ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ MỸ HẠNH

TRUYỆN NGẮN ĐỨC HẬU
(TỪ VĂN HÓA LÀNG ĐẾN VĂN MINH ĐƠ THỊ)

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGƠN NGỮ, VĂN HĨA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Thái Nguyên - 2021


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ MỸ HẠNH

TRUYỆN NGẮN ĐỨC HẬU
(TỪ VĂN HÓA LÀNG ĐẾN VĂN MINH ĐÔ THỊ)

Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã ngành: 822.0121

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGƠN NGỮ, VĂN HĨA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Trần Thị Việt Trung

Thái Nguyên - 2021

i

LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu,
kết quả đƣợc nêu trong luận văn là trung thực và chƣa đƣợc ai cơng bố trong bất
kỳ cơng trình khoa học nào.

Thái Nguyên, ngày

tháng

năm 2021

Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Mỹ Hạnh


ii

LỜI CẢM ƠN
Luận văn đƣợc hoàn thành là kết quả của q trình học tập, nghiên cứu lí
luận và tích lũy kinh nghiệm thực tế của tác giả. Những kiến thức quý báu mà
các thầy cô giáo truyền thụ, định hƣớng đã làm sáng tỏ những ý tƣởng, tƣ duy
của tác giả trong suốt quá trình thực hiện luận văn này.
Nhân dịp hồn thành luận văn, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn, kính trọng sâu
sắc tới PGS.TS. Trần Thị Việt Trung đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ tơi hồn
thành luận văn này.

Tơi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, các thầy cô giáo trƣờng Đại
học Khoa học – Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tơi
trong q trình học tập cũng nhƣ trong q trình thực hiện luận văn.
Cuối cùng tơi xin chân thành cảm ơn những ngƣời thân trong gia đình,
bạn bè đã động viên, giúp đỡ, tạo điều kiện cho tơi hồn thành luận văn.
Thái Ngun, ngày

tháng

năm 2021

Học viên

Nguyễn Thị Mỹ Hạnh


iii

MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ................................................................................................... 2
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu......................................................................... 4
4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu .......................................................................... 5
5. Phƣơng pháp nghiên cứu ..................................................................................... 5
6. Đóng góp mới của đề tài...................................................................................... 6
7. Bố cục ................................................................................................................ 7
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ........................... 8
1.1. Khái niệm văn hóa, văn minh trong cái nhìn đối sánh................................... 8
1.1.1. Khái niệm văn hóa ................................................................................... 8

1.1.2. Khái niệm văn minh trong cái nhìn đối sánh với văn hóa ....................... 9
1.1.3. Đơi nét về q trình vận động từ: Văn hóa làng xã đến văn minh đơ thị ở
Việt Nam .......................................................................................................... 10
1.2. Văn hóa làng và văn minh đô thị trong truyện ngắn Việt Nam hiện đại ..... 14
1.2.1. Vài nét về thể loại truyện ngắn .............................................................. 14
1.2.2. Sự vận động từ “văn hóa làng” đến “văn minh đô thị” trong truyện ngắn
Việt Nam .......................................................................................................... 17
1.3. Cuộc đời và sáng tác của nhà văn Đức Hậu................................................. 25
1.3.1. Vài nét về nhà văn Đức Hậu .................................................................. 25
1.3.2. Khái quát về sự nghiệp văn chƣơng của Đức Hậu ................................ 26
1.3.3. Dấu ấn văn hóa làng xã trong văn chƣơng Đức Hậu ............................. 28
CHƢƠNG 2: HÌNH ẢNH CUỘC SỐNG VỚI Q TRÌNH VẬN ĐỘNG TỪ
“VĂN HỐ LÀNG ĐẾN VĂN MINH ĐÔ THỊ” TRONG TRUYỆN NGẮN
ĐỨC HẬU ........................................................................................................... 34
2.1. Truyện ngắn Đức Hậu với những hồi ức đẹp về văn hố làng .................... 34
2.1.1. Khơng gian làng q Bắc bộ trong truyện ngắn Đức Hậu ..................... 34


