LỜINĨIĐẦU
Descartes,triếtgiaPhápthếkỷ17,nổitiếngvớilờikhẳngđịnh:“Tơitưduydođótơitồntại”.Đương
nhiêntưduyvàsuynghĩđơnthuầnlàhaiviệckhácnhau.Trongmộtngàychúngtathậtsựtưduy,độngnão,
suynghĩtậptrungbaonhiêugiờhaythậmchíbaonhiêuphút?Cáigìkíchthíchchúngtatưduy?Đócóthể
làmộtcuốnsách,nhưBứcxúckhơnglàmtavơcan-tuyểntậpcácbàiviếtcủatácgiảĐặngHồngGiang
-chẳnghạn.
Cácbàitrongcuốnsáchđượcchiathànhbachương.ChươngIcóchủđềvềquanhệgiữacánhânvà
đámđơngtrongxãhộihiệnđại.ChươngIIbànvềmộtsốvấnđềpháttriểnnhưmơitrường,cơnglývà
phânbiệtgiàunghèo.CácbàitrongChươngIIIbàntớimộtsốhiệntượngxãhộivàtràolưuvănhóa
đươngđại.Vớilăngkínhđachiều,tưduytựdophảnbiện,cáchtiếpcậnvữngchắccủamộtnhàchun
mơn,tácgiảđãmổxẻxunquacáclớplangvănhóa,xãhội,đờithườngmàhầuhếttấtcảchúngtađều
biếtđểtìmđếnthựcchất,ýnghĩađíchthựccủahiệntượng.Đâythậtsựlàtácphẩmcủamộtnhàphêbình
xãhội(nhưchúngtahiểuvềcụmtừ“nhàphêbìnhnghệthuật”,“nhàphêbìnhvănhọc”)màhiệnnayViệt
Namcịnthiếu.Vàkhixãhộiđangtrongvịngxốycủamộtsựchuyểndịchdồndập,lộnxộnnhưtạiViệt
Namthìrấtcầnnhữngcánhâncócơngcụsắcbénđểgiúpgiảimãnhữngtràolưuxãhộivàhiệntượngvăn
hóađangxuấthiệnhằngngàyquanhchúngta.TơiđặcbiệttâmđắcvớilựachọnchủđềcủaChươngIvề
tâmlýđámđơng,mộtchủđềđếnnayvẫnchưađượcmổxẻkịpthờivàđủsâuvàtrúngtạiViệtNam.
Tuynhiêntácgiảkhơngchỉdừnglạiởsựquansáttỉnhtáovàdiễngiảilạnhlùngcủamộtnhàkhoahọc
thuầntúy.Cácbàitrongtuyểntậpcịntốtralịngnhânáicủamộtngườidấnthânvớisốphậnmọingười
vàmỗingười,đặcbiệtnhữngtầnglớp,nhữngconngườikémmaymắn,thuathiệttrongxãhội.
TơikhơnghồntồnchiasẻquanđiểmvàphântíchcủatácgiảĐặngHồngGiangđốivớimọiđềtài
trongcuốnsách.NếunhưtơihồntồnđồngtìnhvớiquanđiểmtrongbàiNgóMỹ,dịmNhật,hóngDo
Thái:lựachọnnàochota?,bàiVănhóakhơngphảilàlýdokhiếnquốcgiathấtbại,haybàiNhững
ngườikhốnkhổởTiênLãngchẳnghạn,thìtráilạitơikhóthơngvớilờinhắnnhủ“đểcơngchúnglàngười
quyếtđịnhcuốicùngsốphậncủacácsảnphẩmvănhóavànghệthuật”trongbàiSựtrỗidậycủatưduy
phongkiếnvàbảothủ.Vìtheocáchtiếpcậncủatácgiảtrongnhiềubàikhác,sốđơng“cơngchúng”có
thểbịchiphối,địnhhướngbởinhữngtổchứcđặtlợiíchthươngmạilêntrênhết,khaithácsựthèmkhát
hàonhống,danhvọngcủamộtbộphậnđángkểtrongcơngchúng,từđókhơngthậtsựlàmchủlựachọn
củamình.
Phảichăngđộcgiảcuốnsáchnàychỉbóhẹptronggiớihọcthuậtvàhoạtđộngxãhộichunnghiệp?

Tơikhơngnghĩnhưvậyvàkêugọimọingười,bấtkểgiàtrẻ,namnữ,dùthuộctầnglớphoặcnghềnghiệp
nào,cũnghãyđếnvớicuốnsách.Khơnghềkhơkhan,khơnghềnhàmchán,cuốnsáchkếthợpmộtcách
sốngđộngvàhấpdẫnhơithởcủacuộcsốngvớitiasángcủahọcthuật.Vàtơihếtsứcthíchthúvớicách
tácgiảlồngghépkhéoléosựhómhỉnhvàchâmbiếmsắcsảonhưngtinhtế(1)vàoviệcphêbìnhxãhộicủa
mình,khiếntácphẩmđếnđượcvớinhiềuđộcgiảhơn.
TƠNNỮTHỊNINH


HỌPHÁPHÁCHVƠPHƯƠNGHƯỚNGVÀVƠ
NGHĨA
VìsaonhữngngườidânĐồngNaivốnbìnhthườnghiềnlành,thânáivớinhau,lạitrongtíchtắctrởnên
kháchẳn,hămhởlaovàonúibiađổ,lễmễkhnramấybịch,rồiháohứcquaylạilàmđợtnữa.Điềugì
làmchonhữngthanhniênNghệAn,cuốituầnvừađichơivớibạngái,bỗnghănglênlaovào“đánhhơi”
kẻtrộmchónhưđitrẩyhội.LýdonàokhiếnnhữngcơngnhânxâydựngởTháiNgun,hằngngàychăm
chỉmangcặplồngcơmđilàm,bỗngtrởnênhunghãnvàđậppháchínhngaycơngviệcđemlạimiếngcơm
manháochomình?Sẽhờihợtnếutachỉđưaranhữngbìnhluậnchungchungvềsựsuyđồicủađạođức,
vềsựxuốngcấpcủaxãhội,vềniềmtinbịđánhmất,vềngườiViệtthiếuvănhóa,vânvânvàvânvân.Để
cóthểhiểuđượcnhữnghiệntượngnàyvàtruytìmngunnhân,chúngtacầnphảinhìnsâuhơnvàotâmlý
đámđơngvàxemnóvậnhànhnhưthếnào.
Mộtđámđơngcónhữngyếutốđặcbiệt.Thứnhất,trongđámđơng,cácthànhviêncủanóvơdanh.
Khácvớilúcđứngriêngrẽmộtmình,cáivơdanhtrongđámđơngđemlạichongườitamộtsựantồnvà
cảmgiácđượcbảovệnhấtđịnh.Thứhai,đámđơnggâyphấnkhích.Nhữngngườiđãtừngởtrongmộtsân
vậnđộngkhổnglồđềubiếtcảmgiácđókhácvớicảmgiáccóđượckhixemtrậnbóngtrướcmànhìnhti


vi.Sốđơngcộnghưởngvàtạoramộtnănglượngđặcbiệt,mộtsựhưngphấncósứclâylanlớn.Lúcđó,
cơgáinhútnhátnhấtcũngcóthểvăngtụcngonơvàchongóntayvàomồm,cùnghtsáolaótrọngtài.
Đámđơngcũngđemlạichocáccánhântrongnómộtcảmgiácvềquyềnlực.Trongđámđơng,những
ngườivốnthấpcổbéhọngbỗngcócảmgiácmìnhmạnhmẽ.Chúngtahẳncịnnhớmộtngườiđànơng
ĐồngNaivừabêbiavừatrừngmắtqtngườitàixếxetải:“Báocơnganđi,ơngtháchđấy!”

Vàcuốicùng,đámđơngrùngrùngchuyểnđộngvàtrămngườinhưmộtcùnglàmmộthànhvinàođấy,
khihọđượcmộtsựkiệnbấtngờchâmngịi.GiảsửnhưhàngtrămthùngbiaởĐồngNaikiađượcxếp
ngayngắnvenđường,thìdùchỉcómộtngườitrơngcoithơi,chắccũngkhơngainghĩtớichuyệnxơngvào
lấy.Biađổtungtóerađườngtạoramộttìnhhuốnglạ,mộtđiềubấtthường,kếthợpvớisựvơdanh,phấn
chấnlâylan,cảmgiácquyềnlựcvàantồn,làmgiảmđángkểýthứctráchnhiệmcủamỗingườivềhành
vicủamình,biếnmộtbàmẹmẫumựcthànhmộtngườihớthảigombiamặcdùtrongnhàkhơngcóaiuống,
đểtớilúctỉnhcơnsaymớihốihậnvềhànhđộngcủamình.Trongđámđơng,conngườidễđánhmấtbản
thân.
Tuynhiên,chenchúcnhauđểlượmmấylonbiatrênmặtđường,hayđểbẻmấycànhhoatrongmộthội
chợvẫnkhácxavớiviệcxơngvàođánhđấmtớichếtmộtkẻtrộmchó,haychâmlửađốtrụihàngchụccái
xemáy.Điềugìkhiếnđámđơngtrởthànhmộtsứcmạnhpháhủy-nhiềukhipháhủychínhmơitrườngsống
củabảnthânhọ?NhữngsựkiệntrêncóđiểmgìchungvớinhữnglầncáccổđộngviênbóngđáởAnhbỗng
nhiênhỗnchiếnvàgiậttungghếcủasânvậnđộng,vớilànsóngđậpphávàhơicủaởLondonnăm2011
làmtồnthếgiớikinhngạc,hayvớisáungàybạolựcvàcướpbócởLosAngelesnăm1992làm53người
tửvong?
ĐiểmchungcủaNghệAn2014(thanhniênnơngthơn),SamsungTháiNgun2014(cơngnhânxây
dựng),London2011(thanhniênnhậpcư)vàLosAngeles1992(thanhniêndađen)là:đámđơngnàylà
đámđơngcủanhữngngườingồilề,nhữngngườithấpbétrongxãhội,thunhậpthấphoặcthấtnghiệp,và
khơngcócơhội.Họmangsẵntrongmìnhmộtsựcáukỉnhvàchánnản.Họbựcbộivớibảnthân,vớicuộc
đờimình,vớinhữngthứxungquanh.Khihọnhậpvàomộtđámđơng,nhưGustaveLeBonnhậnxéttrong
Tâmlýhọcđámđơng(bảndịchtiếngViệtcủaNhàxuấtbảnTrithứcnăm2006),họđánhmấttínhcánhân,
tínhđộclập,khảnăngđánhgiávàphánxétđạođức,họbịcuốnvàoảnhhưởngphilýcủatậpthểxung
quanh.Dođó,đámđơngcóthểlàmnhữnghànhđộngpháhủyvàbạolựcmàmỗicánhân,nếuđứngriêng
biệt,sẽkhơngbaogiờnghĩlàhọcóthểlàm.Chỉcầnmộtsựkiệnnhỏxảyra:mộtcơngnhânbịbảovệ
đánhvàođầu,mộtconchóbịtrộm.
Thựcchất,sựhunghãncủangườinghèo,củanhữngngườiởđáyxãhội,tớitừcảmgiácbấtlực,ngồi
lề,khơnglàmchủđượccuộcđờimình.Họthấymìnhnhưkẻlạtrênchínhđấtnướccủamình,bịbỏrơi,bị
lãngqn.Họthấymìnhkémcỏi,vơgiátrị.Cũngvìthế,khiđãngấmcáisaycủamộtđámđơngnổiloạn
thìhọhânhoannhưđangthamdựmộtcuộcvuiđiêndại.Mộttờbáođãrấtchínhxáckhichạytítchovụ
NghệAn“Đánhtrộmchóđơngnhưđihội”.AixemnhữngvideoquaycảnhbạoloạnởnhàmáySamsung

