TRƯỜNG ĐẠI HỌC SÀI GÒN

PHÒNG ĐÀO TẠO SAU ĐẠI HỌC

BÀI TIỂU LUẬN

CÁC KHUYNH

HƯỚNG VÀ

PHẠM TRÙ CƠ

BẢN CỦA THI
PHÁP HỌC
ĐỀ TÀI

KẾT CẤU TRUYỆN KHÓI TRỜI LỘNG LẪY CỦA
NGUYỄN NGỌC TƯ

Người hướng dẫn: TS. PHẠM NGỌC HIỀN
Người thực hiện: TRẦN THỊ HẢI YẾN
Khóa: 20.2
Chun ngành: Văn Học Việt Nam

Bình Dương, ngày 10 tháng 05 năm 2021
KẾT CẤU TRUYỆN NGẮN KHÓI TRỜI LỘNG LẪY CỦA NGUYỄN NGỌC TƯ

I. MỞ ĐẦU


Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn trẻ Nam Bộ đang trên đường định hình phong cách

sáng tác. Những năm gần đây chị đã gặt hái được nhiều thành công ở thể loại truyện ngắn,
đặc biệt ấn tượng ở truyện ngắn Khói trời lộng lẫy. Đây là tác phẩm với kết trần thuật độc
đáo miên man, đan xen giữa hồi ức, thực tại và ước mơ, hoài niệm của một cơ gái đã mang
theo đứa em trai nhỏ của mình bỏ trốn cuộc sống phố thị phiêu bạt đến sống tại một xóm
nghèo trên chiếc cồn hoang vắng của sóng nước miền Tây. Trên xóm Cồn heo hút này,
trong mắt mọi người, hai chị em bị lầm tưởng là hai mẹ con đang dắt díu, tha phương tìm
đất sống... cậu bé trai tên Phiên lớn lên từng ngày với cuộc sống hoang dã thơn q trong
sự cơ đơn thiếu tình cảm của cha khi bị người chị, mà cậu gọi là mẹ, tước đoạt hồi ức về
tuổi thơ. Khói trời lộng lẫy là truyện dài thứ ba của nữ nhà văn Nguyễn Ngọc Tư, sau
Cánh đồng bất tận và Gió lẻ. Truyện lấy bối cảnh sông nước Nam bộ vẫn hiện lên xuyên
suốt, với những phận đời trôi dạt vẫn là câu chuyện khiến người đọc nghẹn lòng. Nội dung
cốt chuyện với cuộc chạy trốn của hai chị em Di và Phiên tới xóm Cồn. Di mang theo
Phiên mong muốn lưu giữ những điều đẹp nhất của quá trình trưởng thành tự nhiên của
một đứa trẻ. Nhưng rốt cuộc cũng khơng ni nấng được cái đẹp, khơng níu giữ được
những gì thuần khiết nhất để rồi kết truyện thật bi thương đầy tính nhân văn:“Khói này, là
món q cuối cùng tôi tặng em tôi. Nhưng khi nắm chúng lại, tôi chỉ nghe thấy những
ngón tay mình xỏ vào lịng bàn tay của chính mình”. Truyện để lại dấu ấn sâu đậm trong
lịng người đọc bởi ấn tượng hình ảnh nghệ thuật khói ở kết chuyện và nội dung tư tưởng
tác phẩm đậm chất nhân văn sâu sắc. Nhưng quan trọng hơn hết là sự thành công trong
nghệ thuật kể chuyện của Nguyễn Ngọc Tư. “Khói trời lộng lẫy” có một kết cấu mới lạ,
độc đáo, mang tính sáng tạo cao về thời gian và không gian trần thuật. Để thấy rõ được cái
hay cái sáng tạo trong nghệ thuật viết truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư. Chúng tơi tiến
hành tìm hiểu hai nội dung chính là kết cấu cốt truyện và kết cấu điểm nhìn trần thuật.
II. NỘI DUNG
1. Kết cấu cốt truyện
Truyện ngắn “Khói trời lộng lẫy” của Nguyễn Ngọc Tư là câu chuyện về cuộc đời
của một cô gái tên Di đuổi theo một cuộc hành trình dài: Cuộc hành trình tìm kiếm và lưu
giữ những vẻ đẹp của cuộc sống có nguy cơ biến mất theo thời gian. Thế nhưng, sau tất cả,
cơ lại khơng thể níu giữ chính những ký ức và tình u của cuộc đời mình. Càng cố nắm
giữ thì dường như lại càng mất mát. Vì sự bất cơng trọng nam kinh nữ của người cha, cô

