on thi vao lop 10 mon ngu van cac ban cung on nhe minh thay kha hay do

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (811.52 KB, 145 trang )

(1)Phần I: Nội dung ôn tập văn học trung đại Bảng hệ thống các tác giả, tác phẩm văn học trung đại đã học ở lớp 9 TT 1. 2. 3. 4. Tªn ®o¹n trÝch ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng 16 trong 20 truyÖn truyÒn kú m¹n lôc. Mîn cèt truyÖn “Vî chµng Tr¬ng” ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh ViÕt kho¶ng ®Çu đời NguyÔn (®Çu TK XIX) Håi thø 14 cña Hoµng Lª nhÊt thèng trÝ Ph¶n ¸nh giai ®o¹n lÞch sö đầy biến động cña XHPKVN cuèi TK XVIII. Tªn t¸c gi¶. Néi dung chñ yÕu. NghÖ thuËt chñ yÕu. - Khẳng định vẻ đẹp tâm hån truyÒn thèng cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam. - NiÒm c¶m th¬ng sè phËn bi kÞch cña hä díi chế độ phong kiến.. - TruyÖn truyÒn kú viÕt b»ng ch÷ H¸n. - KÕt hîp nh÷ng yÕu tè hiÖn thùc vµ yÕu tè kỳ ảo, hoang đờng víi c¸ch kÓ chuyÖn, x©y dùng nh©n vËt rÊt thµnh c«ng.. Phạm Đình Đời sống xa hoa vô độ cña bän vua chóa, quan Hæ (TL 18) l¹i phogn kiÕn thêi vua Lª, chóa TrÞnh suy tµn. Tuú bót ch÷ H¸n, ghi chÐp theo c¶m høng sù viÖc, c©u chuyÖn con ngời đơng thời mét c¸ch cô thÓ, ch©n thực, sinh động.. Ng« Gia V¨n Ph¸i (Ng« Th× ChÝ, Ng« Th× Du TK 18). - TiÓu thuyÕt lÞch sö ch¬ng håi viÕt b»ng ch÷ H¸n. - C¸ch kÓ chuyÖn nhanh gän, chän läc sù viÖc, kh¾c ho¹ nh©n vËt chñ yÕu qua hành động và lời nói.. NguyÔn D÷ (TK16). - H×nh ¶nh anh hïng d©n téc Quang Trung NguyÔn HuÖ víi chiÕn công thần tốc vĩ đại đại ph¸ qu©n Thanh mïa xu©n 1789. - Sù th¶m h¹i cña qu©n tíng T«n SÜ NghÞ vµ sè phận bi đát của vua tôi Lª Chiªu Thèng ph¶n níc h¹i d©n. Truyện Kiều Nguyễn Du Cuộc đời và tính cách NguyÔn Du, vai trß vµ vÞ §Çu TK XIX. (TK 18-19) trÝ cña «ng trong lÞch sö Mîn cèt v¨n häc ViÖt Nam. truyÖn Kim V©n KiÒu cña Trung Quèc. a. ChÞ em Thuý KiÒu. b. C¶nh ngµy xu©n. - Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm. TruyÖn th¬ N«m, lôc b¸t. - Tãm t¾t néi dung cèt chuyÖn, s¬ lîc gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt (SGK) NghÖ thuËt íc lÖ cæ ®iÓn lÊy thiªn nhiªn làm chuẩn mực để tả vẻ đẹp con ngời. Kh¾c ho¹ râ nÐt ch©n dung chÞ em Thuý KiÒu.. NguyÔn Du Tr©n träng ngîi ca vÎ đẹp của chị em Thuý (TK 18-19) Kiều. Vẻ đẹp toàn bích cña nh÷ng thiÕu n÷ phong kiến. Qua đó dự c¶m vÒ kiÕp ngêi tµi hoa b¹c mÖnh. - ThÓ hiÖn c¶m høng nh©n v¨n v¨n NguyÔn Du NguyÔn Du Bøc tranh thiªn nhiªn, lÔ T¶ c¶nh thiªn nhiªn (TK 18-19) hội mùa xuân tơi đẹp, bằng những từ ngữ,.

(2) trong s¸ng. c. d. 5. KiÒu ë lÇu Ngng BÝch. NguyÔn Du (TK 18-19). Cảnh ngộ cô đơn buồn tñi vµ tÊm lßng thuû chung, hiÕu th¶o rÊt đáng thơng, đáng trân träng cña Thuý KiÒu M· Gi¸m NguyÔn Du - Bãc trÇn b¶n chÊt con Sinh mua (TK 18-19) buôn xấu xa, đê tiện của M· Gi¸m Sinh. KiÒu - Hoàn cảnh đáng thơng cña Thuý KiÒu trong c¬n gia biÕn. - Tè c¸o x· héi phong kiến, chà đạp lên sắc tài, nh©n phÈm cña ngêi phô n÷. Lục Vân Tiên Nguyễn Đình - Vài nét về cuộc đời, sự nghiÖp, vai trß cña cøu KiÒu ChiÓu NguyÔn §×nh ChiÓu NguyÖt Nga (TK19) trong lÞch sö v¨n häc VN. - Tãm t¾t cèt chuyÖn LVT. - Khát vọng hành đạo giúp đời sống của tác gi¶, kh¾c ho¹ nh÷ng phẩm chất đẹp đẽ của hai nh©n vËt : LVT tµi ba, dòng c¶m, träng nghÜa, khinh tµi ; KNN hiÒn hËu, nÕt na, ©n t×nh. Lục Vân Tiên Nguyễn Đình - Sự đối lập giữa thiện và gÆp n¹n ChiÓu (TK ¸c, gi÷a nh©n c¸ch cao c¶ vµ nh÷ng toan tÝnh 19) thÊp hÌn. - Thái độ, tình cảm và lòng tin của tác giả đối với nhân dân lao động.. h×nh ¶nh giµu chÊt t¹o h×nh. - Miªu t¶ néi t©m nh©n vËt thµnh c«ng nhÊt. - Bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh tuyÖt bót. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn kÕt hîp víi miªu t¶ ngo¹i h×nh, cö chØ vµ ng«n ng÷ đối thoại để khắc hoạ tÝnh c¸ch nh©n vËt (M· Gi¸m Sinh).. - Lµ truyÒn th¬ N«m, mét trong nh÷ng t¸c phÈm xuÊt s¾c cña NĐC đợc lu truyền réng r·i trong nh©n d©n. - NghÖ thuËt kÓ chuyÖn, miªu t¶ rÊt gi¶n dÞ, méc m¹c, giµu mµu s¾c Nam Bé.. - NghÖ thuËt kÓ chuyÖn kÕt hîp víi t¶ nh©n vËt qua hµnh động, ngôn ngữ, lời th¬ giµu c¶m xóc, b×nh dÞ, d©n d·, giµu mµu s¾c Nam Bé..

(3) ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng (TrÝch “TruyÒn kú m¹n lôc” - NguyÔn D÷) A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: - NguyÔn D÷ (cha râ n¨m sinh, n¨m mÊt), quª ë H¶i D¬ng. - Nguyễn Dữ sống vào nửa đầu thế kỷ XVI, là thời kỳ Triều đình nhà Lê đã bắt ®Çu khñng ho¶ng, c¸c tËp ®oµn phong kiÕn Lª, M¹c, TrÞnh tranh giµnh quyÒn lùc, g©y ra nh÷ng cuéc néi chiÕn kÐo dµi. - ¤ng häc réng, tµi cao nhng chØ lµm quan mét n¨m råi c¸o vÒ, sèng Èn dËt ë vïng núi Thanh Hoá. Đó là cách phản kháng của nhiều tri thức tâm huyết đơng thời. II. T¸c phÈm: 1. XuÊt xø: “ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng” lµ truyÖn thø 16 trong sè 20 truyÖn n»m trong t¸c phÈm næi tiÕng nhÊt cña NguyÔn D÷ “TruyÒn kú m¹n lôc”. TruyÖn cã nguån gèc tõ mét truyÖn cæ d©n gian trong kho tµng cæ tÝch ViÖt Nam “Vî chµng Tr¬ng”. 2. ThÓ lo¹i: TruyÖn truyÒn kú m¹n lôc (ghi chÐp t¶n m¹n nh÷ng truyÖn kú l¹ vÉn đợc lu truyền). Viết bằng chữ Hán. 3. Chủ đề: Qua câu chuyện về cuộc đời và cái chết thơng tâm của Vũ Nơng, “Chuyện ngời con gái Nam Xơng” thể hiện niềm thơng cảm đối với số phận oan nghiệt, đồng thời ca ngợi vẻ đẹp truyền thống của những phụ nữ Việt Nam dới chế độ phong kiÕn. 4. Tóm tắt: Vũ Thị Thiết (Vũ Nơng) là ngời phụ nữ nhan sắc, đức hạnh. Chồng nµng lµ Tr¬ng Sinh ph¶i ®i lÝnh sau khi cíi Ýt l©u. Nµng ë nhµ, mét m×nh võa nu«i con nhỏ vừa chăm sóc mẹ chồng đau ốm rồi làm ma chu đáo khi bà mất. Trơng Sinh trở về, nghe lời con, nghi vợ thất tiết nên đánh đuổi đi. Vũ Nơng uất ức gieo mình xuống sông Hoàng Giang tự vẫn, đợc thần Rùa Linh Phi và các tiên nữ cứu. Sau đó Trơng Sinh míi biÕt vî bÞ oan. Ýt l©u sau, Vò N¬ng gÆp Phan Lang, ngêi cïng lµng chÕt ®uèi đợc Linh Phi cứu. Khi Lang trở về, Vũ Nơng nhờ gửi chiếc hoa vàng nhắn chàng Trơng lập đàn giải oan cho nàng. Trơng Sinh nghe theo, Vũ Nơng ẩn hiện giữa dòng, nói väng vµo bê lêi t¹ tõ råi biÕn mÊt. 5. Bè côc: 3 ®o¹n - §o¹n 1:… cña m×nh: Cuéc h«n nh©n gi÷a Tr¬ng Sinh vµ Vò N¬ng, sù xa c¸ch v× chiÕn tranh vµ phÈm h¹nh cña nµng trong thêi gian xa c¸ch. - §o¹n 2: … qua råi: Nçi oan khuÊt vµ c¸i chÕt bi th¶m cña Vò N¬ng. - Đoạn 3: Còn lại: Cuộc gặp gỡ giữa Vũ Nơng và Phan Lang trong đội Linh Phi. Vũ Nơng đợc giải oan. III. Giá trị nội dung của tác phẩm: (Giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc) 1. Gi¸ trÞ hiÖn thùc: - Chuyện phản ánh hiện thực xã hội phong kiến bất công với chế độ nam quyền, chà đạp số phận ngời phụ nữ (Đại diện là nhân vật Trơng Sinh). - Ph¶n ¸nh sè phËn con ngêi chñ yÕu qua sè phËn phô n÷: chÞu nhiÒu oan khuÊt vµ bÕ t¾c. - Ph¶n ¸nh x· héi phong kiÕn víi nh÷ng cuéc chiÕn tranh phi nghÜa lµm cho cuéc sèng cña ngêi d©n cµng r¬i vµo bÕ t¾c. 2. Giá trị nhân đạo: a. Ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của ngời phụ nữ Việt Nam thông qua nhân vật Vò N¬ng Tác giả đặt nhân vật Vũ Nơng vào những hoàn cảnh khác nhau để bộc lộ đời sống vµ tÝnh c¸ch nh©n vËt..

(4) Ngay từ đầu, nàng đã đợc giới thiệu là “tính đã thuỳ mị, nết na, lại thêm t dung tốt đẹp”. Chàng Trơng cũng bởi mến cái dung hạnh ấy, nên mới xin với mẹ trăm lạng vµng cíi vÒ. C¶nh 1: Trong cuéc sèng vî chång b×nh thêng, nµng lu«n gi÷ g×n khu«n phÐp nên dù chồng nàng đa nghi, đối với vợ phòng ngừa quá sức nhng gia đình cha từng ph¶i bÊt hoµ. C¶nh 2: Khi tiÔn chång ®i, Vò N¬ng rãt chÐn rîu ®Çy, dÆn dß chång nh÷ng lêi tình nghĩa đằm thắm. Nàng “chẳng dám mong” vinh hiển mà chỉ cầu cho chồng “khi về mang theo đợc hai chữ bình yên, thế là đủ rồi”. Vũ Nơng cũng thông cảm cho những nỗi gian lao, vất vả mà chồng sẽ phải chịu đựng. Và xúc động nhất là những lời t©m t×nh vÒ nçi nhí nhung, tr«ng chê kh¾c kho¶i cña m×nh khi xa chång. Nh÷ng lêi v¨n tõng nhÞp, tõng nhÞp biÒn ngÉu nh nhÞp ®Ëp tr¸i tim nµng - tr¸i tim cña ngêi vî trÎ kh¸t khao yªu th¬ng ®ang thæn thøc lo ©u cho chång. Nh÷ng lêi ®so thÊm vµo lßng ngời, khiến ai ai cũng xúc động ứa hai hàng lệ. Cảnh 3: Rồi đến khi xa chồng, nàng càng chứng tỏ và bộc lộ nhiều phẩm chất đáng quý. Trớc hết, nàng là ngời vợ hết mực chung thuỷ với chồng. Nỗi buồn nhớ chång vß vâ, kÐo dµi qua n¨m th¸ng. Mçi khi thÊy “bím lîn ®Çy vên” – c¶nh vui mùa xuân hay “mây che kín núi” – cảnh buồn mùa đông, nàng lại chặn “nỗi buồn gãc bÓ ch©n trêi nhí ngêi ®i xa. §ång thêi, nµng lµ ngêi mÑ hiÒn, hÕt lßng nu«i d¹y, chăm sóc, bù đắp cho đứa con trai nhỏ sự thiếu vắng tình cha. Bằng chứng chính là chiếc bóng ở phần sau câu chuyện mà nàng vẫn bảo đó là cha Đản. Cuối cùng, Vũ Nơng còn bộc lộ đức tính hiếu thảo của ngời con dâu, tận tình chăm sóc mẹ chồng già yÕu, èm ®au. Nµng lo ch¹y ch÷a thuèc thang cho mÑ qua khái, thµnh t©m lÔ b¸i thÇn phật, bởi yếu tố tâm linh đối với ngời xa là rất quan trọng. Nàng lúc nào cũng dịu dµng, “lÊy lêi ngät ngµo kh«n khÐo, khuyªn l¬n”. Lêi tr¨ng trèi cuèi cïng cña bµ mÑ chồng đã đánh giá cao công lao của Vũ Nơng đối với gia đình: “Xanh kia quyết chẳng phụ con, cũng nh con đã chẳng phụ mẹ”. Thông thờng, nhất là trong xã hội cũ, mối quan hÖ mÑ chång – con d©u lµ mèi quan hÖ c¨ng th¼ng, phøc t¹p. Nhng tríc ngêi con d©u hÕt mùc hiÒn th¶o nh Vò N¬ng th× bµ mÑ Tr¬ng Sinh kh«ng thÓ kh«ng yªu mến. Khi bà mất, Vũ Nơng đã “hết lời thơng xót, phàm việc ma chay tế lễ, lo liệu nh đối với cha mẹ đẻ mình”. Có thể nói, cuộc đời Vũ Nơng tuy ngắn ngủi nhng nàng đã lµm trßn bæn phËn cña ngêi phô n÷: mét ngêi vî thuû chung, mét ngêi mÑ th¬ng con, mét ngêi d©u hiÕu th¶o. ë bÊt kú mét c¬ng vÞ nµo, nµng còng lµm rÊt hoµn h¶o. Cảnh 4: Khi bị chồng nghi oan, nàng đã tìm mọi cách để xoá bỏ ngờ vực trong lßng Tr¬ng Sinh. + ở lời nói đầu tiên, nàng nói đến thân phận mình, tình nghĩa vợ chồng và khẳng định tấm lòng chung thuỷ trong trắng của mình. Cầu xin chồng đừng nghi oan, nghĩa là nàng đã cố gắng hàn gắn, cứu vãn hạnh phúc gia đình đang có nguy cơ tan vỡ. + ở lời nói thứ hai trong tâm trạng “bất đắc dĩ”, Vũ Nơng bày tỏ nỗi thất vọng khi không hiểu vì sao bị đối xử tàn nhẫn, bất công, không có quyền tự bảo vệ mình, thậm chí không có quyền đợc bảo vệ bởi những lời biện bạch, thanh minh của hàng xóm láng giềng. Ngời phụ nữ của gia đình đã mất đi hạnh phúc gia đình, “thú vui nghi gia nghi thất”. Tình cảm đơn chiếc thuỷ chung nàng dành cho chồng đã bị phủ nhận kh«ng th¬ng tiÕc. Giê ®©y “b×nh r¬i tr©m g·y, m©y t¹nh ma tan, sen rò trong ao, liÔu tàn trớc gió, khóc tuyết bông hoa rụng cuống, kêu xuân cái én lìa đàn, nớc thẳm buồn xa”, cả nỗi nhớ chờ chồng mà hoá đá trớc đây cũng không còn. Vậy thì cuộc đời còn gì ý nghĩa nữa đối với ngời vợ trẻ khao khát yêu thơng ấy? + Chẳng còn gì cả, chỉ có nỗi thất vọng tột cùng, đau đớn ê chề bởi cuộc hôn nhân đã không còn cách nào hàn gắn nổi, mà nàng thì phải chịu oan khuất tày trời. Bị dồn đến bớc đờng cùng, sau mọi cố gắng không thành, Vũ Nơng chỉ còn biết mợn dòng n-.

(5) ớc Hoàng Giang để rửa nỗi oan nhục. Nàng đã tắm gội chay sạch mong dòng nớc mát làm dịu đi tức giận trong lòng, khiến nàng suy nghĩ tỉnh táo hơn để không hành động bồng bột. Nhng nàng vẫn không thay đổi quyết định ban đầu, bởi chẳng còn con đờng nµo kh¸c cho ngêi phô n÷ bÊt h¹nh nµy. Lêi than cña nµng tríc trêi cao s«ng th¼m lµ lời nguyện xin thần sông chứng giám cho nỗi oan khuất cũng nh đức hạnh của nàng. Hành động trẫm mình là hành động quyết liệt cuối cùng, chất chứa nỗi tuyệt vọng đắng cay nhng cũng đi theo sự chỉ đạo của lý trí. + Đợc các tiên nữ cứu, nàng sống dới thuỷ cung và đợc đối xử tình nghĩa. Nàng hết søc c¶m kÝch ¬n cøu m¹ng cña Linh Phi vµ c¸c tiªn n÷ cung níc. Nhng nµng vÉn không nguôi nỗi nhớ cuộc sống trần thế – cuộc sống nghiệt ngã đã đẩy nàng đến cái chÕt. Vò N¬ng vÉn lµ ngêi vî yªu chång, ngêi mÑ th¬ng con, vÉn nÆng lßng nhung nhớ quê hơng, mộ phần cha mẹ, đồng thời vẫn khao khát đợc trả lại danh dự. Bởi vậy mà nàng đã hiện về khi Trơng Sinh lập đàn giải oan. Thế nhng “cảm ơn đức của Linh Phi, đã thề sống chết cũng không bỏ”, Vũ Nơng không quay trở về trần gian nữa. Tóm lại: Vũ Nơng là một ngời phụ nữ xinh đẹp, nết na, hiền thục lại đảm đang, th¸o v¸t, thê kÝnh mÑ chång rÊt mùc hiÕu th¶o, mét d¹ thuû chung víi chång, hÕt lßng vun đắp cho hạnh phúc gia đình. Nàng là ngời phụ nữ hoàn hảo, lý tởng của mọi gia đình, là khuôn vàng thớc ngọc của mọi ngời phụ nữ. Ngời nh nàng xứng đáng đợc hởng hạnh phúc trọn vẹn, vậy mà lại phải chết oan uổng, đau đớn. b. Vì sao Vũ Nơng phải chết oan khuất? Từ đó em cảm nhận đợc điều gì về thân phận ngời phụ nữ dới chế độ phong kiến? Những duyên cớ khiến cho một ngời phụ nữ đức hạnh nh Vũ Nơng không thể sống mµ ph¶i chÕt mét c¸ch oan uæng: - Nguyên nhân trực tiếp: do lời nói ngây thơ của bé Đản. Đêm đêm, ngồi buồn dới ngọn đèn khuya, Vũ Nơng thờng “trỏ bóng mình mà bảo là cha Đản”. Vậy nên Đản mới ngộ nhận đó là cha mình, khi ngời cha thật chở về thì không chịu nhận và còn vô t×nh ®a ra nh÷ng th«ng tin khiÕn mÑ bÞ oan. - Nguyªn nh©n gi¸n tiÕp: + Do ngời chồng đa nghi, hay ghen. Ngay từ đầu, Trơng Sinh đã đợc giới thiệu là ngời “ đa nghi, đối với vợ phòng ngừa quá sức”, lại thêm “không có học”. Đó chính là mầm mống của bi kịch sau này khi có biến cố xảy ra. Biến cố đó là việc Trơng Sinh phải đi lính xa nhà, khi về mẹ đã mất. Mang tâm trạng buồn khổ, chàng bế đứa con lên ba đi thăm mộ mẹ, đứa trẻ lại quấy khóc không chịu nhận cha. Lời nói ngây thơ của đứa trẻ làm đau lòng chàng: “ Ô hay! Thế ra ông cũng là cha tôi ? Ông lại biết nói, chứ không nh cha tôi trớc kia, chỉ nín thin thít” Trơng Sinh gạn hỏi đứa bé lại đa thêm những thông tin gay cấn, đáng nghi: “Có một ngời đàn ông đêm nào cũng đến” (hành động lén lút che mắt thiên hạ), “mẹ Đản đi cũng đi, mẹ Đảng ngồi cũng ngồi” (hai ngêi rÊt quÊn quýt nhau), “ch¼ng bao giê bÕ §¶n c¶” (ngêi nµy kh«ng muèn sù có mặt của đứa bé). Những lời nói thật thà của con đã làm thổi bùng lên ngọn lửa ghen tu«ng trong lßng Tr¬ng Sinh. + Do cách c xử hồ đồ, thái độ phũ phàng, thô bạo của Trơng Sinh. Là kẻ không có học, lại bị ghen tuông làm cho mờ mắt, Trơng Sinh không đủ bình tĩnh, sáng suốt để phân tích những điều phi lý trong lời nói con trẻ. Con ngời độc đoán ấy đã vội vàng kÕt luËn, “®inh ninh lµ vî h”. Chµng bá ngoµi tai tÊt c¶ nh÷ng lêi biÖn b¹ch, thanh minh, thËm chÝ lµ van xin cña vî. Khi Vò N¬ng hái ai nãi th× l¹i giÊu kh«ng kÓ lêi con. Ngay c¶ nh÷ng lêi bªnh vùc cña hä hµng, lµng xãm còng kh«ng thÓ cêi bá oan khuất cho Vũ Nơng. Trơng Sinh đã bỏ qua tất cả những cơ hội để cứu vãn tấn thảm kịch, chỉ biết la lên cho hả giận. Trơng Sinh lúc ấy không còn nghĩ đến tình nghĩa vợ chồng, cũng chẳng quan tâm đến công lao to lớn của Vũ Nơng đối với gia đình, nhất.

(6) là gia đình nhà chồng. Từ đây có thể thấy Trơng Sinh là con đẻ của chế độ nam quyền bÊt c«ng, thiÕu lßng tin vµ thiÕu t×nh th¬ng, ngay c¶ víi ngêi th©n yªu nhÊt. + Do cuộc hôn nhân không bình đẳng, Vũ Nơng chỉ là “con nhà kẻ khó”, còn Trơng Sinh là “con nhà hào phú”. Thái độ tàn tệ, rẻ rúng của Trơng Sinh đối với Vũ Nơng đã phần nào thể hiện quyền thế của ngời giàu đối với ngời nghèo trong một xã hội mà đồng tiền đã bắt đầu làm đen bạc thói đời. + Do lễ giáo hà khắc, phụ nữ không có quyền đợc nói, không có quyền đợc tự bảo vệ mình. Trong lễ giáo ấy, chữ trinh là chữ quan trọng hàng đầu; ngời phụ nữ khi đã bị mang tiếng thất tiết với chồng thì sẽ bị cả xã hội hắt hủi, chỉ còn một con đờng chết để tự giải thoát. + Do chiến tranh phong kiến gây nên cảnh sinh ly và cũng góp phần dẫn đến cảnh tử biệt. Nếu không có chiến tranh, Trơng Sinh không phải đi lính thì Vũ Nơng đã không phải chịu nỗi oan tày trời dẫn đến cái chết thơng tâm nh vậy. Tãm l¹i: Bi kÞch cña Vò N¬ng lµ mét lêi tè c¸o x· héi phong kiÕn xem träng quyền uy của kẻ giàu có và của ngời đàn ông trong gia đình, đồng thời bày tỏ niềm cảm thơng của tác giả đối với số phận oan nghiệt của ngời phụ nữ. Ngời phụ nữ đức hạnh ở đây không những không đợc bênh vực, trở che mà lại còn bị đối xử một cách bất công, vô lý; chỉ vì lời nói thơ ngây của đứa trẻ và vì sự hồ đồ, vũ phu của anh chồng hay ghen tuông mà đến nỗi phải kết liễu cuộc đời mình. IV. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: 1. Một số nét nghệ thuật đặc sắc của Chuyện ngời con gái Nam Xơng - Xây dựng tình huống truyện độc đáo, đặc biệt là chi tiết chiếc bóng. Đây là sự kh¸i qu¸t ho¸ tÊm lßng, sù ngé nhËn vµ sù hiÓu lÇm cña tõng nh©n vËt. H×nh ¶nh nµy hoàn thiện thêm vẻ đẹp nhân cách của Vũ Nơng, đồng thời cũng thể hiện rõ nét hơn sè phËn bi kÞch cña Vò N¬ng nãi riªng vµ ngêi phô n÷ ViÖt Nam nãi chung. - NghÖ thuËt dùng truyÖn. DÉn d¾t t×nh huèng truyÖn hîp lý. Chi tiÕt chiÕc bãng lµ ®Çu mèi c©u chuyÖn l¹i chØ xuÊt hiÖn mét lÇn duy nhÊt ë cuèi truyÖn, t¹o sù bÊt ngê, bàng hoàng cho ngời đọc và tăng tính bi kịch cho câu chuyện. - Cã nhiÒu sù s¸ng t¹o so víi cèt truyÖn cæ tÝch "Vî chµng Tr¬ng" b»ng c¸ch s¾p xếp thêm bớt chi tiết một cách độc đáo. - Nghệ thuật xây dựng nhân vật: Nhân vật đợc xây dựng qua lời nói và hành động. Các lời trần thuật và đối thoại của nhân vật sử dụng nhiều hình ảnh ớc lệ nhng vẫn kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt vµ ch©n thËt néi t©m nh©n vËt. - Sử dụng yếu tố truyền kỳ (kỳ ảo) làm nổi bật giá trị nhân đạo của tác phẩm. Yếu tố kỳ ảo, hoang đờng làm câu chuyện vừa thực vừa mơ, vừa có hậu vừa không có hậu, làm hoàn chỉnh vẻ đẹp của Vũ Nơng. - Kết hợp các phơng thức biểu đạt: Tự sự + biểu cảm (trữ tình) làm nên một áng v¨n xu«i tù sù cßn sèng m·i víi thêi gian. 2. ý nghÜa cña chi tiÕt kú ¶o * C¸c chi tiÕt kú ¶o trong c©u chuyÖn: - Phan Lang n»m méng råi th¶ rïa. - Phan Lang gặp nạn, lạc vào động rùa, gặp Linh Phi, đợc cứu giúp; gặp lại Vũ Nơng, đợc sứ giả của Linh Phi rẽ đờng nớc đa về dơng thế. - Vò N¬ng hiÖn vÒ trong lÔ gi¶i oan trªn bÕn Hoµng Giang gi÷a lung linh, huyÒn ¶o råi l¹i biÕn ®i mÊt. * C¸ch ®a c¸c chi tiÕt kú ¶o: - Các yếu tố này đợc đa vào xen kẽ với những yếu tố thực về địa danh, về thời điểm lÞch sö, nh÷ng chi tiÕt thùc vÒ trang phôc cña c¸c mü nh©n, vÒ t×nh c¶nh nhµ Vò N¬ng kh«ng ngêi ch¨m sãc sau khi nµng mÊt… C¸ch thøc nµy lµm cho thÕ giíi kú ¶o lung.

