Nơng Tuấn Anh - 18032420

NHÀ VĂN MẠC NGƠN VỚI TIỂU THUYẾT MANG MÀU SẮC CHỦ
NGHĨA HIỆN THỰC HUYỀN ẢO HÒA QUYỆN VỚI NHỮNG
CÂU CHUYỆN DÂN GIAN, LỊCH SỬ VÀ ĐƯƠNG ĐẠI

Đề bài
Trong chuyên mục về nhà văn Mạc Ngôn, trang web chính thức của Hội Liên
hiệp Văn học Nghệ thuật Trung Quốc đã đăng thông tin “Ngày 11 tháng 10 năm
2012, Ủy ban giải thưởng Nobel Văn học của Viện Hàn lâm Thụy Điển đã tuyên
bố, nhà văn nổi tiếng Trung Quốc, Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Trung Quốc Mạc
Ngôn đã được nhận giải thưởng Nobel Văn học. Lý do của Ủy ban trao giải là ‘Tác
phẩm mang màu sắc chủ nghĩa hiện thực huyền ảo của Mạc Ngôn đã hòa quyện
với những câu chuyện dân gian, lịch sử và đương đại’, Mạc Ngôn đã trở thành nhà
văn mang quốc tịch Trung Quốc đầu tiên đạt giải Nobel.”
( />Bằng những hiểu biết về cuộc đời và văn nghiệp của Mạc Ngơn, anh (chị) hãy
bàn luận về nhận định nói trên.

1


Nông Tuấn Anh - 18032420

I.

Mạc Ngôn – Tiểu thuyết mang màu sắc chủ nghĩa hiện thực huyền ảo
hòa quyện với những câu chuyện dân gian, lịch sử và đương đại qua
Sống đọa thác đày
1. Mạc Ngôn – từ Cao Mật đưa văn học Trung Quốc ra thế giới
Mạc Ngôn nhà văn một lịng tìm về nguồn cội. Ơng là một trong những nhà

văn Trung Quốc đi đầu cho trào lưu văn học Tầm căn. Ơng tên thật là Quản Mơ
Nghiệp sinh năm 1955 trong một gia đình nơng dân nghèo tại huyện Cao Mật,
tỉnh Sơn Đơng, Trung Quốc vì vậy ông đã có những trải nghiệm tuổi thơ cực
khổ nhất, đói rét nhất. Sinh ra trong thời kỳ đầy những biến động mang tính bi
kịch sâu sắc của xã hội Trung Quốc, được chứng kiến và trải nghiệm những biến
động ấy đã tác động rất nhiều đến quá trình sáng tác cũng như phong cách nghệ
thuật của Mạc Ngơn.
Có thể nói nguồn gốc xuất thân của Mạc Ngơn có ảnh hưởng khơng nhỏ tới
q trình sáng tác. Xuất thân từ nơng dân, vì vậy những tác phẩm của ơng mang
một màu sắc dân gian đậm nét. Ông lồng ghép lịch sử xen kẽ dân gian một cách
tài tình hợp lý tạo lên một tổng thể hài hòa, độc đáo trong lối kể chuyện. Các tác
phẩm của ơng là hành trình tìm về quê hương Cao Mật với nhiều phương diện
khác nhau như sử học, chính trị và dân gian tất cả được dồn vào chiếc bao tải
rách tạo nên một khơng gian hiện thực dưới ngịi bút đầy màu sắc của sự huyền
ảo. Từ vùng đất Cao Mật ơng gói gọn những biến động lịch sử của đất nước
Trung Quốc thế kỷ XX đầy dữ dội trong đó, đây chính là nguồn chất liệu dồi dào
cho các tác phẩm của mình. Từ người nơng dân bình thường đến dân nghèo
thành phố, những người phụ nữ bị bỏ rơi đến những đứa trẻ chưa lớn… đều là
2


Nơng Tuấn Anh - 18032420

hình tượng mà Mạc Ngơn đưa vào tác phầm của mình. Con người và khơng gian
trong tác phẩm của Mạc Ngôn là tiêu biểu cho hồn phách, khí cốt, nhân tính, thú
tính và đầy ắp những bi kịch của người Trung Quốc. Mỗi tác phẩm của Mạc
Ngôn là một sự dũng cảm, dũng cảm viết, dũng cảm tìm và dũng cảm khai phá
những điều nguyên bản nhất của những con người nhỏ bé bằng xương bằng thịt
thành những nhân vật gây chấn động hồn người.
Mỗi tác phẩm của Mạc Ngôn là một câu chuyện dân gian được kể trong thế