ấy đã đánh cắp đứa em trai cùng cha khác mẹ để trả thù người cha bỏ rơi mình. Để rồi
cuối cùng lâm vào tình trạng tiến thối lưỡng nan, bị mọi người lầm tưởng cô là mẹ đứa
trẻ. Ở phần kết ấn tượng nhất là cảnh kết thúc câu chuyện, khi: “Tơi đứng trong khói và tự
hỏi: Làm sao giữ được vẻ đẹp lộng lẫy này của khói?”. Nó làm cho người đọc có suy nghĩ
về cuộc đời mỗi người như những chuyến đi dài, những đỉnh cao vinh quang đẹp đẽ thì lại
thường mong manh khó giữ. Cát bụi rồi lại trở về cát bụi, thứ cịn lại duy nhất có lẽ chỉ là
tình u, ở đâu đó trong những trái tim đang ngày đêm khát khao tìm kiếm nó. Cốt truyện
nằm trong sự sắp đặt theo một trình tự ngẫu nhiên. Dưới hình thức như vậy thật sự đem
đến những bất ngờ, khơng đốn trước được tình huống truyện trong tiếp nhận của người
đọc tạo sự độc đáo làm nên phong cách của Nguyễn Ngọc Tư.


Nét đặc sắc về cốt truyện của “Khói trời lộng lẫy” còn thể hiện ở kết cấu truyện trong
truyện. Ta cứ ngỡ tác phẩm chỉ giới hạn trong câu chuyện của nhân vật chính – Di. Nhưng
câu chuyện về nhân vật chính mà Nguyễn Ngọc Tư kể được lồng trong những chuyện
khác. Cứ ngỡ là câu chuyện tình giữa nhân vật "Tơi" và “Anh”, đến cuối truyện mới nhận
ra hóa ra không phải! Nhân vật chủ chốt là Phiên, ngặt nỗi nó chẳng liên quan gì tới các
nhân vật khác cả và câu chuyện xoay quanh nó rất ngắn, ngồi ra cịn có các câu chuyện
về con người ở xóm Cồn giữa thiên nhiên hoang sơ, với những mảnh đời đầy tâm sự u uẩn
như: Ông Sáu già nung nấu nỗi căm hờn giết chết tình địch làm tan nát hạnh phúc gia đình
mình, chị Thắm lỡ thì, anh chàng Thơ bị khùng,…( Các mẩu chuyện tuy nhỏ, ngắn về
cuộc sống người dân tuy lam lũ mà rất bình dị ở xóm Cồn ai cũng mang trong mình nỗi
buồn man mác). Nhưng trung tâm vẫn là câu chuyện của Di và Phiên. Câu chuyện Di và
Phiên là sự lí giải cụ thể, rõ ràng và tiền đề xuất hiện những mẩu chuyện nhỏ. Trong câu
chuyện của nhân vật chính cịn xuất hiện rải rác, đan xen các câu chuyện về hồn cảnh, nỗi
bất hạnh sự mất mát, thiếu thốn tình cảm của người phụ nữ. Cách sắp đặt cốt truyện như
thế đem lại cho người đọc một trường liên tưởng phong phú. Nỗi đau mà những người con
gái, sự bất cơng thiệt thịi của người phụ nữ chỉ mong muốn có được tình u thương mà
thật khó giữ bởi nó mong manh mờ ảo như khói vậy. Họ cứ vẫn bị rơi vào cái vòng luẩn
quẩn của số phận đàn bà, khơng thốt được số kiếp ấy. Các tình tiết trong truyện thường

