ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

BOUAPHANH SUVANHLA

TỔ CHỨC DẠY HỌC CHƯƠNG “QUANG HÌNH” VẬT LÍ 11
NƯỚC CỘNG HỊA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO
NHẰM BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC
VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

THÁI NGUYÊN - 2021


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

BOUAPHANH SUVANHLA

TỔ CHỨC DẠY HỌC CHƯƠNG “QUANG HÌNH” VẬT LÍ 11
NƯỚC CỘNG HỊA DÂN CHỦ NHÂN DÂN LÀO
NHẰM BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC
VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH
Ngành: Lý luận và phương pháp dạy học bộ mơn Vật lí
Mã số: 8.14.01.11

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Thu Hà

THÁI NGUYÊN - 2021


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ “Tổ chức dạy học chương “Quang
hình” Vật lí 11 nước CHDCND Lào nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng
kiến thức vào thực tiễn của học sinh” là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi
dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Thị Thu Hà. Các số liệu và tài liệu trong
luận văn là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ cơng trình nghiên
cứu nào. Tất cả những tham khảo và kế thừa đều được trích dẫn và tham chiếu
đầy đủ.
Thái Nguyên, tháng 7 năm 2021
Tác giả

Bouaphanh SUVANHLA

i


LỜI CẢM ƠN
Trước hết, tơi xin bày tỏ lịng biết ơn tới TS. Nguyễn Thị Thu Hà đã tận
tình động viên, giảng dạy, chỉ bảo, hướng dẫn và định hướng cho tơi trong suốt
thời gian học tập và q trình làm luận văn.
Tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Trường Đại học Sư phạm - Đại học
Thái Nguyên, Khoa Vật lý và Phòng Đào tạo (Sau đại học) của trường đã tạo
mọi điều kiện cho tơi hồn thành luận văn này.
Tôi xin chân thành cảm ơn tới các thầy giáo, cô giáo giảng dạy khoa Vật
lý Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên đã giúp đỡ tơi trong q trình
học tập và nghiên cứu làm luận văn.
Tôi xin cảm ơn các bạn học viên cao học Vật lý khóa 27 (2019-2021) đã

hỗ trợ tơi trong suốt quá trình học tập và thực hiện luận văn.
Cuối cùng, tơi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè đồng nghiệp đã
động viên, cổ vũ tinh thần giúp đỡ để tơi trong q trình học tập và thực hiện
luận văn tốt nghiệp.
Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn khó tránh khỏi những thiếu
sót, rất mong nhận được sự góp ý và giúp đỡ của Hội đồng khoa học và Quý thầy
cô, anh chị em đồng nghiệp và bạn bè.
Xin trân trọng cảm ơn./.
Thái Nguyên, tháng 7 năm 2021
Tác giả

Bouaphanh SUVANHLA

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
MỤC LỤC ..........................................................................................................iii
DANH MỤC TỪ VIẾT TẲT ............................................................................. iv
DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v
DANH MỤC CÁC HÌNH .................................................................................. vi
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................ 2
3. Giả thuyết nghiên cứu...................................................................................... 2
4. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 2
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3
6. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3

7. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 4
Chương 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC BỒI DƯỠNG
NĂNG LỰC VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC
SINH.................................................................................................................... 5
1.1. Tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu về dạy học bồi dưỡng năng lực
vận dụng kiến thức vào thực tiễn......................................................................... 5
1.1.1. Về vấn đề nghiên cứu năng lực ................................................................. 5
1.1.2. Về vấn dề dạy học bồi dưỡng năng lực vận dụng kíến thức vào thực
tiễn của học sinh .................................................................................................. 6
1.2. Năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh............................. 7
1.2.1. Khái niệm năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn .............................. 8
1.2.2. Các thành tố và tiêu chí đánh giá năng lực vận dụng kiến thức vào
thực tiễn của học sinh .......................................................................................... 8

iii


1.2.3. Một số nguyên tắc dạy học nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến
thức vào thực tiễn của học sinh ......................................................................... 12
1.2.4. Một số biện pháp tổ chức hoạt động dạy học Vật lí nhằm bồi dưỡng
năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh nước CHDCND
Lào ..................................................................................................................... 13
1.2.5. Quy trình tổ chức hoạt động dạy học Vật lí nhằm bồi dưỡng năng lực
vận dụng kiến thức vào thực tiễn của HS nước CHDCND Lào........................ 14
1.3. Cơ sở thực tiễn việc dạy và học môn Vật lí nước CHDCND Lào nhằm
bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh ................. 16
1.3.1. Mục đích điều tra ..................................................................................... 16
1.3.2. Phương pháp điều tra ............................................................................... 17
1.3.3. Đối tượng điều tra .................................................................................... 17
1.3.4. Kết quả điều tra........................................................................................ 17

