VĂN HÓA DỪA – MỘT BIỂU TRƯNG CỦA
VÙNG ĐẤT BẾN TRE

NĂM 2020
MỤC LỤC


2


DẪN NHẬP
1/Lý do chọn đề tài
Cứ như một câu chuyện cổ tích bắt đầu bằng hai tiếng ngày xưa, đất trời đã
ban tặng cho vùng đất Bến Tre một sản vật q giá, đó chính là cây dừa. Mầm
sống này ngay từ lúc hình thành đã vượt qua mọi thử thách của thiên nhiên âm
thầm sinh sôi nơi hoang vắng để rồi một ngày trở nên rạng rỡ khi có bàn tay
vun đắp của con người. Từ lâu hình ảnh cây dừa đã hiện lên trong tâm thức của
con người nơi đây, không chỉ trong đời sống sinh hoạt hàng ngày mà còn trong
chiến đấu và cả trong thơ ca. Bến Tre được mệnh danh là “xứ ba đảo dừa xanh”
hay “xứ dừa”, mỗi khi nhắc đến vùng đất này ta không thể không kể đến “dừa”.
Dừa được xem là một phần quan trọng trong diện mạo văn hóa của Bến Tre, nó
có những đóng góp to lớn vào trong đời sống, tâm tư, tình cảm của người dân
nơi đây trong nhiều thế kỷ qua. Chính vì vậy, tơi muốn tìm hiểu đề tài “ Văn
hóa dừa- Một biểu trưng của vùng đất Bến Tre” , nhằm có thể hiểu sâu hơn về
văn hóa dừa của “ Xứ ba đảo dừa xanh” , cũng như quảng bá nét đặc trưng này
đến cho mọi người.
2/Mục đích nghiên cứu
Nhằm tìm hiểu những giá trị vật chất và giá trị tinh thần trong văn hóa dừa của
vùng đất Bến Tre, cũng như sự gắn bó của nó với con người nơi đây
3/Phương pháp nghiên cứu
Chủ yếu vận dụng phương pháp phân tích tổng hợp kinh nghiệm và phương

pháp phân tích tổng hợp lý thuyết
4/Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu văn hóa dừa trong đời sống con người Bến Tre

3


CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN
1.1/Cơ sở lý luận
Một số khái niệm liên quan
* Văn hóa
“Văn hóa là một hệ thống hữu cơ các giá trị vật chất và tinh thần do con
người sáng tạo và tích lũy qua quá trình hoạt động thực tiễn, trong sự tương tác
giữa con người với môi trường tự nhiên và xã hội” (GS. Trần Ngọc Thêm,
1999:10)
* Dừa
“Dừa có danh pháp khoa học là Cocos nucifera. Là một cây trong họ
cau (Arecaceae). Nó cũng là thành viên duy nhất trong chi Cocos và là một loại
cây lớn, thân đơn trục (nhiều khi gọi là nhóm thân cau dừa) có thể cao tới 30m,
với các lá đơn xẻ thùy lông chim 1 lần, cuống và gân chính dài 4–6m các thùy
với gân cấp 2 có thể dài 60–90cm; lá kèm thường biến thành bẹ dạng lưới ôm
lấy thân; các lá già khi rụng để lại vết sẹo trên thân” (Wikipedie)
*Biểu trưng
Biểu trưng có nghĩa là lấy cái này để chỉ cái kia, biểu trưng là bất kỳ thực
thể nào có thể chứa nghĩa hoặc có thể quy chiếu sang thực thể khác, được sử
dụng như là một đại diện cho một loại thơng tin nào đó thay thế có chứa nghĩa,
biểu trưng còn gửi đến những biểu nghĩa quan trọng như một trạng thái tinh
thần, một tình cảm, một giọng điệu
1.2/Cơ sở thực tiễn
* Tổng quan về vùng đất Bến Tre

Bến Tre là một tỉnh thuộc đồng bằng sông Cửu Long, được kết hợp bởi cù
lao An Hóa, cù lao Bảo, cù lao Minh và được phù sa của 4 nhánh sông
Cửu Long bồi tụ thành (sông Tiền, sông Ba Lai, sông Hàm Lng, sơng
Cổ Chiên). Tiếp giáp với biển Đơng, Phía Bắc giáp Tiền Giang, phía Tây và
Tây Nam giáp Vĩnh Long, phía Nam giáp Trà Vinh. Bao gồm các huyện: Ba Tri,
Bình Đại, Giồng Trơm, Châu Thành, Chợ Lách, Mỏ Cày Nam, Mỏ Cày Bắc,
Thạnh Phú
Bến Tre có khí hậu nhiệt đới gió mùa, có hai mùa mưa nắng rõ rệt. Do là khu
vực nằm ở hạ lưu sông Mekong, và cửa sơng giáp biển, nên ở đây thường có
4


