LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ luật học “Hình phạt tù có thời
•

•

•

•

X,

•

hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong Luật Hình sự Việt Nam
(trên cơ sở thực tiền địa hàn thành phố Hải Phịng)” là cơng trình nghiên
cứu của riêng tơi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn là trung

thực. Những kết luận khoa học của luận văn kế thừa từ các tác giả khác

đều được trích dẫn đầy đủ.
Vậy tôi viết Lời cam đoan này đề nghị Khoa Luật Đại học Quốc
gia Hà Nội xem xét đề tơi có thê bảo vệ Luận vãn.

Tôi xỉn chân thành cảm ơn!
Tác giả luận văn

Đỗ Thị Hồng Nhu


MỤC LỤC

Trang
Trang phụ bìa

Lời cam đoan
Mục lục

Danh mục các chữ viết tắt
Danh mục các bảng
MỞ ĐÀU........................................................................................................................ 1

CHƯƠNG 1: MỘT SÓ VÁN ĐÈ CHUNG VÈ HÌNH PHẠT ĐĨI VỚI
NGƯỜI DƯỚI 18 TUỔI PHẠM TỘI...........................................................9

1.1.

Khái niệm, đặc điểm hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới
18 tuổi phạm tội................................................................................................ 9

1.1.1. Khái niệm người dưới 18 tuổi phạm tội......................................................... 9

1.1.2.

Khái niệm hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội....... 12

1.1.3. Đặc điểm của hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuồi

phạm tội......................................................................................................... 17
1.2.

Cơ sờ quy định hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi


phạm tội.......................................................................................................... 21

1.2.1. Cơ sở chính trí, xã hội....................................................................................21
1.2.2. Cơ sở pháp lý và chuẩn mực quốc tế............................................................ 23
1.2.3. Cơ sở đặc điềm tâm sinh lý lứa tuổi dưới 18................................................ 25
1.3.

Khái quát lịch sử quy định của pháp luật hình sự Việt Nam về
hình phạt tù có thịi hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội đến

trước khi ban hành BLHS năm 2015......................................................... 26

1.3.1. Giai đoạn từ sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến trước kill pháp

điển hoá lần thứ nhất- BLHS năm 1985 ....................................................... 26
1.3.2. Giai đoạn từ khi ban hành BLHS năm 1985 đến trước khi pháp điển

hoá lần thứ hai- BLHS năm 1999................................................................. 29
1.3.3. Giai đoạn từ khi ban hành BLHS năm 1999 đến trước pháp điển hoá
lần thứ ba- BLHS năm 2015......................................................................... 32
Kết luận Chương 1..................................................................................................... 35


CHƯƠNG 2: HÌNH PHẠT TÙ CĨ THỜI HẠN ĐỐI VỚI NGƯỜI DƯỚI 18
TUỔI PHẠM TỘI TRONG BỘ LUẬT HÌNH sự NĂM 2015 VÀ
THỤC TIẺN ÁP DỤNG TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HẢI PHỊNG.... 36
•

2.1.


•

e

Hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong

BLHS năm 2015
2.2.

Thực tiễn áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội trên địa bàn thành phố Hải Phịng giai đoạn 2016-2020............. 40

2.2.1. Tình hình thụ lý, xét xử các vụ án người dưới 18 tuổi phạm tội.................40
2.2.2. Kết quả áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội........................................................................................................ 50
2.2.3. Hạn chế trong việc áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người

dưới 18 tuổi phạm tội................................................................................... 52
2.2.4. Những nguyên nhân của tôn tại, hạn chê trong áp dụng hình phạt tù có

thời hạn
Kết luận Chương 2

CHƯƠNG 3: MỘT SỐ YÊU CÀU, GIẢI PHÁP TIẾP TỤC HOÀN THIỆN

CÁC QUY ĐỊNH VỀ HÌNH PHẠT TÙ CĨ THỜI HẠN ĐỔI VỚI

NGƯỜI DƯỚI 18 TI PHẠM TỘI TRONG BỘ LUẬT HÌNH sự

NĂM 2015 VÀ NÂNG CAO HIỆU QUẢ ÁPE DỤNG................................. 60

3.1.

Một sơ u câu hồn thiện các quy định vê hình phạt tù có thời
hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong BLHS năm 2015........... 60

3.2.

Hoàn thiện các quy định về hình phạt tù có thời hạn đối với người
dưới 18 tuổi phạm tội trong BLHS năm 2015........................................... 64

3.3.

Giải pháp nâng cao hiệu quả áp dụng hình phạt tù có thịi hạn đối

vói người dưới 18 tuổi phạm tội.................................................................. 66

3.3.1. Đẩy mạnh công tác hướng dẫn áp dụng các quy định pháp luật hình sự
về hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội................. 66

3.3.2. Tăng cường công tác đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao trình độ chun
mơn của đội ngũ cán bộ trong công tác giải quyết vụ án đối với người

dưới 18 tuổi phạm tội..................................................................................... 68


3.3.3. Tiếp tục hồn thiện mơ hình Tịa án gia đình và người chưa thành niên
ở nước ta........................................................................................................ 69


3.3.4. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về

hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội...................... 70
KÉTLƯẬN................................................................................................................ 72
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................... 74


DANH MỤC CÁC CHŨ VIẾT TẤT

BLHS

: Bơ• Lt
• hình sư•

TAND

: Tồ án nhân dân

VKSND

: Viên
• kiểm sát nhân dân


DANH MỤC CÁC BẢNG
Q1*

■ • /N

Sơ niêu

•

Tên bảng

Bảng 2.1

Thống kê các vụ án hình sự được thụ lý, xét xử trên địa bàn

thành phố Hải Phòng giai đoạn 05 năm (2016-2020)

Bảng 2.2

Trang

42

Thống kê các vụ án hình sự do người dưới 18 tuổi thực hiện

được xét xử trên địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 05

năm (2016-2020)

Bảng 2.3

43

Thống kê các tội phạm do người dưới 18 tuổi phạm tội đã

thực hiện được giải quyết trên địa bàn thành phố Hải Phịng


giai đoạn 05 năm (2016-2020) áp dụng hình phạt
Bảng 2.4

45

Thống kê người dưới 18 tuối phạm tội theo nhóm tuồi trên địa

bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 05 nãm (2016-2020)
Bảng 2.5. Cơ cấu hình phạt áp dụng đối với người dưới 18 tuối phạm tội
trên địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 05 năm (2016-2020)

46

47


MỞ ĐÀU
rri/__ 1

— A___A 1

•

A___ •?

