Tiểu luận tham vấn và trường hợp tham vấn
Theo UNICEF: “Tham vấn khơng giống như một cuộc nói chuyện. Tham
vấn là một mối quan hệ, một q trình trong đó nhà tham vấn giúp thân chủ cải
thiện cuộc sống của họ bằng cách khai thác, hiểu và nhìn nhận được nội dung, ý
nghĩa, cảm giác và hành vi của họ. Nhà tham vấn không giải quyết vấn đề cho thân
chủ”.
Nếu như trước đây tôi luôn làm nghề một cách dựa theo kinh nghiệm, tìm
hiểu câu chuyện của thân chủ theo sự tò mò của cá nhân, đồng cảm với những câu
chuyện của thân chủ theo tính chủ quan của cá nhân, hay những phản hồi mang
tính định hướng cá nhân. Thì sau q trình được học mơn học này tơi đã được
trang bị cho mình khả năng lắng nghe tích cực, trong phản hồi có lắng nghe, trong
đặt câu hỏi có sự phản hồi, trong diễn giải có thấu cảm… Và tôi cũng hiểu ra rằng
tham vấn là một tiến trình có mở đầu, diễn biến và kết thúc. Đó là một tiến trình
hướng tới kiến thức và hướng đến những điều đúng đắn mở ra tiềm năng khác cho
bản thân mình và người khác và địi hỏi sự thay đổi từ cả hai phía thân chủ và nhà
tham vấn.
Trong q trình tư vấn khơng chỉ là một cuộc trị chuyện mà là một sự tương
tác vừa mang tính chia sẻ, giúp đỡ, là quá trình làm việc song song giữa nhà tư vấn
và thân chủ một cách tích cực có hợp tác, nghĩa là thân chủ phải nói sự thật về vấn
đề và bộc lộ bản thân mình.
Trong quá trình đó phải ln tơn trọng thân chủ để thân chủ tự quyết các vấn
đề của mình và nhà tâm lý có nhiệm vụ soi sáng giúp đỡ thân chủ về mặt thông tin
và không đưa ra lời khuyên, cách thức giải quyết vấn đề cho thân chủ. Tham vấn
được xem như quá trình giúp thân chủ tự giải quyết vấn đề của mình mà nhà tâm lý
khơng làm hộ hoặc quyết định thay cho thân chủ. Từ đó, nhà tâm lý giúp thân chủ

1


phát hiện được thế mạnh của bản thân để đương đầu, vượt qua những khó khăn của
bản thân.

Phần I: Mô tả tình huống
Thân chủ tên T. H. N, giới tính Nam, sinh năm 2008, hiện đang là học sinh
lớp 7 tại Huyện Trảng Bom, tỉnh Đồng Nai. Thân chủ có hồn cảnh gia đình bình
thường, có bố làm nghề chạy xe ơm, mẹ bn bán nhỏ ở chợ, có một em trai và
một em gái, điều kiện kinh tế gia đình trung bình.
Thân chủ được cha mẹ đưa đến tư vấn với lý do bỏ học, bỏ nhà đi bụi, ăn
trộm tiền của mẹ và chơi game online quá mức. Thân chủ được giới thiệu khám
tâm thần, được chẩn đoán rối loạn hành vi và cảm xúc ở thanh thiếu niên, được
điều trị hóa dược bới các triệu chứng có hung tính, thờ ơ, mất cảm xúc, và rối loạn
giấc ngủ.
Khai thác trên thân chủ, cho thấy thân chủ có ngoại hình bình thường, khơng
có tổn thương thực thể, các đánh giá về trí tuệ, mức độ trầm cảm, lo âu ở mức bình
thường.
Thân chủ bắt đầu chơi game online từ khi bắt đầu vào lớp 6. Lúc đầu chỉ là
chơi cho vui, tham gia các trò chơi trên máy tính bình thường. Tuy nhiên, khoảng
tháng 9 năm 2007, thân chủ bắt đầu tham gia trị chơi trực tuyến thì tình hình thay
đổi. Thân chủ hàng ngày ngồi 4 -5 tiếng trên máy tính, bỏ học và bắt đầu nói dối
cha mẹ về việc đóng tiền học thêm để lấy tiền đó vào phịng Internet chơi game.
Việc học của thân chủ ngày càng bê trễ, tuy nhiên, do công việc nên cha mẹ của
thân chủ không thể quan tâm đến việc đó nhiều. Hàng ngày thân chủ vẫn nói dối đi
học nhưng thật ra là thường xuyên vào tiệm Internet để chơi game online.

