ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
KHOA LỊCH SỬ

-----------***-----------

BÀI TẬP NHĨM
Học phần: TÍN NGƯỠNG VÀ CÁC TƠN GIÁO Ở VIỆT NAM
Tên đề tài: Thánh đường của Chăm Islam ở Việt Nam
Lớp: 19CVNH02
Nhóm 3
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Diệp Thị Như Ý
Châu Thị Hồng Việt
Nguyễn Thị Kim Ánh
Lê Hoàng Nhật Trinh
Vương Khánh Vi
Lê Thị Thủy
Nguyễn Phi Trường
Bùi Lê Quốc Huy

Giảng viên giảng dạy: TS. Lê Thị Thu Hiền

Đà Nẵng, ngày 06 tháng 11 năm 2021

1


MỤC LỤC
Phần Mở Đầu.................................................................................................................... 1
Phần Nội Dung.................................................................................................................2
1.Khái quát chung về người Chăm Islam tại Việt Nam................................................2
1.1.Lịch sử ra đời và phát triển của chăm Islam tại Việt Nam.........................................2
1.2.Phân bố.................................................................................................................... 3
1.3.Tổ chức.................................................................................................................... 3
1.4.Về cơ sở thờ tự........................................................................................................3
1.5.Giáo lí của hồi giáo..................................................................................................4
1.6.Giáo luật và lễ nghi.................................................................................................4
1.7.Tổ chức Hồi giáo.....................................................................................................4
2.Khái quát chung về hệ thống thánh đường của người Chăm Islam tại Việt Nam.. .5
3.Thánh đường của người Chăm Islam tại Việt Nam...................................................7
3.1.Kiến trúc thánh đường...........................................................................................7
3.1.1.Đặc điểm kiến trúc............................................................................................7
3.1.2.Chức năng kiến trúc.........................................................................................9
3.2.Tổ chức thánh đường............................................................................................10
3.3.Nghi lễ trong thánh đường...................................................................................11
3.4.Quy định trong thánh đường...............................................................................14
3.5.Vai trò của Thánh đường đối với người Chăm Islam........................................15
3.6.Ý nghĩa của thánh đường đối với người Chăm Islam........................................16
4.So sánh kiến trúc Thánh đường của người Chăm Islam và của người Chăm Bà-ni
......................................................................................................................................... 17
5.Sự khác biệt giữa thánh đường Hồi giáo Việt Nam và thánh đường Hồi giáo thế
giới................................................................................................................................... 18

Phần Kết Luận...............................................................................................................19
Tài liệu tham khảo..........................................................................................................20

2


Phần Mở Đầu
Người Chăm là dân tộc duy nhất ở Việt Nam theo Hồi giáo. Hồi giáo thế giới có
những luật lệ khắt khe nhưng khi du nhập vào cộng đồng người Chăm nó đã bị biến đổi
rất nhiều và mang đậm tính nhân văn tộc người bởi sức sống mãnh liệt của truyền thống
văn hóa bản địa. Đó chính là đặc trưng văn hóa Chăm – Nền văn hóa gắn liền và bị chi
phối một cách mạnh mẽ bởi sự đan xen và dung hịa của tín ngưỡng và tôn giáo.
Hồi giáo truyền bá vào Việt Nam đã đem những văn minh và cả những giáo luật
khắt khe đến với cộng đồng Chăm nước ta. Tuy nhiên, quá trình tiếp xúc với văn hoá bản
địa, Hồi giáo trong cộng đồng người Chăm đã bị phân hoá làm hai bộ phận tách biệt là
Chăm Bàni và Chăm Islam với những đặc trưng tơn giáo và văn hố riêng.
Người Chăm đạo Bà ni tập trung chủ yếu ở hai tỉnh miền Trung (Ninh Thuận, Bình
Thuận); người Chăm Islam (Đạo Hồi) tập trung ở miền Nam (An Giang, TP. Hồ Chí
Minh, Đồng Nai, Tây Ninh). Người Chăm Islam theo Hồi giáo chính thống, thuộc dịng
Sunni, nên ít bị pha trộn, vẫn giữ được nếp sống, phong tục, tập quán, tín ngưỡng truyền
thống và thường xuyên có mối liên hệ giao lưu với thế giới Hồi giáo trong khu vực như
Campuchia, Malaysia. Islam theo tiếng Ả rập có ý nghĩa là sự phục tùng vâng lệnh, tuân
theo đó là danh từ ghép từ chữ Ikhlas và Salam tức bình an, thuần khiết.
Người Chăm Islam sống tập trung thành những khu dân cư nhỏ. Mỗi khu vực đều có
những cơng trình kiến trúc được xây dựng theo quan niệm tôn giáo để sinh hoạt tâm linh
hành lễ, hội họp, đó là những ngơi thánh đường (Masjid) và tiểu thánh đường (Su rao).
Những ngôi thánh đường và tiểu thánh đường Hồi giáo đều được xây dựng rất kỳ công,
đồ sộ, mang vẻ đẹp uy nghi, huyền bí với biểu tượng trăng lưỡi liềm, tượng trưng cho
Âm lịch đạo Hồi và ngôi sao năm cánh tượng trưng cho sự tuân theo ý Allah (Đấng Toàn
Năng, hay Thượng đế). Thánh đường của người Chăm không chỉ nơi cầu nguyện mà còn

là nơi hội họp việc làng, được xem là trung tâm tổ chức các hoạt động văn hóa, xã hội và
tâm linh của cộng đồng Hồi giáo.

3


Phần Nội Dung
1.Khái quát chung về người Chăm Islam tại Việt Nam
1.1.Lịch sử ra đời và phát triển của chăm Islam tại Việt Nam
Đạo Islam khi truyền bá vào Việt Nam được gọi là đạo Hồi hay Hồi giáo. Trong
những sách sử Trung Hoa xưa, đạo Islam được gọi là Hồi giáo hoặc Hồi Hột giáo, vì khi
nó được truyền vào Trung Hoa thông qua một bộ lạc thuộc dân tộc Hồi Hột, nên người
Trung Hoa gọi Islam là đạo Hồi hoặc Hồi Hột giáo. Sự ra đời của Hồi giáo bởi những
tiền đề kinh tế, chính trị, xã hội và tư tưởng ở bán đảo Ảrập vào đầu thế kỷ VII.
Sự ra đời của Hồi giáo gắn liền với tên tuổi và sự nghiệp của Mohammad - người
mạc khải, khai sáng tín ngưỡng Hồi giáo. Mohammad được tín đồ Hồi giáo thế giới tôn
vinh là "tinh thần", "duy nhất", "toàn năng", "độ lượng", "siêu việt" và "vĩnh cửu"... là
thiên sứ và Giáo chủ. Sau khi Hồi giáo ra đời, vào khoảng thời gian từ năm 622 đến năm
630, cùng với việc xây dựng lực lượng, tôn giáo này phải trải qua thời kỳ đấu tranh quyết
liệt, kết hợp những cuộc "thánh chiến" với những hoạt động chính trị và ngoại giao,
Mohammad và những người Hồi giáo đã chinh phục được thành Mecca và truyền bá Hồi
giáo đến vùng này. Mohammad cùng những người anh em Hồi giáo xây dựng Mecca
thành "Thánh địa " - trung tâm Hồi giáo thế giới cho tới ngày nay. Sau khi chinh phục
thành Mecca, Hồi giáo đã trở thành một đế quốc bành trướng thế lực, tiếp tục mở rộng
"thánh chiến" tấn công để mở rộng thế giới Hồi giáo.
Hiện nay, Hồi giáo là tơn giáo có tín đồ đơng nhất thế giới (trên 1,3 tỷ tín đồ), có
mặt ở hơn 100 quốc gia trên tất cả các châu lục. Quốc gia có đơng người Hồi giáo nhất
hiện nay không phải là nước ở khu vực Trung Đông như nhiều người vẫn tưởng, mà là
Indonesia nước ở khu vực Đông Nam Á với trên 180 triệu tín đồ chiếm 87% dân số của
đất nước này.

 Mặc dù Hồi giáo Islam là một tôn giáo lớn trên thế giới, nhưng lại khơng có hệ
thống tổ chức giáo hội quốc tế và khơng có hệ thống phẩm trật chức sắc (người giữ vai
trò trung gian thay quyền Thượng đế Allah) mà chỉ có các giáo sĩ đảm nhận những chức
trách như: Khalifat, Mufti, Naep, Hakim, Ahly, Imâm, Tn...
Hồi giáo nước ta có sự khác biệt giữa các vùng, trong đó Chăm Islam có mối quan
hệ thường xuyên với Hồi giáo thế giới, đặc biệt là khu vực Đơng Nam Á. Mối quan hệ
đó, ngồi yếu tố tơn giáo cịn có quan hệ thân tộc.