hẳncũngnhậnrakhơngkhívuivẻ,phấnkhích,cácbìnhluậnxơnxao,tiếnghtsáo,reohị,tiếngcười
sảngkhối,nhưởmộtbuổibiểudiễnvănnghệquầnchúngmàaicũngđượcthamgiagópvui.Ítnhất,trong
khoảnhkhắcđó,họcócảmgiácmìnhlàngườithắng,ngườimạnh,rằngcuộcsốngthúvị,sơiđộng,làmhọ
qnđicáimịnmỏihằngngàycủamình.Đámđơngchohọmộtbảnsắc,chohọmộtnơiđểthuộcvề.
Đámđơng“mới”củangàynaykhácđámđơng“cũ”củanăm1945.Đámđơngcũ,quaqtrìnhđược
“vậnđộng”thamgiacáchmạng,đãpháttriểnchomìnhmộtýthứchệ.Sau30nămkinhtếthịtrường,cơng
nhânvàngườinghèobâygiờđãmấtđiýthứcvềbảnthânnhưmộtgiaicấp.Họđơngiảnbịkẹttrongcái


bẫynghèotruyềnxuốngtừthếhệtrướcđểlại.Họlàsảnphẩmcủavănhóanghèokhổ,nhữngngười,mà
nhưOscarLewisđãđịnhnghĩatrongVănhóacủanghèokhổnăm1998,“córấtítýthứcvềlịchsử.Họlà
nhữngngườibênlề,chỉbiếttớinhữngvậtlộncủabảnthân,chỉbiếtđượchồncảnhcủađịaphươnghọ,
thếgiớihẹpcủahọ,cáchsốngriêngcủahọ.Thơngthường,họkhơngcókiếnthức,tầmnhìnhayýthứchệ
đểnhậnrađiểmtươngđồnggiữanhữngvấnđềcủahọvàvấnđềcủanhữngngườigiốnghọtrênthếgiới.
Nóimộtcáchkhác,họkhơngcóýthứcgiaicấp,mặcdùhọrấtnhạycảmvớisựphânbiệtvềđẳngcấp.”
Chúngta,nhữngngườiđãquenvớicácđạitựsựcáchmạng,ngạcnhiênnhậnrarằngnhữngđámđơngnổi
loạnbâygiờkhơngcóquanđiểmxãhộihaythơngđiệpchínhtrịgì.NhữngcơngnhânđậppháởThái
Ngunkhơngđưaramộtđịihỏicụthểgìchodoanhnghiệphaycơngđồn;nhữngngườidânđánhtrộm
chóởNghệAnkhơngcóucầugìvớicơnganhaychínhquyềnđịaphương.Họphápháchmộtcáchvơ
phươnghướngvàvơnghĩa.Chínhvìvậy,sựhunghãnbùngphátthườngbấtngờvớicácnhàbìnhluậnxã
hộivàcácnhàchứctrách,lúcđóhọmớibốirốiđitìmlýdovàlờigiảithích.
LờigiảithíchđơngiảnnhấtcólẽđếntừMartinLutherKing:“Khơngcógìnguyhiểmhơnlàxâydựng
mộtxãhộimàtrongđómộtnhómlớncócảmgiáchọkhơngđượccandự,rằnghọkhơngcógìđểmất.Nếu
ngườitacóquyềnlợitrongxãhội,ngườitasẽbảovệxãhội,nhưngnếukhơng,họsẽvơthứcmuốnphá
hủynó.”
Chúngtahãydànhchođámđơngnhữngngườinghèođơthị,nhữngthanhniênnơngthơn,nhữngcơng
nhânởcáckhucơngnghiệp,mộtphầntửtếcủamiếngbánh,mộtcảmgiácxãhộilàcủahọ,phụcvụhọ.
Mộtcảmgiácthựcsựchứkhơngphảichỉtrêncáckhẩuhiệuvàvănkiện.
Nếukhơng,họsẽkhơngđểchonhữngngườikhácn.
ThángGiêng2014



TừbaogiờngườiViệtcóthóiquenlấykhốicảmtừviệctựxỉvảbảnthân?Mấyhơmnay,ngườita
chuyềntaynhaucácconsố3tỉlítbia,5triệuconchó,và500.000ấnđềnTrầnđượctiêuthụtrongmột
nămnhưnhữngminhchứnghùnghồnchosựbệrạcvàxuốngdốccủangườiViệt.Chúngtađangtựmơtả
mìnhnhưmộtcộngđồngchỉquẩnquanhdọcbacạnhcủahìnhtamgiácmàbađỉnhlàqnbia,đềnchùa
vàqnthịtchó(trongđócạnhnốiqnbiavàqnthịtchólàđượclưuthơngnhiềunhất).
Tơimuốnkêugọi:chúngtahãybìnhtĩnh.ChúngtacóthểkhơngthơngminhnhưngườiDoThái,khơng
chămchỉnhưngườiNhậtBản,haykhơngxinhđẹpnhư(đànơng)ẢRập,nhưngchúngtađâucóđếnnỗi
nào.Đềnghịtấtcảngồixuống,chúngtasẽlầnlượtlàmrõtừngchuyện.

3TỈLÍTBIA
TheoconsốcủacácnhàsảnxuấtbiathìngườiViệttiêuthụ3tỉlítbiamộtnăm,haybìnhqn33lít
trênmộtđầungười.Vậylàmỗituần,mỗingườiuốngchừng0,6lítbia.Tơikhơngchorằngđâylàconsố
gâysốc.Tấtnhiên,cóngườicóthểlýluậnlàphảibỏrangồiphéptínhnàytrẻem,ngườigià,phụnữ,vân


vân.Nhưngkểcảnhưvậy,suyra,mỗingườiđànơngViệtcũngchỉuốngcỡ1,2lítbia,haylàhơnhaicốc
vạimộtchút,mộttuần.Mộtconsốkhiêmtốn.Bạnkhơngtinư?Xinthưa,tửulượngnàytươngđươngvới
mứcđộcủaÝ(lànhữngngườimàtabiếtlàngồibiaracịnuốngkhánhiềurượuvang).MàÝlạichỉ
bằngmộtnửaBrazil.MàBrazillạichỉbằnghaiphầnbaÚc.Nóicáchkhác,ngườiÚcuốngbianhiềugấp
3lầnngườiViệt.
QnqnthếgiớilànhữngngườiTiệpKhắcanhem,năm2012họtiêuthụ160lítbiamỗingười,
thêmbớtmấycốckhơngthànhvấnđề.LạicómộtsốngườilýluậnlàthểtíchcủangườichâuÂutohơn
nênhọcóthểuốngnhiềuhơntrướckhibịlúlẫn.Nhưngngượclại,taphảinhớlàởxứlạnhkhơngramồ
hơinhưTiệpKhắcthì160lítcủahọsẽgầnvới180-200líthơn,cịn33lítởtathìthựcrachỉcịn20lítvì
mùahènótúaratheolỗchânlơnghết,vảlạibiahơivỉahèthìlàmsaomàđođượclượngcồnvớiPilsner
Urquell.Cóthểtranhluậnnhiềuhơn,nhưngtómlại,chúngtakhơngcógìphảibănkhoănởđây.

5TRIỆUCONCHĨ

Bâygiờsangchuyện5triệuconchóbịđưalênbànănhằngnămởViệtNam(theonguồntincủatờbáo
AnhTheGuardian).Vấnđềnàycầnphântíchcơngphuhơnmộtchút.NgườitaănchóởCameroon,
Ghana,Nigeria,vàkhơngnhữngởnhữngnước“lạchậu”này,màcịnởCanada(vớiđiềukiệnconchó
phảibịgiếttrướcsựcómặtcủamộtthanhtraliênbang),TháiLan,NhậtBản,vàtấtnhiên,ởHànQuốc.
Chúngtahãydừnglạiởđấtnướcnày.MỗinămngườiHànxếplênđĩakhoảng8.500tấnthịtchó.Giảđịnh
rằngmỗiconchónặngtrêndưới10kg,sốlượngthịtnàysẽtươngđươngvớikhoảng850.000conchó.
Cơngnhậnlàchưathấmthápgì,nhưngtaphảilưuýdânsốHànQuốcchỉcó50triệu.Nhưvậy,nếudânsố
tươngđươngvớiViệtNam,lượngchóđivàobếpởHànQuốcsẽlàhơn1,5triệucon.Vẫncịnthấphơn
nhiềusovớiconsố5triệucủata.
Nhưng,vàbâygiờcácbạnhãybámchắcvàomépbànhaythànhghếđểkhỏingã:mỗinăm,ngườita
dùngthêm93.600tấn,tứclàhơn9triệuchúcẩunữa,đểsảnxuấtramộtloạinướclênmentênlàGaesoju,
nơmnalàrượuchó,màngườiHànQuốcthềlàrấttốtchosứckhỏe,đặcbiệtđể“điềuhịatiêuhóa”,và
nhấtlà“sauphẫuthuật”.Vịchitổngcộnglà11triệuconchó,chocảănlẫnuống.Khơngrõvìsaongười
Hànlạibịphẫuthuậtnhiềunhưvậy.

500.000ẤNĐỀNTRẦN
Khácvớibêntrên,trongchuyệnấnđềnTrầnthìchúngtakhơngcóđiềukiệnlàmcácsosánhquốctế
vớiđộtincậycao.Tuynhiênconsốnửatriệulàkháấntượng,cộngvớicácloạiấncủacácđềnkhácnhau
trongcảnước,cũngnhưcáclễlạtchùachiềnkhácnữathìvềmặtthốngkêcóthểnóitrungbìnhgiađình
nàocũngcóngườiđầunămđếnnhangkhóinhờthánhthầnphùhộ.Câuhỏiđượcnhiềungườiđặtraởđây
làvìsaobâygiờngườiViệtlạinhờcậytớithầnlinhnhiềunhưvậy.
Theocácnhàxãhộihọc,ngườitacàngcónhucầubámvàocácthếlựcsiêunhiênkhicuộcsốngcủa
ngườitacàngbấpbênh,bấtan,ngồivịngkiểmsốt.Nóimộtcáchkhác,khixãhộikhơngcóthượngtơn
phápluật,khơngđemlạichongườidânansinh,cảmgiácantồn,chắcchắn,đượcchechở,bảovệ,thì
ngườitaphảinươngtớicửathánhthần.
Chẳngngồivịngkiểmsốthaysaonếunhưbạnkhơngchắclàmiếngđấtcósổđỏcủabạn,haycái
đầmcábạnvẫncanhtáchàngchụcnămnay,tớisángmailiệucócịnthuộcvềbạn,hayđãnằmtrongdựán
củamộtđạigianàođórồi.Rõlàbạnmuốnkhấnbáiđểcácthánhgiúpbạnkhơngbịtrượtchânngãđúng
lúcđangởtrongđồncơngan,đậpgáyvàodùicuimàthiệtmạngchứ.Đểcácthầntraochođứabésơsinh