hiện tượng bị nhiễm mặn. Chính vì vậy, do là vùng ven biển, thường bị ngập
mặn, cây dừa lại thích hợp với điều kiện ấy, nên người dân Bến Tre đã chọn nó
làm cây trồng chủ lực của mình. Dừa giống như một thức quả mà thiên nhiên đã
ban tặng cho vùng đất Bến Tre, và nó trở thành một biểu trưng văn hóa mỗi khi
nhắc đến Bến Tre, dừa thật sự đã đi sâu vào tâm thức của con người nơi đây
“Một thoáng mơ màng cảnh Bến Tre, dừa nghiêng rợp mát phủ trưa hè”
CHƯƠNG 2. VĂN HÓA DỪA TRONG ĐỜI SỐNG CON NGƯỜI BẾN
TRE
2.1/ Cây dừa trong lịch sử đấu tranh cách mạng
Cây dừa đã gắn bó với người dân Bến Tre từ lúc mở cõi lập làng, và cùng con
người nơi đây đi qua chiến tranh gian khổ. Trong bài thơ Việt Bắc của nhà thơ
Tố Hữu, nếu rừng cùng với đồng bào ta chống lại kẻ thù xâm lược “Rừng che bộ
đội, rừng vây quân thù”, thì ở Bến Tre cây dừa đã có cơng khơng nhỏ trong việc
đánh đuổi quân xâm lược
Trên bước đường hành quân của quân bộ đội ta trên đất dừa, thì dừa đã trở
thành lớp ngụy trang tốt nhất che mắt quân thù.Các tài liệu lịch sử được ghi nhận
lại, dừa đã cùng người dân Bến Tre tham gia kháng chiến với nhiều hình thức
hữu dụng khác nhau. Thân dừa trở thành trạm truyền thông tin của bộ đội ta, bên

cạnh đó nó cịn được sử dụng làm cầu để bắt qua kênh, rạch giúp cho người dân
dễ dàng đi lại, và giúp cho bộ đội hành quân, tải đại, vận chuyển lương thực
thuận lợi hơn, nhưng lại là cạm bẫy đối với giặc. Khi nắm được tình hình giặc
sắp đi càn, du kích dùng cưa cắt hờ ở giữa cầu một đường cưa từ dưới lên, sao
cho sức nặng của một tên giặc đi lên là gãy cầu rơi xuống trận địa liên hồn độc
đáo của du kích xứ dừa. Ngồi ra thân dừa cịn được dùng để làm cơng sự chiến
đấu, làm nóc hầm tránh bom đạn và nhà nào ở Bến tre nằm trong vùng giải
phóng trong thời điểm này cũng có, Một trong những căn hầm lớn cịn được lưu
giữ và được cơng nhận là di tích lịch sử cấp Quốc gia là Căn cứ Khu ủy Sài Gịn
- Gia Định đóng tại xã Tân Phú Tây (Mỏ Cày Bắc).

5


Căn cứ khu ủy Sài Gòn-Gia Định. Ảnh: Ngọc Thơ
Trong chiến tranh, ngọn dừa cũng được tận dụng làm đài quan sát, giúp tầm
quan sát được tốt hơn, chính vì vậy nhiều trận phục kích của quân ta thắng lợi
vang dội. Những vườn dừa trở thành nơi trú ngụ cho nhóm du kích ta áp sát
địch, và làm địch tổn hại nặng nề “Họ chọn những vườn dừa rậm rạp, cao trên
10 mét, lấy khăn rằn làm nài leo lên ngọn, dùng một cái võng ngắn màu xanh lá
cây căng qua hai tàu dừa, hai tàu lá câu đầu lại vừa che nắng, vừa ngụy trang
không lo máy bay phát hiện. Nếu cẩn thận buộc khăn rằn quấn qua người vào
một bẹ dừa làm dây an toàn để yên tâm ngồi ngủ. Có lúc họ ở hai, ba ngày trên
ngọn dừa mà không cần tiếp tế. Với một con dao găm, sẵn nước dừa mà uống,
sẵn cùi dừa mà ăn để chờ thời cơ đánh vào nơi hiểm yếu nhất của kẻ thù”
(Nguyễn Thị Hồng Phấn, cây dừa trong chiến tranh,
)
Thân dừa già được cắt ngang rồi đục miệng móc ruột làm thành cái mõ đánh rất
kêu, mõ thân dừa cùng với mõ gáo dừa, mõ tre, mõ mù u ,…kết hợp lại đánh ra
âm thanh làm uy hiếp tinh thần giặc mỗi khi ta vây hãm đồn bót. Đồng Khởi

năm 1960 tiếng mõ cùng với ánh sáng ngọn đuốc dừa của người dân Bến Tre đã
tạo nên một bước ngoặt lịch sử để lại dấu ấn không thể nào quên trong cuộc đấu
tranh cách mạng vẻ vang của dân tộc
Nước dừa được dùng thay thế cho nước biển trong điều kiện chiến tranh thiếu
thốn thuốc men, nhờ cách này mà cứu sống được nhiều thương binh tưởng
chừng không thể qua khỏi
Quân và dân bến Tre còn sáng tạo ra nhiều loại vũ khí thơ sơ nhưng độc đáo,
6