4


1.2.Phân bố
Cộng đồng Hồi giáo tuân thủ tương đối giáo lý Hồi giáo nguyên thuỷ gọi là Chăm
Islam. Hiện nay nơi đây có khoảng 33.000 người Chăm cư trú, sống tập trung ở 12 tỉnh
thành, tập trung ở An Giang, TP Hồ Chí Minh, Tây Ninh và một số ít ở Đồng Nai, Bình
Dương, Kiên Giang… An Giang có đơng người Chăm nhất Nam Bộ với khoảng 14.000
người.

1.3.Tổ chức
Người Chăm Islam trước năm 1975, ở miền Nam, Hồi giáo có hai tổ chức chính
thức là: "Hiệp hội Chàm Hồi giáo Việt Nam" và "Hội đồng giáo cả Islam Việt Nam".
Hiệp hội Chàm Hồi giáo Việt Nam hoạt động dưới sự điều hành của Ban Quản trị Hiệp
hội Trung Ương và Đại hội đồng cơ sở. Nhằm mục đích: khơng hoạt động chính trị mà
duy trì những tinh hoa đạo đức trong sinh hoạt tôn giáo; thực thi các tập tục truyền thống
và đời sống đạo đã được kinh Qur'an giáo huấn. Tuy nhiên, cả hai tổ chức này nhất là
Hiệp hội Chàm Hồi giáo Việt Nam bị chính quyền Mỹ, Ngụy lợi dụng, sử dụng làm công
cụ chống cách mạng. Do đó, nó cùng tồn tại đến ngày 30/4/1975 thì tự giải tán theo sự
sụp đổ của chính quyền ngụy Sài Gịn.
Từ sau giải phóng miền Nam đến trước khi có chủ trương của Đảng về cơng tác đối
với Hồi giáo, ở Việt Nam mới có một tổ chức là Ban Đại diện cộng đồng Hồi giáo TP.

Hồ Chí Minh được thành lập tháng 7/1992. Từ năm 2003 (thực hiện chủ trương của Đảng
về công tác Hồi giáo), Ban Tôn giáo Chính phủ phối hợp với Uỷ ban nhân dân các tỉnh,
thành phố có Hồi giáo đáp ứng nhu cầu sinh hoạt tôn giáo về mặt tổ chức cho bà con tín
đồ. Đến nay, đối với Chăm Islam, có thêm hai tổ chức Hồi giáo cấp tỉnh ở tỉnh An Giang
và Tây Ninh.

1.4.Về cơ sở thờ tự
Theo kết quả khảo sát, người Chăm Islam có số lượng cơ sở thờ tự của Hồi giáo đến
năm 2009 là 79 cơ sở, trong đó 40 thánh đường, 22 tiểu thánh đường. So với trước ngày
giải phóng miền Nam 30/4/1975, số lượng cơ sở thờ tự của Hồi giáo tăng, nhiều cơ sở
được trùng tu, sửa chữa khang trang.

1.5.Giáo lí của hồi giáo
Hoạt động của cộng đồng Chăm Islam theo Hồi giáo chính thống, chỉ tơn thờ thánh
Ala, cầu nguyện mỗi tuần ít nhất 1 lần/Bình thường 5 lần trong 1 ngày. Tín đồ là nam đều

5


tắm rửa sạch sẽ, y phục chỉnh tề đến thánh đường (hoặc cộng đồng sinh hoạt) làm lễ
chiều thứ sáu hàng tuần. Tín đồ nữ được làm lễ tại nhà. Các tín đồ thực hiện nghiêm túc
giáo lý giáo luật của Hồi giáo, thực hiện các bổn phận của tín đồ như nhịn ăn tháng
Ramadan. Các tín đồ đã hành hương đến thánh địa Mecca được mang tước hiệu Hadji và
được tín đồ khác kính trọng.
Người Chăm Hồi giáo ở Việt Nam, đặc biệt là những người Chăm Hồi giáo ở Nam
Bộ tuân thủ khá chặc chẽ những giáo lí, giáo luật của Hồi giáo chính thống. Họ thay đức
tin “ Thánh chiến để bảo vệ Hồi giáo” bằng đức tin “ Tin tưởng thượng đế Allah là tối
cao duy nhất, và Muhammand là sứ giả cuối cùng của Allah, người khai sáng Islam”.

1.6.Giáo luật và lễ nghi

Tín đồ đạo Islam ln giữ gìn nghiêm ngặt những quy định về giáo lý, giáo luật của
Hồi giáo chính thống, thể hiện qua việc thực hành nghiêm túc 5 cốt đạo. Hàng năm họ có
nhiều ngày lễ khác nhau như: kỷ niệm ngày sinh của Thiên sứ Mohammad, ngày
Mohammad trở về thánh địa Mecca, thánh lễ ngày thứ 6 hàng tuần, lễ trong tháng chay
Ramadan, lễ hành hương về thánh địa Mecca, lễ đón năm mới theo Hồi lịch.
1.7.Tổ chức Hồi giáo
Đội ngũ chức sắc: gồm có các cấp:
 Hakim (Giáo cả): người đứng đầu trong hàng chức sắc Islam, là người am
hiểu nhiều về giáo lý, giáo luật, có phẩm chất tốt.
 Naep (Phó Giáo cả): phụ tá cho Hakim, là người thay mặt Hakim giải quyết
công việc khi Hakim vắng mặt.
 Ahly: là người giúp việc cho Hakim về lĩnh vực xã hội.
 Imâm: là người hướng dẫn tín đồ trong buổi lễ.
 Khôtip: là người giao giảng giáo lý trong buổi lễ ngày thứ 6 hàng tuần.
 Tuân (Tuol-hay còn gọi là alim): là thầy dạy giáo lý cho tín đồ.
Phần lớn chức sắc Islam có người thân ở nước ngồi, bản thân họ ít nhất một lần
thực hiện nghĩa vụ thiêng liêng trong đời là hành hương viếng thánh địa Mecca và trở
thành Haji / Hajah.
Những người theo đạo Islam ở Việt Nam hiện nay có khoảng 26.000 tín đồ và 288
chức sắc Islam.

6


2.Khái quát chung về hệ thống thánh đường của người Chăm Islam tại
Việt Nam
Thánh đường là đại diện cho lối kiến trúc độc đáo và tráng lệ của người Chăm
Islam. Điều mà mọi người để ý đến đầu tiên ở một thánh đường Hồi giáo là các ngọn tháp
cao với mái vịm bên cạnh thánh đường, thường gắn một ngơi sao và vành trăng lưỡi liềm
vốn là biểu tượng của đạo Hồi, vào trong là một cái sân cầu nguyện rộng rãi. Ở đó thường

có một bể nước để dùng vào việc thanh tẩy trước khi cầu nguyện, và đó cũng là nơi hội
họp ưa thích của cộng đồng. Thánh đường Hồi giáo thể hiện rất rõ hai định hướng của
đạo Hồi, hướng đến Thượng đế và hướng đến cộng đồng tín đồ, được biểu tượng bằng
Mecca là trung tâm trên trần thế. Trên thế giới, tất cả mọi kiến trúc thánh đường đều
hướng về thánh địa Mecca hay từ bất cứ địa điểm nào, thánh đường luôn hướng về vị trí
của Kaaba. Nhưng ở Việt Nam, hướng thánh địa Mecca trùng với hướng Tây (hướng mặt
trời lặn), do đó thánh đường ở Việt Nam thường xây về phía Tây và cửa chính ra vào có
thể là hướng Đơng.
Hiện nay ở Việt Nam có hơn 40 Thánh đường Islam (Masjid) và 25 tiểu thánh
đường (Su rao). Do tín đồ Hồi giáo Islam tại Việt Nam (khoảng 25.000 tín đồ, chiếm
khoảng 42% tín đồ Hồi giáo) tập trung chủ yếu ở Thành phố Hồ Chí Minh và An Giang,
nên hầu hết các thánh đường lớn đều tập trung ở đây. Riêng tại TP. Hồ Chí Minh có
khoảng 4.500 tín đồ Hồi giáo sinh hoạt tâm linh tại 15 ngôi thánh đường (Masjid) và tiểu
thánh đường (Su rao).
Trong số những cơng trình kiến trúc Hồi giáo tại Việt Nam có 2 ngơi thánh đường
được xây dựng lâu đời nhất, nguy nga nhất, đó là Thánh đường Masjd Al Ra him (ở 45
Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Quận 1), do tín đồ người Hồi giáo Malaysia xây dựng vào năm
1885 và Thánh đường Jamain Al Muslimin (cịn gọi là Thánh đường Đơng Du) ở 66
Đông Du, Quận 1) được cộng đồng Hồi giáo người Ấn Độ xây dựng vào năm 1935. Đây
là 2 ngôi thánh đường có phong cách kiến trúc độc đáo, ấn tượng, mang đậm dấu ấn Hồi
giáo vùng Nam Á, được xây dựng rất kỳ công với những ngọn tháp cao vút, chỏm cầu
hình búp sen, hình củ hành, vịm cuốn cửa nhọn đầu hình lá bồ đề là những đặc trưng lâu
đời nhất của kiến trúc Hồi giáo.
Đặc biệt ở Quận Bình Thạnh, có một Thánh đường nằm trên cùng của một chung cư
cũ, cũng là nơi sinh sống của một cộng đồng nhỏ người Chăm. Đó là Thánh đường Nurul
Islam (Chung cư 86/1, đường Phan Văn Hân (quận Bình Thạnh, TP HCM).