tronggiađìnhbạnsứcđềkhángchốngcựlạivớivắcxinbệnhviệnđượcbảoquảnđúngquytrìnhchứ.Để
bàChúaThượngngànchonămnaymưathuậngióhịađểcáiđậpthủyđiệnlơlửngbêntrênđầubạnkhơng
xảlũđúngquytrìnhchứ.
Nhữngcái“quytrình”màlúcnàocũngđúng,nócứlừnglữngtiếnnhưxelu,cánbẹpmọithânphận
khơngmaydínhphảinó,ngườitabiếtnhờvàoaimàtránhnếunhưkhơngváitứphương.
Nhưngcịnmộtcáibấpbênhcuốicùngnữa,đólàkhơngrõcácthánhthầncócịntaimànghetiếngcầu
khẩncủadânhaykhơng.Đằngtrướchàngchụcnghìndânđennhốnnháo,quầnáonhếchnhác,chenchúc
nhautrướccửađềnTrầnlàmấyhàngquanchức,trangnghiêmtrongnhữngbộcomlêđentrịnhtrọng,như
đangởmộtcuộchọptrungương.HọtrịchuyệnvàhứahẹngìvớiđứcThánhTrần,sẽchẳngaibiếtđược.
Nhưnggìthìgì,ởchỗlinhthiêngnàycũngnhưnơitrầntục,quanphảixongthìmớitớilượtdân.
Chonêncácbạnơi,đừngcóchêbaihaychếnhạongườidânmàtộinghiệphọ.Cuốicùng,chỉcịnmỗi
qnthịtchóvàqnbialànhữngnơimàngườidâncóthểvuivẻbênnhauvàtrúẩnchốcláttrướcmột
cuộcsốngđầybấttrắc.
ThángHai2014



“SỐNGCHUNGVỚILŨ”VÀCHỦNGHĨAANH
HÙNGTHƯỜNGNHẬT
Câuchuyệncủamộtngườibạntơi,tatạmgọilàHồng,trưởngbộmơnởmộttrườngđạihọclớn,chắchẳn
cũngxảyratrongvơvàncơquanvàcơngtynhànướckhác.Hằngnăm,chịvàcácđồngnghiệpđềuđược
“nhắckhéo”khisắptớingàygiỗbàthânsinhcủaơnghiệutrưởng,vàvàohơmđó,lãnhđạocáckhoavà
cácbộmơnlạinghỉviệc,cùngnhauthmộtchuyếnxevềqơnghiệutrưởng.Trungbìnhmỗingườiđi
ăngiỗđểvàophongbìmộttriệu,mộtkhoảnthunhậpxinhxắnmàkhơngvấtvảchoơnghiệutrưởng.
Nhữngngườivềdựgiỗhơmđócóthựcsựmuốnchiasẻvớiơnghiệutrưởngmộtngàyđángnhớ,xúc
động,trongkhơngkhíấmcúng,với300người“gầngũi”củagiađình?Chắcchắnkhơng.Ngượclại,ai
cũnghiểurằngđâylàmộtkỹthuậtlàmtiềnthơthiển.Nhưngngườitatntheonóvì“aicũnglàmvậycả”.
Machayhiếuhỉ,rồiTrungthu,Tết,sinhnhật,ốmđau,mỗilầnlàmộtdịpphongbì.Khơngaimuốnbịđánh
giálàkhơngtrungthành,làphábĩnh.Đâychỉlàmộtvàitrongsốvơvàntiểutiếtngườitalàmđểmongcó

đượcmộtcuộcsốngnổn.
Tơihìnhdung,trênchuyếnxehơmđó,ngườitabơnglơnphatrị,giốngnhưcácchuyếndãngoạikhác
củatrường,nhưngthỉnhthoảngvẫnthấylelóisựlốbịchcủatìnhhuống.Lúcbướcxuốngxe,cóthểngười
takhơngkhỏicảmthấymộtchútcayđắng,nhưngrồigạtnhanhnóđi.Khilầnlượtbắttayơnghiệutrưởng,
thơngđiệpmàmỗingườiphátrasaunụcườilà:“Ơngthấychưa,tơicưxửđúngnhươngmuốnnhé.Tơi
tntheoluậtchơiđấy,nênơnghãyđểnchotơisống,vàcómóngìthìđừngcómàqntơi.”
Điềuchúngtanhìnthấyởđâylàquyềnlựcđộctơn,quyềnlựccủamộtbộmáymàơnghiệutrưởnglà
đạidiệntrựctiếp,baotrùmlênnhữngngườidướiơngnhưmộtvỏbọckhổnglồ.Trongthâmtâm,ngườita
cóthểlênán,nhưngbênngồihọimlặng,vàlàmnhữngđiềumàhệthốngucầu.Họsốngtrongmộtsự
dốitrá.
NgườiViệtmơtảtìnhhuốngnàybằngmộtcâunóitàitình“Sốngchungvớilũ”.Đâylàmộtcâucửa
miệng-khơngchỉnhữngngườidướiquyềnơnghiệutrưởngdùngcâunày,màbảnthânơngấyvàcảnhững
vịbêntrênơngcũngthế.Quacâunày,ngườitamuốnthểhiện,vớingườinghevàvớibảnthân,rằnghọlà
ngườiđànghồng,tuyhọphảisốngcùngcáixấu,nhưnghọkhácnó,họkhơngphảicáixấu.
Tấtnhiên,khơngaimuốntựthúnhậnsựkhúmnúmmấttựtrọngcủamình,vàbênkiacũnghiểuvậy,nên
cảhaitìmranhữnghìnhthứctrangtríchomụcđíchthựcchấtđằngsau.TráhìnhdướinhữngdịplễTết,
sinhnhật,ốmđau,hiếuhỉ,mụcđíchthựcchấtlàđểmộtbênlntáikhẳngđịnhquyềnlực,vàbênkialn
táikhẳngđịnhsựphụctùng,trongkhivẫntựnhủvớinhauvàvớibảnthânrằngnhânphẩmcủahọvẫn
ngunvẹn.
Nhưng“sốngchungvớilũ”chỉlàmộtsựtựrungủ.Bởikhingườitachấpnhậnsốngchungvớicáidối
trá,thậmchícốgắngtrụclợitừnó,thìnhưVáclavHavel,cốtổngthốngTiệpKhắc,viếttrongtiểuluận
mangtênQuyềnlựccủanhữngngườikhơngquyềnlực,“ngườitaxácnhậncáihệthống,đápứngnó,làm
ranó.Ngườitachínhlàcáihệthốngđó.”
VàkhicóngườicầmphongbìxuấthiệntrướccửanhàHồngvàđồngnghiệpđểnhờcậy,họsẽphải
phảnứngthếnào?Nếutừchốinhữngvịkháchnàythìchẳngphảihọtựthúnhậnnhữnghànhđộnghọlàm


vớiơnghiệutrưởnglàđángchêtrách,đángxấuhổ,làkhơngchấpnhậnđược?Hơnnữa,khơngaichỉcó
thểchomãimàkhơngnhận.Chonên,họphảicoiđâylàmộthànhđộngbìnhthường.Khingườitachậc
lưỡinhậnphongbìtừnhữngngườicóítquyềnlựchơnmình,họđãkhépkínvịngtrịn.Đểngủngon,họ

phảitinvàotínhchínhdanhcủacáchànhđộngcủamình.Điềunày,VáclavHavelviếttiếptrongtiểuluận
nóitrên,“chophépngườitađánhlừalươngtâmvàcheđậytrướcthếgiớivàtrướcbảnthânchỗđứng
thựccủahọ,cáicuộcsốngthêthảmcủahọ.Nólàtấmvoanđểconngườicóthểgiấuđisựtồntạithảmhại,
sựtầmthườnghóa,sựthíchnghicủamình.Nólàmộtlờithanhminhmàaicũngsửdụng,từmộtnhânviên
sợmấtviệctớimộtlãnhđạocaocấpbámlấyquyềnlực.Chứcnăngcủanólàkhiếnngườita,nhữngnạn
nhânlẫnnhữngtrụcộtcủahệthống,ảotưởngrằnghệthốngđangtồntạihàihịavớitrậttựcủaconngười.”
Chuyếnxedựgiỗkialàmộtnhắcnhởchomọingườivềcáitrậttựđó,nhắcnhởhọđangsốngởđâu,
họphảihànhxửthếnào,nếunhưhọkhơngmuốnbịloạirangồi,bịhắthủi.Hànhxửđócũngphảiđược
thểhiệnởvơvànchỗkhác:tronglớphọc,trongcáchộiđồngnghiệmthuđềtài,khiviếtcácbàibáo,khi
họpbộmơn,khixétthưởngvàbổnhiệm,ởcácbuổivănnghệvàliênhoan...Cáivịngtrịnkhépkínkia
chínhlàhệmaomạchđưacáigiảdốithẩmthấuđếnchântơkẽtócvũtrụcủaHồngvàcácđồngnghiệpcủa
cơ.
Vàlúcđó,aisẽlàngườilêntiếngkhicóbấtcơngxảyra?Aisẽphátbiểukhimộtgiảngviênbịtrùúm,
mộtluậnánbịhủybỏbấtthường,mộtghếtrưởngkhoađượcmuabánngangnhiên,mộtcơngtrìnhđạovăn
trắngtrợn?Khiđãthậntrọng,tínhtốnquatừngchuyếnxebt,từngcáiphongbì,đểxâydựngvàchăm
chútchosựantồncủacáicuộcđờiconconcủamình,ngườitacócịndámđểlươngtâmlêntiếngkhinó
muốnlêntiếng?
“Đâylàmộtthờikỳmàcáixấuđượcthưởngcơng,vànhữngđiềutốtbịtrừngphạt.Nhữngkẻhunghãn
đượcngợica,cịnngườiyếumềmbịchàđạp.Trongthếgiớiđiênđảonày,phầnlớnmọingườibốirối.Sợ
hãilàmhọmấtphươnghướng,mongmuốntựvệlàmhọmùlịa.”Nhữngdịngtrênlànhữnggìnhàtâmlý
họcEvaFolgemannviếttrongcuốnLươngtâmvàcanđảmvềthờikỳPhátxítĐức,vàvẫncịnngun
tínhthờisự.
Nhưngkhơngphảitấtcảmọingườiđềunhưvậy-thờiđócũngthếmàbâygiờcũngvậy.“Mộtsốít
ngườivẫngiữđượcconđườngcủamình.Mộtsốítvẫndùnglabànđạođứcriêngđểđịnhhướng.”
Folgemannviếttiếp.Hồngvàmộtvàingườinữatrongtrườngđãkhơnglênxeđidựgiỗ.
Giốngnhưnhữngngườitốcáomộtbệnhviệnnhânbảnxétnghiệmmáuhaytráothủytinhthể,haylên
tiếngkhithấylãnhđạomộttrườngnộitrúcắtxénhọcbổngcủahọcsinh,trongkhinhữngngườikhácxung
quanhimlặng,ởđâycómộtsốcánhânquyếtđịnhbướcrangồihệthống,khơngthamgia“cuộcchơi”,và
chấpnhậncácthiệtthịimàquyếtđịnhđócóthểđemlại.GiáosưPhilipZimbardogọiđólànhữnghành
độnganhhùngvànhữngcánhânđólànhững“anhhùngthườngnhật”.Tráivớihìnhdunglãngmạncủa

chúngta,anhhùngkhơngchỉlànhữngsiêunhânxảthâncứucảcộngđồnghayquốcgiatrongmộtcuộc
chiếntranh.NhàđiềnkinhvàhoạtđộngxãhộiMỹ,ArthurAshe,viết,“chủnghĩaanhhùngthựcsựthường
khơngrựcrỡvàkhơngkịchtính.”Những“anhhùngthườngnhật”lànhữngngườigiữđược“labànđạo
đức”củamìnhtrongmộttìnhhuống,cóthểrấtnhỏ,củacuộcsống.TheoZimbardo,chủnghĩaanhhùng
khácvớicáchoạtđộngnhânđạotừthiện,tuycảhaiđềuphụcvụnhữngngườikhác.Nóđịihỏimộttháiđộ
chấpnhậnhysinhlớnhơn.Đểkhơngthỏahiệpcácnguntắccủamình,nhữnganhhùngthườngphảichấp
nhậncáctổnthấtlớnnhỏ:đánhđổitiệnnghivậtchất,bịcơlập,hắthủivềmặtxãhội,haybịkhủngbố,gây
áplựcvềtinhthần.
Kháiniệm“anhhùngthườngnhật”thayđổicáchnhìncủachúngta.Thayvìhìnhdungrằngphẩmchất