iv

2.1.2. Nếp sống quê truyền thống – những mảnh hồi ức đẹp lấp lánh trong
truyện ngắn Đức Hậu ....................................................................................... 45
2.2 Những nỗi niềm về q trình đơ thị hố làng quê thời hiện đại ................... 48
2.2.1. Khát vọng đổi mới, làm giàu quê hƣơng thời hiện đại .......................... 48
2.2.2. Mâu thuẫn giữa lối tƣ duy kiểu làng xã xƣa với lối tƣ duy mới trong q
trình hiện đại hóa nơng thôn ............................................................................ 53
CHƢƠNG 3: CON NGƢỜI LÀNG QUÊ TRONG QUÁ TRÌNH ĐƠ THỊ HỐ
– NỖI ÁM ẢNH TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA ĐỨC HẬU ........................ 58
3.1. Những con ngƣời làng quê với văn hố làng truyền thống trong cuộc sống
thời kì hiện đại ..................................................................................................... 58

3.1.1. Những ngƣời nông dân “chân quê” với vẻ đẹp truyền thống trong thời
hiện đại ............................................................................................................. 58
3.1.2. Những trí thức xuất thân từ làng quê trong thời hiện đại ...................... 65
3.2. Con ngƣời tha hoá trong quá trình đơ thị hố làng q ............................... 70
3.2.1. Những ngƣời nơng dân tha hóa .............................................................. 70
3.2.2. Sự tha hóa đạo đức của tầng lớp cán bộ, quan chức, vấn đề mâu thuẫn
đạo đức và quyền lực ....................................................................................... 75
KẾT LUẬN ......................................................................................................... 81
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 84
PHỤ LỤC ............................................................................................................ 87


v

DANH MỤC BẢNG
Bảng 2.1 Những hình ảnh đặc trung của không gian thiên nhiên làng quê Bắc bộ
(trong truyện ngắn của Đức Hậu)........................................................................ 35
Bảng 2.2. Những hình ảnh đặc trƣng của khơng gian văn hóa làng q Bắc bộ
(trong truyện ngắn của Đức Hậu)........................................................................ 40
Bảng 3.1. Nhân vật ngƣời phụ nữ với vẻ đẹp truyền thống trong truyện ngắn
Đức Hậu............................................................................................................... 59
Bảng 3.2. Nhân vật ngƣời trí thức xuất thân từ làng ........................................... 65
trong truyện ngắn Đức Hậu ................................................................................. 65
Bảng 3.3 Nhân vật ngƣời nơng dân tha hóa trong truyện ngắn Đức Hậu ........... 71
Bảng 3.4 Nhân vật cán bộ, quan chức tha hóa trong truyện ngắn Đức Hậu ....... 75


