγόριτης
πεσμένο μπρούμυτα καταγής,σαναφιλούσετοχώμα. Το αγόρι δε σάλευε,κιότανη
μητέραπλησίασετρομαγμένηκαιτοσήκωσεείδετοπρόσωπότουπλημμυρισμένο στα
δάκρυα. Το ρώτησε ξαφνιασμένη τι έχει,κ' εκείνο δεν ήξερε ν'αποκριθείκαιδενείπε
τίποτα.Ό
μωςμιαμητέραείναιτοπιοβαθύπλάσματουκόσμου,κ'ηδικήμου,που
κατάλαβε, με πήρε από τότε πολλές φορές και πήγαμε ψηλά στα Κιμιντένια,απ'όπου

μπορούσαναβλέπωτηθάλασσα.Κ'ενώεγώαφαιριόμουναστημακρινήμαγείατουνερού,
εκείνη δε μου μιλούσε, για να αισθάνομαι πως είμαστε μονάχοι,ηθάλασσακ'εγώ.
Περνούσεπολλήώραέτσι,ταμάτιαμουκουράζονταννακοιτάνεκαιγέρναν,έγερνακ'εγώ
στηγη.Τότε ταδέντραπουμε τριγύριζανγίνοντανκαράβιαμε ψηλά κατάρτια, ταφύλλα
πουθροούσανγίνοντανπανιά,οάνεμοςανατάραζετοχώμα,τοσήκωνεσεψηλάκύματα,
ταμικράτριζόνιακαιταπουλιάήτανχρυσόψαρακαιπλέανε,κ'εγώταξίδευαμαζίτους.
Σανξυπνούσα,έβλεπααπόπάνωμουταμάτιατηςμητέραςμουναπεριμένουν.
—Ήτανωραία,αγόρι;μερωτούσεχαμογελώνταςγλυκά.
—Αχ,μητέρα,πάνταείναιωραίαμετηθάλασσα!

ΜΙΑ ΑΠΟ ΚΕΙΝΕΣ τις καλοκαιρινές μέρες,γυρίζονταςμετημητέραμουαπ'το«ταξίδι της
θάλασσας στα Κιμιντένια»,σταθήκαμεστηνκοίτηενόςμικρούποταμιού.Τοποτάμιήταν
γεμάτοκαθαρόάμμο,έτρεχεόμωςκαιλίγονερό.
—Πώςτρέχεινερό,είπα,αφούείναικαλοκαίρικαιταΚιμιντένιαδενκατεβάζουνενερό;
—Έλα!μουλέειημητέρα,πουείχεζήσειόλαταπαιδικάτηςχρόνιασταΚιμιντένιακ'ήξερε
τοντόποκαλά.Έλαναδεις!
Περπατήσαμεμεςστοποτάμι,ακολουθώνταςτοβαθιάστηνκοιλάδα,καιτότεβρήκαμεσε
μια κουφάλα την πηγή απ' όπου ανάβλυζετονερό. Έκανε πολύ δροσιά εκεί∙ μολοντούτο
δενείχεβρύακαιπλατάνια,όπωςθα'π
ρεπεσετόσουγρότόπο. 
—Δοκίμασετονερό,μουλέειημητέραμου.Ναδειςτιδροσερόπουείναι!
Πήραμετηχούφταμουκαιτο'φερασταχείλιαμου.Αλλάμόλιςτοάγγιξαν,τοάφησανα
χυθείκαισκούπισατηγλώσσαμου.
—Μααυτόείναιθάλασσα!είπαξαφνιασμένος.
Ημητέραμουγελούσεμεπολλήχαρά.Μεπήρεστηναγκαλιάτηςκαιμουείπε:
—Βλέπεις;Ηθάλασσαείναιπαντού!
Κιότανέπειταπήραμετοδρόμοτουγυρισμούέγινεσοβαρήκαιμουεξήγησεπωςόληη
περιοχήκάτωαπ'ταΚιμιντένιαήτανκάποτεκακήγη,επειδήπολύβαθιάμέσατηςζούσεη
θάλασσα,έμπαινεμέσατηςηθάλασσα.Καιχρειάστηκεαπόγενιάσεγενιάοασταμάτητος
μόχθοςτωνταπεινώνμουπρογόνωνγιαναφύγειτονερόκαιναγίνουνταδέντρακαιτα

κλήματα.

ΣΤΑΧΡΟΝΙΑτουπαππούμου,τουπατέρατηςμητέραςμου,ηγηπιαήτανέτοιμηκ'έγινετο
υποστατικό.Απ'τημητέραμουέμαθατοπώςέγινεηπρώτηκαλύβα,πότεηγιαγιάμου
φύτεψεμεταχέριατηςτονπλάτανοστηναυλή,πότεφυτέψανετακλήματα.Στο
υποστατικόέμπαινεςαπό μιαμεγάληπόρτα,καμωμένημεσκαλιστόξύλο.Στημέσηήταν
μια αυλή και γύρω ‐ γύρω της, ημιαχτισμένηκοντάστηνάλλη, ήταν οι οικοδομές.Στα
κάτωπατώματαήτανοιαποθήκεςκ'οιστάβλοι,στ'απάνωηκατοικίατουπαππούκαιτης
γιαγιάςμας,πλάιοξενώνας,καιπλάιοικατοικίεςγιατιςγυναίκεςκαιτουςζευγάδεςπου
δουλεύανεστοκτήμαολοχρονίς.Μιαξύλινησκάλασεανέβαζεαπ'τηναυλήστοσπίτιτου
παππού, κι από κει άρχιζε το ξύλινο μπαλκόνι που ένωνε κυκλικά όλα τα χτίρια.Τα
παράθυρα όλα βλέπαν μες στην αυλή,καιμονάχατοσπίτιτουπαππούείχεένα
σιδερόφραχτοπαράθυροπουέβλεπεέξω,τονκόσμοτονέξωαπ'τημεγάληπόρτα.Έτσιτο
υποστατικό έμοιαζε σα μοναστήρι ή σα φρούριο, καμωμένο όλο με γερή πέτρα του
Σαρμουσάκγιατοφόβοτωνληστών.Όμωςδενείχετίποτααπ'τηνασκητικήαυστηρότητα
τωνμοναστηριών,μήτεαπ'τηναγριότητατωνφρουρίων.Ήτανβαμμένομεγαλάζιοχρώμα.
Σ'έναεπιτούτουδωμάτιοήτανφυλαγμένασανπολύτιμαπράματαταόπλα,γκράδεςκαι
μαρτίνια και σπαθιά, όσα θα φτάνανε για ν' αρματώσουν όλους τους ζευγάδες σε ώρα
ανάγκης, αν μας ρίχνονταν ληστές.Αυτότοδωμάτιοτολέγαμετο«Κίτρινο» επειδή ήταν
βαμμένο με δυνατό κίτρινο χρώμα.Τοδικόμας, των παιδιών,ήτανπλάισταόπλα,κ'η
γειτονία τους μας έκανε να τα συλλογιζόμαστε πολύ. Και καθώς το Κίτρινο ήταν πάντα
κλειδωμένοκαικανέναςδενείχετηνάδειανατοανοίξειεκτόςαπ'τονπαππού,ηφαντασία
μας του έδινε μεγάλες διαστάσεις,τοσχημάτιζεσαμυστικόκαταφύγιομυθικών
πλασμάτων.
Τις νύχτες, όταν γινόταν ησυχία έξω, όταν τα τσακάλια πια δεν ούρλιαζαν και μονάχα τα
φύλλα των δέντρων ακούγονταν που σάλευαν, κάθε άλλος σιγανότατος θόρυβος που
έφτανεωςεμάςμαςφαινόταννα'ρχεταιαπότοαπαγορεμένοδωμάτιο.Τότετοέναπαιδί
ξυπνούσετοάλλο.
—Άκουσ
ες;έλεγεημικρήΆρτεμηκαιμ'έσπρωχνε.