giới hiện đại. Ông viết về cội nguồn văn hóa của dân tộc, viết về những giá trị
văn hóa truyền thống tưởng chừng đã bị thiêu rụi. Mạc Ngơn cho biết: “Cái ập
vào đầu óc tơi lại hồn tồn là tình cảnh q hương. Kỳ thực, cùng với lúc tôi
đang gắng sức rời xa quê hương, cũng từng bước tơi nhích lại q hương một
cách vơ thức”. Cao Mật chính là khơng gian khơng thể tách rời của Mạc Ngôn,
nơi mạch nguồn khơi gợi cảm hứng sáng tác, ở đó ơng tự do vẽ lên một xã hội
đa màu sắc với những đường nét nguệch ngoạc nhưng lại tạo nên một tổng thể
hài hịa. “Khơng nơi nào đẹp nhất và xấu nhất như Cao Mật, cực kỳ siêu thoát và
cũng cực kỳ thế tục, sạch sẽ nhất và bẩn thỉu nhất, anh hùng hảo hán nhất và đầu
trộm đuôi cướp nhất, nơi biết uống rượu nhất và cũng là nơi biết yêu đương
nhất”. Con người, thiên nhiên cùng những giá trị văn hóa lịch sử vùng Cao Mật
ấy đã hình thành nên một Mạc Ngơn với phong cách nghệ thuật độc đáo. Cao
Mật chính là nguồn tài nguyên phong phú được “moi ra từ chiếc bao tải rách” để
tạo nên một hiện tượng trên văn đàn Trung Quốc mang tên Mạc Ngôn.
Một số tác phẩm tiêu biểu của ông như: Củ cải đỏ trong suốt (1986), Báu
vật của đời (1995), Cao lương đỏ (1998), Đàn hương tình (2001), Trâu (2004),
Sống đọa thác đày (2006), Ếch (2009)… Ngày 11 tháng 10 năm 2012 Mạc Ngôn
được nhận giải thưởng Nobel Văn học, Ủy ban Nobel Văn học ca ngợi Mạc
Ngôn là “Tác phẩm mang màu sắc chủ nghĩa hiện thực huyền ảo hòa quyện với
những câu chuyện dân gian, lịch sử và đương đại." Mạc Ngôn đã kết hợp nhuần
3


Nông Tuấn Anh - 18032420

nhuyễn nghệ thuật truyền thống của phương Đông và nghệ thuật hiện đại
phương Tây, ông khai thác và biến cái cổ thành cái mới, khai thác tận cùng
những vấn đề của con người, của tâm hồn con người, thể hiện được cuộc sống,
sự tự do và hạnh phúc. Chính những điều đó Mạc Ngơn đã trở thành nhà văn
mang quốc tịch Trung Quốc đầu tiên đạt giải Nobel Văn học, đưa văn học Trung

Quốc vươn ra thế giới.
2.

Tiểu thuyết Sống đọa thác đày

Vùng đất Cao Mật ln là hình ảnh đại diện cho các tác phẩm của Mạc
Ngôn. Sống đọa thác đày cũng viết về con người và vùng đất Cao Mật nhưng
mang một hình hài khác. Được xuất bản năm 2006, Sống đọa thác đày rất thành
cơng khi phản ánh chân thực tồn bộ q trình lịch sử Trung Quốc từ năm 1950
đến năm 2000. Sống đọa thác đày đưa người đọc cuốn theo dòng chảy của lịch
sử thời đại từ Cải cách ruộng đất, Hợp tác hóa, Đại nhảy vọt đến Cách mạng
Văn hóa, Cải cách mở cửa.
Sống đọa thác đày kể về cuộc đời đầy bi ai của Tây Môn Náo, một nông
dân lương thiện, giàu có lên là do chính sức lao động từ hai bàn tay mà ra, ông ta
yêu đất yêu lao động vậy mà lại bị quy kết là địa chủ, bị đem ra đấu tố cuối cùng
bị bắn đến nát óc ngay cả khi chết ơng vẫn chưa biết được tại sao mình lại chết,
nỗi uất hận theo ông đến tận âm phủ để rồi được đầu thai thành Tây Môn Lừa.
Tây Môn Náo được đầu thai làm con lừa của gia đình Lam Mặt Xanh – một hộ
cá thể cịn lại của làng Tây Mơn. Chứng kiến cảnh gia đình Lam Mặt Xanh làm
ăn cá thể, bị cả xã hội dè bỉu, chính cơng xã loại gia đình Lam Mặt Xanh ra khỏi
tập thể xã hội, để rồi những năm khốn khổ chính những người của cơng xã đã
đến cướp hết lương thực của hộ cá thể và xẻo thịt con lừa yêu quý của Lam Mặt
Xanh. Chuyển đến kiếp của Tây Môn Trâu, vẫn là con mắt nhìn nhận ra những
cái sai của kiểu làm ăn tập thể. Mọi người nhận định rằng trâu cá thể là trâu
4


