TRƯỜNG ĐẠI HỌC TƠN ĐỨC THẮNG
Khoa KHXH&NV
Bộ mơn Lý luận chính trị

KINH TẾ CHÍNH TRỊ MÁC­LÊNIN

Dành cho bậc đại học – khơng chun lý luận chính 
trị
Mã mơn học: 306103

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KTTT

1


CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ 
ĐỘC QUYỀN TRONG NỀN KINH TẾ 
    
               THỊ TRƯỜNG

• Hai giai đoạn phát triển của CNTB
nh
a
r
t
 
h
n

ạ
Tự do c

yền
u
q
 
c
ộ
Đ

• Tính quy luật phát triển của CNTB từ cạnh tranh tự do  thành 
độc quyền
Tự do 
cạnh tranh
11/29/21

Tất 
yếu

Tích tụ, tập 
trung TB &    Tất 
yếu
       SX
CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KTTT

  ĐỘC 
QUYỀN
2



CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN 

TRONG NỀN KINH TẾ 

    
               THỊ TRƯỜNG
Cấu trúc chương IV

4.1. Quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền trong nền kinh 
tế thị trường (KTTT)
4.2. Độc quyền và độc quyền nhà nước trong nền kinh tế 
thị trường
4.2.1. Lý luận của Lênin về độc quyền trong nền kinh tế thị trường
4.2.2. Lý luận của Lênin về độc quyền nhà nước trong CNTB

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KTTT

3


CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ 
ĐỘC QUYỀN TRONG NỀN KINH TẾ  
   
               TH
Ị TR

ƯỜ
NG
Cấu trúc ch
ươ
ng IV

4.1. Quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền trong nền 
KTTT
 4.1.1. Cạnh tranh trong nội bộ ngành và sự hình thành giá trị thị trường 
 4.1.2. Cạnh tranh giữa các ngành và sự hình thành lợi nhuận bình quân 
  4.1.3. Tác động của cạnh tranh trong nền kinh tế thị 
trường 

4.2. Độc quyền và độc quyền nhà nước trong nền 
4.2.1. Lý luận của Lênin về độc quyền trong nền 
KTTT 

KTTT
4.2.1.1. Nguyên nhân hình thành và tác động của độc quyền
4.2.1.2.  Những  đặc  điểm  kinhtế  cơ  bản  của  độc  quyền  trong 
CNTB

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KTTT

4



CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ 
ĐỘC QUYỀN TRONG NỀN KINH TẾ  
   
               THỊ TRƯỜNG
Cấu trúc chương IV
4.2.2. Lý luận của Lênin về độc quyền nhà nước trong 
CNTB
4.2.2.1. Nguyên nhân ra đời và phát triền của độc quyền nhà 
nước trong CNTB
4.2.2.2. Bản chất của độc quyền nhà nước trong CNTB
4.2.2.3. Những biểu hiện chủ yếu  của độc quyền nhà nước 
trong CNTB
4.2.2.4. Vai trò lịch sử của chủ nghĩa tư bản
11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KTTT

5


11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

6


CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ 

ĐỘC QUYỀN TRONG NỀN KINH TẾ  
   
               THỊ TRƯỜNG

4.1. Quan hệ giữa cạnh tranh và độc quyền trong nền 
KTTT
Khái niệm: Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tranh quyết liệt 

giữa các doanh nghiệp nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi 
trong sản xuất và tiêu thụ hàng hóa để thu lợi nhuận cao nhất. 
Cạnh tranh trong nội bộ ngành
Phân loại cạnh 
Cạnh tranh giữa các ngành
tranh
Cạnh tranh hồn hảo, khơng hồn 
hCảạonh tranh giữa người bán với người mua, 
giữa những  người sàn xuất v.v…….