7



Thánh đường Hồi giáo Al Noor Mosque (Hà Nội) – Thánh đường Hồi giáo duy
nhất nằm giữa lịng thủ đơ và cả miền Bắc. Al-Noor trong tiểng Ả Rập nghĩa là Soi Sáng.
Thánh đường Al Noor còn được gọi là “chùa Tây đen”. Trước năm 1975, lượng tín đồ
Hồi giáo đến thánh đường hành lễ chỉ khoảng 15-20 người, chủ yếu là người của các sứ
quán Angeria, Ai Cập, Indonesia, sau này có thêm tín đồ các nước ASEAN rồi Trung
Đông và Bắc Phi.
Nơi tập trung nhiều thánh đường thứ 2 Việt Nam đó là An Giang. Thánh Đường Hồi
giáo An Giang là một trong những điểm du lịch tâm linh, văn hóa đẹp và hấp dẫn bậc
nhất. Tiêu biểu là:
Thánh đường Jamiul Muslimin ở ấp Đồng Ki, xã Quốc Thái, huyện An Phú, tỉnh An
Giang. Đây là thánh đường Hồi giáo lớn nhất Việt Nam tính đến năm 2014. Với khả năng
tiếp nhận trên dưới 1.000 người hành lễ. Thánh đường này vốn được xây dựng vào năm
1933, nhưng đến năn 1977 thì bị Khmer Đỏ tràn xuống phá hủy. Đến năm 2008 mới khởi
công xây dựng một ngôi thánh đường mới.
Thánh Đường Jamiul Azhar, nằm tại xã Châu Phong, Tân Châu, An Giang. Đây là
một thánh đường Hồi giáo có kiến trúc độc lạ. Là một trong những Thánh Đường có lịch
sử lâu đời nhất. Đây đặc biệt là nơi thờ tự, là trung tâm giáo dục và còn rất được coi trọng
làm điểm đến du lịch hấp dẫn. Tại đây có một trường học dạy giáo lí Islam và thánh kinh
Quran. Kiến trúc độc đáo của Thánh Đường Masjid Jamiul Azhar là niềm tự hào của
người Chăm.
Ngoài ra tại Việt Nam cịn có một số Thánh đường Hồi giáo nổi tiếng khác như là:
Thánh đường Al Rahman ở 45 Nam Kỳ Khởi Nghĩa, Quận 1, Thành phố Hồ Chí Minh.
Thánh đường này chủ yếu dành cho người Maylaysia và người Indonesia; Thánh đường
Jamiul Islamic ở 52 Nguyễn Văn Trỗi, Quận Phú Nhuận, Thành phố Hồ Chí Minh. Đây
là một thánh đường của người Chăm và cũng là Văn phòng Ban Đại diện cộng đồng Hồi
giáo Thành phố Hồ Chí Minh; Thánh đường Noorul Al Ehsan ở xã Xuân Hưng, huyện
Xuân Lộc, tỉnh Đồng Nai.

8



3.Thánh đường của người Chăm Islam tại Việt Nam
3.1.Kiến trúc thánh đường
3.1.1.Đặc điểm kiến trúc
Người Chăm Islam tại Việt Nam theo Hồi giáo chính thống, thuộc dịng Sun ni, nên
ít bị pha trộn, vẫn giữ được nếp sống, phong tục, tập qn, tín ngưỡng truyền thống và
thường xun có mối liên hệ giao lưu với thế giới Hồi giáo trong khu vực như
Campuchia, Malaysia. Nên kiến trúc thánh đường của người Chăm islam ảnh hưởng rất
nhiều bởi kiến trúc thánh đường Hồi giáo của các nước Trung Đông.
Thánh đường thường được xây theo hình vng hay hình chữ nhật, với mái bằng,
hướng làm lễ ln hướng về phía Tây – hướng thánh địa Mecca. Những ngôi thánh
đường Hồi giáo đều được xây dựng rất kỳ công, đồ sộ, mang vẻ đẹp uy nghi, huyền bí
với biểu tượng trăng lưỡi liềm, tượng trưng cho Âm lịch đạo Hồi và ngôi sao năm cánh
tượng trưng cho sự tuân theo ý Allah (Đấng Toàn Năng, hay Thượng đế). Thánh đường
được thiết kế theo dạng một tịa nhà dạng rộng và có sân rộng nếu như bên trong khơng
đủ chổ thì tín đồ sẽ cầu nguyện, tại đây cịn có khu vực thanh tẩy tùy theo mỗi thánh
đường mà được xây bên phải hay trái. Trong đạo Hồi, trước khi cầu nguyện các tín đồ
phải thanh tẩy bản thân bằng các động tác rửa mặt, cánh tay, vùng đầu, tai và bàn chân. là
nơi tập trung đông người đến cầu nguyện nên các thánh đường thường có nhiều cửa ra
vào và bên trong có nhiều cột vững chắc chống đỡ cho kiến trúc, nội thất bên trong các
thánh đường thường đơn giản gần như trống trơn, khơng trang trí nhiều để các tín đồ tập
trung vào cầu nguyện, trong thánh đường chỉ có thảm thay vì ghế ngồi bởi tư thế khi hành
lễ của các tín đồ hành lễ khi cầu nguyện là đứng, quỳ và phủ phục, làm vậy để tạo không
gian rộng rãi thống cho nhiều tín đồ hành lễ cầu nguyện cùng lúc. Khác với các tôn giáo
khác như Phật giáo hay Cơng giáo, đó là ngơi chính điện thánh đường Hồi giáo khơng hề
có bàn thờ, hay tượng, ảnh thờ. Bởi theo quan niệm Hồi giáo chỉ công nhận một Đấng
Tồn Năng duy nhất đó là Thánh Allah. Nhưng Allah khơng có hình dạng cụ thể, là Đấng
vơ hình có mặt ở khắp mọi nơi. Bởi vậy nên nội thất chính điện thánh đường Hồi giáo
hồn tồn trống trải. Tuy nhiên hai điểm nhấn đặc biệt ở thánh đường đó là một hốc lõm
trên bức tường gọi là Mihrab và một cái bục gọi là Minbar.

Mihrab là hốc lõm trên bức tường chính điện thường được gọi là bức tường cầu
nguyện (Qib la) được xây dựng nằm về hướng Tây là hướng Thánh địa Mecca. Thánh địa

9


Mecca là một thành phố nằm ở vùng đồng bằng Tihamah thuộc Ả Rập Xê Út, nơi nhà
tiên tri Muhammad (người sáng lập Islam) sinh ra và lần đầu được Thượng Đế tiết lộ về
kinh Kô ran (Qu ran). Khi Muhammad tạ thế, hốc lõm tượng trưng cho sự hiện diện của
Ngài và thông qua Ngài là sự hiện diện của Allah, nên các tín đồ khi hành lễ hướng về
hốc lõm cũng có nghĩa là hướng về Thánh địa Mecca linh thiêng. Chính vì thế, chi tiết
hốc lõm trở thành tính nguyên tắc bất di bất dịch trong kiến trúc thánh đường Hồi giáo.
Các tín đồ thường càu nguyện tại trước Mihrab này.
Minbar là một kiểu bục thường được làm bằng gỗ, hoặc được xây bằng xi măng, ốp
đá quý cao cấp, có tay vịn như chiếc ngai nằm chếch về phía bên trái. Trước Mihrab (hốc
lõm) là nơi dành cho vị giáo cả (ông Tuôn) giảng kinh, diễn thuyết trước các tín đồ.
Một đặc điểm chung trong các nhà thờ Hồi giáo là tháp, tháp cao, thanh mảnh
thường nằm tại một góc của kiến trúc thánh đường. Đỉnh tháp luôn là điểm cao nhất của
thánh đường, tháp thường cao với những mái vịm hình nón hoặc củ hành, với những cửa
sổ nhỏ. Hầu hết trên thân tháp đều có hoa văn, họa tiết trang trí bằng kỹ thuật đắp nổi,
khắc chìm, hay ốp gạch có hoa văn khá cơng phu, tinh tế. Chính sự kết hợp tinh tế của cả
hai loại hình kiến trúc và trang trí mỹ thuật đã tạo nên vẻ đẹp trong dáng dấp thân tháp
vừa vững chãi, vừa mềm mại, tao nhã như thoát tục của một nơi hành lễ thiêng liêng nhất.
Tháp thường được các giáo sĩ dùng để nhắc nhở các tín đồ về thời gian cầu nguyện. Và
điểm đặc trưng của các thánh đường của người Chăm islam là mái vòm, Mái vòm rất đa
dạng về kiểu dáng, thường được thể hiện với các dạng vịm, nhưng cạnh của nó đều được
khoét thành nhiều vòm nhỏ với hai nửa hợp lại tại đỉnh vịm, tạo thành những chóp nhọn
rất ấn tượng. Các mái vịm thường được đặt ngay phía trên phịng cầu nguyện chính, có
thể biểu thị các vịm trời và thiên đường. Mái vòm của thánh đường rất phổ biến trong
kiến trúc, cho ta liên tưởng đến quan niệm về “trời trịn, đất vng” từ xa xưa của người