“anhhùng”đượcthiênnhiênbantặngchomộtsốcánhânđặcbiệt,chúngtahiểurằngnókhơngphithường,
màgầngũihơnrấtnhiều.Thứnữa,khiđặtchữ“anhhùng”chomộthànhđộngnhỏnhưhànhđộngcủa
Hồng,chúngtachonómộtsựtơnvinhvàkhíchlệxứngđáng.Cuốicùng,“anhhùngthườngnhật”mang
trongnóhàmýlàaitrongchúngtacũngcóthểlàmđượcđiềutốt,thậmchí,thayvìthụđộngchờđợimột
siêunhânratay,aicũngcónghĩavụtrởthànhanhhùngthườngnhậtởmộtkhíacạnhnàođó,trongmộttình
huốngnàođó.Đólàcáchduynhấtđểđẩylùilũ.
ThángBảy2015


Hẳnaicũngtừngnhìnthấyhìnhảnhnàyđâuđóởvùngnúi:ngườidânngủlănlócbênvệđường,xemáy
vứtlỏngchỏngbêncạnh.Trướcđó,họđãrachợbánđimấybócủihaycongà,rồimuarượuuốngsaytúy
lúy.Nếuxuốnglàngcủahọ,sẽthấythêmnhànàocũnguống,ngườinàocũnguống.Đâylànhữnglàngmà
trợcấpbaonhiêucũnghếtnhưngkhơnglàmrađượccáigì,tiềnhỗtrợchotrẻconđihọcthìbịngườilớn
lấyđểmuađiệnthoạidiđộng,dùngvàituầnrồivứtlănlóc.Đếnthócgiốngđượcphátcũng“nảymầm”
thànhrượu.Trẻemthìlớnlêntronghoangdã,khơngaiđốihồi.Nhìnnhữngcảnhđó,khómàkiềmchế
đượccảmgiácbựcbội.Hìnhdunglãngmạnvềngườinghèocủachúngtavẫnlànhữngbàmẹtầntảochợ
búa,nhữngngườichagầygịcặmcụikéoxe.Nhưngthựctếtrầntrụilàởnhiềunơi,ngườinghèosốngmột
cuộcsốngvậtvờ,thậmchíốmthìcũngđắpchiếunằmđóchứkhơngthiếtđichữabệnh.
Thờigiangầnđâycóthểnhậnthấycómộtsựsốtruộttừphíachínhquyềnvàdưluậnxãhộivớinhững

ngườinghèo.“Anhchịmàcịnnghèo,”họlêntiếng,“thìlàlỗitạicácanhchị,chứcịncủaainữa.”Đầu
thángBa,trongbàiSốngănbámtrênVnExpress,tácgiảHồngXnmơtảsựlườibiếng,bngxinát
rượuởmộtlàngqNinhThuận,nơingườidâncó“cáivẻhiềnlànhgầnnhưtrìđộn”làmtácgiả“chỉ
muốnhétto”.Ngườinghèoquenxinxỏ,dựadẫm,đượccấpchoconbịthìbuộccọcbỏđói,cócơhộithì
“đàomỏ”tớicạnkiệtnhữnghọhàngkhágiảhơn.Tâmlýănbám,hènnhượcbệnhhoạn,tácgiảkếtluận,là
lýdokhiếnnhiềungườinghèovẫnhồnnghèo.Bàiviếtnhậnđượchưởngứngcủakháđơngđảobạnđọc
vàđượcsharegần1000lầnquaFacebook.
Giữanămngối,trangmạngcủađảngbộĐiệnBiêndẫnýkiếncủanhiềuvịlãnhđạotỉnh:“Ngun
nhâncănbảncảntrởmụctiêugiảmnghèocủađịaphươnglàbệnhlườikháphổbiếntrongtưtưởngngười
nghèo.”Vớinhữngngườinày,“cónỗlựctuntruyền,vậnđộng,giúpđỡbaonhiêuthìtấtcảcũngtrở
thànhvơnghĩa.”Mộtphátngơnkhátáobạovớimộttỉnhcótỉlệhộnghèochínhthứclà38%.
Đầunămnay,ĐàNẵnghếtkiênnhẫnvàtunbố“kiênquyếtkhơngthựchiệnhỗtrợchínhsáchđốivới
nhữnghộnghèonhưnglườilaođộng”.Đâylàđịaphươngđầutiênlàmđộngtácmạnhtaynày,vàsẽkhơng
ngạcnhiênkhitrongthờigiantớiquanđiểmquảnlýấyđượccácđịaphươngkhácnoitheo.
Quanđiểm“nạnnhâncólỗi”khơngchỉcóởViệtNam.ỞcácnướcTrungÂu,nhiềucộngđồngngười
nhậpcưvẫnđượccoilà“nátrượu”vàlà“máyđẻ”,lợidụnglịnghảotâmcủanhànước.DânDiganthì
khỏinói,bịliệtlnvàodạngmọirợ,cộngthêmlưumanhvặt,tómlạilàvơphươngcứuchữa.ỞMỹ,
nhiềungườilớntiếnglàđãtớilúcngườinghèophảitắttiviđivànhấccáimơngbéoúrakhỏixơphamà
đitìmviệc,thayvìsốngtriềnmiênbằngtrợcấpxãhội.
Thựcra,đâylàmộtquanniệmrơirớtlạitừtưduycủacáchđâyhaithếkỷ.ỞLondonthờiVictoria,
tầnglớpgiàucóchorằngnghèođóilàdolườinhác,nghiệnngập,cờbạcvàchitiêuvơtộivạ(giốnghệt
nhữnggìtácgiảHồngXnkểvềcáilàngởNinhThuận),vàdođó,chínhphủkhơngnênvàkhơngcần
canthiệp.SamuelSmiles,tácgiảcóảnhhưởnglớncủacuốnSelf-Helpnổitiếng,xuấtbảnnăm1859,cịn
cảnhcáolà“bấtcứcốgắngnàocủachínhquyềnnhằmgiúpđỡngườinghèosẽchỉlàmhọthêmphungphí
trongtiêuphavàkhơnglaođộngchămchỉđểcảithiệnbảnthân”.Ởđiểmnày,cóvẻơngSamuelSmilesvà
chínhquyềnĐàNẵngcócùngsuynghĩ.
Suynghĩnàytuyxitai(vàdễnhậnđượcsựđồngtìnhtừnhữngngườilàmtừthiệnmãirồinản),


nhưnglạinhìnnhầmvấnđề.ĐiểmchungcủangườinghèoởViệtNambâygiờvàngườibầncùngở

Londoncáchđây150nămlà:khơngphảilốisốngcủahọdẫnhọtớinghèođói,mànghèođóiđãtạochohọ
lốisốngnhưvậy.Nóikhácđi,cáinghèochatruyềnconnốiđãbiếnhọthànhnhữngconngườicótháiđộ
sốngbngxi,nhữngngườimàmộtcánbộđịaphươngởVânCanh,BìnhĐịnh,mơtảmộtcáchrấtchính
xáclà“ngàyngàycứrađườngngồichốngcằmrồivề...uốngrượu”.
Ngườinghèophảichịumộtmứcđộstresscaohơnrấtnhiều,dobệnhtật,thiếuthốn,đóikémvàrủiro
triềnmiênđemlại.Mộtcáchtựnhiên,conngườiphảnứngvớitìnhtrạngstressnàybằnghaicách:hoặc
giậndữ,hunghăng,hoặcthụđộng,bngxi;vànhiềukhihọchạytừtháicựcnàysangtháicựckhác.
Theocácnghiêncứuvềthầnkinh,trongkhicáccústressngắnhạncótácdụnglàmtăngsựtậptrungvà
linhlợi,stressmãntínhgâyhạitới“hồihảimã”(hippocampus),mộtphầncủanãotrướcđảmnhiệmviệc
lưugiữthơngtin,ngơnngữ,hìnhthànhkýứcdàihạnvàkhảnăngđịnhhướngtrongkhơnggian.
Cácquansátlâunămcũngchothấy,ởtrẻemlớnlêntrongnghèokhổ,vùngtiềnnãothùy(prefrontal
cortex)-đâylàvùngliênquantớikhảnăngkiểmsốtbảnthânvàđiềuphốicảmxúc-bịảnhhưởng,tương
tựnhưởngườitrầmcảm.Điềunàycũnggiảithíchchovẻmặt“hiềnlànhgầnnhưtrìđộn”màbàibáo
VnExpressquansátđược.
Cácnghiêncứuvềhànhvigầnđâycũngchỉralàsựthiếuthốnvàbấtanlàmgiảmthiểucáctàingun
liênquantớinhậnthức,haylàcơngsuấtnão,dẫntớinhữnghànhvikhơnghợplývàcácquyếtđịnhkhơng
hiệuquả.Nămngối,mộtloạtcácthínghiệmvớingườidânMỹcủaĐạihọcPrincetonkếtluậnrằngnghèo
khổcóhậuquảtươngđươngvớimấtđi13điểmcủachỉsốIQ.Cáinghèolàmchongườitathiếunhữngkỹ
năngsốngcơbản,cũngnhưnănglựcnhậnthứcđểcóthểlàmchủbảnthânvàcuộcsống.“Mụmẫmvì
nghèo”làmộtcáchdiễnđạtkhác.
Vànhưvậy,ucầunhữngngườisinhravàlớnlêntrongmộtmơitrườngcùngcực,thậmchíquanhiều
thếhệ,làhọphảicónghịlực,quyếttâm,chămchỉ,cầncù,suynghĩsángtạo,quyếtđịnhhợplý,tiếtkiệm,
sửdụngđồngtiềnđúngchỗ,thìkhơngkhácgìucầudânvănphịng,nhữngngườivốnkhơngquensử
dụngcơthểcủamình,phảicósựkhéoléo,uyểnchuyển,dẻodai,độngtácchínhxác,cửchỉnhịpnhàng,
dundángnhưmộtvậnđộngviênnhảycầu.
Hãyhìnhdungbạncómộtngườiemnghiệnngập,nhunhược,lườibiếng,vàhaylàmnhữngviệckhiến
bạnmuốnphátđiênlên.Bạnphảilàmgì?Chucấpmãithìkhơngổn,màphủitaybỏđithìcũngkhơng
xong.Trướchết,bạndừnglạicácchêtráchvàlênán.Vàsauđó,bạntìmcáchgiúpngườiđónhennhóm
lênsựtựtin,tạothóiquenbắttayvàoviệcdùrấtnhỏ,kiênnhẫnhướngdẫn,khíchlệđểhọđạtđượcnhững
bướctiếndùbéxíu,gâydựngchohọniềmhyvọngvềchínhbảnthân,mộtcảmgiáchọkhơngphảilàphế

thải.
Mộtcộngđồngnghèocũngcầnđượcđốixửnhưvậy.Nókhóhơnnhiềuviệcchỉqungóptiềnhayhỗ
trợthócgạo,nhưngkhơngcócáchnàokhác.
ThángTư2014