1

PHẦN MỞ ĐẦU

1. Lý do chọn đề tài
1.1. Bên cạnh tiểu thuyết, truyện ngắn là một thể loại kết tinh thành tựu
của văn xi Việt Nam hiện đại. Trong dịng chảy văn học hiện đại Việt Nam,
chƣa bao giờ truyện ngắn nƣớc ta lại phong phú và đặc sắc nhƣ trong giai đoạn
hiện nay. Mỗi nhà văn mỗi phong cách đã góp phần tạo nên một diện mạo đa
dạng và đầy sức sống của truyện ngắn Việt Nam hiện đại. Tuy nhiên, bên cạnh
các cây bút truyện ngắn đã thực sự khẳng định đƣợc tài năng và có một vị trí
vững vàng trong nền văn học dân tộc và trong lịng cơng chúng, vẫn cịn khơng
ít tác giả mà mấy chục năm qua, vì lí do này khác, ít đƣợc nhắc đến hoặc chƣa
đƣợc nghiên cứu một cách toàn diện và đầy đủ. Một trong số nhà văn hiện đại ấy
là Đức Hậu.
1.2. Đức Hậu là một nhà văn tiêu biểu của văn học Thái Bình nói riêng, là
một cây bút có phong cách của văn xi Việt Nam đƣơng đại nói chung. Chính
vì vậy, văn chƣơng của Đức Hậu bƣớc đầu đƣợc một số nhà nghiên cứu, phê
bình và đồng nghiệp giới thiệu, bình luận, đánh giá ở những góc độ khác nhau
(về tác phẩm, tác giả và quá trình sáng tác của ơng) với những mức độ khác
nhau (nghiên cứu, giới thiệu, khái quát cụ thể …). Tuy nhiên, theo khảo sát bƣớc
đầu của chúng tơi thì cho tới nay vẫn chƣa có một cơng trình nghiên cứu một
cách hệ thống và thấu đáo về đặc điểm chung (hoặc đặc điểm nổi bật) trong
truyện ngắn – một thể loại đã đem lại cho ông những thành công đƣợc khẳng
định, một thể loại đã thể hiện đƣợc “sở trƣờng” cũng nhƣ tƣ tƣởng, phong cách
nghệ thuật của nhà văn trong q trình sáng tác (50 năm liên tục).
Chính vì vậy, chúng tôi đã lựa chọn những sáng tác thuộc thể loại truyện
ngắn của ông để làm đối tƣợng khảo sát, nghiên cứu; và đi sâu vào một đặc điểm
nổi bật, thể hiện rõ tƣ tƣởng nghệ thuật của nhà văn, đó là vấn đề: “Từ văn hố
làng q đến văn minh đô thị trong Truyện ngắn của Đức Hậu” để làm đề tài
nghiên cứu của mình.


2


1.3. Đức Hậu là một nhà văn tiêu biểu của Thái Bình, đồng thời cũng là
một cây bút văn xi đã đƣợc khẳng định trong đời sống văn xuôi Việt Nam.
Chính vì vậy, nếu đề tài đƣợc thực hiện thành cơng thì đây sẽ là một tài liệu có ý
nghĩa đối với việc giảng dạy và học địa phƣơng của tỉnh Thái Bình. Đồng thời,
tài liệu này cũng sẽ góp phần trong việc làm rõ, khẳng định những đặc điểm
riêng trong sáng tác (truyện ngắn), cũng nhƣ những đóng góp đáng đƣợc trân
trọng, khẳng định của nhà văn Đức Hậu đối với việc làm phong phú thêm đời
sống văn xuôi của đất nƣớc ta hiện nay.
2. Lịch sử vấn đề
Qua khảo sát bƣớc đầu, chúng tôi đã đƣợc tiếp cận khoảng gần 20 bài
viết giới thiệu nghiên cứu của các nhà văn, nhà nghiên cứu phê bình về tác
giả Đức Hậu và tác phẩm của ông. Cụ thể nhƣ sau:
* Những bài viết nhận xét, đánh giá chung về sự nghiệp viết của nhà văn
Đức Hậu và sự nổi trội ở thể loại truyện ngắn trong quá trình sáng tác của ông.
Tác giả Văn Chinh trong bài: Đọc truyện ngắn chọn lọc Đức Hậu đã chỉ
ra một đặc điểm trong nghệ thuật truyện ngắn Đức Hậu: “Vấn đề, cái hay của
truyện ngắn nằm ở chỗ tác giả bẻ gập sự sống vốn trơi chảy tự nhiên và ln có
xu hướng bất tận, để bản chất của sự vật được bộc lộ đầy đủ và tất yếu tại cái
gút bẻ gập ấy. Đức Hậu là nhà văn làm chủ được thao tác bẻ gập, hành vi là
chủ quan nhưng ông đã làm nó thuần thục đến mức như tự nhiên khách quan”
(Báo Nông nghiệp Việt Nam, số 146, ngày 22.7.2004); và “Hai mươi truyện
ngắn chọn lọc in trong tập này (Một chút hồn sông núi) là bấy nhiêu cung bậc
hàm xúc tình người, thẩm định nhân cách và nhận thức tiến bộ của cá nhân một
cách tự nguyện, cao thượng… Nhà văn Đức Hậu không đa ngôn, xảo ngôn mà
bằng nghệ thuật ngơn từ để đạt được mục đích văn chương của mình: Chân –
Thiện – Mỹ và đặc biệt là tính nhân bản, giáo dục, hướng thiện” (Tạp chí Văn
nghệ Thái Bình – Số Xn Bính Tuất 2006). Có một số bài viết của một vài tác
giả khác nữa nhƣ: Đỗ Lâm Hà nhƣ: „Trí thức – Quyền lực – Nhân cách – Tình
yêu trong “Khúc giã biệt”; Đọc bài thơ “Đêm nghe hát trên sông Hương”…