trong đó phải nói đến cách dùng đội binh ong vị vẽ đóng tổ rất nhiều trong vườn
dừa, anh hùng Nguyễn Văn Tư ở xã Tân Thành Bình (huyện Mỏ Cày) là người
đầu tiên nghĩ ra cách sử dụng ong vị vẽ đánh giặc rất tài tình.
Với những cơng dụng trong kháng chiến mà dừa mang lại, tất cả đã tạo nên một
bức tranh vô cùng sinh động và đặc sắc của vùng giải phóng, dừa cùng người
dân Bến Tre đã tạo nên một bản anh hùng ca trong lửa đạn, một nét văn hóa
kháng chiến mà chỉ ở Bến Tre mới có
2.2/Cây dừa trong cuộc sống đời thường
Ngay từ thuở khai hoang mở cõi, cây dừa đã gắn liền với cái ăn cái ở, và sinh
hoạt với người dân Bến Tre. Nhiều thế hệ người Bến Tre khi sinh ra tuổi thơ đã
gắn bó với dừa, những tháng ngày tập bơi trên sông nước trong tay là một trái
dừa khơ, rồi những món đồ chơi dân dã được làm từ lá dừa. Có thể nói văn hóa
dừa được bắt đầu hình thành trong tâm hồn người dân xứ dừa ngay từ lúc ấu thơ
và những ký ức đó dường như đi theo con người đến suốt cuộc đời
Bao đời nay, cư dân Bến Tre sống nép mình dưới bóng dừa quê hương, và
lấy nghề trồng dừa và khai thác chế biến các sản phẩm từ dừa làm hoạt động chủ
yếu, quá trình lao động sản xuất đặc trưng này đã nói lên bản sắc văn hóa độc
đáo của người dân Bến Tre. Việc đào mương lên liếp trồng dừa là cách ứng xử
độc đáo của con người nơi đây với thiên nhiên “là giải pháp biến đất trũng
thành một môi trường lý tưởng cho cây dừa sinh sôi và phát triển, thuận lợi cho

việc tưới tiêu, thu hoạch và nuôi tôm cá trong vườn dừa… kỹ thuật trồng dừa
bằng cách đào mương lên liếp độc đáo này được người Bến Tre khởi xướng và
được áp dụng khắp lục tỉnh Nam kỳ”( HDD Bến Tre, Lên liếp trồng dừa-cách
ứng xử độc đáo của cư dân Bến Tre với thiên nhiên)

7


Đào mương lên liếp trồng dừa
Ảnh: Hiệp hội dừa Bến Tre
Hiện nay, ở những vườn dừa người ta không chỉ trồng mỗi cây dừa mà cịn
trồng xen,ni xen với các loại cây, các vật nuôi khác như trồng dừa xen
chuối,hay ni tơm cá xen trong vườn dừa,vv… góp phần tạo thêm nhiều sản
phẩm, tăng thêm thu nhập, mang lại hiệu quả kinh tế cao “Nuôi tôm cá dưới
mương vườn dừa là nét độc đáo, chỉ có ở vùng đất trồng dừa trên liếp, Mỗi
năm, vào lúc gần tết, khi gió chướng bắt đầu về và khi con cá, con tôm đã vừa
đủ lớn, tát mương bắt tôm cá cũng là dịp nhà vườn bồi bùn lên bờ vườn cho đất
phì nhiêu” (HDD Bến Tre Lên liếp trồng dừa-cách ứng xử độc đáo của cư dân
Bến Tre với thiên nhiên), đây là nét sinh hoạt văn hóa mang tính sinh hoạt cộng
đồng của con người nơi đây. Mỗi khi đến dịp tát mương vườn dừa thu hoạch tôm
cá của một nhà nào đó,thì lúc ấy bà con hàng xóm xung quanh tự nguyện rủ
nhau đến giúp, điều đó thể hiện phần nào sự gắn kết ,giúp đỡ nhau vượt qua mọi
khó khăn trong lao động,trong cuộc sống
Cây dừa trở nên thân quen và hữu dụng đối với đời sống của cư dân Bến
Tre,dừa còn được gọi là “cây của cuộc sống”, bởi vì hầu hết các bộ phận của nó
đều có ích.Phần cơm dừa(phần màu trắng bên trong vỏ dừa) được nhà máy thu
mua rồi ép lấy dầu,dầu dừa dùng để nấu xà bông hoặc chế ra làm dầu thực vật
dùng để nấu ăn, mái tóc dài của người phụ nữ Bến Tre xưa cũng từng được nuôi
dưỡng bởi chất dầu tinh túy của trái dừa trên chính mnh đất quê hương.Phần gáo
8



dừa được dùng làm nguyên liệu đốt được người dân rất ưa chuộng vì nó có khả
năng bắt lửa rất tốt, ngồi ra chiếc gáo dừa cịn được sử dụng để làm bát hay gáo
múc nước,…Ngày xưa,phần vỏ dừa khô được người ta dùng độn mương hoặc
làm chất đốt,dần dần người dân miệt vườn biết tách xơ dừa ra làm thành chỉ và
xe thành dây để sử dụng. Ngoài ra, khói của xơ dừa thường được những người
hay đi biển hoặc đi rừng dùng làm nguyên liệu để xua đuổi muỗi và cơn trùng
gây hại rất an tồn và hiệu quả.Ngồi gáo dừa,vỏ dừa,lá dừa thì mo nang,cọng
tàu dừa cịn được dùng để đun nấu.Khói bếp củi dừa đã trở thành hình ảnh đặc
trưng của vùng quê xứ dừa,làm cho những đứa con xa quê nhớ da diết mùi khói
thơm này, mùi khói mang hương vị nồng nàn của quê hương, cùng với bóng
dáng của người mẹ già tần tảo sớm chiều lo từng miếng ăn cho con cháu.Cây
dừa cho đến cuối đời tức là khi cháy hết thành tro nó vẫn cịn hữu dụng,người ta
lấy thứ tro ấy trộn với các chất hữu cơ quai mục làm phân bón rất tốt cho cây,…
Thời gian cứ thế trôi qua, rừng dừa khơng biết từ bao giờ đã gắn bó máu thịt
với người dân Bến Tre trong cuộc sống, nó ln hiện diện trong sinh hoạt
thường ngày của con người nơi đây và trở thành một nét đặc trưng của vùng đất
này.
2.3/Cây dừa trong ẩm thực
Trong văn hóa ẩm thực cây dừa cũng có một chỗ đứng riêng ở vùng đất
phương Nam.Từ nguồn nguyên liệu trái dừa rất phong phú, cư dân Bến Tre đã
biết cách chế biến dừa thành những món ăn mới lạ và độc đáo.Từ việc chỉ cần
đáp ứng cái ăn cái mặc hàng ngày,theo thời gian cư dân Bến Tre với lối sống
phóng khống đã biết tiếp thu thêm nhiều yếu tố văn hóa ẩm thực của các vùng
khác để tạo ra nhiều đặc sản từ dừa mà ít nơi nào có được.
Nước dừa có nhiều dưỡng chất tốt cho cơ thể, làm mát da mượt tóc “Nước
dừa là loại nước giải khát quý, có vị ngọt thanh, vệ sinh, được dùng phổ biến để
làm nước giải khát trong mùa hè oi bức. Ngoài việc dùng trực tiếp như loại
nước giải khát, nước dừa cũng được sử dụng nhiều trong việc chế biến các món

