ThiềnvàTâmPhânHọc




D.T.Suzuki













vietmessenger.com


NhưHạnhdịch



TỰA
SáchnàylàkếtquảcủamộtcuộchộithảovềThiềnvàTâmphânhọc,dướisựbảotrợcủaBantâmphân
học của Trường Y khoa, Autonomous National University, Mexico, vào thượng tuần tháng tám, 1957, ở
Cuernavaca,Mexico.

Bấtcứmộttâmlýgianào,chodùcáchđâyhaimươinăm,hẳnđãhếtsứcngạcnhiên-haybấtmãn-thấy
cácđồngliêucủamìnhđilưutâmđếnmộthệthốngtơngiáo“thầnbí”nhưThiềntơng.Ơnghẳnđãlạicịn
ngạcnhiênhơnnữathấyrằngđasốnhữngngườihiệndiệnkhơngphảichỉ“lưutâm”đếnmàcịnquantâm
sâuxa,vàrằngmộttuầnlễgầngũigiáosưSuzukivànhữngtưtưởngcủaơng,ítnhấtcũng,cóthểnóilàđã
gâymộtảnhhưởngphấnkhíchvàhăngsayđốivớihọ.
Lýdocủasựthayđổinàynằmtrongnhữngyếutốđượcbànluậnsauđâytrongsách,nhấtlàtrongbàicủa
tơi.Tómtắtnhữngyếutố,tacóthểtìmthấychúngtrongsựpháttriểncủalýthuyếttâmphânhọc,trong
nhữngthayđổiđãxảyratrongkhơngkhítríthứcvàtâmlinhcủathếgiớiTâyphương,vàtrongvănnghiệp
củagiáosưSuzuki,màbằngnhữngsáchvở,nhữngthuyếtgiảngvànhâncáchcủaơng,đãkhiếnthếgiới
TâyphươnglàmquenvớiThiền.
Hẳnnhiênlàtấtcảmọingườithamdựhộithảođềucóquenthuộcđơichútvớinhữngtácphẩmcủagiáosư
Suzuki,cũngnhưnhiềuvịđộcgiảcủasáchnàycũngcóthểvậy.Điềudịbiệtgiữanhữngbàithuyếtgiảng
đượcinởđâycủaơngvớinhữngtácphẩmkháccủaơnglànhữngbàinàyđặcbiệtđốitrịvớinhữngvấn
đềtâmlýhọcnhưvơthức,vàbảnngã,vàhơnnữachúngđượcđọctrướcmộtnhómnhỏgồmnhữngnhà
tâmphânvànhữngnhàtâmlýhọcmàgiáosưSuzukiđãbiếtđếnnhữngthắcmắcvàưutưcủahọsuốt
nhữngcuộcbànluậnvàđàmthoạicủatrọnmộttuầngầngũi.Dođó,tơitinrằng,nhữnggiảngthuyếtnàycó
giátrịđặcbiệtđốivớinhữngnhàtâmphânvànhữngnhàtâmlývàchonhiềungườisuytư,quantâmđến
nhữngvấnđềcủaconngười,bởivìtrongkhichúngkhơngđượclàmcho“dễđọc”chúnglạidẫndắtđộc
giảhiểuđượcThiềnđếnmộtmứcđộmàhọcóthểtựtiếptụcđược.
Haiphầnkiacủasáchchắckhơngcầnphảibìnhluậngì.Tơichỉphảinhắclạirằngtrongkhibàicủagiáo
sưSuzukivàbàicủaơngDeMartinohầunhưlàngunvăncácbàigiảngthuyếtcủahọ(trongbàicủa
giáosưSuzukichỉcósựthayđổitừhìnhthứctrựctiếpcủamộtbài“diễngiảng”thànhhìnhthứccủamột
bàiviết),bàicủatơiđãđượcduyệtlạihồntồn,cảvềchiềudàilẫnnộidung.Lýdochínhchoviệcduyệt
lạinàynằmchínhtrongcuộchộithảo.TrongkhitơiquenthuộcvớivănhọcThiền,cáitínhchấtphấnchấn
củacuộchộithảovàcáitưtưởngsauđóđãkhiếntơikhốngtrươngvàduyệtlạinhữngýtưởngcủamình
mộtcáchđángkể.ĐiềunàykhơngphảichỉnóiđếnkiếnthứccủatơivềThiền,màcảđếnmộtsốquan
niệmnàođótâmphânhọc,chẳnghạncácvấnđềnhưnhữnggìđãcấutạonênvơthức,nênsựchuyểnhốn
vơthứcthànhýthức,vànênmụctiêucủaliệupháptâmphân.
ERICHFROMM



Phần1.GIẢNGTHUYẾTVỀTHIỀNCỦADT.SUZUKI


I.ĐƠNGVÀTÂY
NhiềutưtưởnggiatàicáncủaTâyphương,mỗivịtừquanđiểmđặcbiệtcủamình,đãđốitrịchủđềcũ


rích.“ĐơngvàTây”,nhưngtheochỗtơiđượcbiếtthìtươngđốiíttácgiảViễnĐơngđãbàytỏquanđiểm
củamìnhnhưngườiĐơngphương.Sựkiệnấyđãkhiếntơichọnchủđềnàynhưmộtbàikhaiđoancho
nhữnggìsẽtheosau.
Basho(1644-1694),mộtthihàoNhậtBảncủathếkỷmườibảy,từnglàmmộtbàithơmườibảyâmmà
ngườitagọilàhaiku(hàicú)hayhokku(phápcú).Bàithơdịchrađạikháinhưvầy:
Nhìnkỹ
Tơithấyđóanazunanở
Bênhàngdậu!
Yokumireba
Nazunahonasaku
Kakinekana
CólẽBashođangđidọctheomộtconđườngqthìơngthấymộtcáigìcóphầnbịbỏluốngbênbờdậu.
Ơngbènđếngần,nhìnkỹnó,vàchỉthấynólàmộtcâydại,cóphầnvơvịvàcáckháchbộhànhthường
khơngđểý.Đâylàmộtsựkiệnmộcmạcđượcmơtảtrongbàithơchẳngbiểulộthivịđặcbiệtnàoởđâu
ngoạitrừcólẽtronghaiâmcuối,màtiếngNhậtđọclàkana.Chấttừnày,thườngđitheomộtdanhtừhay
trạngtừ,ngụýmộtcảmgiáckhâmphụchaytántụng,hayđaukhổhayhânhoannàođó,vàđơikhicóthể
diễndịchmộtcáchthíchđángrangoạingữbằngmộtdấuthan.Trongbàihàicúhiệntạicảbàichấmdứt
bằngdấunày.
Cáitìnhcảmchạysuốtmườibảy,hayđúnghơnmườilămâmvớimộtdấuthanởcuốicóthểkhơngtruyền
đạtđượcchonhữngngườikhơngquenthuộcvớiNhậtngữ.Tơixincốhếtsứcgiảithíchnó.Chínhnhàthơ
cóthểkhơngđồngývớilốigiảithíchcủatơi,nhưngđiềuấykhơngquanhệgìlắmnếunhưchúngtachỉcần
biếtđượcrằngítracũngcómộtngườinàođóhiểunónhưtơi.

Trướctiên,Basholàmộtthisĩthiênnhiên,nhưhầuhếtcácthisĩĐơngphương.Họuthiênnhiênđếnnỗi
họcảmthấymìnhlàmộtvớithiênnhiên,họcảmthấytừngnhịpđậpquanhữngmạchcủathiênnhiên.Đasố
ngườiTâyphươngcóxuhướngtáchmìnhkhỏithiênnhiên.Họchorằngconngườivàthiênchẳngcógì
chung ngoại trừ trên vài phương diện thị dục, và thiên nhiên chỉ hiện hữu để cho con người lợi dụng.
NhưngđốivớingườiĐơngphươngthiênnhiênrấtgầngũi.Cáitìnhuthiênnhiênnàyđượckhíchgợikhi
Bashokhámpháramộtcâykínđáo,gầnnhưkhơngđángkểnởhoabênhàngdậucũđổnátdọctheocon
đườngqhẻolánh,qmộcmạc,qgiảndị,chẳnghềmuốnđượcaiđểý.Thếnhưngkhitanhìnnó,nó
mới dịu dàng, mới đầy vẻ rực rỡ hay huy hồng linh thánh làm sao cịn rực rỡ hơn cả vẻ rực rỡ của
Solomon!Chínhcáimộcmạc,cáiđẹpbìnhdịcủanó,đãgợilịngngưỡngmộchânthànhcủata.Nhàthơ
đọcđượctrêntấtcảmọicánhhoaniềmbíẩnthâmtrầmnhấtcủađờisốnghayhiệnhữu.CóthểtựBasho
đã khơng ý thức được điều ấy, nhưng tơi chắc chắn vào lúc ấy lịng ơng run run cái tình cảm phần nào
tươngtựvớicáimàngườiKitơgiáogọilàtìnhuthiêngliêngđạtđếnnhữngniềmsâuthẳmnhấtcủasinh
mệnhvũtrụ.
NhữngrặngHiMãLạpSơncóthểgợitrongtacáicảmgiáckínhsợ:nhữngbađàocủaTháiBìnhDương
cóthểgợilênmộtcáigìvơbiên.Nhưngkhitâmtrítakhaimởmộtcáchthivịhaythầnbíhayđạolý,ta
cảmthấynhưBashorằngngaycảtrongmọicọngcỏdạicómộtcáigìthựcsựsiêuviệttấtcảnhữngtình
cảmvụlợi,titiệncủaconngười,nângtalênmộtcảnhgiớihuyhồngtươngđươngvớicảnhgiớiTịnhĐộ.
Trongnhữngtrườnghợpnhưvậylượngđộchẳngănthuagìcả.Trênphươngdiệnnày,nhàthơNhậtcómột
thiêntàiđặcbiệtnhậnramộtcáigìvĩđạitrongnhữngsựvậtnhỏnhoi,siêuviệttấtcảmọichiềukích
lượngđộ.
ĐólàĐơngphương.BâygiờtơixinxemTâyphươngcógìđểbàytỏtrongmộthồncảnhtươngtự.Tơi


chọnTennyson.CóthểơngkhơngphảilàmộtthisĩtiêubiểuTâyphươngđểđượcchọnrasosánhvớinhà
thơViễnĐơng.Nhưngbàithơngắncủaơngđượctríchdẫnởđâycómộtcáigìrấtgầngũivớibàithơcủa
Basho.Bàithơnhưsau:
Đóahoatrongbứctườngnứtnẻ,
Tangắtmikhỏinhữngkẽnứt;
Cầmmiđây,rễvàcảcây,trongtayta,
Đóahoanhỏ-nhưngnếutahiểuđược

Milàgì,rễvàcảcây,vàtồnthể,
TahẳnbiếtThượngĐếvàconngườilàgì.
Tơimuốnlưuýhaiđiểmtrongnhữngvầntrên:
1.Tennysonngắthoavàcầmnótrongtay,“rễvàcảcây”,vànhìnnó,cólẽmộtcáchcốý.Rấtcóthểlà
ơngcómộtcảmgiáccóphầntươngtựcảmgiáccủaBashokhinhàthơnàykhámpháramộtđóanazuna
nơihàngdậubênđường.Nhưngđiểmdịbiệtgiữahaithisĩlà:Bashokhơngngắtđóahoa.Ơngchỉnhìnnó.
Ơngmiệtmàisuytư.Ơngcảmthấymộtcáigìtrongtâmtrí,nhưngơngkhơngbàytỏra.Ơngđểmộtdấu
thannóitấtcảnhữnggìơngmuốnnói.Vìơngchẳngcólờilẽđểthổlộ:tìnhcảmơngqtràntrề,qsâu
thẳm,vàơngkhơnghềmuốnkháiniệmhóanó.
CịnnhưTennyson,ơngcótínhcáchhoạtđộngvàphântích.Thoạttiênơngngắtđóahoakhỏinơimànó
mọc.Ơngchiacáchnóvớimặtđấtqnhàcủanó.KháchẳnvớinhàthơĐơngphương,ơngkhơngđển
đóahoa.Ơngphảibứtnókhỏibứctườngnứtnẻ,“rễvàcảcây”,nhưthếcónghĩalàcâyhoaphảichết.Rõ
rệt,ơngkhơngquantâmđếnđịnhmệnhnó;ơngphảithỏamãntínhhiếukỳcủamình.Nhưmộtsốyhọcgia,
ơnghẳngiảiphẫuđóahoa.Bashochẳnghềđộngđếnđóanazuna,ơngchỉnhìnnó,ơngnhìnnó“cặnkẽ”ơngchỉlàmthếthơi.Ơnghồntồnbấtđộng,mộttươngphảnhồntồnvớinăngđộngtínhcủaTennyson.
Ởđâytơimuốnđặcbiệtlưuýđiểmnày,vàcóthểcócơhộiđềcậpđếnnólầnnữa.Đơngphươngimlặng,
trongkhiTâyphươnghùngbiện.NhưngcáiimlặngcủaĐơngphươngkhơngcónghĩalàcứcâmìravàcứ
vơngơnvơlời.Tâyphươngchuộngtừchương.Khơngnhữngthế,Tâyphươngchuyểnhóangơnngữthành
dathịtvàđơikhiphơbàycáidathịtnàyqlộliễu,hayđúnghơnqtrắngtrơnvàsaysưa,trongcác
nghệthuậtvàtơngiáocủamình.
2.ThếrồiTennysonlàmgì?Nhìncáiđóahoabịngắt,cólẽđangbắtđầuúa,ơngtựđềracâuhỏi:“Tacó
hiểu mi khơng?”. Basho thì chẳng hề tọc mạch. Ơng cảm thấy tất cả cái huyền nhiệm khải thị trong đóa
nazunamộcmạccủamình-cáihuyềnnhiệmthâmnhậptậncộinguồnmọihiệnhữu.Ơngtúylúyvớicái
cảmgiácnàyvàthốtlênbằngmộttiếngkêuimnghẹn,vơthanh.
Tráilại,Tennysontiếptụcvớitrínăngmình:“Nếu[màtơichoinngả]tahiểuđượcmi,tahẳnhiểuđược
ThượngĐếvàconngườilàgì?”CáisaymêkiếnthứclàđặctrưngcủaTâyphương.Bashochấpnhận,
Tennysonphảnkháng.CátínhcủaTennysontáchbiệtvớiđóahoa,với“ThượngĐếvàconngười”.Ơng
khơngđồnghóamìnhvớiThượngĐếvàthiênnhiên.Ơnglnlntáchrờikhỏihọ.Kiếnthứccủaơnglà
cáithiênhạngàynaygọilà“kháchquankhoahọc”.Bashohồntồn“chủquan”(Đâykhơngphảilàmột
chữhay,vìchủquanlnlnbịđứngđốivớikháchquan.“Chủquan”màtơinóiđâylàcáitơimuốngọi
là“chủquantínhtuyệtđối”).Bashođứngvềphía“chủquantínhtuyệtđối”nàytrongấyBashothấyđóa

nazunavàđóanazunathấyBasho.Ởđâykhơngcóvấnđềchủhóahaythiệncảm,hayđồnghóachovấnđề.
Basho nói: “Nhìn kỹ” (Nhật văn “yoku mireba”). Chữ “kỹ” hàm ý rằng ở đây Basho khơng cịn là một
kháchbàngquannhưngđóahoađãtựýthứcđượcmìnhvàtựbiểuthịmộtcáchimlìm,hùngbiện.Vàcái
hùngbiệnimlặnghayimlặnghùngbiệnnàycủađóahoađượcvangdộiđầynhântínhtrongmườibảyâm