Nông Tuấn Anh - 18032420

phản động, không bao giờ chấp nhận được sự sai lầm ấy, cho dù bị đày đọa thân

xác tàn bạo nhưng đến lúc chết đi vẫn phải đến bên cạnh Lam Mặt Xanh và chết
trên đất của hộ cá thể, quyết không trở thành trâu của công xã. Đầu thai thành
Tây Môn Lợn, sinh ra trong thời cách mạng văn hóa thời đại huy hồng nhất của
loài lợn, sống trong trại lợn Hạnh Viên, tuy được coi là con lợn giống tốt và
được chăm sóc tận tình nhưng cuối cùng Tây Mơn Lợn vẫn quyết định bỏ trại
nuôi lợn để đi một con đường khác biệt. Tây Mơn Lợn chính là cái nhìn sâu rộng
về xã hội và con người thời kỳ cách mạng văn hóa, khi mà xã hội con người
đang sống khơng khác gì cuộc sống của lồi vật. Rồi đến kiếp Tây Mơn Chó thì
khơng chỉ hiểu cuộc sống nhân tính của con người mà cịn biết thơng cảm cho
những bi kịch mà con người phải gánh chịu. Chú chó 4 khơng cịn sống ở vùng
nông thôn nữa mà chuyển đến phố huyện, sống một cuộc sống sung túc đầy đủ
hơn so với những kiếp trước. Chó 4 thể hiện mọt cái nhìn sâu sắc và cảm thương
với con người, với Lam Khai Phóng, với Hợp Tác như một người bạn tri kỉ. Tây
Môn Khỉ là kiếp cuối cùng của Tây Môn Náo trong kiếp làm con vật, nghiệp báo
lúc này bắt đầu xuất hiện. Những cái chết liên tiếp xảy ra, cậu ấm tiểu thư trở
thành kẻ bụi đời, anh em loạn luận với nhau tạo nên một tổng thể hỗn loạn. Để
rồi kết quả là sự ra đời của Lam Ngàn Năm Đầu To kiếp cuối cùng của Tây Môn
Náo, tuy đã được đầu thai làm người nhưng lại mang trong mình căn bệnh máu
khơng đơng khép lại kiếp ln hồi nghiệp báo sau 5 kiếp làm con vật. Tuy đã
buông bỏ được hết những thù hận để được đầu thai thành người, nhưng những
dấu ấn lịch sử, những ký ức về những ngày tháng cực khổ vẫn còn đọng mãi
trong trí óc của Lam Ngàn Năm Đầu To.
Sống đọa thác đày được chia thành 5 quyển bao gồm: Kiếp lừa phóng
đãng, Kiếp trâu quật cường, Kiếp lợn hoan lạc, Kiếp chó trung thành, Kết thúc
và mở đầu. Mỗi quyển là một kiếp sống, một cuộc sống của Tây Môn Náo dưới
những hình hài khác nhau. Tây Mơn Lừa và Tây Môn Trâu sống cuộc đời khổ
5


Nông Tuấn Anh - 18032420


cực của thập niên 50 – 60, Tây Môn Lợn thập niên 60 – 70 cuồng hoan và đói
rét, Tây Mơn Chó và Tây Mơn Khỉ thập niên 80 - 90 bị đem ra làm trò xiếc và
cuối cùng thập niên 2000 với sự ra đời của Lam Ngàn Năm Đầu To mang trong
mình căn bệnh máu không đông. Sống đọa thác đày là tiểu thuyết táo bạo của
Mạc Ngôn, là tác phẩm hiện thân sinh động tư tưởng luân hồi của Phật giáo đầy
ý nghĩa nhân văn sâu sắc và sự lồng ghép hài hòa của nghệ thuật truyền thống
của phương Đông và hiện đại của phương Tây với màu sắc chủ nghĩa hiện thực
huyền ảo.
3.

Mạc Ngôn và chủ nghĩa hiện thực huyền ảo

Mạc Ngôn sử dụng thành công chủ nghĩa hiện thực huyền ảo trong các tác
phẩm của mình. Mạc Ngơn sử dụng chính chủ nghĩa hiện thực huyền ảo như
một phương thức nghệ thuật để chiếm lĩnh và khai phá cuộc sống lịch sử xã hội.
Mỗi tác phẩm của ông mở ra một thế giới chông chênh, mơ hồ giữa bờ vực thực
và ảo, có thể thấy trong Tửu Quốc là thành phố rượu và câu chuyện ăn thịt trẻ
con, trong Bốn mươi mốt câu truyện tầm phào là thế giới của thịt và câu chuyện
kinh tế thị trường, trong Sống đọa thác đày là vịng xốy ln hồi chuyển kiếp…
Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo nhờ sử dụng các yếu tố đặc biệt, phi thường, khác
lạ, siêu nhiên, các yếu tố thần linh, ma quỷ huyền bí lồng ghép vào đó là giá trị
lịch sử và văn hóa dân gian. Qua đó cho thấy Mạc Ngôn đã thành công khi sử
dụng hiện thực huyền ảo như một phương tiện nghệ thuật để biểu đạt nội dung
và nâng cao giá trị tác phẩm lên tầng cao mới.
4.