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 .................................................................................. 23
Chương 2: TỔ CHỨC DẠY HỌC MỘT SỐ KIẾN THỨC CHƯƠNG
“QUANG HÌNH” VẬT LÍ 11 NHẰM BỜI DƯỠNG NĂNG LỰC VẬN
DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH ....................... 24
2.1. Chương trình phần “Quang hình” Vật lí 11nước CHDCND Lào .............. 24
2.1.1. Mục tiêu dạy học ..................................................................................... 24
2.1.2. Cấu trúc chương “Quang hình” Vật lí 11nước CHDCND Lào............... 28
2.1.3. Ý tưởng của việc thiết kế hoạt động dạy học một số kiến thức phần
“Quang hình” Vật lí 11nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào
thực tiễn ............................................................................................................. 28
2.2. Kế hoạch dạy học chủ đề “Thấu kính mỏng” ............................................. 29
2.2.1. Mục tiêu chủ đề ....................................................................................... 29
2.2.2. Kế hoạch dạy học .................................................................................... 30
2.2.3. Chuẩn bị ................................................................................................... 31
2.2.4. Tiến trình dạy học .................................................................................... 37

iv


2.3. Đánh giá năng lực vận dụng thực tiễn của học sinh trong q trình dạy
học...................................................................................................................... 44
2.3.1. Các tiêu chí và phiếu đánh giá năng lực .................................................. 44
2.4. Kế hoạch dạy học chủ đề “Phản xạ toàn phần” (Phụ lục 3) ....................... 50
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 .................................................................................. 51
Chương 3: THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ...................................................... 52
3.1. Mục đích thực nghiệm sư phạm ................................................................. 52
3.2. Nhiệm vụ thực nghiệm sư phạm................................................................. 52
3.3. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ................................................................. 52
3.4. Tiến hành thực nghiệm sư phạm ................................................................ 53
3.5. Kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................... 53

3.5.1. Đánh giá định tính ................................................................................... 53
3.5.2. Đánh giá định lượng ................................................................................ 54
3.5.3. Đánh giá chung về thực nghiệm sư phạm ............................................... 60
KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................................. 61
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ......................................................................... 62
1. Kết luận .......................................................................................................... 62
2. Khuyến nghị................................................................................................... 62
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 64
PHỤ LỤC

v


DANH MỤC TỪ VIẾT TẲT

CHDCND

:

Cộng hòa dân chủ nhân nhân

GV

:

Giáo viên

HS

:


Học sinh

TC

:

Tiêu chí

THPT

:

Trung học phổ thơng

VDKTVTT

:

Vận dụng kiến thức vào thực tiễn

iv


DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Các tiêu chí và các mức độ đánh giá năng lực VDKTVTT .............. 10
Bảng 2.1. Nội dung các kiến thức ở mức độ 11 ................................................ 24
Bảng 2.2. Chương trình SGK lớp 11 phổ thơng, phần “Quang hình” gồm 4
chủ đề tương ứng với 4 bài ............................................................... 28
Bảng 2.3. Bảng kế hoạch dạy học chủ đề “Thấu kính mỏng”........................... 30

Bảng 2.4. Bộ câu hỏi định hướng ...................................................................... 31
Bảng 2.5. Bài giảng ........................................................................................... 37
Bảng 2.6. Các tiêu chí và mức độ đánh giá hoạt động nhóm ............................ 45
Bảng 2.7. Phiếu tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng của học sinh (HS tự đánh
giá) .................................................................................................... 46
Bảng 2.8. Tiêu chí và mức độ đánh giá năng lực VDKTVTT trong dạy học
chủ đề “Thấu kính mỏng” ................................................................. 46
Bảng 2.9. Phiếu đánh giá năng lực VDKTVTT của học sinh ........................... 50
Bảng 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ........................................................ 52
Bảng 3.2. Bảng điểm đánh giá hoạt động nhóm của HS (do HS tự đánh giá) .. 54
Bảng 3.3.Bảng điểm đánh giá hoạt động nhóm của HS (b) (do HS đánh giá
đồng đẳng) ........................................................................................ 55
Bảng 3.4. Bảng điểm đánh giá năng lực VDKTVTT của HS (c) (do GV đánh
giá) .................................................................................................... 55
Bảng 3.5. Bảng điểm tổng hợp đánh giá năng lực VDKTVTT của HS........... 56