củaBasho.Dùcómộttìnhcảmsâuxanào,dùcómộtthổlộhuyềnnhiệmnào,hayngaycảmộttriếtlý“chủ
quantínhtuyệtđối”nào,cũngchỉcónhữngaiđãthựcsựthểnghiệmtấtcảnhữngđiềunàymớihiểuđược.
TrongTennyson,theochỗtơithấy,thứnhấtkhơngcótìnhcảmthâmtrầm;ơnghồntồntríthức,tiêubiểu
chotinhthầnTâyphương,ơnglàmộtngườichủtrươnglýthuyếtLogos.Ơngphảinóimộtcáigì,ơngphải
trừutượnghaytríthứchóacáikinhnghiệmcụthểcủamình,ơngphảithốtrakhỏicõivựccủatìnhcảmđể
đivàocõivựccủatrínăngvàphảiđemcáisốngđộngvàtìnhcảmraphântíchmộtloạtđểlàmthỏamãn
tinhthầntọcmạchcủaTâyphương.
Tơiđãchọnhaithisĩnày,BashovàTennyson,đểbiểuthịhailốinhậnthứcthựctạiđặctrưngcănbản
BasholàcủaĐơngphươngvàTennysonlàcủaTâyphương.Sosánhhọtathấymỗingườibộclộcáibối
cảnhtruyềnthốngcủamình.Theođóthì,tâmthứcTâyphươnglà:phântích,phânbiệt,saibiệt,quynạp,
cánhânchủnghĩatríthức,kháchquan,khoahọc,kháiqt,quanniệm,toantính,phicátính,đúngphép,tổ
chức,uyquyền,tựphụ,haycưỡngđặtýmuốncủamìnhlênngườikhác,v.v...TráivớinhữngđặctínhTây
phương này có thể đặc trưng những đặc tính của Đơng phương như sau: tổng hợp, bao trùm, tích hợp,
khơngphânbiện,diễndịch,phihệthống,giáođiều,trựcgiác,(đúnghơn,tìnhcảm),khơngbiệnluận,chủ
quan,tâmlinhcánhânvàcóđầuóctậpthểxãhội,v.v...
Khinhữngđặctínhnàyđượctượngtrưngtrênphươngdiệncánhân,tơiphảiviệnđếnLãoTử(thếkỷthứ
IVtrướcTC),mộtđạitưtưởnggiacủaTrungHoacổthời.TơiđặtơngtượngtrưngchoĐơngphương,và
cáimàơnggọilàthiênhạcóthểđạidiệnchoTâyphương.Khitơinói“thiênhạ”tơikhơngcóýquicho
TâyphươngtrongbấtcứmộtýnghĩatổnthươngnàocáivaitrịthiênhạtheoLãohọcnhưvịtriếtnhâncổ
thờiđãmơtả.
LãoTửmơtảmìnhgiốngnhưmộtngườingu.Trơngơngnhưthểkhơngbiếtgìcả,khơngcógìxúcđộng
ơng.Ơnghầunhưvơdụngtrêncáithếgianduythựcdụngnày.Thếnhưngởơngcómộtcáigìkhiếnơng
khơnghồntồngiốngmộtmẫungườingớngẩndốtnát.Ơngchỉcóvẻthếởbềngồithơi.
Tâyphương,tráilại,cómộtđơimắtsắcbén,soibói,nằmsâutrongtrịngquansátthếgiớibênngồinhư

đơimắtmộtconchimưnglượncaotrêntrời.(Thậtra,chimưnglàbiểutượngquốcgiacủamộtcường
quốcTâyphươngnọ).Rồilàcáimũicao,đơimơimỏng,vànétmặttổngqtcủahọ-tấtcảgợilênmột
trínăngpháttriểncaođộvàmộtsựsẵnsànghànhđộng.Cáisẵnsàngnàycóthểsosánhvớicáisẵnsàng
củasưtử.Thậtvậy,sưtửvàchimưnglànhữngbiểutượngcủaTâyphương.
TrangTửvàothếkỷthứIIItrướcTCcócâuchuyệnvềHỗnĐộn.ChúabểNamlàThúc.ChúabểBắclà
Hốt.ChúakhuGiữalàHỗnĐộnThúccùngHốtthườnggặpnhautrênđấtcủaHỗnĐộn.HỗnĐộnđãihọ
rấttửtế.ThúccùngHốtmưutrảânHỗnĐộnnóirằng:“Ngườitađềucóbảykhiếuđểtrơng,nghe,ăn,nghỉ.
Riêngơngnàykhơngcó.Tathửđụcnóxem”.Ngàyđụcmộtkhiếu,bảyngàymàHỗnĐộnchết.
NamhảichiđếviThúc,BắchảichiđếviHốt,trungươngchiđếviHỗnĐộn,ThúcdữHốtthờitươngngộ
dữưHỗnĐộnchiđịa,HỗnĐộnđãichiưthậmthiện.ThúcdữHốtmưubảoHỗnĐộnchiđứcviết:“Nhân
giaihữuthấtkhiếu,dĩthịthínhthựctức,thửđộcvơhữu,thườngthítạcchi”.Nhậttạcnhấtkhiếu,thấtnhật
nhiHỗnĐộntử.
ĐơngphươnglàHỗnĐộnvàTâyphươnglànhómbạnbèbiếtơn,cóhảoýnhưngthiếusuyxétkia.
Trên nhiều phương diện chắc chắn Đơng phương có vẻ đờ đẫn và ngốc nghếch, vì người Đơng phương
khơngqhayphânbiệnvàbộcbạchvàkhơngđểlộnhiềudấuvếtrõràng,sờsờcủatrínăng.Họhỗnđộn
vàrõrệtlàlãnhđạm.Nhưnghọbiếtrằngkhơngcócáiđặctínhhỗnđộncủatrínăngnày,chínhcáitrínăng
bảnhữucủahọcóthểkhơngíchdụnggìlắmtrongviệcsốngchungcủaconngười.Cácphầntửcánhân
riênglẻkhơngthểsinhhoạthàihịavàthanhbìnhvớinhautrừphihọtrơngcậyvàochínhcáivơbiên,mà
trênhiệnthựclàmnềntảngchotấtcảmọithànhphầnhữuhạn.Trínăngthuộcvềđầuócvàhiệuquảcủanó
dễthấyhơnvàcólẽhồnthànhđượcnhiều,trongkhiHỗnĐộnvẫncứimlặngvàbìnhthảnđằngsautấtcả


nhữngloạnđộngbiểuhiện.Chânnghĩacủanókhơngbaogiờxuấthiệnchonhữngngườithamdựnhậnra.
Tâyphươngvớiđầuóckhoahọcápdụngtrínăngcủamìnhđểphátminhtấtcảnhữngcơgiớiđểnângcao
mứcsốngvàđểtựgiảithốtkhỏicáimàhọcholàlaođộngvơíchhayvấtvả.Dođóhọngậtlựcđể“khai
thác”nhữngtàingunthiênnhiênmàhọđãsửdụng.Tráilại,Đơngphươngkhơngquảnngạilàmđủcác
thứviệcnhỏmọnvàtaychân,rõrệthọhàilịngvớitìnhtrạngvănminhkémmởmang.Họkhơngmuốntrở
thànhcơtâm,tựbiếnmìnhthànhmộttênnơlệcủamáymóc.ThíchlàmviệccólẽlàđặctínhcủaĐơng
phương.CâuchuyệnmộtnơngdândoTrangTửkểthậtlàthấmthíavàgợicảmtrongnhiềuýnghĩa,mặcdù
chuyệnấyđượccoilàxảyracáchđâyhơnhaingànnămởTrungHoa.

Trang Tử là một trong những triết gia vĩ đại nhất của Trung Hoa cổ đại. Người ta phải nghiên cứu ơng
nhiềuhơnnhưngườitađãnghiêncứu.NgườiTrungHoakhơngqtrầmtưnhưngườiẤn,vàthườnghay
bỏlơnhữngtưtưởnggiacủahọ.TrongkhiTrangTửrấtnổitiếngnhưlàmộtvănthểgiavĩđạitronggiới
vănnhânTrungHoa,họlạikhơnghânthưởngđượcnhữngtưtưởngcủaơngnhưchúngxứngđáng.Ơnglà
mộtnhàthutậphaykỷlụcrấtkhéonhữngcâuchuyệncólẽđãxảyratrongthờiơng.Tuynhiên,cóthểơng
cũngđặtranhiềutruyệnđểgiảiminhnhânsinhquancủamình.Đâylàmộtcâuchuyệngiảiminhsốngđộng
triếtlýhànhđộngcủaTrangTử,vềmộtngườinơngdânkhơngchịudùnggầukéođểmúcnướclênkhỏi
giếng.
TửCốngxuốngNamsangchơiSở.Khi,trởvềTấnquamiềnHánÂm,thấymộtơnggiàđanglàmvườn,
đàohầmvàogiếng,ơmvịđemratưới:quầnquậtvậy,dùngsứcrấtnhiềumàthấycơngrấtít.
TửCốngnói:“Hiệnnaycómónđồdùng,mộtngàythấmhàngtrămmảnhruộng,dùngsứcrấtítmàthấy
cơngnhiều,cụkhơngmuốnthếsao?”
Lãolàmvườnngẩnglênnhìnthầymàrằng:“Làmthếnào?”
“Đụcgỗlàmcáimáy,phíasaunặng,phíatrướcnhẹ;múcnướcnhưlàvụng,nhưngmaulênnhưxối.Tên
nólàcáigầu”.
Lãolàmvườnhầmhầmkhácnétmặt,cườinhạtmàrằng:“Tanghethầytadạythếnày:Kẻcóđồdùngmáy
móc,tấtcóviệclàmmáymóc.Kẻcóviệclàmmáymóc,tấtcótấmlịngmáymóc[cơtâm].Tấmlịngmáy
mócđểtrongbụngthìthuầntrắngkhơngđủ.Thuầntrắngkhơngđủthìthầntínhbấtđịnh;hễthầntínhbất
địnhlàhạngmàđạokhơngchở.Takhơngphảikhơngbiết,xấuhổmàkhơnglàmđấythơi”.
NgườiTâyphươngthườngthắcmắckhơnghiểusaongườiTrungHoađãkhơngpháttriểnnhiềukhoahọc
vànhữngsángchếmáymóchơn.Họbảo,thậtlạkhingườiTrungHoađãnổitiếngvìnhữngkhámphávà
phátminhcủahọnhưlànamchâm,thuốcsúng,bánhxe,giấy,vàcácthứkhác.LýdochínhlàngườiTrung
HoavànhữngdânÁchâukhácucuộcsốngmàhọsốngvàkhơngmuốnbiếnnóthànhmộtphươngtiện
đểthànhtựumộtcáigìkhác,màhẳnsẽđưadịngđờisangmộtnẻokháchẳn.Họthíchviệclàmvìchính
nó,mặcdù,nóimộtcáchkháchquan,làmviệccónghĩalàthànhtựumộtcáigì.Nhưngtrongkhilàmviệc
họthúvịcơngviệcchứkhơngvộivãlàmchoxong.Nhữngphátminhcơgiớicóhiệuquảvàhồnthành
hơnđượcnhiều.Nhưngmáymócthìthiếunhântính,phisángtạovàvơýnghĩa.
Cơgiớihóacónghĩalàtrínăng,vàbởivìtrínăngchínhyếucótínhcáchthựcdụngnênnơimáymóc
khơngcómỹcảmtâmlinhhaytâmlinhđứclý.CáingundolơicuốnbácnơngdâncủaTrangTửkhơng
trởnêncơtâmnằmởđâyđây.Máymócthúcgiụcngườitakếtthúccơngviệcđểđạtđếncáimụctiêumà

ngườitađãchếranó.Cơngviệchaylaođộngtựchínhnókhơngcógiátrịngoạitrừlàphươngtiện.Như
thếcónghĩalà,đờisốngởđâymấtđicáitínhchấtsángtạovàbiếnthànhmộtkhícụ,conngườigiờđâylà
mộtbộmáysảnxuấthànghóa.Cáctriếtgianóivềsựquantrọngcủacánhân;nhưchúngtathấygiờđây
vàothờiđạikỹnghệhóavàcơgiớihóacaođộcủachúngtamáymóclàtấtcảvàconngườihầunhưchỉ
cịnlànơlệ.Theotơi,đólàđiềumàTrangTửsợ.Dĩnhiên,chúngtakhơngthểquaycáibánhxekỹnghệ
chủnghĩatrởvềcáithờithủcơngnghệbánkhaiđược.Nhưngchúngtacũngnênlưutâmđếnsựquantrọng


củađơitayvàcảnhữngtệhạibéngótsựcơgiớihóacủađờisốnghiệnđại,qnhấnmạnhvàotrínăngcó
hạiđếncảđờisốngtồndiện.
QnhiềuvềĐơngphươngrồi.BâygiờxincóvàilờivềTâyphương.DenisdeRougemonttrongcuốn
Mon’swerernQuestđềcậpđến“conngườivàmáymóc”nhưlàhainétđặctrưngnổibậtcủavănhóaTây
phương.Điềunàyquantrọng,bởivìconngườivàmáymóclàhaikháiniệmmâuthuẫnvàTâyphương
phấnđấuvấtvảđểhịagiảichúng.TơikhơnghiểulàngườiTâyphươnglàmthếmộtcáchhữuthứchayvơ
thức. Tơi chỉ đề cập đến cái phương cách mà hai ý niệm dị loại này tác động trên tâm thức người Tây
phươnghiệnnay.TaphảilưuýrằngmáymóctươngphảnvớitriếtlýhànhđộngcủaTrangTử,vànhữngý
niệmtựdocánhânvàtráchnhiệmcánhânđingượcchiềuvớinhữngýniệmtựdotuyệtđốicủaĐơng
phương.Tơisẽkhơngđivàochitiết.TơichỉcốtómtắtnhữngmâuthuẫnmàTâyphươnghiệnđanggặp
phảivàchịuđựng:
1.Conngườivàmáymóchàmsúcmộtmâuthuẫn;vàbởivìsựmâuthuẫnnàyTâyphươngđangtrảiqua
mộtcuộccăngthẳngtâmlýlớn,thểhiệntrongnhiềuchiềuhướngkhácnhautrongcuộcsốnghiệnđạicủa
họ.
2.Conngườihàmngụcátính,tráchnhiệmcánhântrongkhimáymóclàsảnphẩmcủatrínăng,trừutượng,
phổqthóa,tồnthểhóa,sinhhoạttậpnhóm.
3.Trênphươngdiệnkháchquanhaytrínănghaynóitheolốicơtâm,tráchnhiệmcánhânchảcóýnghĩagì
cả.Tráchnhiệmliênhệmộtcáchhợplývớitựdo,vàtrongluậnlýthìkhơngcótựdo,vìtấtcảđềubịđiều
khiểnbởinhữngquiluậtnghiêmkhắccủatamđoạnluận.
4.Hơnnữa,conngườinhưlàmộtsảnphẩmsinhvậtbịđiềukhiểnbởinhữngquiluậtsinhvật.Ditruyềnlà
sựthậtvàkhơngcátínhnàocóthểbiếnđổinócả.Tơikhơngrađờibởiýmuốncủachínhtơi.Chamẹsinh
ratơicũngkhơngbởiýmuốncủahọ.Sinhcódựđịnhthậtralàvơnghĩa.