2


Cách đây khoảng 1 tháng ( tháng 2 năm 2020), mẹ thân chủ thấy thân chủ
vào phòng tắm quá lâu nên đã theo dõi và phát hiện thân chủ dấu tiền ở một khu
vực trong phịng. Tra hỏi thì được thân chủ nói là tiền đó do bà ngoại cho, tuy
nhiên khi hỏi bà ngoại thì bà bảo khơng có và trùng với sự việc là mẹ thân chủ phát
hiện ra mình bị mất tiền. Ba mẹ rất giận, chửi mắng thân chủ và có đánh đập, bắt

thân chủ phải sang nhà nội ở, vì ở đó có các cơ chú có thời gian trơng coi thân chủ
cũng như đưa thân chủ đi học được.
Cách ngày khám khoảng 2 tuần ( tháng 3 năm 2020), thân chủ bỏ nhà ra đi,
thân chủ lý giải việc bỏ nhà ra đi là do bang hội của mình muốn tập hợp để làm
một việc gì đó theo lời của bang chủ ( offline). Thân chủ đã cùng nhóm bạn ở
nhiều nơi( bang hội) tập hợp lại và lang thang tại Tp Biên Hòa ( cách nhà thân chủ
khoảng 30km) khoảng 1 tuần thì gặp được người cơ sống tại Tp Biên Hịa gặp và
đưa về nhà. Khi làm việc với nhà tư vấn thân chủ nói rằng bang hội của mình đã ăn
trộm và đi xin để có tiền sống trong một tuần.
Phần II: Áp dụng quy trình tư vấn và các kỹ năng tư vấn vào giải quyết vấn
đề của thân chủ
Bước 1: Xác định vấn đề của thân chủ
Nhà tâm lý trao đổi với bố mẹ trước khi có buổi trị chuyện và gặp mặt với thân
chủ: nguyên nhân bố mẹ đưa thân chủ đến đây, những mong muốn và lo lắng của
bố mẹ về tình trạng của thân chủ.
Nhà tâm lý lắng nghe câu chuyện của thân chủ và giúp thân chủ liệt kê các vấn
đề và những lo lắng mà thân chủ cần được giúp đỡ tuy nhiên thân chủ chưa nhận
diện được những khó khăn mà mình gặp phải.

3


Sau đó nhà tâm lý thảo luận những vấn đề đã khai thác được trên thân chủ và bố
mẹ và hỗ trợ thân chủ liệt kê các thông tin nhằm xác định các vấn đề của thân chủ:
- Khai thác trên thân chủ, cho thấy thân chủ có ngoại hình bình thường, khơng
có tổn thương thực thể, các đánh giá về trí tuệ, mức độ trầm cảm, lo âu ở
mức bình thường.
- Về phía thân chủ: bắt đầu chơi game online từ khi bắt đầu vào lớp 6 (thân
chủ ngồi 4 – 5 tiếng trên máy tính), bỏ học, nói dối cha mẹ về đóng tiền học
và lấy tiền đó vào chơi game, bỏ nhà ra đi, ăn trộm.