(7) linh, mơ hồ trở nên gần với cuộc đời thực, làm tăng độ tin cậy, khiến ngời đọc không c¶m thÊy ngì ngµng. * ý nghÜa cña c¸c chi tiÕt kú ¶o: - Cách kết thúc này làm nên đặc trng của thể loại truyện truyền kỳ. - Làm hoàn chỉnh thêm nét đẹp vốn có của Vũ N ơng: nặng tình, nặng nghĩa, quan tâm đến chồng con, phần mộ tổ tiên, khao khát đợc phục hồi danh dự. - T¹o nªn mét kÕt thóc phÇn nµo cã hËu cho c©u chuyÖn. - Thể hiện về ớc mơ, về lẽ công bằng ở cõi đời của nhân dân ta. - Chi tiết kỳ ảo đồng thời cũng không làm mất đi tính bi kịch của câu chuyện. Vũ N¬ng trë vÒ mµ vÉn xa c¸ch ë gi÷a dßng bëi nµng vµ chång con vÉn ©m d¬ng chia l×a đôi ngả, hạnh phúc đã vĩnh viễn rời xa. Tác giả đa ngời đọc vào giấc chiêm bao rồi lại kéo chúng ta sực tỉnh giấc mơ - giấc mơ về những ngời phụ nữ đức hạnh vẹn toàn. Sơng khói giải oan tan đi, chỉ còn một sự thực cay đắng: nỗi oan của ngời phụ nữ không một đàn tràng nào giải nổi. Sự ân hận muộn màng của ngời chồng, đàn cầu siêu của tôn giáo đều không cứu vãn đợc ngời phụ nữ. Đây là giấc mơ mà cũng là lời cảnh tỉnh của tác giả. Nó để lại d vị ngậm ngùi trong lòng ngời đọc và là bài học thấm thía về giữ gìn hạnh phúc gia đình. -> Yêu cầu trả lời ngắn gọn, giải thích rõ yêu cầu của đề bài; các ý có sự liên kết chÆt chÏ; tr×nh bµy râ rµng, m¹ch l¹c..

(8) TruyÖn cò trong phñ chóa trÞnh (TrÝch Vò Trung Tuú Bót) A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: - T¸c gi¶ Ph¹m §×nh Hæ (1768 – 1839) tªn ch÷ lµ Tïng Niªn hoÆc BØnh Trùc, hiÖu §«ng D· TiÒu, tôc gäi lµ Chiªu Hæ, ngêi lµng §an Loan, huyÖn §êng An, tØnh H¶i D¬ng (nay lµ x· Nh©n QuyÒn, huyÖn B×nh Giang, tØnh H¶i D¬ng). - Ông sống vào thời buổi đất nớc loạn lạc nên muốn ẩn c. Đến thời Minh Mạng nhà Nguyễn, vua vời ông ra làm quan, ông đã mấy lần từ chức, rồi lại bị triệu ra. - Phạm Đình Hổ để lại nhiều công trình biên soạn khảo cứu có giá trị thuộc đủ các lĩnh vực: văn học, triết học, lịch sử, địa lý… tất cả đều bằng chữ Hán. II. T¸c phÈm: 1. ý nghĩa nhan đề: Vũ trung tuỳ bút (tuỳ bút viết trong những ngày ma) 2. ThÓ lo¹i: T¸c phÈm gåm : 88 mÈu chuyÖn nhá, viÕt theo thÓ tuú bót, hiÓu theo nghÜa lµ ghi chÐp tuú høng, t¶n m¹n, kh«ng cÇn hÖ thèng, kÕt cÊu g×. ¤ng bµn vÒ c¸c thứ lễ nghi, phong tục, tập quán… ghi chép những việc xảy ra trong xã hội lúc đó, viết về một số nhân vật, di tích lịch sử, khảo cứu về địa d, chủ yếu là vùng Hải Dơng quê ông. Tất cả những nội dung ấy đều đợc trình bày giản dị, sinh động và rất hấp dẫn. Tác phẩm chẳng những có giá trị văn chơng đặc sắc mà còn cung cấp những tài liệu quý về sử học, địa lý, xã hội học. 3. Hoàn cảnh: Tác phẩm đợc viết đầu đời Nguyễn (đầu thế kỷ XIX) 4. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch: * Giá trị nội dung: "Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh" phản ánh đời sống xa hoa cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thêi Lª - TrÞnh. * Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Ph¹m §×nh Hæ thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tuú bót, sù ghi chÐp chân thực, sinh động, giàu chất trữ tình. Các chi tiết miêu tả chọn lọc, đắt giá, giàu sức thuyết phục, tả cảnh đẹp tỉ mỉ nhng lại nhuốm màu sắc u ám, mang tính dự báo. Giọng điệu tác giả gần nh khách quan nhng cũng đã khéo léo thể hiện thái độ lên án bän vua quan qua thñ ph¸p liÖt kª. B. Ph©n tÝch v¨n b¶n 1. Thói ăn chơi xa xỉ của chúa Trịnh và các quan lại hầu cận đợc miêu tả nh thÕ nµo? a) Thãi ¨n ch¬i xa xØ, xa hoa cña vua chóa vµ sù nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i thời Lê – Trịnh đợc Phạm Đình Hổ miêu tả rất cụ thể, sinh động . Cuộc sống của chúa là cuộc sống giàu sang đến tột đỉnh. - Chúa cho xây nhiều cung điện, đền đài ở khắp mọi nơi, để thoả ý thích chơi đèn đuốc “ngắm cảnh đẹp”, ý thích đó biết bao nhiêu cho vừa, vì vậy “việc xây dựng đình đài cứ liên miên”, hao tiền, tốn của. - Chúa bày ra nhiều cuộc dạo chơi tốn kém ở các li cung (cung điện lâu đài xa kinh thµnh). Nh÷ng cuéc d¹o ch¬i cña chóa ë T©y hå ® îc miªu t¶ tØ mØ: DiÔn ra thêng xuyên “tháng ba bốn lần”, huy động rất nhiều ngời hầu hạ “binh lính dàn hầu bốn mặt hồ” – mà Hồ Tây thì rất rộng. Không chỉ là dạo choi đơn thuần, mà còn là nghi lễ tiếp đón tng bừng, độc đáo, những trò chơi lố lăng (tổ chức hội chợ, cho quan nội.

(9) thần cải trang thành đàn bà bày bán hàng), chùa Trấn Quốc, nơi linh thiêng của phật giáo cũng trở thành nơi hoà nhạc cua rbọn nhạc công cung đình. - Dùng quyền lực để tìm và cớp lấy các của quý trong thiên hạ nh trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch… (chim quý, thú lạ, cây cổ thụ, những hòn đá có hình dáng kỳ lạ, chËu hoa, c©y c¶nh) vÒ t« ®iÓm cho n¬i ë cña chóa. * T¸c gi¶ chän mét c¶nh ®iÓn h×nh cña cuéc cíp ®o¹t Êy lµ c¶nh lÝnh tr¸ng trë mét cây đa cổ thụ về phủ chúa (đây là một chi tiết tiêu biểu làm rõ chủ đề). Tác giả miêu tả kỹ lỡng, công phu bằng những từ ngữ sống động, một giọng văn thật nặng nề: “Cây đa to, cành lá rờm rà, đợc rớc qua sông”… nh một cây cổ thụ mọc trên đầu non hốc đá, rễ đến vài trợng, phải một cơ binh mới khiêng nổi, lại có bốn ngời đi kèm, đều cầm gơm đánh thanh la đốc thúc quân lính khiêng đi cho đều tay”. Ngời viết tuỳ bút, danh nho Phạm Đình Hổ đã đa ra những sự việc cụ thể, chân thực và khách quan, kh«ng b×nh luËn mµ c¸c h×nh ¶nh, chi tiÕt hiÖn lªn ®Çy Ên tîng. Nh÷ng chi tiÕt kÓ, t¶ ch©n thùc cho thÊy phñ chóa lµ n¬i bµy ra nh÷ng trß ch¬i tèn kÐm vµ hÕt søc lè bÞch. §Ó phôc vô cho sù ¨n ch¬i Êy th× tiÒn cña, c«ng søc, må h«i níc m¾t vµ thËm chÝ c¶ m¹ng sèng cña nh©n d©n ph¶i hao tèn biÕt bao nhiªu mµ kÓ. b) ấn tợng nhất là cảnh đêm nơi vờn nhà chúa qua đoạn văn “Mỗi khi đêm thanh cảnh vắng, tiếng chim kêu, vợn hót ran khắp bốn bề, hoặc nửa đêm ồn ào nh trận ma sa gió táp, vỡ tổ tan đàn, kẻ thức giả biết đó là triệu bất tờng”. Cảnh đợc miêu tả là cảnh thực nhng âm thanh lại gợi cảm giác ghê rợn trớc một cái gì tan tác, đau thơng nh không phải trớc cảnh đẹp yên tĩnh, phồn thực. “triệu bất tờng” tức là điềm gở, điềm chẳng lành. Hình ảnh ẩn dụ tả cảnh bất thờng của đêm thanh cảnh vắng nh báo trớc sự suy vong tất yếu của một triều đại chỉ biết chăm lo đến chuyÖn ¨n ch¬i hëng l¹c trªn må h«i, níc m¾t vµ c¶ x¬ng m¸u cña d©n lµnh. C¶m xóc chủ quan của tác giả đến đây mới đợc bộ lộ. 2. Sù tham lam nhòng nhiÔu cña bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa - Thêi chóa TrÞnh S©m, bän quan l¹i hÇu cËn trong phñ chóa rÊt ® îc sñng ¸i, bëi chúng có thể giúp chúa đắc lực trong việc bày các trò ăn chơi, hởng lạc. Do thế, chóng còng û thÕ nhµ chóa mµ hoµnh hµnh, t¸c oai, t¸c qu¸i trong nh©n d©n. - Để phục vụ cho sự hởng lạc ấy, chúa cũng nh các quan đã trở thành những kẻ cớp ngày. Chúng ra sức hoành hành trấn lột khắp nơi trong thành tìm đồ vật, cây cối đẹp, con thó cíp vÒ trang trÝ cho phñ chóa léng lÉy xa hoa : "bao nhiªu loµi tr©n cÇm dÞ thú, cổ mộc quái thạch, chậu hoa cây cảnh ở chốn dân gian, chúa đều sức thu lấy" "trong phñ, tuú chç ®iÓm xuyÕt bµy vÏ ra h×nh nói non bé, tr«ng nh bÕn bÓ ®Çu non" Chóa cã nh÷ng vËt quý Êy th× bao ngêi d©n bÞ ¨n cíp tr¾ng tr¬n. Bän quan l¹i thêng "mîn giã bÎ m¨ng, ngoµi dä dÉm", dß xem nhµ nµo cã vËt quý th× biªn vµo hai ch÷ "phụng thủ", đem cho ngời đến lấy phăng đi. Rồi vừa ăn cớp vừa la làng, chúng còn doạ giấu vật của phụng để doạ lấy tiền của dân. Ngời dân vừa bị cớp vật quý vừa bị đòi tiền, có khi lại còn phải tự tay phá huỷ những thứ mình đã chăm sóc, nuôi trồng để tránh khỏi tai vạ. Còn bọn hoạn quan đối với chúa thì đợc thởng, đợc khen, đợc thăng quan tiến chức, bổng lộc ních đầy túi, một công mà lợi cả đôi đờng. - Đoạn văn cuối là chi tiết kể rất thật về gia đình của chính tác giả: bà mẹ của tác giả đã phải sai chặt đi một cây lê và hai cây lựu quý, rất đẹp trong vờn nhà mình để tránh tai vạ. Đây không chỉ là điều tác giả mắt thấy tai nghe mà còn là điều ông đã trải qua, nên rất có sức thuyết phục. Cảm xúc của tác giả (thái độ bất bình, phê phán) cũng đợc gửi gắm một cách kín đáo qua đó. 3. Theo em thể văn tuỳ bút trong bài có gì khác với thể truyện mà các em đã học ë tiÕt tríc (ChuyÖn ngêi con g¸i Nam X¬ng). Giống nhau: đều thuộc thể loại văn xuôi trung đại.

(10) Kh¸c nhau: ThÓ lo¹i truyÖn - Hiện thực của cuộc sống đợc thông qua sè phËn con ngêi cô thÓ, cho nªn thêng cã cèt truyÖn vµ nh©n vËt. - Cốt truyện đợc triển khai, nhân vật đợc khắc hoạ nhờ một hệ thống chi tiết nghÖ thuËt phong phó, ®a d¹ng bao gồm chi tiết sự kiện, xung đột, chi tiết néi t©m, ngo¹i h×nh cña nh©n vËt, chi tiÕt tÝnh c¸ch… thËm chÝ c¶ nh÷ng chi tiết tợng, hoang đờng.. ThÓ lo¹i tuú bót - Nh»m ghi chÐp vÒ nh÷ng con ngêi, những sự việc cụ thể, có thực, qua đó t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc, suy nghÜ, nhËn thức, đánh giá của mình về con ngời và cuéc sèng. - Sù ghi chÐp ë ®©y lµ tuú theo c¶m høng chñ quan, cã thÓ t¶n m¹n, kh«ng cÇn gß bã theo hÖ thèng, kÕt cÊu g×, nhng vÉn tu©n theo mét t tëng c¶m xóc chủ đạo (Ví dụ: Thái độ phê phán thói ¨n ch¬i xa xØ vµ tÖ nhòng nhiÔu nh©n d©n d©n cña bän vua chóa vµ lò quan l¹i hÇu cËn). - Lèi ghi chÐp cña tïy bót giµu chÊt tr÷ t×nh h¬n ë c¸c lo¹i ghi chÐp kh¸c (nh bót ký, ký sù).. 4. Trình bày cảm nhận của em về tình trạng của đất nớc ta thời vua Lê - chúa TrÞnh? - Cảnh vật trong phủ chúa là cảnh xa hoa, lộng lẫy, bóng bẩy, điểm xuyết bày đủ thø. - §i kÌm víi c¶nh xa hoa nh thÕ th× cuéc sèng trong phñ còng rÊt bãng bÈy, chóa chơi đủ các loài “chân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch, chậu hoa cây cảnh ở chốn dân gian”. §óng lµ c¸ trêi Nam sang nhÊt lµ ®©y” (Lª H÷u Tr¸c). Cuéc sèng Êy v¬ng gi¶, thâm nghiêm, đầy quyền uy nhng "kẻ thức giả biết đó là triệu bất thờng", báo trớc sự suy vọng sụp đổ tất yếu của một triều đại chỉ biết ăn chơi, không lo nghĩ gì cho nhân d©n. - Con ngêi trong phñ chóa ®a d¹ng, nhng phÇn lín lµ nh÷ng kÎ ¨n ch¬i, hoang d©m vô độ, vô trách nhiệm thậm chí là vô lơng tâm, không còn nhân tính. Chúng chỉ biết ăn cớp của dân để ních cho đầy túi, để thoả cái thú vui chơi đèn đuốc hay chơi chậu hoa c©y c¶nh cña m×nh. -> Từ đây có thể thấy rằng thời đại phong kiến Lê – Trịnh là thời đại thối nát, mục ruỗng. Vua và quan đều chỉ lo vui chơi, lo bày trò – những trò lố lăng, kịch cỡm và vô cùng tốn kém, quan thì nịnh hót, cớp của dân về dâng cho chúa ; chúa thì mải hởng thụ cuộc sống xa hoa, phú quý. Còn "nhân dân" họ không chỉ chịu đói chịu khổ mà còn phải chịu ấm ức bởi bị bóc lột, bị ăn cớp trắng trơn tiền bạc và những đồ mà họ yêu quý, nâng niu. Triều đại ấy sụp đổ là một lẽ tự nhiên không thể tránh khỏi..

(11) Hoµng Lª nhÊt thèng trÝ Ng« Gia V¨n Ph¸i A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: Ng« Gia V¨n Ph¸i: mét nhãm t¸c gi¶ dßng hä Ng« Th×, ë lµng T¶ Thanh Oai, nay thuộc huyện Thanh Oai, tỉnh Hà Tây, trong đó hai tác giả chính là Ng« Th× ChÝ (1753-1788), lµm quan thêi Lª Chiªu Thèng, vµ Ng« Th× Du (17721840), lµm quan díi chiÒu nhµ NguyÔn. II. T¸c phÈm: 1. Nhan đề: “Hoàng Lê nhất thống chí” viết bằng chữ Hán ghi chép về sự thống nhÊt cña v¬ng triÒu nhµ Lª vµo thêi ®iÓm T©y S¬n diÖt TrÞnh, tr¶ l¹i B¾c Hµ cho vua Lê. Nó không chỉ dừng lại ở sự thống nhất của vơng triều nhà Lê, mà còn đợc viết tiếp, tái hiện một giai đoạn lịch sử đầy biến động của xã hội phong kiến Việt Nam vào 30 n¨m cuèi thÕ kû XVIII vµ mÊy n¨m ®Çu thÕ kû XIX. Cuèn tiÓu thuyÕt cã tÊt c¶ 17 håi. 2. ThÓ lo¹i: (chÝ lµ mét lèi v¨n ghi chÐp sù vËt, sù viÖc). Còng cã thÓ xem Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ lµ mét cuèn tiÓu thuyÕt lÞch sö viÕt theo lèi ch¬ng håi. 3. Hoàn cảnh: hồi thứ 14, viết về sự kiện Quang Trung đại phá quân Thanh. 4. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt - Nội dung: Với quan điểm lịch sử đúng đắn và niềm tự hào dân tộc, các tác giả “Hoàng Lê nhất thống chí” đã tái hiện chân thực hình ảnh ngời anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ qua chiến công thần tốc đại phá quân Thanh, sự thảm hại của quân tớng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống. - Nghệ thuật: Kể chuyện xen kẽ miêu tả một cách sinh động cụ thể, gây đợc ấn tợng mạnh. 5. §¹i ý vµ bè côc: * §¹i ý: §o¹n trÝch miªu t¶ chiÕn th¾ng lÉy lõng cña vua Quang Trung, sù th¶m b¹i nhôc nh· cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ sè phËn lò vua quan ph¶n níc, h¹i d©n. * Bè côc: 3 ®o¹n - Đoạn 1: (từ đầu đến “hôm ấy nhằm vào ngày 25 tháng cháp năm Mậu Thân (1788)”): §îc tin b¸o qu©n Thanh chiÕm Th¨ng Long, B¾c B×nh V¬ng NguyÔn HuÖ lên ngôi hoàng đế và thân chinh cầm quân dẹp giặc. - Đoạn 2: (“Vua Quang Trung tự mình đốc suất đại binh… vua Quang Trung tiến binh đến Thăng Long, rồi kéo vào thành”): Cuộc hành quân thần tốc và chiến thắng lÉy lõng cña vua Quang Trung. - Đoạn 3: (“Lại nói, Tôn Sĩ Nghị và vua Lê… cũng lấy làm xấu hổ”): Sự đại bại cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ t×nh tr¹ng th¶m b¹i cña vua t«i Lª Chiªu Thèng. 6. Tãm t¾t håi 14 “Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” - Tríc thÕ m¹nh cña giÆc, qu©n T©y S¬n ë Th¨ng Long, rót qu©n vÒ Tam §iÖp vµ cho ngêi vµo Phñ Xu©n cÊp b¸o víi NguyÔn HuÖ. - Nhận đợc tin ngày 24/11, Nguyễn Huệ liền tổ chức lại lực lợng chia quân làm hai đạo thuỷ - bộ. - Ngày 25 tháng Chạp, làm lễ lên ngôi lấy hiệu là Quang Trung, trực tiếp chỉ đạo hai đạo quân tiến ra Bắc. - Ngày 29 tháng Chạp, quân Tây Sơn ra đến Nghệ An, Quang Trung cho dừng lại mét ngµy, tuyÓn thªm h¬n 1 v¹n tinh binh, më mét cuéc duyÖt binh lín. - Ngày 30, quân của Quang Trung ra đến Tam Điệp, hội cùng Sở và Lân. Quang Trung đã khẳng định : "Chẳng quá mời ngày có thể đuổi đợc ngời Thanh". Cũng trong ngày 30, giặc giã cha yên, binh đao hãy còn mà ông đã nghĩ đến kế sách xây dựng đất níc mêi n¨m sau chiÕn tranh. ¤ng cßn më tiÖc khao qu©n, ngÇm hÑn mïng 7 sÏ cã.

(12) mặt ở thành Thăng Long mở tiệc lớn. Ngay đêm đó, nghĩa quân lại tiếp tục lên đờng. Khi quân Tây Sơn ra đến sông Thanh Quyết gặp đám do thám của quân Thanh, Quang Trung ra lệnh bắt hết không để sót một tên. - Rạng sáng ngày 3 Tết, nghĩa quân bí mật bao vây đồn Hạ Hồi và dùng mu để quân Thanh đầu hàng ngay, hạ đồn dễ dàng. - Rạng sáng ngày mùng 5 Tết, nghĩa quân tấn công đồn Ngọc Hồi. Quân giặc chống trả quyết liệt, dùng ống phun khói lửa ra nhằm làm ta rối loạn, nhng gió lại đổi chiÒu thµnh ra chóng tù h¹i m×nh. Cuèi cïng, qu©n Thanh ph¶i chÞu ®Çu hµng, th¸i thó §iÒn ch©u SÇm Nghi §èng th¾t cæ tù tö. - Tra mùng 5 Tết, Quang Trung đã dẫn đầu đoàn quân thắng trận tiến vào Thăng Long. Đám tàn quân của giặc tìm về phía đê Yên Duyên gặp phục binh của ta, trốn theo đờng Vịnh Kiều lại bị quân voi ở Đại áng dồn xuống đầm Mực giày xáo, chết hàng vạn tên. Một số chạy lên cầu phao, cầu phao đứt, xác ngời ngựa chết làm tắc cả khóc s«ng NhÞ Hµ. Mïng 4 TÕt nghe tin qu©n T©y S¬n tÊn c«ng, T«n Sü NghÞ vµ Lª Chiêu Thống đã vội vã bỏ lên biên giới phía bắc. Khi gặp lại nhau, Nghị có vẻ xấu hổ nhng vẫn huyênh hoang. Cả hai thu nhặt tàn quân, kéo về đất Bắc. B. Ph©n tÝch v¨n b¶n I. Cảm nhận của em về vẻ đẹp của hình tợng ngời anh hùng áo vải Quang Trung qua håi thø 14 cña t¸c phÈm “Hoµng Lª nhÊt thèng chÝ” cña Ng« Gia V¨n Ph¸i. Dµn ý chi tiÕt I. Më bµi : - "Hoàng Lê nhất thống chí" là một cuốn tiểu thuyết lịch sử bằng chữ Hán đợc viÕt theo thÓ ch¬ng håi do nhiÒu t¸c gi¶ trong Ng« Gia V¨n Ph¸i (Ng« Th× ChÝ, Ng« Thì Du…) sáng tác. Đây là một bức tranh sâu rộng vừa phản ánh đợc sự thối nát, suy tàn của triều đình Lê Trịnh, vừa phản ánh đợc sự phát triển của phong trào Tây Sơn. - Trong håi thø 14 cña t¸c phÈm, h×nh tîng ngêi anh hïng Quang Trung hiÖn lªn thật cao đẹp với khí phách hào hùng, trí tuệ sáng suốt và tài thao lợc hơn ngời. II. Th©n bµi: 1. Trớc hết Quang Trung là một con ngời hành động mạnh mẽ quyết đoán: - Từ đầu đến cuối đoạn trích, Nguyễn Huệ luôn luôn là con ngời hành động một cách xông xáo, nhanh gọn có chủ đích và rất quả quyết. - Nghe tin giặc đã đánh chiếm đến tận Thăng Long mất cả một vùng đất đai rộng lớn mà ông không hề nao núng “định thân chinh cầm quân đi ngay”. - Rồi chỉ trong vòng hơn một tháng, Nguyễn Huệ đã làm đợc bao nhiêu việc lớn: “tế cáo trời đất”, lên ngôi hoàng đế, dốc xuất đại binh ra Bắc… 2. §ã lµ mét con ngêi cã trÝ tuÖ s¸ng suèt vµ nh¹y bÐn: * Ngay khi mÊy chôc v¹n qu©n Thanh do T«n SÜ NghÞ hïng hæ kÐo vµo níc ta, thÕ giặc đang mạnh, tình thế khẩn cấp, vận mệnh đất nớc “ngàn cân treo sợi tóc”, Nguyễn Huệ đã quyết định lên ngôi hoàng đế để chính danh vị, lấy niên hiệu là Quang Trung. Việc lên ngôi đã đợc tính kỹ với mục đích thống nhất nội bộ, hội tụ anh tài và quan trọng hơn là “để yên kẻ phản trắc và giữ lấy lòng ngời”, đợc dân ủng hộ. * Sáng suốt trong việc nhận định tình hình địch và ta: - Qua lời dụ tớng sĩ trớc lúc lên đờng ở Nghệ An, Quang Trung đã chỉ rõ “ đất nào sao Êy” ngêi ph¬ng B¾c kh«ng ph¶i nßi gièng níc ta, bông d¹ ¾t kh¸c”. ¤ng cßn v¹ch rõ tội ác của chúng đối với nhân dân ta: “Từ đời nhà hán đến nay, chúng đã mấy phen cíp bãc níc ta, giÕt h¹i d©n ta, v¬ vÐt cña c¶i, ngêi m×nh kh«ng thÓ chÞu næi, ai còng muèn ®uæi chóng ®i”..