5.Tựdolạilàmộtýniệmvơnghĩanữa.Tơisốngvớixãhội,trongmộtnhóm,giớihạntấtcảnhữngcử
động,tinhthầncũngnhưvậtchấtcủatơi.Ngaycảkhitơicómộtmìnhtơicũngchẳnghềtựdo.Tơicóđủ
thứthơithúcmàkhơngphảilàtơilnlnkiểmsốtđược.Nhiềuthơithúclơicuốntơibấtchấpcảtơi.
Khinàomàchúngtacịnsốngtrongcáithếgiớihạnhẹpnày,chúngtakhơngbaogiờcóthểnóivềtựdo
haylàmnhưchúngtathích.Ngaycảcáithíchnàycũnglàmộtcáigìkhơngphảicủata.
6.Conngườicóthểnóivềtựdo,thếnhưngmáymócgiớihạnhắnđủcách,vìcáinóikhơngđixahơn
chínhnóchútnào.NgườiTâyphươngngaytừbuổiđầuđãbịcâuthúc,kềmhãm,ngăncấm.Cáitựnhiên
tínhcủahọkhơnghềlàcủahọ,màlàcủamáymóc.Máymóckhơngcósángtạotính:nóchỉtácđộngtới
mức nào hay được ngần nào mà người ta muốn nó tác động. Nó khơng bao giờ hoạt động như là “con
người”.
7.Conngườichỉtựdokhinàohắnkhơnglàconngười.Hắntựdokhinàohắntựchốibỏvàhịamìnhvào
tồnthể.Nóimộtcáchchínhxáchơn,hắnchỉtựdokhihắnlàhắnmàkhơnglàhắn.Trừphingườitathấu
hiểuđượccáicóvẻmâuthuẫnnày,cịnthìngườitakhơngđủtưcáchđểnóivềtựdohaytráchnhiệmhay
tựnhiên.Chảhạn,cáitựnhiênmànhữngngườiTâyphương,nhấtlàmộtsốnhàphântích,nóiđếnchỉlà
cáitựnhiêntrẻconhaythúvậtkhơnghơnkhơngkém,chứkhơngphảicáitựnhiêncủaconngườichínchắn
hồntồn.
8.Máymóc,hànhviphái,phảnứngcóđiềukiện,chủnghĩaCộngSản,truyềnchủngnhântạo,tựđộnghóa
tổngqt,giảiphẫusinhthể,bomH-tấtcảchúng,liênkếtgầngũinhất,làmthànhnhữngkhoenhàngắn
chặtchẽcủamộtdâyxíchluậnlý.
9.Tâyphươngnỗlựclàmmộtvịngtrịnthànhvng.Đơngphươngnỗlựclàmmộtvịngtrịncânvớimột
hìnhvng.ĐốivớiThiền,vịngtrịnlàmộtvịngtrịn,hìnhvnglàmộthìnhvng,vàđồngthờihình


vnglàmộtvịngtrịnvàvịngtrịnlàmộthìnhvng.
10.Tựdolàmộtchữchủquanvàkhơngthểgiảithíchmộtcáchkháchquan.Khicốgắng,chắcchắnchúng
tabịrốirắmvàonhữngmâuthuẫn.Dođó,tơinóirằngbànvềtựdotrongcáithếgiớikháchquancủa
nhữnggiớihạnquanhtanàythìthậtlàvơnghĩa.
11.ỞTâyphương,“có”là“có”và“khơng”là“khơng”;“có”khơngbaogiờcóthểlà“khơng”vàngược
lại.Đơngphươngcho“có”lướtqua“khơng”và“khơng”lướtqua“có”;khơngcósựphânchiacứngnhắc
vàchặtchẽgiữa“có”và“khơng”,vấnđềlànhưvậychínhtrongbảntínhcủađờisống.Chỉtrongluậnlý

sựphânchiaấymớithâmcăncốđế.Luậnlýlàdoconngườitạorađểgiúpđỡtrongnhữnghoạtđộngthực
dụng.
12.KhiTâyphươngnhậnthứcđượcsựkiệnnày,họđặtranhữngkháiniệmmàtrongvậtlýgọilàluậtbổ
khuyếthaynguntắcbấtxáckhihọkhơngthểgiảithíchchoxongmộtsốhiệntượngvậtlýnàođó.Tuy
nhiêndùhọcótạorahếtkháiniệmnàyđếnkháiniệmkhác,họcũngkhơngtránhnéđượcnhữngsựkiện
củahiệnhữu.
13.Ởđâychúngtakhơngquantâmđếntơngiáo,nhưngnóinhưvậykhơnghẳnlàkhơngíchlợi:Kitơgiáo,
tơngiáocủaTâyphương,nóivềLogos,NgơiLời,xácthịt,vàgiángsinh,vàvềthếnhânsónggió.Cáctơn
giáocủaĐơngphươngnỗlựcđểthốtsinh,imlặng,thểnhập,thanhbìnhvĩnhcửu.ĐốivớiThiềngiáng
sinhlàthốtsinh;imlặnggầmnhưsấmsét;LờilàphiLời,xácthịtlàphixácthịt;ởđâyvàbâygiờtương
đồngvớitínhkhơng(sùnyatà)vàvơbiên.


II.VƠTHỨCTRONGTHIỀN
Vớichữ“vơthức”cóthểtơimuốnnóilênnhữnggìkhácvớinhữngcáimàtâmphânhọcđãnói,vàtơixin
giảithíchlậptrườngcủamình.Thứnhất,tơinhậnthứcvấnđềvơthứcnhưthếnào?Nếucóthểdùngmột
thuậtngữnhưvầy,thìtơixinthưarằng“vơthức”củatơilà“siêukhoahọc”hay“tiềnkhoahọc”.Tấtcả
qvịlànhữngkhoahọcgiacịntơilàmộtThiềngiavàlốinhậnthứccủatơicótínhcách“tiềnkhoahọc”
-vàđơikhi,tơie,cịn“phảnkhoahọc”nữa.“Tiềnkhoahọc”cóthểkhơnglàmộttừngữthíchđáng,nhưng
hìnhnhưnóbiểulộnhữnggìtơimuốnnói.Chữ“siêukhoahọc”cóthểcũngkhơngtệlắm,vìlậptrường
Thiền phát triển sau khi khoa học hay trí năng hóa đã chiếm giữ trong một thời gian tồn thể phạm vi
nghiêncứucủaconngười;vàThiềnđịihỏirằngtrướckhichúngtaquiphụcmộtcáchvơđiềukiệnchouy
lựccủakhoahọctrênlĩnhvựcsinhhoạtcủaconngườichúngtaphảidừnglạivànộiqnxemsựvậtcó
ổnđịnhthậtkhơng.
Phươngphápkhoahọctrongviệcnghiêncứuthựctạilàquansátmộtđốitượngtừmộtquanđiểmgọilà
kháchquan.Chảhạn,giảsửmộtđóahoatrêncáibànnàyđâylàđốitượngcủaviệcnghiêncứukhoahọc.
Cáckhoahọcgiahẳnsẽphântíchnóđủcách,thảohọc,hóahọc,vậtlý,v.v...vàchúngtabiếthọđãtìmra
đóahoatừnhữngkhíacạnhnghiêncứuriêngbiệtcủahọ,vànóirằngviệcnghiêncứuđóahoađãtườngtận
và chả có gì để tun bố về nó nữa trừ phi có một cái gì mới bất chợt được khám phá ra trong những
nghiêncứukhác.

Dođó,đặctínhchínhlàmnổibậtlốinhậnthứcthựctạicủakhoahọclàmơtảmộtđốitượng,nóivềnó,đi
quanhnó,nắmbắtbấtcứcáigìthuhúttrínăngcảmquanchúngtavàloạitrừnókhỏichínhđốitượng,và
khitấtcảđãđượccoinhưkếtthúc,tổnghợptấtcảnhữngýniệmtrừutượngđãđượcthànhlậpmộtcách
phântíchnàyvàcoicáikếtquảấylàchínhđốitượng.
Nhưngcâuhỏivẫncịnlại:“Cóthựcngườitanắmđượctồnthểđốitượngtronglướikhơng?”Tơixin
nói:“Chắcchắnlàkhơng!”.Bởivìcáiđốitượngmàchúngtatưởngchúngtađãnắmđượcchỉlàtổngsố
nhữngýniệmtrừutượngchứkhơngphảichínhđốitượng.Đểchonhữngmụcđíchthựctiễnvàthựcdụng,
tấtcảnhữngcáigọilàcơngthứckhoahọcnàyhìnhnhưđủthừarồi.Nhưngcáigọilàđốitượng,chẳnghề
cóđó.Saukhidởlướilên,chúngtathấyrằngcómộtcáiđãthốtkhỏinhữngmắttinhtếcủanó.
Tuynhiên,cómộtlốikhác,đitrướchayđisaunhữngkhoahọc,đểnhậnthứcthựctại.Tơigọinólàlối
nhậnthứccủaThiền.
1
LốinhậnthứccủaThiềnlàđingayvàochínhđốitượngvànhìnnó,cóthểnóitừbêntrong.Biếtđóahoalà
trởthànhđóahoa,làđóahoa,nởnhưđóahoa,vàhânthưởngánhmặttrờicũngnhưmưarơi.Khiđãnhư
vậyrồi,đóahoanóivớitơi,vàtơibiếttấtcảnhữngbímật,tấtcảnhữngniềmvui,tấtcảnhữngnỗiđaucủa
nó;nghĩalà,tấtcảnhữnggìđờisốngnórungđộngtrongchínhnó.Khơngnhữngthế:cùngvới“kiếnthức”
củatơivềđóahoa,tơibiếttấtcảnhữngbíẩncủavũtrụ,baohàmtấtcảnhữngbíẩncủacáiNgãcủachính
tơi,màđếnnayvẫnlẩntránhsựtheođuổicủatơicảđời,vìtơiđãtựphânchiamìnhthànhmộtnhịngun
thể,ngườitheođuổivàđốitượngbịtheođuổi,đốitượngvàchiếcbóng.Chảtráchgìmàtơikhơngbaogiờ
nắmđượccáiNgãcủamình,vàtrịchơinàymớimỏimệtlàmsao!
Tuynhiên,giờđâynhờbiếtđóahoatơibiếtcáiNgãcủamình.Nghĩalàbằngcáchđánhmấtchínhtơitrong
đóahoatơibiếtđượccáiNgãcủamìnhcũngnhưđóahoa.
TơigọilốinhậnthứcthựctạinàylàlốicủaThiền,lốinhậnthứctiềnkhoahọc,haysiêukhoahọchaycó
thểnóiphảnkhoahọcnữa.
Lốibiếthaynhìnthựctạinàycũngcóthểgọilànăngđộnghaysángtạo.Trongkhilốicủakhoahọcgiết,


ámsátđốitượngvàbằngcáchmổxẻxácchếtvàlắpcácthànhphầnlạivớinhaulầnnữacốtáitạocái
thânsốngngunthủy,quảthậtlàmộtviệcbấtkhả,lốicủaThiềnchấpnhậnđờisốngnhưngườitasốngnó
thayvìchẻnóratừngmảnhvàcốhồiphụcsinhmệnhnóbằngtrínăng,haytrongtrừutượngdánnhững

mảnhvỡlạivớinhau.LốicủaThiềnduytrìđờisốngnhưđờisống;khơngcócondaomổnàochạmvàonó
cả.NhàthisĩThiềnhát:
Tađểntấtcảvẻđẹpthiênnhiêncủanàng.
Làndanàngngunvẹn,
Xươngcốtnàngngunlànhnhưxưa;
Chẳngcầnphảimàusonphấnnàocả.
Nànglàchínhnàng,khơnghơnkhơngkém.
Ơituyệtlàmsao!
Khoa học đối trị với những ý niệm trừu tượng và khơng có động tính trong những ý niệm ấy. Thiền lao
mìnhvàonguồnsángtạovàuốngnơiấytấtcảsinhkhítrongđó.NguồnnàylàVơThứccủaThiền.Tuy
nhiên,đóahoakhơngtựýthứcvềmình.Chínhtơiđánhthứcnókhỏivơthức.Tennysonđánhmấtnókhi
ơngngắthoakhỏibứctườngnứtnẻ.Bashođạtđượcnókhiơngnhìnđóanazunakhépnépnởbênbờdậu
hoang.Tơikhơngnóiđượcvơthứcởđâu.Ởtrongtơichăng?Haytrongđóahoa?Cólẽkhitơihỏi:“Ở
đâu?”nókhơngởđâucả.Nếuvậy,đểntơitrongnóvàđừngnóigìcả.
Trongkhikhoahọcámsát,nghệsĩnỗlựctáitạo.Nghệsĩbiếtrằngkhơngthểđạtđếnthựctạibằngmổxẻ.
Dođóơngdùngvảivàcọvàmàuvàcốsángtạotừvơthứcmình.Khicáivơthứcnàytựđồnghóamột
cáchchânthànhvàthựcsựvớivơthứcVũTrụ,thìnhữngsángtạocủangườinghệsĩlàchânthực.Ơng
thựcsựđãsángtạomộtcáigì;tácphẩmcủaơngkhơnghềlàmộtmơphỏng;nótựhiệnhữu.Ơngvẽmột
đóahoamànếunónởratừvơthứcơng,làmộtđóahoamớichứkhơngphảimộtsựmơphỏngthiênnhiên.
VịtrụtrìcủamộttựviệnThiềnnọmuốntranghồngtrầncủaPhápđườngbằngmộtconrồng.Họmờimột
họasĩdanhtiếngđếnvẽ.Họasĩnhậnlời,nhưngthanphiềnrằngơngchưatừngthấymộtconrồngthật,nếu
quảthựccórồng.Vịtrụtrìnói:“Đừnglolàơngchưatừngthấyrồng.Ơngtrởthànhmộtconrồng,ơngbiến
thànhmộtconrồngsống,vàvẽnó.Đừngcốtheocáimẫumựcchung”.
Nhànghệsĩhỏi:“Làmsaomàtơitrởthànhmộtconrồngđược?”.Vịtrụtrìđáp:“Ơngluivềphịngriêng
vàđịnhtâmvàonó.Rồisẽđếnlúcơngcảmthấyơngvẽmộtcon.Đólàlúcơngđãtrởthànhrồng,vàcon
rồngthúcơngchonómộthìnhtướng”.
Nhànghệsĩtntheolờikhuncủavịtrụtrì,vàsaunhiềuthángnỗlựckịchliệtơngtrởnêntựtinvìthấy
đượcmìnhtrongconrồngphátsinhtừvơthứcơng.Kếtquảlàconrồngmàhiệnchúngtathấytrêntràn
PhápđườngởDiệuTâmtự,Kyoto.
Nhântiện,tơimuốnnhắcđếnmộttruyệnkhácvềcuộcgặpgỡcủamộtconrồngvớimộthọasĩTrungHoa.

Nhàhọasĩnàymuốnvẽmộtconrồng,nhưngchưađượcthấymộtconrồngthật,ơngđợimộtdịptốt.Một
hơmconrồngthậtthịđầutừcửasổvàovàbảo:“Tơiđâynày,vẽđi!”.Nhàhọasĩqkinhngạcvìvị
kháchbấtngờnàyđếnnỗiơngchếtngất,thayvìnhìnkháchcặnkẽ.Ơngchảvẽđượcmộtconrồngthậtnào
cả.
Cáithấykhơngphảilàđủ.Nhànghệsĩphảithâmnhậpvàosựvậtvàcảmthấynótrongtâmvàchínhmình
phảisốngvớinó.NgườitabảoThoreaulàmộtnhàvạnvậthọccịngiỏihơncácnhàvạnvậthọcchun
mơnnhiều.Goethecũngvậy.Họhiểuthiênnhiênchínhbởivìhọcóthểsốngnó.Nhàkhoahọcđốivớinó
mộtcáchkháchquan,nghĩalà,mộtcáchnơngcạn.“Tơivàanh”cóthểhaylắm,nhưngsựthậtchúngta
khơngthểnóinhưvậy;vìngaykhichúngtanóivậy“tơi”là“anh”và“anh”là“tơi”.Nhịngunluậnchỉ