BỨCXÚCKHƠNGLÀMTAVƠCAN
VàobuổisángChủnhậtđẹptrờituầntrước,trênđoạnquốclộ1AthuộctỉnhQuảngNam,mộttàixếxetải
chởxồivụngvềtránhmộtxemáycùngchiều,cuatayláigấp,vàlàmxelậtnghiêng.Hơnchụctấnxồi
đổtrànrađường.Ngườidânxungquanhxúmlạichianhaubảovệhiệntrườngvàgiúptàixếthugomxồi
nằmvungvãi.Cácbáođăngmộttinngắnvềsựviệc.Hơmsau,câuchuyệnrơivàoqnlãng.
Điềunàylàmtơisuynghĩ.
Tơitinchắcrằngnếunhưngườidânlaovàohơixồi,thìngaylậptứcdưluậnsẽdậysóng,trêncác
mặtbáolạiđầynhữngcảnhbáovềđạođứcxãhộisuyđồi,vàngườitalạihổthẹnlẫnchonhautrướccác
bạnquốctế.Vậymàsaohơmđócácốngkínhbáochíkhơngchụpcậncảnhnhữngngườidânđangtươitắn,
nhễnhạimồhơikhnxồihộtàixế,nhưhọđãtừngzoomvàocáckhnmặttươitắnvànhễnhạimồhơi
hơibiacáchđâymấytháng?Saokhơngcóaiphỏngvấnanhtàixếthởphàonhẹnhõmvìkhơngphảiđền
hàng?Vàmấyhơmsau,saokhơngcóngườidânnàocăngbăngrơnvenđường“TơitựhàolàngườiQuảng
Nam”?
Câuchuyệnnhỏnàychotathấylàchúngta,mộtcáchvơthức,thờơvớicáctintốt,nhưnglạiquantâm
đặcbiệttớicáctinxấu.HơmChủnhậtkia,thậmchítacịngầnnhưngheđượctiếngthởdàitiếcrẻcủacác
nhàbìnhluậntrênmạng,vìvụxồiđổnàyđãkhơngchohọmộtcơhộiđểkhẳngđịnhlạimộtlầnnữarằng
chúngtathậtlànhữngconngườitồitệ,sốngtrongmộtmơitrườngthậttồitệ.
Tintứcvềnhững“tệnạn”hay“bấtcập”trongxãhộicungcấpchochúngtanhữngcáicớđểthanphiền
vàkêuca.Phànnàn,bựcdọc,cáukỉnh,chêbaiđangtrởthànhnhữngtrạngtháithườngtrựctrongdưluận.
Cáctrạngtháinàyđượcgóighémmộtcáchtàitìnhtrongtừ“bứcxúc”.KhơngtừtiếngViệtnàolạicómột
sựnghiệpthăngtiếnngoạnmụcnhưvậy.Từchỗvơdanhcáchđâybảy,támnăm,bâygiờ,nếugõ“bức
xúc”vàoGoogle,tasẽđược29triệukếtquả,gấpgầnmườilần“NgọcTrinh”,mộtconsốấntượngcho
mộttừcólàndaxấuxínhưvậy.

Vìsaochúngtalạiưutiêntinxấu,đắmđuốivớichúng,thayvìchúýtớinhữngđiềutốtlành?Vìsao
chúngtamuốnkêuca,phànnànthayvìvuitươichuyềntaynhaunhữngtinvui,nhữngcâuchuyệnđẹp?Hội
chứng“bứcxúc”mớinghethoạttưởngvơlý,nhưngnócónhữnglýdotâmlýđằngsau.
Trướchết,khilêntiếngphêbìnhhaythanphiềnvềmộtđiềugìđó,chúngtachứngtỏchongườikhác
vàchobảnthânlàchúngtakhơngthờơ,vơcảm,màvẫncịnquantâm,lolắng.Hơnnữa,khichêtrách
ngườikhác,chúngtacảmthấyưuviệtvềmặtđạođức,vàtựhàilịngvìthấymìnhtốtđẹphơn.Càngcó
nhiềuvụcướptiệmvàng,bácsĩvứtxácbệnhnhân,bảomẫuđánhtrẻ,hơicủa,bẻhoa,chúngtacàngcó
nhiềucơhộiđểtựnhủlàchúngtakhơngphải“họ”,chúngtachỉkhơngmaybịchungsốngcùng“họ”,
nhưngthựcchấtchúngtaưutúhơn“họ”nhiều.
Mộtđiểmquantrọngnữalàkhibứcxúc,chúngtaphátratínhiệulàchúngtavơcanvàvơtội.Các
chínhtrịgiađãnhậnrađiềuđó;cácbạncóthấygầnđâycácquanchứccũngbứcxúcrấtnhiều?Đạibiểu
Quốchộibứcxúctrướctìnhtrạngthamnhũng(BáođiệntửChínhphủ,29/10/2013).BộtrưởngBộYtế
bứcxúcvềđồngnghiệp(Tuổitrẻ,4/11/2013).BộtrưởngBộNơngnghiệpvàPháttriểnNơngthơnbức
xúcvềthựcphẩmđộc(BáoĐầutư,2/1/2014).Khibàytỏsựbứcxúc,mộtcáchkhéoléo,chúngtatun
bốlàmìnhkhơngthểthuộcvềbên“thủphạm”được,màmìnhđứngvềphíabịthiệtthịi,mìnhcũnglànạn


nhân.
Dầndần,chúngtađâmranghiệnnhữngcáilắcđầu,nhữngcáichépmiệng,lúcthìtaphẫnnộ,khithì
chỉcườibuồn.Cảmgiácmìnhtốtđẹp,đầysựquantâm,cộngvớisựvơcan,khơngliênđới,khơngchịu
tráchnhiệm,làmộtcảmgiácêmái.Nócũnggiúpxoadịunhữngbứtrứtlươngtâmthithoảngnổilên,khi
chúngtalờmờcảmthấymìnhkhơngđủdũngcảmđểlàmhếtnhữnggìcóthểlàmtrướcnhữngsaitráitrong
xãhội.Nhữnglúcđó,cáchtrấnanbảnthânhiệunghiệmlàtỏrabứcxúcmộtcáchgaygắt.
Nhưngchúngtakhơngvơcan.Cuộcsốngcủamỗicánhânchúngtađangđặttrênnềncủabaonhiêubất
cơngvàphilý.Nhữngviêngạchxâynênngơinhàcủatađượcđóngbởinhữngđứatrẻcótuổithơvấtvả.
Cáitivitadùngđượclàmbởinhữngngườicơngnhândicưcómộtcuộcsốngbuồntẻvàkhốnkhó,con
cáihọbịkhódễkhitớitrườngvìkhơngcóhộkhẩu.
Chonên,lầntới,khingồitrongqnănởmộtresortbênbờbiển,bạncũngđừngbứcxúcvớimấy
ngườiphụcvụqmùađanglóngngóngrótrượuvangvàocốcuốngnướccamnữa.Hãycụpmắtxuống,
khiêmnhường,khihọđứngtrướcmặtbạn.Bởicóthểgiađìnhhọđãbịđuổirakhỏinơinày,vàngơilàng

màhọđãsốngởđónhiềuđờiđãbịxóasổđểbiếnthànhnơibạnđangtớinghỉ.Cóthểchúngtakhơngphải
lànhữngkẻtrựctiếptạorabấtcơng,nhưngcuộcsốngcủachúngtađangphụthuộcvàonhữngkẻđó,chúng
tangồicùngbàntiệcvớihọ.
Ýthứcvềđiềuđólàviệctốithiểumàtacóthểlàm.Ngồiviệcchúngtachuyềntaynhaunhữngcâu
chuyệnđẹp,nhữngtintốt,đểchúngnhậnđượcsựcơngnhậnvàgiátrịxứngđáng.
ThángTư2014



PhiênbảnmớinhấtcủacâuchuyệnTừLọLemthànhcơngchúamangtênThayđổicuộcsống-Change
life,mộtchươngtrìnhtruyềnhìnhthựctếdoVTV2phốihợpvớikênhtruyềnhìnhRaum(HànQuốc)thực
hiện.Vớimụcđích“từthiện”,chươngtrìnhchọn11ứngviêntrẻvàcóngoạihìnhxấuxí(10ngườitrong
đólànữ)trongsố700hồsơgửivề,vàđưahọsangHànQuốcphẫuthuậtthẩmmỹmiễnphívớichiphí
50.000USDmộtngườitrongthờigianbatháng.
Báochívàkhángiảnghingútvớinhững“11sựlộtxácngoạnmục”,“sựphùphépkhótin”và“sựthay
đổikỳdiệu”.ĐượctrầmtrồnhấtlàtrườnghợpcủacơgáiNamĐịnhVũThanhQuỳnh,bởithậmchíchính
cơcũng“khơngnhậnramìnhnữa”.MCMinhQncủachươngtrìnhxúcđộng:“Từmộtngườicóhàm
rănghơ,mũigãy,bịmọingườichêbai,bạnấyđãtrởthànhmộthotgirl,đượcbáochívànhiềungườikhác
quantâm...Hàngxómhaibêncũngsangchiavui,giađìnhcịnnhậnđượcsựhỗtrợcủanhữngđơnvịxã
hộikhácvìnhàQuỳnhrấtnghèo.”
“Cónhữngbạntrướcđâygiậnbốmẹvìđãchomìnhhìnhhàikhơngmaymắn,giờhốihậnvàxinlỗi.”
MCPhíLinhcũngkhơngkìmđượclịngmình.“Xúcđộngnhất”làtrườnghợpcủaLêThịThúy,bốcủa
Thúy“đãkhócvìhạnhphúckhibiếtconmìnhđượcchươngtrìnhchọn,đểrồiđộtngộtrađitronglúcbạn
xanhàđểphẫuthuậtởHànQuốc.”
Rấtnhạycảmvớithịtrường,mùahènàymộtchươngtrìnhtruyềnhìnhthựctếkhácmangtênPhépmầu
sắcđẹpsẽđượctungrađểcạnhtranh,vớinộidunggiốnghệt.DoanhnhânLýNhãKỳủnghộnóngchương
trìnhmớinày1tỉVNDvàphátbiểu:“Mộtngườiphụnữđẹpvẫnmuốnđilàmđẹphuốngchilànhững
ngườiphụnữkémmaymắn.”
Nhiềungườiđánhgiánhữngchươngtrìnhtruyềnhìnhthựctếnàylà“tiếngsúngmởmànchotràolưu
phẫuthuậtthẩmmỹtạiViệtNamtrongthờigiantới”.Chúngtađangchứngkiếnmộtsựchuyểndịchtrong