được xây dựng theo hướng diễn dịch, nhất là trong cách miêu tả nhân vật mở đầu câu
chuyện là hình ảnh “Căn chịi hoang ở phía Nam cồn” với hai nhân nhân vật Di và Phiên
“Tôi lụi hụi ngồi dậy đắp mền cho thằng Phiên”. Nhà văn tái hiện số phận và đời sống nội
tâm của nhân vật chính theo hướng kể về kết quả trước. Rồi từ đó kể về những ngun
nhân, lí do dẫn đến kết quả đó ngun nhân (vì sự bất cơng trọng nam kinh nữ cô ấy đã
đánh cắp đứa em trai cùng cha khác mẹ để trả thù người cha bỏ rơi mình). Việc kể của tác
giả khơng vì thế mà nhàm chán, nhạt nhẽo. Ngược lại nó đem đến cho người đọc những ấn
tượng sâu sắc bởi cách sắp xếp nội dung theo trình tự ngẫu nhiên kể một cách tự nhiên.
Cách kể chuyện của Nguyễn Ngọc Tư thật sự có dụng ý nghệ thuật sâu sắc, tạo sự tị mị
lơi cuốn với người đọc. Buộc độc giả phải đọc, để đi tìm ngun nhân tại sao lại có sự việc
một người con gái trẻ mang theo một đứa bé lang thang phiêu bạt đây đó để rồi trú ngụ tại
xóm Cồn. Nhưng khi câu chuyện khép lại với hình ảnh: Khi người đàn bà đứng trong khói
và “ Tơi tự hỏi: Làm sao giữ được vẻ đẹp lộng lẫy này của khói?” với một cái kết mở. Giá
trị của cách kết cấu câu hỏi này lại còn được mở rộng ra với nhiều suy tư của độc giả. Nếu
độc giả là một người con gái chắc chắc câu hỏi “Làm sao giữ được vẻ đẹp lộng lẫy này
của khói?” sẽ mở ra một trường suy nghĩ khác tùy theo phái giới hoặc lứa tuổi độc giả.
Nếu độc giả là một người con trai chắc chắc câu hỏi ấy sẽ mở ra một trường suy nghĩ khác
nữa, đối với các bạn trẻ sẽ có suy nghĩ khác, với những người từng trải đời tùy theo tâm
tưởng mỗi bạn đọc. Câu hỏi của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư vì thế là một câu hỏi khơi gợi
xúc cảm suy mãnh liệt tư về cuộc sống cho mỗi độc giả. Nhà văn buộc người đọc phải vận
động tâm hồn để suy nghĩ, nhà văn làm cho tâm hồn người đọc thật sự được sống và đồng
cảm với nhân vật. Từ đó rút ra triết lý cá nhân về được và mất trong cuộc sống.
Cái ấn tượng trong kết cấu cốt truyện chính là các tình tiết sắp xếp khơng theo một trật
tự nào. Điều này tạo sự tò mò rất lớn đối với độc giả. Từ đó tạo được sức lơi cuốn của tác


phẩm. Rõ nhất là cái đoạn kể về quá trình Di ơm theo Phiên bỏ đi sau đó lại tạm ngưng kể
đến lúc Di nhớ về lúc còn làm ở Viện di sản thiên nhiên và cịn người. Ở đó có mối tình
của cơ và người u và sau đó anh ta chẳng còn xuất hiện ở câu chuyện nữa dường như
biến mất khỏi thế gian. Ngoài ra một số nhân vật xuất hiện rất ngắn rồi biến mất. Thí dụ