Ξυπνούσατρομαγμένοςκαιρωτούσα:
—Τιείναι;
—Άκου!Πλάικάτιγίνεται! ΣτοΚίτρινο...
Έβαζα όλη την προσοχή κι αφουγκραζόμουν. Η γη αναπαύεται και γονιμοποιεί τους
σπόρους,κιαπ'τομυστικότηςέργοέρχεταιέναςελάχιστοςθόρυβοςπουμπορείναφτάξει
μονάχα σ'έναπαιδί. Οι ρίζες των δέντρων σαλεύουν στα σκοτεινά γυρεύοντας νερό να
πιουν, οι φλούδες των κορμών σαλεύουν για να χυθούν οι χυμοί στους κλώνους και στα
φύλλα,τατυφλάσκουλήκιααγωνίζουνταιέρηματομικρότουςαγώνα,έναζαρκάδιπέρασε
και χάθηκε, ένα άλλο, κυνηγημένο από μεγαλύτερό του αγρίμι,δενμπόρεσεναπεράσει
στοδάσοςναγλιτώσεικιακούγεταιησπαραχτικήφωνήτουβαθιά,ηφωνήτουθανάτου.
Ύστεραόλαησυχάζουν,κ'έρχεταιηΜεγάληΣιωπή.
—Άκου!...λέειπάλιηΆρτεμηότανγίνεταιησυχία.
—Τσακάλιθα'τανκαιπέρασε,τηςλέω.
—Μαόχι!Όχιτοτσακάλι!Να!Τώρα,τώρα!Κ
ειμέσα!Άκουσε!
Τεντώνωτοαυτίμουκιανοίγωταμάτιαμουόσομπορώ.Ηκαρδιάμουχτυπάμεαγωνία
επειδήαισθάνουμαιτηνανάγκην'ακούσωό,τιμπορείν'ακούσειεκείνη.
—Αχ!λέωτέλοςαπελπισμένα.Δενακούωτίποτε!Μονάχαταφύλλα .
—Καημένε!Ταφύλλα.Τιλεςγιαφύλλα!κάνειηφωνήτηςμεςστοσκοτάδι,καιξέρωπως
σταμάτιατηςθαλάμπειηπεριφρόνηση.Ματόσολοιπόνμικρόςείσαι;
Εγώήμουναέξιχρονώκ'εκείνηείχεκλείσειπιαταοχτώ.Αυτόδεμεπείραζετόσο. Αλλά
μου ερχόταν να κλάψω απ'τοκακόμουκαιαπ' το παράπονο επειδή η Άρτεμη ήταν
κορίτσι,,κ'ένακορίτσιδεθα'πρεπεναξέρειπιοπολλάαπόένααγόρι.Κιόμως,ναπουέτσι
γινόταν—αδικίαπολλήήτανστονκόσμο.
—Ό,τιθέλειςλες!τηςκάνωτέλοςθυμωμένα.Ακούςταφύλλασταδέντρακαιθαρρείςπως
είναιστοΚίτρινο!Χμ!
— Κακομοίρη!Εγώλέωό,τι θέλω;διαμαρτύρεταιηΆρτεμη.Δεθυμάσαιπωςκ'εσύτις
προάλλες τ'άκουσεςπουπερπατούσαντασπαθιάμεςστοΚίτρινοκαιμιλούσανμετα
πιστόλια;Ακούς,ναλέω,ό,τιθέλω!
ΗΆρτεμηείχεδίκιο.Τιςπροάλλεςφύσηξεπολύςαγέρας,αργάμετάταμεσάνυχτα,κιόλο

τουποστατικόσανασάλευε.Απόψηλά,απ'ταΚιμιντένια,ερχότανοθρήνοςτωνδέντρων
που πάλευαν με τον άνεμο.Μήτετατσακάλιαδενείχαντολμήσειναβγούνεκείνοτο
βράδυ
απ'τιςφωλιέςτους,μήτεάλλαζαρκάδια,καμιάφωνήδενακουγόταν.Τότες
ακούσαμε το μυστικό θόρυβο που ερχόταν μέσ'απότοΚίτρινο,καιμείναμεκ'οιδύο
σύμφωνοι,ηΆρτεμηκ'εγώ,πωςτασπαθιάμιλούσαν.Λοιπόν,τώραγιατίναμηνπιστεύω;
—Εσύόλοκοιμάσαι,αυτόείναι!συμπεραίνειηΆρτεμη,θέλονταςναεξηγήσειτην
αδυναμίαμου.Εγώόμωςξαγρυπνώκ'έχωσυνηθίσειτ'αυτίμουναπαίρνει.
—Καλά,καλά!τηςλέωπάλι.Εσύταξέρειςόλα!Κάθισε,λοιπόν,ναξαγρυπνάςμετο
σκοτάδι 
Γυρίζωστομικρόκρεβάτιμουκαικουκουλώνουμαιμετοσεντόνι.Ματηνίδιαστιγμήένας
καθαρός, καθαρότατος θόρυβος,ένατικ‐τικ,έρχεταιμεςστηνύχτααπ'τομέροςτου
Κίτρινου.
—Τ'άκουσεςεπιτέλους; ψιθυρίζειστασκοτεινάηφωνήτηςΆρτεμης, και θαρρώ πως
τρέμει.Τ'άκουσες;
—Αχ,τ'άκουσα!μουρμουρίζωκ'εγ
ώμεταραχή.Τινα'ναι;
—Τασπαθιάξυπνούνε ,λέειεκείνη.
Ματότεξυπνά κ' ηΑνθίππη.Είναιημεγαλύτερηαδερφήμας,είναιωςδώδεκαχρονώκ'
είναιηδεύτερημητέραμας.Πάντατηςλέγαμεταμυστικάμας.
—Τιέχετεεσείςεκεί;ρωτάσιγανά.
—Ανθίππη,άκου! λέειηΆρτεμη,κ'ηφωνήτηςείναισαναγυρεύειβοήθεια.Τασπαθιά
ξύπνησανστοΚίτρινο! ΗΑνθίππηακούεικ'ύστεραλέειατάραχη:
—Ποντίκιαείναι,μηνκάνετεέτσι.Κοιμηθείτε!
Τηνακούμεπουγυρίζειαπ'τοάλλοπλευρόνακοιμηθεί,σαναμηνέγινετίποτα.
Σκεπάζουμαικ'εγώωςτοκεφάλι,ματαμάτιαδενκλείνουν.Οιθόρυβοι τουδάσους,της
γης,τωνζαρκαδιώνγίνουνταιένα,γίνουνταιηπαράξενημουσικήπουλέειγιατα
παραμύθια και για τα όνειρα,λέειγιαταταξίδιατωνπαιδιώνπουπάνεκαβάλασε
χρυσόψαραναβρούνετη«Ροδοπαπούδα»μετοάσπροφόρεμακαιτ'ασημένιαμαλλιάκαι
μετοΜεγάλοΔράκοπουφυλάειστηνπόρτατης. Τα σπαθιά καιταπιστόλιαστοκίτρινο