(13) - Quang Trung đã khích lệ tớng sĩ dới quyền bằng những tấm gơng chiến đấu dũng cảm chống giặc ngoại xâm giành lại độc lập của cha ông ta từ ngàn xa nh: Trng nữ Vơng, Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành… - Quang Trung đã dự kiến đợc việc Lê Chiêu Thống về nớc có thể làm cho một số ngời Phù Lê “thay lòng đổi dạ” với mình nên ông đã có lời dụ với quân lính chí tình, vừa nghiêm khắc: “các ngời đều là những ngời có lơng tri, hãy nên cùng ta đồng tâm hiệp lực để dựng lên công lớn. Chớ có quen thói cũ, ăn ở hai lòng, nếu nh việc phát gi¸c ra sÏ bÞ giÕt chÕt ngay tøc kh¾c, kh«ng tha mét ai”. * S¸ng suèt trong viÖc sÐt ®o¸n bª bèi: - Trong dÞp héi qu©n ë Tam §iÖp, qua lêi nãi cña Quang Trung víi Së vµ L©n ta thÊy râ: ¤ng rÊt hiÓu viÖc rót qu©n cña hai vÞ tíng giái nµy. §óng ra th× “qu©n thua chém tớng” nhng không hiểu lòng họ, sức mình ít không địch nổi đội quân hùng tớng hổ nhà Thanh nên đành phải bỏ thành Thăng Long rút về Tam Điệp để tập hợp lực lợng. Vậy Sở và Lân không bị trừng phạt mà còn đợc ngợi khen. - Đối với Ngô Thì Nhậm, ông đánh giá rất cao và sử dụng nh một vị quân sĩ “đa mu túc trí” việc Sở và Lân rút chạy Quang Trung cũng đoán là do Nhậm chủ mu, vừa là để bảo toàn lực lợng, vừa gây cho địch sự chủ quan. Ông đã tính đến việc dùng Nhậm là ngời biết dùng lời khéo léo để dẹp việc binh đao. 3. Quang Trung lµ ngêi cã tÇm nh×n xa tr«ng réng: - Mới khởi binh đánh giặc, cha giành đợc tấc đất nào vậy mà vua Quang Trung đã nói chắc nh đinh đóng cột “phơng lợc tiến đánh đã có tính sẵn”. - Đang ngồi trên lng ngựa, Quang Trung đã nói với Nhậm về quyết sách ngoại giao và kế hoạch 10 tới ta hoà bình. Đối với địch, thờng thì biết là thắng việc binh đao không thể dứt ngay đợc vì xỉ nhục của nớc lớn còn đó. Nếu “chờ 10 năm nữa ta đợc yªn æn mµ nu«i dìng lùc lîng, bÊy giê níc giµu qu©n m¹nh th× ta cã sî g× chóng”. 4. Quang Trung lµ vÞ tíng cã tµi thao lîc h¬n ngêi: - Cuộc hành quân thần tốc do Quang Trung chỉ huy đến nay vẫn còn làm chúng ta kinh ngạc. Vừa hành quân, vừa đánh giặc mà vua Quang Trung hoạch định kế hoạch từ 25 tháng chạp đến mùng 7 tháng giêng sẽ vào ăn tiết ở Thăng Long, trong thực tế đã vợt mức 2 ngày. - Hành quân xa, liên tục nh vậy nhng đội quân vẫn chỉnh tề cũng là do tài tổ chức cña ngêi cÇm qu©n. 5. H×nh ¶nh vÞ vua lÉm liÖt trong chiÕn trËn: - Vua Quang Trung th©n chinh cÇm qu©n kh«ng ph¶i chØ trªn danh nghÜa. ¤ng lµm tæng chØ huy chiÕn dÞch thùc sù. - Dới sự lãnh đạo tài tình của vị tổng chỉ huy này, nghĩa quân Tây Sơn đã đánh những trận thật đẹp, thắng áp đảo kẻ thù. - Khí thế đội quân làm cho kẻ thù khiếp vía và hình ảnh ngời anh hùng cũng đợc kh¾c ho¹ lÉm liÖt: trong c¶nh “khãi tá mï trêi, c¸ch gang tÊc kh«ng thÊy g×” næi bËt hình ảnh nhà vua “cỡi voi đi đốc thúc” với tấm áo bào màu đỏ đã sạm đen khói súng. - Hình ảnh ngời anh hùng đợc khắc hoạ khá đậm nét với tính cách mạnh mẽ, trí tuệ s¸ng suèt, nh¹y bÐn, tµi dïng binh nh thÇn; lµ ngêi tæ chøc vµ lµ linh hån cña chiÕn công vĩ đại. III. KÕt bµi Víi ý thøc t«n träng sù thùc lÞch sö vµ ý thøc d©n téc, nh÷ng ngêi trÝ thøc – c¸c tác giả Ngô Gia Văn Phái là những cựu thần chịu ơn sâu, nghĩa nặng của nhà Lê, nhng họ đã không thể bỏ qua sự thực là ông vua nhà Lê yếu hèn đã cõng rắn cắn gà nhà vµ chiÕn c«ng lÉy lõng cña nghÜa qu©n T©y S¬n, lµm næi bËt h×nh ¶nh vua Quang Trung - ngời anh hùng áo vải, niềm tự hào lớn của cả dân tộc. Bởi thế họ đã viết thực và hay đến nh vậy về ngời anh hùng dân tộc Nguyễn Huệ..

(14) II. Sự thảm bại của quân tớng nhà Thanh và số phận bi đát của vua tôi Lê Chiêu Thống phản nớc, hại dân đã đợc miêu tả nh thế nào? Em có nhận xét gì về lèi v¨n trÇn thuËt ë ®©y? 1. §èi lËp víi h×nh ¶nh nghÜa qu©n T©y S¬n lµ ch©n dung cña kÎ thï x©m lîc. - T«n Sü NghÞ kiªu c¨ng, tù m·n, chñ quan: + Kéo quân vào Thăng Long dễ dàng “ngày đi đêm nghỉ” nh “đi trên đất bằng”, cho là vô sự, không đề phòng gì, chỉ lảng vảng ở bên bờ sông, lấy thanh thế suông để do¹ dÉm. + H¬n n÷a y cßn lµ mét tªn tíng bÊt tµi, cÇm qu©n mµ kh«ng biÕt t×nh h×nh thùc h ra sao. Dù đợc vua tôi Lê Chiêu Thống báo trớc, y vẫn không chút đề phòng suốt mấy ngày Tết “chỉ chăm chú vào việc yến tiệc vui mừng, không hề lo chi đến việc bất ch¾c”, cho qu©n lÝnh mÆc s¾c vui ch¬i. - Khi quân Tây Sơn đánh đến nơi, tớng thì sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, ngêi kh«ng kÞp mÆc gi¸p… chuång tríc qua cÇu phao, qu©n th× lóc l©m trËn “ai nÊy đều rụng rời, sợ hãi, xin ra hàng hoặc bỏ chạy toán loạn, giày xéo lên nhau mà chết ”, “quân sĩ các doanh nghe thấy đều hoảng hốt, tan tác bỏ chạy, tranh nhau qua cầu sang sông, xô đẩy nhau rơi xuống mà chết rất nhiều”, “đến nỗi nớc sông Nhị Hà vì thế mà tắc nghẽn không chảy đợc nữa”. Cả đội binh hùng, tớng mạnh, chỉ quen diễu võ dơng oai bây giờ chỉ còn biết tháo chạy, mạnh ai nấy chạy, “đêm ngày đi gấp, kh«ng d¸m nghØ ng¬i”. * NghÖ thuËt: kÓ chuyÖn, xen kÏ víi nh÷ng chi tiÕt t¶ thùc thËt cô thÓ, chi tiÕt, sống động với nhịp điệu nhanh, dồn dập, gấp gáp gợi sự hoảng hốt của kẻ thù. Ngòi bót miªu t¶ kh¸ch quan nhng vÉn hµm chøng t©m tr¹ng h¶ hª, sung síng cña ngêi viÕt còng nh cña d©n téc tríc th¾ng lîi cña S¬n T©y. 2. Sè phËn th¶m h¹i cña bän vua t«i Lª Chiªu Thèng ph¶n níc, h¹i d©n - Lê Chiêu Thống và những bề tôi trung thành của ông ta đã vì lợi ích riêng của dòng họ mà đem vận mệnh của cả dân tộc đặt vào tay kẻ thù xâm l ợc, lẽ tất nhiên họ phải chịu đựng nỗi sỉ nhục của kẻ đi cầu cạnh, van xin, không còn đâu t cách bậc qu©n v¬ng, vµ kÕt côc còng ph¶i chÞu chung sè phËn bi th¶m cña kÎ väng quèc. - Khi cã biÕn, qu©n Thanh tan r·, Lª Chiªu Thèng véi v· cïng mÊy bÒ t«i th©n tÝn “đa thái hậu ra ngoài”, chạy bán sống bán chết, cớp cả thuyền dân để qua sông, “luôn mấy ngày không ăn”. May gặp ngời thổ hào thơng tình đón về cho ăn và chỉ đờng cho chạy trốn. Đuổi kịp Tôn Sĩ Nghị, vua tôi chỉ còn biết nhìn nhau than thở, oán giận chảy nớc mắt, và sau khi sang đến Trung Quốc phải cạo đầu, tết tóc, ăn mặc giống ngời Mãn Thanh và cuối cùng gửi nắm xơng tàn nơi đất khách quê ngời. Nghệ thuật: Xen kẽ kể với tả sinh động, cụ thể gây ấn tợng mạnh. Ngòi bút đậm chót xãt th¬ng cña t¸c gi¶ bÒ t«i trung thµnh cña nhµ Lª.  So s¸nh ngßi bót cña t¸c gi¶ khi miªu t¶ hai cuéc th¸o ch¹y (mét cña qu©n tíng nhµ Thanh vµ mét cña vua t«i Lª Chiªu Thèng) cã g× kh¸c biÖt? Gi¶i thÝch v× sao có sự khác biệt đó? - Tất cả đều là tả thực, với những chi tiết cụ thể, nhng âm hởng lại rất khác nhau: - Đoạn văn trên nhịp điệu nhanh, mạnh, hối hả “ngựa không kịp đóng yên, ngời kh«ng kÞp mÆc ¸o gi¸p ”, “tan t¸c bá ch¹y, tranh nhau qua cÇu sang s«ng, x« ®Èy nhau…”, ngßi bót miªu t¶ kh¸ch quan nhng vÉn hµm chøa t©m tr¹ng h¶ hª, sung síng cña ngêi th¾ng trËn tríc sù th¶m b¹i cña lò cíp níc. - ë ®o¹n v¨n díi, nhÞp ®iÖu cã chËm h¬n, t¸c gi¶ dõng l¹i miªu t¶ tØ mØ nh÷ng giät níc m¾t th¬ng c¶m cña ngêi thæ hµo, níc m¾t tñi hæ cña vua t«i Lª Chiªu Thèng, cuộc theíet đãi thịnh tình “giết gà, làm cơm” của kẻ bề tôi… âm hởng có phần ngậm ngïi, chua xãt. Lµ nh÷ng cùu thÇn cña nhµ Lª, c¸c t¸c gi¶ kh«ng thÓ kh«ng mñi lßng.

(15) trớc sự sụp đổ của một vơng triều mà mình từng phụng thờ, tuy vẫn hiểu đó là kết cục kh«ng thÓ tr¸nh khái.. TruyÖn KiÒu NguyÔn Du A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶ NguyÔn Du - T¸c gi¶ NguyÔn Du (1765 – 1820) - Tªn ch÷ lµ Tè Nh - HiÖu lµ Thanh Hiªn - Quª ë lµng Tiªn §iÒn – huyÖn Nghi Xu©n – tØnh Hµ Tünh - S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ n«m. + 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi. + T¸c phÈm ch÷ N«m xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n trêng t©n thanh thêng gäi lµ TruyÖn KiÒu. Hãy nêu những nét chính về thời đại, gia đình, cuộc đời Nguyễn Du đã có ảnh hëng tíi viÖc s¸ng t¸c TruyÖn KiÒu. a. Thời đại: Nguyễn Du sinh trởng trong một thời đại có nhiều biến động dữ dội, xã hội phong kiÕn ViÖt Nam khñng ho¶ng s©u s¾c, phong trµo n«ng d©n khëi nghÜa næ ra liªn tôc, đỉnh cao là cuộc khởi nghĩa Tây Sơn đã “Một phen thay đổi sơn hà”. Nhng triều đại Tây Sơn ngắn ngủi, triều Nguyễn lên thay. Những thay đổi kinh thiên động địa ấy tác động mạnh tới nhận thức tình cảm của Nguyễn Du để ông hớng ngòi bút của mình vào hiện thực, vào “Những điều trông thấy mà đau đớn lòng”. b. Gia đình: Gia đình Nguyễn Du là gia đình đại quý tộc nhiều đời làm quan và có truyền thống văn chơng. Nhng gia đình ông cũng bị sa sút. Nhà thơ mồ côi cha năm 9 tuổi, mồ côi mẹ năm 12 tuổi. Hoàn cảnh đó cũng tác động lớn tới cuộc đời Nguyễn Du. c. Cuộc đời: NguyÔn Du cã n¨ng khiÕu v¨n häc bÈm sinh, ham häc, cã hiÓu biÕt s©u réng vµ từng trải, có vốn sống phong phú với nhiều năm lu lạc, tiếp xúc với nhiều cảnh đời, nhiÒu con ngêi sè phËn kh¸c nhau. ¤ng tõng ®i sø sang Trung Quèc, qua nhiÒu vïng đất Trung Hoa rộng lớn với nền văn hoá rực rỡ. Tất cả những điều đó đều có ảnh hởng tíi s¸ng t¸c cña nhµ th¬. Nguyễn Du là con ngời có trái tim giàu lòng yêu thơng. Chính nhà thơ đã từng viết trong TruyÖn KiÒu “Ch÷ t©m kia míi b»ng ba ch÷ tµi”. Méng Liªn §êng Chñ Nh©n trong lời Tựa Truyện Kiều cũng đề cao tấm lòng của Nguyễn Du với con ngời, với cuộc đời: “Lời văn tả ra hình nh có máu chảy ở đầu ngọn bút, nớc mắt thấm trên tờ giấy khiến ai đọc đến cũng phải thấm thía, ngậm ngùi, đau đớn đến đứt ruột…”. Nếu không phải có con mắt trông thấu cả sáu cõi, tấm lòng nghĩ suốt cả nghìn đời thì tài nµo cã c¸i bót lùc Êy. VÒ sù nghiÖp v¨n häc cña NguyÔn Du: - S¸ng t¸c nhiÒu t¸c phÈm ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m. + 3 tËp th¬ ch÷ H¸n gåm 243 bµi. + T¸c phÈm ch÷ N«m cã V¨n chiªu hån, xuÊt s¾c nhÊt lµ §o¹n trêng t©n thanh thêng gäi lµ TruyÖn KiÒu. II. T¸c phÈm truyÖn KiÒu.

(16) 1. Nguån gèc vµ sù s¸ng t¹o: - XuÊt xø TruyÖn KiÒu : * ViÕt TruyÖn KiÒu NguyÔn Du cã dùa theo cèt truyÖn Kim V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m Tµi Nh©n (Trung Quèc). * Tuy nhiên phần sáng tạo của Nguyễn Du là hết sức lớn, mang ý nghĩa quyết định thµnh c«ng cña t¸c phÈm: - Nội dung : Từ câu truyện tình ở TQ đời Minh biến thành một khúc ca đau lòng thơng ngời bạc mệnh (vợt xa Thanh Tâm Tài Nhân ở tinh thần nhân đạo). - NghÖ thuËt: + ThÓ lo¹i: ChuyÓn thÓ v¨n xu«i thµnh th¬ lôc b¸t – thÓ th¬ lôc b¸t truyÒn thèng cña d©n téc gåm 3254 c©u. + Nghệ thuật xây dựng nhân vật, miêu tả thiên nhiên, đặc biệt là bút pháp tả cảnh ngô t×nh. + Ngôn ngữ: Truyện Kiều đạt tới đỉnh cao của ngôn ngữ nghệ thuật. 2. Hoµn c¶nh: S¸ng t¸c vµo thÕ kû XIX (1805-1809) 3. Thể loại: Truyện Nôm: loại truyện thơ viết bằng chữ Nôm. Truyện có khi đợc viÕt bµng thÓ th¬ lôc b¸t. Cã hai lo¹i truyÖn N«m: truyÖn n«m b×nh d©n hÇu hÕt kh«ng có tên tác giả, đợc viết trên cơ sở truyện dân gian; truyện Nôm bác học phần nhiều có tên tác giả, đợc viết trên cơ sở cốt truyện có sẵn của văn học Trung Quốc hoặc do tác gi¶ s¸ng t¹o ra. TruyÖn N«m ph¸t triÓn m¹nh mÏ nhÊt ë nöa cuèi thÓ ký XVIII vµ thÕ kû XIX. 4. ý nghĩa nhan đề: TruyÖn KiÒu cã 2 tªn ch÷ b¸n vµ 1 tªn ch÷ n«m. - Tªn ch÷ h¸n: Kim V©n KiÒu truyÖn cña Thanh T©m Tµi Nh©n: tªn cña 3 nh©n vËt trong truyÖn: Kim Träng, Thuý V©n, Thuý KiÒu. Đoạn trờng tân thanh: tiếng kêu mới về nỗi đau thơng đứt ruột: bộc lộ chủ đề tác phÈm (tiÕng kªu cøu cho sè phËn ngêi phô n÷). - Tên chữ nôm: Truyện Kiều: Tên nhân vật chính - Thuý Kiều (do nhân dân đặt). 5. Tãm t¾t TruyÖn KiÒu. a. Phần thứ nhất : Gặp gỡ và đính ớc. Vơng Thuý Kiều là một thiếu nữ tài sắc vẹn toàn, con gái đầu lòng một gia đình trung lu lơng thiện, sống trong cảnh "êm đềm trớng rủ màn che" bên cạnh cha mẹ và hai em lµ Thuý V©n, V¬ng Quan. Trong buæi du xu©n nh©n tiÕt Thanh minh, KiÒu gÆp chàng Kim Trọng "phong t tài mạo tót vời". Giữa hai ngời chớm nở một mối tình đẹp. Kim Trọng dọn đến ở trọ cạnh nhà Thuý Kiều. Nhân trả chiếc thoa rơi, Kim Trọng gặp Kiều bày tỏ tâm tình. Hai ngời chủ động, tự do đính ớc với nhau. b. PhÇn thø hai : Gia biÕn vµ lu lùc Trong khi Kim Trọng về Liêu Dơng chịu tang chú, gia đình Kiều bị mắc oan. Kiều nhê V©n tr¶ nghÜa cho Kim Träng cßn nµng th× b¸n m×nh chuéc cha. Nµng bÞ bän buôn ngời là Mã Giám Sinh, Tú Bà, Sở Khanh lừa gạt, đẩy vào lầu xanh. Sau đó, nàng đợc Thúc Sinh – một khách làng chơi hào phóng – cứu vớt khỏi cuộc đời kỹ nữ. Nhng råi nµng l¹i bÞ vî c¶ cña Thóc Sinh lµ Ho¹n Th ghen tu«ng, ®Çy ®o¹. KiÒu ph¶i trốn đến nơng nhờ nơi cửa Phật. S Giác Duyên vô tình gửi nàng cho Bạc Bà - một kẻ bu«n ngêi nh Tó Bµ, nªn KiÒu lÇn thø hai r¬i vµo lÇu xanh. T¹i ®©y, nµng gÆp Tõ H¶i, một anh hùng đội trời đạp đất. Từ Hải lấy Kiều, giúp nàng báo ân báo oán. Do mắc lừa quan tổng đốc trọng thần Hồ Tôn Hiến. Từ Hải bị giết. Kiều phải hầu đàn hầu rợu Hồ Tôn Hiến rồi ép gả cho viên thổ quan. Đau đớn, tủi nhục, nàng trẫm mình ở sông Tiền Đờng và đợc s Giác Duyên cứu, lần thứ hai Kiều nơng nhờ cửa Phật..

(17) c. PhÇn thø ba: §oµn tô: Sau nửa năm về chịu tang chú, Kim Trọng trở lại tìm Kiều. Hay tin gia đình Kiều gặp tai biến và nàng phải bán mình chuộc cha, chàng vô cùng đau đớn. Tuy kết duyên với Thuý Vân nhng chàng vẫn không thể quên mối tình đầu say đắm. Chàng quyết cất công lặn lội đi tìm Kiều. Nhờ gặp đợc s Giác Duyên mà Kim, Kiều tìm đợc nhau, gia đình đoàn tụ. Chiều theo ý mọi ngời, Thuý Kiều nối lại duyên cũ với Kim Trong nhng cả hai cùng nguyện ớc “Duyên đôi lứa cũng là duyên bạn bầy”. III. Gi¸ trÞ t¸c phÈm * Gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt cña TruyÖn KiÒu : 1. Gi¸ trÞ néi dung: a. Gi¸ trÞ hiÖn thùc: a1. TruyÖn KiÒu ph¶n ¸nh bé mÆt tµn b¹o cña tÇng líp thèng trÞ vµ thÕ lùc h¾c ¸m chà đạp lên quyền sống của con ngời. * Bän quan l¹i : - Viªn quan xö kiÖn vô ¸n V¬ng ¤ng v× tiÒn chø kh«ng v× lÏ ph¶i. - Quan tổng đốc trọng thần Hồ Tôn Hiến là kẻ bất tài, nham hiểm, bỉ ổi và trâng tr¸o. * ThÕ lùc h¾c ¸m: - M· Gi¸m Sinh, Tó Bµ, Së Khanh… lµ nh÷ng kÎ t¸ng tËn l ¬ng t©m. V× tiÒn, chóng sẵn sàng chà đạp lên nhân phẩm và số phận con ngời lơng thiện. -> T¸c gi¶ lªn tiÕng tè c¸o bé mÆt xÊu xa bØ æi cña chóng. a2. Truyện Kiều phơi bày nỗi khổ đau của những con ngời bị áp bức, đặc biệt là ngêi phô n÷. - Vơng Ông bị mắc oan, cha con bị đánh đập dã man, gia đình tan nát. - Đạm Tiên, Thuý Kiều là những ngời phụ nữ đẹp, tài năng, vậy mà kẻ thì chết trẻ, ngời thì đoạ đày, lu lạc suốt 15 năm. -> Truyện Kiều là tiếng kêu thơng của những ngời lơng thiện bị áp bức, bị đoạ đày. b. Giá trị nhân đạo: - ViÕt TruyÖn KiÒu, NguyÔn Du béc lé niÒm th¬ng c¶m s©u s¾c tríc nh÷ng khæ ®au cña con ngêi. ¤ng xãt th¬ng cho Thuý KiÒu – mét ngêi con g¸i tµi s¾c mµ l©m vµo c¶nh bÞ ®o¹ ®Çy “Thanh l©u hai lît, thanh y hai lÇn”. - Là tiếng nói ngợi ca những giá trị, phẩm chất cao đẹp của con ngời nh nhan sắc, tµi hoa, trÝ dòng, lßng hiÕu th¶o, tr¸i tim nh©n hËu, vÞ tha… - Ông trân trọng đề cao vẻ đẹp, ớc mơ và khát khao chân chính của con ngời nh về t×nh yªu, h¹nh phóc, c«ng lý, tù do… - Ông còn tố cáo các thế lực bạo tàn đã chà đạp lên quyền sống của những con ngời lơng thiện, khiến họ khổ sở, điêu đứng. -> Phải là ngời giàu lòng yêu thơng, biết trân trọng và đặt niềm tin vào con ngời Nguyễn Du mới sáng tạo nên Truyện Kiều với giá trị nhân đạo lớn lao nh thế. 2. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Truyện Kiều đợc coi là đỉnh cao nghệ thuật của Nguyễn Du. - Về ngôn ngữ: là ngôn ngữ văn học hết sức giàu và đẹp, đạt đến đỉnh cao ngôn ng÷ nghÖ thuËt. - Tiếng Việt trong Truyện Kiều không chỉ có chức năng biểu đạt (phản ánh), biểu cảm (bộclộ cảm xúc) mà còn có chức năng thẩm mĩ (vẻ đẹp của ngôn từ). - Với truyện Kiều, nghệ thuật tự sự đã có bớc phát triển vợt bậc. + Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn cã 3 h×nh thøc: trùc tiÕp (lêi nh©n vËt), gi¸n tiÕp (lêi t¸c gi¶), nöa trùc tiÕp (lêi t¸c gi¶ mang suy nghÜ, giäng ®iÖu nh©n vËt). Nh©n vËt trong.