đứngvữngkhinàocómộtcáigìkhơngphảinhịngunchốngđỡnó.
Khoahọcpháttriểnnhờnhịngunluận;dođókhoahọcgiacốgiảmtrừtấtcảthànhnhữngchiềukích
địnhlượng.Đểthựchiệnmụcđíchấyhọphátminhđủthứdụngcụmáymóc.Kỹthuậtlàđiểmchínhyếu
củavănhóahiệnđại.Cáigìkhơngthểđịnhlượnghóađượchọgạtbỏlàthiếukhoahọc,haytiềnkhoahọc.
Họđặtranhữngbộquiluật,vànhữnggìvượtrangồinhữngquiluậtấyđươngnhiênbịgạtracoinhư
khơngthuộcvềphạmvinghiêncứucủahọ.Dùnhữngmắtlướicótinhtếđếnđâuđinữa,nhưngcứcịnlà
mắtthìchắcchắncũngcócáitránhthốtchúngvàdođónhữngcáinàykhơngcáchnàomàđolườngđược
chúng.Cácsốlượngvốnlàvơhạn,vàmộtngàynàođócáckhoahọcphảithúnhậnlàchúngkhơnglừagạt
thựctạiđược.Vơthứclàởngồiphạmvinghiêncứukhoahọc.Dođó,tấtcảnhữnggìcáckhoahọcgia
cóthểlàmđượclàbiểuminhsựhiệnhữucủamộtlĩnhvựcnàođó.Vàkhoahọcchỉlàmthếlàđủrồi.
Vơthứclàmộtcáigìđểcảm,khơngphảitheoýnghĩabìnhthường,nhưngtheomộtýnghĩamàtơixingọi
làngunsơvànềntảngnhất.Điềunàycólẽcầngiảithích.Khichúngtanói,“tơicảmthấycáibàncứng”,
hay“tơicảmthấylạnh”,loạicảmgiácnàythuộcvềlĩnhvựccủacảmquan,khácvớinhữngcảmquannhư
nghevàthấy.Khichúngtanói,“tơicảmthấycơđơn”,hay“tơicảmthấyphấnkhích”,cáinàyphổqt,
tồnthể,nộitạihơn,nhưngnóvẫnthuộcvềlĩnhvựccủaýthứctươngđối.Nhưngcáicảmgiáccủavơ
thứcthìcănbản,ngunsơhơnnhiềuvàchỉthịcáithờiđại“BãoPhác”,khisựthứctỉnhcủaýthứckhỏi
cáigọilàthiênnhiênhỗnđộnchưaxảyra.Tuynhiên,thiênnhiênkhơnghỗnđộn,vìbấtcứcáigìhỗnđộn
khơng thể tự hiện hữu. Đó chỉ là một khái niệm gán cho một lĩnh vực không chịu để bị đạo lượng bởi
nhữngquyluậtthơngthườngcủalýluận.Thiênnhiênhỗnđộntrongýnghĩanólàkhochứanhữngkhảtính

vơbiên.Cáiýthứctiếnhóatừcáihỗnđộnnàyralàmộtcáigìthơthiển,chỉchạmđượcvàoviềnthựctại.
Ýthứcchúngtachỉlàmộthảiđảobồngbềnhvơnghĩatrongvịthầnbiểnbaobọctráiđất.Nhưngchínhlà
nhờmảnhđấtnhỏbénàymàtacóthểnhìnquacáigiảibaolacủachínhvơthức;chúngtachỉcóthểcó
cảmgiácvềnó,nhưngcảmgiácnàykhơngphảilàmộtcáigìnhỏmọn,bởivìchínhnhờcáicảmgiácnày
màchúngtacóthểnhậnthứcđượcrằngcuộchiệnsinhvụnvặtcủachúngtađạtđượcýnghĩatrọnvẹncủa
nó,vànhưthếchúngtacóthểvữngtinrằngchúngtakhơngsốngvơích.Khoahọc,bằngsựxácđịnhkhơng
baogiờcóthểđemlạichochúngtacáicảmgiácantâmvàvơúyhồntồnthànhquảtấtnhiêncủacái
cảmgiácvềvơthứccủachúngta.
Tấtnhiêntấtcảchúngtakhơngđềulàkhoahọcgia,nhưngtrờisinhrachúngtaaicũngcóthểlànghệsĩtấtnhiên,khơngphảilànhữngthứnghệsĩđặcbiệtnàođó,nhưhọasĩ,điêukhắcgia,nhạcsĩ,thisĩ,v.v...
màlànhữngnghệsĩcủađờisống.Câunói,“nghệsĩcủađờisống”nghecóthểmớimẻvàhồntồnkỳlạ,
nhưngthậtrachúngtađềubẩmsinhlànhữngnghệsĩcủađờisốngvà,vìkhơngbiếtthế,đasốchúngta
khơnglàthếđượcvàkếtquảlàchúngtasốnghỏngbét,đihỏi:“Ýnghĩacủađờisốnglàgì?”.Khơngphải
làchúngtađangđốidiệnvớihưvơkhơnghồnsao?Saukhiđãsốngbảymươitám,haychínmươiđinữa,
chúngtavềđâu?Chảaibiết,v.v...Ngườitabảotơilàđasốđànơngđànbàhiệnđạirốiloạnthầnkinhvì
vấn đề này. Nhưng Thiền gia có thể bảo họ rằng tất cả họ đã quên rằng họ là những nghệ sĩ bẩm sinh,
nhữngnghệsĩsángtạocủađờisống,vàngaykhihọnhậnthứcđượcsựkiệnhaychânlýnàyhẳnlàtấtcả
họđềukhỏiloạnthầnkinhhaytâmbệnhhaybấtcứdanhhiệugìhọđặtchophiềnnãocủahọ.
2
Thếnhưnglàmộtnghệsĩcủađờisốngcónghĩalàgì?
Theochỗchúngtabiết,bấtcứthứnghệsĩnàocũngphảidùng,khơngkhícụnàythìkhícụnọđểtựbiểu
hiện,đểbiểuhiệnsángtạotínhcủahọdướimộthìnhtướngnàođó.Nhàđiêukhắcphảicóđáhaygỗhay
đấtsétvàđụchaynhữngkhícụkhácnàođóđểghilạinhữngýtưởngcủamìnhtrênchấtliệu.Nhưngmột
nghệsĩcủađờisốngkhơngcầnphảirakhỏichínhmình.Tấtcảchấtliệu,tấtcảdụngcụ,tấtcảkhéoléokỹ
thuậtmàbìnhthườngcầnthiếtthìởcạnhhắnngaytừkhihắnsinhra,cólẽngaycảtrướckhichamẹhắn
sinhrahắnnữa.Qvịcóthểthốtlên,điềuấythậtlạlùng,thậtphithường.Nhưngkhiqvịsuynghĩvề


vấnđềnàytrongchốclátqvịhẳntơichắcchắn,nhậnthứcđượcđiềutơimuốnnói.Nếuqvịkhơng
nhậnđược,tơisẽminhbạchhơnvàxinthưavớiqvịđiềunày:thânxác,cáithânxácvậtlýmàchúngta
ainấyđềucó,làchấtliệu,tươngđươngvớigiávẽcủahọasĩ,gỗhayđáhayđấtsétcủađiêukhắcgia,cây

vĩcầmhayốngsáocủanhạcsĩ,dâythanhâmcủacasĩ.Vàtấtcảmọithứgắnliềnvớithânthểnhưđơitay,
đơichân,thânmình,đầu,tạngphủ,thầnkinh,tếbào,tưtưởng,cảmtình,cảmgiác-thậtvậy,tấtcảmọithứ
đivớinhauđểlàmthànhtồnthểnhâncách-vừalàcáichấtliệuvừalànhữngkhícụmàconngườiuốn
nắncáithiêntàisángtạocủamìnhthànhtínhhạnh,hànhvi,thànhtấtcảnhữnghìnhthứchoạtđộng,hơn
nữathànhchínhđờisống.Đốivớimộtngườinhưvậy,đờihắnphảnánhtấtcảmọihìnhảnhhắnsángtạotừ
cáinguồnvơtậncủavơthức.Đốivớimộtngườinhưthế,mọihànhvicủahắnbiểuthịtínhchấtđộcđáo,
sángtạo,cáinhâncáchsốngđộngcủahắn.Trongấykhơngcóquiước,khnkhổ,độngnăngứcchế.Hắn
cửđộngnhưhắnthích.Hànhvicủahắncũnggiốngcơngióthổitheoýthích.Hắnkhơngcócáingãbịgiam
cầmtrongcuộchiệnsinhvụnvặt,giớihạn,câuthúc,quykỷcủamình.Hắnđãthốtkhỏicáingụctùnày.
MộttrongnhữngThiềnsưvĩđạinhấtđờiĐườngnói:“Vớimộtngườilàmchủđượcchínhmìnhthìbấtcứ
ởđâuhắncũngcưxửthànhthậtvớichínhmình”.Ngườiấytơixingọilàbậcnghệsĩchânchínhcủađời
sống.
Cáingãcủahắnđãchạmvàovơthức,cănnguồncủanhữngkhảtínhvơbiên.Cáingãcủahắnlà“vơniệm”
St.Augustinenói:“HãyuThượngĐếvàlàmbấtcứgìNgườimuốn”.Câunóinàytươngđươngvớibài
thơcủaVơNanThiềnsưthuộcthếkỷXVII:
Trongkhisống
Hãylàngườichết,
Chếthồntồn;
Vàhànhđộngnhưngườithích,
Vàmọisựđềutốtđẹp.
uThượngĐếlàkhơngcóbảnngã,làvơtâm,làtrởnên“mộtngườichết”,thốtkhỏitấtcảnhữngđộng
lựcbópnghẹtcủaýthức.Lờichàocủaconngườiấykhơngcóchútgìtínhchấttưlợitheokiểutưlợicủa
conngười.Ngườitanóivớihắnvàhắntrảlời.Hắnthấyđóivàhắnăn.Bềngồi,hắnlàmộtngườihồn
nhiên,xuấthiệntừlịngthiênnhiênkhơngvớiýthứchệphứctạpnàocủaconngườivănminhhiệnđại.
Nhưngđờisốngnộitâmhắnmớiphongphúlàmsao!Vìnóthơnggiaotrựctiếpvớiđạivơthức.
TơikhơnghiểugọicáiloạivơthứcnàylàvơthứcVũTrụcóđúngkhơng.Lýdotơithíchgọinónhưthếlà
cáimàtathườnggọilàlĩnhvựctươngđốicủaýthứcbiếnmấtđâuđóvàotrongcáivơtri,vàcáivơtri
này,mộtkhitanhậnthứcđược,đivàocáiýthứcbìnhthườngvàxếpđặttrậttựtấtcảnhữngphứccảmở
đóvẫnhằngdàyvịchúngtakhơngítthìnhiều.Nhưthếcáivơtriliênhệvớitâmthứcchúngta,vàtớimức
độđó,vơtrivàtâmthứchẳnphầnnàocóđồngmộttínhchấtvàấpủmộtmốithơngcảmhỗtương.Vìthế

chúngtacóthểnóirằngcáiýthứcgiớihạncủachúng,bởivìchúngtabiếtcáigiớihạncủanó,đưađến
chochúngtađủthứloâu,sợhãi,bấtan.Nhưngngaykhichúngtanhậnthứcđượcrằngýthứcchúngtaphát
sinhtừmộtcáimà,dùchúngtakhơngbiếtnhưthếcácsựvậttươngđối,liênhệthânthiếtvớichúngta,
chúngtatrútbỏđượctấtcảmọihìnhthứccăngthẳngvàhồntồnantâmvàhịathuậnvớichínhmìnhvà
vớithếgiannóichung.ChúngtahálạikhơngcóthểgọicáivơtrinàylàvơthứcVũTrụ,haycănnguồn
sángtạotínhvơbiênnhờnókhơngphảichỉcácnghệsĩđủloạinidưỡngnguồncảmhứng,màngaycả
chúngtanhữngconngườibìnhphàmcũngcóthể,mỗingườitùytheothiêntưcủamình,biếncuộcđờimình
thànhmộtcáigìthuộcnghệthuậtchânchính?
Câuchuyệnsauđâycóthểgiảiminhđếnmộtmứcđộnàođóýnghĩacủasựchuyểnhóađờisốngthường
nhậtcủachúngtathànhmộtthứnghệthuậtmàtơimuốnnói.ĐạoNgộvàothếkỷthứVIIIlàmộtThiềnsư
vĩđạiđờiĐường.SưcómộtđệtửtrẻmuốnđượcdạyphápmơnThiền.ƠngtaởvớiSưtrongmộtthời


giannhưngchảcógiáolýgìđặcbiệtcả.MộthơmơngđếngầnSưvàhỏi:“Conởvớithầyđãlâu,màchả
đượcchỉthịgìcả.Tạisaothế?Cúixinthầytừbichỉdạy”.Sưđáp:“Sao!Kểtừkhichúđếnđâytavẫn
dạyThiềnchochúđấychứ”.Ngườiđệtửphảnđối,xinthầychobiếtchỉthịnàođâu.“Sángrakhichúthấy
tachúchàota,tađáplễ.Khichúdọnbữasáng,taănhếtlịng.Ởđâumàtalạichẳnghiểuminhtâmtính?”.
Nghe thế, người đệ tử cúi đầu hình như đang miệt mài cố tìm ra ý nghĩa lời thầy nói. Sư bèn bảo ơng:
“Ngaykhichúbắtđầusuynghĩvềnó,nókhơngcịnđónữa.Chúphảithấynólậptức,khơnglýluận,khơng
dodự”.LờiấykhiếnngườiđệtửngộđượcchânlýThiền.
Chân lý Thiền, chỉ một chút nó thôi, là cái biến cuộc sống vô vị của ta, một kiếp sống tồn những cái
thườngtìnhbuồntẻ,chánnản,thànhmộtnghệthuật,đầysángtạotínhnộitâmchânchính.
Ởtấtcảnhữngcáinàycómộtcáigìtiênđềsựnghiêncứukhoahọcvềthựctại,mộtcáigìmàtakhơnghớt
đượctrongnhữngmắtlướicủacáibộmáychếtạotheokhoahọc.
VơthứctheoýnghĩaThiền,hiểnnhiênlàcáihuyềnnhiệm,cáivơtri,vàchínhvìthếmànócótínhcách
phikhoahọchaytiềnkhoahọc.Nhưngnhưthếkhơngcónghĩalànóvượttầmýthứcchúngtavàlàmộtcái
gìchảliênhệgìđếnta.Thậtra,tráilại,nólàcáithânthiếtnhấtđốivớichúngta,vàchínhvìcáithânthiết
nàymàtakhónắmđượcnó,cũngnhưlàmắtkhơngtựthấymắt.Dođó,đểýthứcđượcvơthứcđịihỏimột
sựtơiluyệnđặcbiệtvềphíaýthức.
Nói theo bệnh căn học, ý thức được đánh thức khỏi vô thức một thời gian nào đó trong dịng tiến hóa.