ăn như: ram, kho, chiên, nướng, rơ ti, khìa, hấp… điển hình như các món thịt
kho nước dừa, cúm núm quay nước dừa, cá kho nước dừa, chuột đồng khìa nước
dừa, tơm hấp nước dừa, mắm kho nước dừa… Cái ngọt đậm, vị béo ngậy của
những loại thịt, cá đồng quê hòa quyện với vị ngọt thanh tao của nước dừa tạo
nên một ấn tượng khó phai cho các món ăn từ nước dừa của Bến Tre” (TS.Lê
Thị Ngọc Điệp.ẩm thực dừa ở Bến Tre từ góc nhìn địa văn hóa). Nước dừa tươi
dùng để giải khát,cịn nước dừa khơ được người dân Bến Tre dùng để nấu thành
nước màu dừa,một loại phụ gia được dùng phổ biến trong các món kho ở miền
Nam, cái màu vàng cánh gián đặc trưng cùng với hương vị của nước màu dừa đã
9


tăng thêm vị cũng như đã thổi hồn vào món ăn
Mứt dừa cũng là một loại đặc sản nơi đây, được người ta làm và sử dụng
nhiều vào mỗi đợt tết “mứt dừa được làm từ những trái dừa có cơm không quá
cứng. Cơm dừa được gọt bỏ phần vỏ nâu, cắt thành những miếng mỏng, ướp
đường phơi khô, sau đó xào lên đến khi đường khơ lại” (Dừa trong ẩm thực). Để
mứt có màu đẹp, người ta pha trộn thêm nhiều màu sắc như màu xanh của lá
dứa, màu hồng của củ dền, màu tím của lá cẩm, hay màu cam từ quả gấc,…

Mứt dừa. Ảnh(ST)
Kẹo dừa là món quà đem về mỗi khi đến Bến Tre “kẹo dừa đơn giản là sự
kết hợp giữa nước cốt dừa và mạch nha mang đến hương vị béo ngậy” (Hân
Hân, Món ngon từ dừa trong ẩm thực Bến Tre).Hiện nay người Bến Tre đã sản
xuất ra nhiều loại kẹo trên nền hương vị dừa căn bản đó là kẹo dừa sầu riêng,kẹo
dừa cacao.kẹo dừa đậu phộng,kẹo dừa mít,vv…Kẹo dừa chính là niềm tự hào
của đất và người dân Bến Tre, là một phần thân thương mà họ gọi là linh hồn
của quê hương máu thịt,

Một số loại kẹo dừa. Ảnh (ST)

10


Chiếc bánh dừa Giồng Lng là món bánh đặc sản của Bến Tre. Nếu như các
loại bánh khác hầu hết được gói bằng lá chuối, thì bánh dừa đúng như cái tên của
nó được gói bằng đọt lá dừa non mà người dân hay gọi là cà bắp.Đây cũng chính
là yếu tố quyết định hương vị của chiếc bánh,tạo nên sự đặc trưng của chiếc
bánh dừa

Bánh dừa. Ảnh (ST)
Bên cạnh đó “bánh tráng Mỹ Lồng, bánh phồng Sơn Đốc” cũng là một thương
hiệu nổi tiếng ở Bến Tre,hình ảnh chiếc bánh tráng được nướng trên bếp củi dừa
tỏa mùi thơm ngọt ngào,ấm áp đã ghi lại một ấn tượng khó quên

Bánh tráng Mỹ Lồng,bánh Phồng Sơn Đốc
Ảnh:XTDL
Từ nước dừa và nước cốt dừa người ta có thể chế biến ra hàng trăm loại món
ăn khác nhau như thịt heo kho nước dừa,cari nước cốt dừa,tép rang nước cốt
dừa,bánh xèo,hay các món chè món bánh như bánh chuối,bánh bị dừa,bánh đúc
nước dừa,chè đậu,chuối xào dừa,vv…
Ở Bến Tre, người dân hay dùng củ hũ dừa,là phần đọt non của cây dừa.Củ hũ
11


dừa được các bà nội trợ dùng để chế biến ra nhiều món ngon như gỏi tơm
thịt,dưa chua,…người dân Bến Tre còn dùng củ hũ dừa làm nhân cho bánh xèo
thay cho giá