—

-> A

J \


•_______ 1

• A__ _______ A____

I. Tính cap thiet của đê tai nghiên cứu
Hội nhập kinh tế quốc tế là một trong những yếu tố có ý nghĩa quan trọng
trong sự phát triển kinh tế của nuớc ta, đưa nước ta từ một nước nghèo trở thành
một nước đang phát triển, có thu nhập bình qn đầu người ở mức trên 3.000 USD,

có nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh tác động tích cực
đối với Việt Nam, hội nhập kinh tế quốc tế có những tác động tiêu cực đến văn hóa,

xã hội. Việc mở rộng giao lưu văn hóa của các nước trên thế giới, du nhập các văn
hóa mới, hình thức giải trí mới nhưng chưa có sự quản lý phù hợp của các cơ quan

quản lý nhà nước, xã hội và gia đinh nên có tác động tiêu cực đến tâm lý, quá trình
hỉnh thành tính cách, đạo đức một số nhóm đối tượng, đặc biệt là đối với đối tượng

là thanh thiếu niên. Thanh thiếu niên là những người còn đang ngồi trong ghế nhà
trường, vẫn đang trong quá trình hình thành và phát triển, hoàn thiện thể chất cũng

như nhân cách sống. Do đó, đối tượng này là nhóm yếu thể cần được bảo vệ, nhóm
này rất dễ bị ảnh hưởng, lơi kéo từ những nhóm đối tượng xấu, dẫn đến hư hỏng, sa
ngã, chạy theo lối sống thực dụng, hưởng thụ, ích kỷ, có các hành vi cơn đồ và dần

có xu hướng phạm tội. Thực tế trong phạm vi cả nước hiện nay, có rất nhiều các vụ

án giết người dã man người xảy ra, mà chù thể thực hiện hành vi phạm tội này là
người dưới 18 tuổi. Thực tiễn điều tra, truy tố, xét xử cho thấy chủ thể thực hiện tội


phạm hiện nay vừa có xu hướng trẻ hóa về độ tuối vừa có xu hướng thực hiện hành
vi phạm tội ngày càng tinh vi, xảo quyệt hơn.

Có lẽ vỉ thế mà Bộ Luật Hình sự (BLHS) đã dành một chương riêng quy

định về trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Chế định trách
nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội là một trong những chế định có

vị trí quan trọng hàng đầu trong BLHS. Chế định này có ý nghĩa quan trọng trong

cơng tác đấu tranh phịng, chống tội phạm; bảo vệ trật tự pháp luật bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của cồng dân, chống mọi phạm vi phạm tội, giáo dục mọi người ý

thức tuân theo pháp luật. Chính sách pháp luật hình sự của nước ta trong việc truy

1


cứu trách nhiệm hình sự đơi với người dưới 18 tuôi phạm tội chủ yêu là nhăm giáo
dục, giúp đờ họ nhận thức được hành vi sai trái cũng như rèn luyện, tu dường bản

thân thành cơng dân có ích cho xã hội, góp phần vào cơng cuộc xây dựng và bảo vệ

tổ quốc nói chung, cơng cuộc đấu phịng, chống tội phạm nói riêng.
BLHS nãm 2015 sửa đổi bổ sung năm 2017 (sau đây gọi tắt là BLHS năm

2015) đã có những quy định thể hiện rõ chính sách của Đảng, Nhà nước đối với việc

xử lý trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội theo hướng phòng

ngừa, giáo dục, cải tạo người dưới 18 tuổi phạm tội là chính, đồng thời tiệm cận xu
hướng bảo vệ quyền con người, đặc biệt là nhóm yếu thế trong nền pháp lý hiện đại
trên thế giới. Với mục đích như vậy mà hình phạt tù có thời hạn được biết như là biện

pháp cuối cùng trong việc xử lý người dưới 18 tuồi phạm tội trong BLHS năm 2015.
Mặc dù đã có một số cơng trinh nghiên cứu về hình phạt tù đối với người

dưới 18 tuổi phạm tội nhưng chưa có một cơng trình nào nghiên cứu về hình phạt tù

có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội từ thực tiễn áp dụng trên địa bàn
thành phố Hải Phòng. Việc nghiên cứu lý luận về hình phạt tù có thời hạn đối với

người dưới 18 tuổi phạm tội và từ thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải
Phịng có ý nghĩa quan trọng trong việc hiểu đúng, toàn diện, áp dụng thống nhất

các quy định về hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội. Tù’

đó, góp phần chỉ ra những hạn chế, bất cập hoặc khó khăn, vướng mắc trong thực

tiễn áp dụng và đưa ra một số kiến nghị hoàn thiện, giải pháp đảm bảo áp dụng,
hồn thiện quy định về hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội trong BLHS Việt Nam.

Do vậy, tôi lựa chọn và nghiên cứu về đề tài “Hình phạt tù có thời hạn đối
với người dưới 18 tuổi phạm tội trong Luật Hình sự Việt Nam (trên cơ sở thực

tiễn địa bàn thành phố Hải Phòng) ” để làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình.
2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài

Nghiên cứu về hình phạt tù có thời hạn nói chung và hình phạt tù có thời hạn

đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng đã nhận được sự quan tâm cùa nhà

nghiên cứu, nhà khoa học, cụ thể như:

2


Dưới góc độ giáo trình: (1) "Những vân đê cơ bản trong khoa học Luật hình
sự phần chung” - Giáo trình sau đại học của GS.TSKH Lê Văn Cảm, Khoa Luật-

Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2019; (2) Giáo trình Luật Hình sự Việt Nam của
trường Đại học Luật Hà Nội, NXB Công an nhân dân... Các nội dung về trách
nhiệm hình sự đối với người 18 tuổi phạm tội nói chung và hình phạt tù có thời hạn

áp dụng với người dưới 18 tuồi phạm tội nói riêng đã được đề cập đến trong các
giáo trình này tuy nhiên mang tính học thuật, lý luận cao và chưa có thực tiền áp

dụng. Ví dụ như trong giáo trình "Những vấn đề cơ bản trong khoa học Luật hình

sự phần chung”-Giắo trình sau đại học của GS.TSKH Lê Văn Cảm đã dành một

chương riêng: "Chương XVI: Trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm
tội” đề cấp đến những vấn đề lý luận chung về trách nhiệm hình sự đối với người

dưới 18 tuối phạm tội, đặc biệt là nguyên tắc xử lý hình sự đối với người dưới 18
tuổi phạm tội và đánh giá các điểm mới của BLHS năm 2015 về vấn đề này.

Tuy nhiên, các giáo trình này mới chỉ đề cập chủ yếu đến nội dung cơ bản về
trách nhiệm hình sự của người dưới 18 tuổi phạm tội, lý luận về nguyên tắc xử lý
trách nhiệm hình sự, các hình phạt và các biện pháp giám sát, giáo dục áp dụng


trong trường hợp được miễn trách nhiệm hình sự hoặc các biện pháp tư pháp đối với

người dưới 18 tuổi phạm tội mà chưa đưa cụ thể các nội dung lý luận và thực tiễn
áp dụng các hình phạt nói chung và hình phạt tù có thời hạn nói riêng.
Dưới góc độ bình luận khoa học: (1) Đinh Văn Quế, "Bình luận Bộ luật

Hình sự năm 2015” phần thứ nhất những quy định chung, NXB Thông tin và
Truyền thông, năm 2018; (2) Trịnh Thị yến, "Trách nhiệm hình sự đối với người

chưa thành niên phạm tội theo pháp luật hình sự Việt Nam hiện hành”, Tạp chí

khoa học-Đại học Quốc gia Hà Nội số 35/2019 ngày 19/9/2019; (3) Lê Văn Cảm,
Đỗ Thị Phượng (2004), Tư phảp hình sự đổi với người chưa thành niên: Những
khỉa cạnh phảp lỷ hình sự, tố tụng hình sự, tội phạm học và so sảnh luật học, Tạp
chí Tịa án nhân dân số 20-10/4/2004; (4) Đặng Thanh Sơn (2008), Pháp luật Việt