Thiênnhiêntiếntriểnmàkhơngtựýthức,vàconngườihữuthứcphátsinhtừnó.Ýthứclàmộtcáinhảy,
nhưngcáinhảykhơngthểcónghĩalàmộtsựphânlytrongýnghĩavậtlýcủanó.Vìýthứccộngthơngln
ln,bấtđoạnvớivơthức.Thậtvậy,khơngcóvơthứcýthứckhơngtácđộngđược:nóhẳnmấtđicáinền
tảngtácđộng.ĐólàlýdotạisaoThiềntunbốrằngĐạolà“bìnhthườngtâm”.VớichữĐạo,dĩnhiên
Thiềnngụývơthức,tácđộngthườngtrựctrongýthứcchúngta.Vấnđápsauđâycóthểgiúpchúngtahiểu
chútgìvềvơthứccủaThiền:khimộtơngtănghỏimộtThiềnsư“bìnhthườngtâm”cónghĩalàgì?Sưđáp:
“Khiđóitaăn;khimệttangủ”.
Tơichắcchắnqvịsẽhỏi:“NếuđólàcáivơthứcmàThiềngiacácơngnóiđếnnhưlàmộtcáigìrất
huyềnnhiệmvàgiátrịnhấttrongđờisốngconngườinhưlàđộnglựcchuyểnhóa,chúngtơikhơngthểnào
màkhơnghồinghi.Tấtcảnhữnghànhđộng“vơthức”kiatừlâuvẫnbịphóngtrụcvàophạmvibảnnăng
phảnxạcủaýthứcphùhợpvớinguntắcđiềuhịatinhthần.Chúngtơimuốnthấyvơthứcliênhệvớimột
chứcvụcaohơncủatâmthức,nhấtlàkhinhưtrongtrườnghợpmộtkiếmkhách,điềuấychỉđạtđượcsau
nhiềunămtậpluyệnkịchliệt.Cịnnhữnghànhđộngphảnứngnày,nhưăn,uốngv.v...thìcáclồithấpkém
cũngnhưtrẻconđềubiết.DĩnhiênThiềnkhơngthểxemtrọngnónhưmộtcáigìmàngườiđãhồntồn
chínchắnphảinỗlựcđểtìmýnghĩatrongấy”.
Ta thử xem có dị biệt căn bản nào giữa cái vô thức “bản năng” và cái vơ thức “tơi luyện” cao độ hay
khơng.
Bankei,mộttrongsốThiềnsưvĩđạicủaNhậtBảncậnđại,thườnggiảngdạygiáolýVơSinh.Đểbiểuthị
tưtưởngcủamìnhngàichỉvàonhữngsựkiệnthuộckinhnghiệmthườngnhậtcủachúngtanhưnghemột
conchimlíulo,nhìnmộtđóahoanở,v.v...vàbảorằngtấtcảnhữngcáiấyđềunhờởsựhiệndiệncủacái
VơSinhtrongta.Ngàikếtluận,dùcósựgiácngộnàođinữa,nóđềuphảidựatrênkinhnghiệmnàychứ
khơngtrêncáckinhnghiệmnàokhác.
ĐiềunàyhìnhnhưámchỉmộtcáchthơthiểnsựđồngnhấtlĩnhvựccảmquancủachúngtavớicáiVơSinh
rấtlàsiêuhình.Trongmộtýnghĩasựđồnghóakhơngsai,nhưngtrongmộtýnghĩakhácnósai.VìVơSinh
củaBankeilàgốcrễcủavạnhữuvàbaohàmkhơngnhữngchỉlĩnhvựccảmquancủakinhnghiệmthường
nhậtchúngtamàtổngthểcủatấtcảnhữngthựctạiqkhứ,hiệntại,vàtươnglaivàtrànngậpcảmười
phươngthếgiới.Cái“bìnhthườngtâm”,haykinhnghiệmthườngnhật,haynhữnghànhđộngbảnnăngcủa


chúngta,xétnơichínhchúng,chẳngcógiátrịhayýnghĩađặcbiệtgìcả.Nhữngthứấychỉcógiátrịvàý

nghĩakhichúngđượcquyvềcáiVơSinhhaycáimàtơiđãgọilà“vơthứcVũTrụ”.VìVơSinhlàsuối
nguồncủatấtcảmọikhảnăngsángtạo.LúcấythìkhichúngtaănkhơngphảilàchúngtaănmàlàcáiVơ
Sinh;khichúngtangủ,mệtmỏi,khơngphảilàchúngtangủmàlàcáiVơSinh.
Khinàomàvơthứclàmộtvơthứcbảnnăng,nókhơngvượtquacáivơthứccủathúvậthaytrẻnít.Nó
khơngthểlàcáivơthứccủaconngườichínchắn.Vơthứccủaconngườichínchắnnàylàcáivơthứcrèn
luyệntrongấytấtcảnhữngkinhnghiệmhữuthứcmàhắnđãtrảiquatừthờithơấuđượcphốihợpđểtạo
nêncảconngườihắn.Chínhvìthế,trongtrườnghợpnhàkiếmkhách,ngaykhiơngtacầmkiếmsựthành
thạokỹthuật,cùngvớisựýthứcđượchồntồntrạnghuống,luivàobốicảnhvàcáivơthứcrènluyện
củaơngbắtđầuđóngvaitrịcủanóhếtmực.Lưỡikiếmđượcvungnhưthểchínhnócólinhhồn.
Cólẽchúngtacóthểnóinhưvầy:vơthứctrongtrườnghợpmànóliênkếtvớilĩnhvựccảmquanlàkết
quảcủamộttiếntrìnhtiếnhóalâudàitrongcáilịchsửvũtrụcủacuộcsống,vàthúvậtvàtrẻconcũngcó
nó.Nhưngkhicósựpháttriểntrínăng,khichúngtalớnlên,lĩnhvựccảmquanbịxâmlấnbởitrínăngvà
cáichấtpháccủakinhnghiệmcảmquanđãmấtđi.Khichúngtacười,thìkhơngphảichỉlàcười:cóthêm
mộtcáigìnữa.Chúngtakhơngănnhưchúngtaănhồithơấu;cáiănđãbịtrộnlẫnvớitrínăng.Vàvì
chúngtaainấyđềunhậnthứcđượcsựxâmlấnbởitrínănghaysựtrộnlẫnvớitrínăng,nhữngcơngviệc
giảndịtrênmặtsinhvậtđãbịnhiễmđộcbởinhữnglợiíchvịkỷ.Nhưthếcónghĩalàgiờđâyđãcómột
cáigìxâmnhậpvàovơthức,nókhơngcịncóthểđivàophạmvicủaýthứcmộtcáchtrựctiếphaylậptức
nữa,vàtấtcảnhữngcơngviệcvẫnđượcquychonhữngchứcvụbảnnăngsinhvậtgiờđâynắmvaitrị
nhữnghoạtđộngđượcđiềukhiểnmộtcáchhữuthứcvàtríthức.
SựchuyểnhóanàytheohuyềnthoạicủaKinhThánhtagọilàsựđánhmất“hồnnhiên”haysựsởđắc“kiến
thức”.TrongThiềnvàPhậtgiáongườitathườnggọilà“phiềnnão(iklesha)”hay“sựcanthiệpcủatâm
thứchữuthứcchủyếubởitrínăng(vijnana).
GiờđâyThiềnđịihỏiconngườichínchắnphảithanhtịnhmìnhkhỏicáiphiềnnãonàyvàtựgiảithốt
lnkhỏisựcanthiệphữuthứccủatrínăngnếuhắnthànhthậtmuốnthựchiệnmộtđờisốngtựdovàtự
nhiênnơinhữngtìnhcảmquấyrầynhưsợhãi,âulo,haybấtankhơngcóchỗđểtấncơnghắn.Khisựgiải
thốtnàyxảyra,làcáivơthức“rènluyện”đãtácđộngtrongphạmvicủaýthức.Vàchúngtahiểuthếnào
là“VơSinh”củaBankeihaycái“bìnhthườngtâm”củavịThiềnsưTrungHoa.
3
Bây giờ chúng ta sẵn sàng nghe lời Trạch Am khuyên người đệ tử kiếm khách Liễu Sinh Đãn Đảo Thủ
TơngCủ(YagyuTajima-no-kami).

LờikhuncủaTrạchAmchínhyếuquanhệđếnviệcgiữtâmlnlnởtrạngthái“trơichảy”,vìơngnói
rằngnếunódừnglạiởđâuthếcónghĩalàsựtrơichảybịgiánđoạnvàchínhsựgiánđoạnnàycóhạicho
sựantồncủatâm.Trongtrườnghợpcủamộtkiếmkhách,nhưthếcónghĩalàchết.Nhữngphiềnnãoche
mờtấmgươngbátnhãngunsơcủaconngười,vàsựcânnhắctrínăngcảntrởhoạtđộngtựnhiêncủanó.
BátnhãmàTrạchAmgọilà“bátnhãbấtđộng”làtácnhânđiềukhiểnmọicửđộngcủachúngta,trong
cũngnhưngồi,vàkhinóbịcảntrởcáitâmhữuthứcbịbếtắcvàlưỡikiếm,bấttncáiđộngtínhbẩm
sinh,tựdo,tựnhiêntrựctiếpcủacái“bátnhãbấtđộng”,tươngđươngvớicáivơthứccủachúngta,bắt
đầutntheocáikhéoléohọcđượcmộtcáchhữuthứccủanghệthuật:bátnhãlàcáiđộngbấtđộngtác
độngmộtcáchvơthứctrongphạmvicủaýthức.
Khingườikiếmkháchđốidiệnvớiđốithủ,hắnkhơngđượcnghĩđếnđốithủ,cũngkhơngnghĩđếnmình,
màcũngchẳngnghĩđếnnhữngđườngkiếmcủakẻthù.Hắnchỉđứngđóvớilưỡikiếmcủamìnhmàqn
tấtcảkỹthuật,thậtsựchỉtntheonhữngmệnhlệnhcủavơthức.Ngườiấyđãqnmìnhlàkẻmúakiếm.
Khihắnchém,thìkhơngphảilàconngườimàlàlưỡikiếmtrongđơitaycủavơthứcchém.Cónhữngcâu


chuyệntrongấyngườikiếmkháchđãkhơngýthứcđượcrằngmìnhđãchémngãđốithủ-mộtcáchhồn
tồnvơthức.Tácđộngcủavơthứctrongnhiềutrườnghợpthậtlàthầndiệu.
Tơixinđưaramộtvídụ:Bảytaytráctuyệt.
CómộtphimNhậtBản,gầnđâymớiđượcgiớithiệuchokhángiảMỹ,trongấycócảnhcácvõsĩđạothất
nghiệpphảithửtàikiếmcủahọ.Đâylàchuyệntưởngtượng,nhưngchắcchắnlàchuyệnhồntồndựatrên
nhữngsựkiệnlịchsử.Vịhiệpsĩtrưởngnghĩramộtcáchđểthửmỗikiếmkhách,ơngđểmộtanhchàng
nhàqsaucánhcửamàaimuốnvàonhàcũngphảiđiqua.Ngaykhimộtvõsĩđạovừađịnhbướcqua
ngưỡngcửa,chàngthanhniênphảilậptứckhệntayvõsĩbằngmộtcáigậyvàđểxemkháchxửsựrasao.
Ngườiđầutiênmắcmưuvàănmộtgậynênthân.Anhtakhơngvượtđượcthửthách.Ngườithứhaitránh
đượccúđánhvànệnlạichàngthanhniên.Ngườitavẫnchưachohắnlàvượtđượcthửthách.Ngườithứ
bađứngởcửavàovàbảovớikẻđứngsaucửalàđừngcógiởcáitrịbầntiệnnhưvậyđểlừamộtchiếnsĩ
tinhnhuệ.Vìngườinàycảmthấysựhiệndiệncủamộtkẻthùbímậtbêntrongngaytrướckhiơngthựcsự
khámphárakẻẩnnấpantồnkia.Nhưthếlànhờởcáikinhnghiệmlâudàimànhàvõsĩđạonàyđãphải
trảiquavàobuổirốiloạnấy.Dođóơngđãchứngtỏlàmộtứngviênthànhcơngđểlàmcáicơngviệccủa
làng.

Hìnhnhưcáckiếmkháchđãtậpluyệnđượcviệccảmnhậnmộtkẻthùvơhìnhđếnmộtmứchiệuquảđáng
chúýnhấttrongthờiphongkiếnấykhingườivõsĩđạophảilnlnlinhlợitrongtấtcảmọitìnhthếcó
thểkhởidậytrongcuộcsốngthườngnhậtcủamình.Ngaycảtrongkhingủơngcũngsẵnsàngđểđốidiện
mộtbiếncốkhơnghay.
Tơikhơnghiểucóthểgọicáicảmthứcnàylàmộtgiácquanthứsáuhaymộtloạithầngiaocáchcảmvàdo
đólàmộtchủđềchomơnmàtagọilàtâmlýcảmkhoa.Ítnhấttơicũngmuốnđềcậpmộtđiềunàylàcác
triếtgiavềkiếmthuậtquycáicảmquanmànhàkiếmkháchđạtđượcnàychonêntácđộngcủavơthức
đượcđánhthứcdậykhiơngtađạtđếnmộttrạngtháivơngãvơniệm.Họnóirằngkhingườikiếmkhách
tập luyện đến mức tối thượng thừa của nghệ thuật này ơng khơng cịn cái ý thức tương đối bình thường
khiếnơngnhậnthứcrằngơngđangdấnthântrongmộtcuộcchiếnđấusốngchết,vàkhisựtậpluyệnnàycó
hiệuquảthìtâmthứcơnggiốngnhưmộttấmgươngtrênấyphảnchiếutấtcảmọitưtưởngvậnđộngtrong
tâmthứccủađốithủvàơngbiếtlậptứcphảichémđịchthủởđâuvàcáchnào.(Nóichínhxáchơn,đây
khơngphảilàtríthứcmàlàmộttrựcgiácxảyratrongvơthức).Kiếmơngtựvậnđộng,cóthểnóilàmột
cáchmáymóc,trướcmộtđốithủkhơngthểnàochốngđỡđượcvìlưỡikiếmđâmbổxuốngchỗmàkẻđối
thủkhơnghềphịngbị.Dođómàtabảolàcáivơthứccủangườikiếmkháchlàkếtquảcủavơngãmàvì
thuậnvới“lýtínhcủathiênvàđịa”vàđánhngãtấtcảnhữnggìchốnglạilýtínhnày.Cuộctranhhaytrận
đấukiếmnàykhơngvềtaykẻnhanhnhấthaymạnhnhấthaygiỏinhất,nhưngvềtaykẻcótâmthứcthanh
tịnhvàvơngã.
Chúngtacóchấpnhậnlốigiảithíchnàykhơnglạilàmộtvấnđềkhác;sựthậtthìtaykiếmkháchthànhthục
cócáimàchúngtacóthểmệnhdanhlàvơthứcvàơngchỉđạtđượctrạngtháitâmthứcnàykhiơngkhơng
cịnýthứcđếncáchànhđộngcủamìnhvàđểmọisựchomộtcáimàkhơngthuộcvềcáiýthứctươngđối
củamình.Chúngtagọicáinàylàcáigìhayai;bởivìnóởngồiphạmvibìnhthườngcủaýthứcchúngta
khơngcódanhtừgọinóngồicáchchonómộtdanhhiệutiêucực.X,haylàvơthức.Cáivơtri,hayX,
qmơhồ,vàkhinótiếpxúcvớiýthứctứclànósửdụngđượctấtcảnhữngxảodiệukỹthuậtmàtađã
đạtđượcmộtcáchhữuthức,thìtacóthểmệnhdanhnókhơngngoalàvơthức.
4
Bảntínhcủavơthứcnàylàgì?Cóphảinóvẫnởtrongphạmvicủatâmlýhọc,dùtrongýnghĩarộngnhất
củatừngữnày?Nócóliênhệphầnnàovớicănnguồncủavạnhữu,nhưlà“lýtínhcủathiênvàđịa”,hay
mộtcáigìkhácđượcnêulêntrongtínhthểluậncủacáctưtưởnggiaTâyphương?Haychúngtaphảigọi



nólà“đạiviêncảnhtrí(adarsanajnànay)”nhưcácThiềnsưđơikhigọinó?
CâuchuyệnsauđâynóivềLiễuSinhĐãnĐảoThủTơngCủ(YagyuTajima-no-kamiMunenori),mộtđệtử
củaThiềnsưTrạchAm(Takuan),cóthểkhơngliênhệtrựctiếpvớicáivơthứcmơtảtrongphầntrêncủa
bàidiễngiảngnày.Mộtlýdolàơngkhơngthựcsựđốidiệnkẻthù.Nhưngcólẽđốivớinhàtâmlýthì
khơngthểđiềmnhiênnhậnthấyrằngmộtkhảnănggầnnhưcóthểgọilàtâmlýcảmlạicóthểpháttriển
nhờtriệtđểtntheomộthìnhthứcgiớiluậtnàođó.CólẽtơicóthểnóithêmrằngtrườnghợpcủaYagyu
Tajima-no-kamiđã,dĩnhiên,khơngđượcthửmộtcáchkhoahọc.Nhưngcómộtsốnhữngtrườnghợpnhư
vậyđượcghilạitrongnhữngbiêngiámvềkiếmphápNhậtBản,vàngaycảtrongnhữngkinhnghiệmhiện
đạicủachúngtacũngcólýdođểtincóthểcótrựcgiác“thầngiaocáchcảm”nhưvậy,trongkhitơiphải
nhắclạirằngthứhiệntượngtâmlýnàycólẽkhơngliênhệgìđếncáivơthứcmàtơiđangnóiđến.
Yagyu Tajima-no-kima một ngày mùa xn đang ở trong vườn ngắm hoa anh đào tươi nở. Ơng trơng bề
ngồicóvẻmảimiếttrầmtư.Ơngbỗngcảmthấymộtsátkhíđedọamìnhtừsaulưng.Yagyuquaylại,
nhưngchẳngthấycóailạigầnngoạitrừthằngtiểuđồngthườngđitheochủđểcầmkiếm.Yagyukhơngbiết
chắcđượccáisátkhíấyđãtỏaratừđâu.Điềuấylàmơngbănkhoănqđỗi.Vìsaukhiluyệntậpkiếm
thuậtlâudàiơngđãcómộtgiácquanthứsáukhiếnơngcóthểkhámphálậptứcsựhiệndiệncủasátkhí.
Ơngliềnquayvềphịngvàcốgiảiquyếtvấnđề,đãlàmơngphiềnmuộnlắm.Vìtrướcđâyơngchưatừng
baogiờlầmtrongviệckhámphávàđịnhvịđíchxáccănnguncủasátkhíbấtcứkhinàoơngcảmthấy
cónó.Trơngơngqbựcbộivớichínhmìnhđếnnỗitấtcảcácgianhânchẳngdámđếngầnđểhỏiơng
xemchuyệngìvậy.
Cuốicùng,mộttrongnhữnggianhâncótuổiđếnhỏiphảichăngơngkhơngđượckhỏevàcócầnhọgiúp
đỡviệcgìchăng.Ngườichủnói:“Khơng,takhơngốm.Nhưnglúcởngồivườntađãthểnghiệmmộtviệc
lạ,màtakhơnghiểunổi.Tađangtrầmtưvềvấnđềấy”.Nóithếrồi,ơngkểhếtchuyệnchongườigianhân.
Khitấtcảcácgianhânđãbiếtchuyệnấy,thằngnhỏtiểuđồngrunrẩybướcravàthúnhậnnhưsau:“Khi
conthấyngàiqsaymêthưởngngoạnanhđào,conchợtnghĩ:dùchủtacógiỏikiếmphápđếnđâuđi
nữa,cólẽngàicũngkhơngtựvệđượcnếungayvàogiâyphútnàytabỗngchémsaulưngngài.Cólẽngài
đãcảmđượccáiýtưởngthầmkínnàycủacon”.Thúnhậnrồi,thằngbésẵnsàngchịuchủtrừngphạtvìcái
ýtưởngkhiếmnhãkia.
ĐiềuấylàmsángtỏcảcáibíẩnđãlàmphiềnYagyuqnhiềuvàvịchủchẳngcóbụngdạnàođểlàmgì
đứaphạmnhântrẻkia.Ơnghàilịngthấyrằngcáicảmgiáccủamìnhđãkhơnglầm.