nhân vật Nhứt xuất hiện trong một đoạn, rồi biến mất ln khơng để lại tăm hơi gì. Nhân
vật Lam cũng thế , ngay cả ông Sáu Câu, rồi nhân vật xuất hiện nhiều nhất là Anh (người
tình của nhân vật chính) đến phần kết cũng khơng thấy bóng dáng đâu. Kết thúc hồi ức lại
quay lại với ngày Di đặt chân tới trùng với một đám giỗ ở xóm và kể về những câu chuyện
các nhân vật ông Sáu, chị Thắm,… ở xóm Cồn. Sau đó lại tạm ngưng quay lại kể về hồi ức
tiếp tục khi ở Viện di sản thiên nhiên và con người với câu chuyện về Nhứt, ơng già bảo
vệ,… Cách kể này có hiệu quả khi các tình tiết có sự liên quan mật thiết với nhau. Giúp
người đọc phần nào hiểu hơn về cá tính nhân vật Di và tại sao lại có những hành động như
vậy với Phiên. Kết cấu trần thuật về cốt truyện cứ lặp lại như vậy không theo một trình tự
sắp xếp nào về thời gian hay khơng gian. Từ đó tạo nên nét riêng độc đáo về truyện ngắn
của Nguyễn Ngọc Tư.
Có thể nói nữ nhà văn Nam Bộ đã rất khéo léo trong việc xây dựng kết cấu cốt truyện.
Đơi khi giữa các tình tiết kể về hiện thực - quá khứ - hiện thực đan xen nhau, chẳng cần có
dấu hiệu từ ngữ nào để thông báo cho người đọc biết trước, đây là một nét phá cách độc
đáo trong nghệ thuật viết truyện ngắn của tác giả. Từ đó đã tạo được sự bất ngờ và lơi
cuốn. Có đơi chút khó hiểu độc giả cần đọc kỹ nghiền ngẫm mới thấy cái hay ẩn giấu
trong ngụ ý sắp xếp này. Dường như nhà văn muốn người đọc phải tập trung cao độ để dõi
theo sự phát triển của các tình tiết trong câu chuyện. Một chút lơ là trong tiếp nhận người
đọc có thể bỏ qua những điều thú vị và không thể nắm rõ nội dung câu truyện.
Trong kết cấu cốt truyện của “Khói trời lộng lẫy”, các tình tiết kết thúc câu chuyện
cũng thể hiện sự cách tân trong lối viết truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư. Với cách viết
truyện truyền thống, câu chuyện kết thúc có hậu, trải qua những biến cố của số phận, nhân
vật thường sống một cuộc đời viên mãn, hạnh phúc. “Khói trời lộng lẫy” của Nguyễn
Ngọc Tư không khép lại theo lối ấy. Nhân vật Di chẳng những không được an yên nơi tâm
hồn mà ngược lại nỗi đau còn tăng lên để rồi tan vỡ mộng đẹp kết thúc với hình ảnh người
phụ nữ đứng trong khói và “Tơi tự hỏi: Làm sao giữ được vẻ đẹp lộng lẫy này của khói?”.
“Khói này, là món quà cuối cùng tôi tặng em tôi. Nhưng khi nắm chúng lại, tơi chỉ nghe
thấy những ngón tay mình xỏ vào lịng bàn tay của chính mình”. Kết thúc như thế gieo
vào lòng người đọc biết bao ngậm ngùi, chua xót, với những sự hỗn độn xúc cảm và sự
bàng hồng của cái kết.

2. Kết cấu điểm nhìn trần thuật
Trong truyện, người trần thuật thường đứng ở ngôi thứ ba số ít và biết hết mọi chuyện.
Nhưng trong truyện ngắn “Khói trời lộng lẫy”, người kể chuyện xưng “Tơi” cũng là nhân
vật chính Di. Kết cấu điểm nhìn trần thuật của Nguyễn Ngọc Tư có sự lồng ghép của ngơi
kể thứ nhất (khi Di kể về câu chuyện của cuộc đời mình) và ngơi kể thứ ba (khi nhân vật
Di về câu chuyện của những người khác – Đó là câu chuyện của Lam, của Phiên, câu


