Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn sáng kiến kinh nghiệm:
Hiện nay việc đổi mới phương pháp giảng dạy nhằm phát huy tính tích
cực, chủ động của học sinh khơng cịn là vấn đề mới, vấn đề xa lạ đối với giáo
viên THPT. Nó đã đi vào ý thức của mỗi giáo viên khi chuẩn bị một bài giảng,
tuy nhiên việc sử dụng các phương pháp dạy học, hình thức dạy học, kĩ thuật
dạy học của rất nhiều giáo viên còn những hạn chế nhất định : cịn nặng về
hình thức và thực hiện chưa đúng các quy trình của một hình thức dạy học,
chưa xác định rõ được mục tiêu, trách nhiệm vai trò của giáo viên, học sinh.
Do vậy dẫn đến các tiết dạy đạt kết quả chưa cao, học sinh tham gia chưa tích
cực, chưa thật sự phát huy hết các khả năng của học sinh và học sinh chưa
thật sự hứng thú, tự giác khi học mơn địa lí.
Trước những vấn đề thực tế trên ở rất nhiều trường THPT trên địa bàn
tỉnh Trà Vinh nói chung và trường THPT Long Khánh nói riêng, qua q trình
giảng dạy tơi chọn sáng kiến, kinh nghiệm “ Phát huy tính tích cực của học
sinh khi học địa lí thơng qua việc sử dụng hiệu quả phương pháp dạy học tích
cực”.
Thơng qua kết quả của sáng kiến, từng bước thay đổi phương pháp và
hình thức dạy học của giáo viên giảng dạy môn địa lí hiện nay, từng bước
nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập.
2. Lịch sử của sáng kiến kinh nghiệm:
PGS.TS Nguyễn Đức Vũ (2007), Kĩ thuật dạy học địa lí ở trường phổ
thơng, NXB Giáo dục, TP Hồ Chí Minh. Đây là một cơng trình nghiên cứu
làm cơ sở lí luận rất quan trọng, nội dung có nêu rõ thế nào là phương pháp
dạy học tích cực, phân biệt rõ phương pháp dạy học và kĩ thuật dạy học, giới
thiệu một số phương pháp và kĩ thuật dạy học tích cực hiện nay trong mơn địa
lí từ lớp 4 đến lớp 12. Sách Kĩ thuật dạy học địa lí ở trường phổ thông đề cập
đến những việc làm thông thường của các giáo viên dạy mơn địa lí. Đó là việc
xác định mục tiêu bài dạy, chọn kiến thức cơ bản, mở bài, sử dụng kết hợp các

phương pháp dạy học cụ thể, củng cố bài và biện soạn đề kiểm tra, thi kiến
thức bộ môn,…Và tác giả đã biến những việc làm quen thuộc này từ một khía
cạnh khác, khía cạnh đổi mới phương pháp dạy học. Tuy nhiên sách Kĩ thuật
dạy học địa lí ở trường phổ thơng cũng cịn những hạn chế nhất định đó là:
nội dung đề cập đến những kiến thức phổ thông của chương trình sách giáo
khoa cũ do vậy một số điểm khơng phù hợp với sách giáo khoa hiện hành, và
GVTH: Nguyễn Bá Phúc

1

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

một số ví dụ chỉ áp dụng cho chương trình địa lí lớp 10. Sách cũng chưa tập
trung nhiều vào hướng dẫn cách áp dụng, thực hiện các kĩ thuật mà hướng
dẫn xác định mục tiêu bài học, phương tiện dạy học, cách biên soạn đề kiểm
tra…Do vậy nội dung kĩ thuật dạy học chưa được phân tích sâu.
Phạm Thị Sen (2008), Hướng dẫn thực hiện chương trình sách giáo
khoa lớp 12 mơn địa lí, NXB Giáo dục. Tài liệu giới thiệu chương trình, mục
tiêu, phạm vi, cấu trúc cac yêu cầu đối với nội dung giáo dục lớp 12, chuẩn
kiến thức kĩ năng, những điểm mới và những nội dung tích hợp trong chương
trình, sách giáo khoa mới lớp 12 THPT. Tài liệu cũng nêu các phương pháp
dạy học bộ môn, đặc biệt là việc đổi mới phương pháp dạy học theo hướng
phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo, khả năng tự học của học sinh,
hướng dẫn thiết kế kế hoạch bài học, tổ chức các hoạt động giáo dục, hướng
dẫn phương pháp dạy một số bài cụ thể, hướng dẫn kiểm tra đánh giá theo
hướng đổi mới, hướng dẫn sử dụng thiết bị dạy học,…Tài liệu là một cơng
trình nghiên cứu, biên soạn của các tác giả là chủ biên, tổng chủ biên, tác giả

