MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Hiện nay, vấn đề gia đình cùng như văn hóa ứng xử trong gia đình được
nâng lên vị trí cao hơn trong nghiên cứu khoa học cũng như trong thực tiễn
đời sống bởi gia đình đang ngày càng trở thành một thiết chế xã hội quan
trọng gắn liền với sự phát triển của xã hội.
Gia đình là một mơi trường văn hóa, nhưng khác với các mơi trường
văn hóa khác, gia đình tạo ra bầu khơng khí văn hóa đầu tiên mà con người
với tư cách là một cá thể được gắn bó, được hít thở, được tiếp nhận để trở
thành một nhân cách văn hóa với một hệ văn hóa ứng xử riêng biệt. Các giá
trị ngầm ẩn trong gia đình chính là văn hóa gia đình. Nhưng văn hóa gia đình
được nhìn nhận trước hết qua văn hóa ứng xử. Văn hóa ứng xử trong gia đình
có vai trị quyết định đến sự hình thành nhân cách ban đầu của mỗi cá nhận.
Ứng xử trong gia đình là hoạt động quan trọng góp phần thực hiện các chức
năng sinh, giáo, dưỡng của gia đình. Thơng qua ứng xử, các thành viên gia
đình như con thoi đan dệt quan hệ gia đình với cộng đồng xã hội. Ngày nay,
khi thời gian sinh hoạt gia đình của các thành viên ngày càng thu hẹp dần thì
vai trị của văn hóa ứng xử lại càng trở nên quan trọng trong đời sống gia
đình. Chính vì thế mà văn hóa ứng xử trong gia đình hiện nay đang trở nên
nhức nhối và trở thành một trong những mối quan tâm của đời sống xã hội.
Dưới tác động của nền kinh tế thị trường và tốc độ cơng nghiệp hóa hiện
đại hóa diễn ra ngày càng nhanh làm cho cuộc sống gia đình thay đổi nhiều so
với trước kia. Bên cạnh đó cũng dẫn đến sự thay đổi của văn hóa gia đình nói
chung và văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam hiện nay nói riêng.
Để nghiên cứu kĩ hơn về văn hóa ứng xử trong gia đình cũng như đề
xuất một số giải pháp xây dựng văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam hiện
nay em xin chọn đề tài “Văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam hiện
nay” làm đề tài nghiên cứu kết thúc mơn Xây dựng văn hóa cộng đồng.
1

2. Nhiệm vụ nghiên cứu.
- Hiểu rõ những quan niệm về gia đình, văn hóa gia đình và văn hóa
ứng xử trong gia đình, những biểu hiện của văn hóa ứng xử trong gia đình
Việt Nam hiện nay.
- Nghiên cứu thực trạng, những mặt tích cực và tiêu cực của văn hóa
ứng xử trong gia đình Việt Nam hiện nay.
- Đề xuất một số giải pháp xây dựng văn hóa ứng xử trong gia đình
Việt Nam hiện nay.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.
3.1. Đối tượng nghiên cứu.
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là vấn đề văn hóa ứng xử của gia đình
Việt Nam hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu.
- Tiểu luận tập trung vào đánh giá thực trạng về văn hóa ứng xử của gia
đình Việt Nam hiện nay.
- Giải pháp xây dựng văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam
hiện nay.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu.
4.1. Cơ sở lý luận
Tiểu luận nghiên cứu dựa trên nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa MácLênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, chính sách của pháp
luật và nhà nước về gia đình và xây dựng văn hóa ứng xử trong gia đình.
4.2. Phương pháp nghiên cứu.
Tiểu luận sử dụng các phương pháp nghiên cứu: phương pháp logic,
phương pháp phân tích, phương pháp tổng phân hợp…

2


NỘI DUNG
CHƯƠNG 1

VĂN HĨA ỨNG XỬ TRONG GIA ĐÌNH VIỆT NAM HIỆN NAY.
1. Quan niệm về văn hóa gia đình.
1.1. Gia đình là gì?
Với tư cách là một hình thức cộng đồng tổ chức đời sống xã hội, gia
đình được hình thành từ rất sớm và đã trải qua một quá trình phát triển lâu
dài. Xuất phát từ nhu cầu bảo tồn và duy trì nịi giống, từ sự cần thiết phải dựa
vào nhau để sinh tồn, các hình thức quần tụ giữa nam và nữ giới, những hình
thức cộng đồng tổ chức đời sống gia đình đã xuất hiện. Lịch sử nhân loại đã
trải qua nhiều hình thức gia đình như: gia đình đối ngẫu, gia đình một vợ một
chồng…
Trước những yêu cầu của sản xuất và sinh hoạt, những đòi hỏi của đời
sống kinh tế, các mối quan hệ xã hội dần trở nên chặt chẽ, giữa các thành viên
trong cộng đồng xuất hiện những cơ chế ràng buộc lẫn nhau phù hợp và thích
ứng với điều kiện sản xuất, sinh hoạt của mỗi một nền sản xuất. Gia đình dần
trở thành một thiết chế xã hội, một xã hội thu nhỏ.
Gia đình khơng chỉ là một hình thức tổ chức cộng đồng, một thiết chế
xã hội mà điều quan trọng gia đình cịn là một giá trị văn hóa xã hội. Tính
chất, bản sắc của gia đình được duy trì, bảo tồn, được sáng tạo và phát triển
nhằm thỏa mãn những nhu cầu của mỗi thành viên trong gia đình, trong sự
tương tác gắn bó với văn hóa cộng đồng dân tộc, giai cấp, tầng lớp trong mỗi
giai đoạn lịch sử của quốc gia, dân tộc.
Bởi vậy, có rất nhiều quan niệm khác nhau về gia đình. Từ góc độ văn
hóa học, ta có thể hiểu: Gia đình là một nhóm xã hội được hình thành trên cơ
sở quan hệ hôn nhân và quan hệ huyết thống nảy sinh từ quan hệ hơn nhân
đó (ơng bà, cha mẹ, con cái…) cùng chung sống với nhau. Gia đình là cái nôi
nuôi dưỡng cho cả một đời người, là mơi trường văn hóa đầu tiên giáo dục
3


