0

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

NGUYỄN THỊ TRANG NHUNG

QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VỀ MỐI QUAN HỆ
GIỮA VĂN HĨA VỚI KINH TẾ VÀ CHÍNH TRỊ

LUẬN VĂN THẠC SĨ HỒ CHÍ MINH HỌC

HÀ NỘI – 2014


1

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
HỒ CHÍ MINH

HỌC VIỆN BÁO CHÍ VÀ TUYÊN TRUYỀN

NGUYỄN THỊ TRANG NHUNG

QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VỀ MỐI QUAN HỆ

GIỮA VĂN HĨA VỚI KINH TẾ VÀ CHÍNH TRỊ

Ngành: Hồ Chí Minh học
Mã số: 60 31 02 04

LUẬN VĂN THẠC SĨ HỒ CHÍ MINH HỌC

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. Bùi Đình Phong

HÀ NỘI – 2014


2

Luận văn đã được sửa chữa theo khuyến nghị của Hội đồng
chấm luận văn thạc sĩ.
Hà Nội, ngày 13 tháng 11 năm 2014
CHỦ TỊCH HỘI ĐỒNG

PGS, TS. TRƯƠNG NGỌC NAM


3

LỜI CAM ĐOAN

Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của
riêng tôi. Kết quả nêu trong luận văn là trung thực. Những
kết luận trong luận văn chưa từng cơng bố trong bất cứ
cơng trình nào.


TÁC GIẢ LUẬN VĂN

Nguyễn Thị Trang Nhung


4

MỤC LỤC

MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1
Chương 1: QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA
VĂN HÓA VỚI KINH TẾ VÀ CHÍNH TRỊ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ
LUẬN ............................................................................................................................. 9
1.1. Một số khái niệm cơ bản .............................................................................9
1.2. Chủ nghĩa Mác – Lênin là cơ sở của quan điểm Hồ Chí Minh về mối quan
hệ giữa văn hóa với kinh tế và chính trị ...........................................................16
1.3. Quan điểm của Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế...30
1.4. Quan điểm của Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với chính trị 42
Chương 2: GIÁ TRỊ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA QUAN ĐIỂM
HỒ CHÍ MINH VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VĂN HÓA VỚI KINH TẾ
VÀ CHÍNH TRỊ ........................................................................................................ 56
2.1. Giá trị lý luận .............................................................................................56
2.2. Giá trị thực tiễn..........................................................................................68
KẾT LUẬN ................................................................................................................ 95
TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 97
TÓM TẮT LUẬN VĂN ........................................................................................ 103


1


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Chủ tịch Hồ Chí Minh là nhà tư tưởng vĩ đại, nhà lý luận thiên tài của
cách mạng Việt Nam. Toàn bộ di sản tư tưởng của Người là một kho báu văn
hóa của dân tộc, hàm chứa nhiều lĩnh vực rộng lớn và phong phú, đặc sắc và
sáng tạo, trí tuệ và nhân văn. Trong đó tư tưởng về văn hóa chiếm vị trí đặc
biệt quan trọng.
Theo Hồ Chí Minh chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội là bốn vấn đề
phải coi trọng ngang hàng nhau và có mối quan hệ biện chứng. Trong đó,
kinh tế là cơ sở hạ tầng, văn hóa là kiến trúc thượng tầng, cơ sở hạ tầng của xã
hội có kiến thiết rồi, văn hóa mới kiến thiết được. Ngược lại, văn hóa tác động
trở lại kinh tế, thậm chí đi trước một bước để mở đường cho kinh tế phát
triển. Trong thư gửi các họa sĩ nhân dịp triển lãm hội họa 1951, Hồ Chí Minh
chỉ ra rằng “Văn hóa khơng thể đứng ngồi, mà phải ở trong kinh tế và chính
trị” chính là thể hiện quan điểm của Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa văn
hóa với kinh tế và chính trị, nhấn mạnh vai trị của văn hóa đối với hoạt động
kinh tế và chính trị.
Quốc gia dân tộc nào cũng nhận thức được vai trị của văn hóa trong tiến
trình phát triển của mình. Vai trị đó được thể hiện rõ trong thành tựu mà mỗi
quốc gia đạt được. Việt Nam khơng ngoại trừ, là một nước đang phát triển thì
việc nhận thức vai trị của văn hóa đối với hoạt động kinh tế và chính trị là một
điều đặc biệt quan trọng và cần có một hệ thống lý luận cơ bản về vấn đề văn
hóa trong thời đại mới làm cơ sở để hoạch định các chủ trương chính sách về
văn hóa, kinh tế, chính trị… cho phù hợp với xu thế nhưng vẫn giữ được bản sắc
văn hóa dân tộc mà ơng cha ta để lại. Hồ Chí Minh đã nhận thức vấn đề đó từ thế
kỷ trước và đã có những quan điểm cụ thể về vị trí, vai trị của văn hóa trong mối
quan hệ chung với các lĩnh vực khác của đời sống xã hội.



2

Chúng ta đang sống trong thời đại tồn cầu hóa và hội nhập quốc tế mà
khoa học và công nghệ đã đem đến những biến đổi cực kỳ lớn lao cho cuộc
sống của con người, trở thành động lực vô cùng quan trọng đối với sự phát
triển của mỗi dân tộc, mỗi quốc gia. Đất nước ta cịn khơng ít khó khăn, nền
kinh tế chưa phát triển đến mức đáp ứng đầy đủ mọi nhu cầu phúc lợi phong
phú của nhân dân. Chính vì thế, việc thúc đẩy phát triển kinh tế, làm giàu,
không ngừng tăng thêm phúc lợi cho nhân dân là một đòi hỏi khách quan, cấp
thiết. Nhưng điều đó khơng cho phép chúng ta qn đi việc giáo dục về văn
hóa trong phân phối, hưởng thụ các nguồn phúc lợi xã hội. Bởi chính văn hóa
sẽ tạo nên chất kết dính các mối quan hệ xã hội, quy tụ và nhân lên những
tiềm lực của xã hội. Việc tạo ra những của cải và mang lại những phúc lợi cho
con người đã là khó khăn, địi hỏi sự phát triển về lực lượng sản xuất, không
ngừng nâng cao năng suất lao động, giảm thiểu tiêu hao nguyên liệu, vật liệu,
nhiên liệu. Nhưng cũng chính ở thời điểm này, nhiều vấn đề tiêu cực và
khủng hoảng về xã hội đã nảy sinh trong đời sống: vấn đề kiên định mục tiêu
con đường xã hội chủ nghĩa, sự chống phá của các thế lực thù địch, vấn đề
làm thế nào để hịa nhập mà khơng hịa tan, vấn đề phát triển kinh tế phải đi
đôi với an sinh xã hội, vấn đề tham nhũng, lạm chức lạm quyền, những vấn đề
nảy sinh trong Đảng và trong cán bộ… buộc chúng ta phải nhìn nhận lại yêu
cầu phát triển bền vững với vai trị, vị trí đặc biệt của văn hóa.
Hội nghị Trung ương 10, khóa IX ( 7-2004) khẳng định phát triển kinh
tế là trung tâm, xây dựng, chỉnh đốn Đảng là then chốt và phát triển văn hóa
là nền tảng tinh thần của xã hội. Kết luận này của Đảng đặt ra yêu cầu nhận
thức rõ hơn mối quan hệ giữa ba lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội là
văn hóa, kinh tế và chính trị, đó chính là sự trở lại với tư tưởng của Hồ Chí
Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và chính trị.