phương Đơng.
Một đặc trưng khác của kiến trúc thánh đường chính là kết cấu hình cung. Kết cấu
này xuất hiện ở cả lối vào và phía bên trong, được chia làm bốn loại cơ bản: hình cung
nhọn, đường xoi, móng ngựa và hình lá.
Thiết kế cung nhọn thường được vát trịn ở hai bên và vót nhọn ở trên đỉnh, cung
đường xoi có hình dạng tương tự cung nhọn. Tuy nhiên, hai cạnh được uốn cong theo
hình chữ S khi lên tới đỉnh, tạo cảm giác mềm mại hơn so với cung nhọn. Cung móng

10


ngựa có hình dạng trịn hoặc nhọn, nổi bật với kết cáu mở rộng và thu nhỏ. Cung hình lá
được tạo bởi nhiều hình lá, tạo thành hình dạng vỏ sị..
Đạo Hồi nghiêm cấm sử dụng hình tượng người, động vật, nên trong nghệ thuật
trang trí thánh đường chỉ chủ yếu tập trung vào những họa tiết về thực vật như các loài
hoa, lá, dây xoắn, dây leo và các hình học trịn, vng, chữ nhật, đa giác, đường gợn
sóng, hình ngơi sao, hình vịm, trăng lưỡi liềm...Trong đó nổi bật nhất chính là biểu tượng
vành trăng khuyết và ngơi sao năm cánh, được trang trí với nhiều dạng khác nhau. Ngoài
ra, việc sử dụng nghệ thuật thư pháp trang trí các thánh đường, với những tác phẩm thư
pháp của các nhà thư pháp Hồi giáo thể hiện ở dạng chữ Ả Rập lấy từ kinh Ko ran tạo
thành những tác phẩm nghệ thuật rất độc đáo, được cộng đồng tín đồ ưa chuộng. Trong
chính điện thánh đường cũng được treo rất nhiều chiếc đồng hồ được viết bằng chữ Ả
Rập, vừa để các tín đồ biết được thời gian cầu nguyện bắt buộc 5 lần mỗi ngày, vừa là vật
trang trí.

3.1.2.Chức năng kiến trúc
Thánh đường là trung tâm tổ chức các hoạt động văn hóa, xã hội và tâm linh của
cộng đồng người Chăm islam.
Cầu nguyện.
Thánh đường là nơi các tín đồ cầu nguyện, hành lễ, có hai ngày lễ (Eid) trong lịch

Hồi giáo: Eid al-Fitr và layl al-Qadr, trong đó có những buổi cầu kinh đặc biệt được tổ
chức tại các nhà thờ Hồi giáo vào buổi sáng. Eid al-Fitr vào cuối tháng Ramadan, các tín
đồ hồi giáo tổ chức “Lễ hội đột phá nhanh”. Vào ngày của Eid, ăn chay bị cấm. Sự kết
thúc của tháng Ramadan thường được tổ chức bởi một nghi thức phá vỡ nhanh chóng,
cũng như việc thực hiện lời cầu nguyện Eid trong thánh đường hay ngoài trời. Layl alQadr đến cuối tháng Ramadan, các tín đồ sẽ quan sát “Đêm quyền lực” để kỷ niệm thời
gin khi những câu thơ đầu tiên của Qur’an được tiết lộ cho Muhammad. Đây là hi buổi
cầu nguyện quan trọng củ các tín đồ hồi giáo, ngồi ra cịn có nhiều buổi cầu nguyện
khác cũng được diễn ra tại tại thánh đường.
Tháng Ramadan.

11


Thường vào ngày 27 tháng 8 người Chăm mở tiệc Arwah, đọc kinh và cầu nguyện.
Bắt đầu từ 1 tháng lịch Hồi, chính thức vào thánh Ramadan, đúng 12 giờ trưa, các tín đồ
tập trung tại thánh đường hành lễ, sau đó thì đọc kinh Koran hay nghe vị giáo cả giảng
đạo. Vì người Hồi giáo phải ăn chay vào ban ngày trong tháng Ramadan, các nhà thờ
Hồi giáo sẽ tổ chức bữa tối Ifar  sau khi mặt trời lặn và cầu nguyện lần thứ tư trong ngày
- buổi cầu nguyện Maghrib.
Sau các buổi cầu nguyện bắt buộc hàng ngày, trong mười ngày cuối tháng
Ramadan, các thánh đường sẽ tổ chức các chương trình thâu đêm Laylat al-Qadr, đêm mà
người Hồi giáo tin rằng Muhammad lần đầu tiên nhận được những điều mặc khải trong
Kinh Qur'an. Vào đêm đó, giữa hồng hơn và bình minh, các thánh đường Hồi giáo sử
dụng các diễn giả để giáo dục các giáo dân tham dự về đạo Hồi. thánh đường Hồi giáo
hoặc cộng đồng thường cung cấp bữa ăn định kỳ suốt đêm.
Bố thí
Cột trụ thứ ba trong số Năm Cột trụ của Hồi giáo tuyên bố rằng người Hồi giáo
được yêu cầu phải dành khoảng một phần trăm tài sản của mình cho tổ chức bố thí
như Zakat. Vì các nhà thờ Hồi giáo tạo thành trung tâm của các cộng đồng Hồi giáo, họ
là nơi người Hồi giáo đến để tặng zakat và nếu cần thiết thì nhận nó. Trước ngày lễ Eid

ul-Fitr, các nhà thờ Hồi giáo cũng thu thập một zakat đặc biệt được cho là để giúp đỡ
người Hồi giáo nghèo tham dự các buổi cầu nguyện và lễ kỷ niệm liên quan đến ngày lễ.
Ngồi ra các thánh đường cịn đóng vai trị trong các hoạt động giảng dậy kinh
Koran cho các tín đồ và giáo dục các Imam tương lai.

3.2.Tổ chức thánh đường
Người Chăm Islam thành lập các Ban Quản trị thánh đường theo từng khu vực cư
trú. Ban Quản trị thánh đường gồm 5 thành viên do các nam tín đồ bầu ra. Ớ một số khu
vực cư trú để giúp cho Ban Quản trị thánh đường, còn có Ban cố vấn. Chức danh các
thảnh viên trong Ban Quản trị thánh đường gồm một trương ban, hai phó trướng ban, một
thủ quỳ, một úy viên thư ký. Nhiêm kỳ cùa Ban Quản trị thánh dường kéo dài 3 - 5 năm.
Tất cá các thành viên này đêu là nam và có uy tín, hiểu biết giáo lý Hồi giáo, có năng lực
hoạt động trong cộng đồng. “Ban Quản trị thánh đường” hiện nay chính gồm: 1 vị trường

12


ban chính là Giáo cá (người Chăm gọi là Hakim), hai phó trương ban là hai người giúp
việc cho Hakim gọi là Nab Hakim ( phó cả sư). Người đại diện cho người dân trong xóm
gọi là Ahly (trưởng xóm).
Hakirn (giáo cả) phải là người Chăm trong cộng đồng, có nhiêu hiên biết về cộng
đồng, về tôn giáo Islam cũng như có thêm điều kiện về gia đinh ổn định, đạo hạnh cá
nhân tốt.
Chức sắc Nab Hakim (phó giáo cả) do ông Hakim chi định dưới sự đồng ý của tập
thể khu vực cư trú, Nab Hakim là phụ tá cho ơng Hakim trong việc hướng dẫn tín dồ vê
việc truyền bá giáo dục theo đúng những quy định trong giáo luật Islam, chỉ dạy của kinh
Koran.
Riêng chức săc Ahly (người đứng đầu thơn ấp Hồi giáo) chỉ có ở những khu vực cư
trú đông người, những khu vực cư trú ít người thi Nab Hakim kiêm ln việc này. Ahly
này do cộng đồng để cử hoặc do ông Hakim và Nab Hakim chọn. Ơng Ahly có trách