(18) truyện xuất hiện với cả con ngời hành động và con ngời cảm nghĩ, có biểu hiện bên ngoµi vµ thÕ giíi bªn trong s©u th¼m. + Thµnh c«ng ë thÓ lo¹i tù sù, cã nhiÒu c¸ch t©n s¸ng t¹o, ph¸t triÓn vît bËc trong ng«n ng÷ th¬ vµ thÓ th¬ truyÒn thèng. + VÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: Kh¾c ho¹ nh©n vËt qua ph¬ng thøc tù sù, miªu t¶ chØ b»ng vµi nÐt chÊm ph¸ mçi nh©n vËt trong TruyÖn KiÒu hiÖn lªn nh mét ch©n dung sống động. Cách xây dựng nhân vật chính diện thờng đợc xây dựng theo lối lý tởng hoá, đợc miêu tả bằng những biện pháp ớc lệ, nhng rất sinh động. Nhân vật phản diện của Nguyễn Du chủ yếu đợc khắc hoạ theo lối hiện thực hoá, bằng bút pháp tả thực, cụ thể và rất hiện thực (miêu tả qua ngoại hình, ngôn ngữ, hành động … của nh©n vËt). - NghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn ®a d¹ng, bªn c¹nh bøc tranh thiªn nhiªn ch©n thực sinh động (Cảnh ngày xuân), có những bức tranh tả cảnh ngụ tình đặc sắc (Kiều ë lÇu Ngng BÝch). B. Mét sè néi dung cô thÓ I. NghÖ thuËt miªu t¶: 1. NghÖ thuËt miªu t¶: a. Nh©n vËt chÝnh diÖn: C©u 1: ChÐp thuéc "ChÞ em Thuý KiÒu”: §Çu lßng hai ¶ tè Nga, Thuý KiÒu lµ chÞ, em lµ Thuý V©n. Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn, Mçi ngêi mét vÎ mêi ph©n vÑn mêi. V©n xem trang träng kh¸c vêi, Khuôn trăng đầy đặn, nét ngài nở nang. Hoa cêi, ngäc thèt ®oan trang, M©y thua níc tãc, tuyÕt nhêng mµu da. KiÒu cµng s¾c s¶o mÆn mµ, So bÒ tµi s¾c l¹i lµ phÇn h¬n. Lµn thu thuû, nÐt xu©n s¬n, Hoa ghen thua th¾m, liÔu hên kÐm xanh. Mét hai nghiªng níc nghiªng thµnh, Sắc đành đòi một, tài đành hoạ hai. Th«ng minh vèn s½n tÝnh trêi, Pha nghề thi hoạ đủ mùi ca ngâm. Cung th¬ng lÇu bËc ngò ©m, Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trơng. Khóc nhµ tay lùa nªn ch¬ng Mét thiªn b¹c mÖnh l¹i cµng n·o nh©n. Phong lu rÊt mùc hång quÇn, Xu©n xanh xÊp xØ tíi tuÇn cËp kª. Êm đềm trớng rủ màn che, Tờng đông ong bớm đi về mặc ai. C©u 2: VÞ trÝ ®o¹n trÝch VÞ trÝ ®o¹n trÝch “ChÞ em Thuý KiÒu”: n»m ë phÇn më ®Çu cña phÇn thø nhÊt: gÆp gỡ và đính ớc. Khi giới thiệu gia đình Thuý Kiều, tác giả tập trung miêu tả tài sắc hai chÞ em thuý v©n, Thuý KiÒu. C©u 3: KÕt thóc ®o¹n trÝch: 4 phÇn + Bèn c©u ®Çu: giíi thiÖu kh¸i qu¸t hai chÞ em Thuý KiÒu..

(19) + Bốn câu tiếp: gợi tả vẻ đẹp Thuý Vân. + Mời hai câu còn lại: gợi tả vẻ đẹp thuý Kiều. + Bèn c©u cuèi: nhËn xÐt chung vÒ cuéc sèng cña hai chÞ em. C©u 4: Gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt: Gi¸ trÞ néi dung “ChÞ em Thuý KiÒu” lµ kh¾c ho¹ râ nÐt ch©n dung tuyÖt mÜ cña chị em Thuý Kiều, ca ngợi vẻ đẹp, tài năng và dự cảm về kiếp ngời tài hoa bạc mệnh cña Thuý KiÒu lµ biÓu hiÖn cña c¶m høng nh©n v¨n ë NguyÔn Du. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Thuý KiÒu, Thuý V©n vµ nh©n vËt chÝnh diÖn, thuéc kiÓu nh©n vật lý tởng trong Truyện Kiều. Để khắc hoạ vẻ đẹp của nhân vật lý tởng, Nguyễn Du đã sử dụng bút pháp ớc lệ - lấy vẻ đẹp của thiên nhiên làm nổi bật vẻ đẹp của con ngời. Nhà văn không miêu tả chi tiết cụ thể mà chủ yếu là tả để gợi. Sử dụng biện pháp đòn bẩy làm nổi bật hình ảnh Thuý Kiều. C©u 5: Gi¶i nghÜa tõ ng÷: - Tố Nga: chỉ ngời con gái đẹp. - Mai cèt c¸ch: cèt c¸ch cña c©y mai m¶nh dÎ, thanh tao. TuyÕt tinh thÇn: tinh thần của tuyết trắng và trong sạch. Câu này ý nói cả hai chị em đều duyên dáng, thanh cao, trong tr¾ng. - Khuôn trăng đầy đặn: gơng mặt đầy đặn nh trăng tròn; nét ngài nở nang: ý nói lông mày hơi đậm, cốt tả đôi mắt đẹp. Câu thơ nhằm gợi tả vẻ đẹp phúc hậu của Thúy V©n. Thµnh ng÷ TiÕng ViÖt cã c©u “m¾t phîng mµy ngµi”. - Đoan trang: nghiêm trang, đứng đắn (chỉ nói về ngời phụ nữ)… - Lµn thu thuû: lµn níc mïa thu; nÐt xu©n s¬n: nÐt nói mïa xu©n. C¶ c©u th¬ ý nãi mắt đẹp, trong sáng nh nớc mùa thu, lông mày đẹp thanh thoát nh nét núi mùa xuân. - Nghiªng níc nghiªng thµnh: lÊy ý ë mét c©u ch÷ H¸n, cã nghÜa lµ: ngo¶nh l¹i nh×n mét c¸i th× thµnh ngêi ta bÞ xiªu, ngo¶nh l¹i nh×n c¸i n÷a th× níc ngêi ta bÞ nghiêng ngả. ý nói sắc đẹp tuyệt vời của ngời phụ nữ có thể làm cho ngời ta say mê đến nỗi mất thành, mất nớc. C©u 6: Nguyễn Du đã miêu tả con ngời theo lối nghệ thuật mang tính ớc lệ rất quen thuéc trong mét kÕt cÊu chÆt chÏ, víi ngßi bót tinh tÕ: a. Bèn c©u ®Çu: giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ nh©n vËt. Với bút pháp ớc lệ, tác giả đã gợi đợc vẻ thanh cao, duyên dáng, trong trắng của ngêi thiÕu n÷ ë hai chÞ em Thuý KiÒu: “Mai cèt c¸ch, tuyÕt tinh thÇn” cèt c¸ch nh mai, tinh thần nh tuyết. Đó là vẻ đẹp hoàn hảo mang tính hình thể, tâm hồn cả hai đều đẹp “mời phân vẹn mời” nhng mỗi ngời lại mang vẻ đẹp riêng. b. Bốn câu tiếp theo: miêu tả vẻ đẹp của Thuý Vân. - Câu thơ mở đầu vừa giới thiệu Thuý Vân vừa khái quát vẻ đẹp của nhân vật. Hai ch÷ “trang träng” gîi vÎ cao sang, quý ph¸i. - Với bút pháp nghệ thuật ớc lệ, vẻ đẹp của Vân đợc so sánh với những thứ cao đẹp nhất trên đời, trăng, hoa, mây, tuyết, ngọc. Bằng thủ pháp liệt kê chân dung Thúy Vân đợc miêu tả toàn vẹn từ khuôn mặt, nét mày, làn da, mái tóc đến nụ cời, giọng nói, phong thái ứng xử nghiêm trang, đứng đắn. Mỗi chi tiết đợc miêu tả cụ thể hơn nhờ bổ ngữ, định ngữ, hình ảnh so sánh ẩn dụ. - Tác giả đã vẽ nên bức chân dung Thuý Vân bằng nghệ thuật so sánh ẩn dụ và ngôn ngữ thơ chọn lọc, chau chuốt: khuôn mặt đầy đặn, phúc hậu, tơi sáng nh mặt tr¨ng; l«ng mµy s¾c nÐt nh con ngµi; miÖng cêi t¬i th¾m nh hoa; giäng nãi trong trÎo thèt ra tõ hµm r¨ng ngµ ngäc; m¸i tãc ®en ãng ¶ h¬n m©y, lµn da tr¾ng mÞn mµng h¬n tuyÕt (khu«n tr¨ng… mµu da). - Chân dung Thuý Vân là chân dung mang tính cách, số phận. Vân đẹp hơn những gì mĩ lệ nhất của thiên nhiên nhng tạo sự hoà hợp êm đềm với xung quanh: mây thua,.

(20) tuyết nhờng. Thuý Vân hẳn có một tính cách ung dung, điềm đạm, một cuộc đời bình yªn kh«ng sãng giã. c. 12 câu tiếp theo: tả vẻ đẹp và tài hoa của Kiều. - Câu thơ đầu đã khái quát đặc điểm của nhân vật: “Kiều càng sắc sảo mặn mà”. Nµng s¾c s¶o vÒ trÝ tuÖ vµ mÆn mµ vÒ t©m hån. - Gợi tả vẻ đẹp của Kiều tác giả vẫn dùng những hình tợng ớc lệ: thu thuỷ, xuân sơn, hoa, liễu. Đặc biệt khi hoạ bức chân dung Kiều, tác giả tập trung gợi tả vẻ đẹp đôi mắt. Hình ảnh “Làn thu thuỷ, nét xuân sơn” là hình ảnh mang tính ớc lệ, đồng thời cũng là hình ảnh ẩn dụ, gợi lên một đôi mắt đẹp trong sáng, long lanh, linh hoạt nh làn nớc mùa thu, đôi lông mày thanh tú nh nét mùa xuân. Đôi mắt đó là cửa sổ tâm hån, thÓ hiÖn phÇn tinh anh cña t©m hån, trÝ tuÖ. T¶ KiÒu, t¸c gi¶ kh«ng cô thÓ nh khi tả Vân mà chỉ đặc tả đôi mắt theo lối điểm nhãn - vẽ hồn cho nhân vật, gợi lên vẻ đẹp chung của một trang giai nhân tuyệt sắc. Vẻ đẹp ấy làm cho hoa ghen, liễu hờn, nớc nghiêng thành đổ. Nguyễn Du không miêu tả trực tiếp nhân vật mà miêu tả sự ghen ghét, đố kị hay ngỡng mộ, say mê trớc vẻ đẹp đó, cho thấy đây là vẻ đẹp có chiều sâu, cã søc quyÕn rò, cuèn hót l¹ lïng. - Vẻ đẹp tiềm ẩn phẩm chất bên trong cao quý, cái tài, cái tình đặc biệt của Kiều. T¶ Thuý V©n chØ t¶ nhan s¾c, cßn t¶ Thuý KiÒu, t¸c gi¶ t¶ s¾c mét phÇn th× dµnh hai phần để tả tài. Kiều rất mực thông minh và đa tài "Thông minh vốn sẵn tính trời". Tài của Kiều đạt đến mức lý tởng theo quan niệm thẩm mĩ phong kiến, hội đủ cầm, kỳ, thi, hoạ “Pha nghề thi hoạ đủ mùi ca ngâm”. Tác giả đặc tả tài đàn – là sở trờng, năng khiếu, nghề riêng của nàng “Cung thơng lầu bậc ngũ âm, Nghề riêng ăn đứt hồ cầm một trơng”. Không chỉ vậy, nàng còn giỏi sáng tác nhạc. Cung đàn Bạc mện của Kiều là tiếng lòng của một trái tim đa sầu đa c¶m “Khóc nhµ tay lùa nªn ch¬ng, Mét thiªn b¹c mÖnh l¹i cµng n·o nh©n”. Tả tài, Nguyễn Du thể hiện đợc cả cái tình của Kiều. - Chân dung Thuý Kiều là bức chân dung mang tính cách và số phận. Vẻ đẹp khi cho tạo hoá phải ghen ghét, các vẻ đẹp khác phải đố kị, tài hoa trí tuệ thiên bẩm "lai bậc" đủ mùi, cả cái tâm hồn đa sầu đa cảm khiến Kiều không thể tránh khỏi định mÖnh nghiÖt ng·, sè phËn Ðo le, gian khæ bëi "Ch÷ tµi ch÷ mÖnh khÐo lµ ghÐt nhau". "Trời xanh quen thói mà hồng đánh ghen". Cuộc đời Kiều hẳn là cuộc đời hồng nhan b¹c mÖnh. * Có thể nói tác giả đã rất tinh tế khi miêu tả nhân vật Thuý Kiều: Tác giả miêu tả chân dung Thuý Vân trớc để làm nổi bật chân dung Thuý Kiều, ca ngợi cả hai nhng đậm nhạt khác nhau ở mỗi ngời: chỉ dành bốn câu thơ để tả Vân, trong đó dành tới 12 câu thơ để tả Kiều, Vân chỉ tả nhan sắc, Kiều cả tài , sắc, tình đều đặc đặc tả. Đó chính là thủ pháp đòn bẩy. d. 4 c©u cuèi: nhËn xÐt chung vÒ cuéc sèng hai chÞ em Thuý KiÒu. - Họ sống phong lu, khuôn phép, đức hạnh, theo đúng khuôn khổ của lễ giáo phong kiến. Tuy cả hai đều đã đến tuổi búi tóc cài trâm nhng vẫn "trớng rũ màn che, tờng đông ong bớm đi về mặc ai". - Hai câu cuối trong sáng, đằm thắm nh chở che, bao bọc cho hai chị em hai bồn hoa vẫn còn phong nhuỵ trong cảnh "Êm đềm trớng rủ màn che". Tóm lại, đoạn trích đã thể hiện bút pháp miêu tả nhân vật đặc sắc của Nguyễn Du kh¾c ho¹ nÐt riªng vÒ nhan s¾c, tµi n¨ng, tÝnh c¸ch, sè phËn nh©n vËt b»ng bót ph¸p nghÖ thuËt cæ ®iÓn. C©u 7: Trong hai bøc ch©n dung cña Thóy V©n vµ Thóy KiÒu, em thÊy bøc ch©n dung nµo næi bËt h¬n, v× sao ?.

(21) - Nguyễn Du đã sử dụng bút pháp ớc lệ để ca ngợi cả hai chị em Thúy vân, Thúy KiÒu nhng ®Ëm nh¹t kh¸c nhau ë mçi ngêi, râ rµng bøc ch©n dung cña Thóy KiÒu næi bËt h¬n. Ch©n dung Thuý V©n Ch©n dung Thuý KiÒu - Dùng 4 câu thơ để tả Vân. - 12 câu để tả Kiều - Với Vân chỉ tả ngoại hình theo thủ - Đặc tả đôi mắt của Kiều theo lối điểm ph¸p liÖt kª. nh·n vÏ - vÏ hån cho nh©n vËt, gîi - Víi V©n chØ t¶ s¾c. nhiÒu h¬n t¶ - víi KiÒu t¶ c¶ s¾c, tµi, - Miêu tả chân dung Thuý Vân trớc để tâm. lµm næi bËt ch©n dung Thuý KiÒu. Tãm l¹i: - Đặc tả vẻ đẹp của Thúy Vân, Nguyễn Du tập trung miêu tả các chi tiết trên khuôn mặt nàng bằng bút pháp ớc lệ và nghệ thuật liệt kê -> Thuý Vân xinh đẹp, thùy mị ®oan trang, phóc hËu vµ rÊt khiªm nhêng. - Đặc tả vẻ đẹp của Thuý Kiều, Nguyễn Du tập trung làm nổi bật vẻ đẹp của tài và s¾c. + T¸c gi¶ miªu t¶ kh¸i qu¸t: “S¾c s¶o mÆn mµ”. Mét võa hai ph¶i ai ¬i Tµi t×nh chi l¾m… + Đặc tả vẻ đẹp đôi mắt: vừa gợi vẻ đẹp hình thức, vừa gợi vẻ đẹp tâm hồn (hình ¶nh íc lÖ). + Dùng điển cố “Nghiêng nớc nghiêng thành” diễn tả vẻ đẹp hoàn hảo có sức lôi cuèn m¹nh mÏ. + Tài năng: phong phú đa dạng, đều đạt tới mức lý tởng. - C¸i tµi cña NguyÔn Du biÓu hiÖn ë chç miªu t¶ ngo¹i h×nh nh©n vËt lµm hiÖn lªn vẻ đẹp tính cách và tâm hồn. Và đằng sau những tín hiệu ngôn ngữ lại là dự báo về số phËn nh©n vËt. + "Thua, nhờng" -> Thuý Vân có cuộc sống êm đềm, suôn sẻ. + "Hờn, ghen" -> Thuý Kiều bị thiên nhiên đố kỵ, ganh ghét -> số phận long ®ong, bÞ vïi dËp. Câu 8: Cảm hứng nhân đạo của tác giả Nguyễn Du thể hiện qua đoạn trích: - Trong truyện Kiều, một trong những biểu hiện của cảm hứng nhân đạo là việc ca ngợi, đề cao những giá trị, phẩm chất của con ngời nh nhan sắc, tài hoa, nhân phẩm, kh¸t väng, ý thøc vÒ th©n phËn, nh©n phÈm c¸ nh©n. - Một trong những ví dụ điển hình của cảm hứng nhân đạo ấy là đoạn trích "Chị em Thuý Kiều". Nguyễn Du sử dụng những hình ảnh đẹp nhất, những ngôn từ hoa mĩ nhất để miêu tả vẻ đẹp con ngời, phù hợp với cảm hứng ngỡng mộ, ngợi ca giá trị con ngêi. T¸c gi¶ cßn d c¶m vÒ kiÕp ngêi tµi hoa b¹c mÖnh cña KiÒu. §ã chÝnh lµ c¶m hứng nhân văn cao cả của Nguyễn Du xuất phát từ lòng đồng cảm sâu sắc với mọi ngời. C©u 9: So s¸nh ®o¹n th¬ “ChÞ em Thuý KiÒu” víi trÝch ®o¹n trong “Kim V©n KiÒu truyÖn” cña Thanh T©m Tµi Nh©n, ta cµng thÊy ® îc sù s¸ng t¹o tµi t×nh cña NguyÔn Du. - NÕu nh Thanh T©m Tµi Nh©n kÓ vÒ hai chÞ em Thuý KiÒu b»ng v¨n xu«i th× NguyÔn Du miªu t¶ hä b»ng th¬ lôc b¸t. - Thanh T©m Tµi Nh©n chñ yÕu lµ kÓ vÒ hai chÞ em KiÒu; cßn NguyÔn Du th× thiªn về gợi tả sắc đẹp Thuý Vân, tài sắc Thuý Kiều. - Thanh T©m Tµi Nh©n t¶ KiÒu tríc, V©n sau: “Thuý KiÒu mµy nhá mµ dµi, m¾t trong mà sáng, mạo nh trăng thu, sắc tựa hoa đào. Còn Thúy Vân thì tinh thần tĩnh chÝnh, dung m¹o ®oan trang, cã mét phong th¸i riªng khã m« t¶”. §äc lªn ta c¶m.

(22) gi¸c nh t¸c gi¶ tËp trung vµo V©n h¬n, h×nh ¶nh cña V©n næi bËt h¬n. Ngay ë ®o¹n giíi thiÖu ®Çu truyÖn, h×nh ¶nh KiÒu còng kh«ng thËt sù næi bËt. Cßn NguyÔn Du t¶ Vân trớc làm nền tô đậm thêm vẻ đẹp của Kiều theo thủ pháp nghệ thuật đòn bẩy. - Khi miêu tả, Nguyễn Du đặc biệt chú trọng đến tài năng của Kiều, qua việc miêu t¶ ngo¹i h×nh, tµi hoa cßn thÓ hiÖn ® îc tÊm lßng, tÝnh c¸ch vµ dù b¶o ® îc sè phËn nhân vật. Thanh Tâm Tài Nhân không làm đợc điều đó, bút pháp cá thể hoá nhân vật cña «ng kh«ng râ nÐt b»ng cña NguyÔn Du. Nhng sự khác biệt này đã giải thích vì sao cùng một cốt chuyện mà “Kim Vân Kiều truyện” chỉ là cuốn sách bình thờng, vô danh còn “Truyện Kiều” đợc coi là một kiệt tác, Thanh Tâm Tài Nhân chỉ là tác giả không có danh tiếng, ít ngời biết đến trong khi Nguyễn Du là một tác giả lớn, một đại thi hào. b. Nh©n vËt ph¶n diÖn (M· Gi¸m Sinh): C©u 1: ChÐp thuéc ®o¹n trÝch “M· Gi¸m Sinh mua KiÒu”: GÇn miÒn cã mét mô nµo, §a ngêi viÔn kh¸ch t×m vµo vÊn danh. Hái tªn, r»ng: “M· Gi¸m Sinh”. Hái quª, r»ng: “HuyÖn L©m Thanh còng gÇn”. Qu¸ niªn tr¹c ngo¹i tø tuÇn. Mµy r©u nh½n nhôi, ¸o quÇn b¶nh bao. Tríc thÇy sau tí lao xao, Nhµ b¨ng ®a mèi ríc vµo lÇu trang. GhÕ trªn ngåi tãt sç sµng, Buồng trong mới đã giục nàng kíp ra. Nçi m×nh thªm tøc nçi nhµ, ThÒm hoa mét bíc, lÖ hoa mÊy hµng. Ng¹i ngïng dîn giã e s¬ng, Ngõng hoa bãng thÑn tr«ng g¬ng mÆt dµy. Mèi cµng vÐn tãc b¾t tay, NÐt buån nh cóc, ®iÖu gÇy nh mai. §¾n ®o c©n s¾c c©n tµi, Ðp cung cÇm nguyÖt, thö bµi qu¹t th¬. MÆn nång mét vÎ mét da, B»ng long kh¸ch míi tuú c¬ dÆt d×u. Rằng: “Mua ngọc đến Lam Kiều, SÝnh nghi xin d¹y bao nhiªu cho têng?”. Mối rằng : "Giá đáng nghìn vàng, Díp nhµ nhê lîng ngêi th¬ng d¸m nµi”. Cß kÌ bít mét them hai, Giê l©u ng· gi¸ vµng ngoµi bèn tr¨m. C©u 2: VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n th¬ n»m ë ®Çu phÇn thø hai Gia biÕn vµ lu l¹c trong kÕt cÊu TruyÖn KiÒu, më ®Çu kiÕp ®o¹n trêng cña ngêi con g¸i hä V¬ng. Sau khi gia đình Kiều bị tên bán tơ vu oan, Vơng Ông và Vơng Quan bị bắt giữ, bị đánh đập dã man, nhà cửa bị sai nha lục soát, vơ vét hết của cải. Thuý Kiều quyết định bán mình để lấy tiền cứu cha và gia đình khỏi tai hoạ. Đoạn này nói về việc Mã Giám Sinh đến mua Kiều qua mai mối mách bảo. C©u 3: Gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt.  Gi¸ trÞ néi dung: §o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu lµ mét bøc tranh hiÖn thực về xã hội đồng thời thể hiện tấm lòng nhân đạo của Nguyễn Du trên cả hai ph-.

(23) ơng diện: vừa lên án các thế lực xấu xa, tàn bạo vừa thơng cảm, xót xa trớc sắc đẹp, tài năng, nhân phẩm của ngời phụ nữ bị trà đạp.  Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: §o¹n trÝch M· Gi¸m Sinh mua KiÒu cßn cho thÊy tµi n¨ng nghÖ thuËt cña NguyÔn Du: miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn b»ng ngßi bót hiÖn thùc, kh¾c ho¹ tÝnh c¸ch nh©n vËt qua diÖn m¹o, cö chØ (kh¸c víi nh©n vËt chÝnh diÖn b»ng bót ph¸p íc lÖ lý tëng ho¸ nh©n vËt). C©u 4: Gi¶i nghÜa tõ: - Viễn khách: khách ở xa đến. - Mã Giám Sinh: Giám Sinh họ Mã. Giám Sinh là tên học trò ở Quốc Tử Giám, trờng lớn ở kinh đô thời xa. Giám Sinh cũng có khi chỉ chức giám sinh ngời ta mua của triều đình. - Nét buồn nh cúc điệu gầy nh mai: hai hình ảnh so sánh dùng để tả ngời con gái đẹp lúc buồn rầu. - ép cung cầm nguyệt: ép gảy đàn. - Thử bài quạt thơ: thử tài làm thơ của Kiều khi yêu cầu nàng đề thơ trên quạt. C©u 5: Bót ph¸p hiÖn thùc miªu t¶ nh©n vËt ph¶n diÖn M· Gi¸m Sinh hoµn chØnh c¶ vÒ diÖn m¹o vµ tÝnh c¸ch: a. VÒ diÖn m¹o, cö chØ: - Lêi nãi céc lèc, v« v¨n ho¸. “Hái tªn r»ng… - Hái quª r»ng…” c©u tr¶ lêi nh¸t gõng kh«ng cã chñ ng÷, kh«ng thÌm tha göi. - Diện mạo: dù đã ngoài bốn mơi cái tuổi “Quá niên trạc ngoại tứ tuần” mà ngày ấy đã phải lên chức ông - nhng Mã Giám Sinh vẫn cố tỏ ra trẻ trung để đi cới vợ “Mày r©u nh½n nhôi, ¸o quÇn b¶nh bao” víi diÖn m¹o cña mét g· trai r©u c¹o “nh½n nhôi” (từ “nhẵn nhụi” thờng đợc dùng cho đồ vật hơn là cho ngời), ăn mặc “bảnh bao”, đỏm d¸ng, ch¶i chuèt th¸i qu¸, cã thÓ nãi lµ diªm dóa, thµnh lè bÞch, gi¶ dèi, kh«ng cã d¸ng cña mét bËc qu©n tö. - Cảnh thầy tớ nhặng xị, nhâng nháo: “trớc thầy sau tớ lao xao”. Có lẽ đây đều cïng mét phêng bu«n ngêi nªn thÇy tí kh«ng ph©n minh. - Khi vµo nhµ, cö chØ cña h¾n thËt th« lç, quen thãi “thÞ cña khinh ngêi”: “ghÕ trªn ngåi tãt sç sµng”. GhÕ trªn lµ ghÕ dµnh cho bËc cao niªn, trëng bèi, M· Gi¸m Sinh đi hỏi vợ là hàng con cháu mà lại ngồi vào đó, còn với cử chỉ rất nhanh và sỗ sàng. “ngồi tót” là một từ ngữ rất tợng hình miêu tả hành động vô văn hoá ấy. Chi tiết này đã tố cáo Mã Giám Sinh đích thực là một kẻ vô học. b. Về bản chất, Mã Giám Sinh là điển hình của bản chất con buôn lu manh với đặc tÝnh gi¶ dèi, bÊt nh©n vµ v× tiÒn. - Gi¶ dèi tõ lai lÞch xuÊt th©n mï mê. M· Gi¸m Sinh xuÊt hiÖn trong vai ngêi cã học đi mua tì thiếp, tên họ và quê quán đều chẳng mấy rõ ràng: Mã Giám Sinh có thể hiểu là học sinh trờng Quốc Tử Giám, cũng có thể là chức giám sinh mua đợc của triều đình, không rõ hắn thuộc loại nào; quê ở xa “viễn khách” mà lại nói “cũng gần”. Nh vậy rõ ràng hắn đã hai lần nói dối để che giấu tung tích và dễ bề lừa gạt. Đến tớng mạo, tính danh cũng giả dối , tuổi tác đã nhiều nhng lại cố tỏ ra tô vẽ cho trÎ, ra vÎ th sinh phong lu, lÞch sù mµ “tríc thÇy sau tí lao xao” rÊt l¸o nh¸o, « hîp. - B¶n chÊt bÊt nh©n v× tiÒn cña M· Gi¸m Sinh béc lé qua c¶nh mua b¸n Thuý KiÒu. Bất nhân trong hành động, thái độ đối xử với Kiều lạnh lùng, vô cảm trớc nỗi đau, nhan s¾c, tµi hoa cña KiÒu – h¾n coi KiÒu nh mét mãn hµng, coi s¾c, tµi cña nµng chØ nh gi¸ trÞ cña hµng ho¸ - c¸i cã thÓ khiÕn h¾n kiÕm lêi. - Sau khi đã đắn đo cân sắc cân tài, ép tài đàn “ép cung cầm nguyệt”, thử tài thơ “thö bµi qu¹t th¬”, b»ng lßng võa ý, h¾n míi “tuú c¬ d¾t d×u”. BÊt nh©n trong t©m lý.