3

Với ý nghĩa đó, tơi chọn vấn đề “Quan điểm Hồ Chí Minh về mối
quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và chính trị” làm đề tài luận văn thạc sĩ
khoa học chuyên ngành Hồ Chí Minh học của mình.
2. Tình hình nghiên cứu
Tư tưởng Hồ Chí Minh về vị trí và vai trị của văn hóa là những chỉ dẫn
quan trọng đề chúng ta xây dựng và phát triển đất nước. Mặc dù chưa có cơng
trình riêng biệt nào nghiên cứu về vị trí của văn hóa với kinh tế và chính trị,
nhưng trong những năm gần đây, do ý thức ngày càng rõ về sự tác động của
văn hóa đối với các lĩnh vực của đời sống xã hội, nên cũng có nhiều cơng
trình nghiên cứu về mảng đề tài này. Có thể kể ra một số cơng trình như sau:
2.1. Các cơng trình liên quan đến tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa
- GS. TS Đỗ Huy, tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh (1997) Nxb Chính trị
quốc gia có đề cập đến bản chất của văn hóa và vai trị của văn hóa trong tư
tưởng Hồ Chí Minh.
- PGS.TS Bùi Đình Phong, Hồ Chí Minh tầm nhìn thời đại, (2000),
Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. Nghiên cứu tư tưởng Hồ Chí Minh; Khẳng
định Hồ Chí Minh có một tầm nhìn xa trơng rộng, xun qua lịch sử, vượt
qua khơng gian, làm giàu trí tuệ nhân loại.
- Trong cuốn “văn hóa và con người Việt Nam trong tiến trình cơng
nghiệp hóa, hiện đại hóa theo tư tưởng Hồ Chí Minh”, Nxb Chính trị quốc gia
năm 2006, GS. TS Hồng Chí Bảo đã đưa ra những nguyên tắc chỉ đạo việc
vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa vào chiến lược phát triển văn hóa
Việt Nam hiện nay. Tác giả khẳng định: vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh là
phải phát huy được vai trị động lực của văn hóa trong cơng cuộc đổi mới và
đề xuất được những giải pháp thiết thực để xây dựng và phát triển nền văn
hóa nước nhà theo tư tưởng Hồ Chí Minh.



4

- Trong kỷ yếu hội thảo khoa học quốc tế kỷ niệm 120 năm ngày sinh
chủ tịch Hồ Chí Minh “Di sản Hồ Chí Minh trong thời đại ngày nay” có
nhiều bài viết đề cập đến vai trị của văn hóa trong tư tưởng Hồ Chí Minh.
- GS Đặng Xn Kỳ trong “về tư tưởng văn hóa Hồ Chí Minh”(2003),
Nxb Chính trị quốc gia đã trình bày một cách sâu sắc vai trị của văn hóa trong tư
tưởng Hồ Chí Minh. Trong bài viết có chỉ ra Hồ Chí Minh đã thường xuyên kết
hợp đấu tranh chính trị với đấu tranh văn hóa, đấu tranh văn hóa là phục vụ cho
chính trị.
- PGS.TS Bùi Đình Phong trong cuốn “trí tuệ và bản lĩnh văn hóa Hồ
Chí Minh” xuất bản 2009, Nxb Chính trị quốc gia, đã phân tích vai trị cơ bản
của văn hóa và chỉ ra vị trí của văn hóa trong cách mạng Việt Nam và đưa ra
những giải pháp mang tính phương pháp luận nhằm xây dựng nền văn hóa
hiện nay theo tư tưởng Hồ Chí Minh.
2.2. Các cơng trình liên quan đến tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan
hệ giữa văn hóa với chính trị
- “Hồ Chí Minh nhà tư tưởng lỗi lạc” của GS Song Thành xuất bản
năm 2005, Nxb Lý luận chính trị là một cơng trình cụ thể về nội dung cơ bản
tư tưởng Hồ Chí Minh trong đó có đề cập đến tư tưởng Hồ Chí Minh về văn
hóa, chính trị và kinh tế.
- Học viện Báo chí và tuyên truyền, khoa chính trị học “chính trị học
Việt Nam” (2009) Nxb Chính trị - hành chính đã đề cập đến quá trình hình
thành các thể chế chính trị Việt Nam và đặc điểm của nền chính trị Việt Nam
qua các giai đoạn lịch sử, trong đó có nhấn mạnh đến mối quan hệ của chính
trị với các lĩnh vực khác trong đó có văn hóa và kinh tế.
- Phạm Huy Kỳ với bài viết “Văn hóa chính trị Việt Nam trong thời kỳ
đổi mới” Tạp chí cộng sản số ra ngày 8/6/2010, bài viết đã đề cập đến Văn
hóa chính trị, Những yếu tố làm nên nét đặc sắc của văn hố chính trị Việt