nhiệm làm "cầu nối" giữa Hakim với các thành viên trong khu vực cư trú. Ahly trực tiếp
đệ trình những kiến nghị cùa các thành viên lên Hakim và ngược lại. Ahly đại diện cho
Hakim hay Nab Hakim truyền đạt những thòng tin cho nội bộ cộng đồng khu vực cư trú
hoặc chuyển thơng tin từ Hakim cùa mình đến khu vực cư trú khác.
Ngoài những người phụ tá giúp việc cho các vị chức sắc của khu vực cư trú, cịn có
một người gọi là Saik và người này được hiểu như “ơng Từ”, có nghĩa vụ trơng coi
Masjid (thánh đường) vả giúp việc cho các chức sắc, chức việc trong khu vực cư trú. Bên
cạnh đỏ, Tuan là người hiểu biết về đạo Islam, biết tiếng Arab, nên có nhiệm vụ giảng
dạy kinh Koran cho các thành viên trong cộng đồng người Chăm. Các vị Hakim, Nab
Hakim, Ahly. Kể cả Tuan thường là đàn ông.
Bên cạnh các vị chức sắc, chức việc đã nói ở trên, người có chức danh Imâm cùng
rất được cộng đồng tôn trọng. Imâm là người được Hakim chỉ định điều hành buổi lễ cầu
nguyện trong thánh đường. Imâm là người có hièu biết nhất định về giáo lý Islam, cỏ khả
năng thể hiện hoàn chỉnh trong các nghi lề cầu nguyện tại thánh đường theo đúng nguyên
tắc Islam, có đạo hạnh tốt, được cộng đồng chấp nhận và được Hakim ủy nhiệm.

3.3.Nghi lễ trong thánh đường
Thánh đường là nơi diễn ra các hoạt động cầu nguyện của các tín đồ Islam, vì vậy,
nó mang trong mình những nghi lễ tôn giáo. Hoạt động của cộng đồng Chăm Islam theo

13


Hồi giáo chính thống, tơn thờ thánh Alla, phải cầu nguyện 5 lần trong 1 ngày. Ngày thứ
sáu là ngày cầu nguyện quan trọng nhất, các tín đồ là nam đều tắm rửa sạch sẽ, y phục
chỉnh tề đến thánh đường (hoặc cộng đồng sinh hoạt) để làm lễ. Buổi cầu nguyện bao
gồm việc đọc một số đoạn Kinh Koran, quỳ lạy và chạm đầu xuống đất, thể hiện sự phục
tùng Chúa Trời. Tín đồ sử dụng một tấm thảm để quỳ. Khi cầu nguyện, tín đồ phải quay
mặt về hướng thánh địa Mecca - trung tâm tinh thần của Islam.
Người Chăm Islam có nhiều hoạt động lễ hội, trong đó phải kể đến các kỳ lễ lớn

trong năm như :
- Lễ Chay Ramadam từ ngày 01 – 30/09 Hồi lịch
- Ngày tết của người Chăm, Roya Haji vào ngày 10 - 13/10 Hồi lịch.
- Lễ kỉ niệm ngày sinh của Nhà tiên tri Mohammed, vào 12/03 Hồi lịch gọi là lễ
Maulid.
- Lễ Toplak Bala (lễ cầu an) diễn ra vào tháng hai Hồi lịch.
Trong những ngày lễ lớn, người Chăm tề tựu về thánh đường thật đông đảo và hành
lễ theo đúng nghi thức của đạo Hồi :

 Tháng ăn chay Ramadam từ ngày 01 đến ngày 30-09 Hồi lịch.
Thường vào ngày 27 tháng 8 người Chăm mở tiệc Arwah, đọc kinh và cầu nguyện.
Bắt đầu từ đêm 1 tháng 9 lịch Hồi, chính thức vào tháng chay Ramadan, họ đến Surao
hoặc Majid hành lễ. Mỗi ngày mọi người sẽ đi hành lễ 5 lần: SuBoh (rạng đông) là 4h30,
Zuhur (trưa) là 12h30, Asar (chiều) là 15h30, Magh-Rib (hoàng hôn) là 18h và I-Sha (tối)
là 19h30. Thứ sáu mỗi tuần bắt buộc mọi người phải tắm rửa sạch sẽ, sau khi tắm thì
khơng cho bất cứ người nào chạm vào mình cho đến lúc vào đến Thánh đường.
Đúng 12h trưa, nam tín đồ tập trung đơng đủ ở Thánh đường hành lễ gọi là HaGay
Lum At, để tiến hành một buổi lễ thì ít nhất phải có 40 người tham gia. Họ quan niệm có
như vậy thì Thượng đế mới chấp nhận buổi lễ. Thường thì buổi lễ kéo dài khoảng một
tiếng đồng hồ. Sau khi đã tập trung đông đủ, mọi người nghe giảng đạo đến 13 giờ thì bắt
đầu hành lễ.
Người trực tiếp chủ trì buổi lễ là ơng Cả chùa hoặc phó Cả chùa, Khotib thì đứng
giảng cho tín đồ nghe về giáo luật bằng tiếng Chăm. Khi giảng đạo thì Khotib đứng trên
bục giảng gọi là Minbar. Ở góc Thánh đường có cái tháp cao gọi là Manara, nơi FaLinl

14


gióng chng báo giờ hành lễ mỗi ngày. Sau đó có người Ymum điều khiển buổi lễ, vai
trị của người này rất quan trọng, mọi người trong buổi lễ phải làm theo sự hướng dẫn của

Ymum. Nếu người Ymum làm sai thì phải chịu hết tội lỗi của những tín đồ trong buổi lễ.
Mọi người hành lễ phải đứng ngay hàng thẳng lối và đồng loạt thực hiện các thao
tác như khoanh tay trước ngực, hoặc ngồi để tay lên đùi, vuốt mặt hay cuối đầu sát đất
với tất cả lịng thành kính của những tín đồ sùng đạo.
Hành lễ xong, bà con đọc kinh Koran hay nghe vị giáo cả giảng đạo ở nhà từng Puk
(xóm), phụ nữ cũng tổ chức hành lễ như thế. Khi nghe tiếng trống dài báo hiệu, từng nhà
đều trở dậy nấu cơm, họ ăn uống, hút thuốc lá khi tiếng trống ngắn vang lên thì ngưng
hẳn, vào khoảng 4h30 sáng. Đến 6h chiều, nam giới tập trung tại Majid, ở đây người ta
nấu cháo vịt hoặc gà cho người nhịn ăn lót dạ, người nào cũng có phần và được nấu đãi
đều đặn đến hết tháng chay Ramadan, cứ đúng mười ngày một lần tính theo ngày nhịn là
ngày một lần đọc hết kinh Koran, chế độ chiêu đãi được tăng cao, có khi súp gà cùng
bánh ngọt, những khoản tiền chiêu đãi được trích từ quỹ Thánh đường và các Agama
đóng góp.
Tất cả mọi người kể cả ông Cả cũng đều mặc đồ truyền thống, vận chăn, đầu đội
khăn trắng, áo chùng trắng, không trùm mặt.
 Ngày tết Roya Haji từ ngày 10 – 13/10 Hồi lịch.
Tết Roya Haji (còn gọi là Tết của sự yêu thương và tha thứ), theo truyền thống của
cộng đồng người Chăm, mọi người sẽ đến thánh đường hành lễ, cầu xin tha thứ cho nhau
những việc làm đã qua. Mỗi gia đình, tín đồ Muslim khá giả có của ăn, của để thực hiện
nghi thức Kurbal là mua gia súc (bò, dê, cừu) để tế lễ, sau đó phân phát cho hộ nghèo
trong làng cùng chia sẻ niềm vui ngày Tết Roya Haji.
Cũng là cách hàng lễ như mọi khi, người hành lễ phải đứng ngay hàng thẳng lối và
đồng loạt thực hiện các thao tác như khoanh tay trước ngực, hoặc ngồi để tay lên đùi,
vuốt mặt hay cuối đầu sát đất với tất cả lịng thành kính của những tín đồ sùng đạo.
Trong những ngày Tết Roya Haji, mọi người đều mặc trang phục dân tộc truyền
thống đẹp nhất mà mình có. Khoảng 7 giờ sáng, đàn ông, con trai từ 15 tuổi trở lên tập
trung tại Thánh đường làm lễ, sau đó bắt tay mọi người xin tha thứ lỗi lầm và xóa bỏ
những hiềm khích trong năm qua.

15



 Lễ kỉ niệm ngày sinh Nhà tiên tri Mohammed vào 12-03 Hồi lịch, gọi là lễ
Maulid.
Lễ này nhằm tưởng nhớ, tri ân giáo chủ Mohammed - nhà tiên tri của đấng Allah tối
cao, người sáng lập đạo Hồi, mang những điều răn dạy của đấng Allah đến với loài
người. Lễ được tổ chức vào ngày 12 tháng ba Hồi lịch và có thể kéo dài đến 2 ngày. Sau
buổi lễ, người Chăm cùng nhau sức dầu thơm như để thụ hưởng phúc lộc của Thượng đế.
Buổi lễ kết thúc vào trưa hôm sau với một bữa liên hoan chung với cả làng, thức ăn do
thánh đường cung cấp và do các gia đình đem đến. Trong lễ này họ có thể ăn đủ mọi món
ăn truyền thống của người Chăm. Đây là ngày lễ lớn nên ngoài nghi thức đọc kinh, ăn
uống, cịn có phần biểu diễn văn nghệ, nhưng chỉ hát những bài hát về đạo Hồi và không
được hát những bài hát đời thường..