sách giáo khoa lớp 12 do vậy đã thế hiện rất rõ các nội dung đã nêu, trong đó
đặc biệt có đề cập đến phương pháp dạy học và việc áp dụng các phương
pháp đó qua một số bài cụ thể. Tuy nhiên ít đề cập đến các kĩ thuật dạy học.
Tài liệu là cơ sở lí luận về phương pháp dạy học, tinh thần đổi mới chương
trình và thực hiện chương trình.
Nguyễn Hải Châu, Phạm Thị Sen, Nguyễn Đức Vũ (2007), Những vấn
đề chung về đổi mới giáo dục Trung học phổ thông, NXB Giáo dục. Tài liệu
cũng nêu những vấn đề chung về đổi mới giáo dục phổ thông, một số vấn đề
về đổi mới phương pháp dạy học mơn địa lí THPT, đổi mới việc sử dụng các
phương tiện dạy học, các thiết bị, kĩ thuật dạy học hiện đại, đổi mới các hình
thức tổ chức dạy học địa lí và thiết kế bài dạy địa lí THPT.
Mỗi tài liệu phục vụ cho mục đích khác nhau, với những nội dung khác
nhau. Song trong mỗi tài liệu trên đều có đề cập đến các phương pháp dạy học
địa lí hiện nay, cách thức và phương pháp áp dụng các phương pháp, hình
thức dạy học vào các bài dạy cụ thể.
3. Mục đích nghiên cứu:
- Giúp giáo viên phân biệt rõ phương pháp dạy học và hình thức dạy
học hay kĩ thuật dạy học.
- Giúp giáo viên sử dụng đúng và có hiệu quả các hình thức dạy học
tích cực hiện nay.
GVTH: Nguyễn Bá Phúc

2

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

- Thay đổi phương pháp giảng dạy của giáo viên để từng bước nâng cao

chất lượng dạy học.
- Từ việc thay đổi hình thức tổ chức dạy học nhằm phát huy tính tích
cực, chủ động và lịng u thích bộ mơn của học sinh.
4. Phương pháp nghiên cứu:
- Phương pháp nghiên cứu lí thuyết: nhằm tổng hợp cơ sở lí luận về đổi
mới chương trình giáo dục THPT, phân biệt được phương pháp dạy học và
hình thức dạy học, kĩ thuật dạy học. Những phương pháp, hình thức dạy học
tích cực hiện nay.
- Phương pháp thực nghiệm: đối chiếu kết quả học tập của học sinh và
kết quả phiếu khảo sát thông qua việc thay đổi hình thức dạy học và khơng
thay đổi hoặc thay đổi mang tính hình thức.
- Phương pháp điều tra: Nhằm khảo sát kết quả học tập của học sinh và
sự hứng thú, chủ động của học sinh qua các tiết dạy khác nhau.
5. Giới hạn ( phạm vi ) nghiên cứu:
- Phân biệt sự khác nhau giữa phương pháp dạy học và hình thức dạy
học.
- Phân tích một số phương pháp và hình thức dạy học tích cực mà giáo
viên thường hay sử dụng và những điều cần lưu ý.
- Áp dụng hình thức dạy học tích cực qua một số bài dạy cụ thể.
6. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu:
- Giúp giáo viên phân biệt rõ phương pháp dạy học và hình thức dạy
học.
- Giới thiệu một số hình thức dạy học tích cực hiện nay và những điều
cần lưu ý.
- Vận dụng một số hình thức dạy học tích cực qua một số bài cụ thể.