5

Nam và Văn hóa chính trị thể hiện trong sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt
Nam trong giai đoạn hiện nay.
- Trong cuốn “Vai trị văn hóa trong hoạt động chính trị của Đảng ta
hiện nay” của GS. PTS Trần Văn Bính, xuất bản năm 2000, Nxb Lao động đã
đề cập đầy đủ những lý luận chung về mối quan hệ giữa văn hóa và chính trị,
cuốn sách đã chỉ ra văn hóa trong với sự nghiệp chính trị của Chủ tịch Hồ Chí
Minh; văn hóa trong lãnh đạo chính trị; những yêu cầu và kinh nghiệm thực
tiễn về xây dựng văn hóa trong hoạt động chính trị của Đảng ta hiện nay.
2.3. Các cơng trình liên quan đến tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan
hệ giữa văn hóa với kinh tế
- Bước đầu tìm hiểu tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế do Phạm Ngọc
Anh (Chủ biên), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2003. Trình bày quá trình
hình thành, phát triển; đặc điểm, bản chất và những nội dung chủ yếu của tư
tưởng Hồ chí Minh về kinh tế; sự vận dụng tư tưởng kinh tế Hồ Chí Minh
trong cơng cuộc đổi mới ở nước ta hiện nay.
- Tư tưởng Hồ Chí Minh về kinh tế của Ngơ Văn Lương, Nxb Chính trị
quốc gia, Hà Nội, 2011. Phân tích tư tưởng Hồ Chí Minh về phát triển kinh tế
nông nghiệp, nông thôn; về sở hữu và các thành phần kinh tế ở Việt Nam; về
quản lý kinh tế; về mục tiêu, động lực và nhân tố con người trong xây dựng
và phát triển kinh tế, nâng cao đời sống nhân dân.
2.4. Các cơng trình đề cập đến mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế
và chính trị
- PGS.TS Nguyễn Thanh Tuấn: “Mối quan hệ giữa văn hóa với chính trị,
kinh tế: Từ tư tưởng Hồ Chí Minh đến đổi mới hiện nay”, Tạp chí lịch sử Đảng,
2005, số 12, tr.31-33. Bài viết đã đưa ra tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan hệ
giữa văn hóa với chính trị và kinh tế, và sự vận dụng tư tưởng Hồ Chí Minh để
thực hiện mối quan hệ giữa văn hóa với chính trị, kinh tế trong đổi mới hiện nay.



6

- PGS.TS Bùi Đình Phong: “tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa và mối
quan hệ giữa văn hóa với chính trị, kinh tế”, Tạp chí Lý luận chính trị, 2005,
số 8, tr.25-33. Tác giả đã đề cập đến vai trị của văn hóa trong đời sống xã
hội, mà cụ thể trong mối quan hệ với kinh tế - xã hội và đã làm rõ hơn mối
quan hệ giữa văn hóa, kinh tế và chính trị trong cơng cuộc đổi mới.
- “Phát huy vai trị động lực của văn hóa đối với sự phát triển kinh tế xã hội” của Tô Huy Rứa ngày 11/8/2006 trên trang Báo điện tử Đảng Cộng
sản Việt Nam ( www.cpv.org.vn).
- “Tư tưởng Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và
chính trị” của tác giả Vũ Đức Khiển, Tạp chí Khoa học xã hội, số 2, năm 2003.
- “Thế giới cịn đổi thay nhưng tư tưởng Hồ Chí Minh sống mãi” kỷ yếu
hội thảo khoa học quốc tế về chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà xuất bản khoa học xã
hội tái bản năm 2008. Trong phần III của kỷ yếu: Hồ Chí Minh – Nhà văn hóa
kiệt xuất, nhiều bài viết đề cập mối quan hệ văn hóa, kinh tế, chính trị.
- Cố thủ tướng Phạm Văn Đồng trong cuốn “văn hóa và đổi mới” Nxb
Chính trị quốc gia, xuất bản năm 1995, đã phác họa cái nhìn tổng quát về văn
hóa Việt Nam, đưa ra minh chứng về vai trị của văn hóa trong lịch sử và đề
cập đến vai trị của nó đối với cơng cuộc đổi mới hiện nay. Mặc dù cuốn sách
chưa đi sâu phân tích và giải quyết chi tiết mọi vấn đề nhưng đã đưa ra một
tầm nhìn mới về mối quan hệ biện chứng giữa văn hóa và đổi mới, văn hóa và
kinh tế thị trường.
- GS.TS Tạ Ngọc Tấn trong bài “Vấn đề văn hóa trong tư tưởng Hồ Chí
Minh về phát triển đất nước” đăng trong Tạp chí cộng sản, số 5, tr.33-40, đã
đưa ra các giải pháp quán triệt năm điểm lớn trong xây dựng nền văn hóa dân
tộc theo tư tưởng Hồ Chí Minh: xây dựng tâm lý; xây dựng luân lý; xây dựng
xã hội; xây dựng chính trị; xây dựng kinh tế. Đây là một hướng đi mới, rất
độc đáo, gần gũi với quan điểm phát triển bền vững hiện đại.



7

Những cơng trình khoa học, các bài viết trên đều đã ít nhiều đề cập đến
vai trị của văn hóa trong tư tưởng Hồ Chí Minh và nêu ra mối quan hệ của
văn hóa với kinh tế và chính trị, cũng như vị trí của văn hóa trong kinh tế và
chính trị. Tuy nhiên, tất cả mới chỉ dừng lại ở những bài viết nhỏ hoặc chỉ đề
cập với những góc độ nhỏ, chưa có cơng trình nào nghiên cứu một cách đầy
đủ về mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và chính trị. Trên cơ sở kế thừa
kết quả của các nhà nghiên cứu đi trước, luận văn sẽ đi sâu vào nghiên cứu
quan điểm của Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và
chính trị, qua đó chỉ rõ những giá trị lý luận và thực tiễn của quan điểm đó
trong giai đoạn hiện nay.
3. Mục đích và nhiệm vụ
3.1 Mục đích nghiên cứu
Luận văn làm sáng tỏ quan điểm của Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa
văn hóa với kinh tế và chính trị cùng giá trị lý luận và thực tiễn của quan điểm đó.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Để thực hiện được mục đích trên, luận văn có những nhiệm vụ sau:
- Luận văn nêu ra một số khái niệm cơ bản
- Làm sáng tỏ quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về mối quan hệ
giữa văn hóa với kinh tế và chính trị.
- Nội dung quan điểm Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với kinh
tế và chính trị.
- Đánh giá những giá trị lý luận và thực tiễn của quan điểm.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
Quan điểm Hồ Chí Minh về văn hóa, chính trị, kinh tế và mối quan hệ
giữa văn hóa với kinh tế và chính trị.