(24) l¹nh lïng, v« c¶m tríc gia c¶nh cña KiÒu vµ t©m lý m·n nguyÖn, hîm hÜnh: “TiÒn lng đã sẵn việc gì chẳng xong”. Lời nói lúc đầu nghe có vẻ văn hoa, lịch sự, biết ngời biết của: “Rằng mua ngọc đến Lam Kiều – Sinh nghe xin dạy bao nhiêu cho t ờng?”, nhng cũng chỉ đợc có một câu và sự mua bán vẫn lộ liễu. Với con buôn, tiền nong là chuyện sinh tử nên đến lúc này hắn buộc phải nói nhiều để mặc cả, dìm giá, tìm cách mua hàng với giá “hời nhất”: “cò kè bớt một thêm hai” đến “giờ lâu” mới “ngã giá”. Câu thơ gợi cảnh kẻ mua, ngời bán đa đẩy món hàng, túi tiền đợc cởi ra, thát vào, nâng lên, đặt xuống. Chi tiết mặc cả một cách ti tiện và trắng trợn vừa thể hiện thực chÊt mµn kÞch “lÔ vÊn danh” chØ lµ c¶nh bu«n thÞt b¸n ngêi tr¾ng trîn, võa tè c¸o M· Giám Sinh đích thị là kẻ buôn ngời lọc lõi đáng ghê tởm, cái mặt nạ hỏi vợ của hắn lúc đầu đã rơi tuột từ lúc nào.  Nhân vật phản diện Mã Giám Sinh đợc miêu tả bằng ngôn ngữ trực diện, bút ph¸p hiÖn thùc. NguyÔn Du kÕt hîp nghÖ thuËt kÓ chuyÖn víi miªu t¶ ngo¹i h×nh, cö chỉ, ngôn ngữ đối thoại để khắc hoạ tính cách nhân vật hoàn hảo cả về diện mạo và tính cách, rất cụ thể sinh động, mang ý nghĩa khái quát về một hạng ngời giả dối, vô häc, bÊt nh©n trong x· héi. Tất cả làm nổi bật bản chất con buôn lọc lõi của hắn. Vì tiền, y sẵn sàng chà đạp lªn nh©n phÈm con ngêi l¬ng thiÖn. Câu 6: Hình ảnh đáng tội nghiệp của Thuý Kiều. - Chỉ với 6 câu thơ, Nguyễn Du đã miêu tả đợc hình ảnh xót xa, tội nghiệp của Kiều. Đang từ một tiểu th khuê các, sống yên vui trong cảnh “êm đềm trớng rủ màn che”, lại đang say đắm???????? một tai hoạ ập xuống bất ngờ, tàn khốc, nàng phải bán mình cứu cha, cứu gia đình, bị biến thành một món hàng cho ngời ta mua bán. - Là ngời thông minh, nhạy cảm, Kiều cảm nhận đợc cảnh ngộ éo le tủi nhục và nỗi đau đớn ê chề của mình: “Nỗi mình thêm tức nỗi nhà - Thềm hoa một bớc, lệ hoa mấy hàng”. “Nỗi mình” là nỗi đau phải bán thân, phải lìa bỏ gia đình, phải lìa bỏ tình yêu với chàng Kim - mối tình tuyệt đẹp hứa hẹn bao hạnh phúc lứa đôi, phải lìa bỏ tuổi thanh xuân mà không biết sẽ bị tung vào cuộc đời ma gió ra sao. Lại cộng thêm “nỗi nhà” là nỗi tức cho cha mẹ, em út bị vu oan, đánh đập không biết sống chết ra sao, tài sản bị cớp phá, nhà tan cửa nát. Câu thơ đã khái quát đợc nỗi thơng tâm của Kiều. Nàng đau đớn tới mức mỗi bớc đi là chân nh muốn khuỵu xuống, mấy hàng nớc m¾t l· ch· tu«n r¬i: “thÒm hoa mét bíc, lÖ hoa mÊy hµng”. Nµng thÊm thÝa nçi nhôc, nçi thÑn cña m×nh nªn “ngõng hao bãng thÑn tr«ng g¬ng mÆt dµy”. Nµng thÊm thÝa nỗi nhục, nỗi thẹn của mình nên “ngừng hoa bóng thẹn trông gơng mặt này”. Con ngời càng ý thức về phẩm giá bản thân thì càng đau đớn, nhục nhã khi nhân phẩm bị vùi dËp, xóc ph¹m. Võa lo sî cho t¬ng lai, KiÒu võa thÊy m×nh “d¬ d¸ng d¹i h×nh”. TÊt c¶ nh÷ng nçi ®au Êy khiÕn KiÒu nh ngêi mÊt hån, trë nªn tª d¹i, thÉn thê, c©m lÆng suèt buæi mua b¸n. - H×nh ¶nh KiÒu thËt tiÒu tuþ, hao gÇy “NÐt buån nh cóc, ®iÖu gÇy nh mai”. KiÒu gièng nh cµnh mai, b«ng cóc bÞ sãng giã dËp vïi, gÇy yÕu x¸c x¬. §»ng sau d¸ng vÎ ấy một tâm trạng tê tái, đau đớn, không nói nên lời. Câu 7: Tấm lòng nhân đạo của Nguyễn Du thể hiện qua đoạn trích: - Tác giả đã tỏ thái độ khinh bỉ, căm phẫn sâu sắc đối với bọn buôn ng ời; tố cáo thực trạng xã hội xấu xa, lên án thế lực đồng tiền chà đạp lên nhân phẩm, tài sắc con ngời, làm khuynh đảo cả trật tự xã hội, làm thoái hoá đạo đức con ngời qua cách tác gi¶ miªu t¶ nh©n vËt M· Gi¸m Sinh. - Thái độ ấy đợc bộ lộ qua cách miêu tả nhân vật phản diện bằng ngôn ngữ tả thực, c¸ch dïng tõ ng÷ mØa mai, ch©m biÕm, lªn ¸n: bé mÆt mµy r©u nh½n nhôi cho thÊy sù thiÕu tù nhiªn, r©u c¹o nh½n, l«ng mµy tØa tãt rÊt trai l¬. Hai ch÷ “nh½n nhôi” gîi c¶m gi¸c vÒ mét sù tr¬, ph¼ng l×, bÊt cËn nh©n t×nh. ¸o quÇn b¶nh bao lµ ¸o quÇn trng diÖn.

(25) cũng thiếu tự nhiên. Hai chữ “bảnh bao” thờng dùng để khen áo quần trẻ em chứ ít dùng cho ngời lớn. Sự đả kích ngầm càng sâu cay hơn khi một ngời đã chạc ngoại tứ tuần lại tỉa tót công phu, cố tô vẽ cho mình ra dáng trẻ. Hành động gật gù tán thởng món hàng: “Mặn nồng một vẻ một a” chẳng khác gì cử chỉ đê tiện “lẩm nhẩm gật ®Çu” cña Së Khanh sau nµy. - Thái độ của Nguyễn Du tố cáo thế lực đồng tiền chà đạp lên con ng ời thể hiện qua lời nhận xét: “Tiền lng đã có, việc gì chẳng xong”. Lời nhận xét có vẻ khách quan nhng chứa đựng trong đó cả sự chua xót lẫn căm phẫn. Đồng tiền biến nhan sắc thành món hàng tủi nhục, biến kẻ táng tận lơng thâm thành kẻ mãn nguyện, tự đắc. Thế lực đồng tiền cùng với thế lực lu manh hùa với nhau tàn phá gia đình Kiêu, tàn phá cuộc đời Kiều. - NguyÔn Du cßn thÓ hiÖn niÒm c¶m th¬ng s©u s¾c tríc thùc tr¹ng tµi s¾c con ngêi bị hạ thấp, bị chà đạp, bị biến thành hàng hoá; cảm thông với nỗi đau của những con ngêi ph¶i chÞu bao nhiªu nghÞch c¶nh trong x· héi phong kiÕn bÊt nh©n ngang tr¸i. Tác giả bộc lộ thái độ ấy qua ngòi bút miêu tả ớc lệ, nhà thơ nh hoá thân vào nhân vật để nói lên nỗi đau đớn, tủi hổ của Kiều. 2. NghÖ thuËt t¶ c¶nh: a. T¶ c¶nh thiªn nhiªn: ChÐp thuéc "C¶nh ngµy xu©n": Ngµy xu©n con Ðn ®a thoi, Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mơi. Cá non xanh tËn ch©n trêi, Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa. Thanh minh trong tiÕt th¸ng ba, Lễ là tảo mộ, hội là đạp thanh. GÇn xa n« nøc yÕn anh, ChÞ em s¾m söa bé hµnh ch¬i xu©n. DËp d×u tµi tö giai nh©n Ngùa xe nh níc, ¸o quÇn nh nªm. Ngổn ngang gò đống kéo lên, Thoi vµng vã r¾c, tro tiÒn giÊy bay. Tµ tµ bãng ng¶ vÒ t©y, ChÞ em th¬ thÈn dan tay ra vÒ. Bíc dÇn theo ngän tiÓu khª, LÇn xem phong c¶nh cã bÒ thanh thanh. Nao nao dßng níc uèn quanh, DÞp cÇu nho nhá cuèi ghÒnh b¾c ngang. C©u 2: VÞ trÝ: “C¶nh ngµy xu©n” lµ ®o¹n th¬ t¶ c¶nh ngµy mïa xu©n trong tiÕt Thanh minh vµ c¶nh du xu©n cña chÞ em KiÒu, n»m sau ®o¹n t¶ tµi s¾c hai chÞ em KiÒu, tríc ®o¹n KiÒu gÆp nÊm mé §¹m Tiªn vµ gÆp Kim Träng. §o¹n trÝch lµ bøc tranh thiªn nhiên, lễ hội mùa xuân tơi đẹp, trong sáng, náo nhiệt. C©u 3: KÕt cÊu ®o¹n trÝch: theo tr×nh tù thêi gian cña cuéc du xu©n. + Bèn c©u ®Çu: Khung c¶nh ngµy xu©n. + T¸m c©u tiÕp: khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt thanh minh. + S¸u c©u cuèi: c¶nh chÞ em KiÒu du xu©n trë vÓ. C©u 4: Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt. Gi¸ trÞ néi dung cña “C¶nh ngµy xu©n”: lµ bøc tranh thiªn nhiªn mïa xu©n t¬i đẹp, trong sáng và lễ hội mùa xuân tng bừng, náo nhiệt..

(26) Giá trị nghệ thuật: sử dụng nhiều hình ảnh đắt giá, sáng tạo; nhiều từ láy miêu tả c¶nh vËt vµ còng lµ t©m tr¹ng con ngêi; bót ph¸p miªu t¶ giµu chÊt t¹o h×nh. C©u 5: Gi¶i nghÜa tõ ng÷: - Thanh minh: tiÕt vµo ®Çu th¸ng ba, mïa xu©n khÝ trêi m¸t mÎ, trong trÎo, ngêi ta ®i t¶o mé, tøc lµ ®i viÕng vµ söa sang l¹i phÇn mé ngêi th©n. - §¹p thanh: dÉm lªn cá xanh. - Tµi tö giai nh©n: trai tµi, g¸i s¾c. - áo quần nh nêm: nói ngời đi lại đông đúc, chật nh nêm. C©u 6: Thµnh c«ng trong nghÖ thuËt miªu t¶ thiªn nhiªn: a. Bốn câu thơ đầu: Tác giả miêu tả cảnh vật với vẻ đẹp riêng của mùa xuân. - Hai câu đầu là hình ảnh khái quát về một ngày xuân tơi đẹp với hình ảnh cánh én chao liÖng trªn bÇu trêi thanh b×nh trµn ngËp ¸nh xu©n t¬i t¾n trong s¸ng. §ång thêi, nhµ th¬ còng ngá ý ngµy xu©n qua nhanh qu¸ nhng “con Ðn ®a thoi”, chÝn m¬i ngµy xuân mà nay “ đã ngoài sáu mơi”. - Hai c©u th¬ tiÕp theo míi thùc lµ bøc tranh tuyÖt mÜ: “Cá non xanh tËn ch©n trêi - Cµnh lª tr¾ng ®iÓm mét vµi b«ng hoa”. §©y chØ lµ ch©n dung cña c¶nh ngµy xuân, chỉ giản đơn có cỏ xanh, hoa trắng mà đủ cảnh, đủ màu, làm hiện lên cả một không gian mùa xuân kháng đạt. ở đây, Nguyễn Du học tập hai câu thơ cổ Trung Quèc: “Ph¬ng th¶o liªn thiªn bÝch - Lª chi sæ ®iÓm hoa”, nhng khi ®a vµo bµi th¬ của mình, tác giả đã rất sáng tạo. Câu thơ Trung Quốc dùng hình ảnh “cỏ thơm” (phơng thảo) thiên về mùi vị thì Nguyễn Du thay bằng “cỏ xanh” thiên về màu sắc. Đó là mµu xanh nh¹t pha víi vµng chanh t¬i t¾n hîp víi mµu lam trong sn¸g cña nÒn trêi buổi chiều xuân làm thành gam nền cho bức tranh, trên đó điểm xuyết những đốm trắng hoa lê. Bức tranh dung hoà những sắc độ lạnh mà bên trong vẫn rạo rực sức sống tơi mới của mùa xuân. Chữ “trắng” đảo lên trớc tạo bất ngờ sự mới mẻ, tinh khôi, thanh khiết nh kết tinh những tinh hoa của trời đất. Chữ “điểm” gợi bàn tay ngời ho¹ sÜ vÏ nªn th¬ nªn hoa, bµn tay t¹o ho¸ t« ®iÓm cho c¶nh xu©n t¬i, lµm bøc tranh trở nên có hồn, sống động. - Hai c©u th¬ t¶ c¶nh thiªn nhiªn cña NguyÔn Du qu¶ lµ tuyÖt bót! Ngßi bót cña Nguyễn Du tài hoa, giàu chất tạo hình ngôn ngữ biểu cảm, gợi tả. Tác giả đã rất thành công trong bút pháp nghệ thuật kết hợp giữa tả và gợi. Qua đó, ta thấy tâm hồn con ngêi t¬i vui, phÊn chÊn qua c¸i nh×n thiªn nhiªn trong trÎo, t¬i t¾n, hån nhiªn, nh¹y cảm tha thiết với vẻ đẹp thiên nhiên. b. S¸u c©u th¬ cuèi: gîi t¶ khung c¶nh chÞ em Thuý KiÒu du xu©n trë vÒ. - C¶nh vÉn mang c¸i thanh, c¸i dÞu cña mïa xu©n: n¾ng nh¹t, khe níc nhá, mét nhịp cầu bắc ngang nhng đã nhuốm màu tâm trạng. - Bóng tịch dơng đã chênh chếch xế chiều: “Tà tà bóng ngả về đây”, dòng nớc uốn quanh. Nhng ®©y kh«ng chØ lµ hoµng h«n cña c¶nh vËt mµ dêng nh con ngêi còng chìm trong một cảm giác bâng khuâng khó tả. Cuộc du ngoạn xuân cảnh đã tàn, lễ hội tng bừng, náo nhiệt đã chấm dứt, tâm hồn con ngời nh cũng chuyển điệu cùng cảnh vật, bớc chân ngời thơ thẩn. Cảnh nh nhạt dần, lặng dần, mọi chuyển động đều nhẹ nhµng, kh«ng gian mang d¸ng dÊp nhá nhoi, bÐ hÑp, ph¶ng phÊt buån. T©m tr¹ng con ngời có cái bâng khuâng xao xuyến về cuộc du xuân đã tàn, có cả linh cảm về việc gÆp gì nÊm mé §¹m Tiªn vµ chµng th sinh Kim Träng “phong t tµi m¹o tãt vêi”. - NghÖ thuËt: sö dông nhiÒu tõ l¸y nh nao nao, tµ tµ, thanh thanh kh«ng chØ biÓu đạt sức thái cảnh vật mà còn bộc lộ tâm trạng con ngời, đặc biệt hai chữ “nao nao” tho¸ng gîi nªn mét nÐt buån khã hiÓu. Hai ch÷ “th¬ thÈn” cã søc gîi rÊt lín, chÞ em KiÒu ra vÒ trong sù bÇn thÇn, nuèi tiÕc, lÆng buån. “Dan tay” tëng lµ vui nhng thùc ra lµ chia sÎ c¸i buån kh«ng nãi hÕt. C¶m gi¸ b©ng khu©ng xao xuyÕn vÒ mét ngµy vui.

(27) xuân đã hé mở một vẻ đẹp tâm hồn thiếu nữ tha thiết với niềm vui cuộc sống, nhạy cảm và sâu lắng. Chính các từ này đã nhuốm màu tâm trạng lên cảnh vật. Đoạn thơ còn hay bởi đã sử dụng bút pháp cổ điển: tả cảnh gắn với tả tình, tả cảnh ngô t×nh, t×nh vµ c¶nh t¬ng hîp. Tãm l¹i: - Đoạn 4 câu đầu và 6 câu cuối bài “Cảnh ngày xuân”, Nguyễn Du đã vẽ nên bức tranh thiên nhiên mùa xuân thật đẹp. Nhà thơ điểm vài chi tiết, tả cảnh để gợi là chÝnh. - Tõ ng÷ h×nh ¶nh giµu chÊt t¹o h×nh. - Thiên nhiên đợc miêu tả trong những thời gian, thời điểm khác nhau. C©u 7: C¶m nhËn vÒ khung c¶nh lÔ héi trong tiÕt Thanh minh (8 c©u gi÷a) - Nguyễn Du đã rất tài tình khi tách hai từ Lễ hội ra làm đôi để gợi tả hai hoạt động diễn ra cùng một lúc: Lễ tảo mộ, Hội đạp thanh. - Không khí lễ hội đợc gợi tả từ một hệ thống từ ngữ giàu sắc thái biểu cảm: + §o¹n th¬ sö dông nhiÒu tÝnh tõ (n« nøc, gÇn xa, ngæn ngang) lµm râ h¬n t©m tr¹ng ngêi ®i héi. + NhiÒu danh tõ ghÐp (yÕn anh, tµi tö, giai nh©n, chÞ em, ngùa xe, ¸o quÇn) gîi t¶ sự đông vui tấp nập. + Và nhiều động từ (sắm sửa, dập dìu) gợi đợc sự rộn ràng của ngày hội. - Th«ng qua buæi du xu©n cña chÞ em Thuý KiÒu, t¸c gi¶ kh¾c häc h×nh ¶nh mét truyÒn thèng v¨n ho¸ lÔ héi xa xa. Côm tõ “n« nøc yÕn anh” lµ mét Èn dô gîi lªn hình ảnh từng đoàn nam thanh, nữ tú nô nức đi chơi xuân nh những đàn chim én, chim oanh bay rÝu rÝt. Trong lÔ héi mïa xu©n n¸o nhiÖt næi bËt ngh÷ng nam thanh n÷ tó, nh÷ng “tµi tö giai nh©n” tay trong tay d¹o ch¬i, niÒm vui lÔ héi nh bao trïm c¶ nh©n gian. Nh÷ng so s¸nh rÊt gi¶n dÞ “ngùa xe nh níc, ¸o quÇn nh nªm” gîi t¶ sù đông vui. - “Lễ là tảo mộ” - lễ thăm viếng, sửa sang, quét tớc phần mộ ngời thân; đốt vàng vó, sắc tiền giá để tởng nhớ những ngời đã khuất. “Hội là đạp thanh” – vui chơi chốn đồng quê, đạp lên những thảm cỏ xanh, là một cuộc sống hiện tại và có thể tìm đến những sợi ta hồng của mai sau. “Lễ” là hồi ức và tởng niệm quá khứ theo truyền thèng “uèng níc nhí nguån”, “héi” lµ kh¸t khao vµ hoµi väng nh×n vÒ phÝa tríc cña cuộc đời. Lễ và hội trong tiết Thanh minh là một sự giao hoà độc đáo. Chứng tỏ nhà thơ rất yêu quý, trân trọng vẻ đẹp và giá trị truyền thống văn hoá dân tộc. b. T¶ c¶nh ngô t×nh: C©u 1: ChÐp thuéc "KiÒu ë lÇu Ngng BÝch": Tríc lÇu Ngng BÝch kho¸ xu©n, VÎ non xa, tÊm tr¨ng gÇn ë chung. Bèn bÒ b¸t ng¸t xa tr«ng, C¸t vµng cån nä bôi hång dÆm kia. Bẽ bàng mây sớm đèn khuya, Nöa t×nh nöa c¶nh nh chia tÊm lßng. Tởng ngời dới nguyệt chén đồng, Tin s¬ng luèng nh÷ng rµy tr«ng mai chê. Bªn trêi gãc bÓ b¬ v¬, TÊm son gét röa bao giê cho phai. Xãt ngêi tùa cöa h«m mai, Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ ? S©n Lai c¸ch mÊy n¾ng ma, Có khi gốc tử đã vừa ngời ôm..

(28) Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m, ThuyÒn ai thÊp tho¸ng c¸nh buåm xa xa. Buån tr«ng ngän níc míi ra. Hoa tr«i man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u? Buån tr«ng ngän cá rÇu rÇu, Chân mây mặt đất một màu xanh xanh. Buån tr«ng giã cuèn mÆt duÒnh, Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi. C©u 2 : VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai Gia biÕn vµ lu l¹c. Sau khi bÞ M· Gi¸m Sinh lõa g¹t, lµm nhôc, bÞ Tó bµ m¾ng nhiÕc, KiÒu nhÊt quyÕt kh«ng chÞu tiÕp kh¸ch lµng ch¬i, không chịu chấp nhận cuộc sống lầu xanh. Đau đớn, phẫn uất, tủi nhục nàng định tự vÉn. Tó bµ sî mÊt vèn bÌn lùa lêi khuyªn gi¶i, dô dç KiÒu. Mô vê ch¨m sãc thuèc thang, høa hÑn khi nµng b×nh phôc sÏ g¶ nµng cho ngêi tö tÕ. Tó bµ ®a KiÒu ra sèng riêng ở lầu Ngng Bích, thực chất là giam lỏng nàng để thực hiện âm m u mới đê tiện h¬n, tµn b¹o h¬n. C©u 3 : KÕt cÊu ®o¹n trÝch : 3 phÇn + Sáu câu đầu : hoàn cảnh cô đơn, tội nghiệp của Kiều. + T¸m c©u tiÕp : nçi th¬ng nhí Kim Träng vµ th¬ng nhí cha mÑ cña nµng. + T¸m c©u cuèi : t©m tr¹ng ®au buån, ©u lo cña KiÒu thÓ hiÖn qua c¸ch nh×n c¶nh vËt. C©u 4 : Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt cña ®o¹n trÝch : Giá trị nội dung "Kiều ở lầu Ngng Bích": miêu tả chân thực cảnh ngộ cô đơn, buồn tủi đáng thơng, nỗi nhớ ngời thân da diết và tấm lòng thuỷ chung, hiếu thảo vị tha của Thuý KiÒu khi bÞ giam láng ë lÇu Ngng BÝch. Giá trị nghệ thuật: nghệ thuật miêu tả nội tâm đặc sắc, bút pháp tả cảnh ngụ tình hay nhÊt trong "TruyÖn KiÒu". C©u 5 : Gi¶i nghÜa tõ ng÷: - Kho¸ xu©n: kho¸ kÝn tuæi xu©n, ý nãi cÊm cung (con g¸i nhµ quyÒn quý ngµy xa không đợc ra khỏi phòng); ở đây nói việc Kiều bị giam lỏng. - TÊm son: tÊm lßng son, chØ tÊm lßng thuû chung g¾n bã. - DuyÒnh (còng gäi lµ doµnh): vông (vòng) s«ng hoÆc vông biÓn. C©u 6: Hoµn c¶nh vµ t©m tr¹ng cña KiÒu thÓ hiÖn qua 6 c©u th¬ ®Çu: - KiÒu ë lÇu Ngng BÝch thùc chÊt lµ bÞ giam láng (kho¸ xu©n). - Nµng tr¬ trîi gi÷a mét kh«ng gian mªnh m«ng, hoang v¾ng: “bèn bÒ b¸t ng¸t xa trông”. Cảnh “non xa”, “trăng gần” gợi hình ảnh lầu Ngng Bích đơn độc, chơi vơi gi÷a mªnh m«ng trêi níc. Tõ trªn lÇu cao nh×n ra chØ thÊy nh÷ng d·y nói mê xa, nh÷ng cån c¸t bôi bay mï mÞt. C¸i lÇu tr¬ träi Êy giam mét th©n phËn tr¬ träi, kh«ng mét bãng h×nh th©n thuéc bÇu b¹n, kh«ng c¶ bãng ngêi. H×nh ¶nh “non xa” “tr¨ng gÇn”, “c¸t vµng”, “bôi hång” cã thÓ lµ c¶nh thùc mµ cũng có thể là hình ảnh mang tính ớc lệ để gợi sự mênh mông, rợn ngợp của không gian, qua đó diễn tả tâm trạng cô đơn của Kiều. - Cụm từ “mây sớm đèn khuya” gợi thời gian tuần hoàn, khép kín. Tất cả nh giam hãm con ngời, nh khắc sâu thêm nỗi cô đơn khiến Kiều càng bẽ bàng, chán ngán, buồn tủi “bẽ bàng mây sớm đèn khuya” sớm và khuya, ngày và đêm, Kiều “thui thủi quª ngêi mét th©n” vµ dån tíi líp líp nh÷ng nçi niÒm chua xãt ®au th¬ng khiÕn tÊm lßng KiÒu nh bÞ chia xÎ: “Nöa t×nh nöa c¶nh nh chia tÊm lßng”. V× vËy, dï c¶nh cã đẹp đến mấy, tâm trạng Kiều cũng không thể vui đợc..