GVTH: Nguyễn Bá Phúc

3


Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

NỘI DUNG
1. Đổi mới phương pháp dạy học và một số phương pháp dạy học tích
cực hiện nay:
1.1 Quan điểm về đổi mới phương pháp dạy học
Định hướng đổi mới phương pháp dạy và học đã được xác định trong
Nghị quyết Trung ương 4 khóa VII ( 1-1993), Nghị quyết Trung ương 2 khóa
VIII(12-1996), được thể chế hóa trong luật giáo dục(2005), được cụ thể hóa
trong các chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đặc biệt chỉ thị số 14 (4-1999).
Luật giáo dục điều 28.2,đã ghi “ Phương pháp giáo dục phổ thơng phải
phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với
đặc điểm của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, khả
năng làm việc theo nhóm, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn,
tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”.
Có thể nói cốt lõi của đổi mới phương pháp dạy và học là hướng tới
hoạt động học tập chủ động, chống lại thói quen học tập thụ động.
Theo PGS.TS Nguyễn Đức Vũ thì việc đổi mới phương pháp dạy học ở
trường trung học phổ thông được diễn ra theo bốn hướng chủ yếu:
+ Phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh.
+ Bồi dưỡng phương pháp tự học.
+ Rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.
+ Tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.
Trong đó, hướng phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động của học sinh là cơ
bản, chủ yếu, chi phối đến ba hướng sau. Để thực hiện điều đó giáo viên cần
vận dụng mọi phương pháp dạy học hiện có một cách linh hoạt, đồng thời
từng bước vận dụng các phương pháp dạy học hiện đại như PPDH hợp tác

(PPDH cùng tham gia), PPDH giải quyết vấn đề,...nhằm giúp học sinh biết
cách tự học, biết cách hợp tác trong tự học; tích cực chủ động, sáng tạo trong
việc phát hiện và giải quyết vấn đề để vừa có được những kiến thức cần thiết,
vừa rèn luyện được các năng lực hành động.
Như vậy mục đích cuối cùng của đổi mới phương pháp dạy học đó là
nhằm phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen
và khả năng tự học, tinh thần hợp tác, kĩ năng vận dụng kiến thức vào những
tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tiễn. Thông qua đó học sinh
tìm tịi, khám phá, phát hiện và xử lí thơng tin, tự tìm ra kiến thức.
GVTH: Nguyễn Bá Phúc

4

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

1.2 Một số phương pháp dạy học tích cực thường được giáo viên áp dụng ở
trường phổ thông:
1.2.1 Phương pháp vấn đáp ( đàm thoại):
Đối với phương pháp này giáo viên đặc ra những câu hỏi để học sinh
trả lời, hoặc có thể tranh luận với nhau hoặc với cả giáo viên, qua đó học sinh
lĩnh hội được nội dung bài học.
Tuy nhiên các mức độ vấn đáp cũng rất khác nhau: vấn đáp tái hiện,
vấn đáp giải thích minh họa, vấn đáp tìm tịi.
Trong ba hình thức trên thì vấn đáp tái hiện thường được giáo viên sử
dụng nhất, thông thường giáo viên chỉ nêu những câu hỏi yêu cầu học sinh
dựa vào sách giáo khoa để trả lời, phần lớn giáo viên chưa mạnh dạn vận
dụng những câu hỏi yêu cầu học sinh phải vận dụng kiến thức để chứng minh,

giải thích hoặc tìm tịi kiến thức.
Để thực hiện thành cơng phương pháp này việc chuẩn bị hệ thống các
câu hỏi là rất quan trọng, nội dung các câu hỏi phải có tính hệ thống, liên tục
từ những câu hỏi tái hiện đến những câu hỏi ở mức độ cao hơn. Tuy nhiên
việc chuẩn bị hệ thống câu hỏi cũng cần dựa vào nội dung của bài học, nếu
không sẽ không làm rõ được trọng tâm bài và mất nhiều thời gian.
1.2.2 Phương pháp thảo luận:
Là phương pháp trong đó học sinh trao đổi với nhau xoay quanh một
vấn đề được đặt ra dưới dạng câu hỏi, bài tập, hay nhiệm vụ nhận thức.
Thảo luận được tiến hành dưới nhiều hình thức khác nhau: thảo luận
nhóm nhỏ, thảo luận ghép đơi hoặc thảo chung tồn lớp. Trong các hình thức
trên thì thảo luận nhóm nhỏ thường hay được sử dụng nhất.
Tuy nhiên để phương pháp thảo luận đạt hiệu quả cần được tiến hành
theo các bước sau:
- Chuẩn bị thảo luận( chia nhóm ): trong bước này giáo viên cần bố trí
vị trí các nhóm, lựa chọn các thành viên trong nhóm về cơ bản khả năng của
các nhóm phải tương đương nhau, khơng chia nhóm có nhiều học sinh giỏi,
nhóm kia có nhiều học sinh yếu.
- Giao nhiệm vụ cho từng nhóm: khi giao nhiệm vụ thảo luận cho từng
nhóm cần rõ ràng, cụ thể các thành viên trong lớp điều hiểu và có thể giao cho
mỗi nhóm một nhiệm vụ hoặc các nhóm có chung nhiệm vụ.