quanđiểmcủacơngchúng(ThayđổicuộcsốngđãđượcđềcửgiảiVTVAwards2015chỉsauhaitháng
lênsóng).Phẫuthuậtthẩmmỹđangđượcdiễngiảivàquảngbánhưmộtchìakhóađểgiảiphóngbảnthân
vàchạmtớihạnhphúc.Bạncómộtgãchồngdởhơi?Thayvìbỏhắn,bạnhãyđinângcấpkhnmặtmình.
TrangmạngcủamộtthẩmmỹviệnkểlạimộtcâuchuyệnởHànQuốc:“CơKimEunAhđãphảisống
nhữngthángngàytộtcùngđaukhổkhibịchínhngườichồngmìnhuthươngmắngnhiếc,chửirủachỉvì
vẻngồikhơngxinhđẹp.Cuốicùng,ngườiphụnữnàyđãphảitìmđếnphẫuthuậtthẩmmỹđểthốtkhỏi
cuộcsốngtămtốiđó.”Maymắnthay,cơđượcnhậnvàochươngtrìnhtruyềnhìnhLetmein(chínhlàcụtổ
củamấychươngtrìnhViệt).“72ngàysaukhiđượcphẫuthuật,cơđãbiếnthànhmộtphụnữxinhđẹpvà
quyếnrũ.Lúcnày,tháiđộcủangườichồngbỗngthayđổi,‘vợgiờđẹphơnrồi,tơikhólịngmànóira
đượcchữchiatay.’”
Đặtnềnmóngchosựchuyểndịchquanđiểmnàylàsựthayđổicủachuẩnđẹpphụnữtrongxãhội.
Tronghaithậpkỷqua,cùngvớitồncầuhóa,ngườitađãtiếpthuchuẩnđẹpphụnữcủaphươngTây,bất
chấpcácđặcthùvềnịigiốngvàchủngtộc.ChiềucaocủacáchoahậuViệtđãtăngtừdưới160cmvào
cuốithậpkỷ1980tới175-180cmhiệnnay,sốđovịngmộttăngtừ80cmlên90cm.“Khntrăngđầy
đặn”củatruyềnthốngđãnhườngchỗchomộtkhnmặtthon,mũinhỏ,miệngrộng.Báochícangợi,
“nhữngtiêuchíđánhgiávẻđẹpcủangườiphụnữViệtđangdầnđượchồnthiện,phùhợpvớithờiđạihội


nhập.”ƠngDươngKỳAnh,chủtịchhộiđồnggiámkhảocáccuộcthiHoahậuViệtNamtronghaithậpkỷ
đầutiêncủanó,tựhào:“KhitiêuchíđánhgiávẻđẹpngàycàngtiệmcậnvớiquốctếthìnhansắcViệt
cũngdầntìmđượcvịtrícủamìnhtrênbảnđồsắcđẹpthếgiới.”
NghegiốngnhươngmơtảmộtcuộcchạyđuavềGDP.
Oshođãtrởnênlạchậuvơcùngkhiviết“PhươngĐơngcómộtkháiniệmkhácvềvẻđẹpphụnữ.”Giờ
đây,cáiđẹpđượcchỉđịnhbởiDove,LancơmevàNivea.NgườiViệtđãthơikhơngnói“đẹpnhưtiên”
nữamàchuyểnsangnói“xinhnhưTây”.Tiênthìkhơngainhìnthấy,nhưngkhnmặtL’Oréalthìxuấthiện
ởtấtcảcácbếnxebt.
Sựdịchchuyểnchuẩnđẹpnàytạoramộtkhoảngvênhlớngiữacáiđẹplýtưởnghiệnđượccangợitrên
truyềnthơngvàquảngcáo,vàhìnhdạngtrungbìnhcủaphụnữViệt.Cái“bìnhthường”đãtrởthànhcái
“xấu”.Songsong,cơthểcủaphụnữViệtđãbướcrangồikhơnggiancơngcộng.Chúngkhơngcịnbịgiấu
giếmnữa,màđượctrưngrađểxãhộisoixét,đánhgiávàtiêuthụ.

Cảhaiqtrìnhtrên,cộngvớimứcsốnggiatăng,làđộnglựcthúcđẩysựtăngtrưởngchóngmặtcủa
cơngnghiệpphẫuthuậtthẩmmỹởViệtNam,thểhiệnquamậtđộcáccơsởlàmđẹptạicácthànhphốlớn.
Chỉcầntìmhiểusơ,ngườiquantâmsẽthấymìnhđứngtrướcmộtmenudàivơtậncủanhữngcơhộigọt
đẽo,nhàonặncơthểmình:nângmũibọcsụn,thunhỏđầumũi,thugọncánhmũi.Bấmmắtbồcâu,bấmmí
Hànquốc,nângmímắt,nângchânmày,tạokhóemắt.Gọtmặttráixoan,độncằm,chẻcằm.Căngdamặt,
tiêmbotox,làmđầyrãnhnhăn,tạomálúmđồngtiền.Nânggịmá,hạgịmá,cấymỡmáhóp,làmđầythái
dương,chữacườihởlợi,bơmmơi,làmmỏngmơi.Đặttúingực,treongựcxệ,thugọnngực,thunhỏquầng
vú,thunhỏnúmvú.Hútmỡcơhọc,hútmỡsiêuâm,tạobongbóngchânkhơngtrongtếbàomỡ,đơnglạnh
hủymỡ,cắtdathừa.Bơmmơng,treomơng,nângmơngbằngmỡtựthân.Thunhỏbắpchân,làmhồngvùng
kín,cắtmép,thuhẹpâmđạo.
Trongnghề,ngườitaưadùngcácchữcái.BộngựchồnhảothìlàchữYmềmmại(tạobởikhengực
vàméptrêncủahaibầungực),khnmặtlýtưởngthìthonhìnhchữV,mũithìchữS(nhìnnghiênghếch
nhưmộtcáibệtrượttuyết),đầumũithìchữA(tạobởiđỉnhmũivàhaicánhmũi,đikèmvớilỗmũihình
hạtchanh).Kếtquảtổngthểlàmộtkhnmặtnữsinhngâythơvớihaiconmắtkhổnglồvàbộngựcđầy,
trơngnhưmớibướcratừmộttruyệntranh.
Nhữngngườicanđảmhơncóthểđikéodàichân.Cẳngchânbịbẻgãy,rồiđượclắpcốđịnhmộtthiết
bịcótácdụngkéodãnxương,cácdâythầnkinhvàmạchmáu,mỗingàykéodài0.75mm.Theocácbác
sĩ,“khơngnênqvộivã,nếukhơngcóthểdẫntớichidướibịhoạitử,phảicắthoặcvĩnhviễnbạiliệt.”
Thờigianđiềutrịlàmộtnăm,chiềucaođạtthêmcóthểtới6-8cm,vàsựđauđớnlàvơbiên.Dịchvụnày
đangngàycàngthịnhhànhởViệtNamvàđặcbiệtlàTrungQuốc.
Ítđauđớnhơn,nhưngkhơngkémcầukỳ,làmộtsốbiệnpháplàmđẹpkhác:dưỡngdabằngmặtnạ
vàng24karat,bằngnhauthaicừu,bằngkemchếtừtinhtrùngđànơng,dưỡngtócbằngtinhtrùngbịđực,
uốnghormonethaythếđểlàmẩmâmđạo,haycấyghéphormoneđểtránhtíchmỡdướidavàchặnln
kinhnguyệt(cựckỳthịnhhànhởBrazil).
Mộttrongnhữngchủđềđượcquantâmnhấtlànângngực.TrênWebtretho,mạngxãhộihàngđầucủa
cácbàmẹtrẻ,nóthuhúthàngnghìn,hàngnghìnýkiến,từthếhệ“cácmẹ”nàysangthếhệ“cácmẹ”khác,
trườngtồn,vĩnhcửu,mãimãithờisự.Họthườnglàtrunglưu,vàđếnvớiphẫuthuậtvàothờiđiểmsaukhi
đãcóđứaconthứhai.Diễnngơnđặctrưngđikèmlà“đãđếnlúcphảichămsócchobảnthân,mìnhphục
vụchồngconmãirồi”.Họtheođuổimột“dựáncơthể”,kỳvọngkếthợpucầucủatruyềnthống(vaitrị



làmmẹ,làmvợ)vàucầucủathờihiệnđại(trẻvàđẹptheo“đúngchuẩn”).Bảnthândựánnàylạinằm
trongmộtcuộcđualớnhơn,một“dựáncuộcđời”.Mụctiêutómtắtcủacuộcđualà:cómộtơngxãchíthú
làmăn,haiđứaconngoan,cănhộchungcưEcopark,xeCamryđỗdướihầm,vàhaicáivúratấmramón.
Vớinhiềungười,mộtcơthể“đànghồng”làcáithiếucuốicùngđểđạtđượccuộcsốngviênmãn,đầy
đủ.Chồng,con,xehơi,vẫnchưatrọnvẹnnếubộngựclàhaicáicơngtắc.Lýdosốmộtđểngườiphụnữ
tìmtớiphẫuthuậtthẩmmỹlà“đểtựtinhơn”.Giátrịcủabảnthânđượcgắnvớivịngngực.Cơthểkhơng
nhữngnidưỡngta,nócịnthểhiệnvịthếxãhội(socialstatus).3.000đơlaMỹchomỗiphẫuthuậtthẩm
mỹngựchaytạohìnhbụng,4.000đơlaMỹchochiphíphẫuthuậtvùngmơng-“đẹp”làmộtthướcđocủa
thànhcơngvậtchất.
ThơngđiệpcủaThayđổicuộcđời,vàđằngsaunó,củacảngànhcơngnghiệpphẫuthuậtthẩmmỹlà
hạnhphúc,maymắn,sựsungtúc,tìnhbạn,tìnhu,sựuthươngcủanhữngngườiquanhbạn,sựnởhoa
củaconngườibạn,tấtcả,tấtcảsẽđếnvớibạnnếubạncómộtkhnmặthợpchuẩn,chodùnólàmộtcái
mặtnạbằngthịt.
“Mộtphụnữhiệnđạithậtmaymắnkhicóđượcmộtcơthểchophépcơchuyểnđộng,chạy,múa,có
khốicảmtìnhdục,vớimộtbộngựckhỏemạnh,mộtcuộcđờidàigấpđơicuộcđờicủamộtngườicách
đâyhaithếkỷ,đủdàiđểcơthểhiệncátínhtrênkhnmặtmình,”nhànữquyềnNaomiWolfviết.“Nhưng
ThờiđạiPhẫuthuậtthẩmmỹpháhủysựmaymắnkhơncùngnàycủacơ,nóbẻnhỏmónqcơđượctrao,
mộtcơthểđầycảmnhậnvàsứcsống,mộtkhnmặtcủariêngmình,thànhnhữngbộphậnphếphẩm.Nó
khiếncơcoisựmaymắnsuốtđờimìnhlàmộtsựnguyềnrủasuốtđời.”Khơngphảivơcớmàcácmẹtrên
Webtrethotựnhậnmìnhlà“vịtxấuxí”.
Ởđâycơthểvàtinhthầnđượctáchrờinhau,cơthểbịcoilàcáigìcóthểthayđổi,thaythế,thaotúng.
Họdùngnhữngtừmiệtthịđểmơtảcácbộphậncơthểcủachínhmìnhmàhọcămghét,“haicáibánh
giầy”,“núimỡ”.Dướicáimác“chămsócbảnthân”,họcoichúngnhưnhữngvậtthểlạ,khơngliênquan,
cầnphảidứtbỏkhỏicuộcsốngcủamình.Bácsĩphẫuthuậtthẩmmỹlàvịcứutinhgiảiphónghọkhỏicái
cơthểthậmtệđanggiamcầmhọ.Nhàphẫuthuậtkhơngcịnlàbácsĩchữabệnhnữa,màtrởthànhngười
cungcấpdịchvụ,gọtđẽomộtcơthểkhỏemạnhvớihứahẹnđemtớihạnhphúcchokháchhàng.Giốngbất
cứlĩnhvựckinhdoanhnàokhác,ngànhcơngnghiệpgiátrị20tỉUSDnày(cịnlớnhơncơngnghiệpkhiêu
dâm)sẽtìmmọicáchđểnguồnkháchhàngkhơngchấmdứt.
Trongdựánlênđời,nângcấpvàcảitạocơthểnày,phụnữkhơnghẳnphụcvụtrựctiếpchochồng