Chủ nghĩa hiện thực huyền ảo hòa quyện với những câu chuyện

dân gian, lịch sử và đương đại qua tiểu thuyết Sống đọa thác đày

4.1.
Không gian hiện thực huyền ảo

6


Nông Tuấn Anh - 18032420

Trong những tác phẩm văn học, khơng gian nghệ thuật là một trong những
hình tượng được tác giả chú ý khắc họa. Bởi vì đó là nơi nhân vật khám phá,
phiêu lưu cũng như xảy ra các sự kiện và phát triển diễn biến của cốt truyện. Với
Mạc Ngôn cũng vậy, ông đã xây dựng một kiểu không gian nghệ thuật đặc trưng
trong tác phẩm của mình, đó khơng chỉ là nơi để nhân vật thực hiện hành trình,
cịn là một trong những hình tượng để nhà văn thể hiện quan niệm về đời sống
xã hội và nhân sinh.
Trong Sống đọa thác đày không gian huyền ảo đầu tiên phải kể đến không
gian địa phủ nơi đây xuất hiện trong mỗi lần đầu thai chuyển kiếp của Tây Môn
Náo. Địa phủ theo quan niệm của phương Đông là vương quốc của người chết,
thường được mô tả là một mê cung dưới lòng đất với nhiều tầng khác nhau. Địa
phủ trong Sống đọa thác đày hiện ra là nơi kêu oan, làm loạn của Tây Môn Náo
về cái chết oan khơng rõ sự tình. Địa phủ qua con mắt của Tây Môn Náo hiện
lên vừa ảo vừa thực “tôi đi qua một con đường hầm âm u dài ngoằn. Hai bên
vách đường hầm, cứ khoảng mười mấy thước lại có một cặp giá đèn giống như
san hơ, hình thù quái dị, ở trên giá treo một ngọn đèn hình chiếc dĩa. Dầu đèn
cháy bốc lên mùi nồng nồng làm cho đầu óc tơi mê mê tỉnh tỉnh. Trong ánh sáng
mờ mờ của những ngọn đèn, tơi nhìn thấy trên vòm cong của đường hầm, nhiều
con dơi to tướng đang treo lủng lẳng, đôi mắt lấp lánh trong bóng tối nhờ nhờ,
những bãi phân dơi hơi thối thỉnh thoảng lại rơi lộp bộp xuống đầu tôi” kết hợp
với không gian vừa ảo vừa thực này là một hiện thực xã hội khi mà những việc
làm ở địa phủ chỉ là một cách qua loa. Diêm Vương không minh xét về cái chết

oan uổng của Tây Môn Náo, đầu trâu mặt ngựa chỉ biết thực thi nhiệm vụ một
cách máy móc, Mạnh Bà ở đài Vọng Hương thì cho uống chén canh lãng quên
giả tạo nên một bức tranh địa phù đầy hài hước và châm biếm. Mạc Ngôn xây
dựng nên khơng gian địa ngục cũng chính là khơng gian của trần thế, khi mà

7


Nông Tuấn Anh - 18032420

những con người sống bơ vơ, đơn độc trước những điều phi lý. Trong hiện thực
họ đấu tranh nhưng vô hiệu, trong tâm linh họ đấu tranh nhưng là ảo vọng.
Khơng gian tiếp theo chính là không gian của vùng Đông Bắc Cao Mật
không gian mang tính đặc thù bao trùm lên các khơng gian nhỏ hơn. Chính
khơng gian này là khơng gian có thực nhưng qua ngịi bút của Mạc Ngơn lại trở
thành một khơng gian vừa thực vừa ảo. Không gian này thể hiện được tất cả
những biến động của thời cuộc, những thay đổi của lịch sử và số phận con người
đều được Mạc Ngôn tái hiện một cách đầy đủ trong không gian này. Với bối
cảnh là những biến cố trong 50 năm của biết bao con người. Đông Bắc Cao Mật
trong Sống đọa thác đày chứng kiến hết tất cả quá trình đầu thai chuyển kiếp của
Tây Mơn Náo, từ kiếp lừa sống với Lam Mặt Xanh lừa đã sống một cuộc sống
oai vệ, anh hùng khi có mà một lồi lừa lại có thể mưu mẹo để một lúc giết hai
con sói, những lắm lúc bi thương đau đớn và để rồi cuối cùng là chết vì sự đói
khát của con người. Ngồi là hiện thân của Tây Mơn Náo hình ảnh con lừa cịn
đại diện cho người dân Trung Quốc thời kỳ đầu cải cách ruộng đất, họ đã sống
một cuộc sống cực khổ với sự chèn ép của xã hội. Hình ảnh con trâu chính là
con mắt nhìn ra cái sai của kiểu làm ăn tập thể. Tây Mơn Trâu là hình ảnh oai vệ,
sức khỏe phi thường, gan lỳ đến khó tưởng khi mà mang trong mình sự tự do
quyết tâm dù có bị đánh đến chết cũng không trở thành trâu của công xã đại diện
cho thời kỳ Hợp tác hóa, Đại nhảy vọt. Tây Mơn Lợn điển hình của Cách mạng