δωμάτιοδενείναιπιαάγριαπλάσματα,ξύπνησανμονάχαγιατίζήλεψαν,θέλουνκιαυτάνα
καβαλικέψουνταχρυσόψαρα,ναμηνείναικλεισμένακ'έρημα.Ανοίγουνσιγανάτηνπόρτα
της φυλακής τους, απλώνουνε τα χέρια και ξέρουν πως,κιανδενείναιχρυσόψαρο,ένα
μικρό καλό δελφίνι θα περιμένει να τα πάρει.Κ' ενώ τα χρυσόψαρα αρχίζουν το ταξίδι,
πλέοντας μες στον αγέρα,ακούγεταιπίσωτουςηφωνήτωνσπαθιών,πάνωστοδελφίνι,
πουικετεύουνε:
«Περιμένετενα'ρθουμε!Περιμένετενα'ρθουμεκ'εμείςστηΡοδοπαπούδα!»
«Ελάτε!»τουςλέειφιλικάτομικρόαγόριαπ'τοχρυσόψαρο.«Ελάτεκαισαςπεριμένουμε!»
…………………………………………………… 
ΤοάλλοπρωίηΑνθίππημερωτά:
—Ποιονπερίμενεςχτεςτηνύχτα;
—Εγώπερίμενακανέναν;
—Μαναι,κάποιονφώναζεςστονύπνοσουνα'ρθει.
Δεθυμούμαιπιατίποτακαιτηςλέωπωςθα'τανόνειρο.
ΚΕΦΑΛΑΙΟΔΕΥΤΕΡΟ
Περιστατικάμιαςπλημμύραςκαιτουφοβερούληστήπουλεγότανε
Λαζόεφφές.
Ο ΠΑΠΠΟΥΣ ήταν ένας μεγαλόσωμος άντρας, γεμάτοςυγείαπαρ'όλαταεβδομήντατου
χρόνια,κ'ήτανγενναίακαρδιά.ΌλητηζωήτουτηνπέρασεσταΚιμιντένια,μιασκληρήζωή,
ίσαμεπουν'αναστηθείτουποστατικό.Ωστόσοαπ'τηδύσκοληεκείνηζωήτομόνοσημάδι
που έμεινε ήταν βαθιές χαρακιές στο πρόσωπό του,τιποτ' άλλο. Στα γαλανά μάτια του
βασίλευεπαιδικήαγαθότητα,καισταχείλιατου,άμαγελούσε,  έλαμπε η καλοσύνη του
κόσμου.Σ' έναν πιστό κιαγιά
1
είχεαναθέσειτηνκυβέρνησητουυποστατικού∙γι'αυτό
μπορούσεόλητημέραναείναιντυμένοςμετ'ακριβάταρούχατουαπότσόχα,ραμμέναμε
τηνπιοαυστηρήπαράδοσητωνΑϊβαλιωτώνβρακάδων.Είχεμιαναπερίγραπτηευαισθησία
στο ντύσιμό του,καιποτέςδεθυμούμαινατονείδααφρόντιστοόλατακαλοκαίριαπου
ζούσαμε κ'εμείςστοκτήμα.Δενήξερεδιόλουγράμματα,γι' αυτό τον βοηθούσε στους
λογαριασμούςηπιστήτουσυντρόφισσα,ηγιαγιάμου. Φαίνεται πως όλες οι γιαγιάδες

είναιτρυφερά πλάσματα,αλλάηδικήμουήταντοπιογλυκόκαιτοπιοήμεροπρόσωπο
μέσασ'όλεςτιςγιαγιάδεςτουκόσμου.Πέρασεμαζίμετονπαππούόλεςτιςπίκρεςκιόλες
τιςδυσκολίεςτηςζωής,είδεπλάιτουν'ανασταίνουνταιαπόχρόνοσεχρόνοταπαιδιά, τα
εγγόνια, τα δέντρα, τα κλήματα.Έναμεγάλομέροςαπ'τοέργοτούτοήτανέργοτης.
Ωστόσοκαισταβαθιάακόμαγεράματαοισχέσειςτηςμετονπαππού μας μένανε
βασισμένεςστοίδιοτυπικότωννεανικώντουςχρόνων.
—Στονπαππούσαςταχρωστάμεόλ'αυτά,μαςέλεγεκ'έδειχνεγύρωτης,μεμιακίνηση
πουέκλεινεμέσαστονκύκλοτηςτηγη,ταδέντρακ'εμάς.
Κιότανέμπαινεοπαππούς,έπρεπεπάντανασηκωθείπρώτηηγιαγιάνατονδεχτεί,πάντα
όρθια,όχιμονάχαγιαναμάθεισ'εμάςνατονσεβόμαστεμαεπειδήτοαισθανότανκαισα
δικότηςχρέος.
Τότε,ότανηγιαγιάσηκωνόταν,σηκωνόμαστεόλαταπαιδιάόρθια,τ'αδέρφιαμουκ'εγώ,
τρέχαμε
και φιλούσαμε τα χέρια του παππού ή του χαϊδεύαμε τα πόδια, ωςταγόνατα,
ίσαμεκειπουφτάναμε.Κ'εκείνοςχαμογελώνταςπερνούσεμεδυσκολίααπ'ανάμεσάμας,
σαναβάδιζεμέσασεκύματα,καιπήγαινεκατάτομέροςτηςγιαγιάςπου,όρθια,περίμενε
στοβάθος.
—Κάθισε,Δέσποινα,τηςέλεγεκαιτηχάιδευεστιςπλάτες,ενώστοπρόσωπότου
αχτινοβολούσεηχαράτουανθρώπουπουστάθηκεχρήσιμοςκαιπουηζωήτουδενπέρασε
ανωφέλευτηαπ'τηγη.
Τις καλοκαιρινές μέρες, όταν έπιανε να βραδιάζει, πήγαιναν πάντα και κάθονταν οι δυο
τους μονάχοι κάτω απ'τηδρυ,έξωαπ'τημεγάληπόρτα,στηνείσοδοτουυποστατικού.
Εκείβρισκότανέναςμικρόςπάγκος,ίσα‐ίσαγιαδυοπρόσωπα.Εκείκάθονταν.Μιλούσανσε
αραιάδιαστήματα,μεμεγάλεςδιακοπές,συντροφευμένοιαπ'τιςαναμνήσεις,καιταμάτια
τους πολύ σπάνια κοίταζαν χαμηλά. Έμεναν στηλωμένα, όμως χωρίς απληστία,χωρίςτην
ταραχή της νεότητας, ακουμπούσαν γαλήνια στα σύννεφα, στα δέντρα, στα Κιμιντένια.
Τότε,βαδίζονταςσιγά,μεδιάκριση,έρχονταναπ' τοπαρελθόνοιμνήμες.