3

Qua những bài nghiên cứu này, các tác giả đã phần nào chỉ ra những đặc điểm
trong về nội dung cũng nhƣ nghệ thuật và phong cách sáng tạo của nhà văn Đức
Hậu với những nhận định khá sâu sắc và chính xác. Tuy nhiên những nhận định
ấy chỉ dựa vào việc phân tích một vài tác phẩm cụ thể chứ chƣa đi vào nghiên
cứu một cách bao quát toàn bộ các truyện ngắn của nhà văn Đức Hậu.
* Những bài viết đi sâu vào phân tích nhận xét về một số những đặc điểm
truyện ngắn của Đức Hậu, nổi bật là một số bài viết của các tác giả: Đỗ Trọng
Khơi, Nguyễn Dƣơng Côn, Văn Chinh, Phạm Quang Trung, Đỗ Lâm Hà, Trần
Đức Hiền, Phạm Quang Khánh…
Trong bài viết Từ văn hóa làng đến văn minh đơ thị, Đỗ Trọng Khơi đã
phần nào làm sáng tỏ một số nét nghệ thuật truyện ngắn Đức Hậu “trong sự quy
nạp và triển khai từ đơi dịng khơng gian, thời gian nghệ thuật, cũng như về tinh
thần thời đại trong cái Tôi - nghệ thuật trong văn chương của ông”. Đỗ Trọng
Khơi cũng khẳng định: “Đức Hậu viết nhiều thể loại, tiểu thuyết, ký, thơ và
truyện ngắn. Thể loại ông viết thành công hơn cả là truyện ngắn.” (Báo Văn
Nghệ số 43, ngày 27-12-2012).
Đồng thời, có thể kể đến một số bài viết đã đƣa ra những nhận xét về
truyện ngắn cụ thể từ đó khái quát về phong cách của Đức Hậu nhƣ các bài viết:
Đức Hậu và truyện ngắn “Khúc giã biệt”; Đọc truyện ngắn “Ngài Công sứ của
Đức Hậu” của tác giả Phạm Quang Trung. Tác giả Quang Trung đã có một số
nhận xét tinh tế, chính xác nhƣ: “Khúc giã biệt nói với ta rất nhiều về phong
cách văn chương vừa ổn định vừa phát triển của Đức Hậu. Nó chứng tỏ bút lực
vẫn cịn dồi dào trong anh”, “Văn Đức Hậu thật dung dị mà cũng thật ám ảnh”,
“Tôi đặc biệt lưu ý tới lời đối thoại của các nhân vật trong truyện Đức Hậu.
Tính bao quát cao và tính hành động mạnh tạo nên sức gợi lớn của những đọan
đối thoại, phân tích khả năng đi sâu khám phá chính mình của Đức Hậu qua

truyện ngắn” (Tuần báo Văn Nghệ, số 11, ngày 12-3 -2005).
Bài viết Đọc một số truyện ngắn hay của nhà văn Đức Hậu, tác giả
Phạm Quang Khánh cũng đã chỉ ra một số đặc điểm nổi bật trong một số