GVTH: Nguyễn Bá Phúc

5

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực


- Tiến hành thảo luận: thảo luận sơi nổi, trật tự, có ghi chép cẩn thận,
chọn lọc, tổng hợp ý kiến. Giáo viên hướng dẫn uốn nắn lệch lạc, điều chỉnh
hướng thảo luận, không giải đáp thắc mắc.
- Tổng kết thảo luận: Học sinh có thể cử đại diện nhóm trình bày kết
quả thảo luận của nhóm hoặc do giáo viên chỉ định, sau đó các nhóm khác
nêu các ý kiến khác hợp lí hơn ( nếu có), giáo viến đi sâu làm rõ các nội dung
đúng, đồng thời uốn nắn những sai sót của học sinh, giải đáp những thắc mắc,
nhận xét kết quả làm việc của các nhóm, các thành viên khi tham gia thảo
luận, tuyên dương những học sinh tham gia thảo luận tích cực.
1.2.3 Phương pháp tranh luận:
Trong một bài học có thể có những nội dung làm xuất hiện hai hoặc
nhiều cách giải quyết khác nhau. Giáo viên nêu các khả năng giải quyết vấn
đề đó và khảo sát ý kiến học sinh để phân loại số em chọn cách này, số em
chọn cách khác. Sau đó giáo viên đặc câu hỏi “ Tại sao em lại chọn cách này
mà khơng chọn cách khác?”. Từ đó học sinh tranh luận với nhau. Tuy nhiên
trong quá trình tranh luận giáo viên cần hướng học sinh vào chủ đề chính
hoặc uốn nắn sửa ngay những vấn đề thiếu chính xác.
Ngồi ba phương pháp rất hay được giáo viên sử dụng trong q trình
giảng dạy, thì cịn rất nhiều phương pháp dạy học tích cực khác: phương pháp
động não, phương pháp báo cáo,…cũng mang lại hiệu quả tích cực.
Tuy nhiên khi sử dụng bất kì phương pháp nào thì vai trị của người
giáo viên rất quan trọng, phải nghiên cứu kĩ cách tổ chức để điều khiển học
sinh hoạt động theo đúng nội dung đã được định hướng.
2. Sự khác nhau giữa phương pháp dạy học, hình thức dạy học và kĩ
thuật dạy học:
2.1 Phương pháp dạy học:
Phương pháp dạy học được hiểu là những hình thức, cách thức hoạt
động của giáo viên và học sinh trong những điều kiện dạy học xác định nhằm
đạt mục đích dạy học. Bao gồm có những phương pháp dạy học như:

- Phương pháp thuyết trình
- Phương pháp vấn đáp, đàm thoại
- Phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề
- Dạy học với lí thuyết tình huống
- Dạy học với lí thuyết kiến tạo
- Phương pháp thảo luận
GVTH: Nguyễn Bá Phúc

6

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

- Phương pháp tranh luận…
2.2 Hình thức dạy học:
Hình thức tổ chức dạy học là hình thức bên ngồi của phương pháp dạy
học được xác lập theo những cấu trúc xác định nhằm thực hiện các nhiệm vụ
dạy học. Có thể có những hình thức dạy học khác nhau như:
- Dạy học với hình thức tổ chức hội thảo
- Dạy học với hình thức hợp tác, thảo luận theo nhóm nhỏ
- E-learning
- Dạy học theo hình thức tổ chức thực hiện Dự án,…
2.3 Kĩ thuật dạy học:
Kĩ thuật dạy học là những biện pháp, cách thức hành động của giáo
viên và học sinh trong các tình huống hành động nhỏ nhằm thực hiện và điều
khiển quá trình dạy học. Kĩ thuật dạy học được hiểu là đơn vị nhỏ nhất của
phương pháp dạy học. Trong mỗi phương pháp dạy học có nhiều kĩ thuật dạy
học khác nhau. Ví dụ trong phương pháp đàm thoại có kĩ thuật đặt câu hỏi, kĩ