nếp sống và hình thành nhân cách, là nơi hội tụ, chọn lọc và sáng tạo văn

hóa của con người và xã hội lồi người.
1.2. Quan niệm về văn hóa gia đình.
1.2.1. Quan niệm văn hóa.
Có rất nhiều ý kiến và định nghĩa về văn hóa, trong đó đáng chú ý là ý
kiến của tổ chức UNESCO: “Văn hóa là tổng thể sống động các hoạt động
sáng tạo (của các cá nhân, các cộng đồng) trong quá khứ và hiện tại. Qua các
thế kỷ, hoạt động sáng tạo ấy hình thành hệ thống các giá trị, các truyền thống
và thị hiếu – những đặc tính riêng của mỗi dân tộc”
Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng có một quan niệm về văn hóa: “Vì lẽ sinh
tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh
ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, phát luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ
thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương
thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hóa. Văn
hóa là tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà
lồi người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi
của sự sinh tồn.”
Trong định nghĩa này, Hồ Chí Minh đã xác định văn hóa bao gồm
những thành quả của sự sáng tạo về cả vật chất và tinh thần nhằm đáp ứng
cho sự tồn tại và phát triển của loài người. Và điều đặc biệt, Người cho rằng
văn hóa khơng chỉ là sự sáng tạo mà còn là phương thức sử dụng sự sáng tạo
đó. Điều này có ý nghĩa to lớn đối với việc xây dựng nền văn hóa Việt Nam
hiện nay.
Như vậy, văn hóa là hoạt động sáng tạo của con người trong q trình
lịch sử. Nói cách khác, văn hóa là tồn bộ sự hiểu biết, kinh nghiệm của con
người được tích lũy trong q trình hoạt động thực tiễn lịch sử - xã hội. Văn
hóa cịn là mơ hình các thiết chế xã hội nhằm đảm bảo cho sự trao truyền, vận
hành các giá trị, chuẩn mực văn hóa. Văn hóa cũng chính là phương thức ứng
xử của con người. Các phương thức, quy tắc ứng xử tạo nên hệ thống giá trị
4



chuẩn mực được tích lũy trong đời sống cộng đồng tạo thành hệ giá trị văn
hóa của mỗi cộng đồng. Gia đình là mơi trường đặc biệt, thể hiện phương
thức ứng xử đầu tiên của con người. Văn hóa đặc biệt gắn với giáo dục, đào
tạo con người. Hay nói cách khác, giáo dục cũng là một phương thức trao
truyền văn hóa.
Từ nội dung của văn hóa, ta có thế thấy rằng gia đình là một hiện tượng
văn hóa của con người, xuất hiện và tổn tại vì sự tồn tại và phát triền của con
người. Nó biến đổi cùng sự biến đổi của các cộng đồng người trong quá trình
lịch sử văn hóa của các dân tộc, các thời đại và có vai trị quan trọng đối với
gia đình. Văn hóa là tiền đề quan trọng trong sự hình thành gia đình và là yếu
tố cơ bản của gia đình. Nghiên cứu văn hóa là cơ sở để đi sâu vào tìm hiểu
các vấn đề về văn hóa gia đình trong đó có văn hóa ứng xử trong gia đình.
1.2.2. Văn hóa gia đình.
Văn hố gia đình là hệ thống những giá trị, chuẩn mực đặc thù, điều tiết
mối quan hệ giữa các thành viên trong gia đình và mối quan hệ giữa gia đình
với xã hội, phản ánh bản chất của các hình thái gia đình mang đặc trưng văn
hóa của các cộng đồng, tộc người, dân tộc và khu vực khác nhau, được hình
thành và phát triển qua lịch sử lâu dài, gắn liền với những điều kiện phát triển
kinh tế, môi trường tự nhiên và xã hội nhất định.
Văn hóa gia đình vừa là sự biểu hiện giá trị của gia đình trong quá trình
phát triển vừa có vai trị định hướng và mục tiêu cho sự phát triển gia đình
qua mỗi thời đại lịch sử. Đối với chúng ta, văn hóa gia đình là cơ sở để xây
dựng văn hóa ứng xử trong gia đình trong giai đoạn hiện nay.
2. Quan niệm về văn hóa ứng xử trong gia đình.
2.1. Ứng xử và văn hóa ứng xử trong gia đình.
2.1.1. Ứng xử:
Tiếp cận với khái niệm ứng xử không thể không đề cập đến nhà sƣ
phạm người Nga Usinxki, Ông khẳng định: “Sự khéo léo ứng xử về sư phạm
mà nếu khơng có nó thì các nhà giáo dục dù học giỏi đến mức nào cũng