1
Επιστάτης
Εκείνοςέλεγε:
—Θυμάσαιτότεςπουήρθετοπρώτοπαιδίμας;Ήτανηχρονιάπουπλημμύρισετοποτάμι.
—Αντοθυμάμαι,Γιαννακό;Πώςγίνεται!
Μένουν αρκετή ώρα σιωπηλοί.Καιτότετολίγοαγέριπουφυσάγυρίζεισετραμουντάνα
γερή,τ'άσπρασύννεφαπουταξιδεύουνγίνουνταιμαύρα θεόραταβουνάπουσκεπάζουν
τη γη κάτω απ'ταΚιμιντένια,είναινύχτακαιηθύελλαμαίνεται. Βρέχει,βρέχει
ακατάπαυτα.Στημικρήκάμαραόπουανάβειτοτζάκιμιακοπελίτσαβογκάσιγανά και
πνιχτάγιαναφέρει ένα παιδίστηζωή.Γύρωτηςπαραστέκουνεδυο‐τρειςγυναίκεςπου
δουλεύουνστοκτήμα,ενώοδυνατόςκιαλύγιστοςάντραςτηςπηγαινοέρχεταιέξωαπότην
πόρταμεμεγάλανευρικά βήματα.Ολοέναηνύχταπυκνώνει,κιολοέναηθύελλαγίνεται
πιοάγρια.
Τότεφτάνειτρομαγμένοςέναςπαραγιός, μούσκεμααπ'τηνεροποντή,μεθολάμάτια.
«Τοποτάμιπλημμυρίζει!»φωνάζει.«Θαμαςπνίξει!»
Ο νέος άντρας της κοπελίτσας κάνει να τρέξει,φωνάζειόλουςτουςπαραγιούςνα
προστατέψουντηγη—τόσονίδρο—ματηντελευταίαστιγμήδιστάζει.Πώςναφύγεικαιν'
αφήσειμονάχητηγυναίκατου,πουκειμέσαείναισεκίνδυνοετοιμάζονταςτογιοτου.Το
γιοτου!
«Πηγαίνετεεσείς!»λέει,τέλος,αποφασιστικάστουςανθρώπουςτου,κ
αιτουςδίνειοδηγίες
πώςναπαλέψουντονερό.«Εγώθαμείνω!»
Μαησυντρόφισσάτουκαταλαβαίνειτιγίνεται.Σφίγγειτονπόνομεςσταδόντιατης,κάνει
φοβερήπροσπάθειαναδείξειπωςησύχασεκαιστέλνειναφωνάξουνμέσατονάντρατης.
«Γιαννακό»,τουλέει,«εγώθ'αργήσω.Δενήρθεακόμαηώρατου.Τιγίνεταιέξω;»
«Τίποτα»,λέειεκείνος.«Λίγονερόρίχνει».
«Πήγαινε,Γιαννακό»,τουλέειγαλήνιακαιπειστικά «Ανέχειςκάτινακάμεις,πήγαινε.Εγώ
θ'αργήσω».
Κ'επειδήεκείνοςακόμαδίσταζε:
«ΓιαόνοματουΘεού!»τονικετεύει.«Τηγη!Τηγημας!»

Ο άντρας μεταπείστηκε,πήγε,δούλεψεόλητηνύχτασκληράμετουςανθρώπουςτου,
άνοιξανχαντάκια,διώξανετονερό.Τηναυγή,γυρίζοντας,μόλιςέφταξεέξωαπ'τηνκάμαρα
τηςγυναίκαςτουπρόσεξετιπαράξενησιωπήπουήτανκειμέσα. Άνοιξε απότομα την
πόρτα.Ό
λεςοιχωριανέςπουπαράστεκανβάλανμιαφωνήκ'ύστεραχαμήλωσανταμάτια,
φοβισμένεςγιαό,τιέμελλεναγίνει.Ηκοπελίτσα,ακίνητηστοκρεβάτιτης,τονκοίταξεμια,
εκστατικά,κ' ύστερα έγειρε το πρόσωπο,σφραγισμένοαπ'τηνοδύνη,στοπαιδάκιπου
κουκουλωμένοησύχαζεπλάιτης.
«Συχώρεσέμε»,τουψιθυρίζειταπεινά.«Είναικοριτσάκι». 
Τότες ο άντρας κατάλαβε. Τρέχει κοντά, σκύβει απάνω απ' τη νέα γυναίκα του και τη
χαϊδεύειστοπρόσωπο.Ταματόκλαδάτουπαίζουναπ'τηνταραχή.
«Νατοδω;»λέειμονάχασαναγύρευετηνάδεια.
Ηνέαμητέραξεσκεπάζειτοπαιδάκιπουήρθεστηζωή.Οάντραςσκύβειστοάμορφο
μελανόπράμα,μένειέτσιγιαλίγοκ'ύστερατινάζεταιαπάνω.
«Άιντεναπείτενασφάξουντοάσπρομοσχάρι!»φωνάζειβροντεράστιςγυναίκες.«Δώστε
ναφάνεκαιναπιούνεόλοιοιζευγάδεςκ'οιταξιδιώτεςπουθαπεράσουν!Νατουςλέτε
πωςγεννήθηκεηκόρημου!»
Κ'ενώηνέαμητέρα,γυρεύονταςναβρεικαιναφιλήσειταχέριατου,άρχισενακλαίει
σιγανάαπόευγνωμοσύνη προςτονάνθρωποπουμπορούσεναείναιτόσοκαλός,εκείνος
έδινε στοπαιδάκι —τημητέραμου—τηνπρώτηστοργή, το σκέπαζε με προσοχή,όπως
έμελλεέπειτανατοσκέπεισ'όλητουτηζωή.
«Καιηγη; »μουρμούρισεεκείνημεςστουςλυγμούς.
«Όλαπήγανκαλά!Σύχασε»,τηςαποκρίθηκε.