4.2 Phạm vi nghiên cứu
Luận văn dựa trên cơ sở nghiên cứu vai trị của văn hóa theo tư tưởng Hồ


8

Chí Minh từ đó tập trung làm sáng tỏ quan điểm của Hồ Chí Minh về mối
quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và chính trị cùng giá trị của quan điểm đó từ
khi ra đời đến nay.
5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
5.1 Cơ sở lý luận
Luận văn được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác – Lê
nin, tư tưởng Hồ Chí Minh và các quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam
về xây dựng và phát triển văn hóa.
5.2 phương pháp nghiên cứu
Ngoài cơ sở lý luận nêu trên, tác giả sử dụng các phương pháp cụ thể
trong nghiên cứu như: phương pháp logic và lịch sử, nghiên cứu tài liệu, phân
tích, tổng hợp, kết hợp phương pháp của một số ngành khoa học khác.
6. Đóng góp mới về mặt khoa học của luận văn
Luận văn làm rõ hơn vị trí vai trị của văn hóa trong các mặt của đời
sống xã hội mà cụ thể ở đây là trong lĩnh vực kinh tế và chính trị theo tư
tưởng Hồ Chí Minh, từ đó đưa ra những giá trị lý luận và đưa ra những giá trị
thực tiễn cho sự phát triển chung của Việt Nam.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn
7.1 Ý nghĩa lý luận
Từ phương thức tiếp cận, luận văn đã làm rõ được quan điểm của Hồ
Chí Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và chính trị cùng với giá
trị lý luận và thực tiễn.
7.2 Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận văn góp phần làm sáng tỏ và bổ sung vào

hệ thống tư tưởng Hồ Chí Minh về văn hóa nói riêng và tư tưởng Hồ Chí
Minh nói chung.
8. Kết cấu của luận văn
Ngồi phần Mở đầu, Kết luận và Danh mục tài liệu tham khảo, luận
văn kết cấu thành 2 chương và 6 tiết.


9

Chương 1
QUAN ĐIỂM HỒ CHÍ MINH VỀ MỐI QUAN HỆ GIỮA VĂN HĨA
VỚI KINH TẾ VÀ CHÍNH TRỊ - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN
1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1 Những định nghĩa khác nhau về văn hóa
Hiện nay có rất nhiều định nghĩa về văn hóa, bởi lẽ văn hóa là sản
phẩm do lao động của con người tạo ra mà hoạt động của con người rất đa
dạng, thuộc nhiều lĩnh vực khác nhau. Khái niệm văn hóa được quan tâm
nhiều bắt đầu từ thế kỷ XVIII. Và kể từ cuối thế kỷ XIX, văn hóa đã trở thành
đối tượng nghiên cứu của mọi ngành khoa học xã hội và nhân văn. Nhưng,
đối với các định nghĩa về văn hóa hiện nay trên thế giới, mặc dầu mỗi định
nghĩa đều nắm bắt được một phương diện quan trọng nào đó, song do tính
phức tạp đến vơ tận của văn hóa, nên dường như khơng có định nghĩa nào có
thể được gọi là một định nghĩa nhất quán và cạn kiệt. Đấy là chưa kể giữa các
định nghĩa này vẫn tồn tại những bất đồng rất cơ bản và đáng kể. Người ta chỉ
có thể xây dựng một định nghĩa về văn hóa trong một bối cảnh nhất định –
với tư cách là một khái niệm làm việc – để giúp giải quyết một vấn đề cụ thể
nào đó được chuẩn xác mà thôi.
Chủ nghĩa Mác – Lênin khi định nghĩa về văn hóa cho rằng nền tảng
của lịch sử là hoạt động của con người. Quá trình do con người sáng tạo ra
lịch sử, cũng là quá trình con người sáng tạo ra văn hoá. Lao động là nguồn

gốc của văn hoá, lao động phát triển tư duy tạo nên sự sáng tạo. Con người là
chủ thể sáng tạo ra văn hoá, văn hoá cộng đồng tác động đến văn hoá của
từng cá thể.
Chủ nghĩa Mác – Lênin coi việc giải phóng xã hội, giải phóng giai cấp,
giải phóng con người và xã hội một cách tồn diện, triệt để là mục tiêu cao cả


10

của mình. Các ơng cịn cho rằng, nền văn hố tiên tiến là nền văn hoá yêu
nước, tiến bộ, phản ánh sâu sắc lý tưởng dộc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội,
là trình độ dân trí, khoa học kỹ thuật tiên tiến; tư tưởng đạo đức, lối sống cao
đẹp, hoạt động sáng tạo của con người kết hợp hài hoà truyền thống với hiện
đại, cái bản sắc với cái nhân loại.
Unesco đã định nghĩa văn hố đó là tổng thể sống động các hoạt động
sáng tạo của các cá nhân và các cộng đồng trong quá khứ và hiện tại. Qua các thế
kỷ, hoạt động sáng tạo ấy đã hình thành nên hệ thống các giá trị, các truyền thống
và các thị hiếu - những yếu tố xác định đặc tính riêng của mỗi dân tộc.
Cách tiếp cận của Hồ Chí Minh trong mục đọc sách ở phần cuối tập Nhật
ký trong tù, Chủ tịch Hồ Chí Minh nêu ra cách tiếp cận ý nghĩa của văn hóa có
nhiều định nghĩa khác nhau về văn hóa, qua khảo sát có thể xét tổng thể văn hóa
trong đời sống xã hội. Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, khái niệm văn hóa được
hiểu theo cả nghĩa rộng và nghĩa hẹp. Trong khn khổ của luận văn tác giả
phân tích định nghĩa văn hóa trong phạm vi văn hóa được đặt ngang hàng với
chính trị, kinh tế, xã hội, tạo thành bốn vấn đề chủ yếu của đời sống xã hội.
Theo nghĩa đó văn hóa là một mặt của đời sống xã hội lồi người.
Năm 1943, Hồ Chí Minh đã đưa ra một định nghĩa về văn hóa:"Vì lẽ
sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, lồi người mới sáng tạo và phát minh ra
ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật,
những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng.

Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hố. Văn hoá là sự tổng hợp
của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà lồi người đã sản sinh
ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn.
Năm điểm lớn xây dựng nền văn hóa dân tộc.
1. Xây dựng tâm lý: tinh thần độc lập, tự cường;
2. Xây dựng luân lý: biết hy sinh mình làm lợi cho quần chúng;


11

3. Xây dựng xã hội: mọi sự nghiệp có liên quan đến phúc lợi của nhân dân
trong xã hội;
4. Xây dựng chính trị: dân quyền;
5. Xây dựng kinh tế
Quan niệm của Hồ Chí Minh về văn hóa cho ta thấy, văn hóa là hoạt động
sáng tạo phát minh của con người trong các lĩnh vực từ cấp cao như: khoa học, đạo
đức, pháp luật, văn học, nghệ thuật, tôn giáo,… đến các lĩnh vực bình thường như
ăn, mặc, ở trong đời sống hằng ngày; văn hóa cịn là sự tổng hợp của mọi phương
thức sinh hoạt và phương thức sử dụng…Đây là quan niệm văn hóa theo nghĩa rộng
bao quát toàn bộ những nội dung hoạt động trong đời sống xã hội, gồm cả giá trị vật
chất, giá trị tinh thần và là tổng hợp mọi phương thức sinh hoạt do con người sáng
tạo nen để đáp ứng nhu cầu đời sống và đòi hỏi cỉa sự sinh tồn. Văn hóa là sự phát
triển tự thân và tất yếu, mang tính xã hội cao do nhu cầu tồn tại của con người. Và
điều quan trọng hơn, văn hóa khơng chỉ được nhìn nhận như kết quả của sự sáng
tạo mà còn là phương thức sử dụng kết quả của sự sáng tạo đó. Phương thức sử
dụng kết quả đó có mang tính nhân văn hay phản nhân văn, có bình đẳng hay bất
bình đẳng, có đem lại hạnh phúc cho con người hay khơng đều tùy thuộc ở con
người. Nói cách khác văn hóa có thể mang lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc
cho con người. Chủ tịch Hồ Chí Minh suốt đời đấu tranh cho hạnh phúc của con
người cũng chính là phấn đấu khơng mệt mỏi để xây dựng một xã hội có văn hóa

cao mà ở đó “sự phát triển tự do của mỗi người chính là sự phát triển tự do cho tất
cả mọi người”.
Cuối cùng là năm điểm lớn xây dựng nền văn hóa dân tộc. Người đặt lên
hàng đầu việc xây dựng tâm lý của dân tộc để nhấn mạnh và khẳng định vai trị của
văn hóa. Một dân tộc có tâm lý độc lập tự cường, chứ không phải phục thuộc, tự ty
thì sẽ chiến thắng mọi cản lực trong sự nghiệp giải phóng và phát triển. Điểm thứ
hai nói về những phẩm chất đạo đức cách mạng, biểu thị như là giá trị chủ đạo, giữ


12

vai trò định hướng để cho cả dân tộc phấn đấu vươn tới. Hai điểm trên thuộc lĩnh
vực văn hóa, với tư cách là nền tảng tinh thần, động lực thúc đẩy xã hội. Các điểm
3, 4 và 5 nói về các vấn đề xã hội, chính trị và kinh tế cũng là văn hóa theo nghĩa
rộng. Như vậy để xây dựng nền văn hóa dân tộc, chúng ta khơng chỉ chú ý đến nền
tảng tinh thần mà còn phải phát triển tồn diện trên tất cả các mặt: chính trị, kinh tế,
xã hội. Với vai trị vơ cùng quan trọng của văn hóa, trên báo Cứu quốc ra ngày 8 –
10 – 1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh yêu cầu: “Trong cơng cuộc kiến thiết nước nhà
có bốn vấn đề phải chú ý đến, cùng phải coi trọng ngang nhau: chính trị, kinh tế, xã
hội, văn hóa”.
Khi bàn về văn hóa, Hồ Chí Minh cũng đã đề cập đến vai trị; vị trí của văn
hóa đó là nền tảng tinh thần của xã hội; văn hóa phục vụ nhiệm vụ chính trị;
văn hóa thúc đẩy phát triển kinh tế; văn hóa góp phần phát triển xã hội, đào
tạo con người mới; văn hóa thúc đẩy sự hiểu biết giữa các dân tộc.
Từ di sản tư tưởng Hồ Chí Minh, chức năng của văn hóa mới có thể
quy tụ vào ba chức năng chủ yếu là: Bồi dưỡng tư tưởng đúng đắn và tình
cảm cao đẹp; nâng cao dân trí; bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp, những
phong cách lành mạnh, luôn hướng con người vươn tới cái chân, cái thiện, cái
mỹ để khơng ngừng hồn thiện bản thân mình.
Quan niệm văn hóa của Hồ Chí Minh ra đời gần 70 năm nay nhưng vẫn

nguyên giá trị về ý nghĩa, vai trị của văn hóa đối với sự phát triển kinh tế - xã hội
xét ở phạm vi trong mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị.
1.1.2. Khái niệm kinh tế
Kinh tế là một khái niệm được hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau. Ngày
nay khái niệm kinh tế được hiểu theo hai nghĩa cơ bản: kinh tế là tổng thể các
quan hệ sản xuất nhất định trong lịch sử phù hợp với mỗi trình độ phát triển
nhất định của lực lượng sản xuất.


13

Toàn bộ ngành kinh tế quốc dân hay một bộ phận của nền kinh tế quốc
dân. Nó bao gồm các hình thức sản xuất theo ngành kinh tế, thành phần kinh
tế và vùng kinh tế và cơ chế quản lý kinh tế.
Như vậy có thể nói đến kinh tế là nói đến điều kiện vật chất của đời
sống xã hội, hay nói cách khác, đó là phương tiện để con người tồn tại. Chẳng
hạn, muốn tồn tại, con người cần phải có cái ăn, cái mặc, thuốc men để chữa
bệnh… Tất cả những gì thuộc kinh tế theo nghĩa đó – cịn gọi là tư liệu sinh
hoạt – khơng phải do thần thánh sinh ra, mà do con người dung cơng cụ lao
động của mình tác động vào tự nhiên tạo ra. Ngay cả công cụ lao động mà
con người dùng để làm ra của cải vật chất đó cũng do chính con người tạo ra.
Trong q trình sản xuất ra của cải vật chất, con người không thể tiến
hành sản xuất một cách biệt lập, riêng lẻ được, mà trái lại, muốn tiến hành sản
xuất, con người chẳng những phải có quan hệ với tự nhiên mà cịn có quan hệ
với nhau để cùng hoạt động, trao đổi kinh nghiệm và kết quả lao động. Khẳng
định tính tất yếu của mối quan hệ này C.Mác nói: “Người ta khơng thể sản
xuất được, nếu không biết hợp tác với nhau theo một cách nào đó để hoạt
động chung và để trao đổi hoạt động với nhau. Muốn sản xuất được, người ta
phải có những mối liên hệ và quan hệ nhất định với nhau và quan hệ của họ
với giới tự nhiên, tức là sản xuất, chỉ diễn ra trong khuôn khổ những mối lien