Gỏi củ hũ dừa.Ảnh: mientay


Bánh xèo củ hũ dừa. Ảnh:Bếp vàng

Bên cạnh đó món đng dừa, chuột dừa quay chảo là hai món thuộc hàng đặc
sản nổi tiếng ở Bến Tre
Có thể nói từ những thức ăn đơn giản ngay từ thuở sơ khai người Bến Tre đã
nâng lên thành một nghệ thuật ẩm thực với những thức ăn nước uống mang đậm
chất văn hóa dừa

12


Ảnh : Sưu tầm

2.4/Dừa trong văn học-nghệ thuật
Thấy dừa thì nhớ Bến Tre
Thấy bơng mía trắng nhớ q Mỏ Cày.
Hình ảnh cây dừa đã đi vào ca dao không biết từ bao giờ.Nó như là tiếng nói
tâm tình của con người,ca ngợi cảnh đẹp quê hương,gợi nhớ quê nhà nghĩa
tình.Điều này thật đúng với vùng đất xứ dừa
Bến Tre nước ngọt lắm dừa,
Ruộng vườn màu mỡ, biển thừa cá tôm.
Bến Tre là vùng đất có nhiều sơng rạch,nhiều phù sa, hơn nữa xứ dừa được
thiên ưu đãi về đất đai,sản vật,….Câu ca dao trên đã phần nào ngợi ca vẻ đẹp ấm
áp,trù phú của vùng đất nơi đây
“Hình ảnh dừa cịn gắn với khơng gian lứa đơi lao động trên cánh đồng, thửa
ruộng trong cảnh thanh bình vừa đơn sơ vừa mộc mạc mà ấm áp thắm tình:
Trời mưa cho ướt lá dừa,
Đôi ta be bé đi bừa đồng trong.
Bến em có gốc dừa tơ,
Đêm trăng em đứng em chờ đợi ai?”

(PGS.TS Nguyễn Công Lý Cây dừa trong văn chương Việt Nam)
Bên cạnh ca dao, hình tượng cây dừa cũng xuất hiện rất nhiều trong thơ ca Việt
Nam. Cây dừa được các nhà thơ nổi tiếng đưa vào tác phẩm của mình.Cây dừa
gắn liền với ký ức tuổi thơ,sự gắn bó thủy chung với người dân Bến Tre trong
cuộc kháng chiến chống ngoại xâm
“Tôi lớn lên đã thấy dừa trước ngõ
Dừa ru tôi giấc ngủ tuổi thơ
Cứ mỗi chiều nghe dừa reo trước gió
Tơi hỏi nội tơi: “Dừa có tự bao giờ?”
Nội nói: “Lúc nội cịn con gái
Đã thấy bóng dừa mát rượi trước sân
Đất này xưa đầm lầy chua mặn
Đời đói nghèo cay đắng quanh năm”
13


….
Dừa bị thương dừa không cúi xuống
Vẫn ngẩng lên ca hát giữa trời
Nếu ngã xuống dừa ơi không uổng
Dừa lại đứng lên thân dựng pháo đài…”
( Dừa ơi-Lê Anh Xuân)
Hay bài thơ Cây dừa của Trần Đăng Khoa
Cây dừa xanh tỏa nhiều tàu
Dang tay đón gió, gật đầu gọi trăng
Thân dừa bạc phếch tháng năm
Quả dừa – đàn lợn con nằm trên cao
Đêm hè hoa nở cùng sao
Tàu dừa – chiếc lược chải vào mây xanh
Ai mang nước ngọt, nước lành

Ai đeo bao hũ rượu quanh cổ dừa
Tiếng dừa làm dịu nắng trưa
Gọi đàn gió đến cùng dừa múa reo
Trời trong đầy tiếng rì rào
Đàn cị đánh nhịp bay vào bay ra...
Đứng canh trời đất bao la
Mà dừa đủng đỉnh như là đứng chơi
Dừa còn tạo cảm hứng cho những bản nhạc sống mãi với thời gian. Trong đó
khơng thể nào không nhắc đến bài hát “Dáng đứng Bến Tre” của nhạc sĩ Nguyễn
Văn Tý, với từng lời ca in sâu vào trong lòng người

14


Ảnh:ST
Bên cạnh đó cịn rất nhiều bài hát khác như “Cây dừa” của nhạc sĩ Xuân Hồng,
“Bến Tre xanh biếc quê dừa” của nhạc sĩ Phan Huỳnh Điểu, hay “Hoa dừa” của
nhạc sĩ Võ Đăng Tín,vv…Những bài hát ấy đã góp phần làm hình ảnh cây dừa
sống mãi trong lịng người dân cả nước nói chung,người dân Bến Tre nói riêng.
Dừa còn được chế tác làm nhạc cụ dân tộc, việc này góp phần làm đa dạng hóa
sản phẩm từ dừa,tạo ra những nhạc cụ mang tính đặc trưng của xứ dừa Bến Tre