mình(ngườitrongkhánhiềutrườnghợpphảnđốikếhoạchcủavợ),màphụcvụchomộtánhmắtphánxét
vơhìnhcủamộtxãhộinamtrị,hiệndiệnmọilúc,mọinơi.Đằngsauthamvọngmangtên“Cuộcđờihồn
hảo”lànỗilothườngtrựcrằngmìnhsẽbịhấtrangồi,bịtụthậu,bịđàothải.Trongmộtmơitrườngđầy
cạnhtranhvàbấtan,phânbiệtđốixửdựatrênvẻbềngồi,xinvàovịtrívănthưcũngbịucầuchiều
caotrêntrungbình,xinlàmlễtânbịucầucởiđồđểkiểmtrabavịng,họtựnguyệnđếnvớiphẫuthuật
thẩmmỹ.Nógiốngtìnhhuốngmẹchồngvàcondâubímậtbànnhaubỏthaigái,hyvọngđứatiếptheosẽ
làcontrai.NógiốngnhưngườibàởchâuPhiđèđứacháugáirađểngườimẹcắtâmvậtcủanó.
Khingườitabỏcáiriêng,cáiđộcđáocủamình,đểphụctùnguyquyềncủachuẩnđẹp,ranhgiớigiữa
cái“giả”vàcái“thật”,giữacái“thực”vàcái“nhântạo”bịxóanhịa.Mộtwebsitequảngcáochophẫu
thuậtthẩmmỹlấytên“RealSelf”(“Cáitơithật”).Mộtcơgáiđãchỉnhsửatấtcảnhữnggìcóthểchỉnh
sửatunbố:“Tơilntrungthànhvớichínhmình.”CácthísinhthihoahậucủaHànQuốcgiốngnhautới
mứctrơnghọnhưmấychụcchịemruột.NhiềuthẩmmỹviệnHànQuốcphảicấpgiấychứngnhậncho
kháchhàngnướcngồicủamìnhđểhọcóthểxuấtcảnh,vìhọkhơngcịngiốnggìvớiảnhhộchiếucủa


mìnhnữa.“Conđây,Dímcủamẹđây!”VũThanhQuỳnhđãphảikêulênnhưvậyđểngườimẹnghegiọng
mànhậnramình.
Cuộcđuanàykhơngdễdàngvớingườiphụnữ.Gọthàm,nângmũi,độnngựclànhữngcanthiệpsâu
sắcvàocáitơi,vàobảnsắccánhân.Nhữngngườiphụnữcảmgiácrõràngđiềuđó,nhưnghọchấpnhận
rủirosứckhỏevàchiphítâmlý.Họlênbànmổnhưmộtsựdấnthân,mộtđộngtácgiảiphóngbảnthân
khỏisựkìmkẹpcủatạohóa.Aidũngcảmthìmớihịngthànhcơng.Diễnđànvềphẫuthuậtngựctrên
Webtrethomangcáitíttháchthức“Làmthiênngakhơngdễ”.Một“mẹ”tâmsựvàođêmhơmtrước:“Sáng
maimìnhlênthớtrồi,tâmtrạngbâygiờrất,rấthỗnđộn.Mộtchútlolắng,mộtchútchầnchừ,mộtchút
quyếttâm,mộtchútsungsướng.Chúccácnàngđãvàsẽthànhthiênngamãixinhđẹp,hạnhphúc.”
Câuchúckiavanglênnhưmộtlờituyệtvọng.Phẫuthuậtthẩmmỹkhơnggiúpphụnữtrảlờicâuhỏi
làmthếnàođểgiàđitrongtựtrọng.Trongcuộcchạyđuavớithờigianvàtruytìmtuổitrẻ,ngườitaln
làkẻthuacuộc,dùcócăngda,hútmỡ,bơmbotoxđếnbaonhiêulần.Các“thiênnga”khơngthể“mãimãi
xinhđẹp”.Phẫuthuậtthẩmmỹlàmộtsựhủyhoạibảnthân,xuấtpháttừsựchốibỏcơthểmình,chạytrốn
nhữngnămthángmìnhđãsống,phầnđờimìnhđãtrảiqua.Nhưngtừchốiconngườimìnhcũnglàtừchối
khảnăngthấuhiểucuộcđời,baogồmcảsựtổnthương,tínhvơthường,vàcáichết.Sựkhướctừnàybiến

cuộcsốngtạiđâyvàlúcnàythànhmộtđịangụctrầngianmàkhơngdaokéonàocóthểgiảithốtđược.
ThángTư2015


BIKỊCHCỦASỰHÀONHỐNG
“Nếucảthếgiớibiếttớibạn,dùchỉnhưmộtdiễnviênsex,thìcũngvẫntốthơnlàkhơngaibiếttới
bạncả.”
MarilynMonroe
Hãytựthúnhận,chúngtacóthểkhơngbiếtnhiềuvềtuổithanhniêncủachamình,hayvềnhữngtrắctrở
tronggiađìnhngườianhhọ,vàlâurồikhơngtâmsựvớiđứacontrai,nhưngtalạirấtrànhvềcáccuộc
tìnhcủaHồNgọcHà,chuyệnSơnTùngM-TPgặpphiênbảngiảcủamìnhrasao,vàcóýkiếnrõràngvề
trìnhđộtiếngAnhcủaLýNhãKỳ.Họ,nhữngngườimẫu,casĩ,diễnviên,chândài,đạigia,tựutrunglà
nhữngngơisao,cịnchiếmlĩnhtâmtríchúngtanhiềuhơncácthànhviêntronggiađìnhta,dùtachưagặp
họbaogiờ,vàhọkhơngbiếttalàai.Họlànhững“ngườixalạgầngũi”,theochữcủaRichardSchickel.
Chúngtađưahọlêntrungtâmsânkhấucuộcđời,dànhchohọkhơnggianđểthểhiện,vàcấtcơngđitìm
conngườiđằngsaubộmặtcơngchúngcủahọ.
Dùkhơngđứngđầucácthểchếchínhtrịhaykinhtế,cácngơisao,vàvănhóangơisaoxungquanhhọbộmáytruyềnthơng,quảngcáo,thờitrang,mỹphẩm,âmnhạc,điệnảnh-nắmgiữmộtquyềnlựclớncó
thểthayhìnhđổidạngxãhội.AngelinaJoliecókhảnănglàmngườidântồncầuchúýtớinạnđóiởchâu
PhihơnnhiềulầnTổngthưkýLiênHiệpQuốc(màtênơngtalàgìnhỉ?).Ởbuổilễtưởngniệmcácnạn
nhâncủatịathápđơiNewYork,đượctổchứcvàituầnsaungày11/9,trongkhoảnhkhắcbitrángvàđau
thương,ngườiđứngđầunghilễđểvựcdậytinhthầncủacảnướcMỹkhơngphảilàmộtchínhtrịgiahay
mộtlãnhtụtơngiáo,màlàOprahWinfrey,mộtngơisaotruyềnhình.Vàinămsau,khitổngthốngBushlên
truyềnhìnhquốcgiacơngbốsựkiệntrọngđạilàqnđộiMỹđãbắtsốngSaddamHussein,ơngtađã
khơngcạnhtranhđượcvớishowtruyềnhìnhthựctếThesimplelifecủaParisHiltonđượcphátcùnggiờ,
trênđó18ứngcửviêntranhnhautrởthành“ngườibạntốtmãimãi”củacơgáitócvàngnày.
Khinàothìmộtcánhân“chỉ”đơnthuầnlànổitiếng,vàkhinàothìhọđãtrởthànhmộtngơisao,một
celebrity?Mộtnhânvậtcủacơngchúngtrởthànhsaovàothờiđiểmtruyềnthơngchuyểntừviệctường
thuậtvềvaitrịvàhoạtđộngxãhộicủahọsangtườngthuậtvềđờisốngcánhâncủahọ.Đólàlúcngườita
bàntánvềcáibiệtthựcủamộtnhàkhoahọchơnlàvềcơngtrìnhcủaơngta,vềcuộclyhơncủamộtvận
độngviênhơnlàvềchươngtrìnhtậpluyệncủaanh.

Vănhóangơisaonóigìvớichúngtavềnhữngthayđổitrongxãhội?Dườngnhưnóđangkíchhoạtmột
qtrìnhdânchủhóa.Cóvẻnhưmâuthuẫn,nhưngtrongkhichênhlệchgiàunghèongàycànglớnthìcác
khácbiệtvềgiaicấpvàxuấtthânlạiđượccàobằng.Bắtđầutừthếkỷ19ởchâuÂu,theonhàxãhộihọc
StephenGundle,phongcách,cáiđẹp,thờitrang,sựxaxỉvàcảdanhtiếngkhơngcịnlàđộcquyềncủa
giớivuachúavàqtộcnữa.Qtrìnhnàydườngnhưđạtđượcđiểmkếtởcuốithếkỷ20.David
Beckhamlàconcủamộtthợlàmđầuvàmộtthợđóngbếp.Vợanh,casĩVictoriacủaSpiceGirls,làcon
củamộtnhânviênvănthưvàmộtkỹsưđiện.Nhưngđámcướicủahọđượctổchứcnhưmộtnghilễhồng
gia,vàlàmộtsựkiệntồncầu.Ngaysauđó,mộttờbáoAnhchạymộtbiếmhọavẽDavidvàVictoriađội
vươngmiện,mặcáochồnglơng,vẫythầndântừtrênbancơngcủamộtlâuđài,trongkhiđónữhồng
Anhbétíđứngởmộtgócnóivàođiệnthoại“Bảovệđâu,chúngtabịchiếmnhà!”DavidMarshallviết:
“Cácngơisaolàhiệnthânchosựđắcthắngcủađámđơng.”