5


không bao giờ trở thành nhà giáo dục thực hành tốt, về bản chất khơng phải là
cái gì khác ngồi sự ứng xử”.
Tác giả Lê Thị Bừng trong cuốn tâm lý học ứng xử, đã nêu nên khái
niệm về ứng xử như sau: “Ứng xử là sự phản ứng của con ngƣời đối với sự
tác động của ngƣời khác đến mình trong một tình huống cụ thể nhất định. Nó
thể hiện ở chỗ con người không chủ động trong giao tiếp mà chủ động trong
sự phản ứng có lựa chọn, có tính tốn, thể hiện qua thái độ, hành vi, cử chỉ,
cách nói năng tuỳ thuộc vào tri thức, kinh nghiệm của mỗi người nhằm đạt
được kết quả giao tiếp cao nhất”.
Theo nhà nghiên cứu Triệu Quốc Vinh: “Ứng xử là sự phản ứng của
con người đối với sự tác động của người khác đến mình trong một tình huống
cụ thể nhất định. Nó thể hiện ở chỗ con người không chủ động trong giao tiếp
mà chủ động trong phản ứng có lựa chọn, có tính tốn, thể hiện qua thái độ,
hành vi, cử chỉ, cách nói năng-tùy thuộc vào tri thức, kinh nghiệm và nhân
cách của mỗi người nhằm đạt kết quả giao tiếp cao nhất”.
Trên góc độ một nhà nghiên cứu về văn hoá, tác giả Trần Thuý Anh
quan niệm: “Ứng xử là triết lý sống của một cộng đồng người, là quan niệm
sống, quan niệm lí giải cuộc sống. Nó cũng trở thành lối sống, nếp sống, lối
hành động của cộng đồng người đó. Bởi vậy, nó quy định các mối quan hệ
giữa con người với con người. Đó là tính xã hội nhân văn của các quan hệ”
2.1.2. Văn hóa ứng xử.
Văn hóa ứng xử là tập hợp những nét đẹp thể hiện qua các thái độ, hành
động phân xử, thế ứng xử, đối ứng với một thái độ, hành vi khác thể hiện triết
lý sống, các lối sống, lối suy nghĩ, lối hành động của một cá nhân, một cộng
đồng người trong việc trong việc ứng xử và giải quyết những mối quan hệ
giữa con người với tự nhiên, với xã hội từ nhỏ đến lớn.
Văn hố ứng xử có vai trị rất quan trọng trong đòi sống thường nhật và

đời sống tâm linh của dân tộc Việt Nam nói riêng và của nhân loại nói chung.

6


Nét đặc trưng nổi bật nhất của văn hoá ứng xử là hành vi ứng xử của
con người với môi trường tự nhiên, môi trường xã hội (con người cá nhân với
cá nhân, với cộng đồng xã hội và với chính bản thân mình). Hay nói cách
khác, văn hố ứng xử chính là nét đặc trưng mang bản sắc văn hóa dân tộc.
2.1.3. Văn hóa ứng xử trong gia đình.
Văn hóa ứng xử trong gia đình là cách ứng xử mà các thành viên của
gia đình học được và chọn lọc, thừa nhận, chấp nhận trong quá trình chung
sống trở thành khuôn mẫu nền nếp, truyền thống, gia phong của gia đình.
Cách ứng xử ấy chi phối quan niệm và hành vi của các thành viên gia đình
trong các quan hệ của họ với nhau.
2.2. Biểu hiện của văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam hiện
nay.
Gia đình là tế bào của xã hội, nơi duy trì nịi giống, là mơi trường quan
trọng hình thành, ni dưỡng và giáo dục nhân cách con người, bảo tồn và
phát huy văn hoá truyền thống tốt đẹp, chống lại các tệ nạn xã hội, tạo nguồn
nhân lực phục vụ sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Ở thời đại nào văn hố gia đình cũng là nền tảng cho văn hố xã hội.
Văn hố gia đình giàu tính nhân văn, nhân bản, đề cao giá trị đạo đức, xây
dựng nếp sống văn hoá trật tự, kỷ cương, hun đúc tâm hồn, bản lĩnh con
người. Bởi vậy, gia đình tốt là bảo đảm cho dân giàu, xã hội dân chủ, văn
minh. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã khẳng định: “Rất quan tâm đến gia đình là
đúng và nhiều gia đình cộng lại mới thành xã hội, xã hội tốt thì gia đình càng
tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt. Hạt nhân của xã hội là gia đình”.
Nước ta đang thực hiện tiến trình cơng nghiệp hố hiện đại hóa và hội
nhập kinh tế trong xu hướng tồn cầu hóa đã đem đến cho gia đình Việt Nam

nhiều cơ hội và điều kiện phát triển kinh tế, giao lưu và hội nhập với các nền
văn hóa tiên tiến của các nước trên thế giới.
Mục tiêu chủ yếu của công tác gia đình trong thời kỳ hiện nay là ổn
định, củng cố và xây dựng gia đình theo theo các tiêu chí: ít con (mỗi cặp vợ
7


chồng chỉ một hoặc hai con), no ấm, bình đẳng, tiến bộ, hạnh phúc, để mỗi
gia đình thực sự là tổ ấm của mỗi người và là tế bào lành mạnh của xã hội.
Trong đó, chuẩn mực gia đình“no ấm” là điều kiện hàng đầu. Người
xưa có câu “có thực mới vực được đạo” hàm ý nói rằng, trong cuộc sống con
người, vấn đề cần quan tâm đến những điều thiết thực nhất. Thực là ăn. Đạo
là những điều to tát, thiêng liêng, mang tính lý tưởng, đạo lý. Gia đình no ấm
là gia đình biết chăm chỉ cần cù lao động, biết chi tiêu đúng mức và tiết kiệm
đảm bảo cuộc sống gia đình ln đầy đủ nhu cầu ăn mặc, học hành, có nhà
cửa, phương tiện sinh hoạt, vui chơi giải trí… Người xưa cũng cịn nói: “Gia
bần trí đoản”. Nhà nghèo khổ q thì khơng có điều kiện học hành để phát
huy trí tuệ. Điều đó lại càng đúng trong xã hội ngày nay. Do vậy, việc nâng
cao năng lực gia đình trong phát triển kinh tế, tạo việc làm, tăng thu nhập là
vấn đề cần được quan tâm.
Gia đình “tiến bộ” là chuẩn xây dựng gia đình hiện đại. Đó là gia đình
lao động giỏi, biết áp dụng khoa học kỹ thuật và công nghệ mới vào sản xuất;
mọi thành viên trong gia đình có lối sống lành mạnh, thực hiện nếp sống văn
minh, biết tôn trọng và giữ gìn thuần phong mỹ tục của văn hóa gia đình Việt
Nam. Có ý thức rèn luyện thể lực, nâng cao sức khỏe, không sa vào tệ nạn xã
hội, không vi phạm pháp luật; các thành viên trong gia đình tích cực học tập.
Trẻ em trong độ tuổi được đi học, không bỏ học sớm; các thành viên trong gia
đình trong độ tuổi sinh đẻ đều thực hiện kế hoạc hóa gia đình; thực hiện vệ
sinh an tồn thực phẩm, vệ sinh môi trường; mọi thành viên trong gia đình
thực hiện tốt đường lối chủ trương, luật pháp, chính sách của Đảng và Nhà