thuật giao tiếp với người được hỏi,…Một số kĩ thuật dạy học như:
- Huy động tư duy
- Tham vấn bằng phiếu
- Kĩ thuật phịng tranh
- Thơng tin phản hồi
- Kĩ thuật điều phối
3. Vận dụng một số phương pháp dạy học qua các bài học cụ thể:
3.1 Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm:
a. Vận dụng hình thức thảo luận nhóm để dạy mục gió mùa bài “ Thiên
nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa”
Để tiến hành dạy mục này giáo viên chia lớp ra làm hai nhóm và yêu
cầu các nhóm như sau:
Nhóm 1: Đọc mục 1c trong SGK, quan sát bản đồ khí hậu trong atlat,
kết hợp với hiểu biết của bản thân. Hãy hồn thành các thơng tin trong bảng
sau về gió mùa mùa đơng ở nước ta.
Loại gió

Nguồn gốc

GVTH: Nguyễn Bá Phúc

Thời gian
hoạt động

Phạm vi
hoạt động

7

Hướng gió


Kiểu thời
tiết đặc
trưng

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

Gió mùa Đơng Bắc gây mưa lớn ở khu vực nào………………………..
Giải thích:……………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Nhóm 2: Đọc mục 1c trong SGK, quan sát bản đồ khí hậu trong atlat,
kết hợp với hiểu biết của bản thân. Hãy hồn thành các thơng tin trong bảng
sau về gió mùa mùa hạ ở nước ta.
Loại gió

Nguồn gốc

Thời gian
hoạt động

Phạm vi
hoạt động

Hướng gió


Kiểu thời
tiết đặc
trưng

Gió mùa Tây Nam gây mưa lớn ở khu vực nào………………………..
Giải thích:……………………………………………………………….
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
…………………………………………………………………………………
Học sinh thảo luận và trình bày kết quả, hoặc dán kết quả thảo luận
dưới dạng poster.
b. Sử dụng phương pháp thảo luận trong dạy học mục III (Đơ thị hố),
bài SỰ PHÂN BỐ DÂN CƯ, CÁC LOẠI HÌNH QUẦN CƯ VÀ ĐƠ THỊ HỐ (Địa 10,
Ban KHTN)
Giáo viên Chia lớp thành các nhóm thích hợp. Mỗi nhóm được phát
một phiếu học tập và điền vào phiếu các nội dung cần thiết, trên cơ sở ý kiến
trao đổi, thảo luận tồn nhóm.
Giáo viên chia nhóm và u cầu các nhóm:
1. Phân tích bảng số liệu SGK: Tỉ lệ dân thành thị và nông thôn thời kì
1900 - 2005 (đơn vị: %), nhân xét về sự thay đổi tỉ lệ dân cư thành thị và nông
thôn trên thế giới trong giai đoạn 1900 - 2005:
a) Tỉ lệ dân thành thị:....................................................................................
b) Tỉ lệ dân nông thôn:...................................................................................
2. Quan sát hình 24.1 (Lược đồ tỉ lệ dân thành thị thế giới năm 2005),
nhận xét và giải thích, ghi vào bảng sau:
Tỉ lệ dân thành thị
GVTH: Nguyễn Bá Phúc

Khu vực, châu lục
8


Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

Cao nhất

...............................................................................

Thấp nhất

........................................................................................
.

3. Kể những biểu hiện chứng tỏ lối sống của cư dân nơng thơn nhích lại
gần lối sống thành thị:
- Tỉ lệ số dân không làm nông nghiệp (thay đổi như thế nào?)………………...
- Cấu trúc các điểm dân cư (thay đổi như thế nào?)……………………………
- Các biểu hiện khác:…………………………………………………………...
4. Đơ thị hóa khơng xuất phát từ cơng nghiệp hóa sẽ có những ảnh hưởng như
thế nào đến phát triển kinh tế - xã hội và môi trường?
.............................................................................................................................
3.2 Sử dụng phương pháp tranh luận:
Ví dụ 1: Khi dạy mục III.2 (Tình hình trồng rừng), bài ĐỊA LÍ NGÀNH
TRỒNG TRỌT (Địa 10):
- Giáo viên đặt câu hỏi: Để làm giàu vốn rừng nước ta, hiện nay cần có
những biện pháp gì?
- Học sinh (nhiều ý kiến khác nhau): bảo vệ rừng, sử dụng hợp lí tài
nguyên rừng, trồng rừng.