.
—Είδες,Δέσποινα,είδεςπώςπέρασεηζωή;λέεισιγανάοπαππούςγυρίζονταςαπ'το
βύθισματωνχρόνων, ενώάγγιζεελαφράμετοχέριτουτοχέριτηςγιαγιάςμας.
—Ν
αι,Γιαννακό,ηζωήμουήτανκαλήκοντάσου,ψιθυρίζει εκείνη. Ήσουνα κορόνα και
χαράμου 

—Έλα,έλατώρα,άφησέτααυτά,τηςχαμογελάευτυχισμένος.Εσύμεβοήθησεςπιοπολύ.
Εγώχρωστώσ'εσένα.
Ύστερααπόλίγο:
—ΤικαλάπουμαςέδωσεοΘεόςόλοκορίτσιαστηναρχή!λέειεκείνος.Έτσιδενήσουνακ'
εσύμονάχηκιαβοήθητησετούτητηνερημιά.
Πάλισελίγο:
—Τιήτανστηχρονιάπουμαςήρθετοδεύτεροπαιδί,ηΟυρανία;λέειπροσπαθώνταςνα
θυμηθείμεποιογεγονόςστοκτήμαήτανσυνδεμένοτοπαιδίαυτό,επειδήέτσιμονάχαοι
χρονολογίεςπαίρνανεγιακείνοννόημα, συνδεμένεςμετηνιστορίατηςγης.
—Μαδεντοθυμάσαι,αλήθεια; λέει απορώντας η γιαγιά.Ήτανηχρονιάπουκάηκαντα
δέντρα.ΤότεπουμαςήρθεοΛαζός.
—Α,ναι,ναι!ΤότεςπουμαςήρθεοΛαζός!Πώςέγινενατοξεχάσω;
Κάνεισανκάτιναθυμάται,κ'ύστερα:
—Έλα,πεςμουτώρα,φοβήθηκεςτότεςπολύε;τηρώτησεχαμογελώντας.
— Μα δε θυμάσαι;Το'μαθα σαν ήταν πια αργά, λέει εκείνη.Κ'ύστερα,ποτέμουδε
φοβήθηκαγιατονεαυτόμου.Μονάχαγιασένα 
ΟΛαζόςήτανέναςφοβερόςληστήςΤούρκος,οτρόμος—σταπαλιότεραχρόνια—όληςτης
περιοχήςπουάρχιζεαπ'τηνΠέργαμοκαιπιοπέραακόμα,απ'τοΚιρκαγάτς,καιτέλειωνε
στονΑδραμυττηνόκόλπο. Η φήμη τον παρίστανε αφάνταστα σκληρό κι αιμοβόρο
άνθρωπο,χωρίςμπέσαμήτεγιατηφυλήτου,μήτεγιατουςχριστιανούς.Κιαφήρ—άπιστο
—τονλέγανόλοι,επειδήξέραν πωςσετέτοιοθεριόδεν μπορούσεναφωλιάζειπίστησε
θεό.
Τότες,έναμεσημέρι,ενώοιζευγάδεςξεκουράζοντανκάτωαπόταλιόδεντρακιοπαππούς
—νέοπαλικάρι—μαζίτους,είδαναπόμακριάνατρέχεικατάτομέροςτουςέναςβοσκός
τωντριγυρινώνβουνώνφωνάζοντας: 
«ΠουείναιοΓιαννακό‐Μπιμπέλας;ΠουείναιοΓιαννακό‐Μπιμπέλας;»
Τουκάμανενοήματαναπάεικοντάκαιτότεςείδανεένανάντρακίτρινοαπ'τοφόβοπου,
καθώςείχετρέξειπολύ,έσταζεστονίδρο.
«Αφεντικό!»
λέειστονπαππού.«Αφεντικό!ΟΛαζός! »

«Λέγε,μωρέ!Τιτρέχει;»έκαμεκείνοςπροσπαθώνταςναφανείμπροστάστουςανθρώπους
τουατάραχοςαπ'τοαναπάντεχοάγγελμα.
Ο βοσκός τότες του είπε βιαστικά πως, ενώ καθόταν σ'έναψήλωμασταΚιμιντένιακαι
κοίταζε τα πρόβατά του, πετάχτηκαν ξαφνικά μπροστά του καμιά δεκαπενταριά νομάτοι
ίσαμεκειαπάνου,μεγένια,μεάγριαμάτια,μεσταυρωτάφυσεκλίκια,μεταμαρτίνιαστο
χέρι. Αφού τον ξετάσανε μ'επιμονήγιατοπόσοιάνθρωποιείναιστοτσιφλίκιτου
Μπιμπέλα,ανέχουνεάρματα,πόσαζωντανά και τιάλλοβιοςβρίσκεταικει,ανκείνεςτις
μέρεςείχανεφανείκαβαλαραίοιτουκουβέρνουκιάλλαπαρόμοια,οέναςληστής,που
φαινόταννα'ναιοαρχηγός,τουείπε:
«ΠάρεαυτόκαιπήγαινέτοστοΓιαννακό‐Μπιμπέλα!ΠεςτουπωςτοστέλνειοΛαζός,και
πωςοΛαζόςθαλημεριάσειτοβράδυστοκονάκιτου,καινα'χειέτοιμεςπεντακόσεςλίρες!
Ναστείλειάνθρωπότουμαζίσουναμεπάρει.Θαπεριμένουμεεδώ!»
Κ'έδωσεστοβοσκότομήνυμάτου,πουήτανφοβερήπροειδοποίησηγιατονπαππού:ένα
κόκκινο μαντίλι,πουστηνάκρητουτύλιξεκ'έδεσεέναβόλιαφούπρώτατοδάγκασε
σκληρά.
Έτσιμίλησεοβοσκός.
Ηταραχήπουέγινετότες,σ'α
υτάταλεγόμενα,ανάμεσαστουςζευγάδεςδελέγεται.Άλλοι
θέλαν να φύγουν στη στιγμή,επιχειρώνταςναφτάξουνκαινακρυφτούνκοντάστη
θάλασσα,άλλοιλέγανπωςέπρεπε ν'αρματωθούνκαιν' αντισταθούνεστοληστήκαιστη
συμμορίατουαφούπρώταστείλουνεάνθρωποστοΝτικελίναγυρέψουν βοήθεια.Ο
καθέναςέλεγετοδικότου.
«Έχουμεκαιγυναίκεςστοτσιφλίκι.Τιθαγίνουν;»θυμήθηκετότεένας.
«Κ'ηγυναίκατουαφεντικούστηνκατάστασηπουβρίσκεται.ΙΙώςγίνεται!»είπεέναςάλλος,
θυμίζονταςπωςμόλιςχτεςηκυράτουςείχεφέρειστονκόσμοτοδεύτεροκοριτσάκιτης,την
Ουρανία,κ'ήτανσεκακήκατάσταση.
Τότεςοπαππούς,πουόληκείνητηνώρασώπαινε,μιαγιαναβρεικαιρόνασκεφτείκαιν'
αποφασίσειγιατοτιήτανσωστόνακάμεικαιμιαγιαναμηδείξει λιποψυχία μπροστά
στουςανθρώπουςτου,σηκώνειταμάτιατου,ταφέρνειβόλτασ' όλουςτουςζευγάδεςέναν
‐έναν,κ'ύστερα,στρέφονταςστοβοσκό,λέειμετόνοαποφασιστικό:

«Θα γυρίσεις πίσω μ' έναν άνθρωπο δικό μου. Θα πεις στο Λαζό πως στο κονάκι του
Γιαννακό‐Μπιμπέλακάθεπεραστικόςθαβρειφαγίναφάεικαιτόπονακοιμηθεί.Λοιπόν, 
ανθέλει,αςορίσει.Όσογιατιςπεντακόσεςλίρες,δεντοέχωτοποσόπουγυρεύει.Μπορώ
νατουστείλωμοναχάεκατό.Καιτουτιςστέλνωμετονάνθρωπόμου.Άλλεςδενέχω».
Έτσικ'έγινε.Οβοσκόςέφυγεμετονκιαγιάτουτσιφλικιού.Οήλιοςχαμήλωνεολοένα.Οι
ζευγάδες,οιγυναίκες,όλοιγυρίσανεαπ'τηδουλειάτους.Οπαππούςπαράγγειλεαυστηρά
ναμηφτάξειτίποτααπ'τανέαίσαμετ'αυτιάτηςγυναίκαςτου,τηςνέαςμητέρας.Γ
ι'αυτό
όλοι μιλούσανε με κατεβασμένη φωνή,κάνανεπαρέες‐παρέεςμεςστηναυλήκαιτα
λέγανε. Οι άντρες ήταν ανήσυχοι και φοβισμένοι και συζητούσανε εμπιστευτικά την
απόφασητουαφεντικού τουςναμην αντισταθεί. Άλλοιλέγανπως δενέκανεκαλά.Άλλοι
λέγαν πως «τι θα 'πρεπε να γίνει;ν'αποφασίσειτηγυναίκατουστηνκατάστασηπου
βρίσκεται;»Γιακείνηνπήρετηναπόφασηπουπήρε,έτσισυμπεραίνανε.
Οιεργάτισσες,όλααυτάακούγοντας,προπάντωνοινέεςκοπέλες,τρέχανεαπόδωαπόκει,
απ'τονένανόμιλοτουςάντρεςστονάλλο.Ταμάγουλάτουςήτανξαναμένακαισταμάτια
τουςάστραφτεηταραχήτηςαρσενικήςπεριπέτειας.
«Τιθαγίνει;Τιείναιναγίνει;Αχ!Μπαςκαιγίνεισκοτωμόςεδώ!Μπαςκαιμαςπάρουνε!»
Απόκαιρόσεκαιρόκάποιαπεταγότανστημεγάληπόρτατουυποστατικού,έριχνεμια
ματιά έξω,έβαζετοχέριτηςαντήλιοκαικοίταζεψηλάκατάταΚιμιντένια,ενώοιάλλες
μέσατηνπερίμενανμεαγωνία.
«Τίποταακόμα;»
«Τίποτα!»
«Αχ!»
Αναστενάζανε,μακανέναςδενήξερεναπειαπότιβάροςαλαφρώνονταν,ανήταναγωνίαή
ηαπελπισίατηςαναμονής.
Ώσπουτέλος,μιαγυναίκαδεβάσταξεκιάρχισενακλαίειξεφωνίζοντας:
«Αχπια,α
ςέρθουν! Ό,τιείναιναγίνειαςγίνει!Αςέρθουννατελειώνουμε! »
Βράδιασε.Ηνύχτακατέβαινεσταδέντρα,στουςανθρώπους,κ'έβαλεστηνταραχήτης
καρδιάςτουςνέοβάρος: το σκοτάδι. Πολλοί, αποκαμωμένοι πια, μπήκαν και ξάπλωσαν

στουςοντάδεςτους,φουμέρνονταςτατσιγάρατουςτοέναπάνωστ'άλλο, ενώοιγυναίκες
κάθοντανέξωκαιξαγρυπνούσανμεανοιχτάμάτιακάτωαπ'ταάστρα,μετουςπόρουςτων
κορμιώντουςόλουςανοιχτούς.
Ησυχίαπολλήήταν.Ψηλά,  στην αυστηρή θεότητα τουτόπου,σταΚιμιντένια,έναμεγάλο
δέντρο δίψασε.Σαλεύειτιςρίζεςτουαργά,προςταδεξιά,προςταζερβά,τιςτεντώνει
γυρεύοντας να πιει. Τα σκουλήκια ξυπνούν απ' τον ύπνο τους. «Τι είναι;» λέει το ένα.
«Τίποτα»,αποκρίνεταιτοάλλο.«Τοδέντροδίψασε».Γυρίζουναπ'τηνάλληνακοιμηθούν,
ότανξυπνάτοχώμα. «Τιγίνεταιδω;»ρωτάκ'εκείνο. Μόλις όμως δει τις ρίζες στον
απελπισμένοτουςαγώνα,καταλαβαίνεικαιχαμογελάστοργικά.«Θασουφέρωνερό»,λέει
στοδέντρο.Σαλεύειτοχώμα,φέρνεινερόαπ'τημυστικήκρύπτηόπουφυλάγεταιγιατη
δύσκολη ώρα,καιτοδέντροπίνει.Τηνίδιαστιγμή,στηνεπιφάνεια,μιαμεγάληπέτρα
σάλεψεαπ'τηνταραχήτηςγης,έχασετηναταραξίατης,κύλησελίγο.
Αυτάγίνοντανψηλά,καιταΚιμιντένιαάκουγανατάραχα.Ατάραχαάκουγανκιό,τιγινόταν
χαμηλά,κάτωαπ'τησκέπητους,ανά
μεσαστουςανθρώπους. 
«Ακόμα τίποτα;»ρωτούσανεοιζευγάδεςμέσααπ' τους οντάδες τους, και τα μάτια τους
ήτανθολάκαικόκκινα.
«Ακόματίποτα!»αποκρίνονταναπέξωοιγυναίκες. «Αχ,ακόματίποτα!»λέγαν,κ'ηφωνή
τουςέδειχνεπωςπιαείχανφτάξειστοτελευταίοόριο, δε θα μπορούσαν να βαστάξουν
άλλοκαιναπεριμένουν.
Όταντρέμοντας,συγκινημένηαντήχησεηφωνή:
«Ακούστε!Ακούστε,λοιπόν!»
Υπόκωφος,όμωςπολύκαθαρόςερχότανοπαράξενοςκρότος.
«Άλογαδενείναι;»
«Μαναι!Είναιάλογα!Αυτοίείναι!Έρχουνται!Έρχουνται!»
Όλοιπετάχτηκαναπάνω,βγήκαναπ'ταγιατάκιατους.Ηταραχήσπίθιζεμεςστοφρούριο
που περίμενε να κατακτηθεί.Ειδοποιήσανεμετρόποτονπαππού,πουήτανκοντάστη
γυναίκατου,καιτονκαλέσανεέξω.
«Τιείναι;»τονρώτησεεκείνη.
Τηςχαμογέλασεφιλικά:

«Ένακαινούργιομοσχάριμαςέρχεται.Γεννάηάσπρηγελάδα».
Βγήκε
έξω.Ηέκφρασήτουάλλαξεμονομιάς.Έγινεαυστηρήκιαλύγιστη. Παράγγειλε σε
δυο ανθρώπους του ν'ανάψουνδαδιάκαιναπεριμένουνστημεγάληπόρτα.Ύστερα
παράγγειλεσ'όλουςτουςζευγάδεςκαιστιςγυναίκεςπουτριγυρνούσανμεςστηναυλή:
«Ναμπουνόλοικαινακλειστούνεστουςοντάδεςτους!Κανέναςδεθαβγειόξωανδεντο
διατάξωεγώ!»
Δενπέρασεπολλήώρακαιοιληστέςεπιτέλουςφτάξανε.Ξεπεζέψανέξωαπ'τημεγάλη
πόρτα. Οι μισοί μείνανε κει να φυλάνε, κι ο Λαζός με πέντε συντρόφους του προχώρησε
στουςανθρώπουςμεταδαδιά.
«Πουείναιοαφέντηςσας;»είπεάγρια.
Τρέμοντας του είπαν πως τον περιμένει.Και,πέφτονταςμπρος,άνοιξανκαιφώτισαντο
δρόμο που πήγαινε κατά την ξύλινη σκάλα.Οιγυναίκεςτότεςκ'οιζευγάδες, κρυμμένοι
πίσωαπ'τακαγκελωτάπαράθυρα,είδανστιςφλόγεςτωνδαδιώνέναψηλόνέοπαλικάρι,
που πήγαινε πρώτο,μελίγοξανθόμουστάκι,μεψημένοαπ' τον ήλιο πρόσωπο.Μια
κόκκινημαντίλατύλιγετοκεφάλιτου, στα στήθια του σταυρωτά ήταν δυο σειρές τα
φυσεκλίκια,έναπιστόλικ' ένα μαχαίρι με ασημένια κάμα στη ζώνη του,καιτομαρτίνι
κρεμασμένοστονώμοτου.Περπατούσεάφοβαμεμεγάλαβήματαπίσωαπ'ταδαδιά.Και
πίσωτουέρχοντανταπαλικάριατου.
Οπαππούςτονπερίμενεστησκάλα:
«Καλωσόρισεςστοσπιτικόμου,Λαζό‐εφφέ!»
«Εσύ'σαιοΓιαννακό‐Μπιμπέλας;Καλώςσεβρήκα!»αντιχαιρέτησεοληστής.
Οπαππούςτουςοδήγησεστονοντά,όπουσ'έναχαμηλόστρογγυλόσοφράήτανέτοιμοτο
φαγί.
Οαρχιληστήςκάθισεπρώτοςστονξύλινοσοφά,τονχτισμένοστοντοίχο.Απ'τημιακιαπ'
την άλλη,πλάιτου, καθίσανε τα παλικάρια του. Κοίταξε γύρω του εξεταστικά,κ'ύ
στερα
στήλωσεταμάτιατουστονπαππού.
«Πουείναιοιάνθρωποίσου;»τουλέει.
«Όλοιείναισταγιατάκιατους».

«Τ'άρματάσαςπουείναι;»
«Εδώμέσαδενέχειάρματα»,αποκρίνεταιγαλήνιαοπαππούς, αποφεύγοντας να δώσει
καθαρήαπάντηση.
ΟΛαζόςέριξεμιαματιάστουςγυμνούςτοίχους,ύστεραδιατάζειστουςδικούςτου:
«Ψάξτετον!»
Τονψάξαν.Δενείχεαπάνωτουτίποτα.Ήτανολότελαξαρμάτωτος.
«Καλά!»λέειοΛαζός.
Σελίγο:
«Μ'έχειςακουστάεμένα,τσορμπατζή;»λέειστονπαππού.
«Σ'έχω.Όλοςοτόποςεδώσ'έχειακουστά».
«Λοιπόν,θαξέρειςπωςολόγοςμουδενέχειδεύτερολόγο.Σουμήνυσαπωςθέλωαπό
σέναπεντακόσεςλίρες.Γιατίδεντιςέστειλες;»
Απότοματοβλέμματουέγινε σκληρό.Τοκάρφωσεαπάνωστονπαππού.Απορούσεςπώς
μπορούσεσ'εκείνοτοσχεδόννεανικόπρόσωποναξυπνήσειτέτοιαματιά.
«Κ'εμέναολόγοςμουείναιλόγοςίσιος»,αποκρίνεταιατάραχοςοπαππούς.«Δεντοέχωτο
ποσόπουμουγύρεψες.Ηγημουδενείναικαλήγη,κιαυτόπουσουέστειλαείναιμε
πολύνίδροβγαλμένο.Αυτόείχα».
Πάλιοιματιέςάστραψαν. 
«Θα το δούμε!»είπεοΛαζός,κ'έναπαράξενοχαμόγελοφλογισμένοαπόσαρκασμό
φάνηκεσταχείλιατου. «Όμως ξέρε το,Γιαννακό‐Μπιμπέλα:έτσιδεμουμίλησανεμένα
πολλοί!»
«Ό,τι λογαριάζεις σωστό,κάμετο»,λέειεκείνοςδιατηρώνταςτηνπαγερήαταραξίατου.
«Είχα ανθρώπους να σφαλήξω την πόρτα μου και να σε βαστάξουμε όξω.Όμωςδεντο
'καμα.Γιατί »
Έκαμεναμιλήσειγιατηνκατάστασητηςγυναίκαςτου, ματονόμισεντροπή.Αλαφρά,μόνο,
έτρεμετοχείλιτου.
«Γιατί;»ρώτησεοληστής.
«Τίποτα.Έτσιτοείπα».
Κ'ύστερα,σελίγο,πρόσθεσε:
«Στοκονάκι