III.KHÁINIỆMVỀNGÃTRONGTHIỀN
LốinhậnthứcthựctạicủaThiềnmàtacóthểđịnhnghĩalàtiềnkhoahọcthìđơikhiphảnkhoahọctrong
cáiýnghĩarằngThiềnvậnđộnghồntồnngượcvớicáichiềuhướngmàkhoahọctheođuổi.Nhưthế
khơngthiếtyếulànóirằngThiềnchốngđốikhoahọc,nhưngchỉlànóirằngmuốnhiểuThiềnngườitaphải
đứngvàomộtvịtrímàchođếnnaycácnhàkhoahọcbỏlơhayđúnghơnmùtịtcholà“thiếukhoahọc”.
Cáckhoahọcđềuđồngloạtcótínhcáchlytâm,hướngngoại,vàchúngnhìn“mộtcáchkháchquan”về
phíasựvậtmàchúngchọnđểnghiêncứu.Nhưthếcáivịtrímàchúnggiữlàgiữsựvậttránhxakhỏimình
vàkhơngbaogiờnỗlựcđồnghóamìnhvớiđốitượngnghiêncứucủamình.Ngaycảkhinhìnvàotrongđể
tựqnchúngcũngcẩnthậnkhơngphóngrangồinhữnggìởtrong,dođótựlàmmìnhxalạvớimìnhnhư
thểlànhữnggìởtrongkhơngthuộcvềmình.Chúngrấtsợtrởthành“chủquan”.Nhưngchúngtaphảinhớ
rằngkhinàochúngtacịnđứngngồichúngtavẫnlànhữngngườingoạicuộc,rằngchínhvìlýdoấychúng
takhơngbaogiờbiếtđượcchínhsựvật,rằngtấtcảchúngtabiếtchỉlàvề-thếcónghĩalàchúngtakhơng
bao giờ biết được thế nào là chân ngã của mình. Do đó, các nhà khoa học đừng bao giờ mong đạt đến
đượcngã,dùhọcómuốncáchmấyđinữa.Dĩnhiênhọcóthểnóinhiềuvềnó,vàhọchỉcóthểlàmđược
thếthơi.DođóThiềnkhuntaxoayngượccáichiềuhướngmàkhoahọcđangtheođuổinếuchúngtathực
sựmuốnlàmquenvớingã.Ngườitabảomơnnghiêncứuthíchđángcủanhânloạilàconngười,vàtrong
trườnghợpnàyphảicoiconngườicónghĩalàngã,bởivìchínhnhânloạichứkhơngphảithúloạimớicó
thểýthứcđượcngã.Nhữngngườimàkhơngkhátvọnghiểubiếtcáingã,thìtơie,phảitrảiquamộtchukỳ
sinhtửnữa.“Tựtri”tứclàtricáingãcủamình.
Trithứckhoahọcvềcáingãkhơngphảilàchântrikhinàonócịnkháchthểhóacáingã.Chiềuhướng
nghiêncứucủakhoahọcphảiđượcxoayngược,vàcáingãphảiđượcnắmtừbêntrongchứkhơngphảitừ
bênngồi.Nhưthếcónghĩalàcáingãphảitựtrimàkhơngrakhỏichínhmình.Cólẽcóngườihỏi:“Làm
saocóthểnhưthếđược?Trithứclnlnhàmngụmộtsựlưỡngphân,chủthểnăngtrivàđốitượngsở
tri”.Tơixinđáp:“Chỉcóthểtựtrikhichủthểđồngnhấtvớiđốitượng;nghĩalà,khinhữngnghiêncứu
khoahọcchấmdứt,vàtừbỏtấtcảnhữngdụngcụthínghiệmcủahọ,vàthúnhậnrằnghọkhơngthểtiếptục
nhữngcơngcuộckhảocứucủahọchútnàonữatrừphihọcóthểvượtquachínhmìnhbằngcáchnhảymột
cáinhảythầndiệuvàomộtcõivựccủachủthểtínhtuyệtđối”.
Cõivựccủachủthểtínhtuyệtđốilànơicáingãcưngụ.“Cưngụ”ởđâykhơnghồntồnđúnglắm,vìnó

chỉgợilêncáiphươngdiệntĩnhcủangã.Màcáingãthìlnlnvậnđộngvàbiếnthành.Nólàmộtsố
khơngsốkhơngnàylàmộtcáigìtĩnhchỉ,vàđồngthờilàmộtcáigìvơhạn,chứngtỏrằngnólnln
vậnđộng.Ngãcótínhcáchnăngđộng.
Cóthểsosánhngãvớimộtvịngtrịnkhơngchuvi,nhưthếnóilàsùnyatà,tínhkhơng.Nhưngnócũnglà
tâmđiểmcủamộtvịngtrịnnhưthểởkhắpmọinơivàbấtcứnơinàotrongvịngtrịn.Ngãlàcáiđiểmcủa
chủthểtínhtuyệtđốicóthểlộttảcáiýnghĩabấtđộngvàtĩnhlặng.Nhưngvìcóthểdichuyểncáiđiểm
nàybấtcứnơinàotathích,tớivơsốđịađiểmkhácnhau,nóthậtrakhơngphảilàđiểm.Điểmlàvịngtrịn
và vịng trịn là điểm. Cái phép lạ khơng thể có này xảy ra khi cái chiều hướng mà khoa học theo đuổi
đượcxoayngượcvàbiếnthànhThiền.QuảthậtThiềnlàkẻthànhtựucáibấtkhảnày.
Dođó,vìcáingãdichuyểntừkhơngđếnvơhạnvàtừvơhạnđếnkhơng,nótuyệtnhiênkhơngphảilàmột
đốitượngchonhữngnghiêncứukhoahọc.Vìnólàchủthểtínhtuyệtđối,nóthốtkhỏitấtcảnhữngnỗlực
củachúngtamuốnđịnhvịnóởbấtcứmộtđịađiểmxácđịnhkháchquannào.Vìnóquyểnchuyểnvà
khơngthểnàonắmgiữđược,chúngtakhơngthểthínghiệmnótheobấtcứmộtlốikhoahọcnào.Chúngta
khơngthểđánhbẫynóbằngbấtcứmỗivậtđượccấutạomộtcáchkháchquannào.Vớitấtcảnhữngtài
năngkhoahọcchúngtakhơngbaogiờthànhtựuđượcđiềuấy,bởivìbảntínhcủasựvậtkhơngởtrong


phạmvitácđộngcủachúng.Cáingãkhiđượcđiềuchỉnhmộtcáchthíchđángbiếtcáchtựkhámphámà
khơngphảiđiquatiếntrìnhđốitượnghóa.
TơiđãcóđềcậpđếncuốnsáchgầnđâycủadeRougemont,Man’sWesternQuest,trongấyơngmệnhdanh
“con người” và “máy móc” như hai đường nét làm nổi bật bản chất cuộc tìm kiếm thực tại của Tây
phương.Theoơng,“conngười”trướchếtlàmộttừngữhợpphápởLaMã.KhiThiênChúagiáođặtra
vấnđềbangơicáchọcgiảtơngiáonàybắtđầudùngnótheothầnhọc,nhưtathấytrongcáctừngữnhư
“ngơitrời”và“ngơingười”,hịagiảihàihịavớinhautrongKitơ.Nhưchúngtasửdụngtừngữnàyhiện
giờ,nómangmộthàmýđứclýtâmlývớitấtcảnhữngngụýlịchsửcủanó.Vấnđềngơirốtcuộccóthể
biếnthànhvấnđềngã.
NgơingườicủadeRougemontbảnchấtvốnnhịngun,vàtrongnólnlncómộtthứxungđộtdiễnra.
Sựxungđộthaycăngthẳnghaymâuthuẫnnàychínhlàcáitạonênyếutínhcủangơingười,vàtấtnhiênkết
quảlàcáicảmgiácsợhãivàbấtanngấmngầmđitheomọilềlốihoạtđộngmànóthểhiện.Thậtra,chúng
tacóthểnóirằngchínhcáicảmgiácnàyđãxơđẩyconngườiphạmnhữnghànhvimấtqnbìnhcủadục

vọngvàtànbạo.Cảmtìnhnằmnơicộinguồnmọihànhđộngcủaconngười,chứkhơngphảilànhữngkhó
khănbiệnchứng.Tâmlýhọcđitrước,rồimớiđếnluậnlývàcácnhàphântích,chứkhơngngượclại.
Dođó,theodeRougemont,ngườiTâyphươngkhơngthểnàovượtquacáinhịnguntínhnằmngaytrong
bảntínhcủaconngườikhinàohọcịnbámvàocáitruyềnthốnglịchsửthầnhọcthiênnhânhaynhânthiên
củahọ.Chínhvìcuộcxungđộtnhịngunnàytrongvơthứcvàkếtquảcủanólàcáicảmthứcâulomàhọ
mạo hiểm vào thời gian cũng như khơng gian. Họ là những kẻ hồn tồn hướng ngoại chứ khơng phải
hướngnội.Thayvìnhìnvàobảntínhcủaconngườitừtrongvànắmlấynó,họnỗlựcmộtcáchkháchquan
đểhịagiảinhữngxungđộtnhịngunmàhọnhậnratrênbìnhdiệncủatrínăng.Cịnvềchínhconngười,
tơixinđượctríchdeRougemont.Theoơng:
Conngườilàgọivàthưa,nólàhànhđộngchứkhơngphảisựkiệnhayđốitượng,vàsựphântíchhồn
tồncácsựkiệnvàđốitượnghẳnsẽkhơngbaogiờđemlạimộtchứngcớhiểnnhiênvềnó.(tr50)
Conngườikhơngbaogiờởđâyhaykia,màởtrongmộthoạtđộng,ởtrongmộtcăngthẳng,ởtrongmộtsự
bồngbộtcầnđượctựdohơnđểlàmcănnguồncủamộtsựqnbìnhthoảimáinhưcáicảmxúcmàmột
tácphẩmcủaBachgâychota.(tr55)
Câunóinghehay.ConngườiđúngthậtlàcáimàdeRougemontmơtảvàtươngđươngvớicáimàcácđệ
tửPhậthẳnnóivềatman,“hoạidiệt(visankara)”.NhưngđiềumàcácnhàĐạithừathấymuốnhỏitácgiả
củatríchvăndẫnởtrênlà:“Ơnglàaiđểmànóitấtcảnhữnglờihayđẹpnàytừquanđiểmkháiniệm?
Chúngtơimuốnhộikiếnvớiơngmộtcáchđíchthân,cụthể,hayhiệnthực.Khiơngnói:‘Ngàynàotơicịn
sống,tơisốngtrongmâuthuẫn’,cái‘tơi’nàylàai?Khiơngbảochúngtơilàcáimâuthuẫnnềntảngcủa
conngườiphảiđượcthaythếbằngđứctin,ailàkẻtheocáiđứctinnày?Ailàkẻthểnghiệmcáiđứctin
này?Ngồiđứctin,kinhnghiệm,xungđột,vàkháiniệmhóahẳnphảicómộtconngườisốnglàmtấtcả
nhữngthứấy”.
ĐâylàcâuchuyệnvềmộtThiềnsưmộtcáchtrựctiếpcụthểđặtngóntaycủamìnhngaytrênconngườivà
chongườitravấnngàithấynóthếnào.NhàsưmàsaunàyngườitagọilàHồngBáHiVận(tịch850),
mộttrongnhữngThiềnsưvĩđạiđờiĐường.Mộtlầnvịquansátsứđịaphươngđếnthămtựviệndướikhu
quảnhạtcủaơng.Vịtrụtrìdắtơngđixemcácnơitrongtựviện.Khihọđếnmộtcănbuồngcótrưnghình
củacácvịtrụtrìkếnhau,ơngquanchỉchândungmộtvịvàhỏivịtrụtrì:“Aiđây?”.Vịtrụtrìđáp:“Ngài
trụtrìqcố”.Câuhỏithứhaicủaơngquanlà:“Đâylàchândung,thếconngườiơngtađâu?”.Câunàyvị
trụtrìkhơngtrảlờiđược.Tuynhiên,ơngquancứnằngnặcđịingườitaphảiđápcâuhỏicủamình.Vịtrụ
trìthấtvọng,vìơngkhơngtìmraaitrongnhómđệtửcủamìnhcóthểthỏamãnơngquanđược.Cuốicùng