nước, thực hiện tốt quy ước cộng đồng dân cư.
Gia đình “hạnh phúc” chính là tổng hòa của các chuẩn mực khác đảm
bảo một gia đình ln êm ấm, vui vẻ và tiến bộ, giữ gìn quan hệ tình cảm giữa
các thành viên, tình cảm chung thuỷ một vợ, một chồng, gìn giữ mơi trường
văn hóa sống trong sáng, lành mạnh, đầm ấm.
Thời kỳ này, dù văn hóa ứng xử đã có nhiều thay đổi so với ngày xưa,
nhưng những khuôn phép của mỗi gia đình vẫn là duy trì giá trị ứng xử gia
8


đình truyền thống và áp dụng linh hoạt cái mới trong thời kỳ mới. Cố Thủ
tướng Phạm Văn Đồng đã khẳng định sự tôn trọng giá trị ứng xử từ gia đình
truyền thống: “Ba trụ cột của ý thức cộng đồng người Việt, đó là gia đình,
làng và nước. Ngày nay, xây dựng một xã hội công bằng, văn minh, đòi hỏi
chúng ta phải trở lại với những giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp từ gia
đình.”
Gia đình Việt Nam hiện nay là một trong những vấn đề quan trọng
trong sự nghiệp cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Bởi vậy, vai trị của
văn hóa gia đình cũng như văn hóa ứng xử trong gia đình ngày càng được chú
trọng. Văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam cần quan tâm đến các mối
quan hệ sau:
Thứ nhất, quan hệ vợ-chồng. Quan hệ vợ chồng là một trong những
mối quan hệ quan trọng trong gia đình. Trong gia đình Việt Nam hiện đại,
quan hệ vợ chồng được xây dựng trên cơ sở tình u chân chính, sự bình đẳng
và tôn trọng lẫn nhau, khác với quy chuẩn xưa “cha mẹ đặt đâu con ngồi
đấy”. Những giá trị đó được biểu hiện trong việc lựa chọn vợ (chồng) một
cách tự do, thoải mái của những người trong độ tuổi kết hôn, trong việc tham
gia lao động, công việc xã hội, đóng góp và hưởng thụ tài sản gia đình, trong
việc quyết định những vấn đề chung của gia đình (sinh con, ly hôn…) giữa vợ
và chồng. Mối quan hệ vợ chồng mang sắc thái tốt đẹp: coi trọng giá trị lịng

chung thủy, tình nghĩa vợ chồng, sự hịa thuận, hơn nữa là sự bình đẳng,
quyền tự do dân chủ của mỗi người, cùng quan tâm đến lợi ích của cả gia
đình… Nền tảng của một gia đình hạnh phúc là mối quan hệ vợ chồng tốt đẹp,
hiểu biết, thông cảm và yêu thương nhau, là cơ sở ngăn chặn bao lực gia đình,
là mục tiêu nhằm hướng tới xây dựng gia đình đạt chuẩn gia đình văn hóa
trong thời kỳ hiện nay.
Thứ hai, quan hệ cha mẹ-con cái. Quan hệ giữa cha mẹ - con cái là quan
hệ tình cảm, bao gồm cách ứng xử của cha mẹ với con cái và cách ứng xử
giữa con cái – cha mẹ. Ở gia đình hiện nay, nhiều giá trị truyền thống vẫn
9


được gìn giữ và phát triển như tình thương yêu, sự hy sinh của cha mẹ dành
cho con cái, sự kính trọng, biết ơn, hiếu thảo của con cái đối với cha mẹ, nó
ln là điều tất yếu và là quy chuẩn trong gia đình Việt Nam. Mối quan hệ
này là khuôn khổ cần thiết, là một trong những yếu tố quyết định trong việc
xây dựng và hình thành nhân cách của con cái. Gia đình có hạnh phúc, ấm êm
hay không phụ thuộc vào tất cả các thành viên sống chung một mái nhà,
nhưng phần lớn phụ thuộc vào tính cách, nhân cách, cách thức ứng xử và giáo
dục ứng xử của cha mẹ. Con cái ngoan ngoãn, học giỏi, thành đạt, có tri thức
và có văn hóa ứng xử phù hợp… là niềm tự hào của cha mẹ, là thành quả
xứng đáng nhất mà ai làm cha làm mẹ cũng mong muốn đạt được. Cha mẹ
chính là người gieo và ni mầm thiện cho con cái. Làm trịn bổn phận và
thiên chức của mình, cha mẹ cũng đồng thời làm trọn trách nhiệm và nghĩa vụ
thiêng liêng mà tạo hóa và xã hội giao phó: ni dưỡng và giáo dục thế hệ trẻ
thành người có ích cho gia đình và xã hội.
Thứ ba, quan hệ ơng bà- con cháu. Ở Việt Nam, truyền thống “uống
nước nhớ nguồn”, yêu thương ông bà cha mẹ đã tồn tại không biết bao nhiêu
năm qua và truyền thống ấy vẫn được lưu giữ cho đến tận ngày nay. Nó đã
trở thành một giá trị tốt đẹp, một nét văn hóa riêng của gia đình Việt Nam.

Chính truyền thống ấy đã làm cho mối quan hệ giữa ông bà và các thành viên
trong gia đình khơng cịn q nhiều khoảng cách, ngày càng mật thiết và gắn
bó với nhau hơn.