Những nhạc cụ làm từ dừa. Ảnh:ST
15


Trong hội họa “Từ thế kỷ XVI, làng tranh dân gian Đông Hồ đã xuất hiện
với rất nhiều mẫu tranh nổi tiếng. Mỗi khi nhắc đến làng tranh ấy ít khi người ta
bỏ qua bức tranh Hứng dừa. Hình ảnh trong tranh Hứng dừa thể hiện một gia
đình hạnh phúc viên mãn của người dân quê Việt Nam. Cảnh cha con, vợ chồng

thương yêu giúp đỡ bao dung lẫn nhau, cùng nhau hưởng vị ngọt ngon từ công
sức mà gia đình mình trải qua”(Th.S Trần Minh Thương,Cây dừa-dưới góc nhìn
văn hóa dân gian)

Hứng dừa.Ảnh(ST)
Ngồi ra cây dừa cũng được nhiều họa sĩ khác phác họa dưới nhiều góc độ đa
dạng, phong phú với những chất liệu khác nhau

Tác phẩm “Hồn quê” của họa sĩ Trường Chăm
Với bàn tay tỉ mỉ, khéo léo mà con người Bến Tre đã tạo ra hàng trăm sản
phẩm thủ công mỹ nghệ từ dừa
16


Các sản phẩm thủ công, mỹ nghệ làm từ dừa.Ảnh:ST
Cây dừa luôn là nguồn cảm hứng sáng tạo cho văn học nghệ thuật, điều đó
giúp dừa bay cao và bay xa hơn nữa trong khơng gian văn hóa, và góp phần làm
cho văn hóa dừa khơng bị mai một theo thời gian.
2.5/Lễ hội dừa ở Bến Tre
Cây dừa không biết từ bao giờ đã trở thành một yếu tố vô cùng quan trọng
trong đời sống người dân Bến Tre.Cũng chính vì thế, lễ hội dừa hay cịn gọi là
Festival Dừa được tổ chức nhằm tôn vinh giá trị của cây dừa cũng như những
con người gắn bó thủy chung với dừa.Đây là dịp quảng bá hình ảnh cây dừa Bến
Tre đến với bạn bè gần xa,cũng như khẳng định vị trí,vai trị của cây dừa trong
sự phát triển kinh tế xã hội của Bến Tre,…

17


Lễ hội dừa Bến Tre lần thứ V năm 2019.Ảnh:ST


2.6/Đạo dừa Bến Tre
Đạo Dừa là một nét đặc trưng của văn hóa dừa Bến Tre do ơng Nguyễn Thành
Nam sáng lập “Trong lịch sử văn hóa Việt Nam, cây dừa đã đi vào hết thảy các
loại hình văn hóa dân gian lẫn văn hóa bác học. Tuy nhiên, khơng ai khác, ông
Đạo Dừa là người duy nhất đã nâng cây dừa lên tầm triết lý tôn giáo. Tuy triết
lý Đạo Dừa cịn sơ khai, hoạt động của tơn giáo này đơi lúc tự tố cáo nó khơng
phải là một tơn giáo đích thực, nhưng nó đã bộc lộ đầy đủ niềm tin tôn giáo của
dân tộc - thờ cúng tổ tiên, Phật, Đạo, Kitơ giáo… đều có. Ơng Đạo Dừa sáng
18


tạo một nét tín ngưỡng mới trên tinh thần hỗn dung các tôn giáo – một triết lý
của cây dừa, hoạt động trên vùng đất đặc trưng là dừa…” (ThS Nguyễn Hồng
Anh Tuấn, Giá trị biểu tượng văn hóa của cây dừa Việt Nam nhận diện từ triết lý
đạo dừa)

Khu di tích Đạo Dừa
Cây dừa đã gắn bó với đất và người Bến Tre từ bao đời nay từ tâm linh cho tới
đời thường. Chính vì thế, văn hóa dừa đã tồn tại và đi vào trong tiềm thức của
mỗi người con Bến Tre qua từng thế hệ

CHƯƠNG 3. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN GIÁ TRỊ VĂN HĨA DỪA
Trong q trình tồn tại và phát triển, nền văn hóa dừa của Bến Tre đã khơng ít
lần chịu ảnh hưởng của các nhân tố bên ngoài.Vườn dừa đã hứng chịu hậu quả
nặng nề trong chiến tranh chống giặc ngoại xâm, hay giá dừa rớt giá thê thảm
trong nền kinh tế bao cấp,vv… Nhưng trãi qua bao khó khăn ấy vườn dừa đã
19