- Về phía cha mẹ: bận rộn khơng thể quan tâm đến vấn đề của thân chủ nhiều
Trong bước này nhà tâm lý đã linh hoạt sử dụng các kỹ năng tham vấn linh hoạt
nhằm nghe nhằm lắng nghe để thu nhận những thơng tin và giải mã các vấn đề từ
phía thân chủ như: Kỹ năng đặt câu hỏi để khai thác các thông tin khác nhau bao
gồm các câu hỏi phản hồi lại để xác thực thông tin, những câu hỏi mang tính dẫn
dắt để giúp thân chủ bộc lộ bản thân; kỹ năng thấu hiểu nhằm nhận biết, cảm nhận
được những khó khăn của thân chủ thơng qua sự im lặng lắng nghe, lựa chọn
những câu hỏi phù hợp với cảm xúc của thân chủ trong quá trình giao tiếp; Kỹ
năng diễn giải nhằm giúp thân chủ có cơ hội nhìn nhận lại vấn đề của bản thân một
cách hệ thống, chỉ ra những cảm xúc nguyên nhân dẫn đến vấn đề của thân chủ.

Bước 2: Phân tích vấn đề
Sau khi cùng thân chủ xác định lại các vấn đề của thân chủ, nhà tâm lý yêu
cầu thân chủ viết lại các vấn đề thân chủ gặp phải và các vấn đề có tính nguy cơ:

4


- Nguyên nhân chính cho tất cả những vấn đề của thân chủ là chơi game
online: liệt kê các vấn đề hành vi của thân chủ bao gồm bỏ học, nói dối cha
mẹ, ăn trộm và cùng thân chủ tự nhận thức hậu quả của các hành vi đó.
- Xác định các vấn đề mang tính nguy cơ: ảnh hưởng đến sức khỏe, ảnh
hưởng đến kết quả học tập, ảnh hưởng đến tính cách, tương lai nghề nghiệp
sau này.
Cùng thân chủ nhìn nhận thơng qua tài liệu (Hậu quả của vấn đề nghiện game
đối với giới trẻ,..) những tình huống tương tự, phân tích cụ thể hơn về các nguy cơ
để cùng nhau liệt kê các giải pháp đã thực hiện và sẽ thực hiện trong thời gian sắp
tới.
Bước 3: Liệt kê các giải pháp có thể thực hiện với những thuận lợi và bất lợi
trong mỗi giải pháp

- Thảo luận với thân chủ về hệ quả của can thiệp bằng thuốc bởi các bác sĩ
tâm thần đã kê thuốc để giải quyết các triệu chứng về giấc ngủ, cảm xúc và
hành vi cho thân chủ. Quá trình sử dụng thuốc sẽ giúp thân chủ có sự thay
đổi về mặt giấc ngủ, cảm xúc và hành vi trong thời gian đầu. Tuy nhiên, q
trình sử dụng thuốc ít nhiều sẽ gặp những tác dụng phụ khác nhau như dị
ứng, các tác dụng dược lý, cai thuốc hay ngừng thuốc đột ngột, thói quen
sinh hoạt hàng ngày… Và nghĩ đến việc không lạm dụng thuốc.
- Thông qua kỹ năng phản hồi, kỹ năng diễn giải nhà tâm lý giúp thân chủ
nhìn nhận lại cảm xúc và hiểu rõ những khó khăn về mặt cảm xúc dẫn đến
vấn đề nghiện game online của bản thân có sự liên quan đến những khó khăn
khi thiếu sự quan tâm của bố mẹ ở độ tuổi dậy thì có nhiều sự tị mị, có
nhiều thay đổi nên dễ dàng bị thu hút bởi những điều mới lạ ở bên ngoài.
5


- Giúp thân chủ hướng đến tìm kiếm sự hỗ trợ từ phía gia đình: tìm hiểu mong
muốn của thân chủ từ phía bố mẹ; bố mẹ là người đồng hành cùng thân chủ
trong vấn đề cải thiện các vấn đề của thân chủ.
- Giúp gia đình của thân chủ có cái nhìn nhận rõ hơn về việc thúc đẩy thân
chủ chơi game có liên quan đến yếu tố gia đình, và nhìn nhận về việc chăm
sóc, quan tâm đến đời sống tinh thần của thân chủ trong giai đoạn đang phát
triển có nhiều thay đổi nhất – giai đoạn dậy thì.
- Cùng thân chủ xây dựng chiến lược thay đổi nhận thức – hành vi: giúp thân
chủ nhận thức đúng về bản thân, giúp thân chủ tự nhận rõ những hành vi
không phù hợp là chơi game quá mức, ăn trộm và nói dối. Xây dựng các bài
tập thay đổi hành vi của thân chủ nhằm giúp thân chủ dần quay lại với đời
sống thực của cá nhân bao gồm: giúp đỡ bố mẹ để tăng sự kết nối với người
thân, tham gia hoạt động thể dục, đá bóng, tìm kiếm những sở thích khác,
thay đổi thói quen hàng ngày.
Bước 4: Đánh giá các giải pháp và lựa chọn giải pháp tối ưu