10


CHƯƠNG II
THỰC TRẠNG VỀ VĂN HÓA ỨNG XỬ TRONG GIA ĐÌNH VIỆT
NAM HIỆN NAY.
1. Tích cực:
Những giá trị truyền thống q báu trong văn hóa ứng xử của gia đình
Việt Nam vẫn được bảo tồn và phát huy như: lòng chung thủy, tình nghĩa vợ
chồng; trách nhiệm và sự hy sinh của cha mẹ với con cái; con cái hiếu thảo
với cha mẹ; con cháu kinh trọng, biết ơn ông bà tổ tiên; tình yêu thương,
chăm lo và đùm bọc anh em; đề cao lợi ích chung của gia đình… Đồng thời,
gia đình Việt Nam cũng tiếp thu nhiều giá trị tiên tiến trong thời đại mới: tôn
trọng tự do, lợi ích cá nhân; bình đẳng trong nghĩa vụ và trách nhiệm; không
phân biệt thứ bậc giữa con trai và con gái… Gia đình Việt Nam đang được
củng cố và xây dựng theo xu hướng hiện đại hóa: dân chủ, bình đẳng, tự do
và tiến bộ.
Trong bối cảnh đổi mới và tồn cầu hóa hiện nay, gia đình Việt Nam đã
biến đổi một cách toàn diện và ngày càng trở thành một thực thể hoàn thiện,
năng động phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội có nhiều biến động. Đặc
biệt, quy mơ gia đình Việt Nam ngày càng thu nhỏ, những mơ hình gia đình
nhiều thế hệ “tứ đại đồng đường” được thay thế bằng mơ hình ít người, chỉ có
hai thế hệ cha mẹ - con cái bởi thế mà cách ứng xử trong gia đình cũng được
tối giản hơn để phù hợp với mơ hình gia đình hạt nhân trong xã hội hiện nay.
2. Tiêu cực
2.1. Cách xưng hơ trong gia đình Việt Nam hiện nay.

Nhắc đến ứng xử trong gia đình ta khơng thể khơng nhắc đến cách
xưng hô của các thành viên trong gia đình với nhau. Đó là một phần quan
trọng, đánh giá trình độ văn hóa, nhân cách cũng như đánh giá cách giáo dục
của cha mẹ với con cái. Và đây cũng là một vấn đề nhức nhối trong xã hội
hiện nay khi mà tình trạng xưng hơ tùy tiện, thiếu chuẩn mực đang xảy ra
ngày càng nhiều trong các gia đình Việt Nam.
11


Ngày nay, khi mà mơ hình gia đình hạt nhân trở nên phổ biến thì cơ cấu
gia đình cũng có sự thay đổi nhanh chóng và theo đó là quan hệ trong gia đình
cũng thay đổi. Gia đình hạt nhân với thành phần gia đình bao gồm cha mẹ và
con cái đã thích nghi với xu thế xã hội mới, đồng thời các thành viên ít chịu
sự giám sát lẫn nhau, mặt khác sự năng động để thích nghi với môi trường xã
hội luôn tạo cho các thành viên sự tự do theo cả nghĩa chủ quan và khách
quan. Bên cạnh những mặt tích cực, mơ hình gia đình hạt nhân cũng bộc lộ
những khuyết điểm, một trong những mặt hạn chế đó là quan hệ xưng hộ giữa
các thành viên trong gia đình. Trong quan hệ vợ chồng đã có sự thay đổi trong
động từ nhân xưng một cách phong phú và đa dạng hơn, đơi khi cịn mang
tính tùy tiện, thiếu chuẩn mực. Nhất là trong những cuộc cãi vã của các cặp
vợ chồng, thường sử dụng những từ ngữ hết sức thô lỗ, và đặc biệt là trước sự
chứng kiến của con trẻ. Điều này gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc hình
thành nhân cách của con cái, khiến con cái có cái nhìn khơng thiện cảm về
cách ứng xử của cha mẹ, ảnh hưởng đến tâm lý cũng như văn hóa ứng xử của
con cái khi lập gia đình trong tương lai. Trong quan hệ vợ chồng đã vậy, quan
hệ giữa cha mẹ - con cái, anh em còn trở nên phức tạp hơn, họ gọi nhau là
“mày, tao; đồ này, đồ nọ…”. Thậm chí, họ dùng tiếng lóng, những từ ngữ
khơng mấy văn hóa để “dạy dỗ” con cái của mình khi chúng làm sai hoặc làm
trái với ý của cha mẹ. Đấy là một điều khơng cịn xa lạ trong gia đình Việt
Nam hiện nay, đặc biệt là những gia đình trẻ. Những ngơn từ đó đã làm cho

những đứa trẻ khi ra ngồi xã hội, do ảnh hưởng bởi chính lối ứng xử đó đã
trở nên thiếu tính mềm mỏng, thơ lỗ, cục cằn và chống đối.
Khi những gia đình hạt nhân ngày càng trở thành mơ hình phát triển
rộng rãi ở Việt Nam hiện nay thì tình trạng thơ lỗ, thiếu văn hóa trong cách
ứng xử trong gia đình lại diễn ra ngày càng nhiều. Tuy nhiên, nhiều gia đình
chưa nhận ra rằng những vấn đề tưởng chừng như vô hại ấy sẽ càng trở nên
nghiêm trọng và là tiền lệ không tốt gây tác hại khơng nhỏ khơng chỉ trong
gia đình mà cịn ở ngồi xã hội, đặc biệt là với thế hệ trẻ sau này.
12