4

truyện ngắn tiêu biểu của Đức Hậu.Tuy nhiên, đó cũng chỉ là những nhận
định khái quát, chƣa gắn với những khảo sát cụ thể và toàn diện về toàn bộ
truyện ngắn của nhà văn Đức Hậu…
Tóm lại, các bài viết nêu trên đã bƣớc đầu chỉ ra những đặc điểm và những
thành công trong các sáng tác ở thể loại truyện ngắn của nhà văn Đức Hậu. Đây là
những gợi mở q báu đối với chúng tơi trong q trình thực hiện luận văn này.
Chúng tôi sẽ tiếp tục nghiên cứu một cách toàn diện và hệ thống hơn về thể loại
truyện ngắn mang dấu ấn tƣ tƣởng của nhà văn ở mảng nội dung nổi trội nhất đó là:
“từ văn hố làng đến văn minh đơ thị” (nhƣ cách nói của nhà văn Đỗ Trọng Khơi
khi nhận xét về đặc điểm nội dung truyện ngắn của Đức Hậu).
3. Đối tƣợng, phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Khảo sát toàn bộ sáng tác của nhà văn Đức Hậu từ trƣớc đến nay (2019),
đặc biệt đi sâu vào nghiên cứu các tác phẩm truyện ngắn của nhà văn để phân
tích, làm rõ q trình vận động, chuyển hố trong cuộc sống và con ngƣời theo
xu hƣớng: từ văn hoá làng đến văn minh đơ thị (ở cả hai chiều: tích cực và tiêu
cực) trong thời kỳ hiện đại, đặc biệt giai đoạn từ sau Đổi mới đến nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Luận văn tập trung nghiên cứu quá trình vận động, chuyển biến trong
cuộc sống và con ngƣời theo xu hƣớng từ văn hố làng đến văn minh đơ thị
trong 37 truyện ngắn của nhà văn Đức Hậu in trong cuốn Đức Hậu tuyển tập
xuất bản 2018, nhà xuất bản Hội Nhà văn.
- Bên cạnh đó, luận văn tiến hành khảo sát một số truyện ngắn của một số

tác giả khác cùng thời với nhà văn (để so sánh, đối chiếu, làm nổi bật những
đóng góp cũng nhƣ phong cách riêng của nhà văn Đức Hậu trong các sáng tác ở
thể loại truyện ngắn của ông).


5

4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu
4.1. Mục đích nghiên cứu
Chỉ ra và làm rõ đặc điểm nổi bật về nội dung trong các truyện ngắn của nhà
văn Đức Hậu. Đó là việc phản ánh sinh động q trình vận động, chuyển hoá trong
cuộc sống và con ngƣời theo xu hƣớng: từ văn hố làng đến văn minh đơ thị (ở cả
hai chiều: tích cực và tiêu cực) trong thời kỳ hiện đại, đặc biệt giai đoạn từ sau Đổi
mới đến nay. Qua đó, khẳng định những đóng góp đáng trân trọng của nhà văn trong
việc phản ánh hiện thực cuộc sống và con ngƣời với cái nhìn đa chiều, trong q
trình vận động và phát triển của nó với những thăng trầm, với những khó khăn, thuận
lợi, với những “đƣợc – mất” trong suốt hơn nửa thế kỷ qua ở một vùng quê đồng
bằng Bắc Bộ.
4.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn liên quan đến đề tài nghiên cứu (Khái
niệm văn hóa, văn hóa làng xã và đặc điểm của văn hóa làng xã Việt Nam; khái niệm
văn minh và quá trình vận động từ văn hóa làng xã đến văn minh đô thị ở xã hội Việt
Nam; khái niệm và đặc điểm truyện ngắn; dấu ấn văn hóa làng xã và sự vận động từ
văn hóa làng đến văn minh đơ thị đƣợc thể hiện trong truyện ngắn Việt Nam; Tìm
hiểu về nhà văn Đức Hậu và dấu ấn văn hóa làng xã trong truyện ngắn của ơng…)
- Phân tích, làm rõ quá trình vận động, chuyển biến mạnh mẽ và dữ dội trong
cuộc sống và trong con ngƣời ở một vùng quê đồng bằng Bắc Bộ vốn giàu bản sắc
văn hoá theo xu hƣớng: từ văn hoá làng đến văn minh đô thị với những thành tựu,
những đƣợc - mất khôn lƣờng trong truyện ngắn của nhà văn Đức Hậu. Từ đó chỉ ra
đƣợc tƣ tƣởng nghệ thuật, phong cách nghệ thuật của tác giả, cũng nhƣ giá trị nhân