Nam về tư pháp người chưa thành niên, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 20 (136)-

12/2008...Các bài viết và sách chuyên khảo này chỉ đề cập đến một khía cạnh, nội

3


dung, một sô nội dung hoặc khái quát nhât vê hình phạt tù có thời hạn đơi với người
dưới 18 tuổi phạm tội. Những bài viết bình luận khoa học này mang tính học thuật,

lý luận cao nhưng lại chưa tập trung làm rõ các nội dung và đầy đủ, chi tiết các vấn
đề lý luận và thực tiễn áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi


phạm tội để có một cách nhìn tổng quan về nội dung này.
Dưới gỏc độ luận vãn: (1) Trần Hồng Nhung (2017), "Các hiện pháp giảm

sát, giáo dục và biện pháp tư pháp đối với người dưới 18 tuổi phạm tội”, Luận văn
Thạc sĩ Luật học, Khoa luật-Đại học Quốc gia Hà Nội; (2) Trần Minh Phương
(2019), "Tính nhân đạo của các quy định về người dưới 18 tuổi phạm tội trong

Phần chung Bộ luật hình sự Việt Nam năm 2015 (trên cơ sở thực tiến địa bàn thành
phố Hà Nội”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa luật-Đại học Quốc gia Hà Nội; (3)
Trương Minh Huế (2019), "Các biện pháp cưỡng chế hình sự đối vói người dưới 18

tuồi trong Luật Hình sự Việt Nam (trên cơ sở số liệu thực tiến tại địa bàn thành phố
Hải Phòng)”, Luận vàn Thạc sĩ Luật học, Khoa luật-Đại học Quốc gia Hà Nội; (4) Đỗ
Văn Hùng (2016), "Các biện phủp tư pháp áp dụng đối với ngưòi chưa thành niên

phạm tội theo pháp luật hình sự Việt Nam (trên cơ sở các số liệu thực tiễn của địa bàn
tỉnh Hà Giang)”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa luật-Đại học Quốc gia Hà Nội; (5)

Đồ Ngọc Thùy (2011), "Hình phạt tù có thời hạn đối với người chưa thành niên phạm
tộỉ-Lỷ luận và thực tiễn áp dụng”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa luật-Đại học Quốc
gia Hà Nội; (6) Hồng Thị Thương (2017), "Hình phạt tù trong Luật hình sự Việt

Nam ”, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật-Đại học Quốc gia, Hà Nội...
Tác giả Hoàng Thị Thương (2017), Hình phạt tù trong Luật hình sự Việt

Nam, Luận văn thạc sĩ Luật học, Khoa Luật-Đại học Quốc gia, Hà Nội đã nghiên
cứu chế định hình phạt tù trong tổng thể các quy định về hình phạt trong BLHS năm

2015, vừa có tính lý luận vừa có thực tiễn trong việc hồn thiện chế định này và
hình phạt trong pháp luật hình sự. Luận văn đã giải quyết được nhiều vấn đề quan

trọng về lý luận liên quan đến hình phạt như các quan điếm, các khái niệm về hình

phạt, quy định pháp luật thực định về hình phạt tù và thực tiễn áp dụng các quy định
về hình phạt tù. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn cũng đã đề

xuất các định hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng.

4


Tác giả Đỗ Ngọc Thùy (2011), “Hình phạt tù có thời hạn đối với người chưa

thành niên phạm tộỉ-Lỷ luận và thực tiễn úp dụng”, Luận văn Thạc sĩ Luật học, Khoa
luật-Đại học Quốc gia Hà Nội đã nghiên cứu hình phạt tù có thời hạn đối với người

chưa thành niên trong BLHS năm 1999, sửa đổi, bổ sung năm 2009. Tác giả nghiên

cứu khái niệm, đặc điểm tâm sinh lý của người chưa thành niên phạm tội, nguyên tắc
xử lý hình sự đối với người chưa thành niên trong pháp luật hình sự Việt Nam, so

sánh với các quy định quốc tế về tư pháp người chưa thành niên, quy định áp dụng

hình phạt tù đối với người chưa thành niên phạm tội và thực tiễn áp dụng. Tù đó, tác
giả cũng đà đề xuất các giải pháp hồn thiện pháp luật về các quy phạm trong pháp

luật hình sự Việt Nam về hình phạt tù đối với người chưa thành niên phạm tội.

Nhìn chung, các cơng trình nghiên cứu nêu trên đã nghiên cún ở nhiều cấp

độ và bình diện khác nhau tuy nhiên chưa có cơng trình nào nghiên cứu chun sâu

về hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuồi phạm tội trong BLHS năm

2015 và từ kinh nghiệm thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phịng.
3. Mục
đích và nhiệm
vụ• nghiên
cứu
•
•
“
3.7. Mục đích nghiên cứu

Mục đích của luận văn là làm sáng rõ một số vấn đề về lý luận, những nội
dung cơ bản về hình phạt tù có thời đối với người dưới 18 tuổi phạm tội theo quy

định của BLHS năm 2015. Từ lý luận và thực tiễn áp dụng chỉ ra những hạn chế,

bất cập cùa các quy định pháp luật hình sự về hình phạt tù có thời hạn đối với người
dưới 18 tuổi phạm tội, từ đó đề xuất, kiến nghị hồn thiện quy định của pháp luật
hình sự về hình phạt tù đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và một số giải pháp

nhàm nâng cao hiệu quả triển khai quy định này trong thực tế.
3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu

Để đạt được mục tiêu đã nêu trên, tác giả đã đặt ra và giải quyết các nhiệm
vụ cụ thể như sau:

Thứ nhất, nghiên cứu, làm rõ cơ sở lý luận liên quan đến khái niệm người
dưới 18 tuổi phạm tội, đặc điểm hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới


18 tuổi phạm tội. Các cơ sở của việc quy định hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối

với người dưới 18 tuồi phạm tội trong BLHS.

5


Thứ hai, nghiên cứu các khái quát lịch sử quy định hình phạt tù có thời hạn từ
sau Cách mạng tháng Tám năm 1945 đến khi BLHS nàm 2015 được ban hành.

Thứ ba, nghiên cứu, đánh giá thực trạng áp dụng quy định về hình phạt tù có
thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội từ số liệu thực tế (giai đoạn 05 năm, từ

nãm 2016 đến nàm 2020) trên địa bàn thành phố Hải Phòng và thực tiễn áp dụng tại
Hải Phòng.