2.2. Bạo lực trong gia đình Việt Nam hiện nay.
Quá trình cơng nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước đem lại khơng ít cơ
hội phát triển cho đất nước, đem lại sự giàu có phồn vinh, làm cho đất nước
ngày càng trở nên tốt đẹp. Tuy nhiên trong mặt tích cực lại có khơng ít những
vấn đề tiêu cực. Việc mỗi thành viên trong gia đình phải đi làm từ sáng đến tối
mịt, công việc gây ra quá nhiều căng thẳng đã gây nên tình trạng “giận cá
chém thớt” khi mang chính những mệt mỏi của cơng việc, của xã hội về nhà.
Vì lẽ đó mà chúng ta đang ngày càng mất đi tính cách hiền hịa của người Việt
Nam mà thay vào đó là tính cộc cằn, khó chịu, dễ nổi nóng.
Và điều đáng nói ở đây chính là việc chính vì những áp lực cơng việc,
những mệt mỏi mà trút lên chính gia đình của mình qua cách đối xử thơ lỗ với
cha mẹ của mình. Đặc biệt là việc con cái cãi lời cha mẹ, thậm chí mắng chửi,
ngược đãi cha mẹ đang trở thành một vấn đề khơng hề hiếm trong các gia
đình Việt Nam hiện nay. Khơng chỉ vậy, có những người con chấp nhận
khước từ cha mẹ, ơng bà mình, đánh đập họ, đuổi họ ra khỏi chính ngơi nhà
của họ. Đó là những hành vi đáng lên án, cha mẹ ông bà không chỉ là người
mang nặng đẻ đau mà còn là người nuôi dưỡng chúng ta đến khi trưởng
thành, chúng ta – những người con phải có trách nhiệm và nghĩa vụ chăm sóc
cha mẹ ơng bà khi về già, làm trịn bổn phận và trách nhiệm của một người

con người cháu, nối tiếp truyền thống hiếu thảo của dân tộc.
Đối tượng của những hành vi bạo lực không chỉ là cha mẹ, ơng bà mà
cịn là người chồng, người vợ hay chính người con trong gia đình. Hầu hết thủ
phạm trong những cuộc bạo lực gia đình là người chồng, người cha trong gia
đình. Vì những nguyên do nào đấy, họ trút những cơn giận của cơng việc, của
những chuyện ngồi xã hội lên chính gia đình của mình. Họ đánh đập vợ con,
làm hư hỏng của cải trong gia đình. Hậu quả là không chỉ để lại những đau
đớn về mặt thể xác mà còn để lại những tổn thất vơ cùng lớn về mặt tinh thần,
hằn sâu trong kí ức của con trẻ, khiến con trẻ trở nên sợ hãi, cảnh giác với
chính cha mẹ của mình hay ảnh hưởng đến chính tư duy và cách cư xử trong
gia đình ở tương lai của con trẻ.
13


Bạo lực gia đình có lẽ khơng cịn xa lạ trong gia đình Việt Nam nhưng
nó ln là vấn đề được quan tâm trong xã hội cũng như là một vấn đề nhức
nhối trong văn hóa ứng xử trong gia đình hiện nay.
2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến văn hóa ứng xử trong gia đình Việt
Nam hiện nay.
- Cơ chế thị trường và q trình cơng nghiệp hóa một mặt có tác động
tích cực, một mặt tác động mạnh tới các giá trị đạo đức truyền thống và lối
sống lành mạnh, đã và đang làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội tác động đến
đời sống gia đình Việt Nam.
Có thể thấy rõ nhất là cuộc sống của xã hội hiện đại với sự phát triển
mạnh mẽ của các thành phần kinh tế đã tác động đến đời sống gia đình, ở một
góc độ nào đó đã phá vỡ nền nếp gia phong đạo đức của gia đình Việt Nam.
Tình trạng ly hơn, ly thân, sống chung như vợ chồng không đăng ký kết
hôn… Mâu thuẫn xung đột giữa các thế hệ về cách ứng xử, lối sống và vấn đề
chăm sóc người cao tuổi đang đặt ra những thách thức mới. Tình trạng bạo
lực gia đình đang có chiều hướng ngày càng gia tăng mạnh mẽ đến mức báo

động. Các giá trị văn hóa tốt đẹp của người Việt Nam đang có biểu hiện
xuống cấp mai một.
- Những guồng quay của xã hội hiện đại đã làm ảnh hưởng phần nào
đến những giá trị tốt đẹp trong văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam hiện
nay. Khơng ít người làm cha làm mẹ khơng làm trịn bổn phận, trách nhiệm,
không chăm lo cho thế hệ tương lai, bận rộn với công việc. Con cái do thiếu
giáo dục nền tảng đạo đức, thiếu tính làm gương cho cha mẹ dẫn đến thiếu
định hướng tốt về tương lai, dễ sa ngã vào những tệ nạn, thói hư tật xấu trong
xã hội.
Nguyên nhân của sự tác động ấy là do xu thế phát triển của xã hội, sự
giao thoa của các nền văn hóa và đất nước tiến hành cơng nghiệp hóa, hiện
đại hóa, hội nhập quốc tế, nền văn hóa Việt Nam có sự thay đổi và hịa nhập
hơn, bên cạnh những mặt tích cực thì cũng có nhiều hệ lụy tác động đến văn
14


hóa gia đình Việt Nam nói chung và văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam
nói riêng.
Văn hóa các nước được truyền tải, du nhập vào Việt Nam một cách ồ ạt
đã làm ảnh hưởng đến giá trị văn hóa gia đình. Đó là ngun nhân dẫn tới các
hệ quả, quy mơ gia đình ngày càng nhỏ, sự tách biệt nơi cư trú của con cái sau
khi xây dựng gia đình và sự xuất hiện của các kênh giao tiếp gián tiếp với sự
trợ giúp của các phương tiện truyền thông đại chúng hiện đại làm sự liên hệ,
thông cảm giữa các thế hệ càng ít đi. Trong quan hệ giữa ông bà – con cháu
cũng xuất hiện những xung đột và xích mích thế hệ. Sự khác biệt về kinh
nghiệm, nhu cầu và sở thích trong cuộc sống dẫn đến sự khơng bằng lịng
giữa các thế hệ, dẫn dế các hiện tượng như: con cháu không tôn trọng sự
khun bảo, cư xử khơng đúng gây xúc phạm tình cảm, khơng quan tâm chăm
sóc, thiếu tâm tình cởi mở… Những nguyên nhân đó khiến cho các mối quan
hệ trong gia đình có nhiều rạn nứt và tan vỡ, địi hỏi cần phải xây dựng mối