ỞViệtNamvàođầuthếkỷ21,“đẳngcấp”làcáigìcóthểmuađược,nhưcácquảngcáochogỗlát
sàn,rượuvàquầnlótvẫnkhẳngđịnh.LýNhãKỳlớnlêntrongmộtxómnhỏởBàRịa-VũngTàu,Đàm
VĩnhHưnglàmnghềhớttóckhicịnnhỏ,vàNgọcTrinhbắtđầusựnghiệpbằngmộtchânPromotionGirl,
vàvẫnnói“xìpa”thaychospa.Nhữngtiểusửnàylànhữngbàicachochủnghĩacánhân,mộtđiểmcơ
bảntrongýthứchệphươngTây,màsựnổitiếngđượccoilàđíchđến.
Xuấtpháttừbìnhdân,nhưngcácngơisaođãtrởthànhtầnglớpelitemới.Họxuấthiệnkhắpmọinơi,
cácphátngơncủahọđượctheodõisátsao,thuậtlạinhiềulầnvàbìnhluậntỉmỉ.Khicáchoahậuđithăm
ngườiốm,họđeobăngrenquanhngựcvàđộivươngmiện,trangtrọngnhưkhivuachúađithịsátngày
xưa.
LệRơihayBàTưnglànhữngđạidiệnmớinhấtcủanhữngngười“nổitiếngbìnhdân”này,vàđặc
điểmcủahọlàkhơngnổitiếngvìđãđạtđượcnhữngthànhtựunàođótrongkhoahọc,nghệthuậthaythể
thao,vìdũngcảmtrongchiếntranhhaylàtấmgươngđạođứctrongkhủnghoảngxãhội.Họnổitiếngvì
đượcnhiềungườibiếttới.Khơngcầntớiyếutốtàinăngthiênbẩmcộngkhổluyệnnhiềunăm,chỉcầnđi
quacỗmáytruyềnthơngvàgiảitríđểđượcđónggói,dánnhãn,đánhbóngvàquảngbá.Đơikhi,chỉcần
mộtvịngmộtấntượngvàmộtbộđồngphụcytá.Thậmchí,sựthiếuvắngtàinăngcóthểđượcsửdụng
nhưmộtchiếnlược.Cái“bấttài”củaLệRơilàmanhnổitiếngvàchophépanhbướcvàolàngshowbiz,
mởcơngtytruyềnthơng,làmchủchuỗinhàhàng,vìnóđượcnhìnnhưmộtdấuhiệucủacáithật,cáithực.

Danhtiếngcủacácsaođượcxâydựngchủyếubởinhữngsắpđặtcủatruyềnthơng,những“sựkiện
giả”,theochữcủahọcgiảDanielBoorstin.Những“phisựkiện”nàykhơngchủđíchđemlạimộtnộidung
vănhóahayxãhộinào,ngồiviệcđểngườinổitiếngxuấthiện,phụcvụchomộtcuộclàmănthuầntúy.
Một“hotgirl”mặcáoManchesterUnitedlênK+“bìnhluận”vềbóngđá.LệRơilênchươngtrìnhCuộc
sốngthườngngàycủaVTV1vàocuốinăm2014.Cóthểnóiđâylàmộtcộtmốcquantrọngcủatruyền
thơngViệtNam.Bộmáynàyđãsẵnsàngnhậpcuộc,vàcólẽnóđangngàyđêmcầunguyệnđểcóđược
mộtKimKardashianhaymộtParisHiltonphiênbảnViệt.CónhiềuýkiếnphảnđốiviệcLệRơilên
VTV1,nhưngtơitiênđốnrằngsựkhángcựnàysẽkhơngkéodàiđượclâu.Giátrịcủamộtngơisao
khơngđượcđobởiđónggópcủahọchoxãhộivàcộngđồng,màđượcđobởisốlượngngườitheodõihọ.
Từnổitiếngquataitiếngtớikhéttiếng,vớitruyềnthơng,chúngcógiátrịnhưnhau.Tộiphạmcũngcó
thểtrởthànhcelebrity“chínhhiệu”.NgườitadànhchosátthủLêVănLuyệnnhiềumựcinvàsựchúýnhư
chomộtngơisaocanhạc-vớicơngchúng,họđềulàmộtnhântốbíẩn.Ơdanhcũnglàdanh.Ởphương
Tây,nhiềutửtùnhậnđượcvơsốthưtìnhvàlờicầuhơn.Tộiphạmcóthểtrởthànhngơisao,màkhingơi
saotrởthànhtộiphạmthìcịnthuhútviewkinhkhủnghơnnữa.PhiêntịaxửMichaelJacksonnăm2005
làmcuộcsốngcơngcộngtồncầutêliệt.
Vìsaocácsaohấpdẫn?Họlàmànảnhđểcơngchúngchiếulênđócácgiấcmơ,cáckhaokhátcủa
mình.VớiđànơngViệt,NgọcTrinhvừalàsiêungườimẫuvừanhưcơbénhàbên,vừalàngườitìnhbúp
bêvừalàcơngchúahiệnđại,vừaÁĐơngvừaphácách,vừatựdovừaphụctùng,vừarẻtiềnvừadũng
cảm,vừabóngbẩyvừathậtthà.PhụnữViệtnhìnNgọcTrinhvừaghentịvừalongại,vừakinhngạcvừa
tịmị,vừangưỡngmộvừakhinhthị.Nhưngdùuhayghét,ngườitakhơngthểrờimắtkhỏinhấtcửnhất
độngcủacơ.
TheoStephenGundle,sứchútcủacácngơisaotớitừchỗhọthểhiệnnhữngphẩmchấtmâuthuẫn:một
sựlịchlãmkhơngđứngđắn,mộttháiđộcaosanggầngũi,mộtcảmgiácelitedânchủ.Mangtrongmình
nhữngmâuthuẫnnày,họnhưmộtlờihứachomộtxãhộiđầyắpcơhội,trongđómọingườisẽđược
chuyểnhóathànhnhữngphiênbảnhayhơn,hấpdẫnhơn,giàucóhơncủachínhbảnthânmình.


Cácngơisaokhốctrênmìnhglamour.KhơngcómộtkháiniệmViệttươngđương,nólàtổnghợpcủa
hàonhống,rựcrỡ,lộnglẫy,lơicuốnvàhồnhtráng.Vớitriếtlýgỗkhơngquantrọng,nướcsơnquyết
địnhtấtcả,nókhơidậykhaokhát.Hìnhảnhcủacácsaolàcầunốidẫnngườitatớimộtthếgiớilonglanh,

phiêulưu,phấnkhíchvàhồihộp,khơngbuồnchán,bụibặmvàmịnmỏinhưcuộcđờithực.Đầutưtình
cảmvàomốiquanhệmộtchiềuvớicácsao,cácfandườngnhưnhờhọsốngchomình,sốnghộmình.
Cácsaocũnglànhữngbiểutượngvănhóa,làloaphátcủanhữngtràolưumới,làđịahạtcũmớigiao
tranh.Phátngơn“Khơngcótiềnthìcạpđấtmàăn”củaNgọcTrinh,cáihơnkhóamơinhàsưcủaĐàm
VĩnhHưng,BàTưngkhơngmặcáolót,tấtcảlàtháchthứcvớinhữngkiếnlậpcũ,làcốgắngđậpvỡtruyền
thốngvàchuẩnmựccũ.Chúngcungcấpchấtliệuchonhữnglờiđàmtiếuđểnidưỡngquyềnlựcvănhóa
củacácsao.TheoGraemeTurner,nhữngcâuchuyện“bndưalê”làmộtqtrìnhxãhộiquantrọngđể
ngườitatranhcãi,đánhgiávàthayđổicăntínhvàchuẩnmựcxãhội.Thơngquachúng,cácngơisaotác
độngvàoqtrìnhhìnhthànhbảnsắccánhâncủacácthànhviêntrongđámđơng.
TrongthờiđạimàcácthánhthầnnhưBàChúaKhođượcđốixửnhưsao,thìcácsaocũngtrởthành
thánhthần.KhángiảlênsânkhấuchắptaylạyMỹLinh.MộtfanthổlộvớiNgọcTrinh:“Emnguyệnlàm
mộtconchócủachịcũngđược.”CácbảotàngsápMadameTussaudđượclậprađểthỏamãnnhucầugần
gũithầntượngcủanhữngngườimộđạo.ChrisRojekchorằngkhoảngtrốnggâyrabởisựsuytàncủatơn
giáođượclấpđầymộtphầnbởivănhóangơisao.SauChúa,cácngơisaođãtrởthànhmộttrongnhữngtrụ
cộtchínhđemlạicảmgiácthuộcvề,cảmgiácgắnbóchocácthànhviêncủamộtxãhộithếtục.Khơng
phảilýtưởnghayniềmtin,màchínhmốiquantâmtớikiểungủgiạngchâncủaKỳDunmớilàđiểm
chung,cóthểlàduynhất,giữangườigiàuvàngườinghèo,tríthứcvànơngdântrongxãhội..
Mỗingơisaocóhaiconngười,conngườiriêngtưvàconngườicơngcộng,vàgiữachúngthườngcó
mộtkhoảngcáchkhổnglồ.Bộmặtcơngcộngcủacácngơisaokhơngthuộcvềhọ,màđượccấuthànhvới
sựthamgiacủacơngchúng.Mặtkhác,cơngchúnglạikhướctừquyềnđượclàconngườiriêngtưcủacác
sao,trongkhivẫntìmtớicácchitiếtđờitưcủahọnhưmộtcốgắngthuhẹpkhoảngcáchgiữamìnhvàthần
tượng.
Cơngchúngvơthứchiểuđượcrằngmìnhsởhữucácngơisao,khơngcócơngchúngthìkhơngcósao.
Chínhvìthếđámđơngcóthểthấtvọngvànổigiậnkhipháthiệnrangơisaokhơngsốngđúngvớikỳvọng
củamình.Trongconmắtcác“mẹbỉmsữa”,HồNgọcHàđãphảnbội.Họkhơngchophépcơtụtxuống
khỏicáibệmàhọđãđặtcơlên.
Danhvọnglnquyếnrũ,nhưánhsángquyếnrũthiêuthân.Nổidanhchoconngườiảogiácrằnghọ
bấttử.“Danhtiếngcầmtùthánhthầnvàconngười,”sửgiaHyLạpHeraclitusviết.Bangàytrướckhi
nghệsĩAndyWarholchết,ơngtacịnhỏitiếptânđểđượckhẳngđịnhlàkhơngcóainổitiếngkhácđang
nằmcùngviện.

TrongcuốnNhữngkẻnghiệndanh,tácgiảJakeHalpernđểmộtdiễnviêngiàđangsốngtrongmộttrại
dưỡnglãocủaHollywoodkểlại:“Sựnổitiếnggiốngnhưmộtngườitình.Anhcốgắngbỏđi,nhưngngười
tìnhlnnói:‘Hãyquaylạiđi,hãythửmộtlầnnữa.’Anhthềthốtsẽdứtáorađi,nhưngsựcámdỗcủa
ngườitìnhlnởđó.”
Hơnaihết,cácngơisaohiểurằnghọcũngchỉlàvậttếlễchothịtrường.Nếuhọđượccoilàthần
thánhthìtơngiáomàhọđạidiệnlàchủnghĩatiêudùng,vàbảnthânhọlànhữngmặthàngcóhạnsửdụng.
Giốngnhưsaobăng,họtànlụicũngnhanhchóngnhưkhilênngơi.NgọcTrinhthểhiệnbikịchnàyrõnhất
quatâmsự:“Tơichỉsợmìnhxấuđi.”Thịtrườnglntáitạocácngơisaođểthổigióvàongọnlửakhao