Thứ tư, nghiên cứu, đề xuất hồn thiện các quy định về hình phạt tù có thời

hạn nói chung, về hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuối phạm
tội nói riêng trong BLHS năm 2015. Nghiên cứu, đề xuất các giải pháp nâng cao

hiệu quả triển khai các quy định này trên thực tế.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

- Đối tượng nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu về hình phạt tù có thời hạn đối
với người dưới 18 tuổi phạm tội trong BLHS năm 2015, thực tiễn áp dụng hình phạt tù

có thời hạn trên cơ sở thực tiễn địa bàn thành phố Hải Phòng giai đoạn 2016-2020.

- Phạm vỉ nghiên cứu: Luận văn nghiên cứu những vấn đề lý luận và thực tiễn

áp dụng hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thơng qua thực

tiễn xét xử của Tịa án nhân dân (TAND) các cấp (giai đoạn 05 năm, từ năm 2016 đến

năm 2020) trên địa bàn thành phố Hải Phòng gồm: TAND thành phố và TAND cấp

huyện (15 quận, huyện).
5. Cơ sở phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.7. Cơ sở phương pháp luận

Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử
và chủ nghĩa duy vật biện chứng mác-xít, tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và

pháp luật, quan điếm của Đảng và nhà nước ta về xây dựng Nhà nước pháp quyền,
về chính sách pháp luật hình sự, về vấn đề cải cách tư pháp được thể hiện trong các
Nghị quyết Đại hội Đảng và Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 26/5/2005 của Bộ

Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020.
5.2. Phương pháp nghiên cứu

- Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp: Luận văn tiến hành liệt kê và chọn

lọc các dữ liệu, kết quả thông qua các báo cáo tống kết của TAND các cấp hoặc báo

6


cáo hàng năm, cơng trình nghiên cứu trong nước và nước ngoài như các luận văn,
các tài liệu tham khảo chuyên ngành, các bài báo đăng trên tạp chí chuyên ngành


luật về trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói chung và hình

phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng.
- Phương pháp tống hợp và phương pháp lịch sử được sử dụng chủ yếu tại

Chương 1 nhằm tổng hợp, nghiên cứu từ các tài liệu liên quan đến vấn đề lý luận về
trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuồi và hình phạt tù có thời hạn đối với
người dưới 18 tuổi phạm tội.

- Phương pháp so sánh, đối chiếu kết hợp với phương pháp phân tích quy

phạm pháp luật nhằm so sánh quy định hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới

18 tuổi phạm tội trong BLHS năm 1985, BLHS năm 1999 và BLHS năm 2015.
- Phương pháp thu thập số liệu và đánh giá số liệu thu thập được từ thực tiễn

áp dụng quy định về hình phạt tù đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trên địa bàn
thành phố Hải Phòng (giai đoạn 05 năm, từ năm 2016 đến năm 2020). Từ đó, chỉ rõ
các hạn chế, bất cập hoặc khó khăn vướng mắc trong thực tiễn áp dụng các quy định
về hình phạt tù đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và đưa ra một số kiến nghị để

hồn thiện quy định của pháp luật hình sự, biện pháp đảm bảo việc thi hành.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
6.1. Ỷ nghĩa lý luận

Đây là cơng trình nghiên cứu khóa học vừa mang tính lý luận vừa mang tính

thực tiền, nghiên cứu chuyên sâu về hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18

tuổi phạm tội trong BLHS năm 2015 thông qua thực tiễn xét xử của TAND các cấp

trên địa bàn thành phố Hải Phịng. Đồng thời, góp phần làm sáng tỏ thêm cơ sở lý

luận về hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội.
6.2. Ỷ nghĩa thực tiễn

Kết quả nghiên cứu có thể được các TAND các cấp tham khảo đề áp dụng đúng
hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong quá trình xét xử,

quyết định hình phạt, góp phần nâng cao hiệu quả cơng tác đấu tranh, phịng, chống tội

phạm nói chung, đối với người dưới 18 tuổi phạm tội nói riêng. Đồng thời, có các biện

7


pháp đảm bảo áp dụng hình phạt tù có thời hạn đôi với người dưới 18 tuôi phạm tội
đúng người, đúng tội và đúng mục đích xử lý người dưới 18 tuổi phạm tội.
7. Kêt câu của luận văn

Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục các từ viết tắt, Danh mục tài liệu

tham khảo và Phụ lục, Bảng biếu, nội dung của luận văn gồm có 3 chương:
Chương ỉ: Một số vấn đề chung về hình phạt đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội.

Chương 2: Hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong
BLHS Việt Nam năm 2015 và thực tiễn áp dụng trên địa bàn thành phố Hải Phòng.

Chương 3: Một số yêu cầu, giải pháp tiếp tục hoàn thiện các quy định về


hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội trong BLHS năm 2015
và nâng cao hiệu quả áp dụng.

8


Chương 1
MỘT SĨ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ HÌNH PHẠT

ĐĨI VỚI NGƯỜI DƯỚI 18 TUỒI PHẠM TỘI
vấn đề hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội là một
nội dung đặc biệt của trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuồi phạm tội trên

cả phương diện lý luận và thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự, do đối tượng áp
dụng hỉnh phạt tù có thời hạn là người dưới 18 tuổi-một trong các nhóm yếu thế

được pháp luật đặc biệt bảo vệ. Do đó, khi nghiên cứu để đánh giá kết quả thực hiện
và kiến nghị hồn thiện chính sách pháp luật hình sự nói chung và các quy định của

pháp luật hình sự nói riêng về hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi
phạm tội thì cần phải làm rõ về mặt lý luận những tính chất, đặc thù của nội dung
này. Từ lý do đó, Chương này tác giả tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận

chung bao gồm: khái niệm, đặc điểm hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người

dưới 18 tuổi phạm tội; cơ sở của việc quy định hình phạt tù có thời hạn đối với

người dưới 18 tuổi phạm tội và khái quát lịch sử quy định của pháp luật hình sự
Việt Nam về hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội đến trước

khi ban hành BLHS năm 2015.
1.1. Khái niệm, đặc điểm hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18

tuổi phạm tội
1.1. ỉ. Khái niệm người dưới 18 tuổi phạm tội

Dù ở bất kỳ quốc gia nào, bất kỳ châu lục nào, bất cứ thể chế chính trị nào
thì vấn đề người dưới 18 tuối phạm tội đều là một hiện trạng đáng lo ngại của toàn

xã hội, một vấn đề phức tạp cần được giải quyết của cả thế giới. Tuy nhiên, thế
nào là người dưới 18 tuổi phạm tội lại được tiếp cận ở những khía cạnh khác nhau
ở mỗi một quốc gia, mỗi một khu vực tùy thuộc vào đặc điểm, tình hình kinh tế-xã

hội, phong tục, tập qn, vàn hóa, trình độ dân trí và thề chế chính trị. Do đó,
trước khi đi làm rõ khái niệm người dưới 18 tuổi phạm tội, tác giả làm rõ khái
niệm người dưới 18 tuồi.