Sauk hi thảo luận các giải pháp vừa nêu trên nhà tâm lý cùng thân chủ cùng
nhau xác định các giải pháp mang tính rủi ro nhất, giải pháp nào tốt hơn cả.
- Đối với việc sử dụng thuốc thân chủ là lời khuyên của bác sĩ đưa ra, thân
chủ nhận ra cần đáp ứng để cân bằng lại các hành vi – cảm xúc của bản thân
trong thời gian qua. Tuy nhiên thân chủ cũng nhận thấy về lâu dài đây là
biện pháp khơng có lợi cho sức khỏe cá nhân do đó thân chủ sẽ cố gắng thay
đổi các thói quen sinh hoạt hàng ngày và giảm thiểu thời gian chơi game
bằng những hoạt động khác.

6


- Thơng qua những phản hồi mang tính soi sáng, kỹ năng phân tích, diễn giải
của nhà tâm lý, thân chủ tự nhìn nhận và đánh giá lại cảm xúc bốc đồng,
những hành vi mất định hướng của bản thân trong thời gian qua, tự nhận
thức lại các hành vi của bản thân là khơng đúng do đó có mong muốn thay
đổi.
- Thân chủ đồng ý với yêu cầu thêm sự trợ giúp và đồng hành từ phía gia đình
- Lựa chọn giải pháp tìm các hoạt động phù hợp với sở thích, có lợi cho sức
khỏe thể chất, thay đổi thói quen sinh hoạt hàng ngày, giúp đỡ bố mẹ.
Bước 5: Đưa ra những yêu cầu trợ giúp để giải quyết vấn đề
Kết thúc quá trình thảo luận về các giải pháp đề ra, nhà tâm lý yêu cầu sự trợ
giúp từ phía cha mẹ của thân chủ là những người đồng hành chính cùng thân chủ
giải quyết vấn đề trong thời gian sắp tới.
Trước khi bắt đầu thực hiện các kế hoạch thay đổi, nhà tâm lý có cuộc thảo
luận với cha mẹ của thân chủ về các nguyên nhân dẫn đến các vấn đề của thân chủ
để cha mẹ có cái nhìn tích cực và hiểu rõ hơn về những thay đổi của thân chủ trong
thời gian qua, từ đó có cách hỗ trợ đứng đắn trong thời gian sắp tới và giúp thân
chủ tự tin vào khả năng giải quyết các vấn đề của mình.
Ngồi ra, nhà tâm lý cũng gợi ý cho thân chủ tham gia các nhóm xã hội

ngồi trường học như các câu lạc bộ thể dục thể thao trên địa bàn thành phố để có
cơ hội được giao lưu học hỏi, rời xa các mối quan hệ ảo.
Bước 6: Lượng giá kết quả