- Giáo viên (tiếp): Em nào ủng hộ biện pháp bảo vệ rừng (đưa tay), ủng
hộ biện pháp sử dụng hợp lí tài nguyên rừng (đưa tay), ủng hộ biện pháp
trồng rừng (đưa tay). Sau đó, giáo viên đặt câu hỏi, yêu cầu học sinh có cùng
chung ý kiến trao đổi với nhau và trình bày cho tồn lớp nghe quan điểm của
mình: "Tại sao em chọn biện pháp bảo vệ rừng?", "Tại sao em chọn biện pháp
trồng rừng?",...
- Trên cơ sở ý kiến của các "nhóm", giáo viên đi đến khẳng định biện
pháp trồng rừng. Việc lí giải của giáo viên về biện pháp trồng rừng cần lưu ý
kết hợp với tổng kết lại các ý kiến đúng của học sinh.
Ví dụ 2: Sử dụng phương pháp tranh luận trong dạy học bài: "ĐỒNG
BẰNG SÔNG CỬU LONG - VẤN ĐỀ LƯƠNG THỰC, THỰC PHẨM"
(Địa 12). Nội dung: Định hướng lớn về sản xuất lương thực, thực phẩm của
ĐBSCL
- Mục tiêu: Học sinh hiểu được việc khai thác hay tăng diện tích trồng trọt,
mặc dù góp phần vào tăng sản lượng lương thực, nhưng cũng cần quan tâm đến
việc bảo tồn một phần nhất định của mơi trường sinh thái, vì lợi ích nhiều mặt
của đời sống con người.
- Chuẩn bị: Một số thông tin về tăng diện tích canh tác ở ĐBSCL và tư
liệu về vùng Đồng Tháp Mười.
- Hoạt động:
GVTH: Nguyễn Bá Phúc

9

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

+ Giáo viên nêu vấn đề: Hiện nay trong việc khai thác các diện tích cịn

hoang hóa ở ĐBSCL, liên quan đến vùng Đồng Tháp Mười, có ý kiến trái
nhau:
Một bên (A) cho rằng: Cần phải khai hoang hết diện tích Đồng Tháp
Mười đưa vào sản xuất nơng nghiệp, để tăng diện tích canh tác nhằm góp
phần tăng sản lượng lương thực của cả nước.
Một bên (B) cho rằng: Chỉ khai thác một số diện tích nhất định. Phần
cịn lại của tự nhiên hoang dã cần đuợc bảo vệ, vì đó là vùng sinh thái quan
trọng ở ĐBSCL.
Ý kiến nào nên được ủng hộ, ý kiến nào không?
+ Giáo viên lấy ý kiến của học sinh (bằng cách đưa tay). Có một số em
ủng hộ ý kiến A, một số ủng hộ ý kiến B.
+ GV đặt câu hỏi tương tự cho cả 2 phía HS "Tại sao em ủng hộ ý kiến
này mà khơng ủng hộ ý kiến kia?". Sau đó tổ chức cho HS tranh luận khoảng
5 phút. Lưu ý, các em nói ngắn và một học sinh ở mỗi phía chỉ được phép nêu
một ý kiến tranh luận.
+ Giáo viên tổng hợp các ý kiến tranh luận, phân tích có cơ sở khoa học
của việc phát triển sản xuất đi đơi với bảo vệ và sử dụng hợp lí tự nhiên vì lợi
ích nhiều mặt của con người hiện nay và tương lai.
4. Kết quả:
Việc vận dụng phương pháp tranh luận được áp dụng cho lớp 12VL
( lớp thực nghiệm ) tại trường THPT chuyên Vị Thanh năm học 2010-2011 và
đối chiếu với kết quả giảng dạy các nội dung trên bằng phương pháp truyền
thống diễn giảng, hoặc đàm thoại với các câu hỏi chưa có hệ thống đối với lớp
12V ( lớp đối chứng) Qua bài học sử dụng và cải tạo tự nhiên ở Đồng bằng
sông Cửu Long, mục “các giải pháp sử dụng và cải tạo tự nhiên ở ĐBSCL”.
Qua khảo sát sự hứng thú và kết quả bài kiểm tra nhận thức sau tiết học
của hai lớp thu được kết quả như sau:
Bảng 4.1 Kết quả khảo sát sự hứng thú của học sinh qua tiết học