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KTTT

7


QUAN HỆ GIỮA CẠNH TRANH VÀ ĐỘC 
QUYỀN
Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu
tranh quyết liệt giữa những người sản

suất, kinh doanh hàng hóa nhằm giành
giật những điều kiện thuận lợi trong
sản xuất và tiêu thụ hàng hóa, để thu
được lợi nhuận cao nhất
Độc quyền là sự liên minh giữa các
doanh nghiệp lớn, nắm trong tay phần
lớn việc sản xuất và tiêu thụ một số
loại hàng hóa, có khả năng định ra giá
cả độc quyền, nhằm thu lợi nhuận độc
quyền cao
11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

8


QUAN HỆ GIỮA CẠNH TRANH VÀ 
ĐỘC QUYỀN

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

9


CẠNH TRANH GIỮA CÁC TỔ CHỨC ĐỘC 

QUYỀN VỚI CÁC DOANH NGHIỆP NGỒI ĐỘC 
QUYỀN

Hình Chi phối, thơn tính các DN
thức ngồi độc quyền
Độc quyền mua nguyên liệu
Biện đầu vào; độc quyền phương
pháp tiện vận tải; độc quyền tín
dụng
Mục Loại bỏ các đối thủ yếu thế ra
đích khỏi thị trường
11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

10


CẠNH TRANH GIỮA CÁC TỔ CHỨC ĐỘC 
QUYỀN

Hình
Cùng ngành, Khác ngành
thức
Biện
phá Thỏa hiệp, M&A, phá sản
p
Mục Hình thành các tập đồn độc
đích quyền lớn hơn

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

11


CẠNH TRANH TRONG NỘI BỘ CÁC TCĐQ

Hình Chiếm tỷ lệ cổ phần khống
thức chế
Biện
phá Thủ thuật tài chính, nhân sự
p
Mục Chiếm địa vị chi phối và
đích phân chia lợi ích lợi hơn
11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

12


CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ 
ĐỘC QUYỀN TRONG NỀN KINH TẾ  
   
               THỊ TRƯỜNG
4.2. Độc quyền và độc quyền nhà nước trong nền 

KTTT 
4.2.1. Lý luận của Lênin về độc quyền trong nền 
KTTT

4.2.1.1. Nguyên nhân hình thành và tác động của độc quyền
4.2.1.2.  Những  đặc  điểm  kinhtế  cơ  bản  của  độc  quyền  trong 
CNTB

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC QUYỀN
TRONG NỀN KTTT

13


NGUYÊN NHÂN HÌNH THÀNH ĐỘC QUYỀN
1. KHKT   NGÀNH MỚI  NSLĐ   TÍCH TỤ, TẬP TRUNG
SX
2. CẠNH TRANH GAY GẮT  DN VVN PHÁ SẢN, DN LỚN 
3. KHỦNG HOẢNG KINH TẾ 1973  DN QUY MÔ LỚN
4. HỆ THỐNG TÍN DỤNG   CƠNG TY CỔ PHẦN
5. CƠ CẤU KINH TẾ CÓ SỰ THAY ĐỔI DƯỚI TÁC ĐỘNG CỦA
CMKHKT, CÔNG NGHIỆP NẶNG DẦN CHIẾM ƯU THẾ

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT


14


• Lợi nhuận độc quyền: Là lợi nhuận thu
được cao hơn lợi nhuận bình quân, do sự
thống trị của các tổ chức độc quyền đem
lại.
• Gía cả độc quyền là giá cả do các tổ chức
độc quyền áp đặt trong mua và bán hàng
hóa.

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

15


TÁC ĐỘNG CỦA ĐỘC QUYỀN ĐỐI VỚI KINH TẾ

NHỮNG TÁC ĐỘNG TÍCH CỰC

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

16



TÁC ĐỘNG CỦA ĐỘC QUYỀN ĐỐI VỚI KINH TẾ

NHỮNG TÁC ĐỘNG TIÊU CỰC

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

17


4.2.1 NHỮNG ĐẶC ĐIỂM KINH TẾ CƠ BẢN CỦA
CNTBĐQ

1. Tập trung sx và các tổ chức độc quyền
2. Tư bản tài chính
3. Xuất khẩu tư bản
4. Sự phân chia thế giới về kinh tế giữa các tổ
chức độc quyền
5. Sự phân chia thế giới về lãnh thổ giữa các
cường quốc đế quốc
11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

18



1. TẬP TRUNG SẢN XUẤT VÀ CÁC TỔ CHỨC
ĐỘC QUYỀN
Tập trung sx phát triển đến 1 trình độ nhất
định, theo Lênin, sẽ tự phát dẫn thẳng tới ĐQ
Đó là vì:
Trình độ KT cao, qui mô sx lớn nên cạnh
tranh thêm khó khăn & có sức phá hoại lớn 
các xn lớn thỏa thuận & liên minh với nhau.
Sx hầu như đã tập trung vào 1 số ít xn lớn thì
việc thỏa thuận liên minh với nhau trở nên dễ
dàng hơn trước
11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