(29) C©u 7: T©m tr¹ng nhí th¬ng Kim Träng vµ th¬ng nhí cha mÑ cña KiÒu qua ngôn ngữ độc thoại nội tâm: * KiÒu nhí Kim Träng tríc nhí cha mÑ sau. Theo nhiÒu nhµ hñ nho th× nh vËy lµ không đúng với truyền thống dân tộc, nhng thật ra lại là rất hợp lý. Kiều bán mình cứu cha và em là đã đền đáp đợc một phần công lao cha mẹ, nên nàng cắn rứt khôn ngu«i. * Cïng lµ nçi nhí nhng c¸ch nhí kh¸c nhau víi nh÷ng lý do kh¸c nhau nªn c¸ch thÓ hiÖn còng kh¸c nhau: + Nhớ Kim Trọng: Kiều “tởng” nh thấy lại kỷ niệm thiêng liêng đêm thề nguyện, đính ớc “Tởng ngời dới nguyệt chén đồng”. Cái đêm ấy hình nh mới ngày hôm qua. Mét lÇn kh¸c nµng nhí vÒ Kim Träng còng lµ “Nhí lêi nguyÖn íc ba sinh”. KiÒu xãt xa hình dung ngời yêu vẫn cha biết tin nàng bán mình, vẫn ngày đêm mòn mỏi chờ trông chốn Liêu Dơng xa xôi. Nàng nhớ ngời yêu với tâm trạng đau đớn: “Tấm son gét röa bao giê cho phai”. Cã lÏ “tÊm son” Êy lµ tÊm lßng KiÒu son s¾t, thuû chung, kh«ng ngu«i nhí th¬ng Kim Träng. Còng cã thÓ lµ KiÒu ®ang tñi nhôc khi tÊm lßng son sắt đã bị dập vùi, hoen ố, không biết bao giờ mới gột rửa cho đ ợc. Trong nỗi nhớ chàng Kim có cả nỗi đau đớn vò xé tâm can. + Nhí cha mÑ: nµng thÊy “xãt” khi tëng tîng, ë chèn quª nhµ, cha mÑ nµng vÉn tùa cöa ngãng chê tin tøc ngêi con g¸i yªu. Nµng xãt th¬ng da diÕt vµ day døt kh«n ngu«i v× kh«ng thÓ “qu¹t nång Êp l¹nh”, phông dìng song th©n, b¨n kho¨n kh«ng biÕt hai em có chăm sóc cha mẹ chu đáo hay không. Nàng tởng tợng nơi quê nhà tất cả đã đổi thay, gốc tử đã vừa ngời ôm, cha mẹ ngày thêm già yếu. Cụm từ “cách mấy nắng ma” vừa cho thấy sự xa cách bao mùa ma nắng, vừa gợi đợc sự tàn phá của thời gian, cña thiªn nhiªn lªn con ngêi vµ c¶nh vËt. LÇn nµo nhí vÒ cha mÑ, KiÒu còng “nhí ¬n chín chữ cao sâu” và luôn ân hận mình đã phụ công sinh thành, phụ công nuôi dạy cña cha mÑ. * Nỗi nhớ thơng của Kiều đã nói lên nhân cách đáng trân trọng của nàng. Hoàn cảnh của nàng lúc này thật xót xa, đau đớn. Nhng quên đi cảnh ngộ bản thân, nàng đã híng yªu th¬ng vµo nh÷ng ngêi th©n yªu nhÊt. Tr¸i tim nµng thËt giµu yªu th¬ng giµu đức hi sinh. Nàng thật sự là một ngời tình thuỷ chung, một ngời con hiếu thảo, một ngời có tấm lòng vị tha cao cả đáng quý. C©u 8: Bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh cña NguyÔn Du trong 8 c©u cuèi “KiÒu ë lÇu Ngng BÝch”: NghÖ thuËt tö c¶nh ngô t×nh: - Đoạn thơ này đợc xem là kiểu mẫu của lối thơ tả cảnh ngụ tình trong văn chơng cổ điển. Để diễn tả tâm trạng Kiều – Nguyễn Du đã sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình “tình trong cảnh ấy, cảnh trong tình này” để khắc hoạ tâm trọng của Kiều lúc bị giam láng ë lÇu Ngng BÝch. - Đây là 8 câu thơ thực cảnh mà cũng là tâm cảnh. Mỗi biểu hiện của cảnh đồng thêi lµ mét Èn dô vÒ t©m tr¹ng cña ng êi – mçi mét c¶nh l¹i kh¬i gîi ë KiÒu nh÷ng nỗi buồn khác nhau, với những lý do buồn khác nhau trong khi nỗi buồn đã đầy ắp tâm trạng để rồi tình buồn lại tác động vào cảnh, khiến cảnh mỗi lúc lại buồn hơn, nỗi buån mçi lóc mét ghª gím, m·nh liÖt h¬n. - Cách sử dụng ngôn ngữ độc thoại, điệp ngữ. Bốn bức tranh, bốn nỗi buồn đều đợc tác giả khắc hoạ qua điệp từ “buồn trông” đứng đầu mỗi câu có nghĩa là buồn mà trông ra bốn phía, trông ngáng một cái gì mơ hồ sẽ đến làm thay đổi hiện tại, nhng tr«ng mµ v« väng. “Buån tr«ng” cã c¸i th¶ng thèt lo ©u, cã c¸i xa l¹ bót tÇm nh×n, cã cả dự cảm hãi hùng của ngời con gái ngây thơ lần đầu lại bớc giữa cuộc đời ngang ngợc. Điệp ngữ “buồn trông” kết hợp với các hình ảnh đứng sau đã diễn tả nỗi buồn với nhiều sắc độ khác nhau. Điệp ngữ lại đợc kết hợp với các từ láy chủ yếu là những từ l¸y tîng h×nh, dån dËp, chØ cã mét tõ l¸y tîng thanh ë c©u cuèi t¹o nªn nhÞp ®iÖu,.

(30) diÔn t¶ nçi buån ngµy mét t¨ng, d©ng lªn líp líp, nçi buån v« väng, v« tËn. §iÖp ng÷ t¹o ©m hëng trÇm buån, trë thµnh ®iÖp khóc cña ®o¹n th¬ còng lµ ®iÖp khóc cña t©m tr¹ng. C¶ch 1: Buån tr«ng cöa bÓ chiÒu h«m, ThuyÒn ai thÊp tho¸ng c¸nh buåm xa xa. Một cánh buồm thấp thoáng nơi cửa biển là một hình ảnh rất đắt để thể hiện nội tâm nàng Kiều. Một cánh buồm nhỏ nhoi, đơn độc giữa biển nớc mênh mông trong ¸nh s¸ng le lãi cuèi cïng cña mÆt trêi s¾p t¾t; còng nh KiÒu trong kh«ng gian v¾ng lặng của hiện tại nhìn về phơng xa với nỗi buồn nhớ da diết về gia đình, quê h ơng. Con thuyền gần nh mất hút, vẫn còn lênh đênh giữa dòng đời, biết bao giờ mới đợc trở vÒ sum häp, ®oµn tô víi nh÷ng ngêi th©n yªu. C¶nh 2: Buån tr«ng ngän níc míi ra, Hoa tr«i man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u? Nh÷ng c¸nh hoa tµn lôi tr«i man m¸c trªn ngän níc míi xa khi KiÒu cµng buån hơn bởi nàng nh nhìn thấy trong đó thân phận mình lênh đênh, vô định, ba chìm bảy nổi giữa sóng nớc cuộc đời, không biết rồi sẽ trôi dạt đi đâu, sẽ bị dập vùi ra sao. C¶nh 3: Buån tr«ng ngän cá rÇu rÇu, Chân mây mặt đất một màu xanh xanh. Néi cá "rÇu rÇu", "xanh xanh" - s¾c xanh hÐo óa, mï mÞt, nh¹t nhoµ tr¶i dµi tõ ch©n mây đến mặt đất, còn đâu cái "xanh tận chân trời" nh sác cỏ trong tiết Thanh minh khi KiÒu cßn trong c¶nh ®Çm Êm. Mµu xanh nµy gîi cho KiÒu mét nçi ch¸n ng¸n, v« väng v× cuéc sèng c« qu¹nh vµ nh÷ng chuçi ngµy v« vÞ, tÎ nh¹t kh«ng biÕt kÐo dµi đến bao giờ. C¶nh 4: Buån tr«ng giã cuèn mÆt duÒnh Çm Çm tiÕng sãng kªu quanh ghÕ ngåi. Dêng nh nçi buån cµng lóc cµng t¨ng, cµng dån dËp. Mét c¬n "giã cuèn mÆt duÒnh" lµm cho tiÕng sãng bçng næi lªn Çm Çm nh v©y quanh ghÕ KiÒu ngåi. C¸i ©m thanh "ầm ầm tiếng sóng" ấy chính là âm thanh dữ dội của cuộc đời phong ba bão táp đã, đang ập đổ xuống đời nàng và còn tiếp tục đè nặng lên kiếp ngời nhỏ bé ấy trong xã hội phong kiến cổ hủ, bất công. Tất cả là đợt sóng đang gầm thét, rì rào trong lòng nµng. Lóc nµy KiÒu kh«ng chØ buån mµ cßn lo sî, kinh h·i nh r¬i dÇn vµo vùc th¼m một cách bất lực. Nỗi buồn ấy đã dâng đến tột đỉnh, khiến Kiều thực sự tuyệt vọng. Thiên nhiên chân thực, sinh động nhng cũng rất ảo. Đó là cảnh đợc nhìn qua tâm tr¹ng theo quy luËt "C¶nh nµo c¶nh ch¼ng ®eo sÇu - Ngêi buån c¶nh cã vui ®©u bao giê". - Cảnh đợc miêu tả từ xa đến gần, màu sắc từ nhạt đến đậm, âm thanh từ tĩnh đến động để diễn đạt nỗi buồn từ man mác, mông lung đến lo âu, kinh sợ, dồn đến bão táp nội tâm cực điểm của cảm xúc trong lòng Kiều. Tờt cả là hình ảnh về sự vô định, mong manh, sự dạt trôi bế tắc, sự chao đảo, nghiêng đổ dữ dội. Lúc này Kiều trở nên tuyệt vọng, yếu đuối nhất. Cũng vì thế mà nàng đã mắc lừa Sở Khanh để rồi dấn thân vào cuộc đời "thanh lâu hai lợt, thanh y hai lần". Tãm l¹i: Cảnh thiên nhiên là cái cớ để tác giả bộc lộ cảm xúc của mình. (§o¹n trÝch "KiÒu ë lÇu Ngng BÝch" - TruyÖn KiÒu). TruyÖn lôc v©n tiªn NguyÔn §×nh ChiÓu A. KiÕn thøc c¬ b¶n: I. Giíi thiÖu t¸c gi¶: NguyÔn §×nh ChiÓu - NguyÔn §×nh ChiÓu (1822-1888) sinh t¹i T©n Thíi - Gia §Þnh..

(31) - Có 1 cuộc đời đầy bất hạnh: mù loà, công danh không thành, tình duyên trắc trở, gÆp buæi lo¹n li. - Vẫn ngẩng cao đầu mà sống, sống có ích cho đến hơi thở cuối cùng. - Lµ mét thÇy gi¸o danh tiÕng vang kh¾p miÒn Lôc TØnh. - Là một thầy thuốc không tiếc sức cứu nhân độ thế. - Là một nhà thơ để lại bao trang thơ bất hủ: Lục Vân Tiên, Chạy giặc, Văn tế nghÜa sÜ CÇn Giuéc. - Lu«n nªu cao lßng yªu níc, tinh thÇn bÊt khuÊt chèng giÆc ngo¹i x©m. => Mét nh©n c¸ch lín khiÕn “kÎ thï còng ph¶i kÝnh nÓ”. II. T×m hiÓu vÒ thÓ lo¹i vµ kÕt cÊu ®o¹n trÝch 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: kho¶ng ®Çu thËp kû 50 cña thÕ kû 19 (1850) 2. ThÓ lo¹i: TruyÖn th¬ N«m – 2082 c©u th¬ lôc b¸t. Mang tính chất để kể nhiều hơn để đọc, để xem nên chú trọng đến hành động của nhân vật hơn là miêu tả nội tâm, tính cách nhân vật cũng đợc bộc lộ chủ yếu qua việc lµm, lêi nãi, cö chØ. 3. KÕt cÊu: theo kiÓu truyÒn thèng cña lo¹i truyÖn ph¬ng §«ng, nghÜa lµ theo tõng chơng hồi, xoay quanh cuộc đời các nhân vật chính. Kiểu kết cấu ớc lệ: Ngời tốt thờng gặp nhiều gian truân, trắc trở trên đờng đời, bị kẻ xấu hãm hại nhng vẫn đợc phù trợ, cu mang để rồi cuối cùng tai qua nạn khỏi, đợc đền trả xứng đáng. Kẻ xấu bị trừng trị. Với mục đích truyện truyền đạo đức thì kiểu kết cấu đó vừa phản ánh chân thực cuộc đời đầy rẫy bất công, vừa nói lên khát vọng ngàn đời của nhân dân ta: ở hiền gặp lµnh, c¸i thiÖn bao giê còng chiÕn th¾ng c¸i ¸c, chÝnh nghÜa th¾ng gian tµ. 4. Mục đích: * Truyện đợc viết ra nhằm mục đích trực tiếp là truyền dạy đạo lý làm ngời. * Tác phẩm đáp ứng nguyện vọng của nhân dân, cho nên ngay từ khi mới ra đời đã đợc nhân dân nam bộ tiếp nhận nồng nhiệt, đợc lu truyền rộng rãi, có sức sống mạnh mÏ, l©u bÒn trong lßng d©n. 5. Tãm t¾t: SGK/113 6. Gi¸ trÞ cña t¸c phÈm: a. Gi¸ trÞ néi dung: * Gi¸ trÞ hiÖn thùc: V¹ch trÇn c¸i ¸c, c¸i xÊu trong XH. Chöi thãi gian ¸c, bÊt c«ng, chöi nh÷ng kÎ tr¸o trë, béi b¹c, ph¶n phóc nh cha con Vâ C«ng, chöi nh÷ng kÎ bÊt nghÜa, bÊt nh©n nh TrÞnh H©m, Bïi KiÖm, chöi bän ngêi lµm ¨n bÊt l¬ng chuyªn nghÒ lõa bÞp, bãp nÆn nh©n d©n (bän thÇy bãi, thÇy ph¸p, bän lang b¨m). * Giá trị nhân đạo: Đề cao đạo lý làm ngời: - Xem träng t×nh nghÜa gi÷a con ngêi víi con ngêi trong x· héi: t×nh cha con, mÑ con, nghÜa vî chång, t×nh bÌ b¹n, t×nh yªu th ¬ng cu mang nh÷ng ngêi gÆp c¬n ho¹n n¹n. - §Ò cao tinh thÇn nghÜa hiÖp, s½n sµng cøu khæ phß nguy. - Thể hiện khát vọng của nhân dân hớng tới lẽ công bằng và những điều tốt đẹp trong cuộc đời (kết thúc có hậu của truyện; thiện thắng ác, chính nghĩa thắng gian tà). “Lôc V©n Tiªn lµ mét tiÕng chöi, mét lêi ca, mét íc m¬” – Hoµi Thanh. b. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: - Lôc V©n Tiªn lµ mét truyÖn th¬ N«m mang tÝnh chÊt lµ mét truyÖn kÓ d©n gian: chú ý đến cốt truyện, còn nhân vật chủ yếu thể hiện bằng hành động hơn là miêu tả nội tâm. Nhân vật của Nguyễn Đình Chiểu còn là hoá thân cho lý tởng hoặc thái độ yªu ghÐt cña «ng. - Truyện mang màu sắc Nam Bộ cả về tính cách con ngời, cả về ngôn ngữ địa phơng..

(32) §o¹n trÝch: Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga A. KiÕn thøc c¬ b¶n: 1. Vị trí đoạn trích: Đoạn trích nằm ở phần đầu truyện “Lục Vân Tiên”. Trên đờng trở về nhà thăm cha mẹ trớc khi lên kinh đô thi, gặp bọn cớp đang hoành hành, Lục Vân Tiên đã một mình làm gậy xông vào đánh tan bọn cớp, cứu Kiều Nguyệt Nga và c« hÇu Kim Liªn. 2. Bè côc: 2 phÇn - Phần 1: Lục Vân Tiên đánh cớp. - PhÇn 2: Lôc V©n Tiªn gÆp KiÒu NguyÖt Nga B. Ph©n tÝch: 1. Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt Lôc V©n Tiªn trong ®o¹n trÝch “Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga”. Gîi ý tr¶ lêi - Hình ảnh Lục Vân Tiên đợc khắc hoạ qua mô típ ở truyện Nôm truyền thống: Một chàng trai tài giỏi cứu một cô gái thoát hiểm nghèo, từ ân nghĩa đến tình yêu. - Lôc V©n Tiªn lµ mét nh©n vËt lý t ëng vµ m¬ íc cña NguyÔn §×nh ChiÓu. §©y lµ một chàng trai vừa rời trờng học bớc vào đời, lòng đầy hăm hở muốn lập công danh, mong thi thố tài năng cứu ngời, giúp đời. Tình huống đánh cớp là thử thách đầu tiên, là cơ hội hành động cho chàng. - Hành động đánh cớp, trớc hết bộc lộ tính cách anh hùng, tài năng và tấm lòng vị nghĩa của Lục Vân Tiên. Vẻ đẹp của Lục Vân Tiên là vẻ đẹp riêng của con ngời dũng tớng. Thấy bọn cớp hại ngời, kẻ khác có thể né tránh, giữ mình, còn Vân Tiên coi đó là tình huống, cơ hội đầu tiên để hành động. Chàng chỉ có một mình, trong khi bọn cớp đông ngời, gơm giáo đầy đủ, thanh thế lẫy lừng: “Ngời đều sợ nó, có tài không đơng”. Vậy mà Vân Tiên vẫn can đảm “bẻ cây làm gậy” xông vào đánh cớp. Hình ảnh của chàng trong trận đánh đợc miêu tả thật đẹp: “tả đột hữu xung, khác nào Triệu Tử phá vòng Đơng Dang”, đợc so sánh với hình mẫu Triệu Tử Long trong Tam quốc. Hành động của Vân Tiên chứng tỏ cái đức của con ngời “vị nghĩa vong thân”, “cái tài cña bËc anh hïng vµ søc m¹nh bªnh vùc kÎ yÕu, chiÕn th¾ng nhiÒu thÕ lùc b¹o tµn”. - Thái độ c xử với Kiều Nguyệt Nga sau khi đánh cớp lại bộc lộ t cách con ngời chÝnh trùc, hµo hiÖp, khiªm tèn, gi¶n dÞ, träng nghÜa khinh tµi vµ còng rÊt tõ t©m nh©n hậu. Thấy hai cô gái còn cha hết hãi hùng, Vân Tiên “động lòng” tìm cách an ủi họ: “Ta đã trừ dòng lâu la” và ân cần hỏi han, cho thấy chàng rất đàng hoàng, chững chạc. Khi nghe họ nói muốn đợc lạy tạ ơn, Vân Tiên đã gạt đi ngay, từ chối cả lời mời về thăm nhà Nguyệt Nga để cha nàng đền đáp: “Làm ơn há dễ trông ngời trả ơn”. Dờng nh với Vân Tiên, làm việc nghĩa là một bổn phận, một lẽ tự nhiên của một con ngêi ch©n chÝnh: “Nhí c©u kiÕn nghÜa bÊt vi – Lµm ng êi thÕ Êy còng phi anh hïng”. Lời Vân Tiên chắc nịch vừa để đối chứng, phê phán những kẻ tầm thờng, vừa khẳng định việc mình làm là hiển nhiên, thuộc căn cốt, gốc rễ trong lẽ sống của mình. Với những nét tính cách đó, hình ảnh Lục Vân Tiên là một hình ảnh đẹp, là hình ¶nh lý tëng mµ NguyÔn §×nh ChiÓu göi g¾m niÒm tin vµ íc väng cña m×nh. 2. Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt KiÒu NguyÖt Nga trong ®o¹n trÝch “Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga”. Với t cách là ngời chịu ơn, Kiều Nguyệt Nga cũng bộc lộ nhiều nét đẹp tâm hån: - Mét c« g¸i thuú mÞ, nÕt na, cã häc thøc, c¸ch xng h« khiªm nhêng (qu©n tö – tiÖn thiÕp), c¸ch nãi n¨ng v¨n vÎ, mùc thíc, khu«n phÐp (lµm con ®©u d¸m c·i cha, chút tôi yếu liễu đào tơ…), cách trình bày vấn đề rõ ràng, khúc triết vừa đáp ứng đầy đủ những lời thăm hỏi ân cần của Vân Tiên, vừa bộc lộ chân thành niềm cảm kích, xúc động của mình..

(33) - Một con ngời đằm thắm, ân tình, c xử có trớc có sau. Với nàng, Vân Tiên không chỉ cứu mạng, mà còn cứu cả cuộc đời trong trắng của nàng: “Lâm nguy chẳng gặp giải nguy – Tiết trăm năm cũng bỏ đi một hồi”. Nàng coi đó là ơn trọng và áy náy, băn khoăn tìm cách trả ơn dù biết rằng có đền đáp bao nhiêu cũng cha đủ: “Lấy chi cho phải tấm lòng cùng ngơi”. Bởi thế, cuối cùng nàng đã tự nguyện gắn bó cuộc đời với chàng trai hào hiệp ấy, dám liều mình để giữ trọn ân tình thuỷ chung với chàng. 3. ChÐp chÝnh x¸c c©u th¬ nãi lªn quan ®iÓm vÒ ngêi anh hïng cña nh©n vËt “Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga”. Em hiÓu c©u th¬ Êy nh thÕ nµo? Gîi ý tr¶ lêi: C©u th¬ nãi râ nhÊt quan niÖm nµy cña NguyÔn §×nh ChiÓu lµ: Nhí c©u kiÕn ng·i bÊt vi Lµm ngêi thÕ Êy còng phi anh hïng - Néi dung c©u th¬: ThÊy viÖc nghÜa mµ kh«ng lµm th× kh«ng ph¶i lµ anh hïng. - Qua ®o¹n trÝch “Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga” ta nhËn thÊy V©n Tiªn thấy Nguyệt Nga bị nạn đã khẩn trơng mau lẹ đánh tan bọn cớp. Và chàng đã đánh chóng b»ng sù qu¶ c¶m gi¶i nguy cho KiÒu NguyÖt Nga. §Õn khi NguyÖt Nga tá ý muốn đợc trả ơn thì chàng lại khẳng khái từ chối, đến một cái lạy của Nguyệt Nga, Vân Tiên cũng không nhận. Rõ ràng Vân Tiên đã xả thân vì nghĩa, không chút so đo tính toán. Từ hành động đó của Vân Tiên, ta hiểu đợc quan niệm anh hùng của Nguyễn Đình Chiểu: phải có tài trí phi thờng để thấy hoạn nạn thì sẵn sàng cứu giúp vô t đem lại điều tốt đẹp cho mọi ngời, ngời anh hùng phải là ngời hành động vì nghÜa, v× lÏ ph¶i, v× lÏ c«ng b»ng. 4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt, ng«n ng÷, giäng ®iÖu ®o¹n trÝch: - Xây dựng nhân vật theo phơng thức 3: qua hành động, cử chỉ, lời nói, ít khắc hoạ ngoại hình, lại càng ít đi sâu vào nội tâm. Tác giả chỉ kể về nhân vật để nhân vật tự bộc lộ tính cách, chiếm cảm tình – ghét nơi ngời đọc. - Ngôn ngữ: mộc mạc, bình dị, gần với lời nói thông th ờng và mang màu sắc địa ph¬ng Nam bé. Nã cã phÇn thiÕu chau chuèt, uyÓn chuyÓn nhng phï hîp víi ng«n ng÷ ngêi kÓ chuyÖn, rÊt tù nhiªn, dÔ ®i vµo quÇn chóng. Ng«n ng÷ ®a d¹ng, phï hîp víi diÔn biÕn t×nh tiÕt. - Giọng điệu: thay đổi linh hoạt, phù hợp với tình tiết truyện và tính cách nhân vật, ®o¹n ®Çu tªn tíng cíp kiªu c¨ng, hèng h¸ch, giäng Lôc V©n Tiªn ®anh thÐp, c¨m giËn; ®o¹n sau Lôc V©n Tiªn ©n cÇn, KiÒu NguyÖt Nga mÒm máng, ©n t×nh. §o¹n trÝch: Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n A. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÞ trÝ ®o¹n trÝch: §o¹n trÝch n»m ë phÇn thø hai cña truyÖn. V©n Tiªn vµ TiÓu đồng đang bơ vơ nơi đất khách quê ngời thì gặp Trịnh Hâm đi thi trở về. Vốn đã có lòng đố kị, ganh ghét tài năng của Lục Vân Tiên, Trịnh Hâm lợi dụng cơ hội để hãm hại chàng. Hắn lừa tiểu đồng vào rừng trói lại rồi giả bộ đa Vân Tiên xuống thuyền, hứa sẽ dẫn về nhà. Đợi đến đêm khuya vắng vẻ, hắn mới thực hiện hành động tội ác cña m×nh. 2. KÕt cÊu ®o¹n trÝch: 2 phÇn - 8 câu đầu: hành động tội ác của Trịnh Hâm. - 32 câu còn lại: Việc làm nhân đức cùng cuộc sống trong sạch, nhân cách cao cả. 3. Chủ đề đoạn trích: sự đối lập giữa cái thiện và cái ấc, giữa nhân cách cao cả và những toan tính thấp hèn, đồng thời thể hiện thái độ quý trọng và niềm tin của tác giả đối với nhân dân lao động. B. Ph©n tÝch.