được khôi phục và ngày càng phát triển giống như bản chất tốt đẹp của nền văn
hóa dừa khơng bao giờ bị mai một. Và để nền văn hóa dừa ngày một vươn xa
hơn, thì việc bảo tồn và phát huy các giá trị của nó là điều rất cần thiết
3.1/Những định hướng phát triển
Bước vào thời kỳ đổi mới và hội nhập, cây dừa Bến Tre cũng đã có những
bước chuyển mình để hịa vào nhịp sống sơi động của đất nước, nó góp phần
quan trọng trong việc thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội của tỉnh và thực hiện
chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nơng thơn mới
Tại buổi lễ khai mạc Lễ hội dừa Bến Tre lần thứ V năm 2019, Phó Thủ Tướng
Thường trực Chính phủ Trương Hịa Bình u cầu tỉnh Bến Tre “cần tăng cường
xúc tiến thương mại, mở rộng thị trường tiêu thụ từ sản phẩm dừa, phấn đấu
trong vòng 5-10 năm tới nâng kim ngạch xuất khẩu gấp 10 lần so với hiện nay,
góp phần nâng cao thu nhập cho người trồng dừa, tạo nguồn thu nhập ngoại tệ
và đảm bảo cung cấp nguyên liệu cho các ngành công nghiệp chế biến thực
phẩm. Đi kèm với đó là tuyên truyền, quảng bá sâu rộng hình ảnh quê hương xứ
dừa xanh Bến Tre với khơng khí trong lành trên vùng đất địa linh nhân kiệt, sinh
thái biển, văn minh văn hóa miệt vườn giàu bản sắc của Đồng bằng sông Cửu
Long trù phú, nhằm thu hút mạnh mẽ khách du lịch trong và ngoài nước…”
(Hoàng Thị Hoa,Bến Tre thúc đẩy sản phẩm dừa trên con đường hội nhập và
phát triển)
Tỉnh Bến Tre đã đề ra nhiều chính sách thuận lợi để người nơng dân có thể tiếp
tục phát triển vườn dừa. Từ tình cảm gắn bó thủy chung với cây dừa, người dân
Bến Tre đã nghĩ ra nhiều cách để nâng cao giá trị vườn dừa của mình điển hình
là phương thức trồng xen, nuôi xen dừa với các loại cây trồng vật nuôi khác,
phương thức này đem lại hiệu quả kinh tế rất cao đảm bảo đời sống cho người
dân trồng dừa
Phát huy tri thức từ nền văn hóa dừa, người dân Bến Tre đã áp dụng khoa học
công nghệ trong việc chế biến các sản phẩm từ dừa thay cho lao động thủ công
“Từ nguyên liệu của cây dừa, Bến Tre hiện nay đã sản xuất được nhiều loại sản
phẩm. Phần lớn các sản phẩm của ngành chế biến dừa có giá trị gia tăng cao

như: cơm dừa nạo sấy, bột sữa dừa, sữa dừa đóng lon, than hoạt tính, dầu dừa
tinh khiết..., đã tận dụng tất cả những phụ phẩm từ cây dừa để sản xuất, chế
biến các sản phẩm xuất khẩu, góp phần làm tăng giá trị cho cây dừa. Những
năm gần đây, các doanh nghiệp chế biến dừa ln có sự cải tiến nâng cơng
suất, đầu tư mới, quy mơ doanh nghiệp ngày càng lớn. Tồn tỉnh có gần 2.000
doanh nghiệp, cơ sở chế biến dừa, với nhiều loại hình, quy mơ hoạt động khác
nhau và các doanh nghiệp đã ứng dụng khoa học và công nghệ để nâng cao
chuỗi giá trị cây dừa của tỉnh…” (ứng dụng khoa học và công nghệ, nâng cao
20


chuỗi giá trị ngành dừa tỉnh Bến Tre ,congthuongbentre.gov.vn).Và cũng từ
những giá trị mà nền văn hóa dừa đem lại người dân đã tận dụng và làm ra nhiều
cơng trình độc đáo được mọi người công nhận
3.2/ Khai thác du lịch sinh thái vườn dừa
Du lịch dừa là một trong những hình thức phát triển văn hóa dừa. Đến Bến Tre
để chiêm ngưỡng vẻ đẹp của cây dừa, vẻ đẹp tâm hồn của người dân nơi đây thể
hiện qua những sản vật bình dị mà tuyệt đẹp từ dừa. Thơng qua hình thức du lịch
sinh thái vườn dừa, du khách sẽ có dịp tìm hiểu phong tục tập qn của địa
phương qua các hoạt động ăn, nghỉ và cùng làm việc với người trồng dừa, chế
biến các sản phẩm từ dừa
Khi tiếp đón du khách sẽ làm cho người dân Bến Tre tăng thêm niềm tự hào về
cây dừa quê hương, tăng thêm tình yêu với mảnh đất mình đang sinh sống. Qua
đó có thể bảo tồn và phát huy những nét văn hóa tốt đẹp đồng thời góp phần
nâng cao thu nhập bảo đảm đời sống của người dân thơng qua du lịch dừa. Du
lịch dừa cịn góp phần giáo dục kỹ năng sống cho giới trẻ, phát huy văn hóa
truyền của q hương, đó chính là văn hóa dừa
“Trong những năm gần đây, du lịch Bến Tre thu hút ngày càng nhiều khách
du lịch quốc tế đến từ nhiều quốc gia khác nhau, bởi Bến Tre còn giữ được nét
nguyên sơ của đồng bằng Nam bộ được bao phủ một màu xanh của dừa…Du

lịch Bến Tre có nhiều tiềm năng và điều kiện để phát triển đa dạng loại hình du
lịch. Tuy ngành du lịch Bến Tre được đánh giá là sinh sau, đẻ muộn, nhưng sự
quan tâm sâu sát của các cấp chính quyền định hướng, khai thác tiềm năng, thế
mạnh du lịch của tỉnh, đặc biệt là sự đặc thù của dừa nên đã dần đáp ứng được
nhu cầu tham quan của du khách, đưa hình ảnh du lịch Bến Tre đến với bạn bè
quốc tế… quảng bá hình ảnh đất nước con người Bến Tre đến với du khách
trong và ngoài nước về một Bến Tre được mệnh danh là "quê hương xứ dừa".
(Cây dừa-góc nhìn từ ngành du lịch, Trung tâm xúc tiến du lịch tỉnh Bến Tre)
3.3/Lễ hội Dừa-Nơi lưu giữ các giá trị văn hóa
Để lưu giữ và phát triển văn hóa dừa, Bến Tre đã tổ chức một lễ hội lớn dành
riêng cho cây dừa, cho đến nay lễ hội đã trải qua năm kỳ qua các năm
2009,2010,2012,2015 và gần đây nhất là năm 2019
Lễ hội dừa là ngày hội nhằm tôn vinh những giá trị sáng tạo của người thợ
thủ công, người nghệ nhân cũng như là cơ hội để quảng bá, giới thiệu các sản
phẩm được làm từ dừa. Khi du khách đến vào dịp này cũng là cơ hội cho du
khách tham quan và thưởng thức các sản phẩm, món ăn, thức uống,… được chế
21