9


Dưới khía cạnh pháp luật qc tê, có nhiêu thuật ngữ khác nhau dùng đê gọi
người dưới 18 tuồi như người chưa thành niên, trẻ em, trẻ vị thành niên, thanh thiếu
niên. Đa số các quốc gia trên thế giới đều quy định cụ thể trong hệ thống pháp luật
về độ tuổi cụ thể là người chưa thành niên, từ đó xác định năng lực hành vi của đối

tượng này. Cụ thể:

Tại Điều 1 Công ước về quyền trẻ em năm 1989 (có hiệu lực từ năm 1990)
của Liên họp quốc quy định như sau: “Trongphạm vi của Công ước này, trẻ em có
nghĩa là người dưới ĩ8 tuồi, trường họp luật pháp áp dụng đối với trẻ em đó quy


định tuôi thành niên sớm hơn” [201.

Tại quy tắc số 2.2 mục a Quy tắc tối thiểu chung của Liên họp quốc về việc
áp dụng pháp luật với người chưa thành niên 1985 (Quy tắc Bắc Kinh) nêu: “Người
chưa thành niên là trẻ em hay người ít tuổi tùy theo từng hệ thống pháp luật cụ thế

bị xét xử vi phạm theo phương thức khác với việc xét xử người lớn” [19].

Tại quy tắc số 11 mục a Quy tắc tối thiểu chung của Liên họp quốc về bảo vệ
người chưa thành niên bị tước tự do 1990 nêu: “Người chưa thành niên là người
dưới 18 tuôi. Giới hạn tuổi thấp hơn mức này thì khơng được tước tự do của trẻ em

nếu không được pháp luật quy định” [21].
Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), độ tuổi vị thành niên là lứa tuổi từ 10

đến 19 tuổi, thanh niên trẻ là lứa tuổi từ 19 đến 24 tuổi.
Như vậy, khi đưa ra khái niệm người dưới 18 tuổi, luật pháp quốc tế đều dựa

trên cơ sở đặc điểm tâm sinh lý hay sự phát triển về thể chất và tinh thần thông qua
việc xác định độ tuồi. Tuổi được xác định bằng số năm dương lịch tính từ khi sinh ra
đến một thời điểm nào đó. Việc xác định độ tuồi mà một người có đủ khả năng nhận

thức đầy đủ, có đầy đủ năng lực hành vi dân sự từ đó phải gánh chịu hậu quả pháp lý
từ hành vi mà mình thực hiện. Trên cơ sở đó, người dưới 18 tuổi được xác định là
người tính từ ngày sinh ra đến thời điểm cần tính là chưa đủ 18 năm dương lịch.

Trong pháp luật Việt Nam, Luật Trẻ em năm 2016 cũng đã ghi nhận “trẻ em

là người dưới 16 tuổi” [32, Điều 1]. Trong quy định cùa pháp luật hình sự, kế thừa

từ các quy định của luật pháp quốc tế và trong lịch sử lập pháp, thuật ngữ “người

10


dưới 18 tuôi phạm tội” là thuật ngữ được xác định từ hai thuật ngừ phạm tội và tuôi
chịu trách nhiệm hình sự trong quy định cùa pháp luật hình sự. Với mỗi quốc gia thì

việc
xác định
độ• tuổi chịu
trách nhiệm
hình sự• là khác nhau.
•
•
♦
•

Trong BLHS năm 1985, BLHS năm 1999 được sửa đổi, bổ sung năm 2009

thì khơng sử dụng cụm từ “người dưới 18 tuối phạm tội” mà sử dụng cụm từ “người

chưa thành niên phạm tội” [28], [29] để chỉ đối tượng nêu trên. GS.TSKH. Lê Cảm
và TS. Đỗ Thị Phượng đã đưa ra khái niệm người chưa thành niên phạm tội tương
đối đầy đủ, khái niệm như sau: “Người chưa thành viên phạm tội là người từ đủ ỉ4

tuổi đến dưới 18 tuổi có năng lực trách nhiệm hình sự chưa đầy đủ, do hạn chế bởi
các đặc điểm về tâm sinh lý và có lỗi (cố ỷ hoặc vô ỷ) trong việc thực hiện hành vỉ
nguy hiểm cho xã hội bị luật hình sự cấm" [5, tr.9]. Hai tác giả đã đưa ra khái niệm


người chưa thành niên phạm tội nêu trên là tù’ cơ sở đặc điểm về tâm, sinh lý của họ

tại thời điểm phạm tội, để xác định tính chất phạm tội với hành vi phạm tội của
người chưa thành niên sao cho xác định việc áp dụng hình phạt cho phù hợp.
Trong BLHS năm 2015, “người dưới 18 tuổi phạm tội” được các nhà làm
luật sử dụng với tư cách vừa là đối tượng tác động của tội phạm, vừa là chủ thế thực

hiện tội phạm. Với tư cách là chủ thề của tội phạm, người dưới 18 tuồi phạm tội là
khái niệm có tính pháp lý cao đồng thời có ý nghĩa chính trị xã hội sâu sắc, thể hiện

tính nhân đạo trong việc áp dụng trách nhiệm hình sự đối với người dưới 18 tuối
phạm tội. Theo quy định tại Điều 12 BLHS năm 2015, người dưới 18 tuổi phạm tội
nhưng chỉ những người từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuồi mới phải chịu trách nhiệm

hình sự về những hành vi nguy hiềm cho xã hội do mình thực hiện. Theo đó, xác

định rất rồ độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự: (1) đối với người dưới 14 tuổi khơng

phải chịu trách nhiệm hình sự; (2) Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuồi chỉ phải
chịu trách nhiệm hình sự về những tội rất nghiêm trọng do cố ý hoặc phạm tội đặc

biệt nghiêm trọng; (3) Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi phải chịu trách nhiệm

hình sự về mọi tội phạm [31].
Người dưới 18 tuổi là người chưa phát triển đầy đủ về thể chất và tâm sinh

lý, đang trong q trình hồn thiện bản thân. Do đó, người dưới 18 tuổi thường hành

11



động theo cảm tính một cách bơng bột, thiêu kinh nghiệm sơng, thiêu hiêu biêt hoặc

chua hiểu chính xác về pháp luật. Con nguời là một thực thể xã hội phức tạp, mâu
thuẫn, luôn chịu sự tác động của các yếu tố về môi trường, giáo dục và môi trường
xã hội đã góp phàn khơng nhỏ vào q trình hình thành nhân cách con người [47,

tr.53]. Môi trường sống lại có ảnh hưởng rất lớn đến q trình hình thành nhân cách

cũng như tác động đến hành vi của họ. Họ cũng rất dễ học hỏi, làm theo cách hành
động đẹp, chuẩn mực, hình thành nhân cách tốt, phát triển toàn diện về thể chất

cũng như tinh thần, trở thành cơng dân tốt có ích cho xã hội nếu được sống trong
mơi trường giáo dục tốt từ gia đình, nhà trường, bạn bè và xã hội. Ngược lại, họ

cũng dễ tiếp thu thói hư, tật xấu, dễ bị tha hóa về nhân cách, tâm lý vặn vẹo và dễ
xúc động, dễ bị lôi kéo tham gia vào các hành vi vi phạm pháp luật hoặc thậm chí
cả những hành vi giết người man dợ... nếu sống trong một môi trường giáo dục
khơng lành mạnh.
Chính vì vậy, khi đưa ra khái niệm người dưới 18 tuối phạm tội, cần phải

dựa trên sự phát triển về thể chất cũng như tinh thần của con người, được cụ thể hóa

bằng giới hạn tuổi trong các văn bản pháp luật. Từ đó, quy định cụ thể quyền và

nghĩa vụ tương ứng, phù hợp với người dưới 18 tuổi.