văn hóa, trở thành vua của các lồi lợn tại bãi bồi Ngơ gia sa chủy, tại đây một
Tây Môn Lợn tự do, thông minh và quả cảm đứng lên chỉ đạo những con lợn
khác chống lại sự săn bắt của con người. Tây Môn Chó trở thành thủ lĩnh của
các lồi chó ở phố huyện thời kỳ mở cửa đầu tư và quan chức tham nhũng. Chú
chó 4 thơng minh và nhanh trí khi biết bảo vệ cậu chủ Lam Khai Phóng, biết
giúp đỡ và cảm thông với Hợp Tác như một người bạn tri kỉ. Có thể thấy, khơng
gian Đơng Bắc Cao Mật qua ngịi bút của Mạc Ngơn chính phiên bản thu nhỏ
8


Nông Tuấn Anh - 18032420

của xã hội Trung Quốc thế kỷ XX. Con người thời kỳ này chính là trị đùa của
lịch sử, của chính xã hội mà con người gầy dựng nên.
Những không gian huyền ảo mà Mạc Ngôn đem đến chính là sự tha hóa,
nỗi lo âu, sự dày vò và những cái chết. Càng đối diện với những không gian ấy
càng thấy được những điều tồi tệ nhất của xã hội đương thời. Trong hành trình đi
tìm những thứ gọi là chân lý thì chính con người vừa là chủ nhân cũng vừa là
nạn nhân của cái bẫy hiện thực.

4.2.

Nhân vật hiện thực huyền ảo

Mạc Ngôn đã xây dựng cho Sống đọa thác đày hệ thống nhân vật huyền ảo
kết hợp văn hóa dân gian nhưng khơng kém phần hiện thực. Đầu tiên là sự xuất
hiện của Diêm Vương, Đầu trâu mặt ngựa, Mạnh bà xuất hiện sau mỗi lần Tây
Môn Náo chuẩn bị đầu thai chuyển thành một kiếp khác. Tại thời điểm này, Tây
Môn Náo được chuyển đến một không gian hư ảo tách biệt khỏi trần thế. Diêm
Vương người nắm trong tay sự sống cịn lại được miêu tả là “khn mặt nung

ních đầy mỡ” nhưng lại có nhiều hành vi mờ ám, lừa Tây Môn Náo từ lần này
đến lần khác lần đầu tiên thay vì trở về nhân thế giải oan Tây Môn Náo được
đầu thai làm lừa. Lần đầu thai thứ ba, Diêm Vương vẽ ra viễn cảnh tươi đẹp “cả
đời được hưởng vinh hoa phú quý để bù đắp cho những thống khổ mà ngươi đã
chịu đựng từ kiếp trước” nhưng lại mang trong hình hài con lợn. Lần thứ tư, vì
tránh phải gặp mặt để gây phiền phức, Diêm Vương cho ln Tây Mơn Náo đầu
thai làm chó, sự tráo trở của Diêm Vương đã khiến Tây Môn Náo phải thốt lên
“lão Diêm Vương kia quả là đồ lưu manh, muốn tránh mặt tôi trên công đường
nên đã thi hành thủ đoạn đốn mạt, bỏ qua trình tự của quy luật luân hồi”. Hai tên
đầu trâu mặt ngựa cũng góp một phần nhỏ khơng kém vào q trình đầu thai
chuyển kiếp của Tây Môn Náo, chúng xuất hiện trong tất cả các quá trình đầu
9


Nông Tuấn Anh - 18032420

thai chuyển kiếp. Chúng là lực lượng thực thi mệnh lệnh của Diêm Vương đưa
Tây Môn Náo từ âm phủ về với trần gian. Với dung mạo khơng có gì đặc biệt
“hình dáng của chúng trơng khơng khác với người bình thường, chỉ có màu da là
khác. Nó như được nhúng bởi một dung dịch thần kì nào đó, xanh rực, lấp lánh
đến lóa mắt”. Về tính cách, chúng khá quỷ quyệt, đểu cáng. Chúng hiện thực
hóa những phán quyết mập mờ của Diêm Vương. Mỗi lần đầu thai của Tây Môn
Náo chúng đều thô bạo đẩy mạnh vào từ cung của một con vật đang đẻ và rồi
được chui ra khỏi đó sống một cuộc đời mới. Sự xuất hiện của đài Vọng Hương
và Mạnh bà “một bà già tóc bạc phơ nhưng đơi bàn tay lại mịn màng trắng muốt,
chẳng xứng hợp tí nào với tuổi tác”. Nhân vật này xuất hiện hai lần trong suốt
chiều dài tác phẩm và cũng chỉ thoại một lần duy nhất. Lần thoại duy nhất lại là
lần chửi xối xả Tây Mơn Náo vì Tây Mơn Náo dám nói với Diêm Vương về sự
dối trá của bà ta. Tình huống đầy sự hài hước và mỉa mai khi mà ngay cả dưới
âm phủ thì cái xấu, cái tha hóa vẫn có thể tồn tại. Tuy xây dựng một thế giới tâm