19


1. TẬP TRUNG SẢN XUẤT VÀ CÁC TỔ
CHỨC
ĐỘC QUYỀN
Vậy ĐQ là gì?
ĐQ là dựa trên 1 ưu thế nào đó về kinh tế thu được p siêu ngạch
tương đối ổn định và lâu dài.
- ĐQ trước CNTB hiện đại: dựa trên ưu thế chiếm hữu những cái
hiếm và quí (vd: địa tô độc quyền)
- ĐQ hiện đại: dựa trên cơ sở chiếm hữu đại bộ phận TLSX
→ khống chế sản xuất & tiêu thụ H²

→ thu p siêu ngạch

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

20


1. TẬP TRUNG SẢN XUẤT VÀ CÁC TỔ CHỨC
ĐỘC QUYỀN
TỔ
TỔCHỨC
CHỨCĐỘC
ĐỘCQUYỀN
QUYỀN––CÁC
CÁCHÌNH
HÌNHTHỨC
THỨCLIÊN
LIÊNMINH
MINH

Tổ chức liên minh
giữa các nhà tư bản
lớn, tập trung vào
trong tay phần lớn
việc sản xuất và tiêu
thụ một số loại hàng
hố, có khả năng định

ra giá cả độc quyền,
nhằm thu lợi nhuận
độc quyền cao.

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

21


1. TẬP TRUNG SẢN XUẤT VÀ CÁC TỔ CHỨC
ĐỘC QUYỀN
CÁC HÌNH THỨC LIÊN KẾT NGANG
Hình thức

Nội dung thỏa thuận

Lĩnh vực
độc lập

Dạng
điều phối

Ví dụ

Cartel (Đức)

Sản xuất cùng loại hàng

hóa, phân chia thị trường
tiêu thụ (sản lượng, thị
phần, giá cả)

Sản xuất,
thương nghiệp
và luật pháp

Hiệp nghị

OPEC

Syndicate
(Pháp)

Sản xuất cùng loại hàng
hóa, thống nhất tiêu thụ
hàng hóa và mua sắm
nguyên liệu

Sản xuất và
luật pháp

Ban quản
trị chung

BBC
Radio
Internati
onal


Trust (Mỹ)

Có mối liên hệ mật thiết
về sản xuất với cơ cấu
Hội đồng quản trị, cổ
đông – cổ phần – cổ tức

HĐQT thống
nhất chi phối
toàn bộ

Hội đồng
quản trị

Standar
d Oil
Trust

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

22


1. TẬP TRUNG SẢN XUẤT VÀ CÁC TỔ CHỨC
ĐỘC QUYỀN
CÁC HÌNH THỨC LIÊN KẾT DỌC

Hình thức

Cấu trúc

Ví dụ

Consortium

Kết hợp nhiều Syndicate,
Trust thuộc các ngành có
liên quan với nhau, cùng phụ
thuộc tài chính vào một
nhóm tư bản kếch xù

Airbus Industrie

Konzern

Độc quyền đa ngành có mối
liên hệ, với hàng trăm xí
nghiệp được phân bổ ở
nhiều nước

Nestlé S.A.

Conglomerat

Độc quyền đa ngành không
liên hệ, thu lợi nhuận bằng
kinh doanh chứng khoán


General Electric

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

23


1. TẬP TRUNG SẢN XUẤT VÀ CÁC TỔ
CHỨC
ĐỘC QUYỀN
MẠNG
MẠNGLƯỚI
LƯỚIDOANH
DOANHNGHIỆP
NGHIỆPVỪA
VỪAVÀ
VÀNHỎ
NHỎ

- Chuyên mơn hóa 
hệ thống gia cơng
- Có nhiều thế mạnh
trong sản xuất và
kinh doanh
11/29/21


CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT

24


1. TẬP TRUNG SẢN XUẤT VÀ CÁC TỔ
CHỨC
ĐỘC QUYỀN
ĐỘC
ĐỘCQUYỀN
QUYỀNỞ
ỞCÁC
CÁCNƯỚC
NƯỚCĐANG
ĐANGPHÁT
PHÁTTRIỂN
TRIỂN
CÔNG
CÔNGTY
TYĐA
ĐAQUỐC
QUỐCGIA
GIA

11/29/21

CHƯƠNG IV: CẠNH TRANH VÀ ĐỘC
QUYỀN TRONG NỀN KTTT


25