văn sâu sắc trong các sáng tác của nhà văn.
5. Phƣơng pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sẽ sử dụng một số phƣơng pháp nghiên
cứu sau:


6

5.1. Phƣơng pháp nghiên cứu liên ngành: Nghiên cứu, tìm hiểu sự nghiệp
sáng tác của nhà văn Đức Hậu, cụ thể là những sáng tác thuộc thể loại truyện ngắn
của ông trong mối tƣơng quan với những vấn đề văn hố làng xã, sự biến đổi của văn
hóa làng, văn minh đô thị, những vấn đề về lịch sử – xã hội đang diễn ra ở vùng
đồng bằng Bắc bộ... Qua đó, tác giả luận văn có đƣợc những cơ sở lý luận, thực tiễn
để tiến hành triển khai nghiên cứu vấn đề “Sự vận động từ văn hóa làng đến văn
minh đô thị trong truyện ngắn Đức Hậu”.
5.2. Phƣơng pháp phân tích tác phẩm theo đặc trƣng thể loại (theo đặc trƣng
thể loại truyện ngắn): Vận dụng phƣơng pháp này giúp ta tìm ra những vấn đề nội
dung tƣ tƣởng cơ bản của các tác phẩm, tìm ra những vấn đề có liên quan đến đề tài
nghiên cứu.
5.3. Vận dụng một số thao tác nghiên cứu của Thi pháp học: Phƣơng pháp
này giúp ta nghiên cứu các vấn đề liên quan đến hình thức nghệ thuật, hệ thống các
phƣơng diện của hình thức nghệ thuật và nội dung của tác phẩm.
5.4. Phƣơng pháp thống kê, phân loại: nhằm phát hiện, thống kê, phân loại
những chi tiết, hình ảnh, nhân vật có tính lặp lại, điển hình, nổi bật để tìm ra những
vấn đề có liên quan đến đề tài nghiên cứu.
5.5. Phƣơng pháp so sánh: Thực hiện phƣơng pháp này để thấy đƣợc sự tƣơng
đồng cũng nhƣ sự khác nhau của những vấn đề có liên quan đến đề tài nghiên cứu.
6. Đóng góp mới của đề tài
Luận văn là cơng trình nghiên cứu một cách khá hệ thống và toàn diện về
một số đặc điểm nổi bật trong nội dung truyện ngắn của nhà văn Đức Hậu, đó là:

nghiên cứu về quá trình vận động, chuyển biến theo xu hƣớng “Từ văn hố làng
đến văn minh đơ thị” trong cuộc sống và con ngƣời ở một vùng quê đồng bằng
Bắc Bộ trong thời kỳ hiện đại, đặc biệt là giai đoạn từ sau Đổi mới đến nay. Qua
đó, khẳng định tài năng và tâm huyết của nhà văn trong việc phản ánh hiện thực
cuộc sống với sự vận động hết sức phong phú, phức tạp của nó – với một cái
nhìn đa chiều, đa góc cạnh của một ngƣời từng trải, yêu quê hƣơng, tha thiết với