quan hệ trong gia đình ngày càng tốt đẹp hơn.
Thêm nữa, các gia đình chưa thật sự quan tâm đúng mức đến việc giáo
dục các giá trị văn hóa truyền thống cho con em mình. Nền tảng đạo đức,
chuẩn mực gia đình có nguy cơ bị phá vỡ. Hàng loạt vấn đề xã hội đã nảy
sinh, len lỏi vào từng gia đình và trở thành những bức xúc của gia đình.
Cơng tác truyền thơng, giáo dục đạo đức, lối sống chưa phát huy hiệu
quả cao. Nhận thức về vị trí, vai trị và tầm quan trọng của gia đình đối với
sự phát triển kinh tế-xã hội của đất nước cịn có những hạn chế. Việc phối
hợp giáo dục giữa 3 mơi trường: gia đình-nhà trường-xã hội cịn có những
bất cập nên chưa phát huy tối đa hiệu quả trong giáo dục đạo đức, lối sống
cho thế hệ trẻ.
Trước những bất cập đó vấn đề đặt ra là làm thế nào để gìn giữ những
nét đẹp trong ứng xử của con người Việt Nam và xây dựng văn hóa ứng xử
trong gia đình Việt Nam hiện nay.

15


CHƯƠNG 3
GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VĂN HÓA ỨNG XỬ TRONG GIA ĐÌNH
VIỆT NAM HIỆN NAY.
Để khắc phục những hậu quả cũng như xây dựng văn hóa ứng xử trong
gia đình Việt Nam hiện nay cần:
- Đẩy mạnh tuyên truyền thực hiện các nghị quyết, chỉ thị của Đảng,
Chính phủ về văn hóa, gia đình.
Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 9/6/2014 của Ban Chấp hành Trung
ương Đảng khóa XI về Xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam
đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước; Chỉ thị số 49/CT-TW, ngày
21/2/2005 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về Xây dựng gia đình thời kỳ
cơng nghiệp hố, hiện đại hoá đất nước; Nghị quyết số 11-NQ/TW, ngày 274-2007 của Bộ Chính trị về Cơng tác phụ nữ thời kỳ đẩy mạnh cơng nghiệp

hóa, hiện đại hóa đất nước; Luật Bảo vệ, Chăm sóc và Giáo dục trẻ em; Luật
Phịng chống bạo lực gia đình và các luật khác có liên quan đến gia đình.
“Xây dựng nền văn hóa và con người Việt Nam phát triển toàn diện,
hướng đến chân - thiện - mỹ, thấm nhuần tinh thần dân tộc, nhân văn, dân
chủ và khoa học. Văn hóa thực sự trở thành nền tảng tinh thần vững chắc của
xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm sự phát triển bền vững và
bảo vệ vững chắc Tổ quốc vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công
bằng, văn minh.”
- Tuyên truyền tầm quan trọng của việc giữ gìn các giá trị chuẩn mực
văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam
Trong giai đoạn phát triển kinh tế - xã hội hiện, ý thức được xây dựng
gia đình hạnh phúc khơng chỉ là việc riêng của mỗi nhà mà còn là trách nhiệm
của cả xã hội. Gia đình no ấm, hạnh phúc, bình đẳng, tiến bộ góp phần tạo
nên sức mạnh của đất nước. Bởi vậy, cần phải tổ chức những hoạt động tuyên
truyền, giáo dục thông qua nhiều hình thức, phương tiện truyền thơng đại
16


chúng để phổ biến cho tất cả mọi người để từ đó cùng nhau xây dựng nét đẹp
trong văn hóa ứng xử của gia đình Việt Nam hiện nay.
- Cần có những nghiên cứu phân tích sâu sắc tác động của nền kinh tế
thị trường đến các mối quan hệ gia đình ở Việt Nam.
Phân tích để thấy bên cạnh sự phân giải của những giá trị văn hóa gia
đình truyền thống, sự du nhập của những quan niệm và nhận thức về gia đình
từ bên ngồi, cần hình thành được một cách vững chắc những giá trị và chuẩn
mực mới trong các mối quan hệ gia đình. Từ đó, cần khắc phục những nhiễu
loạn giá trị trong quan hệ gia đình phù hợp với xã hội cơng nghiệp và những
quy chuẩn về kinh tế - xã hội của xã hội.
- Cần phải dựa trên những chuẩn mực cao nhất về tính nhân đạo trong
việc định hướng sự phát triển của gia đình và các mối quan hệ gia đình. Phát

huy vị trí và vai trị của gia đình đối với công cuộc xây dựng và phát triển đất
nước và chủ động xây dựng những chuẩn mực và giá trị gia đình mới phù hợp
với xã hội hiện đại, làm cho văn hóa ứng xử trong gia đình mãi là một nét đẹp
của người dân đất Việt, góp phần cho văn hóa dân tộc thăng hoa.
- Cần tăng cường vai trị giáo dục gia đình gắn với giáo dục của nhà
trường, xã hội.
Cần phát huy nhiều hơn nữa vai trò của nhà trường đối với việc tham
gia giáo dục văn hố ứng xử trong gia đình. Phải có chương trình giáo dục
văn hố gia đình, quy tắc ứng xử trong cuộc sống cho học sinh, bởi đây là
những chủ thể, hạt nhân của các gia đình trong tương lai.
Ngay từ khi ngồi trên ghế nhà trường, giới trẻ cần được trang bị những
kiến thức nền tảng về văn hoá gia đình và văn hóa ứng xử trong gia đình.
Hiểu được giá trị của những bài học về mối quan hệ yêu thương, đùm bọc
giữa các thành viên trong gia đình sẽ là hành trang quan trọng để mỗi người
có thể giải quyết được những tình huống khó khăn trong cuộc sống. Những
mơ hình về gia đình văn hố, những tấm gương cha mẹ nuôi dạy con cái

17


ngoan ngoãn, giỏi giang, hay hành vi ứng xử của con cháu thể hiện lễ nghĩa
hiếu thuận với ông bà, cha mẹ cần được nhân rộng phổ biến.