Lớp 12VL

Lớp 12V

TS
học
sinh
19
17

Rất
hứng
thú
1052,6%
741,2%

Hứng thú

Bình thường

Khơng
hứng thú

631,5%
423,5%

210,6%
15,9%

15,3%
529,4%


Bảng 4.2 Kết quả bài kiểm tra nhận thức
GVTH: Nguyễn Bá Phúc

10

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

Lớp 12VL
Lớp 12V

Tổng
Học sinh
19
17

Giỏi
(8đ -10đ)
947,4%
529,4%

Khá
(6,5đ -7,5đ)
842,1%
952,9%

TB
(5,0đ -6,0đ)

210,5%
317,7%

Yếu
(3,5đ -4,0đ)
0
0

Kém
<3,5đ
0
0

Như vậy cũng cùng nội dung và đối tượng nhận thức của hai lớp tương
đương nhau nhưng cách tổ chức giảng dạy khác nhau cho thấy kết quả khác
nhau. Lớp 12VL với việc vận dụng hình thức tranh luận các em tỏ ra rất hứng
thú, các em tranh luận sơi nổi và thích thú với tiết học, từ đó học sinh tham
gia tích cực, chủ động nêu lên những suy nghĩ của mình về vấn đề mình cho
là hợp lí và sau đó giáo viên tổng hợp những ý kiến của học sinh, từ những
thông tin giáo viên đã chuẩn bị trước để đi đến kết luận ý hợp lí nhất. Ngược
lại đối với lớp 12V cũng cùng nội dung trên nhưng cách tổ chức khác theo
phương pháp đàm thoại chưa có hệ thống các em tỏ ra thụ động hơn, ít hứng
thú với tiết học và kết quả thu được qua bài kiểm nhận thức đạt điểm giỏi thấp
hơn và trung bình thì cao hơn.

GVTH: Nguyễn Bá Phúc

11

Trường THPT Long Khánh



Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

KẾT LUẬN
1.Kết luận
Có thể nói việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích
cực, chủ động của học sinh khơng còn là vấn đề mới. Song việc sử dụng các
phương pháp, hình thức tổ chức dạy học, những kĩ thuật dạy học hiện nay của
giáo viên cũng cịn mang tính hình thức, nếu giáo viên khơng nghiên cứu kĩ
cách thức tổ chức, các bước thực hiện thì sẽ khơng mang lại hiệu quả, thậm
chí lập đi lập lại những phương pháp một cách máy móc gây nhàm chán trong
học sinh. Do vậy để việc vận dụng các hình thức tổ chức dạy học, phương
pháp dạy học mang lại hiệu quả cao phụ thuộc hoàn toàn vào năng lực của
giáo viên, muốn làm được đều đó giáo viên phải nghiên cứu và nắm vững các
bước trước khi tổ chức một hình thức hay phương pháp dạy học tích cực,
đồng thời phải xác định rõ nội dung bài học từ đó lựa chọn những nội dungphương pháp-hình thức dạy học cho phù hợp với từng nội dung bài học nêu
trên. Cũng có thể khẳng định rằng khơng chỉ có hình thức dạy học thảo luận
hay tranh luận mới mang lại hiệu quả vì phương pháp thuyết trình hay đàm
thoại cũng mang lại hiệu quả cao. Như vậy để tiết học có hiệu quả, học sinh
hoạt động tích cực phụ thuộc vào việc nghiên cứu tổ chức, sự sáng tạo của
giáo viên, sự tham gia tích cực của học sinh.
2. Đề xuất, kiến nghị
2.1 Đối với giáo viên
- Thiết kế, tổ chức, hướng dẫn học sinh thực hiện các hoạt động học tập
với các hình thức đa dạng, phong phú có sức hấp dẫn, phù hợp với đặc trưng
bài học, với đặc điểm và trình độ học sinh, với điều kiện cụ thể của lớp, của
trường.
- Động viên, khuyến khích, tạo cơ hội và điều kiện cho học sinh được
tham gia tích cực, chủ động, sáng tạo, tạo niềm vui, hứng khởi và thái độ tự