biến từ dừa
Các hoạt động trong lễ hội dừa như liên hoan ẩm thực xứ dừa, biểu diễn trang
phục dừa, hội thi người đẹp xứ dừa, hay các tour du lịch trải nghiệm sông nước
miệt vườn xứ dừa,vv…đã giới thiệu một cách sinh động đất và người Bến Tre
góp phần đẩy mạnh phát triển văn hóa dừa, khơng chỉ vậy các hoạt động này cịn
góp phần thu hút vốn đầu tư từ nơi khác phục vụ cho việc phát triển kinh tế
chung của tỉnh
Thông qua lễ hội dừa cũng đã nói lên được vị trí quan trọng của cây dừa trong
đời sống của cư dân Bến Tre, tôn vinh giá trị tốt đẹp của cây dừa cũng như người
trồng dừa.
KẾT LUẬN

Cây dừa đã sát cánh cùng đất và người Bến Tre từ lúc khai hoang mở cõi, cùng
trải qua bao nhiêu khó khăn và thách thức, chính vì thế dừa đã chiếm một vị trí
đặc biệt quan trọng trong đời sống của người dân Bến Tre. Dừa đã gắn bó với cư
dân nơi đây từ đời sống bình thường cho đến đời sống tâm linh. Cây dừa dường
như đã đi sâu vào tâm thức của mỗi người con đất Bến Tre và là một trong
những nhân tố góp phần làm cho đời sống kinh tế cũng như văn hóa của người
dân Bến Tre thêm phong phú, tạo thành những nét riêng, độc đáo trong sắc thái
chung của vùng văn hóa Nam bộ.
Nghề trồng dừa được xem như một biểu trưng của vùng đất miệt vườn-Bến Tre,
và nó ln đóng một vai trò quan trọng trong việc phát triển kinh tế xã hội của
tỉnh góp phần xây dựng nơng thơn mới, nâng cao cải thiện đời sống con người
Cây dừa không chỉ là cây chiến lược mà nó cịn là một biểu trưng văn hóa
mang linh hồn của quê hương Đồng Khởi-Văn hóa Dừa
Cây dừa với lịng thủy chung son sắt đã, đang, và sẽ tiếp tục góp phần tạo cho
những làng quê Nam Bộ nói chung cũng như làng quê Bến Tre nói riêng, có
thêm nhiều sắc thái quê hương, mà khi đi xa khiến cho con người ta luôn nhớ
khôn nguôi, luôn trăn trở nhớ về Bến Tre- đảo dừa xanh
Văn hóa Dừa hiện nay khơng chỉ là tài sản riêng của Bến Tre mà nó cịn là một
trong những giá trị văn hóa tinh thần độc đáo của dân tộc, cũng chính là niềm tự
hào nhất của con người nơi đây, bởi cứ mỗi khi nhắc đến Bến Tre không ai
không nghĩ đến cây dừa-biểu trưng của vùng đất Bến Tre

22


“Bến Tre xứ sở cây dừa
Hiên ngang dáng đứng từ xưa tới giờ…”
(Trích u q Bến Tre ơi, thơ Hồng Lê Duy)

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.Trần Ngọc Thêm, 1999.Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nhà xuất bản giáo dục
2.Bách khoa tồn thư mở. Dừa
/>3.HHD Bến Tre, Lên liếp trồng dừa-cách ứng xử độc đáo của cư dân Bến Tre với
thiên nhiên.
/>Module=Content&Action=view&id=4790&Itemid=2
4.Lê Thị Ngọc Điệp. Ẩm thực dừa ở Bến Tre từ gốc nhìn địa văn hóa
/>Module=Content&Action=view&id=4576&Itemid=2
5.Dừa trong ẩm thực
/>Module=Content&Action=view&id=4034&Itemid=137
6. Hân Hân, Món ngon từ dừa trong ẩm thực Bến Tre
‘
7.Nguyễn Công Lý, Cây dừa trong văn chương Việt Nam
/>23


Module=Content&Action=view&id=4286&Itemid=2
8.Lê Anh Xuân 1965, Tiếng gà gáy, Nhà xuất bản Văn học
9.Trần Đăng Khoa,1999, Góc sân và khoảng trời, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc
10.Trần Minh Thương,Cây dừa- Dưới góc nhìn Văn hóa dân gian
/>Module=Content&Action=view&id=216&Itemid=2
11.Nguyễn Hồng Anh Tuấn, Giá trị biểu tượng văn hóa của cây dừa Việt Nam
nhận diện từ triết lý đạo dừa />Module=Content&Action=view&id=4168&Itemid=2
12.Hoàng Thị Hoa, Bến Tre thúc đẩy sản phẩm từ dừa trên con đường hội nhập
và phát triển
/>
24


25