 Toplak Bala (lễ cầu an): Diễn ra vào tháng hai Hồi lịch.
Nghi lễ Tolakbala được tổ chức vào tuần thứ tư ngày cuối tháng Safar (tháng 2 lịch
Hồi giáo) hàng năm. Người Chăm tin rằng vào thời gian này, Thượng đế giáng những tai
họa xuống trần gian, nên họ phải cầu xin Thượng đế ban cho họ sự bình an. Tolakbala
được tổ chức vào buổi trưa ngay tại thánh đường. Họ cùng nhau làm lễ, sau đó cắt tóc
( cắt vài sợi), dụi mắt, biếu tiền hoặc tặng quà cho những đứa trẻ mồ côi, sờ vào đầu
chúng,… và cầu mong thượng đế luôn ban phúc lành cho họ.

3.4.Quy định trong thánh đường
Đối với khách du lịch – thăm viếng: Chắc chắn những thánh đường Hồi giáo lộng
lẫy và nguy nga sẽ là điểm đến khơng thể thiếu trong hành trình du lịch của mọi du
khách. Đối với người dân nơi đây, họ luôn coi nhà thờ là nơi kết nối với Đấng tối cao và
giữ một vị trí rất thiêng liêng trong tâm trí của họ. Do đó, khi đến thăm một nhà thờ Hồi
giáo, bắt buộc bạn phải tôn trọng và tuân thủ một số quy tắc tại đây.
- Các thánh đường Hồi giáo của người Chăm Islam như thánh đường Masjid Jamiul
Azhar và các thánh đường khác ở An Giang đều chào đón du khách tới tham quan. Tuy

nhiên chúng ta cần phải chú ý khi có ý định đặt chân đến các thánh đường Chăm Islam,
bởi vì khơng phải thánh đường nào cũng thoải mái đón chào du khách. Giống với hầu hết
các thánh đường Hồi giáo trên thế giới, việc thăm viếng thường rất khó khăn, đặc biệt là
đối với người ngoại đạo.

16


- Đến thánh đường, người Chăm Islam thường mặc trang phục truyền thống của
mình: Nam giới thì mặc xà rơng; nữ giới thì mặc Abaja và quấn khăn Hijab. Cịn du
khách cần phải mặc trang phục lịch sự: váy dài, quần dài, áo sơ mi dài tay hoặc tay lỡ,
không mặc đồ hở hang phản cảm… Nhất là đối với phụ nữ.
- Phải giữ gìn trật tự, khơng chạy nhảy, khơng nói to tiếng hay gây ồn ào trong
khn viên thánh đường.
- Nữ giới đang trong thời kì kinh nguyệt thì khơng được bước vào bên trong chính
điện của các thánh đường Hồi giáo.
- Du khách phải vệ sinh cá nhân thật tốt trước khi vào nơi linh thiêng này.
- Giày dép không được phép trực tiếp vào nhà thờ Hồi giáo.
- Tuyệt đối không sử dụng máy ảnh, điện thoại để chụp ảnh buổi cầu nguyện đang
diễn ra.
- Không bao giờ được dùng tay để chạm vào Kinh Koran – Kinh thánh bất khả xâm
phạm của mọi tín đồ Hồi giáo.
- Khơng nên đi ngang qua mặt các tín đồ hay gây ảnh hưởng đến các tín đồ khi họ
đang thực hiện các nghi thức Hồi giáo.
- Không nên viếng thăm vào thứ 5 và thứ 6 hàng tuần vì đó là thời gian họ làm các
nghi lễ cầu nguyện quan trọng.
Đối với các tín đồ Hồi giáo Chăm Islam: Có rất nhiều quy định đối với các tín đồ
Hồi giáo khi họ đến thánh đường chẳng hạn như một số điều dưới đây:
- Về trang phục hay là cách nói năng ứng xử thì nhìn chung cũng giống những quy
định dành cho du khách, tức là không mặc hở hang, không gây mất trật tự, cư xử lịch sự

nhã nhặn,…
- Người Hồi giáo khơng khuyến khích phụ nữ đến thánh đường, tại thánh đường,
nam nữ cũng không cầu nguyện chung mà chia làm hai khu cầu nguyện.
- Đối với phụ nữ dù có gia nhập đạo Hồi hay không, nhưng mỗi khi đến Thánh
đường cũng đều phải mặc quần áo dài che kín tay, chân. Họ có thể không đeo mạng che
mặt, nhưng nhất thiết phải trùm khăn che đầu, bởi quan niệm của đạo Hồi là "thấy tóc là
thấy tội".
- Các nghi lễ vơ cùng quan trọng và trang nghiêm của người Chăm Islam sẽ được tổ
chức tại các thánh đường, các tín đồ đều phải tham gia và tuân thủ những quy định của
thánh đường khi tham gia nghi lễ. Chẳng hạn như Người Chăm Islam sẽ tuân theo 5 thời
điểm làm lễ trong ngày một cách rất nghiêm túc: Trước khi mặt trời mọc, trước buổi giữa

17


trưa, xế chiều, buổi tối và trước khi đi ngủ. Hoặc là vào thứ 6 hàng tuần, đây là khoảng
thời gian rất linh thiêng đối với các tín đồ khi họ đến thánh đường làm lễ.

3.5.Vai trò của Thánh đường đối với người Chăm Islam
Thánh đường đóng vai trị rất quan trọng đối với người Chăm Islam. Nó được xem
như biểu tượng về tôn giáo và một chỗ dựa về mặt tinh thần vững chắc.
Về vai trò trong đời sống: Được xem như là một trung tâm sinh hoạt văn hóa của
người dân. Ngồi ra, một số thánh đường cịn là nơi đón khách du lịch đến viếng thăm
bởi sự đặc sắc trong kiến trúc của chúng.
Về vai trò trong tơn giáo: Khơng có gì để bàn cãi về vai trị tơn giáo của thánh
đường Hồi giáo đối với người Chăm Islam. Các thánh đường đã trở thành biểu tượng tôn
giáo của họ. Cũng giống hầu hết các thánh đường Hồi giáo trên thế giới, thánh đường của
người Chăm Islam thường được dùng làm địa điểm cầu nguyện, lễ chay Ramadan, dịch
vụ tang lễ, lễ Sufi, hôn nhân và thỏa thuận kinh doanh, thu thập và phân phát bố thí, cũng
như là nơi trú ẩn cho người vô gia cư. Thánh đường Jamiul al Azhar ở ấp Châu Giang,

Xã Châu Phong, thị xã Tân Châu, tỉnh An Giang bên cạnh nơi sinh hoạt tơn giáo cịn có 1
trường học dạy giáo lí Islam và thánh kinh Quran.

3.6.Ý nghĩa của thánh đường đối với người Chăm Islam
Trong quá trình lịch sử, sự hồ trộn các yếu tố văn hố nội sinh và ngoại sinh đã
hình thành một nền văn hố Chămpa phong phú về nội dung và đa dạng về diện mạo. Tại
mỗi vùng cư trú của người Chăm, quá trình giao lưu, tiếp xúc với yếu tố văn hố bên
ngồi (văn hố Ấn Độ và Hồi giáo) đã hình thành những sắc thái văn hố đặc thù mang
đậm tính bản địa. Đối với cộng đồng người Chăm theo đạo Islam, mỗi làng hay ấp cư trú
của họ đều có thánh đường (Masjid) hay tiểu thánh đường (Su rao) riêng. Theo quan
niệm của người Hồi giáo, họ chỉ công nhận một đấng duy nhất là đấng Allah (Thượng
Đế) là đấng có quyền năng tối thượng mà không một vị nào khác có thể chia sẻ được.
Tuy nhiên, thánh Allah lại khơng có hình dáng cụ thể, vì thế bên trong thánh đường
thường mang một sự trống trải đặc trưng. Với người Chăm Islam theo Hồi giáo, họ cầu
nguyện mỗi ngày 5 lần vào những giờ ấn định trong ngày: trước khi mặt trời mọc, trước
giữa trưa, xế chiều, tối và trước khi đi ngủ. Tất cả các tín đồ là nam đều phải đến thánh
đường làm lễ vào trưa thứ sáu hàng tuần. Tín đồ nữ được hành lễ tại nhà. Người Chăm