7

những giá trị văn hoá truyền thống của quê hƣơng cùng với những khát vọng đổi
mới, vƣơn lên một cuộc sống văn minh, hiện đại. Bên cạnh đó là những nỗi lo
lắng, quan ngại sâu sắc của tác giả về những thay đổi theo hƣớng tiêu cực trong
cuộc sống và con ngƣời (trên phƣơng diện văn hoá và đạo đức xã hội) trong quá
trình vận động, đi lên theo hƣớng đơ thị hố, hiện đại hố nơng thơn ngày càng
mạnh mẽ, quyết liệt trong từng giai đoạn lịch sử của đất nƣớc (kể từ sau năm
1945 cho tới nay).
7. Bố cục
Ngồi phần mở đầu, kết luận, phần nội dung chính của luận văn gồm 3 chƣơng:
- Chƣơng 1: Cơ sở lý luận, thực tiễn của đề tài
- Chƣơng 2: Hình ảnh cuộc sống với quá trình vận động từ “văn hố làng
đến văn minh đơ thị” trong truyện ngắn của Đức Hậu
- Chƣơng 3: Con ngƣời làng quê trong quá trình đơ thị hố – nỗi ám ảnh
trong truyện ngắn của Đức Hậu


8

CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN, THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Khái niệm văn hóa, văn minh trong cái nhìn đối sánh

1.1.1. Khái niệm văn hóa
Văn hóa là một phạm trù quen thuộc, nhƣng để hiểu và ứng dụng thuật
ngữ này vào cơng tác nghiên cứu thì cần phải có sự tìm hiểu nghiêm túc, thận
trọng. Bởi đến nay, khái niệm “văn hóa” đã có nhiều định nghĩa với những ý
nghĩa nội hàm khác nhau xuất hiện.
Trong thƣ tịch cổ Trung hoa có đề cập đến phạm trù văn hóa “Quan hồ
nhân văn dĩ hóa thành thiên hạ” (Xem dáng vẻ con ngƣời, lấy đó mà giáo hóa).
“văn” là vẻ đẹp, “hóa” tức làm biến đổi. Văn hóa tức là biến đổi theo cái đẹp.
Văn hóa gắn với phạm trù giáo dục và mang chức năng điều chỉnh xã hội.
E.B Taylor định nghĩa văn hóa gắn với yếu tố trình độ phát triển xã hội,
ơng cho rằng “Văn hóa là tồn bộ phức thể bao gồm hiểu biết, tín ngưỡng, nghệ
thuật, đạo đức, luật pháp, phong tục, những khả năng và tập quán khác mà con
người có được với tư cách là thành viên của xã hội” [40; tr.18].
Theo định nghĩa của tổ chức UNESCO, “văn hóa là tập hợp các đặc
trưng tiêu biểu về tinh thần, vật chất, tri thức và xúc cảm của xã hội hoặc một
nhóm người trong xã hội; văn hóa khơng chỉ bao gồm văn học và nghệ thuật,
mà còn cả phong cách sống, phương thức chung sống, các hệ giá trị, truyền
thống và niềm tin” (UNESCO, 2001).
Trong cuốn Từ điển từ Hán Việt, Phan Văn Các cũng đã đƣa ra định
nghĩa về văn hóa khá gần gũi với định nghĩa về văn hóa của tổ chức UNESCO
“Văn hóa là tồn bộ các giá trị vật chất và tinh thần do con người sáng tạo ra
nhằm phụ vụ nhu cầu của con người (như trình độ sản xuất khoa học, văn học –
nghệ thuật, nếp sống, đạo đức, tập quán…” [2; tr.462].
Nhìn chung, các định nghĩa trên đã tiếp cận văn hóa khá đầy đủ ở các khía
cạnh: tính lịch sử, tính giá trị, tính nhân sinh… Tuy nhiên ở một phƣơng diện