Theo các lập luận nêu trên thì có thể đưa ra khái niệm người dưới 18 tuối phạm
tội như sau: Người dưới ĩ8 tuổi phạm tội là ngưịl cỏ năng lực trách nhiệm hình sự và


tại
thời diêm thực
hiện
hành vi nguy hiếm cho xã hội
mà Bộ• Luật
Hình sự• quy
định
là
•
•
•
•
•
/
•
tội phạm từ đủ 14 tuổi đến dưới 18 tuổi.
1.1.2. Khái niệm hình phạt tù có thời hạn đối vớỉ người dưới 18 tuồi phạm tội

“Hình phạt là một phạm trù pháp lỷ và xã hội phức tạp, mang tính khách

quan, gắn liền với sự xuất hiện của Nhà nước và phát luật” [40, tr. 11]. Hình phạt là

biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất. Hình phạt vừa là nội dung vừa là phương

tiện của chính sách pháp luật hình sự của nhà nước, bảo đàm cho BLHS có thế thực
hiện được nhiệm vụ bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, lợi ích của nhà nước, quyền và

lợi ích hợp pháp của công dân, tồ chức, bảo vệ trật tự xã hội, chống mọi hành vi
phạm tội đồng thời giáo dục mọi người có ý thức tuân theo pháp luật, đấu tranh
phịng ngừa và chống tội phạm [39]. Tính nghiêm khắc nhất của hình phạt được thể


12


hiện ở chơ, ngồi việc bị tước bở hoặc hạn chê qun, lợi ích, bị áp dụng hình phạt

thì người thực hiện tội phạm cịn chịu án ích-đây là hậu quả mà các dạng trách

nhiệm pháp lý khác khơng có. Ngồi ra, chỉ có chế tài hình sự mới buộc một người
thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị bắt giam, bị tước quyền tự do, bị cải tạo
trong trại giam, thậm trí bị tước cả quyền sống nếu họ bị kết án tử hình. Hình phạt

là của Nhà nước, do Nhà nước thực hiện (thơng qua Tồ án) và chỉ được quy định
duy nhất trong BLHS, buộc người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội được
quy định trong BLHS phải chịu trách nhiệm hình sự và hình phạt.
Trong các loại hình phạt, hình phạt tù có thời hạn là loại hình phạt có lịch sử
lâu đời và được quy định hầu hết trong hệ thống pháp luật hình sự của các nước trên
thế giới khơng phân biệt giàu nghèo, chính trị...Đây là hinh phạt được áp dụng phổ

biến và mang hiệu quả cao trong việc trừng trị, giáo dục, cải tạo người phạm tội. Đây
cũng là hình phạt nghiêm khắc nhất áp dụng đối với người dưới 18 tuối phạm tội.
BLHS năm 2015 đà đưa ra khái niệm hình phạt tù có thời hạn như sau: ‘Tủ

có thời hạn là buộc người bị kết án phải chấp hành hình phạt tại cơ sở giam giữ

trong thời gian nhất định. Tù có thời hạn đối với người phạm một tội cỏ mức tối
thiêu là 03 tháng và mức tối đa là 20 năm” [31, Điều 38, Khoản 1J.

Tù có thời hạn là cách ly người phạm tội bị kết án ra khỏi xã hội và nơi cách
ly là các trại giam (nhà tù) nhàm giáo dục, cải tạo họ. Chế độ giam trong trại giam,


hình thức giáo dục và cải tạo ở đó do pháp luật về chấp hành án quy định. Sự hạn
chế tự do của người bị kết án tù có thời hạn là bản chất pháp lý chủ yếu của hình

phạt này. Hình phạt tù có thời hạn có ý nghĩa to lớn trong việc cho phép cách ly
những người phạm tội có mức độ nguy hiểm cao đối với xã hội, ngăn cản họ tiếp
tục thực hiện các hành vi nguy hiểm cho xà hội. Hình phạt tù có thời hạn vừa đáp

ứng yêu cầu đảm bảo được giáo dục và phòng ngừa riêng lại vừa đảm bảo được
giáo dục và phòng ngừa chung.
Trong thời gian chấp hành hình phạt tù có thời hạn, người bị kết án phải

chấp hành đầy đù nội quy, quy chế của trại giam đồng thời cũng được đảm bảo

một số quyền cơ bản của công dân như quyền được học văn hóa và học nghề,

13


tham gia lao động do trại giam tô chức và được tạo điêu kiện hình thành và phát
triển ý thức tuân thù pháp luật.

Thời hạn tù tối thiểu là 03 tháng và thời gian từ tối đa là 20 năm. Tuy
nhiên, đây là thời hạn chung, tương ứng với hình phạt cụ thể của từng tội phạm
cụ thề tại phần các tội phạm của BLHS thì sẽ có quy định cụ thế hình phạt tù có
thời hạn tương ứng với từng tội danh và Tòa án sè quyết định mức hình phạt tù

có thời hạn cụ thể.
Từ những ngày đầu sau khi tuyên bố độc lập, những văn bản đầu tiên của


nhà nước ta, hoặc là khơng nói rõ thời hạn tù, việc xác định thời hạn đó được giao

cho Tịa án hoặc mức thấp nhất của hình phạt tù được tính bằng ngày, bằng tháng
chứ khơng phải là 03 tháng như quy định của BLHS hiện hành. Cụ thể như: sắc

lệnh số 06 ngày 05/9/1945 quy định: “Cấm nhản dân Việt Nam đăng lỉnh, bản thực

phẩm, dẫn đường, làm tay sai cho quân đội Pháp. Kẻ nào trái lệnh đố sẽ bị Tòa án
quân sự nghiêm trị”. sắc lệnh số 68 ngày 30/11/1945 ấn định thể lệ trưng thu và
trung tập tài sản đã quy định thờ hạn tù từ 06 ngày đến 03 tháng [10]. sắc lệnh số