v


DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1.1. Ý kiến của GV về sự cần thiết của việc bồi dưỡng năng lực
VDKTVTT của HS trong dạy học VL ............................................ 18
Hình 1.2. Tần suất tổ chức hoạt động dạy học vật lí nhằm bồi dưỡng năng
lực VDKTVTT của HS ................................................................... 19
Hình 1.3. Nguyện vọng HS trong giờ học mơn Vật lí ....................................... 22
Hình 3.1. Tỉ lệ HS nam và nữ trong lớp thực nghiệm ....................................... 58
Hình 3.2. Trung bình điểm đánh giá năng lực VDKTVTT của nhóm HS
nam và nữ ........................................................................................ 58
Hình 3.3. Điểm kiểm tra với điểm đánh giá năng lực VDKTVTT ................... 59
Hình 3.4. Điểm trung bình đánh giá năng lực VDKTVTT của các nhóm ........ 59


vi


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Mục tiêu phát triển giáo dục của chương trình giáo dục phổ thơng nước
CHDCND Lào là “…giúp học sinh có kiến thức rộng rãi và sâu sắc..., có năng
lực, kĩ năng cần thiết để tham gia hoạt động lao động sản xuất trong thực tiễn
cuộc sống, kết nối với quốc tế, nâng cao kiến thức khoa học cơng nghệ, từ đó
đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực của đất nước...”, chính vì vậy việc đổi mới
phương pháp dạy học ở trường phổ thông là cần thiết, đảm bảo đào tạo ra đội
ngũ người lao động mới khơng những có trình độ văn hóa, trình độ nghề nghiệp
nhất định mà cịn phải có tính độc lập năng động và sáng tạo, có năng lực giải
quyết vấn đề thực tiễn.
Xuất phát từ yêu cầu đổi mới giáo dục và đào tạo, trong luật Giáo dục nước
CHDCND Lào đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đổi mới giáo dục cụ thể là
phải sử dụng phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, sáng tạo của HS;
phù hợp với đặc điểm của từng môn học, lớp học; bồi dưỡng phương pháp tự học,
rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, nâng cao kiến thức khoa học
công nghệ, đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực của đất nước…
Do đặc thù của kiến thức Vật lí ở nhà trường phổ thơng, Vật lí là một
môn khoa học thực nghiệm, gắn liền với thực tế sản xuất và đời sống và có
vai trị quan trọng trong việc thực hiện mục tiêu giáo dục. Mục tiêu giáo dục
đòi hỏi một trong những định hướng đổi mới phương pháp dạy học vật lí là
phải làm của học sinh có ý thức và biết cách vận dụng các kiến thức vật lí vào
thực tiễn đời sống nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống. Hơn nữa HS cũng
hiểu về vai trị và ý nghĩa của kiến thức vật lí đối với sản xuất, từ đó định
hướng nghề nghiệp cho những em có năng khiếu, hứng thú và u thích mơn
Vật lí. Tuy nhiên, thực tế dạy học lại cho thấy rằng, HS dễ dàng học thuộc các

định nghĩa, nhớ rõ các khái niệm, các định luật, thậm chí rất thành thạo sử
dụng các công thức, thay số dễ dàng để giải quyết nhanh các bài tập vật lí, HS

1


cũng háo hức với việc làm thí nghiệm nhưng nhiều HS lại vô cùng bối rối,
lúng túng, vụng về khi vận dụng kiến thức vật lí để giải thích hay giải quyết
các vấn đề thực tiễn.
Trong chương trình vật lí 11 nước CHDCND Lào, các kiến thức trong
chương “Quang hình” có mối liên quan đến nhiều vấn đề trong thực tiễn. Việc
vận dụng kiến thức của chương có thể giải quyết được những hiện tượng trong
thực tế sản xuất và đời sống. Vì vậy tên đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ
được chọn là: “Tổ chức dạy học chương “ Quang hình” Vật lí 11 nước
CHDCND Lào nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn
của học sinh”
2. Mục tiêu nghiên cứu
Thiết kế và tổ chức dạy học một số kiến thức chương “ Quang hình” Vật lí 11 nước CHDCND Lào nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào
thực tiễn của HS
3. Giả thuyết nghiên cứu
Nếu đề xuất được quy trình tổ chức hoạt động dạy học Vật lí nước
CHDCND Lào nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn
của HS và vận dụng trong dạy học một số kiến thức kiến thức chương “Quang
hình” - Vật lí 11 nước CHDCND Lào thì có thể bồi dưỡng được năng lực vận
dụng kiến thức vào thực tiễn của HS.
4. Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lí luận về năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của
HS.
Nghiên cứu các biện pháp dạy học nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng
kiến thức vào thực tiễn của HS trong dạy học Vật lí ở trường THPT nước

CHDCND Lào.
Đề xuất cách thức tổ chức dạy học một số kiến thức phần Quang hình lớp
11 nước CHDCND Lào nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực
tiễn của HS