(34) 1. Phân tích tâm địa độc ác của Trịnh Hâm qua hành động hãm hại bạn mình lµ Lôc V©n Tiªn. * Hoàn cảnh Vân Tiên: bơ vơ, tội nghiệp tiền hết, mắt đã bị mù, có chú tiểu đồng theo hÇu còng bÞ TrÞnh H©m b¾t trãi trong rõng. - Động cơ: quyết tìm hãm hại Lục Vân Tiên là vì tính đố kị, ganh ghét tài năng, lo cho con đờng tiến thân của tơng lai mình. - Hành động độc ác, bất nhân, bất nghĩa. + §éc ¸c, bÊt nh©n: v× h¾n ®ang t©m h·m h¹i mét con ngêi téi nghiÖp, ®ang c¬n hoạn nạn, không nơi nơng tựa, không có gì chống đỡ. + BÊt nghÜa: v× V©n Tiªn vèn lµ b¹n cña h¾n, tõng “trµ rîu” vµ lµm th¬ víi nhau, l¹i đã có lời nhờ cậy. - Hành động có toan tính, có âm mu, kế hoạch sắp đặt khá kỹ lỡng, chặt chẽ: + Thời gian gây tội ác: Giữa đêm khuya. + Kh«ng gian: gi÷a kho¶ng trêi níc mªnh m«ng. + Đẩy Vân Tiên xuống, đến lúc biết không ai có thể cứu hắn mới “giả tiếng kêu trời”, la lối um tùm lên rồi “lấy lời phui pha” kể lể, bịa đặt, che lấp tội ác của mình. => Kẻ tội phạm gian ngoan xảo quyệt đã phủi sạch tay, không mảy may cắn rứt lơng t©m. * Trịnh Hâm hiện lên là một kẻ độc ác, bất nhân, bất nghĩa. Nguyễn Đình Chiểu đã thành công ở cách sắp xếp các tình tiết hợp lý, diễn biến hành động nhanh gọn, lời thơ vẫn giữ đ ợc vẻ mộc mạc, giản dị vốn có của tác phẩm mà lột tả đợc tâm địa độc ác của một kẻ bất nghĩa, bất nhân. 2. Ph©n tÝch h×nh ¶nh Ng ¤ng trong ®o¹n trÝch “Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n”. Gîi ý tr¶ lêi: a. Ông Ng là một ngời có những việc làm nhân đức và nhân cách vô cùng cao đẹp: - ThÊy ngêi bÞ n¹n, «ng Ng nhanh nhÑn “vít ngay lªn bê”, råi: “ Hèi con vÈy löa mét giê ¤ng h¬ bông d¹, mô h¬ mÆt mµy” -> Hành động hết sức gấp gáp, khẩn trơng, hết mình vì sự sống của nạn nhân đã gợi tả đợc mối chân tình của gia đình ông Ng đối với ngời bị nạn. Việc làm này thật đẹp đẽ vì cha biết nạn nhân là ai, cha rõ nguyên cớ thế nào nhng thấy việc là làm, thấy ngời là cứu ân cần chu đáo. Đó là bản tính của con ngời lơng thiện, những ngời lao động bình thờng. - Sau khi cøu sèng V©n Tiªn, biÕt t×nh c¶nh khèn khæ cña chµng, «ng Ng s½n lßng cu mang chàng, dù chỉ là chia sẻ một cuộc sống đói nghèo “hẩm hút”, tơng rau, nh÷ng ch¾c ch¾n ®Çm Êm t×nh ngêi “h«m mai hÈm hót víi giµ cho vui”. TÊm lßng cña Ng qu¶ lµ bao dung, nh©n ¸i, hµo hiÖp. - Ông cũng không hề tính toán đến cái ơn cứu mạng và Vân Tiên chẳng thể báo đáp. “Dốc lòng nhân nghĩa há chờ trả ơn”, “Lòng lão chẳng mơ” là ông không ham muèn, íc m¬ chót nµo vÒ tiÒn b¹c, cña c¶i, «ng chØ “dèc lßng nh©n nghÜa” lµ th¬ng ngêi, cè hÕt søc m×nh cøu gióp con ngêi, lu«n t×m viÖc nghÜa, híng vÒ ®iÒu thiÖn, thËt hµo hiÖp, v« t. b. Cuộc sống đẹp của ông Ng: - Ông Ng đã sống một cuộc sống và suy nghĩ, quan niệm về cách sống thật l ơng thiện, thật đẹp đẽ. Lời nói của ông Ng về cuộc sống của mình chính là những tiếng lòng của Nguyễn Đình Chiểu, những khát vọng về cuộc sống tốt đẹp, về một lối sống đáng mơ đối với con ngời. Cảm xúc chủ quan của nhà thơ là làm cho cuộc sống của ngời dân chài bình thờng trên sống nớc có vẻ nh đợc thi vị hoá, trở nên thơ mộng hơn, nhng cèt lâi vÉn lµ trung thùc..

(35) - §o¹n th¬ cuèi lµ mét ®o¹n th¬ hay cña t¸c phÈm: ý tø phãng kho¸ng s©u xa, lêi lẽ thanh thoát, uyển chuyển, hình ảnh thơ đẹp, gợi cảm. Một khoảng thiên nhiên cao rộng, khoáng đạt mở ra với những doi, vịnh, chích, đầm, bầu trời, đất, gió trăng… Con ngêi hoµ nhËp vµo trong c¸i thÕ giíi thiªn nhiªn Êy , kh«ng chót c¸ch biÖt: høng giã, ch¬i tr¨ng, t¾m ma, ch¶i giã… niÒm vui sèng còng dêng nh ®Çy ¾p c¸i câi thÕ cña con ngêi Êy (t¸c gi¶ dïng nhiÒu tõ chØ tr¹ng th¸i t©m hån thanh th¶n, vui sèng Êy: vui vÇy, thong th¶, nghªu ngao, vui thÇm, thung dung, vui say …). Cã c¶m gi¸c nh chính tác giả đang nhập thân vào nhân vạt để nói lên khát vọng và niềm tin yêu cuộc đời. - Rũ bỏ mọi danh lợi, tìm về với sông n ớc để “rửa ruột sạch trơn”, nay vào vịnh, mai ra khơi, ngày hứng gió mát, đêm bè bạn với trăng thanh. Ng Ông đã chọn đợc một phong cách sống thật phóng khoáng, tự do. Tấm lòng ông trong sạch, gia đình, nhµ cöa, c¶ h×nh hµi, thÓ x¸c lÉn t©m hån nh hoµ nhËp víi biÓn trêi, s«ng níc. CÆp tõ “høng giã”, “ch¬i tr¨ng” cho ta thÊy h×nh ¶nh mét con ngêi ®ang m¬ méng, hÖt nh một thi sĩ vậy. Mơ mộng nhng không mơ hồ, tuỳ tiện, mà rất chủ động, ung dung, ứng phã víi mäi t×nh thÕ. “ Mét m×nh thong th¶ lµm ¨n KhoÎ qu¬ chµi kÐo, mÖt qu¨ng c©u dÇm” - §©y lµ mét cuéc sèng trong s¹ch, ngoµi vßng danh lîi « träc: mét cuéc sèng tù do, phóng khoáng giữa đất trời cao rộng, hoà nhập, bầu bạn với thiên nhiên, thảnh th¬i gi÷a s«ng níc, giã tr¨ng vµ v× thÕ còng ®Çy ¾p niÒm vui. - Cuéc sèng Êy thËt h¹nh phóc, hoµn toµn xa l¹ víi nh÷ng toan tÝnh nhá nhen, Ých kỷ, mu danh, trục lợi, sẵn sàng chà đạp lên cả đạo đức, nhân nghĩ… Cuộc sống ấy thật đáng kính, đáng trọng! * §o¹n th¬ göi g¾m kh¸t väng cña NguyÔn §×nh ChiÓu vµo niÒm tin vÒ c¸i thiÖn, vào con ngời lao động bình thờng. Ông đã bộc lộ quan điểm nhân dân rất tiến bộ. Từng trải cuộc đời, NĐC hiểu rất rõ rằng cái xấu, cái ác thờng lẩn khuất sau những mũ cao, áo dài của bọn ngời có địa vị cao sang (nh thái s đơng triều, Võ Công, Trịnh Hâm, Bùi Kiệm…), nhng vẫn còn những cái tốt đẹp, đáng kính trọng, đáng khao khát, tồn tại bền vững nơi những con ngời lao động nghèo khổ mà nhân hậu, vị tha, trọng nghĩa khinh tài (những ông Ng, ông Tiều, chú tiểu đồng, bà lão dệt vải trong rừng…). Nhà thơ Xuân Diệu đã nói đúng: “Cái u ái đối với ngời lao động, sự kính mến họ là một đặc điểm trong tâm hồn Đồ Chiểu”. 3. Quan niÖm sèng cña nh©n vËt Lôc V©n Tiªn vµ nh©n vËt «ng Ng trong truyện “Lục Vân Tiên” của Nguyễn Đình Chiểu có những nét giống nhau đó và nêu rõ đó là quan niệm sống nh thế nào? Gîi ý tr¶ lêi: Quan niÖm sèng cña nh©n vËt Lôc V©n Tiªn vµ nh©n vËt «ng Ng trong truyÖn “Lôc V©n Tiªn” cã nh÷ng nÐt gièng nhau. §ã lµ kh«ng ham muèn, íc m¬ vÒ tiÒn b¹c, cña c¶i, chØ dèc søc m×nh cøu gióp con ng êi, lu«n t×m viÖc nghÜa, híng vÒ ®iÒu thiÖn mét c¸ch hµo hiÖp, v« t. Những câu thơ nói rõ quan niệm sống đó là: “ V©n Tiªn nghe nãi liÒn cêi Lµm ¬n h¸ dÔ tr«ng ngêi tr¶ ¬n” (Lôc V©n Tiªn cøu KiÒu NguyÖt Nga) “ Ng r»ng lßng l·o ch¼ng m¬ Dèc lßng nh©n nghÜa h¸ chê tr¶ ¬n ”. (Lôc V©n Tiªn gÆp n¹n).

(36) TT T¸c phÈm 1. 2. §ång chÝ (lµ mét trong nh÷ng TP tiªu biÓu nhÊt viÕt vÒ ngêi lÝnh c¸ch m¹ng cña VH thêi kú KC chèng Ph¸p 19461954) Bµi th¬ vÒ tiểu đội xe kh«ng kÝnh (đợc tặng gi¶i nhÊt. Phần II: Thơ hiện đại Việt Nam T¸c gi¶ Thêi ThÓ Néi dung gian lo¹i ChÝnh H÷u 1948 Thơ tự - Tình đồng chí cña nh÷ng ngêi (Sau khi do Hµ TÜnh lÝnh dùa trªn c¬ së gi¶ (1926-2005) t¸c cïng chung c¶nh Nhµ th¬ qu©n cïng ngé vµ lý tëng đội trởng đồng đội chiến đấu đợc thể thµnh tõ hai tham gia hiÖn thËt tù nhiªn, cuéc KC chiến đấu b×nh dÞ mµ s©u s¾c chèng Ph¸p trong trong mäi hoµn vµ chèng Mü. chiÕn c¶nh, nã gãp phÇn dÞch ViÖt quan träng t¹o nªn B¾c – søc m¹nh vµ vÎ Thu đẹp tinh thần của §«ng). nh÷ng ngêi lÝnh c¸ch m¹ng. Ph¹m TiÕn 1969 Tù do - Bµi th¬ kh¾c ho¹ hình ảnh độc đáo: (thêi kú DuËt Nh÷ng chiÕc xe ¸c liÖt Phó Thä kh«ng kÝnh. (1941-2007) cña cuéc - Qua đó khắc hoạ Trë thµnh chiÕn næi bËt h×nh ¶nh mét trong tranh. NghÖ thuËt Chi tiÕt, h×nh ¶nh, ng«n ng÷, cô đọng, giàu søc biÓu c¶m.. - Giµu chÊt hiÖn thực sinh động cña cuéc sèng chiÕn trêng. - Ng«n ng÷, giäng ®iÖu giµu.

(37) cuéc thi th¬ cña b¸o V¨n nghÖ n¨m 1969 và đợc đa vào tËp th¬ “vÇng tr¨ng quÇng löa”). §oµn thuyÒn đánh cá In trong tËp th¬ “Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng” (1958). nh÷ng g¬ng chèng mÆt tiªu biÓu Mü) cña thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trÎ thêi chèng Mü cøu níc.. Huy CËn Hµ TÜnh (1919-2005) Lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ tiªubiÓu cña nÒn th¬ hiện đại Việt Nam.. 1958 Trong chuyÕn ®i thùc tÕ dµi ngµy ë vïng má Qu¶ng Ninh.. ThÊt ng«n trêng thiªn. 4. BÕp löa In trong tËp H¬ng c©y – BÕp löa (1968), tËp th¬ ®Çu tay cña B»ng ViÖt vµ Lu Quang Vò.. B»ng ViÖt Hµ Néi Sinh n¨m 1941, thuéc thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trëng thµnh trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü.. 1963 Khi t¸c gi¶ ®ang lµ sinh viªn häc ngµnh luËt ë Liªn X«.. ThÊt ng«n trêng thiªn. 5. Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ. NguyÔn Khoa §iÒm. 1971. 6. ¸nh tr¨ng đợc tặng gi¶i A cña Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam n¨m 1984.. NguyÔn Duy Thanh Ho¸ Sinh n¨m 1948, g¬ng mÆt tiªu biÓu trong líp nhµ th¬ trÎ thêi chèng Mü cøu níc.. 1978 T¹i TP Hå ChÝ Minh, 3 n¨m sau ngµy miÒn nam hoµn toµn gi¶i phãng, thèng nhất đất. 3. nh÷ng ngêi l¸i xe Trêng S¬n víi t thÕ hiªn ngang, tinh thÇn l¹c quan, dòng c¶m, bÊt chÊp khã kh¨n, nguy hiÓm vµ ý chÝ chiến đấu giải phãng MiÒn Nam.. tÝnh khÈu ng÷, mang nÐt riªng, tù nhiªn, khoÎ kho¾n.. Bµi th¬ kh¾c ho¹ nhiều hình ảnh đẹp tr¸ng lÖ, thÓ hiÖn sù hµi hoµ gi÷a thiªn nhiªn vµ con ngời lao động, bộc lé niÒm vui, niÒm tù hµo cña nhµ th¬ trớc đất nớc và cuéc sèng. Qua håi tëng vµ suy ngÉm cña ngêi cháu đã trởng thành, bài thơ đã gîi l¹i nh÷ng kû niệm đầy xúc động vÒ ngêi bµ vµ t×nh bà cháu, đồng thời thÓ hiÖn lßng kÝnh yªu tr©n träng vµ biÕt ¬n cña ngêi cháu đối với gia đình, quê hơng, đất níc.. - S¸ng t¹o h×nh ¶nh th¬ b»ng liªn tëng, tëng tîng phong phó, độc đáo. - ¢m hëng khoÎ kho¾n, hµo hïng, l¹c quan.. T¸m T×nh yªu th¬ng tiÕng con g¾n víi t×nh hát ru yêu đất nớc và ớc väng cña ngêi mÑ d©n téc Tµ ¤i trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc.. N¨m tiÕng. - Bµi th¬ lµ lêi nh¾c nhë vÒ nh÷ng n¨m th¸ng gian lao đã qua cuộc đời ngêi lÝnh g¾n bã với thiên nhiên, đất níc, b×nh dÞ, hiÒn hËu. - Từ đó, gợi nhắc ngời đọc thái độ sèng “uèng níc nhí nguån”, ©n. - KÕt hîp gi÷a biÓu c¶m víi miªu t¶, tù sù vµ b×nh luËn. - H×nh ¶nh th¬ s¸ng t¹o, giµu ý biÓu tîng; bÕp löa g¾n liÒn víi h×nh ¶nh ngêi bµ, lµm ®iÓm tùa kh¬i gîi mäi kû niÖm, c¶m xóc vµ suy nghÜ vµ bµ vµ t×nh bµ ch¸u. - Giäng ®iÖu th¬ thiÕt tha, ngät ngµo, tr×u mÕn. - Bố cục đặc s¾c: hai lêi ru ®an xen ë mçi khæ th¬ t¹o nªn mét khóc h¸t ru tr÷ t×nh, s©u l¾ng. - Giäng ®iÖu t©m t×nh, tù nhiªn kÕt hîp gi÷a yÕu tè tr÷ t×nh vµ tù sù. - H×nh ¶nh giµu tÝnh biÓu c¶m: tr¨ng giµu ý nghÜa biÓu tîng..

(38) níc. 7. Con cß In trong tËp “Hoa ngµy thêng – Chim b¸o b·o” (1967). 8. Mïa xu©n Thanh H¶i nho nhá HuÕ đợc phổ (1930-1980), nh¹c lµ 1 trong nh÷ng c©y bót cã c«ng x©y dùng nÒn v¨n häc C¸ch m¹ng ë miÒn Nam tõ nh÷ng ngµy ®Çu. ViÕng ViÔn Ph¬ng l¨ng B¸c Sinh 1928, lµ trong In trong mét c©y tËp “Nh nh÷ng m©y mïa bót cã mÆt sím nhÊt cña xu©n” lùc lîng v¨n (1978) nghÖ gi¶i phãng ë mÒn Nam thêi chèng Mü cøu níc.. 9. 10. 11. Sang thu TËp th¬ “Tõ chiÕn hµo đến thµnh phè”, xuÊt b¶n n¨m 1991. Nãi víi con. ChÕ Lan Viªn (1920-1989), lµ mét trong nh÷ng tªn tuæi hµng ®Çu cña nÒn th¬ hiện đại Việt Nam thÕ kû XX.. 1962. nghÜa thñy chung cïng qu¸ khø. Tù do Tõ h×nh tîng con cß trong nh÷ng lêi h¸t ru, ngîi ca t×nh mÑ vµ ý nghÜa cña lời ru đối với cuộc đời mỗi con ngời.. 11/1980 Bài thơ đợc viÕt kh«ng bao l©u tríc khi nhµ th¬ qua đời.. N¨m tiÕng. C¶m xóc tríc mïa xu©n cña thiªn nhiên và đất nớc, thÓ hiÖn íc nguyÖn ch©n thµnh gãp mïa xu©n nhá cña đời mình vào cuộc đời chung.. - VËn dông s¸ng t¹o h×nh ¶nh vµ giäng ®iÖu lêi ru cña ca dao, cã nh÷ng c©u th¬ đúc kết đợc nh÷ng suy nghÜ s©u s¾c. - H×nh ¶nh con cß mang ý nghÜa biÓu tîng s©u s¾c. ThÓ th¬ n¨m ch÷ cã nh¹c ®iÖu trong s¸ng, tha thiÕt, g¾n víi d©n ca; h×nh ảnh đẹp giản dị, nh÷ng so s¸nh, Èn dô s¸ng t¹o.. 1976 Sau khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc thèng nhÊt, l¨ng chñ tÞch Hå ChÝ Minh võa kh¸nh thµnh, t¸c gi¶ ra th¨m miÒn B¾c, vµo l¨ng viÕng B¸c Hå. H÷u ThØnh Sau 1975 VÜnh Phóc Cuèi n¨m 1977 Sinh n¨m 1942, lµ Tæng th ký Héi nhµ v¨n VN.. T¸m tiÕng. Lßng thµnh kÝnh và niềm xúc động s©u s¾c cña nhµ th¬ đối với Bác Hồ trong mét lÇn tõ miÒn Nam ra viÕng l¨ng B¸c.. Giäng ®iÖu trang träng vµ tha thiÕt; nhiÒu h×nh ¶nh Èn dô đẹp và gợi cảm; ng«n ng÷ b×nh dị, cô đúc.. N¨m tiÕng. BiÕn chuyÓn cña thiªn nhiªn lóc giao mïa tõ h¹ sang thu qua sù c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬.. H×nh ¶nh thiªn nhiên đợc gợi tả b»ng nhiÒu c¶m gi¸c tinh nh¹y, ng«n ng÷ chÝnh x¸c, gîi c¶m.. Y ph¬ng Cao B»ng. lêi trß C¸ch nãi giµu Sau 1975 Tù do B»ng chuyÖn víi con, h×nh ¶nh, võa.

(39) Trong tËp th¬ ViÖt Nam (19451985). Sinh n¨m 1948, lµ nhµ th¬ d©n téc Tµy, Chñ tÞch Héi V¨n häc NghÖ thuËt Cao B»ng.. bµi th¬ thÓ hiÖn sù cô thÓ, gîi c¶m, g¾n bã, niÒm tù võa gîi ý nghÜa hµo vÒ quª h¬ng vµ s©u xa. đạo lý sống của d©n téc..

(40) §ång chÝ ChÝnh H÷u Quê hơng anh nớc mặn, đồng chua Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá. Anh với tôi đôi ngời xa lạ Tù ph¬ng trêi ch¼ng hÑn quen nhau, Sóng bªn sóng ®Çu s¸t bªn ®Çu, Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ. §ång chÝ! Ruéng n¬ng anh göi b¹n th©n cµy Gian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh. Anh víi t«i biÕt tõng c¬n ín l¹nh Sèt run ngêi vÇng tr¸n ít må h«i. ¸o anh r¸ch vai QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸ MiÖng cêi buèt gi¸ Ch©n kh«ng giµy Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay. §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo. A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: (1926-2007) - Tªn thËt: TrÇn §×nh §¾c. Bót danh : ChÝnh H÷u. - Lµ nhµ th¬ - chiÕn sÜ trong suèt thêi gian chèng Ph¸p – Mü. - S¸ng t¸c chñ yÕu tËp trung vµo h×nh ¶nh ngêi lÝnh trong hai cuéc kh¸ng chiÕn. Đặc biệt là tình cảm đồng chí, đồng đội, sự gắn bó của tiền tuyến với hậu phơng. - Phong c¸ch th¬: B×nh dÞ, c¶m xóc dån nÐn, võa thiÕt tha, trÇm hïng l¹i võa s©u l¾ng, hµm sóc. II. T¸c phÈm: a. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ s¸ng t¸c mïa xu©n 1948, thêi kú ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. -> Bài thơ đợc đánh giá là tiêu biểu của thơ ca kháng chiến giai đoạn 1946-1954, nó đã làm sang trọng một hồn thơ chiến sĩ của Chính Hữu. b. Nội dung chính: Bài thơ nói về tình đồng chí, đồng đội thắm thiết, sâu nặng của nh÷ng ngêi lÝnh c¸ch m¹ng. §ång thêi cßn lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh ch©n thùc, gi¶n dÞ mà cao đẹp của anh bộ đội cụ Hồ thời kỳ đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. NghÖ thuËt: Bµi th¬ sö dông nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh, ng«n ng÷ gi¶n dÞ, ch©n thùc, cô đọng và giàu sức biểu cảm. c. Gi¶i nghÜa tõ: - Đồng chí: ngời có cùng chí hớng, lý tởng (đồng: cùng; chí: chí hớng). Ngời cùng trong một đoàn thể chính trị hay một tổ chức cách mạng thờng gọi nhau là “đồng chí”. Từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 “đồng chí” thành từ xng hô quen thuộc trong các cơ quan, đoàn thể, đơn vị bộ đội. - Tri kỷ: biết mình (tri: biết, kỷ: mình), đôi tri kỷ là đôi bạn thân thiết (hiểu bạn nh hiÓu chÝnh m×nh). - Sơng muối: sơng giá đọng thành những hạt nhỏ trắng xoá nh muối trên cây cỏ hay mặt đất. ở miền Bắc nớc ta về mùa đông những ngày có sơng muối trời rất rét..

(41) d. Nhan đề: (đồng là cùng; chí là chí hớng) Đồng chí là chung chí hớng, chung lý tëng. Ngêi cïng trong mét ®oµn thÓ chÝnh trÞ hay mét tæ chøc c¸ch m¹ng thêng gäi nhau là “đồng chí”. Từ sau Cách mạng tháng Tám 1945 “đồng chí” là cách xng hô quen thuộc trong các cơ quan, đoàn thể cách mạng, đơn vị bộ đội. Vì vậy, tình đồng chí là bản chất cách mạng của tình đồng đội và thể hiện sâu sắc tình đồng đội. e. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc: * M¹ch c¶m xóc: Bµi th¬ theo thÓ tù do, 20 dßng chia lµm 3 ®o¹n. C¶ bµi th¬ tËp trung thể hiện vẻ đẹp và sức mạnh của tình đồng chí, đồng đội, nhng ở mỗi đoạn sức nặng của t tởng và cảm xúc đợc dẫn dắt để dồn tụ vào những dòng thơ gây ấn tợng s©u ®Ëm (c¸c dßng 7, 17 vµ 20). Sáu dòng đầu có thể xem là sự lý giải về cơ sở của tình đồng chí. Dòng 7 có cấu trúc đặc biệt (chỉ một từ với dấu chấm than) nh một phát hiện, một lời khẳng định sự kÕt tinh t×nh c¶m gi÷a nh÷ng ngêi lÝnh. Mêi dßng tiÕp theo, m¹ch c¶m xóc sau khi dån tô ë dßng 7 l¹i tiÕp tôc kh¬i më trong những hình ảnh, chi tiết biểu hiện cụ thể, thấm thía tình đồng chí và sức mạnh cña nã. Ba dòng thơ cuối đợc tác giả tách ra thành một đoạn kết, đọng lại và ngân rung với hình ảnh đặc sắc “Đầu súng trăng treo” nh là một biểu tợng giàu chất thơ về ngời lính. * Bè côc: 3 ®o¹n + Đoạn 1: 7 câu thơ đầu: Cơ sở hình thành tình đồng chí của những ngời lính. + Đoạn 2: 10 câu thơ tiếp theo: những biểu hiện của tình đồng chí và sức mạnh của t×nh c¶m Êy ë nh÷ng ngêi lÝnh. + Đoạn 3: 3 câu kết: Biểu tợng đẹp về tình đồng chí. B. Ph©n tÝch bµi th¬ 1. Tríc hÕt, ë ®o¹n ®Çu, víi 7 c©u tù do, dµi ng¾n kh¸c nhau, cã thÓ xem lµ sù lý giải về cơ sở của tình đồng chí. - Mở đầu bằng hai câu đối nhau rất chỉnh : “ Quê hơng anh nớc mặn đồng chua Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá” Hai c©u th¬ ®Çu tiªn giíi thiÖu quª h¬ng "anh" vµ “t«i” – nh÷ng ngêi lÝnh xuÊt thân là nông dân. "Nớc mặt đồng chua" là vùng đất ven biển nhiễm phèn khó làm ăn, "đất cày lên sỏi đá" là nơi đồi núi, trung du, đất bị đá ong hoá, khó canh tác. Hai câu chỉ nói về đất đai - mối quan tâm hàng đầu của ngời nông dân, cho thấy sự tơng đồng về cảnh ngộ xuất thân nghèo khó là cơ sở sự đồng cảm giai cấp của những ngời lính c¸ch m¹ng. "Anh với tôi đôi ngời xa lạ Tù ph¬ng trêi ch¼ng hÑn quen nhau” - Từ “tôi” chỉ 2 ngời, 2 đối tợng chẳng thể tách rời nhau kết hợp với từ “xa lạ” làm cho ý xa lạ đợc nhấn mạnh hơn. Tù ph¬ng trêi tuy ch¼ng quen nhau nhng cïng mét nhÞp ®Ëp cña tr¸i tim, cïng tham gia chiến đấu, giữa họ đã nảy nở một thứ tình cảm cao đẹp: Tình đồng chí - tình c¶m Êy kh«ng ph¶i chØ lµ cïng c¶nh ngé mµ cßn lµ sù g¾n kÕt trän vÑn c¶ vÒ lý trÝ, lÉn lý tởng và mục đích cao cả: chiến đấu giành độc lập tự do cho tổ quốc. “ Sóng bªn sóng, ®Çu s¸t bªn ®Çu ” - Tình đồng chí còn đợc nảy nở và trở thành bền chặt trong sự chan hoà chia sẻ mäi gian lao còng nh niÒm vui, nçi buån. §ã lµ mèi t×nh tri kû cña nh÷ng ng êi b¹n chí cốt đợc biểu hiện bằng hình ảnh cụ thể, giản dị mà hết sức gợi cảm: “ Đêm rét chung chăn thành đôi tri kỷ”. “Chung chăn” có nghĩa là chung cái khắc nghiệt, khó khăn của cuộc đời ngời lính, nhất là chung hơi ấm để vợt qua cái lạnh, mà sự gắn bó là thành thật với nhau. Câu thơ đầy ắp kỷ niệm và ấm áp tình đồng chí, đồng đội..