linh với các nhân vật khơng có thật, nhưng qua ngịi bút của Mạc Ngơn những
nhân vật nắm giữ cái chết ấy lại khơng hề có chút đáng sợ nào mà cịn mang một
vẻ hài hước. Chính cái hài hước ấy lại là sự phản chiếu lại bộ mặt của trần thế
nơi mà con người sống với những điều xấu xa, lừa lọc và gian dối.
Nhân vật huyển ảo tiếp theo là những tinh linh trẻ con được xuất hiện trong
quyển hai: Kiếp trâu quật cường. Trong một đêm trăng, Tây Môn Trâu được
Lam Mặt Xanh dắt đi diễn tập phi nước đại, các tinh linh hiện ra “Bọn chúng hễ
cứ đến những đêm trăng tròn là hiện ra để vui đùa với nhau, tập hợp thành đội
ngũ chỉnh tề nhảy nhót… trơng thật vui mắt, đáng u!”. Những tinh linh này là
những đứa trẻ con chết yểu được chôn cất trên mảnh đất mà Lam Mặt Xanh đưa
Tây Môn Trâu đi diễn tập. Sự xuất hiện của những tinh linh trẻ con vừa thật vừa
ảo, chúng đáng yêu, vui mắt, chúng hát hò nhảy múa cho Tây Môn Trâu tập phi
nước đại, chúng ăn đậu rang tựa như người thật. Tinh linh trẻ con xuất hiện càng
10


Nông Tuấn Anh - 18032420

làm cho câu chuyện kỳ ảo một cách tự nhiên, chính những tinh linh đấy là một
phần bí ẩn của vùng Đơng Bắc Cao Mật, cũng như bí ẩn về cái chết của Tây
Mơn Náo hay của bí ẩn về sự ra đời của Lam Mặt Xanh mà không thể nào lý
giải được.
Sáu kiếp đầu thai chính là tuyến nhân vật huyền ảo. Mạc Ngơn xây dựng
nên nhân vật con người trong hình hài con vật một cách độc đáo. Lấy tư tưởng
luân hồi chuyển kiếp của Phật giáo làm trung tâm, kiếp luân hồi của Tây Môn
Náo lần lượt được đầu thai thành lừa, trâu, lợn, chó và khỉ. Mỗi lần đầu thai là
sự song song hài hịa giữa ký ức của Tây Mơn Náo và ký ức của mỗi lồi vật.
Tây Mơn Lừa vừa là Tây Mơn Náo vừa là một con lừa chính gốc, khi gặp lại
người vợ ba Thu Hương “Tôi biết rất rõ người đàn bà này, mồm dẻo tâm ác, trừ
lúc cùng nhau trên giường, cịn lại khơng nên gần gũi. Tôi cũng biết ả là người

hạ thủ chẳng dung tình, nếu khơng có tơi quản lý nghiêm ngặt, có lẽ bà Bạch và
Nghinh Xuân đều đã chết dưới tay ả từ hồi lâu” những ký ức của Tây Môn Náo
dưới thân xác của mọt con lừa đang cảm thán về người vợ ba của mình. Tuy
nhiên, mang trong mình thể xác của một con lừa thì những ham muốn của một
con vật khơng thể nào khơng có khi gặp Hoa Hoa “là một con lừa đực khỏe
mạnh, cái mà tôi quan tâm là con lừa cái đang cõng đứa bé và con lợn kia. Tôi
biết ả đang thèm khát, đang chờ đợi tôi. Từ bản năng, một sự ham muốn điên
cuồng được chiếm đoạt, được thỏa mãn dâng lên trong người tơi” sự hịa trộn
giữa con người và con vật qua cách mà Mạc Ngôn viết tạo nên một chỉnh thể
thống nhất mà nhiều khi không thể biết được đâu là con người đâu là con vật.
Tây Môn Trâu với những đường cày chính xác mang suy nghĩ của một con
người dưới sự tra tấn tàn bạo của Kim Long kiên quyết không cày ruộng trên đất
công xã. Dưới hình hài Tây Mơn Lợn cịn có những điều ký quái hơn khi lợn
biết làm đẹp, lợn biết trải truốt bộ lông, lợn biết trèo cây, lợn biết biểu diễn, lợn
biết tạo ra tiếng cịi báo động phải chăng hình tượng con lợn trong thời kỳ Cách
11