18


Islam nói riêng và các tín đồ Hồi giáo nói chung cho rằng nếu đến thánh đường cầu
nguyện sẽ mang lại cho họ nhiều phúc đức hơn là việc hành lễ tại nhà.
Thánh đường Hồi Giáo mang nét kiến trúc và bố cục riêng, vừa lạ vừa đặc biệt.
Điều mà mọi người để ý đến đầu tiên ở một thánh đường Hồi giáo là các ngọn tháp cao
với mái vòm bên cạnh thánh đường, thường gắn một ngôi sao và vành trăng lưỡi liềm
vốn là biểu tượng của đạo Hồi, vào trong là một cái sân cầu nguyện rộng rãi, ở đó thường
có một bể nước để dùng vào việc thanh tẩy trước khi cầu nguyện, và đó cũng là nơi hội
họp ưa thích của cộng đồng. Nội thất thánh đường đơn giản. Với nét kiến trúc như vậy,
thánh đường Hồi giáo thể hiện rất rõ hai định hướng của đạo Hồi, hướng đến Thượng đế

và hướng đến cộng đồng tín đồ. Tất cả mọi kiến trúc thánh đường đều hướng về thánh địa
Mecca. Thánh đường mang ý nghĩa rất lớn đối với người Chăm Islam theo Hồi giáo, nơi
đây được xem là trung tâm tín ngưỡng tơn giáo của người Chăm Islam và cũng là nơi họ
tổ chức nhiều sinh hoạt văn hóa cộng đồng, một cơng trình kiến trúc nghệ thuật rất độc
đáo với đường nét riêng mang đậm tính tơn giáo của dân tộc Chăm, là nơi để họ thể hiện
đức tin và lịng thành kính của mình đối với thánh Allah tồn năng, cầu mong một cuộc
sống ấm no, hạnh phúc, bình an cho những người Chăm Islam. Và người Chăm Islam rất
tơn sùng tín ngưỡng tôn thờ độc thần. Trong cuộc sống tất cả mọi hành động hay suy
nghĩ của họ luôn mang hơi thở của đạo Islam và hướng tới thánh Allah.

4.So sánh kiến trúc Thánh đường của người Chăm Islam và của người
Chăm Bà-ni
Người Chăm theo đạo Hồi ở Việt Nam chia thành hai nhánh: Chăm Bà ni ở miền
Trung và Chăm Islam ở Nam Bộ.
Đại diện nổi bật của kiến trúc Hồi giáo trước hết là các thánh đường. Điều mà mọi
người để ý đến đầu tiên ở một thánh đường Hồi giáo là các ngọn tháp cao với mái vòm
bên cạnh thánh đường, thường gắn một ngôi sao và vành trăng lưỡi liềm vốn là biểu
tượng của đạo Hồi, vào trong là một cái sân cầu nguyện rộng rãi. Ở đó thường có một bể
nước để dùng vào việc thanh tẩy trước khi cầu nguyện, và đó cũng là nơi hội họp ưa thích
của cộng đồng. Nội thất thánh đường đơn giản. Với kiến trúc như vậy, thánh đường Hồi
giáo thể hiện rất rõ hai định hướng của đạo Hồi, hướng đến Thượng đế và hướng đến
cộng đồng tín đồ, được biểu tượng bằng Mecca là trung tâm trên trần thế. Tất cả mọi kiến

19


trúc thánh đường đều hướng về thánh địa Mecca. Thánh đường của người Chăm khơng
chỉ nơi cầu nguyện mà cịn là nơi hội họp các việc làng, là nơi tấn phong của các tu sĩ.
Kiến trúc thánh đường chủ yếu là kiến trúc Sang Mưgik của người Chăm Bà ni và
Masjid hay Surao của người Chăm Islam. Hai kiểu kiến trúc này có sự khác biệt lớn.

Người Chăm ở Nam Bộ là những tín đồ Hồi giáo nhiệt thành. Mỗi làng hay mỗi cụm làng
là một giáo khu, có một thánh thất, nhiều khi chỉ là một căn nhà lớn hơn nhà bình thường
một chút, cả vùng có một thánh đường . Còn trong khu vực sinh sống của người Chăm
Bàni ở miền Trung, mỗi làng cũng có một thánh đường (tiếng Chăm là Thang Mưgik –
nhà làm lễ cầu nguyện, Thang Pô – nhà thánh hay thánh đường, Thang Dhat – nhà
phước). Thánh đường Bà ni gọi là Chùa, có kiến trúc gần với nhà tục (thang Yơ) truyền
thống, Masjid mang dáng dấp chung của thánh đường Hồi giáo thế giới, ln hướng về
thánh địa Mecca, trong khi đó cửa chính của Sang Mưgik lại hướng Đơng, hướng về mặt
trời mọc (hướng thần thánh trong tín ngưỡng của Hindu giáo) bởi đây là nơi cư trú của
thần linh trong tín ngưỡng Bà-la-mơn. Bề ngồi Masjid có mái vịm cao với trăng lưỡi
liềm và ngơi sao lớn, Sang Mưgik thì khơng khơng xuất hiện tháp đỉnh vịm trên nóc
thánh đường; cịn ngơi sao nếu có thì rất nhỏ, chỉ như để trang trí. Bên trong thánh đường
Islam là một sân lớn để cầu nguyện, trong khi đó ở Sang Mưgik là bục Mrong ở đây cấp
Acar làm lễ dịp Xuk Yơng, đọc kinh và nắm Gai Bhong Cây trượng. Mrong là biến thái
của bục Mimbar dành để đọc Khatabah ngày Jumaat, đặt ở trung tâm nơi trong cùng. Sau
rốt, nếu mặt tiền Sang Mưgik viết chữ Chăm truyền thống Akhar thrah đơi khi kèm cả
chữ Ả Rập, thì Masjid chỉ có chữ Ả Rập.

5.Sự khác biệt giữa thánh đường Hồi giáo Việt Nam và thánh đường Hồi
giáo thế giới
Kiến trúc điển hình của một thánh đường Hồi giáo thế giới nói chung là thường có
một khoảng sân rộng lớn, thích hợp cho việc tụ tập đông người và cầu nguyện ngoài trời,
nhưng phần nhiều thánh đường Hồi giáo ở Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng và cả Việt
Nam nói chung đều có đặc điểm “đất hẹp, người đơng”, số lượng tín đồ khơng nhiều, nên
khơng nhất thiết phải có một khoảng sân rộng, mà phổ biến chỉ là một khoảng khơng gian
vừa phải đến chật hẹp. Thay vào đó, hầu hết thánh đường đều cố gắng tạo một hàng hiên
rộng rãi nhất có thể được trong cấu trúc chung của thánh đường. Phần nhiều thì hàng hiên
nằm ở mặt tiền, nhưng cũng có cơ sở hàng hiên được tạo ở hai hoặc ba mặt (mặt trước và
1 hoặc cả 2 mặt hơng) của nhà nguyện. Hàng hiên có nhiều chức năng: đảm bảo sự


20


thống khí, mát mẻ; tín đồ đứng làm lễ nếu bên trong thiếu chỗ; nơi ngồi nghỉ, chuyện
vãn của tín đồ giữa các lần lễ trong một cuộc lễ, nhất là vào tháng chay (tháng Ramadan)
tín đồ Hồi giáo thường lấy đêm làm ngày hay trong những dịp lễ lớn. Mặt khác, với việc
cấm phụ nữ vào bên trong nhà cầu nguyện của thánh đường thì hàng hiên cịn là nơi hành
lễ của nữ tín đồ nếu họ khơng có địa điểm cầu nguyện riêng.
Minbar, một kiểu bục để diễn giả đứng hay ngồi nói chuyện trước đám đơng, nằm
chếch về bên trái, phía trước Mihrab. Cụ thể ở đây là vị Giáo cả (hay ông Tuôn…) giảng
kinh, diễn thuyết trước tín đồ – đồng đạo. Minbar ở các thánh đường Hồi giáo Việt Nam
rất đơn giản không cầu kỳ như các thánh đường Hồi giáo trên thế giới. Minbar có thể chỉ
là một bục gỗ bình thường (kiểu như bục giảng ở lớp học), nhưng cũng có thể được làm
bằng gạch, xi-măng, dán gạch men, có tay vịn như chiếc ngai có nhiều bậc.
Phù hợp với qui mơ, cấu trúc chung của ngơi nhà chính, những ngọn tháp của các
thánh đường Hồi giáo ở Việt Nam nói chung và ở thành phố Hồ Chí Minh nói riêng nhìn
chung khơng lớn, thường có qui mơ nhỏ và vừa, kiểu dáng thì khá đa dạng. Tuy nhiên,
bước đầu có thể nhận thấy những ngọn tháp ở thánh đường Hồi giáo tại Thành phố Hồ
Chí Minh chịu ảnh hưởng của kiến trúc Ấn Độ – kín, đồ sộ, vươn cao; Malaysia – thon
nhỏ, khơng chuộng chiều cao, kín hay có khoảng trống được tạo bằng những song (như
song cửa sổ) trên thân tháp, có khi trên đầu tháp đỡ lấy một vịm trên đỉnh. Hầu hết trên
thân tháp có hoa văn trang trí bằng kỹ thuật đắp nổi, khắc chìm, dán gạch có hoa văn,…
Nhìn chung, nghệ thuật kiến trúc – trang trí thánh đường Hồi giáo tại Việt Nam nói
chung và tại Thành phố Hồ Chí Minh nói riêng khơng q nhiều bộ phận, đường nét,
cũng có thể nói là đơn giản. Chứ khơng trang trí một cách phức tạp như các thánh đường
Hồi giáo trên thế giới. Tuy nhiên, cái đơn giản ấy gây ấn tượng mạnh mẽ. Thông thường
chỉ có một gian nhà chính – nơi hành lễ của cộng đồng tín đồ, bộ phận quan trọng nhất;
hoa văn trang trí khơng q cầu kỳ, rối rắm, ít sử dụng màu sắc, nhưng khá nổi bật bởi độ
tương phản hoặc hài hòa với màu nền. Sự kết hợp tinh tế giữa cái “đơn giản” của hai lĩnh
vực kiến trúc và trang trí đã tạo nên vẻ đẹp trong dáng dấp vững chãi nhưng tao nhã,

mềm mại như “thoát tục” của một nơi được xem là thiêng liêng nhất.