157 ngày 16/8/1946 bắt buộc các thứ thuốc theo cách bào chế thái tay đều phải dán

nhãn hiệu đã quy định thời hạn từ từ 03 ngày đến 10 ngày [11].
Tuy nhiên, qua thực tiễn xét xử, giáo dục cải tạo người phạm tội đã cho thấy

việc sử dụng hình phạt tù có thời hạn quá ngắn (tù có thời hạn 3-7 ngày) khơng có

hiệu quả, khơng phù hợp với mục đích của hình phạt. Do đó, những hình phạt tù có
thời hạn đó được thay thế bằng các biện pháp hành chính hoặc giáo dục tại chỗ. Bắt
đầu từ những năm 1950 trở lại đây, các văn bản pháp luật hỉnh sự nước ta đã thống

nhất quy định tù có thời hạn tối thiểu là 03 tháng. Còn thời hạn tù tối đa là 20 năm
lần đầu tiên được ghi nhận tại sắc lệnh 223 ngày 17/11/1946 trừng trị các tội về hối

lộ. Pháp lệnh trừng trị các tội phản cách mạng ngày 30/10/1967 đã nêu rõ hình phạt

chính và hỉnh phạt phụ có thể áp dụng.
Hình phạt tù có thời hạn là hình phạt nghiêm khắc vì người bị kết án bị tước


quyền tự do, bị cách ly khỏi xã hội, phải lao động cải tạo trong trại giam dưới sự

giám sát, quản lý của lực lượng cảnh sát. Chế độ cải tạo cũng như việc chấm hành

14


hình JLphạt
tù có thời hạn
thực
hiện
theo quy
•
•
•
•
JL J định của Luật
• Thi hành án hình sự.
• Hình

phạt tù có thời hạn trong BLHS Việt Nam tuy là biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc
nhưng khơng mang tính chất, mục đích trả thù, hành hạ mà nhàm giáo dục, cải tạo
họ thành công dân có ích cho xã hội. Và trong q trình chấp hành hình phạt nếu

người bị kết án chấp hành tốt, cải tạo tốt thì được xem xét giảm mức hình phạt.
Điều này đã thể hiện tính nhân đạo của chính sách pháp luật hình sự và sự khoan

hồng của nhà nước đối với người phạm tội.
Từ những phân tích nêu trên, có thể đưa ra khái niệm về hình phạt tù có


thời hạn một cách chung nhất là: Tủ cò thời hạn là biện pháp cưỡng chế nhà nước
nghiêm khắc quỵ định trong BLHS và do Toà án quyết định áp dụng, buộc người

bị kết án phải chấp hành hình phạt tại trại giam trong một thời gian nhất định
nhằm giáo dục, cải tạo người phạm tội, đảm bảo công lý, công bằng xã hội. Tù cỏ
thời hạn đối với người phạm một tội có mức tối thiêu là ba tháng và mức tối đa là

hai mươi năm.

Người dưới 18 tuổi phạm tội là người chưa phát triển đầy đù về thể chất, tâm

sinh lý, chưa thể nhận thức đầy đủ tính chất nguy hiếm cho xã hội của hành vi mà
mình thực hiện. Nhận thức của người dưới 18 tuồi cịn nhiều thiếu sót, thiếu tính

chín chắn và dễ bị xúc động, hành động cảm tính nên dễ bị lơi kéo bởi mơi trường,

hồn cảnh xung quanh. Do đó, nếu khơng được giáo dục, chăm nom từ gia đình,
nhà trường và tồn xã hội thì người dưới 18 tưối phạm tội dễ bị dụ dồ, bị ảnh hưởng

của nhừng thói hư, tật xấu. Từ nhừng đặc điểm về thể chất cũng như tinh thần của

người dưới 18 tuổi nêu trên, người dưới 18 tuổi là đối tượng các đối tượng xấu
hướng đến, dụ dỗ thực hiện các hành vi phạm tội nếu như sống trong môi trường
không lành mạnh, khơng được gia đình, nhà trường, xã hội quan tâm, giáo dục. Tuy

nhiên, cũng vì lý do người dưới 18 tuổi chưa hoàn thiện về thể chất cũng như tinh

thần nên người dưới 18 tuổi cũng dễ giáo dục, cải tạo so với người từ đủ 18 tuổi
phạm tội, đạt hiệu quả, mục đích của hành phạt cao hơn.
Theo quy định của BLHS năm 2015 thì hình phạt tù có thời hạn là hình phạt

nghiêm khắc nhất áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội và có quy định:

15


Tịa án chỉ áp dụng hình phạt tù có thời hạn đôi với người dưới 18 tuôi
phạm tội khi xét thấy các hình phạt và biện pháp giáo dục khác khơng có
tác dụng răn đe, phịng ngừa. Khi xử phạt tù có thời hạn, Tịa án cho

người dưới 18 tuổi được hưởng mức án nhẹ hơn mức án áp dụng đối với

người đủ 18 tuối trở lên phạm tội tương ứng và với thời hạn thích hợp
ngắn nhất [31, Điều 91, Khoản 6J.

Như đã phân tích thì tù có thời hạn là loại hình phạt tước tự do của người bi

kết án, buộc họ phải chấp hành hình phạt tại trại giam trong một khoảng thời gian

nhất định, cách ly họ khỏi gia đình, xã hội. Hình phạt tù có thời hạn có thề được áp
dụng cho người phạm tội từ ít nghiêm trọng đến đặc biệt nghiêm trọng. Tuy nhiên,

xuất phát từ nguyên tắc xử lý người dưới 18 tuồi phạm tội là giúp đờ người dưới 18
tuối phạm tội nhận thức được hành vi phạm tội của mình là hành vi nguy hiểm cho

xã hội, nhàm giáo dục họ sửa chữa sai lầm, cải tạo họ thành công dân có ích cho xã
hội. Đồng thời, cần hạn chế hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi

phạm tội. Do đó, BLHS năm 2015 quy định mức phạt tù có thời hạn áp dụng đối

với người dưới 18 tuổi phạm tội theo quy định sau đây:

- Đối với người từ đủ 16 tuổi đến 18 tuồi khi phạm tội: Nếu điều luật

được áp dụng quy định hình phạt chung thân hoặc tử hình thì mức phạt cao

nhất được áp dụng không quá 18 năm tù. Nếu là tù có thời hạn thì mức hình
phạt cao nhất được áp dụng cao nhất không quá ba phần tư mức phạt tù mà điều
luật quy định [31, Điều 101, Khoản 1J.
- Đối với người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi khi phạm tội: Nếu điều luật

được áp dụng quy định hình phạt tù chung thân hoặc tử hình thì mức hình phạt
cao nhất được áp dụng khơng quá 12 năm tù. Nếu là tù có thời hạn thì mức hình

phạt cao nhất được áp dụng khơng q một phần hai mức phạt tù mà điều luật

quy định [31, Điều 101, Khoản 2].
Từ những phân tích nêu trên, có thể đưa ra khái niệm hình phạt tù có thời

hạn như sau: Hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội
là biện pháp cưỡng chế nhà nước nghiêm khắc nhất quy định trong BLHS và do

16


Tồ án qut định áp dụng đơi với người từ đủ ỉ4 tuôi đên dưới 18 tuôi thực hiện

tội phạm. Người bị kết án phải chấp hành hình phạt tại trại giam trong một thời

gian nhất định nhằm giáo dục, cải tạo người dưới 18 tuổi phạm tội, đảm bảo cơng
lỷ, cơng bằng xã hội.
1.1.3. Đặc điếm của hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi


phạm tội

Nằm trong hệ thống hình phạt nói chung, các hình phạt áp dụng cho người

dưới 18 tuổi phạm tội cũng có mục đích phịng ngừa riêng là nhằm trừng trị, lên án

người dưới 18 tuổi phạm tội và giáo dục họ thành người có ích cho xà hội, ngăn
ngừa họ tái phạm, phạm tội mới, đồng thời giáo dục người chưa thành niên khác tôn
trọng pháp luật và đấu tranh phịng, chống tội phạm. Hinh phạt phải hướng tới

khơng chỉ mục đích trừng trị mà quan trọng hơn là mục đích giáo dục người phạm
tội để họ trở thành người lương thiện, tạo điều kiện để họ tái hòa nhập cộng đồng
góp phần phịng ngừa tội phạm [8, tr.40].