Nơng Tuấn Anh - 18032420

mạng văn hóa là một lồi vật siêu nhiên với những điều kì lạ. Tây Mơn Chó lại
càng thơng minh hơn khi “thế giới của lồi người và chó vốn là một, cuộc sống
của người và chó tất nhiên cũng có mối quan hệ mật thiết với nhau” “con người
các ơng làm được điều gì, lồi chó chúng tơi cũng làm được tất”. Chó được coi
là vật thông minh khi ngày ngày giúp Hợp Tác đưa Lam Khai Phóng đi học,
giúp Hợp Tác tìm ra người thứ ba đang xen vào quan hệ vợ chồng của cơ và
Lam Giải Phóng và chú chó 4 cịn giúp Lam Khai Phóng trong những lần tìm
đến nơi ở của bố mình khi ơng bỏ đi cùng tình nhân. Mạc Ngơn xây dựng nhân
vật con người dưới hình hài con vật tạo nên những cảnh tượng đầy bi hài và
nghịch lý, thể hiện một xã hội bị đảo lộn về trật tự khi mà con người đã từng

sống dưới một xã hội đầy sự tha hóa về đạo đức.
Hệ nhân vật huyền ảo dưới thể xác con người đầy quái dị không thế nào lý
giải. Lam Ngàn Năm Đầu To “một đứa bé khơng bình thường. Thân thể nó nhỏ
thó nhưng cái đầu cực to, có một trí nhớ phi phàm và khả năng nói năng thì
khơng chê vào đâu được” chính là hệ quả của quan hệ cận huyết thống – có
chung bà nội giữa Lam Khai Phóng và Bàng Phượng Hồng. Lam Ngàn Năm
Đầu To chính là kiếp luân hồi thứ sáu của Tây Môn Náo, qua gương mặt của
Lam Ngàn Năm Đầu To “thấp thống hình ảnh của rất nhiều lồi động vật. Lừa
phóng túng mà khống đạt, trâu chân thực mà quật cường, lợn bần tiện mà dữ
tợn, chó trung thành mà nịnh bợ, khỉ nhanh nhảu mà láu cá. Tất cả điểm khái
quát ấy đều ẩn chứa trong đó nỗi đau khổ, thê lương chồng chất”. Chính cái đầu
to là một ẩn ý đặc biệt khi mà trong cái đầu to ấy chứa đựng cả ký ức của nửa
thế kỷ, mang trí nhớ của kiếp luân hồi và thân xác dị hợm của quan hệ cận
huyết, Lam Ngàn Năm Đầu To trở nên một nhân vật vừa thực vừa ảo, vừa siêu
nhiên vừa dị biệt. Một đứa trẻ năm tuổi kể câu chuyện năm mươi năm đầy bi ai
và trải nghiệm, sáu kiếp luân hồi tương ứng với sáu bát canh Mạnh bà cũng
không thể nào gột rửa hết những ký ức của một thời đã qua. Phải chăng chính
12


Nông Tuấn Anh - 18032420

Lam Ngàn Năm Đầu To là hiện thân của con người Trung Quốc đương đại,
chính họ đã từng sống trong khoảng thời gian đen tối nhất của lịch sử ấy, dù trải
qua bao nhiêu lâu đi chăng nữa thì những ký ức ấy cũng khơng thể nào phai.
Ngoài Lam Ngàn Năm Đầu To, trong Sống đọa thác đày cịn có Hồng Hỗ Trợ
với mài tóc thần kỳ. Mái tóc khơng thể cắt “vì da đầu cơ ta mắc một chứng bệnh
lạ, hễ cắt tóc là máu từ chân tóc rỉ ra rơm rớm.” Mái tóc này cịn dùng để chữa
căn bệnh qi ác máu khơng đơng của Lam Ngàn Năm Đầu To “Hỗ Trợ nhổ tóc
đốt thành tro, hòa với sữa cho uống, đồng thời xoa vào làn da mỏng như sẵn

sàng chảy máu của nó.”
Mỗi nhân vật được Mạc Ngôn xây dựng trong Sống đọa thác đày tuy huyền
ảo nhưng vẫn có phần hiện thực, tạo một khoảng cách gần gũi giữa con người và
các nhân vật huyền ảo ngang bằng nhau khơng có gì là xa lạ. Thậm chí, những
nhân vật đó cịn là đối tượng của sự châm biếm, giễu cợt là một bản ngã của
hình tượng những con người sống trong xã hội đương thời ấy. Những nhân vật
đó chính thành quả tái tạo lại đời sống xã hội với những sự kiện tiêu biểu qua
ngịi bút của Mạc Ngơn. Chính những nhân vật hư ảo lẫn lộn không rõ là người
hay là vật đó đã tạo nên thành cơng góp phần làm nên một nền văn hóa của vùng
Đơng Bắc Cao Mật trong thế giới văn chương của Mạc Ngôn, đưa đôi cánh của
con quạ trắng duy nhất bay khắp bầu trời thế giới.
4.3.