ơngchợtnhớramộtnhàsưlạgầnđâyđếnchùaxinởtrọvàhầuhếtnhữngthìgiờrảnhchỉloqtvàgiữ


sânchùangănnắp.Vịtrụtrìnghĩrằngngườilạnày,trơnggiốngmộtThiềnsư,biếtđâucóthểtrảlờiơng
quanđược.Ngườitagọinhàsưấyvàovàgiớithiệuchoơngquan.Vịnàykínhcẩnbạchvớinhàsư.
“Thưathầy,rủithaynhữngvịquanhđâykhơngsẵnlịngđápcâuhỏimỗ.Vậyngàicósẵnlịngtừbiđểcảm
nhậncâutrảlờikhơng?”
Nhàsưnói:“Câuhỏicủaơngthếnào?”
Ơngquankểchosưnghetấtcảnhữnggìđãxảyravàlặplạicâuhỏi:“Đâylàchândungcủavịcựutrụtrì
thếcịnconngườiđâu?”
Nhàsưlậptứckêulên:“Nàyquan!”
Vịquanđáp:“Dạ,thưathầy!”
“Ơngtađâu?”.Đólàgiảiđápcủanhàsư.
Cácnhàkhoahọc,kểcảcácnhàthầnhọcvàtriếthọc,thíchkháchquanvàtránhtrởnênchủquan,bấtcứ
điềuđócónghĩalàgì.Vìhọkhưkhưbámlấycáiquanđiểmrằngmộtphánngơnchỉđúngkhinóđược
đánhgiáhayxácnhậnmộtcáchkháchquanchứkhơngphảiđượcthểnghiệmmộtcáchchủquanhayriêng
tư.Họqnmấtcáisựkiệnrằngmộtconngườisốngbấtdidịchmộtcuộcđờiriêngtưchứkhơngphảimột
cuộcđờiđượcđịnhtínhtheokháiniệmhaykhoahọc.Dùngườitacóđưaracáiđịnhnghĩađíchxáchay
kháchquanhaytriếtlýcáchmấyđinữa,conngườicũngkhơngsốngcáiđịnhnghĩanàymàchínhđờisống,
vàchínhđờisốngnàymớilàchủđềnghiêncứucủaconngười.Kháchquantínhhaychủquantínhkhơng
phảilàvấnđềởđây.Điềuquanhệsinhtửnhấtchotalàtựkhámphára,mộtcáchriêngtư,xemđờisống
nàyởđâu,phảisốngnóthếnào.Conngườitựtrikhơngbaogiờmêlýthuyếthóa,khơngbaogiờviếtsách,
khơngbaogiờbậntâmchỉdạyngườikhác,hắnlnlnsốngcuộcđờiđộcđáo,cuộcđờisángtạotựdo
củamình.Nólàgì?Nóởđâu?Cáingãtựtritừbêntrongchứkhơngbaogiờtừbênngồi.
NhưchúngtathấytrongcâuchuyệngiữaHồngBávàơngquannày,chúngtathườngthỏamãnvớicáihình
bónghaycáitươngtựvàtưởngtượngrằngconngườichết,qnkhơnghỏicâuhỏigìmàơngquanhỏi:
“Đâylàhình,thếcịnconngườiđâu?”.Diễndịchcảcâuchuyệnbằnglốinóihiệnđạicủachúngta;“hiện
hữu (kể cả con người) sở dĩ được duy trì là nhờ không ngớt biến chế ra những giải pháp tương đối và
nhữngthỏahiệpthuậnlợi.Ýniệmvềsinhtửlàmộtgiảipháptươngđốivàmiêuhọachândunglàmộtthỏa
hiệpthuậnlợi,tìnhcảm.Nhưngđốivớisựhiệndiệncủamộtnhâncáchsốngđộngthựcsự,thìkhơngcó

nhữngcáinhưthế,chonêncâuhỏicủaơngquan:“Conngườiởđâu?”HồngBálàmộtThiềnsưvàthức
tỉnhơngtangaykhỏimộtthếgiớikháiniệmnhưmơbằngtiếnggọi:“Nàyquan!”.Câutrảlờiđếnlậptức:
“Dạ,thưađạiđức!”.Tathấyởđâycảconngườinhảyvọtkhỏiphạmvicủaphântích,trừutượng,vàkhái
niệmhóa.Khihiểuđượcđiềunàytabiếtconngườiởđâu,hắnởđâu,vàcáingãởđâu.Nếuconngườichỉ
đượcđồnghóavớimộthànhđộngchứkhơnggìhơn,nókhơngphảilàmộtconngườisốngđộng,nólàmột
conngườikháiniệmhóa,nókhơngphảilàcáingãcủatơi,cũngchảphảilàcáingãcủabạn.
TriệuChâuTùngThẩm(778-897)cómộtlầnơngtănghỏiSư:“Cáingãcủatơilàgì?”.TriệuChâuđáp:
“Chúđãăncháobuổisángchưa?”.“Thưađã”.TriệuChâumớibảoơngta:“Nếuvậyđirửabátđi!”.Ăn
làmộthànhđộng,rửalàmộthànhđộng,nhưngcáiThiềnmuốnlàchínhkẻhànhđộng,chínhkẻănvàkẻ
rửa làm các hành động ăn và rửa; và trừ phi ta nắm được con người này trên mặt hiện hữu hay kinh
nghiệm,takhơngnóivềhànhđộngđược.Ailàcáikẻýthứcsựhoạtđộng?Vàailàcáikẻtruyềnđạtcái
sựkiệnýthứcnàychoơng?Vàơnglàaiđểmànóitấtcảsựviệcnàykhơngchỉchochínhmìnhmàchotất
cảnhữngngườikhác?“Tơi”,“ơng”,“cơ”,hay“nó”-đềulàmộtđạidanhtừthaychomộtcáigìđằngsau.
Cáigìnàylàai?
MộtơngtăngkháchỏiTriệuChâu:“Cáingãcủatơilàgì?”.TriệuChâuđáp:“Ơngcóthấycâytrắcbá
ngồisânkhơng?”.KhơngphảilàcáihànhđộngthấymàlàngườithấylàcáimàthầyTriệuChâumuốncó.


Nếungãlàtrụccủanhữngcuộnhìnhxốyốcvàkhơngbaogiờbịkháchthểhóahayhiệnthựchóa,nóvẫn
cóđó,vàThiềnbảotanắmlấynóbằngđơitaykhơngvàđưachothầyxemcáikhơngthểnắmđược,khơng
đốitượnghóađược,haybấtkhảđắc(Phạn:anupalabdha).TathấycáitươngphảngiữaThiềnvàkhoahọc
nằmởđây.TuynhiêntaphảinhớrằngThiềnchẳngchốngđốigìlốinhậnthứcthựctạicủakhoahọc;Thiền
chỉmuốnbảocácnhàkhoahọcrằnglốinhậnthứccủahọkhơngphảilàlốiduynhấtmàcịncómộtlối
nhậnthứckhácmàThiềncholàtrựctiếphơn,nộitâmhơn,thựcvàriêngtưhơn,màhọcóthểgọilàchủ
quannhưngnókhơngchủquantheonhưhọmệnhdanhhayđịnhnghĩa.
Con người, cá nhân, ngã, và bản ngã - tơi dùng những chữ ấy trong giảng thuyết này như là đồng nghĩa
nhau.Conngườithìcótínhcáchđứclýhayđộngnăng,cánhânthìtươngphảnvớibấtcứmộtthứcnhóm
nàođó,bảnngãcótínhcáchtâmlý,cịnngãthìvừacótínhcáchđứclýlẫntâmlývàcũngcócảmộtý
nghĩatơngiáo.
Từ quan điểm Thiền, cái độc nhất, có tính cách tâm lý, làm nổi bật cái kinh nghiệm về ngã là nó thấm

nhuầnvớicáicảmgiáctựtrị,tựdo,tựquyết,vàsauhếtlàsángtạo.BàngcưsĩhỏiMãTổĐạoNhất(tịch
788):“Ailàkẻchẳngcùngvạnpháplàmbạnlữ?”.MãTổđáp:“Đợikhinàoơngmộthớpuốngcạnnước
Tâygiangtasẽchoơngbiết”.Đólàcáithứthànhtíchmàngãhayconngườithànhtựuđược.Nhữngnhà
tâmlýhaythầnhọcnóivềcáimớcáctrigiáchayấntượngkếtiếp,hayvềýniệm,hayvềngunlýđồng
nhấthaycáitổngthểnăngđộngcủakinhnghiệmchủquan,hayvềcáitrụcphihiệnthựccủanhữnghoạt
độngtrínãocủaconngườilànhữngngườiđangchạytheomộtchiềuhướngđốinghịchvớichiềuhướng
củaThiền.CàngchạydữhọcàngxaThiền.Dođó,tơinóirằngkhoahọchayluậnlýthìkháchquanvàly
tâmtrongkhiThiềnchủquanvàhướngtâm.
Cóngườiđãnói:“Tấtcảmọicáibênngồibảovớicánhânrằnghắnkhơnglàgìcả,trongkhitấtcảmọi
cáibêntrongthuyếtphụchắnrằnghắnlàtấtcả”.Đâylàmộtcâunóiđángchúý,vìđólàcáicảmgiácmà
mọingườichúngtađềucảmthấykhingồinlặngvànhìnsâuxavàomiềnsâuthẳmnhấtcủahiệnhữu
mình.Cómộtcáigìchuyểnđộngởđóvàhẳnsẽthầmthìchotabằngmộtgiọngcịnnhỏnhẹhơnrằngta
khơngsinhravơích.Tơilạicóđọcđượcởđâuđó:“Tabịthửtháchmộtmình;mộtmìnhtađivàosamạc;
mộtmìnhtabịthếgiangạtbỏ”.Nhưngmộtngườihãymộtlầnnhìnvàonộitâmmộtcáchhếtsứcchân
thành,thìlúcấyhắnsẽnhậnrarằnghắnkhơngcơđơn,trơtrọi,vàbơvơ;ởtronghắncómộtcáicảmgiác
nàođóvềmộtsựđơnđộcuynghiđườngbệ,mộtmìnhmìnhvớimìnhthếnhưnglạikhơngcáchbiệtvới
đời.Cáihồncảnhđộcđáonày,rõrệthaykháchquanmâuthuẫn,xảyđếnkhihắnnhậnthứcthựctạitheo
lốiThiền.Hắncảmthấythếlàdocáitínhchấtsángtạohayđộcđáothểnghiệmriêngtưmàhắnlàthếkhi
hắnvượtquacõivựccủatrínăngvàtrừutượng.Sángtạotínhkhácvớinăngđộngtínhthuầntúy.Đólàấn
chứngcủacáitácnhântựquyếtmàtagọilàngã.
Cátínhcũngquantrọngtrongviệcphânnhậnngã,nhưngnómangnhiềutínhchấtchínhtrịvàđứclýhơnvà
nốikếtchặtchẽvớiýniệmtráchnhiệm.Nóthuộcvềlĩnhvựccủanhữngcáitươngđối.Nócóxuhướng
liênkếtvớicáiquyềnnăngchấpkỷ.Nólnlnýthứccáckẻkhácđếncáimứcđộbịchếngựbởihọ.Ở
đâuchủnghĩacánhânđượcnhấnmạnh,ởđócáicảmgiáchỗtươngcâuthúchaycăngthẳngngựtrị.Ởđây
khơngcótựdo,khơngcótựnhiên,màcómộtkhơngkhíhaycấmchếsâuxa,nặngnề,đànápvàđènénức
chếngườitavàkếtquảlàđủthứhỗnloạntâmlý.
Tiếntrìnhcáthểhóalàmộttừngữkháchquanphânbiệtngườinàyvớingườikia.Khisựphânbiệtcótính
cáchđộchữu,sựkhátvọngquyềnlựcngócđầudậyvàthườnglàtrởnênkhơngthểkềmchếđược.Khinó
khơngmạnhqhaykhinóítnhiềutiêucực,ngườitahếtsứcýthứcđượcsựhiệndiệncủanhữngbình
phẩmhaychỉtrích.Cáiýthứcnàyđơikhiđẩychúngtavàomiệngcủasựnơlệkhốnnạn,khiếnchúngta

nhớđếnSartorResartuscủaCarlyle.“Triếtlýquầnáo”làmộttriếtlýcủathếgiớibiểuhiệnởđótấtcả
mọi người ăn mặc vì tất cả mọi người khác để mình xuất hiện khác hơn là chính mình. Điều ấy thú vị.
Nhưngkhinóđixaq,tamấtđicáiđặctínhcủamình,khiếntatrởnênlốbịch,vàbiếnthànhmộtcon


khỉ.
Khicáiphươngdiệnnàycủangãtrởnênqnổibậtvàchunchế,cáichânngãbịđẩyluivàthườngbị
giảmtrừthànhmộtphithựcthể,thếcónghĩalànóbịđènén.Vàchúngtathìaicũngbiếtđènéncónghĩa
làgì.Vìcáivơthứcsángtạokhơngbaogiờcóthểbịđènén;thếnàonócũngbắttabiếtđếnnó.Khinó
khơngbắttabiếtđếnnóbằngcáchtựnhiêncủanó,nósẽphátấtcảmọitrởngại,khithìcótínhcáchkịch
liệtkhithìcótínhcáchbệnhlý.Cáchnàođinữathìcáingãcũngkểnhưtiêudùngvơphươngcứuvãn.
Ưutâmvềsựkiệnnày,ĐứcPhậttunbốgiáolýannattahayninàtmahayvơngãđểthứctỉnhchúngta
khỏigiấcmộngcủasựtướng.Tuynhiên,Thiềntơngkhơnghồntồnthỏamãnvớilốitrìnhbàycóhơitiêu
cựccủaĐứcPhậtvềgiáolýấy,vàrataybiểuthịnómộtcáchhếtsứctíchcựcvàtrựctiếpđểcácPhậttử
khơnglầmlẫntrongviệcnhậnthứcthựctại.TahãyđưamộtthídụtừLâmTếNghĩaHuyền(tịch867).
MộthơmSưthượngđườngnói:“Trongkhốithịtđỏlịmcómộtvơvịchânnhân,thườngravàongaytrước
mặtcácơng.Vịnàochưaxácthựcđượcđiềuấy,thửcốnhìnxem!”
Lúcấycómộtơngtăngbướcrahỏi,“Thếnàolàvơvịchânnhân?”
SưbướcxuốngThiềnsàng,túmlấyơngtăngnói:“Nóiđi!Nóiđi!”
Ơngtăngvừađịnhtrảlời,Sưđẩyơngtaranói:“vơvịchânnhânmớithậtlàmộtcáiquecứtkhơ!”
Thượngđườngvân,Xíchnhụcđồnthượnghữunhấtvơvịchânnhân,thườngtùngchữđẳngchưdiệnmơn
xuấtnhập,vịchứngcứgiảkhánkhán.Thờihữutăngxuấtvấn,nhưhàthịvơvịchânnhân.SựhạThiền
sàngbảtrụvân,đạođạo.Kỳtăngnghĩnghị,sưtháckhaivân,vơvịchânnhânthịthậpmacànthỉquyết.
“Vơvịchânnhân”làtừngữcủaLâmTếđểchỉngã.Giáolýcủangàihầunhưchunbiệtquanhcáinhân
hayngườinày,màđơikhitagọilàđạonhân.CóthểnóingàilàvịThiềnsưđầutiêntronglịchsửtưtưởng
ThiềnTrungHoahùnghồnxácnhậnsựhiệndiệncủanhânnàytrongmọigiaiđoạnsinhhoạtnhânsinhcủa
chúngta.Ngàikhơngbaogiờnảnlịngviệcchỉdạycácđệtửnhậnthứcchođượccáinhânhaychânngã.
Chânngãlàmộtthứngãsiêuhìnhđốinghịchvớicáingãtâmlýhayđứclýthuộcvềmộtthếgiớitươngđối
hữuhạn.NhâncủaLâmTếđượcđịnhnghĩalà“vơy”hay“khơnglệthuộcvào”,hay“khơngmangyphục”
tấtcảnhữngcáiấykhiếntanghĩđếncáingã“siêuhình”.

VớicâunóisơbộnàytahãytiếptụctríchLâmTếdàihơnvàquanđiểmcủangàivềnhânhayngơingười
hayngã,vìtơithấyởđâyngàibàytỏhếtsứchùngbiệnvàmộtcáchthấusuốtvềchủđềvàhẳnsẽgiúpta
hiểukháiniệmcủaThiềnvềngã.
LâmTếnóivềngã,hay“kẻhiệnhữu,vàogiâyphútnàyngaytrướcmặtchúngta,đơnđộcchiếudiệu,đầy
đủýthứclắngnghebàithuyếtphápnày”.
1
[SaukhinóivềtamthâncủaPhật(trikàya)LâmTếnóitiếp].Rõnhữngthứấychỉlànhữngchiếcbóngchư
đạiđức!Cácơngphảibiếtrằngcáingười(nhân)chơiđùavớinhữngchiếcbóngnày,làcănnguồncủachư
PhậtkhắpmọinơilànơiquytúccủacáckẻtheoĐạo.
Cáisắcthântứđạicủaơng,khơngbiếtnóiphápnghepháp;tìvịganmậtcủaơng,khơngbiếtnóipháp
nghepháp;hưkhơngkhơngbiếtnóiphápnghepháp.Thếthìcáigìbiếtnóiphápnghepháp?Đólàcáirõ
rõràngràngtrướcmắtơng,khơnghìnhđoạn,sángtỏ,đólàcáibiếtnóiphápnghepháp.
Nếuthấyđượcnhưthế,thìơngchẳngcịnkhácbiệtgìvớiPhật,tổ.Kẻthấyđượcnhưthếthìtấtcảmọithời
chẳnglúcnàobịgiánđoạn.Bấtcứchỗnàochúngtađểmắtđếnđềulàhắn.Chỉvìtìnhýsinhmàtríhuệ
giáncách;tưtưởngbiếnđổimàthựcthểsaibiệt.Chonênbịlnhồitrongbacõi,chịuđủthứđaukhổ.
TheochỗthấycủaSưnúitơi,chẳngcógìsâuxahơnkẻnày,chínhvìthếmàkhơngaimàkhơngđượcgiải
thốt.