2


Thiết kế hoạt động dạy học một số kiến thức phần “Quang hình” Vật lí
11 nước CHDCND Lào nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực
tiễn của HS
Tiến hành thực nghiệm sư phạm ở trường trung học phổ thông để đánh
giá hiệu quả của đề tài.
5. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
5.1. Đối tượng nghiên cứu
Hoạt động dạy và học một số kiến thức phần “Quang hình” Vật lí 11 nước
CHDCND Lào nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của
HS
5.2. Phạm vi nghiên cứu
Một số nội dung kiến thức chương “Quang hình” Vật lí 11
Thực nghiệm trên đối tượng HS lớp 11 trường THPT Phonmee tỉnh Viêng
Chăn, nước CHDCND Lào
6. Phương pháp nghiên cứu
6.1. Phương pháp nghiên cứu lí thuyết
Nghiên cứu các tài liệu lí luận dạy học bộ mơn, chương trình Vật lí phổ
thơng nước CHDCND Lào
Nghiên cứu các văn kiện của Đảng, chính sách của Nhà nước và các quyết
định, chỉ thị của Bộ Giáo dục và Thể Thao nước CHDCND Lào về vấn đề đổi
mới giáo dục phổ thông; bồi dường năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn
của HS

Nghiên cứu các sách, báo, luận án, tạp chí chuyên ngành, sách bài tập…
liên quan đến đề tài
6.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn
Điều tra thực trạng việc tổ chức dạy học bồi dưỡng năng lực VDKTVTT
của HS ở một số trường THPT nước CHDCND Lào hiện nay
Thăm lớp, dự giờ trao đổi ý kiến với GV, HS

3


6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
Giảng dạy thực nghiệm ở lớp 11, đồng thời quan sát, kiểm tra, đánh giá
hoạt động học tập của HS trong giờ học thực nghiệm
6.4. Phương pháp thống kê toán học
Phương pháp thống kê toán học để xử lý số liệu, đưa ra những kết quả,
phân tích định tính, định lượng từ đó rút ra kết luận của đề tài.
7. Cấu trúc luận văn
Cấu trúc luận văn gồm: Ngoài phần mở đầu, kết luận, tài liệu tham khảo,
luận văn được chia làm ba chương:
Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về việc bồi dưỡng năng lực vận dụng
kiến thức vào thực tiễn của học sinh
Chương 2: Tổ chức dạy học một số kiến thức chương “Quang hình” Vật
lí 11 nhằm bồi dưỡng năng lực vận dụng kiến thức vào thực tiễn của học sinh.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm

4


Chương 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ VIỆC BỒI DƯỠNG NĂNG LỰC

VẬN DỤNG KIẾN THỨC VÀO THỰC TIỄN CỦA HỌC SINH
1.1. Tổng quan lịch sử vấn đề nghiên cứu về dạy học bồi dưỡng năng lực vận
dụng kiến thức vào thực tiễn
1.1.1. Về vấn đề nghiên cứu năng lực
Xuất phát từ nhu cầu muốn hiểu biết, cải tạo thế giới và hiểu biết về chính
bản thân mình nên vấn đề năng lực được con người đưa ra và nghiên cứu từ khá
sớm ở phương Tây. Theo đó, một số nhà khoa học đã có những quan niệm khác
nhau về năng lực như: theo quan điểm di truyền học, trường phái A. Binnet
(1875-1911) và T. Simsim cho rằng: năng lực phụ thuộc vào tính chất bẩm sinh,
di truyền của gen; theo quan điểm xã hội học, E. Durkhiem (1858-1917) cho
rằng: năng lực, nhân cách con người được quyết định bởi xã hội, như một môi
trường bất biến, tách khỏi điều kiện chính trị; theo trường phải tâm lý học hành
vị J.B Watson (1870-1958) thì quan niệm năng lực con người là sự thích nghi
“sinh vật” với điều kiện sống.
Cịn đối với các nhà tâm lý học Mác- xít thì lại nghiên cứu năng lực theo
quan điểm hoạt động, trong sự tương tác của con người với môi trường xã hội và
điều kiện sống. Năng lực có liên quan chặt chẽ với quá trình lao động cá nhân và
lao động lịch sử xã hội. Ph. Ăngghen cho rằng: “Lao động đã sáng tạo ra con
người”. Các Mác đã chỉ rõ: “Sự khác nhau về tài năng tự nhiên của các cá nhân
không phải là nguyên nhân mà là kết quả của sự phân cơng lao động”. Năng lực
được hình thành, phát triển trong q trình hoạt động - đó là quan điểm mang
tính nguyên tắc và là cơ sở để nghiên cứu năng lực.
Trong những năm qua, các nhà tâm lý học, giáo dục học, xã hội học, đã
và đang tiếp tục nghiên cứu, phát triển các quan niệm tiến bộ về năng lực. L.X.
Vưgôtxki cho rằng: “...Lịch sử phát triển văn hóa của đưa trẻ đưa chúng ta đến
lịch sử phát triển nhân cách” Năng lực ở đây được quan niệm là một thuộc tính

5