chuyện về những con người ở xóm Cồn giữa thiên nhiên hoang sơ, giữa những người có
tâm sự u uẩn như: Ông Sáu già nung nấu nỗi căm hờn giết chết tình địch làm tan nát hạnh
phúc gia đình mình, chị Thắm lỡ thì, anh chàng Thơ bị khùng,… ). Cách lồng ghép điểm
nhìn trần thuật như thế vừa giúp nhân vật dễ bày tỏ cảm xúc, suy nghĩ vừa giúp người đọc
hứng thú đỡ nhàm chán.
Điểm nhìn trần thuật của Nguyễn Ngọc Tư trong truyện thay đổi liên tục theo thời
gian và khơng gian trần thuật. Từ điểm nhìn hiện tại chuyển sang điểm nhìn quá khứ rồi
quay lại điểm nhìn hiện tại có sự đan xen xáo trộn về thời gian và khơng gian trần thuật.
Có khi điểm nhìn của nhân vật Di chiếm phần nhiều (khi kể về quá khứ làm ở Viện di sản
thiên nhiên và con người, kể về q trình ni dưỡng Phiên ở xóm Cồn). Có khi điểm nhìn
được liên tục trao cho các nhân vật khác. Đoạn nhân vật Di kể về ơng Sáu ơng già kỳ lạ có
hai cái chịi trên đất cồn hay kể về chị Thắm, chị Thiện những người phụ nữ thiếu thốn
tình cảm từ đàn ơng,… tuy không dài nhưng người đọc khám phá được sự đa dạng trong
điểm nhìn trần thuật. Ở mỗi điểm nhìn giúp độc giả thấy rõ được các khía cạnh cuộc đời
mỗi nhân vật. Mỗi điểm nhìn gắn với một số phận nhân vật khác nhau. Điểm nhìn của Di
gắn với sự thiệt thịi mất mát đau thương, những thiếu thốn tình cảm kèm theo đó là sự lưu
luyến hồi niệm với tình u và cuộc sống. Cũng từ điểm nhìn đó ta thấy được quá trình
phát triển tâm sinh lý ở một đứa trẻ là Phiên từ lúc còn thơ bé cho đến lúc trưởng thành:
“Thằng Phiên khóc mướt, trong mớ nước mắt đó, tơi biết nó khóc cho những cổ tích đã
chết rồi…Tơi thấy mình đang mất phiên”. Cịn ở điểm nhìn của Phiên thay đổi theo quá
trình trưởng thành lúc đâu vô tư hồn nhiên sống cùng Di không nghi ngờ về cuộc sống thế
giới bên ngồi xóm Cồn. Càng lớn Phiên càng muốn rời xa Di để được phám phá cuộc

sống mới mẻ, đầy tị mị ngồi kia và cuối cùng khi biết sự thật có chút ốn hận Di dù Di
đã nuôi dưỡng Phiên từ nhỏ. Qua hành động: “Thằng Phiên bỏ đi tìm ai đó có thể giúp nó
biết giận dữ, phẫn uất, như một con người đúng nghĩa”. Cịn điểm nhìn của ơng Sáu nỗi
ốn hận gã tình địch làm ơng tan của nát nhà, kiến ông nhúng tay vào tội ác những dù vậy
ông vẫn hiền từ quan tâm yêu quý đối Di và Phiên khi nghĩ hai người là mẹ con. Điểm
nhìn dân làng ở xóm Cồn với Di và Phiên là sự tị mị trước xuất hiện cơ gái trẻ cùng đứa
bé: “Chuyện đời tơi được người xóm cồn đồn đốn, thì thầm, u một người bị gia đình
phản đối, tơi bất chấp trốn nhà theo anh ta, sinh thằng Phiên rồi bị anh ta bỏ, không biết
đi đâu về đâu trôi tạt qua xóm Cồn ở tạm”. Ẩn sâu đó là sự xót thương số phận cơ gái trẻ
và họ cũng dần chấp nhận với sự có mặt của Di và Phiên coi Di và Phiên như người làng
nghĩa xóm. Dù khơng rõ nguồn gốc xuất thân, từ đó cho ta thấy được tình người dân Nam
Bộ chất phát, thương quý con người. Có thể thấy kết cấu điểm nhìn trần thuật trong “Khói
trời lộng lẫy” rất độc đáo lơi cuốn. Với sự tài hoa và khéo léo xây dựng điểm nhìn nhà văn
giúp người đọc cảm nhận được cái nhìn đa chiều của con người trước một vấn đề của cuộc
sống. Chỉ là sự xuất hiện của Di và Phiên đã có những cách nhìn nhận, đánh giá khác nhau
– hầu hết là sự đồng cảm thương xót cho cơ gái trẻ và đứa bé. Cách kết cấu điểm nhìn trần
thuật như thế tạo cho câu chuyện tính sinh động, hấp dẫn và lại rất thực tế, gần gũi với
cuộc sống thường nhật. Cũng nhờ vậy mà nhà văn đã phơi bày được số phận éo le, đau
khổ, dằn vặt mẫu thuẫn nơi nội tâm của nhân vật Di khi Phiên hỏi về ba: “Giờ Phiên cũng
đi tìm ba”, “Tội nghiệp ba con thiệt, chắc ổng nhớ con”... Đồng thời khơi gợi nhiều suy