μουδενπέρασεάνθρωποςπουναγυρέψειψωμίκαιναμηντουδώσουν».
Μερεύονταςτηφωνήτου:
«Αςφάμεψωμί»,λέειστοΛαζό.
Καισηκώθηκεμετούφοςτουανθρώπουπουπρέπειναπεριποιηθείτουςκαλεσμένουςτου.
«Καλωσορίσατε»,είπεπάλι,κ'έβαλεπρώτοςστοστόματουψωμί.
Στοτραπέζιήτανένααρνίψημένο,αυγά,τυρί,κρασίκαιμέλι.Οπαππούςάγγιζεμόλιςτο
φαγίκαιτοπιοτό.Κερνούσετουςξένους.Κ'εκείνοι,πεινασμένοικαθώςήταν,ξέχασαν σε
λίγοολότελαπωςβρισκότανκιαυτόςεκεί.Τρώγανεκαιπίνανεσαδράκοι, κουβέντιαζαν
συναμεταξύ τους,γελούσαν, φώναζαν.Μιαστιγμήένας,βλέπονταςτονπαππού,σανα
θυμήθηκετότεμόλιςτηνύπαρξήτου:
«Που να ξέρεις τι σε περιμένει,ουλάν!»είπεκαγχάζοντας, κι όλοι οι σύντροφοί του
γέλασαν.«ΠουναξέρειςτοΛαζό‐εφφέ!»
Πέρασεακόμαπολλήώρα. Ήταν πια φανερό πως όλοι οι ληστές είχαν μεθύσει.Τότεςτο
ξανθόπαλικάρι,οΛαζό‐εφφές,πήρεένασκοπό:
«Από μακριά,απ'τ
αβάθητηςΑσίας,απόψηλάγυμνάβουνάκατεβαίνειτοκοπάδιοι
λύκοι.Κινούνεπροςταχαμηλά,γιατηνπεδιάδα,γιαταμέρητηςθάλασσας,ναφάνε.
Περνάνεαπόχώρασεχώρακαιτηρημάζουνε,μαναχορτάσουνδενμπορούν.Ταδέντρα
και τ'αγρίμιαόλατουςλένε:«Τραβάτεχαμηλά!Τραβάτεχαμηλά για τη θάλασσα!»Κ'οι
λύκοι όλο φεύγουν. Περνούνε την Αρμυρή Έρημο,ψυχήδεβρίσκεταικει. Μονάχα ένα
παραστρατημένο πουλί βρίσκουν,καιτορωτούνναμάθουν: «Που είναι η θάλασσα;»
«Τραβάτε χαμηλά!Τραβάτεχαμηλά!»τουςλέειτρομαγμένοτοπουλίκαιχάνεται.Η
θάλασσα!Τινα'ναι,άραγες, αυτός οτόποςτουνερού όπου όλατρέχουννα φτάξουν,τα
ζωντανάκαιταπουλιάκ'οιάνθρωποιπουπείνασανσταγυμνάβουνά;Πέρασανοιλύκοι
τηνΑρμυρή Έρημοκαιμπήκανσεμεγάλοδάσος.Εκεί,στηνκουφάλαενόςδέντρουόπου
είχεαποτραβηχτείγιαναπεθάνει,βρήκανέναγέρικοελάφι.Τουλένε:«Πεςμας,εσύ,που
τόσοστηζωήσουέτρεξες,πεςμαςγιατηθάλασσα.Αργείακόμαναφανεί;»Καιτοελάφι,
πουέζησεπολύσταδάση,μονάχασταδάσηέζησε,κ'είδεόλαταελάφιατηςφυλήςτουνα
γεννιούνταικαιναπεθαίνουνκάτωαπ'ταμεγάλαδέντρα,τουςαποκρίθηκε:«Ποτέςσαςδε
θα φτάξετε στη θάλασσα!Ποτέςσαςδεθαφτάξετε!»Τότε,μεάγριοβογκητό, οι λύκοι

γείρανεστηγηκιάρχισαννακλαίνετημοίρατους,νακλαίνετηνερημιάτους,επειδήπια
το ξέρανε πως ποτές δε θα φτάξουνε στη θάλασσα,πωςηθάλασσαδενείναιγιατους
λύκους».
Ήταν
ένα παράξενο θλιβερό τραγούδιτουξεπατρισμούκαιτηςερημιάς, πλημμυρισμένο
απόκαημόκιαπόπάθοςπουδενικανοποιήθηκε,αυτότοτραγούδιτωνλύκων.Έναπικρό
πέπλοσκέπασεταμάτιατωνληστώνόσοτοτραγούδιξετυλιγόταν,ηκαρδιάτουςχτύπησε,
χτύπησε,ίσαμεπουσύχασε.Καιτότεηλύπηήρθεκαικάθισεαπάνωτης.Οισκληρές
γραμμές χάθηκαν απ'ταπρόσωπα,ταχέριαμετιςφουσκωμένεςφλέβεςπέσανε,σιγά‐
σιγάπορευότανκ'έφτανεμέσατουςηώρατουανθρώπου.
Τότε,σ'εκείνητηνκρίσιμηστιγμή,ακούστηκεαπόμέσα:Ερχότανεπίμονο, μονότονο,χωρίς
διακοπή, το παράπονο.Έναμωρόέκλαιγεμετηνψιλήδιαπεραστικήφωνήτου,τόσο
αδύνατη,τόσοαδύνατη.Μεςστηνατμόσφαιραμετουςλύκους,μεςσταφυσεκλίκιακαιστ'
άρματα,μεςστηναρσενικήμυρουδιάτωνλερώνκορμιώνερχόταναπίθανηηνέαφωνήνα
πειπωςυπάρχει,ναικετέψει.
Πρώτοβρήκεκαιχτύπησεηφωνήτοξανθόπαλικάρι,τοΛαζό‐εφφέ.Έπαιξεταμάτιατου,
σανα'θελεναβεβαιωθεί πωςάκουσεκαλά,ύστερακοίταξε τους συντρόφους τουσανα
γύρευεαπ'αυτούςναμάθει,ύστερακοίταξετονπαππού.
«Τιείν'αυτό;»λέειτέλοςξαφνιασμένος.
Οπαππούςτονκοιτάζεισοβαράμεςσταμάτια.
«Χτεςγ
εννήθηκε»,τουαποκρίνεται.«Είναιηκόρημου.Ημάνατουείναιάρρωστηβαριά».
Το ψιλό αδύνατο παράπονο περνούσε τους τοίχους κ' ερχόταν ολοένα πιο επίμονο,πιο
ικετευτικό.Γιαμιαστιγμή,σιωπήθανάτουέγινεμεςστουςληστές.ΏσπουτέλοςοΛαζός
τινάζεταιαπάνω,χύνεταιστονπαππούκαιτοναρπάαπ'τηνπατατούκατου,τινάζοντάςτον
δυνατά.
«Γιατίδεμουτο'πεςαυτό,ουλάν;Γιατίδεμουτοπες;»ούρλιαζε.
Σα να τον είχε πιάσει ξαφνικό κακό,χτυπούσεταποδάριατουστοπάτωμα,χτυπούσετα
χέριατουσταστήθιατου.Ταβόλιασταφυσεκλίκιαχτυπούσαντοέναπάνωστ'άλλο.
«Γιατίδεμουτο'πεςαυτό,ουλάν;»βογκούσεολοένα,σανατονείχαναναγκάσεινακάμει

μιαφοβεράάναντρηπράξη.