HỡicácĐạolưu,tâmphápvơhìnhmàthơngqnmườiphương.Ởmắtgọilàthấy;ởtaigọilànghe,ở
mũigọilàngửi;ởmiệngthìđàmluận;ởtaythìcầmnắm,ởchânthìđilại.
2
HỡicácĐạolưu,kẻhiệnlúcnày,trướcmắtchúngta,sángtỏ,đơnđộc,rõrõràngràng,đanglắngnghe,kẻ
nàychẳngtrệởbấtcứchỗnào,thơngqnmườiphươngtựtạitrongbacõi.Vàotấtcảcáccảnhgiớisai
biệt,màcũngkhơnghềbịchuyểnbiến.
KẻấytrongmộtsátnađivàoPhápgiới.GặpPhậtnóiPhật,gặptổnóitổ;gặpLahánnóiLahán,gặpngạ
quỉnóingạquỷ.
Vàokhắpmọinơi,langbạtcácquốcđộ,giáohóacácchúngsinhmàchưatừnglìanhấtniệm.
Ởbấtcứnơinàocũngthanhtịnh,ánhsángthấunhậpmườiphương,vạnphápnhấtnhư.
3

Hỏi:Thếnàolàkiếngiảichânchính?
Sưnói:Chínhơnglàkẻvàotấtcảmọicảnhgiới:vàophàmvàothánh,vàonhiễmvàotịnh;vàoquốcđộ
củachưPhật,vàolâucáccủaDiLặc,vàoPhápgiớicủaTìLơGiáNa;vàbấtcứđâuơngcũngthểhiện
mộtquốcđộchịuđịnhluậtthànhtrụhoạikhơng.
ĐứcPhậtxuấtthế,chuyểnđạipháplnhồinhậpNiếtbàn.Chẳngthấycótướngmạođếnđi.Tìmkiếm
dấuvếtsinhtửcủangàichẳngthểnàomàđược.
BènvàoVơSinhPhápgiới,khắpnơidulýquốcđộ.VàoHoaTạngthếgiới,thấytấtcảcácphápkhơng
tướngđềuchẳngcóthựcpháp.Chỉcókẻđạonhânvơynghepháp,kẻấylàmẹcủachưPhật.
Nhưthế,Phậttừnơivơy(khơnglệthuộc)sinh.Nếungộđượcvậy,Phậtcũnglàvơđắc.
Nếuthấyđượcnhưvậy,làchânchínhkiếngiảiđấy.
Kẻhọckhơngrõđượcđiềuấy,chấptrướcdanhcú,bịcáidanhphàmthánhấytrởngại.ConmắtĐạobị
chechướngnhưvậy,thìkhơngthểnàothấyĐạophânminhđược.
Ngaycảmườihaiphầngiáo,cũngchỉlàlờinóibiểuhiện.Kẻhọckhơnghiểu,bènyvàocácdanhcúbiểu
hiệnnàymàsinhhiểubiết.Thảyđềulàdựavàomộtcáigì,nênrơivàonhânquả,chưathốtkhỏisinhtử
củabacõi.
Nếuơngmuốnliễuđượcsinhtửkhứtrụ,tựdothốtkhỏichấptrước,phảinhậnbiếtcáingười(nhân)hiện
đangnghepháp.Kẻấykhơnghìnhkhơngtướng,khơnggốckhơngrễ,chẳngnơingưngtrụ,sốngđộngvơ
cùng.
Đápứngđủthứtrạnghuống,thithiếtcáchànhvicủamình,màchỗdụnglạilàkhơngcóchỗ.Chonêntìm
lạicàngxa,cầucàngsaiqi.Gọikẻấylà“bímật”.
4
DuycókẻhiệnđangnghepháptrướcmắtcácĐạolưu,vàolửakhơngbịthiêu,vàonướcchẳngbịchìm,
vàobanẻođịangụcnhưvàovườnngắmcảnh,vàocõicủangạquỷsúcsinhmàchẳngphảichịubáo.Tại
saolạinhưvậy?Vìchẳngcóphápnàođểghétvậy.
Nếuơnguthánhghétphàm,ơnghẳnbịtrơinổitrongbiểnsinhtử.Phiềnnãodotâmmàcó;vơtâmphiền
nãotróibuộcai?Đừngbậnphânbiệtchấptướng,tựnhiênđắcĐạotrongkhoảnhkhắc.Ơngcịnchorằng
bơnbatheokẻbêncạnhmàhọcđược,trongbakỳkiếprốtcuộcthếnàocũngquayvềsinhtử.Chẳngbằng
vơsựquayvềchốntùnglâm,lêngócgiườngmàngồikhoanhchân.
5



HỡicácĐạolưu!Cácơnghiệngiờđangnghephápđâykhơngphảilàtứđạicủacácơng,màlàkẻsửdụng
đượctứđạicủacácơng.Nếucóthểthấyđượcnhưvậy,thìcácơngcóthểđilạitựdo.Theochỗthấycủa
Sưnúitơi,đừngcóhiềmphápnàocả.
6
Sưdạychúngrằng:
NhưngườihọcĐạobâygiờcầnphảitựtin.Đừngtìmcầubênngồi.Nếutìmcầubênngồichỉtổbịcác
trầncảnhvơíchlơikéođềuchẳngcịnbiệnđượctàchính.Giốngnhưcótổ,cóPhật,nhưngthảyđềulà
nhữngdấutíchcủangơngiáo.Cóngườiđềramộtcâunói,hoặctừnơiẩnhoặctừnơihiểnđềra,cácơng
bènsinhlịngnghi.Qntrời,qnđấtlăngxăngtìmhỏingườibêncạnh,vẫnvơcùnghoangmang.Dođó
màkẻđạitrượngphuchẳngmàngđiluậnchủluậntặc,luậnthịluậnphi,luậnsắcluậntài,luậnchuyệnnhàn
rỗichoquangày.
Sưnúitơiởđâychẳngluậntăngtục.Nhưngmàcókẻđếntơiđềubiếtrõhắn,dùhắntừnơinàolại.Hễcó
thanhvăndanhcú,thảyđềulàmộnghuyễn.Tơichỉthấyconngườicưỡicáccảnh,kẻấylàhuyềnchỉcủa
chưPhậtvậy.
PhậtcảnhkhơngthểtựxưngtalàPhậtcảnh.Chínhlàkẻvơđạonhânnàycưỡicảnhmàxuấthiện.
NếucóngườiđếnhỏitơilàmuốncầuPhật,tơitứcứnghợpvớicảnhthanhtịnhmàxuấthiện.Cóngườihỏi
tơiBồTát,tơitứcứnghợpvớitừbi(maitrìhaykaruna)màxuấthiện.Nếucóngườiđếnhỏitơibồđề
[haygiácngộ],tơitứcứnghợpvớitịnhdiệucảnhmàxuấthiện.Cảnhthìvạnloạisaibiệt,nhưngNhânthì
khơngsaibiệt.Chonên[nói,]“[cáiấy]ứngvậthiệnhình.Nhưmặttrăngphảnchiếutrongnước”.
[Cólẽcầnvàilờigiảithích.ThượngĐế,khinàongàivẫncịnởtrongchínhngài,làchủthểtínhtuyệtđối,
chínhsùnyatà(tínhkhơng).Tuynhiên,ngaykhingàibắtđầuvậnhành,ngàilàđấngsángtạo,vàthếgiới
vớicáccảnhhuốnghayđiềukiệnbiếnthiênvơcùngcủanótiếnhóa.ThượngĐếngunthủyhayThiên
Tínhđãkhơngbịbỏlạitrongcáiđơnđộccủangài,ngàiởtrongcáiđadạngcủasựvật.Chínhqtrình
suyluậncủaconngườilàthờigianrấtthườnglàmchúngtaqnngàivàđặtngàibênngồithếgiớithời
gian, khơng gian và nhân quả của ta. Thuật ngữ Phật giáo bề ngoài rất dị biệt với thuật ngữ Kitô giáo,
nhưng khi chúng ta đi vào khá sâu xa chúng ta thấy hai dòng chạy ngang nhau hay chảy ra từ cùng một
nguồn].
HỡicácĐạolưu,thiếtyếuphảicóđượcchânchínhkiếngiảiđểcácvịcóthểhồnhhànhkhắpthiênhạmà
khơngbịcáibọntinhmịkia[nghĩalà,cáclãnhtụThiềngiảmạo]hoặcloạn.

Vơsựấylàkẻqnhân,cứđừngtạotácgìcả,chỉcứbìnhthườngthơi.
Khicácơnglohướngrangồikiếmtaychânmìnhởnhữngkẻbêncạnh[nhưthểcácơngkhơngcónósẵn
nơimình]làcácơnglầmrồiđấy.CácơnglocầuPhật,Phậtchỉlàmộtdanhhiệu.Thếcácơngcóbiếtcái
kẻlăngxăngtìmkiếmđóchăng?
BađờimườiphươngcácPhật,tổxuấthiện,cũngchỉvìcầupháp.NhưbâygiờcáckẻtheoĐạothamhọc
cũngchỉvìcầupháp.Đắcphápmớilàxong.Chưađắcđượcphápthìvẫnynhưxưalnhồitrongnăm
nẻo.
Pháplàgì?PháplàTâmpháp.Tâmphápvơhìnhthơngqnmườiphương,hiệncáidụngcủanóngay
trướcmắtta.Ngườitatinkhơngnổi,bènxoayranhậndanhnhậncú,quayvàovăntựmàcầuýnghĩalường
Phậtpháp.Thậtlàđấttrờixacách.
HỡicácĐạolưu!Sưnúitơithuyếtpháp,thuyếtphápgìvậy?Ấylàthuyếttâmđịapháp,cáiphápđivào
phàm,đivàothánh,đivàotịnh,đivàouế,đivàochân,đivàotục.
Điểmchínhyếulàcácơngkhơngphảichântụcphàmthánh,màcácơngcóthểgáncáidanhchochântục


phàmthánh.Chântụcphàmthánhđốivớingười(nhân)nàykhơnggánchocáidanhđược.
HỡicácĐạolưu!Nhưcácơngmànắmđược[cáichânlýnày]thìthahồmàdụngnó.Đừngcóchấptrước
vàodanhtự.Ấygọilàhuyềnchỉ.
8
Kẻcócănkhílớnmộtmạchkhơngbịngườikhácmêhoặc.Bấtcứởđâucũnglàmchủđượcchínhmình.Ở
chỗnàocũngthểhiệnđượcchânlý.
Cácơngmộtniệmkhởinghitứclàmađãvàotâm.NhưkhimàBồTátkhởinghilàlúcconmasinhtửcó
cơhội.Chỉcầndứtbặtđượcniệm,chứđừngtìmcầubênngồi.
Sựvậtđếnhãyqnchiếu.Ơngchỉcứtincáikẻhiệnthờidụngnó,chứmộtsựcũngchẳngcó.
Cácơngmộtniệmsinhtâm,bacõitứctùydunbịcảnhphânthànhsáutrần.Nhưcáichỗứngvớicảnhmà
dụngcủacácơnghiệnthời,cácơngcịnthiếugìnữa?
Trongmộtsátnabènvàotịnhvàouế,vàolâucáccủaDiLặc,vàoTamNhãnquốcđộ.Dulýnơinơi,chỉ
thấykhơngdanh.
Đạolưu,thànhthụcvớimìnhthậtlàđiềukhó!Phậtphápthâmsâuhuyềnảo,nhưngmộtkhihiểuđượcnó
lạidễdànglàmsao!Sưnúitơibỏngàynóirõrachohọ,nhưngmàkẻhọcđườngnhưchẳnghềlưuý.Cả

trămcảngànlầnhọdẫmlênnó,thếmàđốivớihọnóvẫnnhưbóngtối.
[Pháp]khơnghìnhtướng,nhưnglạirõrõràngràngđơnđộcchiếuhiện!Kẻhọctinkhơngnổi,bènquay
vàodanhtựchữnghĩamàsinhhiểu.Mấttoinửatrămnămváccáitửthiđitừkẻnàyđếnkẻkhác.Váccái
bầuhưdanhmàngượcxikhắpthiênhạ.Khigiàydépmịnmỏitửvươngđếnhỏi,ắtcóngàyấyvậy.
Hỡicácđạiđức,khisưnúitơibảoquayrangồimàcầunàocópháp,cácngườihọckhơnghiểu,bèn
hướngvàotrongmàlấylàmhiểubiết.Bèndựavàotườngmàngồi,lưỡidínhvớikhẩucáitrên,trạmnhiên
bấtđộng.HọchấpđólàPhậtphápcủacáctổ.Mớilầmlớnchứ.Nếucácơngchấpcảnhbấtđộngthanh
tịnhlàđúng,tứclàcácơngnhậnvơminhlàmchủnhân.Cổnhânnói:“Cáihangsâutốiđencủacảnhtrạm
nhiên,thậtlàđángsợ”.Ấylàđiềuđóvậy.Nếucácơnglạinhậncảnhđộngkialàđúng,tấtcảcácthảomộc
đềubiếtđộng.LàmsaomàgọilàĐạođược.Độnglàphongđại,bấtđộnglàđịađại.Độngvàbấtđộngđều
khơngcótựtính.
Nếucácơngquayvàochỗđộngmàbắtnó,thìnólạiquayvàochỗbấtđộngmàđứng;nếucácơngquay
vàochỗbấtđộngmàbắtnó,thìnólạiquayvàochỗđộngmàđứng.Thínhưconcálặndướisuốicưỡi
sóngmàtựnhảy.Cácđạiđứcđộngvàbấtđộnglàhailoạicảnh[nghĩalàhaiphươngdiệncủacáingãkhi
tanhìnnómộtcáchkháchquan].CũngchínhlàVơYĐạoNhândụngcáiđộngvàcáibấtđộng.Nhưcác
ngườihọcởchưphươngđến,Sưnúitơiởđâydùngbaloạicănkhímàđốnđịnh.Nhưkẻthuộccănkhí
trunghạđến,tơibènđoạtcảnhcủahọmàchẳngtrừphápcủahọ;kẻthuộccănkhítrungthượngđến,tơibèn
đoạtcảcảnhlẫnpháp;nhưkẻthượngthượngcănkhíđến,tơibèncảnhphápnhânđềukhơngđoạt;nhưcó
ngườicókiếngiảixuấtcáchđếnSưnúitơibèntácdụngvớicảconngườimìnhchứchẳngtrảicănkhí.
Nàycácđạiđức,đếnchỗnàylàđiểmmànhữngngườihọcphảitậntâmrasức,vìnơiđâychẳngcóchỗđể
chomộthơithởđiqua.Nhưlàđálửanhưlàđiệnchớp,chỉnháymắtđãqua.Cặpmắtcủakẻhọcmàđịnh
độngtứcchẳngănnhằm.Tâmsođoliềnsai,niệmtưởngđộngtứctrái.Cóngườihiểuđược,mớibiếtnó
ngaytrướcmắtmình.
Nàycácđạiđứcmangbìnhbátvàcáitúiuếvật,chạykhắpđâykiacầuPhậtcầupháp.Cịncáikẻhiệngiờ
chạyquanhtìmkiếm-cácơngcóbiếthắnchăng?Hắnlàkẻsốngđộnglinhlợichỉcóđiềulàkhơngcógốc
rễgìcả.Nắmkhơngtụđượchắn,gạthắnchẳngtiêután.Càngtìmcầuhắncàngxacácơng.Khơngtìmcầu
thìhắnlạiởngaytrướcmặt.Linhâmhắnđầytaicácơng.Nếungườitakhơngtinluốnguổngtrămnăm.