Để đảm bảo việc lựa chọn một loại hình phạt và mức hình phạt phù hợp với
tính chất, mức độ của hành vi phạm tội cũng như nhân thân người dưới 18 tuối
phạm tội, các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, đặc biệt là u cầu

phịng ngừa tội phạm, BLHS năm 2015 đã quy định cụ thề các hình phạt áp dụng
đối với người dưới 18 tuối phạm tội gồm: Cảnh cáo, Phạt tiền, cải tạo không giam

giữ và tù có thời hạn; từ hình phạt nhẹ nhất là cảnh cáo đến hình phạt nặng nhất là

tù có thời hạn [31, Điều 98].
Hình phạt tù có thời hạn là hình phạt nghiêm khắc nhất áp dụng đối với
người dưới 18 tuổi phạm tội, trước hết với tư cách là hình phạt nên có cả những đặc
điểm chung cùa hình phạt và cũng có đặc điếm riêng của nó.

Thứ nhất, hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội là


“biện pháp cưỡng chế nghiêm khắc nhất của nhà nước” [31, Điều 30]. Trong công
cuộc đấu tranh và phòng, chống tội phạm, để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của
nhà nước, xã hội và công dân, nhà nước đã quy định và đồng thời sử dụng nhiều
biện pháp cưỡng chế khác nhau như biện pháp về kinh tế, chính trị, xã hội, giáo dục,

17


pháp lý...Các biện pháp này được thực hiện đồng thời, đan xen và hỗ trợ, phù hợp
với đặc điểm tình hình, u cầu phịng, chống tội phạm trong mỗi giai đoạn khác
nhau. Trong các biện pháp đó thỉ hình phạt là biện pháp cường chế nghiêm khắc

nhất của nhà nước.
Cũng như các loại hình phạt khác trong hệ thống các hình phạt của BLHS,
hình phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuồi phạm tội là biện pháp cưỡng chế
nghiêm khắc nhất trong hệ thống các biện pháp cường chế của nhà nước, được nhà

nước sử dụng là một công cụ hữu hiệu nhất trong công cuộc đấu tranh phòng ngừa
và chống tội phạm nhằm bảo vệ lợi ích hợp pháp của nhà nước, xã hội và công dân.
Hình phạt tù có thời hạn là hình phạt nghiêm khắc vì người bị kết án bị tước quyền

tự do, bị cách ly khỏi xã hội, phải lao động cải tạo trong trại giam dưới sự giám sát,

quản lý của lực lượng cảnh sát. Chế độ cải tạo cũng như việc chấp hành hình phạt tù

có thời hạn
thực
hiện
theo quy

định
của Luật
Thi hành án hình sự.
•
•
•
1
•
•
•

Thứ hai, hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm
tội được quy định trong BLHS và do Toà án áp dụng. Hình phạt tù có thời hạn trong
BLHS đã được quy định tại cả phần chung và phần các tội phạm. Trong đó, đã quy

định khái niệm, căn cứ quyết định hình phạt, quyết định hình phạt trong trường hợp
phạm nhiều tội, tổng họp hình phạt ... Phần các tội phạm thì quy định các loại hình

phạt và mức hình phạt tương ứng cho từng loại tội phạm vụ thể. Cụ thể hơn, hình
phạt tù có thời hạn đối với người dưới 18 tuổi phạm tội được quy định cụ thề tại

Điều 101 BLHS năm 2015.
Hình phạt tù có thời hạn áp dụng đổi với người dưới 18 tuổi phạm tội là biện

pháp cưỡng chế nhà nước nghiêm khắc nhất, phải được quy định trong BLHS, chỉ
khi được quy định trong BLHS thì mới có thể xác định rõ mỗi loại tội phạm được

áp dụng hình phạt và mức phạt tương ứng. Việc loại bỏ hoặc bổ sung hình phạt này
đối với tội phạm nào trong BLHS thì chỉ thuộc thẩm quyền của Quốc hội-cơ quan


quyền lực nhà nước cao nhất.
Trong áp dụng hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuồi
phạm tội thì chỉ Toà án là cơ quan duy nhất nhân danh nhà nước quyết định áp dụng

18


hình phạt nói chung và hỉnh phạt tù có thời hạn đơi với người dưới 18 ti nói

riêng. Tại khoản 1 Điều 102 Hiến pháp năm 2013 đã quy định: “Tòa ấn nhân dân là

cơ quan xét xử của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền tư
pháp" [30]. Ngồi Tồ án, khơng có cơ quan có thẩm quyền quyết định hình phạt.
Hình phạt do Tồ án quyết định phải được tuyên công khai tại phiên tồ và bằng

một bản án. Q trình xét xử và quyết định hình phạt của Tồ án phái tn thu
nghiêm ngặt các quy định về trình tự, thủ tục đã được quy định cụ thể tại Bộ Luật

Tố tụng hình sự.

Thứ ba, hình phạt tù có thời hạn chỉ áp dụng đối với người phạm tội. Hình
phạt chỉ được áp dụng đối với người đã thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội bị
coi là tội phạm, được quy định cụ thể tại BLHS. Xuất phát từ nguyên tắc một người

thực hiện hành vi nguy hiếm cho xã hội bị coi là tội phạm phải chịu hình phạt và

hình phạt này chỉ áp dụng đối với người bị coi là tội phạm. Tuy nhiên, khác với đặc
điểm của hình phạt phạt tù có thời hạn nói chung, hình phạt tù có thời hạn áp dụng
đối với người dưới 18 tuồi nói riêng có đặc điểm riêng-đối tượng áp dụng là người


phạm tội là người dưới 18 tuổi. Đây là đối tượng đặc thù, do đó đây cũng là một đặc
điềm thề hiện tính nhân đạo trong BLHS năm 2015 nói riêng, tính nhân đạo trong

chính sách pháp luật hình sự nói chung.
Thứ tư, hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuổi nhàm
tước tự do của người dưới 18 tuổi buộc họ phải chấp hành hình phạt tại cở giam

giữ (nhà tù) trong khoảng thời gian tối thiểu là ba tháng và mức tối đa là không

quá ba phần tư mức phạt tù mà điều luật quy định tương ứng với tội phạm. Đối với

hình phạt tù có thời hạn nói chung có mức tối thiểu là ba tháng và mức tối đa là
không quá 20 năm, trong trường hợp phạm nhiều tội hoặc tồng hợp nhiều bản án
là không quá 30 năm [31, khoản 1 Điều 55]. Đối với hình phạt tù có thời hạn áp
dụng đối với người dưới 18 tuổi phạm tội thì thời hạn tối đa khơng q ba phần tư

mức phạt tù mà điều luật quy định tương ứng với tội phạm, về thời hạn của hình
phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người dưới 18 tuối phạm tội là mức tối đa thấp

hơn so với hình phạt tù có thời hạn áp dụng đối với người từ đủ 18 tuổi phạm tội.

19