7


Trong q trình phân tích, tìm kiếm các giải pháp và thực hiện các giải pháp
nêu ra của thân chủ và gia đình, thân chủ vẫn có những buổi làm việc thường
xuyên với nhà tâm lý để kiểm tra hiệu quả của các giải pháp đưa ra và điều chỉnh
phù hợp với q trình thực hiện. Tuy nhiên khơng có sự thay đổi đáng kể trong quá
trình thực hiện.
Phần III: Kết luận
Kết thúc quá trình làm việc với thân chủ, thân chủ có những thay đổi đáng
kể mang tính tích cực nhờ vào sự cố gắng của thân chủ và gia đình, bên cạnh đó
cũng có sự thay đổi tích cực từ phía nhà tâm lý trong q trình thực hành. Bằng
việc vận dụng các kỹ năng tư vấn linh hoạt, và có cái nhìn mang tính chiều sâu, áp
dụng quy trình tư vấn vào quá trình làm việc giúp cho q trình tư vấn mang tính
hiệu quả tích cực. Các vấn đề trên của thân chủ được các chuyên gia tâm lý và tâm
thần xác định một trường hợp rối loạn hành vi và cảm xúc ở thanh thiếu niên trên
một vấn đề có nghiện game online. Chiến lược trị liệu được xác định rõ là cần can
thiệp bằng thuốc bởi các bác sĩ tâm thần để giải quyết các triệu chứng về giấc ngủ,
cảm xúc và hành vi. Bên cạnh đó, cần phải đưa thân chủ vào chiến lược trị liệu gia
đình theo hướng can thiệp hệ thống. Đặc biệt đối với thân chủ cần xây dựng chiến
lược trị liệu theo hướng can thiệp nhận thức - hành vi.
Nội dung của chiến lược trị liệu được xác định là giúp cho thân chủ nhận
thức đúng về bản thân, từ đó có ý thức tự thay đổi những nhận thức và hành vi
không phù hợp là chơi game quá mức, ăn trộm và nói dối. Bên cạnh đó, xây dựng
các bài tập nhằm thay đổi hành vi của thân chủ giúp thân chủ dần quay lại với đời
sống thực của cá nhân.

Xác định gia đình là một yếu tố quan trọng trong việc đẩy thân chủ đến chơi
game. Chính vì vậy, nhà trị liệu cũng can thiệp vào hệ thống của thân chủ bằng
8


chiến lược trị liệu gia đình. Giúp gia đình có cái nhìn nhận rõ hơn về việc chăm
sóc, quan tâm đến đời sống tinh thần của thân chủ trong giai đoạn đang phát triển,
nhất là giai đoạn dậy thì.
Với tình huống trên nói riêng và cơng việc của các nhà tâm lý học tư vấn nói
chung cho thấy nhà tâm lý bao gồm nhiều hoạt động và chuyên môn khác nhau.
Một số chủ yếu tập trung vào đánh giá và huấn luyện cá nhân, những người khác
tập trung vào tham vấn nhóm hoặc thay đổi tồn hệ thống. Nhiều hoạt động ở một
số cấp độ khác nhau. Tôi nhận thấy quá trình tư vấn, chia sẻ là cách bản thân mình
áp dụng kiến thức tâm lý vào các vấn đề mà mình tư vấn cho người khác, hoặc cả
nhóm hoặc tổ chức, để làm việc hiệu quả hơn, tạo ra sự thỏa thuận và động lực cao,
đồng thời giúp mọi người hịa thuận với nhau hơn. Nói một cách tổng thể, có hai
lĩnh vực kiến thức chính (đánh giá và can thiệp) và ba cấp độ khác nhau nhưng
trùng lắp mà dịch vụ tư vấn có thể được áp dụng (cá nhân, nhóm, tổ chức). Thơng
qua đánh giá tâm lý có kỹ năng, nhà tâm lý học tham vấn có thể giúp thân chủ (dù
là cá nhân, nhóm, tổ chức hay một tổ chức nào đó) hiểu những gì cần giải quyết để
hoạt động hiệu quả hơn. Dựa trên kiến thức rộng về lý thuyết và nghiên cứu liên
quan đến các vấn đề hoặc nhu cầu cụ thể hiện tại, nhà tâm lý học giúp trao quyền
cho thân chủ trở nên tích cực và kiên cường hơn, có khả năng đương đầu với các
vấn đề của cá nhân.
Sự đơn giản hiển nhiên trong khái niệm về quá trình tham vấn khiến nhiều
người nhầm lẫn về nhiều phần mang tính động và sự phức tạp của lý thuyết cũng
như những kiến thức đằng sau việc đánh giá và can thiệp hiệu quả. Tuy nhiên để
xác định các phương pháp đánh giá thích hợp cho vấn đề cần tham vấn, nhà tâm lý
học phải có một kho chẩn đốn đa dạng cho các cá nhân, nhóm và tổ chức. Để can
thiệp địi hỏi phải kết hợp những gì học được thơng qua đánh giá với các phương