Kết luận

Với việc vận dụng độc đáo chủ nghĩa hiện thực huyền ảo, Mạc Ngôn đã
mang đến một cái nhìn mới mẻ, khác biệt, tạo nhiều điều bất ngờ cho mỗi tác
phẩm. Trên chính mảnh đất quê hương của mình, ơng đã tạo nên một Đơng Bắc
Cao Mật có thiên nhiên, có hiện thực đời sống, có những gương mặt người với
đầy đủ diện mạo, tính cách hay là những điều kỳ lạ riêng. Với không biết bao
nhiêu đường chỉ ngang dọc, bao nhiêu sợi chỉ màu sắc mà Mạc Ngơn góp nhặt
13


Nông Tuấn Anh - 18032420

từ chiếc bảo tải rách đã thêu dệt nêm tấm thảm của thế giới văn học mang tên
Đơng Bắc Cao Mật. Chính vùng đất này đã tạo nên Mạc Ngơn và chính Mạc
Ngơn đã tạo nên một Đơng Bắc Cao Mật khơng cịn là của riêng Trung Quốc
nữa. Qua Sống đọa thác đày Mạc Ngôn xây dựng nhân vật Tây Môn Náo trong

thân xác của các lồi vật, linh hồn của Tây Mơn Náo thổn thức đối thoại với trần
gian đầy rẫy bao nhiêu số phận con người buồn bã trong bối cảnh chính trị xã
hội, trải dài từ thuở cải cách ruộng đất, cách mạng văn hóa cho đến những năm
cuối thế kỷ XX diễn ra trên vùng đất Cao Mật. Với triết lý tất cả những gì được
sinh ra từ đất đều quay về với đất, sau một kiếp sống đọa đày giữa tình u và
lịng hận thù, mưu mơ và ngây thơ, bi hùng và bạc nhược, cả người lẫn vật đều
vùi thân chính trên mảnh đất cá thể Lam Mặt Xanh. Mang tâm thế của lồi vật,
khóc cười theo từng chương hồi nghiệt súc mà mình hóa thân, Tây Mơn Náo đã
nhận ra với cuộc sống hèn hạ gian ác của mình, con người chính là lồi vật bỉ ổi
nhất, cịn lồi vật lại sống một đời sống rất con người bằng tình u thương sẻ
chia động lịng đến cả trời xanh. Mạc Ngơn đã rất xuất sắc khi chính những lồi
vật mà Tây Môn Náo đầu thai là một con mắt phán xét đặc biệt giáng một địn
chí mạng vào xã hội đương thời, về sự tha hóa về đạo đức mà con người khơng
thể tự nhìn nhận ra. Việc sử dụng yếu tố huyền ảo khơng hề làm giảm tính hiện
thực của tác phẩm, mà nó cịn là một phương tiện nghệ thuật được Mạc Ngôn xử
lý một cách tài tình để phóng đại, khái qt hóa, chỉ rõ một cách đầy đủ và sâu
xa hơn bản chất của xã hội, của lịch sử Trung Quốc trong năm mươi năm. Mạc
Ngôn đã kết hợp nhuần nhuyễn nghệ thuật truyền thống của phương Đông và
nghệ thuật hiện đại phương Tây, ông khai thác và biến cái cổ thành cái mới để
phù hợp với thời cuộc nhưng không làm mất đi giá trị mà nó vốn có. Ơng khai
thác tận cùng những vấn đề của tâm hồn con người, về cuộc sống, sự tự do và
hạnh phúc. Có thể khẳng định rằng qua Sống đọa thác đày, ông đã kết hợp chủ

14


Nơng Tuấn Anh - 18032420

nghĩa hiện thực huyền ảo hịa quyện vào những câu chuyện dân gian, lịch sử và
đương đại để nhấn mạnh và làm nổi bật hơn chủ đề tiểu thuyết của mình.

II.
1.
2.

Tài liệu tham khảo
Mạc Ngơn, Sống đọa thác đày, NXB Phụ Nữ (2007).
Phạm Thị Nhung (2012), Nghệ thuật tiểu thuyết Sống đọa thác đày của Mạc

3.

Ngôn, Luận văn thạc sĩ.
Võ Nguyễn Bích Duyên, (2011), Cái kỳ trong tiểu thuyết Mạc Ngôn, Luận

4.

văn thạc sĩ.
Tạ Thị Thủy (2014), Tiểu thuyết Mạc Ngơn với văn hóa truyền thống Trung

5.

Hoa, Tạp chí Khoa học và Giáo dục.
Bùi Thanh Hiền (2015), Thủ pháp kì ảo và lạ hóa – một phương diện nghệ
thuật độc đáo để xây dựng nhân vật trong tiểu thuyết Mạc Ngơn, Tạp chí
Khoa học.

15