tin trong học tập.
- Hướng dẫn học sinh sử dụng các thiết bị, đồ dung học tập, rèn luyện
các kĩ năng, sử dụng có hiệu quả các giờ thực hành.
- Sử dụng các phương pháp và hình thức dạy học hợp lí, hiệu quả, linh
hoạt phù hợp với nội dung, đặc điểm học sinh, điều kiện vật chất của lớp, của
trường.
- Nghiên cứu cở sở lí luận, cách thức tổ chức các hình thức dạy học tích
cực hiện nay.
GVTH: Nguyễn Bá Phúc

12

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

2.2 Đối với học sinh
- Tích cực suy nghĩ, chủ động tham gia các hoạt động học tập.
- Tích cực sử dụng thiết bị, đồ dùng học tập
- Mạnh dạn trình bày và bảo vệ ý kiến, quan điểm cá nhân, tích cực
thảo luận, tranh luận, đặt câu hỏi cho bản thân, cho giáo viên, cho bạn.
- Biết tự đánh già và đánh giá các ý kiến, quan điểm, sản phẩm hoạt
động học tập của bản thân và bạn bè.

GVTH: Nguyễn Bá Phúc

13

Trường THPT Long Khánh



Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

MỤC LỤC
MỞ ĐẦU................................................................................................................................1
1. Lí do chọn sáng kiến kinh nghiệm:................................................................................1
2. Lịch sử của sáng kiến kinh nghiệm:...............................................................................1
3. Mục đích nghiên cứu:.....................................................................................................2
4. Phương pháp nghiên cứu:...............................................................................................3
5. Giới hạn ( phạm vi ) nghiên cứu:...................................................................................3
6. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu:..............................................................................3
NỘI DUNG............................................................................................................................4
1. Đổi mới phương pháp dạy học và một số phương pháp dạy học tích cực hiện nay:.....4
1.1 Quan điểm về đổi mới phương pháp dạy học..........................................................4
1.2 Một số phương pháp dạy học tích cực thường được giáo viên áp dụng ở trường
phổ thông:.......................................................................................................................5
1.2.1 Phương pháp vấn đáp ( đàm thoại):..................................................................5
1.2.2 Phương pháp thảo luận:.....................................................................................5
1.2.3 Phương pháp tranh luận:...................................................................................6
2. Sự khác nhau giữa phương pháp dạy học, hình thức dạy học và kĩ thuật dạy học:.......6
2.1 Phương pháp dạy học:..............................................................................................6
2.2 Hình thức dạy học:...................................................................................................7
2.3 Kĩ thuật dạy học:......................................................................................................7
3. Vận dụng một số phương pháp dạy học qua các bài học cụ thể:...................................7
3.1 Sử dụng phương pháp thảo luận nhóm:....................................................................7
3.2 Sử dụng phương pháp tranh luận:............................................................................9
4. Kết quả:........................................................................................................................10
KẾT LUẬN..........................................................................................................................12
1.Kết luận.........................................................................................................................12

2. Đề xuất, kiến nghị........................................................................................................12
2.1 Đối với giáo viên....................................................................................................12
2.2 Đối với học sinh.....................................................................................................13

GVTH: Nguyễn Bá Phúc

14

Trường THPT Long Khánh


Phát huy tính tích cực của học sinh thơng qua việc sử dụng hiệu quả PPDH tích cực

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Nguyễn Hải Châu, Phạm Thị Sen, Nguyễn Đức Vũ, Những vấn đề
chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông,NXB Giáo dục,Hà Nội.
Phạm Thị Sen (2008), Hướng dẫn thực hiện chương trình sách giáo
khoa lớp 12 mơn địa lí, NXB Giáo dục, Thái Nguyên.
PGS.TS Nguyễn Đức Vũ (2007), Kĩ thuật dạy học địa lí,NXB Giáo
dục,TP Hồ Chí Minh.

GVTH: Nguyễn Bá Phúc

15

Trường THPT Long Khánh