Phần Kết Luận
Islam giáo đến với người Chăm Nam Bộ trên cái nền tín ngưỡng vốn có của mình là
niềm tin vào cái thiêng liêng và đã giúp củng cố niềm tin ấy, đồng thời làm biến đổi một
cách sâu sắc phong tục tập qn cổ truyền của dân tộc. Chính vì thế, trong đời sống tinh

21


thần, người Chăm Islam về thế giới tâm linh, tín ngưỡng và xem đó là một chỗ dựa tinh
thần, là chuẩn mực đạo đức trong ứng xử. Có thể nói, tín ngưỡng đã trở thành một nhu
cầu hàng đầu để cộng đồng người Chăm nơi đây tồn tại và phát triển. Điều này được thể
hiện rất rõ thông qua thánh đường Hồi giáo của người Chăm nơi đây. Qua lối kiến trúc, tổ
chức, lễ nghi, quy định,… trong thánh đường, ta phần nào hiểu thêm về tín ngưỡng, về
Hồi giáo của người Chăm Islam. Hàng ngày họ chăm chỉ đến thánh đường cầu nguyện,
học tập và tuân theo những lời kinh Koran chỉ dạy. Từng hành động nhỏ của họ đều có ý
nghĩa to lớn trong việc bảo tồn những nét văn hóa độc đáo của dân tộc, trong đó có tín
ngưỡng tơn giáo và kiến trúc. Văn hóa Islam mang tính thống nhất quốc tế cao, trên cơ sở
đó, họ thích nghi và hịa hợp với thế giới Hồi giáo. Trải qua bao thăng trầm của lịch sử,
giữa những yếu tố văn hóa mạnh mẽ của dân tộc Kinh, người Chăm Islam vẫn giữ được
nét văn hóa tín ngưỡng đặc trưng của riêng mình. Viết nên “câu chuyện văn hóa” cho một
đồng bào tuy ít người nhưng lại đa dạng nét đặc trưng. Nhờ vào đó, họ góp phần vào việc
làm đa dạng nền văn hóa tín ngưỡng Việt Nam, làm cho nền văn hóa nước nhà thêm phần
giàu đẹp.

Tài liệu tham khảo
1.Hồi giáo Chăm Islam, Bách khoa toàn thư mở Wikipedia,
truy
cập ngày 31/10/2021.

2.Hồi giáo tại Việt Nam, Bách khoa toàn thư mở Wikipedia,
/>%E1%BB%87t_Nam#Th%C3%A1nh_%C4%91%C6%B0%E1%BB%9Dng_H
%E1%BB%93i_gi%C3%A1o_n%E1%BB%95i_ti%E1%BA%BFng_t%E1%BA
%A1i_Vi%E1%BB%87t_Nam, truy cập ngày 31/10/2021.
3.Hoàng Quốc Việt (2019), “Văn hóa Chăm trong bức tranh văn hóa Việt Nam hiện
nay” truy cập ngày 31/10/2021.
4. Kiều Dương (2019), Thánh đường Hồi giáo ở An Giang, VNEXPRESS,
truy cập ngày
31/10/2021.

22


5. Lương Định – Ngọc Ánh (2021), Thánh đường hồi giáo – Kiến trúc độc đáo và
tráng lệ, truy cập ngày 31/10/2021.
6. Minh Ngọc (2021), Bên trong thánh đường Hồi giáo duy nhất ở miền Bắc (Phần
2): Khi phụ nữ Việt Nam lấy chồng theo đạo Hồi:, Dân Việt truy cập ngày 31/10/2021.
7. Nhà thờ Hồi giáo, Bách khoa toàn thư mở Wikipedia,
/>%C3%A1o, truy cập ngày 31/10/2021.
8. Nhà thờ Hồi giáo, Bách khoa toàn thư mở Wikipedia,
/>%C3%A1o#Ki%E1%BA%BFn_tr%C3%BAc, truy cập ngày 31/10/2021.
9.Nguyễn Dung (1/16/2018). “Lễ hội của dân tộc Chăm ở Đồng Nai”
/>List=51f159b0%2D5874%2D4a03%2D8826%2De4f8ee0aaea5&View=85397c10%2D4
07f%2D4f55%2D9500%2Dd2b7fdce4ec5&ID=184. Ngày truy cập 30/10/2021.
10. Nguyễn Đệ (2018), NGHỆ THUẬT KIẾN TRÚC, TRANG TRÍ THÁNH
ĐƯỜNG HỒI GIÁO (ISLAM) Ở TP.HCM, Khoa văn hóa học trường đại văn hóa thành
phố Hồ Chí Minh, truy cập ngày 31/10/2021.
11. Phạm Thu Hương (2016), Hồi giáo của người Chăm ở Việt Nam – Những yếu tố
bản địa, truy cập ngày 31/10/2021.
12. Phương Nghi ( 22/09/2016). “Người Chăm vui Tết Roya Haji”

.Ngày truy cập
30/10/2021.
13. Phú Văn Hẳn (2004). “Islam giáo và các nghi lễ, tập quán của người Chăm ở
Nam Bộ” Ngày truy cập 30/10/2021.

23


14. Phương Yên (07/08/2020). “Mừng Tết Roya Haji của đồng bào Chăm”
Ngày truy cập 30/10/2021.
15. Quốc Lê (2014), Khám phá Thánh đường Hồi giáo lớn nhất Việt Nam,
truy cập ngày 31/10/2021.
16. Trần Phan, Khái quát Hồi giáo ở Việt Nam, Ban Tơn giáo Chính phủ,
truy cập ngày 31/10/2021.
17. Trần Thị Minh Thu (2020), Khái quát về Hồi giáo và Hồi giáo ở Việt Nam,
Trung tâm nghiên cứu Tôn giáo đương đại, , truy cập ngày 31/10/2021.
18. Thánh đường Hồi giáo An Giang (2021), truy cập ngày 31/10/2021.
19. Thánh đường Hồi giáo Mubarak - điểm đến ấn tượng tại An Giang,
Thamhiemmekong.com, truy cập ngày 31/10/2021.
20. Trần Phỏng Diều (13/07/2017), “Tìm hiểu tháng chay Ramadan của người
Chăm ở An Giang” Ngày truy cập 30/10/2021.
21. Thánh đường Hồi giáo Masjid Jamiul Azhar cực đẹp ở An Giang (2021), Nụ
cười Mê Kông, truy cập ngày
31/10/2021.
22. Top 9 điều cấm kỵ nhất khi đi du lịch ở các nước Hồi Giáo bạn nên biết, Vn
Toplist, truy cập ngày 31/10/2021.
23. Thánh đường Hồi giáo Mubarak ở An Giang, Daily Travel Việt Nam
truy cập ngày 31/10/2021.

24



24. Tiasang (2015), “Kiến trúc tôn giáo Chăm, những điều ít được nói đến” , Kien
Việt, truy cập ngày 31/10/2021.
25. ThS. Lê Trần Quyên (2020), VAI TRÒ CỦA ĐỘI NGŨ CHỨC SẮC NGƯỜI
CHĂM ISLAM Ở VỪNG BIÊN GIỚI TỈNH AN GIANG,
/>.pdf truy cập ngày 31/10/2021.
26. Vũ Tích (2021), Hồi giáo ở Việt Nam, Spiderum, truy cập ngày 31/10/2021.
27. Vũ Thu Hiền (10/02/2020), Văn hóa chăm ở An Giang trong phát triển du lịch,
Tạp chí khoa học xã hội số 1+2 (257+258), tr. 126 – 127, truy cập ngày 31/10/2021.

25