hệ và quan hệ xã hội đó”[62, tr.552]. Vì lẽ đó, khái niệm “kinh tế” đã chứa
đựng trong nó cả những quan hệ giữa người với tự nhiên, lẫn những quan hệ
giữa người với người trong quá trình sản xuất, tức là quan hệ sản xuất. Khái
niệm “kinh tế” cũng có thể dùng để chỉ tổng thể các quan hệ sản xuất của một
xã hội nhất định, tạo nên cơ sở kinh tế của xã hội đó. Theo Chủ nghĩa Mác –
lênin, kinh tế là tổng thể các yếu tố sản xuất, các điều kiện sống của con
người, các mối quan hệ trong quá trình sản xuất và tái sản xuất xã hội. Nói
đến kinh tế suy cho cùng là nói đến vấn đề sở hữu và lợi ích. Trên thực tế


14

kinh tế là một quá trình từ kinh tế tự nhiên chuyển sang nền kinh tế hàng hóa,
kinh tế tư bản chủ nghĩa đến kinh tế thị trường.
Tóm lại, khái niệm “kinh tế” có thể hiểu theo nhiều nghĩa khác nhau
như đã trình bày ở trên. Trong luận văn này, tác giả đã sử dụng khái niệm
“kinh tế” theo nghĩa là toàn bộ những quan hệ sản xuất tạo thành cơ cấu kinh
tế của một xã hội cụ thể
Tư tưởng kinh tế Hồ Chí Minh là bộ phận hợp thành tư tưởng Hồ Chí
Minh, bao gồm hệ thống những luận điểm lý luận được rút ra từ thực tiễn
cách mạng, từ sự kế thừa và phát triển những tinh hoa của dân tộc và trí tuệ
của thời đại mà đỉnh cao là chủ nghĩa Mác – Lênin nhằm giải phóng những
vấn đề kinh tế cơ bản của quá trình phát triển từ một xã hội thuộc địa nửa
phong kiến, nông nghiệp lạc hậu tiến dần lên chế độ xã hội chủ nghĩa có cơ
cấu cơng – nơng nghiệp hiện đại, khoa học – kỹ thuật tiên tiến, có khả năng
khơng ngừng cải thiện và nâng cao đời sống vật chất, tinh thần của nhân dân
lao động. Hồ Chí Minh là nhà chính trị bàn về kinh tế, tư tưởng kinh tế của
Người cơ bản là tư tưởng kinh tế - chính trị, từ đó làm cơ sở cho việc nghiên
cứu quan điểm Hồ Chí Minh về mối quan hệ giữa văn hóa với các lĩnh vực
khác của đời sống xã hội mà cụ thể ở đây là mối quan hệ giữa văn hóa với

kinh tế và chính trị.
1.1.3. Khái niệm chính trị
Chính trị theo nghĩa rộng là hoạt động của con người nhằm làm ra, gìn
giữ và điều chỉnh những luật lệ chung mà những luật lệ này tác động trực tiếp
lên cuộc sống của những người góp phần làm ra, gìn giữ và điều chỉnh những
luật lệ chung đó.
Mặc dù chưa đưa ra một định nghĩa hoàn chỉnh về chính trị, song các
nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác – Lênin, trong những hoàn cảnh cụ thể, đã
đưa ra những ý kiến có giá trị định hướng cho việc xác định đúng đắn về


15

chính trị. Chủ nghĩa V.I. Lênin quan niệm chính trị là lợi ích, quan hệ lợi
ích, là đấu tranh giai cấp trước hết vì lợi ích. Cái căn bản nhất của chính trị
là việc tổ chức chính quyền nhà nước; là sự tham gia vào công việc nhà nước;
là đinh hướng cho nhà nước, xác định hình thức, nội dung, nhiệm vụ của
nhà nước. Chính trị là biểu hiện tập trung của kinh tế; là việc xây dựng
nhà nước kinh tế. Đồng thời, chính trị khơng thể khơng chiếm vị trí hàng
đầu so với kinh tế. Chính trị là lĩnh vực phức tạp, nhạy cảm nhất, liên quan
đến vận mệnh hàng triệu con người, vì vậy giải quyết những vấn đề chính trị
vừa là khoa học, vừa là nghệ thuật.
Xuất phát từ quan niệm của Lênin về chính trị, các nhà khoa học Liên
Xô (cũ) đã đưa ra định nghĩa: Chính trị là cơng việc của xã hội hay cơng việc
của nhà nước là hoạt động trong lĩnh vực quan hệ giữa các nhóm xã hội lớn,
trước hết là giai cấp, cũng như giữa các dân tộc, giữa các quốc gia.
Từ tất cả các quan niệm trên, có thể xem chính trị là hoạt động trong lĩnh
vực quan hệ giữa các giai cấp, các dân tộc và các quốc gia với vấn đề giành,
giữ, tổ chức và sử dụng quyền lực nhà nước; là sự tham gia của nhân dân vào
công việc nhà nước và xã hội; là hoạt động thực tiễn của các giai cấp, đảng

phái, nhà nước nhằm tìm kiếm những khả năng thực hiện đường lối và những
mục tiêu đã đề ra nhằm thỏa mãn lợi ích.
Định nghĩa này đã tiếp cận chính trị từ hai phương diện cơ bản: chính trị
với tư cách là quan hệ đặc biệt của các chủ thể chính trị liên quan tới vấn đề
quyền lực chính trị và chính trị với tư cách là hoạt động xã hội đặc thù của các
chủ thể chính trị có liên quan tới vấn đề nhà nước.
Từ những quan niệm trên, có thể xem chính trị là hoạt động trong lĩnh
vực quan hệ giữa các giai cấp, các dân tộc và các quốc gia với vấn đề giành,
giữ, tổ chức và sử dụng quyền lực nhà nước; là sự tham gia của nhân dân vào
công việc nhà nước và xã hội; là hoạt động thực tiễn của các giai cấp, đảng