pháp can thiệp dựa trên lý thuyết và nghiên cứu có liên quan đến chẩn đốn và đã
9


chứng minh một số khả năng dẫn đến cải tiến hệ thống. Phần còn lại chủ yếu là khả
năng vận dụng kiến thức và những kinh nghiệm nghiên cứu tích lũy sang ngôn ngữ
vừa phản ánh cơ sở kiến thức liên quan đến các vấn đề cụ thể theo cách dễ hiểu và
có khả năng tác động đến thân chủ hoặc đại diện của khách hàng. Với bản thân tôi,
người mới áp dụng các kỹ năng tư vấn và quá trình tư vấn vào quá trình làm việc
với thân chủ tơi nhận thấy bản thân mình có phần máy móc và hơi rời rạc. Tuy
nhiên, tơi nhận thấy có những sự thay đổi mang tính tích cực và có cái nhìn nhận
vấn đề của thân chủ một cách khoa học và rõ ràng hơn.
Ngoài các kỹ năng tư vấn tâm lý quan trọng trong quá trình làm việc trực
tiếp với thân chủ, để nâng cao hiệu quả làm việc các nhà tâm lý học tư vấn có thể
đánh giá các cá nhân bằng cách sử dụng các bài kiểm tra tâm lý, phỏng vấn, thu
thập thêm những thông tin từ những người khác như người thân, bạn bè của thân
chủ và thân chủ tự đánh giá. Từ đó, có cơ sở cung cấp thông tin thu được cho thân
chủ giúp họ nhìn nhận các vấn đề một cách khách quan hơn.
Bên cạnh các kiến thức chuyên sâu thì đối với những đối tượng lứa tuổi khác
nhau có những đặc điểm riêng, với những nền văn hóa khác nhau cũng sẽ ảnh
hưởng đến hiệu quả của công việc tư vấn do đó bản thân nhà tâm lý cần có sự tinh
tế trong việc xử lý các tình huống, từng cá nhân. Cũng như chúng ta được biết mỗi
cá nhân là một cá thể riêng biệt vì vậy chúng ta cũng khơng thể dựa vào kinh
nghiệm, trải nghiệm cá nhân áp dụng cho những trường hợp có cùng vấn đề khác
nhau. Hơn nữa vị thế của nhà tâm lý như tuổi tác, giới tính, giọng nói, đặc điểm
ngoại hình cũng có sự ảnh hưởng đến q trình làm việc tới thân chủ.
Nói tóm lại với cơng việc của nhà tư vấn tâm lý đòi hỏi rất nhiều yếu tố và
mỗi nhà tâm lý cần có sự cố gắng rèn luyện và khơng ngừng nâng cao kiến thức

10



chuyên môn, kiến thức xã hội và những kinh nghiệm trong đời sống khác nhau để
tăng hiệu quả trong công việc.

Tài liệu tham khảo
1. Trần Thị Minh Đức(2012), Giáo trình Tham vấn tâm lý, NXB ĐHQG HN
2. Trần Thị Minh Đức, Bùi Thị Hồng Thái (2013), “Thanh thiếu niên chơi game
bạo lực: Những phân tích về tâm lí - xã hội và một số giải pháp quản lí - giáo dục
định hướng”, Tạp chí Khoa học ĐHQGHN, Nghiên cứu Giáo dục, Tập 29, Số 1
(2013) 27-38.
3. Phạm Văn Tư, Hoàng Anh Phước, Nguyễn Thị Mai Hương (2019), Tham vấn
trường học, NXB Giáo dục Việt Nam.
4. Rodney L. Lowman (2014), Series Editor’s Foreword, Copyright American
Psychological Association

11