nghĩ và lòng cảm thương nơi độc giả. Về một hoàn cảnh éo le về sự bồng bột người chị
(Di) đã thay đổi cuộc sống của người em(Phiên). Có lẽ vừa đáng thương vừa đáng trách
tùy theo suy nghĩ mỗi người đọc.
Kết truyện là một kết thúc tuy mở nhưng khơng có hậu được nhà văn Nguyễn Ngọc
Tư kết cấu cho “Khói trời lộng lẫy”. Câu chuyện khép lại chi tiết Di tự thiêu mình hình
ảnh mang tính chất ám ảnh người đọc khi người đàn bà đứng trong khói: “Tự hỏi: Làm
sao giữ được vẻ đẹp lộng lẫy này của khói?”. Nhà văn khơng kể tiếp sau sự việc ấy Phiên
sẽ có hành động như thế nào. Dường như Nguyễn Ngọc Tư trao quyền trần thuật tiếp câu

chuyện cho người đọc. Mỗi người đọc sẽ viết tiếp cho nhân vật một cái kết mở ra nhiều
suy tưởng cho người đọc về thân phận con người trong cuộc đời – nhất là người phụ nữ.
Cái kết ấy mang đậm điểm nhìn trần thuật của cá nhân người đọc. Cách kể chuyện của
Nguyễn Ngọc Tư thật sự khiến người đọc có ấn tượng và cảm xúc khó phai, để lại dấu ấn
riêng về phong cách của tác giả với độc giả.
III. KẾT LUẬN
Qua phân tích về kết cấu cốt truyện và kết cấu điểm nhìn trần thuật ta thấy được sự
tài hoa và khéo léo trong nghệ thuật viết truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư. Qua đó thấy
được nội dung tư tưởng câu chuyện mà tác giả muốn gửi ngắm tới các độc giả. Khói trời
lộng lẫy với ý tưởng viết về cái đẹp và sự mất mát với quá trình đi tìm, níu giữ những giá
trị bình dị của cuộc sống. Với kết cấu trần thuận đan xen các bối cảnh quá khứ hiện tại với
nhau tạo sự hấp dẫn của tác phẩm với người đọc. Ngồi ra cịn có sự độc đáo ở kết cấu cốt
chuyện và khắc họa nhân vật chính. Trong khi các nhân vật các đều khá rập khn thì
nhân vật "Tơi" khác biệt, nổi trội hẳn, có lẽ là hình ảnh tưởng tượng của chính tác giả
chăng? Ngẫm kỹ thì thấy dụng ý của tác giả là liệt kê các mất mát trong cuộc đời của
"Tơi", từ đó dẫn tới vụ tự thiêu như giải thốt hoặc để tạo ra nghệ thuật là màu khói để lại
điểm nhấn với độc giả về tác phẩm. Truyện ngắn Khói trời lộng lẫy tạo được ấn tượng sâu
sắc với người đọc qua nội dung gần gũi, quen thuộc nhưng lại gợi ra những quãng mênh
mông ở tâm hồn độc giả, để rồi đồng cảm với số phận người bé mọn, gieo những chữ tình
rưng rưng. Bạn đọc có thể thấy đâu đó bóng dáng bản thân là nhân vật trong chính tác
phẩm. Ðó là thế mạnh trong văn xuôi của Nguyễn Ngọc Tư.

LIỆU THAM KHẢO
1. Nguyễn Ngọc Tư (2010), Khói trời lộng lẫy, NXB Thời Đại.
2. Phạm Ngọc Hiền (2016,2018), Thi pháp học, NXB Tổng Hợp Thành Phố Hồ Chí
Minh.


3. Phạm Ngọc Hiền (2018), Tiếp cận tác phẩm văn chương từ góc độ thi pháp học,


NXB Tổng Hợp Thành Phố Hồ Chí Minh.