16

phái, nhà nước nhằm tìm kiếm những khả năng thực hiện đường lối và những
mục tiêu đã đề ra nhằm thỏa mãn lợi ích.
Chủ nghĩa Mác – lênin cho rằng chính trị là sinh hoạt xã hội gắn liền với các
quan hệ gắn liền với các giai cấp, các dân tộc và các nhóm xã hội khác nhau mà hạt
nhân của nó là vẫn đề giành giữ và sử dụng quyền lực nhà nước. Nó bao hàm cả
những phương hướng mục tiêu xuất phát từ lợi ích cơ bản của giai cấp và cả hoạt
động thực tiễn của các giai cấp, chung các nhóm xã hội, các đảng phái chính trị, các
chính khách và của mỗi người dân trong việc thể hiện lợi ích giai cấp.
Hồ Chí Minh đã mở rộng và phát triển những luận điểm của chủ nghĩa
Mác – Lênin về chính trị được đề cập đến nhiều vấn đề, từ nhận thức hay
quan niệm về chính trị đến những vấn đề chính trị trong thực tiễn như đường
lối cách mạng Việt Nam. Bản thân Hồ Chí Minh là một “nhà chính trị chuyên
nghiệp” và Người cho rằng: “chính trị là: Đồn kết và thanh khiết từ to đến
nhỏ”. Q trình hoạt động văn hóa của Người cũng nhằm mục đích chính trị,
phục vụ nhiệm vụ của cách mạng, từ đó mà Hồ Chí Minh đã nhận thức sâu
sắc vai trị của văn hóa đối với các lĩnh vực khác mà cụ thể ở đây là mối quan

hệ với chính trị.
1.2. Chủ nghĩa Mác – Lênin là cơ sở của quan điểm Hồ Chí Minh
về mối quan hệ giữa văn hóa với kinh tế và chính trị
1.2.1. Quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về vai trò của văn hóa
trong lãnh đạo chính trị
Trong thời đại ngày nay, văn hóa đang ngày càng có vai trị to lớn trong
mọi lĩnh vực của đời sống chính trị xã hội, trong đó có lĩnh vực lãnh đạo
chính trị của Đảng Cộng sản.
Tìm hiểu quan niệm của các nhà kinh điển của chủ nghĩa Mác - Lênin
về vai trò của văn hóa trong lãnh đạo chính trị của Đảng Cộng sản có ý nghĩa
lý luận và thực tiễn sâu sắc.


17

Trong Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản, C. Mác và Ph.Ăngghen đã nêu
rõ: “Vậy là về mặt thực tiễn, những người cộng sản là bộ phận kiên quyết
nhất trong các đảng công nhân ở tất cả các nước, là bộ phận luôn luôn thúc
đẩy phong trào tiến lên về mặt lý luận, họ hơn bộ phận còn lại của giai cấp vô
sản ở chỗ là họ hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả chung của
phong trào vơ sản”[45, tr.614-615].
Như vậy, hai ông đã đặt yêu cầu rất cao đối với Đảng Cộng sản trong sự
nghiệp lãnh đạo cách mạng. Tầm văn hóa của Đảng Cộng sản ở đây chính là
năng lực “hiểu rõ những điều kiện, tiến trình và kết quả chung” của phong trào
cách mạng, nắm vững quy luật và hành động theo quy luật của cách mạng.
Văn hóa được C.Mác và Ph.Ăngghen xác định là động lực của phong
trào cách mạng. Hai ông đã dành tâm huyết và trí tuệ của mình vào việc xây
dựng hệ thống lý luận để cải tạo cách mạng, bởi vì theo các ơng, “cơng nhân
đã có một trong những yếu tố của thành công là số lượng; nhưng số lượng chỉ
giải quyết được vấn đề khi quần chúng được tổ chức lại và được tri thức chỉ

đạo”[44, tr.465].
Nói về vai trò của lý luận cách mạng, một bộ phận trọng yếu của văn
hóa, C. Mác viết: “cố nhiên là vũ khí của sự phê phán khơng thể thay thế
được sự phê phán của vũ khí; lực lượng vật chất chỉ có thể bị đánh đổ bằng
lực lượng vật chất; nhưng lý luận cũng sẽ trở thành lực lượng vật chất, một
khi nó thâm nhập vào quần chúng”[44, tr.25].
C.Mác và Ph.Ăngghen đều coi văn hóa như một hoạt động nhằm thức
tỉnh giai cấp công nhân và nhân dân lao động về trí tuệ của mình trong cuộc
đấu tranh giải phóng khỏi sự sự áp bức bóc lột của chủ nghĩa tư bản và xây
dựng chế độ xã hội mới. Hai ông yêu cầu đội ngũ trí thức của Đảng: “Phải
tiến hành tranh luận, thuyết minh, phát triển và bảo vệ những lợi ích của


18

Đảng, bác bỏ và đánh bại các luận điệu huênh hoang của Đảng đối địch”[49,
tr.102-103].
Là người kế tục thiên tài sự nghiệp vĩ đại của C.Mác - Ph.Ăngghen,
V.I. Lênin đặc biệt coi trọng vai trị của văn hóa trong việc xây dựng hệ thống
lý luận của Đảng Cộng sản. V.I. Lênin nhận xét: “Chủ nghĩa Mác khác tất cả
các lý luận xã hội khác ở chỗ nó kết hợp một cách tài tình tính sáng suốt khoa
học hồn tồn trong việc phân tích tình hình khách quan và sự tiến hóa khách
quan, với việc thừa nhận một cách hết sức dứt khốt tác dụng của nghị lực
cách mạng, tính sáng tạo cách mạng và tính chủ động cách mạng của quần
chúng, và dĩ nhiên là cả của những cá nhân, những tập đồn, những tổ chức
và những chính đảng biết phát hiện và thực hiện được sự liên hệ với những
giai cấp này hoặc giai cấp khác”[35, tr.29]. Đồng thời, V.I. Lênin nhấn mạnh:
“khơng có lý luận cách mạng thì cũng khơng thể có phong trào cách
mạng”[51,tr30] và “Chỉ đảng nào được một lý luận tiên phong hướng dẫn thì
mới có khả năng làm trịn vai trị chiến sĩ tiền phong”[34, tr.32].