18


KẾT LUẬN
Gia đình là nơi con khóc chào đời, là cái nơi văn hóa giúp cho sự hình
thành và phát triển nhân cách cá nhân nói chung, nhân cách văn hóa nói riêng
và là mơi trường quan trọng nhất cho việc giáo dục văn hóa ứng xử cho con

cái trong gia đình.
Gia đình đóng vai trị đặc biệt trong xã hội và ngày càng trở thành vấn
đề lớn để bàn luận trong đó định hướng về ứng xử trong gia đình rất quan
trọng nhằm kin tạo đời sống gia đình và xây dựng cuộc sống ấm no, hạnh
phúc.
Gia đình phát triển bền vững cần bảo đảm được sự ổn định về kinh tế,
các thành viên gia đình mạnh khỏe, được hưởng các dịch vụ tốt về văn hóa, y
tế, giáo dục, có mơi trường sống lành mạnh, bình đẳng, khơng bạo lực… vì
thế địi hỏi sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, các ngành, các cấp. Muốn
phát triển bền vững, các gia đình Việt Nam cần phải tiếp tục nỗ lực thực hiện
các tiêu chí: ít con, no ấm, bình đẳng và hạnh phúc.
Trong q trình cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, gia đình Việt
Nam biểu hiện rõ những mặt tích cực và tiêu cực đặc biệt trong văn hóa ứng
xử. Với những truyền thống tốt đẹp, gia đình Việt Nam đã và đang làm tốt
nhiệm vụ của mình trong việc giữ gìn và phát huy những nét đẹp trong cách
ứng xử trong gia đình của người Việt Nam. Văn hóa ứng xử trong gia đình
Việt Nam hiện nay đã thế hiện những mặt tích cực song vẫn cịn những hạn
chế nhất định.
Mặc dù có những bất cập nhất định, nhưng sự phát triển của gia đình
Việt Nam trong xu thế phát triển của Việt Nam hiện nay báo hiệu xu thế tiến
bộ của xã hội. Nghiên cứu về văn hóa ứng xử của gia đình Việt Nam để thấy
được sự cần thiết trong việc quan tâm đến gia đình Việt Nam hiện nay, đến
việc xây dựng văn hóa ứng xử tốt đẹp trong đời sống gia đình và xã hội; thấy
19


được ý nghĩa trong việc giáo dục những kỹ năng cần thiết đối với mỗi người
nhằm xây dựng một xã hội phát triển bền vững với những gia đình hạnh phúc.
Chúng ta cần làm tốt các hoạt động định hướng, tuyên truyền giáo dục để các
cá nhân trong gia đình hiểu rõ về vai trị và trách nhiệm của mình trong việc

xây dựng văn hóa ứng xử trong gia đình hiện nay.
Có thể nói, ứng xử văn hóa trong gia đình là một nét đẹp lâu đời, một
nét đẹp truyền thống của dân tộc Việt Nam: sự hòa thuận, chung thủy, tình
nghĩa, lịng u thương và hy sinh cho con cái, tôn trọng và hiếu thảo với ông
bà, cha mẹ, anh chị em. Mỗi gia đình Việt Nam cần giữ gìn và phát huy những
truyền thống tốt đẹp ấy, hạn chế những mặt tiêu cực để cùng nhau xây dựng
những nét đẹp trong văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam trong thời kỳ
cơng nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước với nhiều cơ hội và thách thức.

20


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình “Cơ sở văn hóa Việt Nam” – Học viện Báo chí và Tuyên truyền.
2. Vấn đề xây dựng, phát triển văn hóa và con người Việt Nam – Văn kiện
Đại hội XII của Đảng.
3. Chỉ thị số 49/CT-TW, ngày 21/2/2005 của Ban Bí thư Trung ương Đảng về
xây dựng gia đình thời kỳ cơng nghiệp hố, hiện đại hố đất nước.
4. Văn hóa gia đình Việt Nam và sự phát triển xã hội (Lê Minh) – Nhà xuất
bản Lao Động.

21


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU..........................................................................................................1
NỘI DUNG.......................................................................................................3
CHƯƠNG 1 VĂN HÓA ỨNG XỬ TRONG GIA ĐÌNH VIỆT NAM
HIỆN NAY........................................................................................................3
1. Quan niệm về văn hóa gia đình.....................................................................3

1.1. Gia đình là gì?............................................................................................3
1.2. Quan niệm về văn hóa gia đình..................................................................4
1.2.2. Văn hóa gia đình.....................................................................................5
2. Quan niệm về văn hóa ứng xử trong gia đình...............................................5
2.1. Ứng xử và văn hóa ứng xử trong gia đình..................................................5
2.2. Biểu hiện của văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam hiện nay..............7
CHƯƠNG II THỰC TRẠNG VỀ VĂN HÓA ỨNG XỬ TRONG GIA
ĐÌNH VIỆT NAM HIỆN NAY.....................................................................11
1. Tích cực:......................................................................................................11
2. Tiêu cực.......................................................................................................11
2.1. Cách xưng hơ trong gia đình Việt Nam hiện nay.....................................11
2.2. Bạo lực trong gia đình Việt Nam hiện nay...............................................13
2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến văn hóa ứng xử trong gia đình Việt Nam hiện
nay...................................................................................................................14
CHƯƠNG 3 GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VĂN HĨA ỨNG XỬ TRONG
GIA ĐÌNH VIỆT NAM HIỆN NAY.............................................................16
KẾT LUẬN....................................................................................................19
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................21

22