Khẳng định tầm văn hóa của Đảng trước hết thể hiện ở hệ thống lý luận
cách mạng. V.I. Lênin cho rằng: “Khơng thể có một đảng xã hội chủ nghĩa
vững mạnh, nếu khơng có lý luận cách mạng để đoàn kết tất cả những người
xã hội chủ nghĩa lại, để họ rút ra từ trong lý luận đó tất cả những tín điều của
họ và đem áp dụng lý luận đó vào những phương pháp đấu tranh và phương
sách hành động của họ”[33, tr.32].
V.I. Lênin đặc biệt chú ý đến nhiệm vụ nâng cao tầm văn hóa trong
lãnh đạo chính trị của Đảng Cộng sản sau khi giành được chính quyền và xây
dựng chế độ xã hội chủ nghĩa. Đứng trước tình hình nước Nga sau khi giành
được chính quyền về tay giai cấp công nhân. V.I. Lênin viết: “Bây giờ, chúng
ta phải quản lý nước Nga…Và toàn bộ đặc điểm của tình thế hiện thời, tất cả
sự khó khăn là ở chỗ phải hiểu rõ những đặc điểm của bước chuyển nhiệm vụ


19

chủ yếu là thuyết phục nhân dân và dùng lực lượng quân sự trấn áp bọn bóc
lột, sang nhiệm vụ chủ yếu là quản lý”[36, tr.209-210].
V.I. Lênin đã nhìn nhận văn hóa như một động lực để củng cố những
thắng lợi chính trị, xây dựng thành cơng nền kinh tế, phát triển và hồn thiện nền
văn hóa tinh thần của chế độ mới. V.I. Lênin đã tuyên bố: “Toàn bộ quan điểm
của chúng ta về chủ nghĩa xã hội đã thay đổi trên căn bản. Sự thay đổi trên căn
bản đó là ở chỗ: chúng ta đã đặt và khơng thể khơng đặt trọng tâm vào đấu tranh
chính trị, vào cách mạng vào việc giành lấy chính quyền, v.v..Ngày nay, trọng
tâm ấy đang chuyển dần sang công tác tổ chức “văn hóa”[40, tr.153].
Tổng kết kinh nghiệm lịch sử, V.I. Lênin đã đi đến kết luận sâu sắc:
Trong cuộc cách mạng trước kia thường bị diệt vong là vì cơng nhân khơng
biết giữ vững bằng một nền chun chính cứng rắn, và họ cũng không hiểu
rằng, chỉ bằng một việc chuyên chính, chỉ bằng bạo lực, bằng cưỡng bách
khơng thơi, thì khơng thể giũ vững được; người ta chỉ có thể giữ vững cuộc

cách mạng ấy bằng cách lấy tất cả kinh nghiệm, văn hóa và kỹ thuật của chủ
nghĩa tư bản, tiến bộ, bằng cách thu nạp tất cả những người đã làm việc cho
họ”[40, tr.73]. Đồng thời Người cũng kiên quyết chống lại tư tưởng hư vô chủ
nghĩa của nhóm “văn hóa vơ sản”, bởi vì, họ muốn đào tạo ra “khoa học vơ
sản” và “văn hóa vơ sản”, thoát ly điều kiện lịch sử và truyền thống văn hóa
dân tộc.
V.I. Lênin đã xác định mơ hình nền văn hóa xã hội chủ nghĩa là:
- Khơng phải là những tư tưởng đặc biệt mà là chủ nghĩa Mác.
- Không phải là chế tạo một nền văn hóa vơ sản mới, mà là phát triển
những kiểu mẫu, những truyền thống, những kết quả tốt nhất của nền văn hóa
đa dạng tồn tại theo quan điểm của thế giới quan mácxít và những điều kiện
sinh sống và đấu tranh của giai cấp vơ sản trong thời đại chun chính của nó.


20

V.I. Lênin chỉ ra hai yếu tố để xây dựng bộ máy nhà nước cho xứng
đáng với danh hiệu bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa: “Một là: những công
nhân hăng hái đấu tranh cho chủ nghĩa xã hội. Họ chưa có đầy đủ học thức.
Họ rất muốn đem lại cho chúng ta một bộ máy tốt hơn. Nhưng họ không biết
làm như thế nào. Họ không thể làm được việc đó. Cho đến nay họ khơng
được học tập mấy, họ khơng có trình độ văn hóa cần thiết để làm việc đó. Về
mặt này, khơng thể giải quyết được bằng một hành động liều lĩnh hay một
cuộc xung phong, bằng sự táo bạo hay bằng nghị lực, hoặc nói chung, bằng
bất cứ một trong những đức tính tốt đẹp nhất nào của con người. Hai là:
những yếu tố kiến thức, học thức, giáo dục; nhưng nếu so với tất cả các nước
khác, thì chúng ta có ít ỏi đến nực cười”[39, tr.443-444].
Xác định văn hóa như là tiền đề, động lực để xây dựng chủ nghĩa xã
hội, V.I. Lênin yêu cầu rất cao đối với những người cộng sản là: “Người ta
chỉ có thể trở thành người cộng sản khi biết làm giàu trí óc của mình bằng sự

hiểu biết tất cả nhưng kho tàng tri thức mà nhân loại đã tạo ra”. Đồng thời,
V.I. Lênin cũng nhấn mạnh đến tri thức thực tiễn: “…Nếu khơng có tri thức
thực tiễn thì khơng một một trường học nào, khơng một trường đại học nào có
giá trị cả”[40, tr.103].
V.I. Lênin đã đề nghị phải ứng xử một cách có văn hóa đối với khoa
học. Người dạy rằng: “Phải biết quý trọng khoa học, gạt bỏ thái độ huênh
hoang “cộng sản” của những nhà tài tử và của những anh chàng quan liêu,
phải học tập làm việc một cách có hệ thống, sử dụng chính ngay kinh nghiệm
của mình và thực tiễn của mình”[38, tr.93].
V.I. Lênin hết sức chú ý đến các giải pháp văn hóa đề nâng cao trình độ
lãnh đạo chính trị của Đảng Cộng sản và bộ máy chính quyền nhà nước. V.I.
Lênin yêu cầu những người cộng sản phải biết “học tập kẻ thù của mình”,
“cần phải giành lấy tồn bộ nền văn hóa mà chủ nghĩa tư bản đã để lại, và xây