(42) - C¶ 7 c©u th¬ cã duy nhÊt! Tõ “chung” nhng bao hµm nhiÒu ý: chung c¶nh ngé, chung giai cÊp, chung chÝ híng, chung mét kh¸t väng… - Nh×n l¹i c¶ 7 c©u th¬ ®Çu nh÷ng tõ ng÷ nãi vÒ ngêi lÝnh: ®Çu tiªn lµ “anh” vµ “t«i” trªn tõng dßng th¬ nh mét kiÓu xng danh khi míi gÆp gì, dêng nh vÉn lµ hai thÕ giới riêng biệt. Rồi “anh” với “tôi” trong cùng một dòng, đến “đôi ngời” nhng là “đôi ngời xa lạ”, và rồi đã biến thành đôi tri kỷ - một tình bạn keo sơn, gắn bó. Và cao hơn nữa là đồng chí. Nh vậy, từ rời rạc riêng lẻ, hai ngời đã dần nhập thành chung, thành mét, khã t¸ch rêi. - Hai tiếng “Đồng chí!” kết thúc khổ thơ thật đặc biệt, sâu lắng chỉ với hai chữ “Đồng chí” và dấu chấm cảm, tạo một nét nhấn nh một điểm tựa, điểm chốt, nh đòn gánh, gánh hai đầu là những câu thơ đồ sộ. Nó vang lên nh một phát hiện, một lời khẳng định, một tiếng gọi trầm xúc động từ trong tim, lắng đọng trong lòng ngời về 2 tiÕng míi mÎ, thiªng liªng Êy. C©u th¬ nh mét b¶n lÒ g¾n kÕt hai phÇn bµi th¬ lµm næi rõ một kết luận: cùng hoàn cảnh xuất thân, cùng lý tởng thì trở thành đồng chí của nhau. Đồng thời nó cũng mở ra ý tiếp theo: đồng chí còn là những biểu hiện cụ thể và cảm động ở mời câu thơ sau. -> nh mét nèt nh¹c lµm bõng s¸ng c¶ bµi th¬, lµ kÕt tinh cña 1 t×nh c¶m C¸ch mạng mới mẻ chỉ có ở thời đại mới. Câu thơ thứ 7 là một câu thơ đặc biệt. 2. Mời câu thơ tiếp theo diễn tả những biểu hiện cụ thể về vẻ đẹp và sức mạnh của tình đồng chí đồng đội. - Đồng chí đó là sự cảm thông sâu xa những tâm t, nỗi lòng thầm kín của nhau: “ Ruéng n¬ng anh göi b¹n th©n cµy Gian nhµ kh«ng mÆc kÖ giã lung lay GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh” §ã lµ t×nh tri kû, hiÓu b¹n nh hiÓu m×nh vµ cßn v× m×nh lµ ngêi trong cuéc, ngêi cïng c¶nh ngé. Víi ngêi n«ng d©n, ruéng n¬ng, c¨n nhµ lµ c¶ c¬ nghiÖp, lµ íc m¬ ngàn đời của họ; họ luôn gắn bó, giữ gìn và chắt bóp cho những gì mình có. Vậy mà họ đã gác lại tất cả để ra đi đánh giặc. Câu thơ “Gian nhà không, mặc kệ gió lung lay” hết sức tạo hình và biểu cảm. Để cả cơ nghiệp của mình hoang trống mà ra đi biết ngời thân ở lại trống trải nhng cũng “mặc kệ” thì đó quả là sự hy sinh lớn lao và đó cũng lµ quyÕt ra ®i mµ kh«ng döng dng v« t×nh. C¸c anh hiÓu râ lßng nhau vµ cßn hiÓu râ nçi niÒm ngêi th©n cña nhau ë hËu ph¬ng: “GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh”, “GiÕng níc”, “gèc ®a” lµ h×nh ¶nh ho¸n dô gîi vÒ quª h ¬ng, vÒ ngêi th©n n¬i hËu ph¬ng cña ngêi lÝnh. Nh vËy, c©u th¬ nãi quª h¬ng nhí ngêi lÝnh mµ thùc chÊt lµ ngêi lính nhớ nhà, nỗi nhớ hai chiều ngày càng da diết. Vậy là ngời lính đã chia sẻ vớinhau mäi t©m t, nçi niÒm, chia sÎ c¶ nh÷ng chuyÖn thÇm kÝn, riªng t nhÊt. Hä cïng sèng víi nhau trong kû niÖm, trong nçi nhí vµ vît lªn trªn nçi nhí. - Kh«ng chØ chia sÎ cïng nhau nh÷ng niÒm vui, nçi buån hay c¸c c©u chuyÖn t©m tình nơi quê nhà mà họ còn chia sẻ những gian lao thiếu thốn của cuộc đời ng ời lính "sốt run ngời vầng trán ớt mồ hôi”. Họ đã nhìn thấu và thơng nhau từ những chi tiết nhỏ của đời sống, cùng chịu bệnh tật và những cơn sốt rét rừng ghê gớm mà hầu nh ngêi lÝnh nµo còng ph¶i tr¶i qua. Hä cïng thiÕu, cïng r¸ch. §©y lµ hoµn c¶nh chung của bộ đội ta trong những năm đầu kháng chiến chống Pháp. - Những hình ảnh thơ đợc đa ra rất chân thực nhng cô đọng và gợi cảm biết bao -> diễn ta sâu sắc sự gắn bó đồng cam cộng khổ của các anh, giúp vợt qua mọi thiếu thốn gian truân, cục nhọc của đời lính. “¸o anh r¸ch vai QuÇn t«i cã vµi m¶nh v¸ MiÖng cêi buèt gi¸ Ch©n kh«ng giµy”.

(43) Tác giả đã xây dựng những cặp câu sóng đôi, đối ứng nhau (trong từng cặp câu và tõng c©u). §¸ng chó ý lµ ngêi lÝnh bao giê còng nh×n b¹n, nãi vÒ bjan tríc khi nãi vÒ m×nh, ch÷ “anh” bao giê còng xuÊt hiÖn tríc ch÷ “t«i”. C¸ch nãi Êy ph¶i ch¨ng thÓ hiện nét đẹp trong tình cảm thơng ngời nh thể thơng thân, trọng ngời hơn trọng mình. Chính tình đồng đội đã làm ấm lòng những ngời lính để họ vẫn cời trong buốt giá và vît lªn trªn buèt gi¸. - Họ quên mình đi để động viên nhau, truyền cho nhau hơi ấm: “Thơng nhau tay nắm lấy bàn tay”. Đây là một cử chỉ rất cảm động chứa chan tình cảm chân thành. Nó không phải cái bắt tay thông thờng mà là hai bàn tay tự tìm đến với nhau truyền cho nhau hơi ấm để vợt lên buốt giá, những bàn tay nh biết nói. Và đó không phải sự gắn bó bất chợt mà là sự gắn bó trong chiến đấu, đồng cam cộng khổ khiến tình đồng chí thêm sâu dày để đi tới chiều cao: cùng sống chết cho lý tởng. Trong suốt cuộc kháng chiến trờng kỳ đầy gian lao vất vả ấy, tình cảm đồng chí đã đi vào chiều sâu của sự sống và tâm hồn ngời chiến sĩ để trở thành những kỷ niệm không bao giờ quên. C©u th¬ kh«ng chØ nãi lªn t×nh c¶m g¾n bã s©u nÆng cña nh÷ng ng êi lÝnh mµ cßn thÓ hiÖn søc m¹nh cña t×nh c¶m Êy. -> Bài thơ “Đồng chí” không rực rỡ chiến công mà rực rỡ tình đồng đội ấm nồng khiÕn hä cã thÓ sèng vµ lµm nªn bao chiÕn c«ng hiÓn h¸ch. 3. Ba câu cuối của bài thơ là biểu tợng đẹp nhất, giàu chất thơ nhất về tình đồng chí, đồng đội cao đẹp. - Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh rất đặc sắc: “ §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo ”. ????????? công việc thực sự của ngời lính, và tình đồng chí đợc tôi luyện trong thử thách gian lao, trong công việc đánh giặc thực sự là thử thách lớn nhất. Cũng chính ở cái nơi mà sự sống, cái chết chỉ kề nhau trong tích tắc ấy thì tình đồng chí mới thực sự thiêng liêng, cao đẹp. Ba câu thơ cuối nh đã dựng lên bức tợng đài sừng sững về tình đồng chí. Trên cái nền hùng vĩ và khắc nghiệt của thiên nhiên: Trong cảnh “rừng hoang sơng muối” - rừng mùa đông ở Việt Bắc sơng muối phủ đầy trời, nhng những ngời lính vẫn đứng cạnh bên nhau, im lặng, phục kích chờ giặc tới . Từ “chờ” -> t thế chủ động. Hình ảnh của họ sát cánh bên nhau vững chãi làm mờ đi cái gian khổ ác liệt của cuộc chiến, tạo nên t thế thành đồng vách sắt trớc quân thù. Tình đồng chí khiến họ vẫn bình thản và lãng mạn bên thềm cuộc chiến đấu, thấy cuộc đời vẫn đẹp đẽ và thơ mộng ngay giữa nguy hiểm, giao lao. - Hai câu thơ đối nhau thật chỉnh và gợi cảm giữa khung cảnh và toàn cảnh. Khung cảnh lạnh lẽo, buốt giá. Toàn cảnh và tình cảm ấm nồng của ngời lính với đồng đội của anh -> Ca ngợi sức mạnh của tình đồng đội đã giúp ngời lính vợt lên tất cả sự khắc nghiệt của thời tiết. Tình đồng đội đã sởi ấm lòng các anh giữa rừng hoang mùa đông và sơng muối buốt giá. - Hình ảnh “đầu súng trăng treo” là hình ảnh độc đáo, bất ngờ, là điểm nhấn của 3 phÇn, ®iÓm s¸ng cña toµn bµi th¬. H×nh ¶nh th¬ rÊt thùc vµ còng rÊt l·ng m¹n. H×nh ảnh này là có thật trong cảnh giác, đợc nhận ra từ những đêm hành quân, phục kích chờ giặc. Trong những đêm phục kích giặc giữa rừng khuya, ngời lính còn có thêm mét ngêi b¹n lµ tr¨ng. Tr¨ng treo trªn nÒn trêi, nh×n lªn tr¨ng nh treo trªn ®Çu ngän sóng. NhÞp th¬ ë ®©y lµ nhÞp 2-2 nh gîi lªn nhÞp l¾c cña mét c¸i g× chung chiªng l¬ löng trong b¸t ng¸t chø kh«ng ph¶i lµ cét chÆt, võa thùc võa gîi lªn nhiÒu liªn tëng phong phó: sóng lµ h×nh ¶nh cña chiÕn tranh khãi löa, tr¨ng lµ h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn trong m¸t, cña cuéc sèng thanh b×nh. Sù hoµ nhÞp gi÷a sóng vµ tr¨ng võa to¸t lên vẻ đẹp tâm hồn ngời lính và tình đồng chí của họ, vừa nói lên ý nghĩa cao cả của.

(44) cuộc chiến tranh yêu nớc: ngời lính cầm súng là để bảo vệ cuộc sống hoà bình, độc lËp, tù do cho Tæ quèc. Sóng vµ tr¨ng lµ gÇn vµ xa, lµ chiÕn sÜ vµ thi sÜ, lµ thùc t¹i vµ mơ mộng. Tất cả đã hoà quện, bổ sung cho nhau trong cuộc đời ngời lính cách mạng. C©u th¬ nh nh·n tù cña c¶ bµi, võa mang tÝnh hiÖn thùc, võa mang s¾c th¸i l·ng m¹n, là một biểu tợng cao đẹp của tình đồng chí thân thiết. - Chỉ 3 câu -> là bức tranh đẹp về tình đồng chí đồng đội của ng ời lính, là biểu tợng đẹp đẽ giàu chất thơ về cuộc đời ngời chiến sĩ, của tình đồng chí, đồng đội. 4. §¸nh gi¸: - Ngôn ngữ thơ cô đọng hình ảnh chân thực, gợi tả, có sức khái quát cao nhằm diễn tả cụ thể quá trình phát triển của 1 tình cảm Cách mạng thiêng liêng: Tình đồng chí một tình cảm chân thực không phô trơng mà lại vô cùng lãng mạn và thi vị. - Giọng thơ sâu lắng, xúc động nh một lời tâm tình, tha thiết. - Bài thơ đã đánh dấu 1 bớc ngoặt mới cho khuynh hớng sáng tác của thơ ca kháng chiÕn. Đặc biệt là cách xây dựng hình tợng ngời chiến sĩ Cách mạng, anh bộ đội Cụ Hồ trong thêi kú ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng thùc d©n Ph¸p. Câu 5: Cảm nhận về hình ảnh anh bộ đội kháng chiến chống Pháp - Bài thơ “Đồng chí” làm hiện lên hình ảnh anh bộ đội cụ Hồ buổi đầu kháng chiến b×nh dÞ mµ cao c¶. - Đó là những ngời lính xuất thân từ nông dân: “Quê hơng anh nớc mặn đồng chua - Làng tôi nghèo đất cày lên sỏi đá”. - Họ đã sẵn sàng bỏ lại những gì thân thiết quý giá của cuộc sống nơi đồng quê để ra ®i v× nghÜa lín, nhng vÉn nÆng lßng g¾n bã víi lµng quª th©n yªu. Hä kh«ng chØ nhớ quê mà còn cảm nhận đợc nỗi nhớ nhung của quê hơng: “Ruộng nơng anh gửi b¹n th©n cµy - Gian nhµ kh«ng, mÆc kÖ giã lung lay - GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh”. - Những ngời lính cách mạng đã trải qua những gian lao, thiếu thốn tột cùng, những cơn “sốt run ngời”, trang phục phong phanh giữa mùa đông giá lạnh. Họ vẫn “cêi trong buèt gi¸, vÉn nh×n thÊy c¸i nªn th¬, l·ng m¹n cña thiªn nhiªn, rõng nói giữa cuộc chiến đấu gian khổ, ác liệt. Những gian lao, thiếu thốn càng làm sáng lên vẻ đẹp ngời lính, sáng lên nụ cời của họ. - Vẻ đẹp nhất ở họ là tình đồng chí, đồng đội sâu sắc, thắm thiết xuất phát từ tình yªu níc: “Th¬ng nhau tay n¾m lÊy bµn tay”. §ã lµ céi nguån søc m¹nh gióp hä vît lên tất cả và chiến thắng. Kết tinh vẻ đẹp của ngời lính và tình đồng chí của họ là bức tranh đặc sắc trong 3 câu cuối bài. * Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬: C©u 1: ViÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n cuèi bµi th¬ “§ång chÝ” cña ChÝnh H÷u. Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh rất đặc sắc: “Đêm nay… trăng treo”. Đây là bức tranh đẹp về tình đồng chí, đồng đội của ngời lính, là biểu tợng đẹp về cuộc đời ngời chiÕn sÜ. (Tham kh¶o phÇn 3 cña bµi ph©n tÝch) Bài thơ kết thúc với những hình ảnh thật đẹp, thật có ý nghĩa. Nó là biểu tợng thiêng liêng của tình đồng chí cùng chung chiến hào: §ªm nay rõng hoang s¬ng muèi §øng c¹nh bªn nhau chê giÆc tíi §Çu sóng tr¨ng treo. - Đối lập với hiện thực khắc nghiệt của những đêm dài lạnh giá nơi “rừng hoang sơng muối” là những ngời lính đứng cạnh bên nhau chờ giặc tới trong cái nơi mà sự.

(45) sống và cái chết chỉ trong gang tấc. Từ “chờ” cũng đã nói rõ cái t thế. Cái tinh thần chủ động đánh giặc của họ. Rõ ràng khi những ngời lính đứng cạnh bên nhau vững ch·i th× c¸i gian khæ, ¸c liÖt cña cuéc chiÕn bÞ mê ®i. TÇm vãc cña nh÷ng ngêi lÝnh bỗng trở nên lớn lao anh hùng. Sức mạnh của tình đồng chí lại càng nổi bật. - Rõ ràng, tình cảm đồng chí ấm áp, thiêng liêng đã mang đến cho ngời lính nét l·ng m¹n, c¶m høng thi sÜ trong hiÖn thùc ®Çy kh¾c nghiÖt qua h×nh ¶nh “§Çu sóng trăng treo”. Bốn chữ “Đầu súng trăng treo” làm nhịp thơ đột ngột thay đổi, dồn nén, chắc gọn, gây sự chú ý cho ngời đọc. Trong đêm phục kích giặc, ngời chiến sĩ bỗng phát hiện mũi súng nh treo một vầng trăng. Từ “treo” đã tạo nên một mối quan hệ bất ngờ độc đáo, nối liền mặt đất với bầu trời, gợi những liên tởng thú vị vừa hiện thực lại võa l·ng m¹n. + Hiện thực vì đêm khuya trăng trên vòm trời cao đã sà xuống thấp dần. ở vào một vị trí và tầm nhìn nào đó, vầng trăng nh treo trên đầu mũi súng của ngời chiến sĩ đang phôc kÝch chê giÆc. + Lãng mạn vì trong hoàn cảnh hết sức gian khổ khốc liệt: đêm đông giá lạnh, rõng hoang s¬ng muèi, c¸i chÕt cËn kÒ, t©m hån nhËy c¶m cña ngêi chiÕn sÜ vÉn t×m thấy chất thơ bay bổng trong vẻ đẹp bất ngờ của trăng. “Súng” là biểu tợng của chiến đấu, “trăng” là biểu tợng của cái đẹp, cho niềm vui lạc quan, cho sự bình yên của cuộc sống. Súng và trăng là h và thực, là chiến sĩ và thi sĩ, là “một cặp đồng chí” tô đậm vẻ đẹp của những cặp đồng chí đang đứng cạnh bên nhau. Chính tình đồng chí đã làm cho ngời chiến sĩ cảm thấy cuộc đời vẫn đẹp, vẫn thơ mộng, tạo cho họ sức mạnh chiến đấu và chiến thắng. => Hiếm thấy một hình tợng thơ nào vừa đẹp vừa mang đầy ý nghĩa nh “Đầu súng trăng treo”. Đây là một sáng tạo đầy bất ngờ góp phần nâng cao giá trị bài thơ, tạo đợc những d vang sâu lắng trong lòng ngời đọc. => Nh vậy tình đồng chí trong bài thơ là tình cảm sâu sắc chân thành của những con ngời gắn bó keo sơn trong cuộc chiến đấu vĩ đại vì một lý tởng chung. Câu hỏi tơng tự : Sửa lỗi câu văn sau: Với hình ảnh “đầu súng trăng treo” đã diễn tả đầy sức gợi cảm mối tình tình đồng chí keo sơn trong bài thơ “đồng chí” đợc sáng t¸c n¨m 1954 sau chiÕn th¾ng ViÖt B¾c. Triển khia đoạn văn có câu chủ đề trên. C©u 2: Ph©n tÝch h×nh ¶nh ngêi lÝnh trong bµi th¬ “§ång chÝ” - Bài thơ về tình đồng chí đã cho ta thấy vẻ đẹp bình dị mà cao cả của ngời lính cách mạng, cụ thể ở đây là anh bộ đội hồi đầu cuộc kháng chiến chống Pháp. - Hoàn cảnh xuất thân: họ là những ngời nông dân nghèo ra đi từ hai miền đất xa nhau: “nớc mặn đồng chua”, “đất cày lên sỏi đá”. - Họ ra đi vì nghĩa lớn (hai chữ “mặc kệ” nói đợc cái dứt khoát, mạnh mẽ… mặc dï vÉn lu«n lu luyÕn víi quª h¬ng “giÕng níc gèc ®a…”. - Họ đã trải qua những gian lao, thiếu thốn tột cùng, những cơn sốt rét run ngời, trang phục phong phanh giữa mùa đông lạnh giá => Những gian khổ càng làm nổi bật vẻ đẹp của anh bộ đội: sáng lên nụ cời của ngời lính (miệng cời buốt giá). + Đẹp nhất ở họ là tình đồng chí đồng đội sâu sắc, thắm thiết. + Kết tinh hình ảnh ngời lính và tình đồng chí của họ là bức tranh đặc sắc trong ®o¹n cuèi cña bµi th¬. Câu 3: Theo em, vì sao tác giả đặt tên cho bài thơ về tình đồng đội của những ngêi lÝnh lµ “§ång chÝ”? Đó là tên một tình cảm mới, đặc biệt xuất hiện và phổ biến trong những năm cách m¹ng vµ kh¸ng chiÕn. §ã lµ c¸ch xng h« phæ biÕn cña nh÷ng ngêi lÝnh, c«ng nh©n, c¸n bé tõ sau C¸ch m¹ng. §ã lµ biÓu tîng cña t×nh c¶m c¸ch m¹ng, cña con ngêi c¸ch mạng trong thời đại mới..

(46) C©u 4: Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña h×nh ¶nh ho¸n dô mang tÝnh nh©n ho¸ trong c©u th¬: “GiÕng níc gèc ®a nhí ngêi ra lÝnh”. C©u 5: 1. Gi¶ sö em ph¶i lµm bµi v¨n ph©n tÝch bµi th¬ “§ång chÝ ”, em h·y xÐt xem phần thân bài của bài làm có đợc trình bày theo dàn ý đại cơng dới đây không? Vì sao? Nếu thấy dàn ý cha đúng em hãy sửa lại cho hợp lý. a. Ph©n tÝch 7 c©u th¬ ®Çu. b. Bài thơ nói lên tình đồng chí gắn kết những ngời chiến sĩ trong một cuộc chiến đấu đầy gian khổ. c. Bài thơ còn nêu lên một hình ảnh rất đẹp vào một đêm chờ giặc giữa rừng trong đêm trăng lạnh. Nhận xét dàn ý: Không chia theo một căn cứ nhất định: mục a chia theo bố cục: môc b, c chia theo néi dung. Mục b cha phân tích rõ và sâu ý nghĩa cao đẹp của tình đồng chí trong 10 câu thơ. Mục c lạc ý, mang nặng tả cảnh, cha xoay quanh vấn đề về tình đồng chí. Söa l¹i dµn ý: a. Bảy câu đầu: sự lý giải về tình đồng chí. b. Mời câu tiếp theo: là những biểu hiện cụ thể của tình đồng chí. c. Ba câu cuối cùng: biểu tợng đẹp đẽ giàu chất thơ của tình đồng chí..

(47) Bài thơ về tiểu đội xe không kính Ph¹m TiÕn DuËt Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe kh«ng cã kÝnh Bom giËt bom rung kÝnh vì ®i råi Ung dung buång l¸i ta ngåi Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng. Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng Nhìn thấy con đờng chạy thẳng vào tim Thấy sao trời và đột ngột cánh chim Nh sa nh ïa vµo buång l¸i. Kh«ng cã kÝnh, õ th× cã bôi, Bôi phun tãc tr¾ng nh ngêi giµ Cha cÇn röa, ph× phÐp ch©m ®iÕu thuèc Nh×n nhau mÆt lÊm cêi ha ha. Kh«ng cã kÝnh, õ th× ít ¸o Ma tu«n ma xèi nh ngêi trêi Cha cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a Ma ngõng, giã lïa kh« mau th«i. Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i Đã về đây họp thành tiểu đội Gặp bè bạn suốt dọc đờng đi tới B¾t tay qua cöa kÝnh vì råi. BÕp Hoµng CÇm ta dùng gi÷a trêi Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy Võng mắc chông chênh đờng xe chạy L¹i ®i, l¹i ®i trêi xanh thªm. Không có kính, rồi xe không có đèn, Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc, Xe vÉn ch¹y v× miÒn Nam ph¸i tríc: ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim. A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: - Ph¹m TiÕn DuËt (1941-2007), quª ë huyÖn Thanh Ba, tØnh Phó Thä. - Sau khi tèt nghiÖp trêng §¹i häc S ph¹m Hµ Néi, n¨m 1964, Ph¹m TiÕn DuËt gia nhập quân đội, hoạt động trên tuyến đờng Trờng Sơn và trở thành một trong những gơng mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ thời chống Mỹ cứu nớc. - Th¬ Ph¹m TiÕn DuËt tËp trung thÓ hiÖn h×nh ¶nh thÕ hÖ trÎ trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü qua c¸c h×nh tîng ngêi lÝnh vµ c« thanh niªn xung phong trªn tuyÕn đờng Trờng Sơn. - Th¬ «ng cã giäng ®iÖu s«i næi, trÎ trung, hån nhiªn, tinh nghÞch mµ s©u s¾c. II. T¸c phÈm: 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: - Bµi th¬ viÕt n¨m 1969, thêi kú cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü diÔn ra rÊt ¸c liÖt trªn con đờng chiến lợc Trờng Sơn..

(48) - Bài thơ đợc tặng giải nhất cuộc thi thơ của báo Văn nghệ năm 1969 và đợc đa vào tËp th¬ “VÇng tr¨ng quÇng löa” cña t¸c gi¶. 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt: * Nội dung: “Bài thơ về tiểu đội xe không kính" của Phạm Tiến Duật đã khắc hoạ một hình ảnh độc đáo: những chiếc xe không kính. Qua đó, tác giả khắc hoạ nổi bật h×nh ¶nh nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe ë Trêng S¬n trong thêi chèng Mü, víi t thÕ hiªn ngang, tinh thần lạc quan, dũng cảm, bất chấp khó khăn nguy hiểm và ý chí chiến đấu gi¶i phãng miÒn Nam. * Nghệ thuật: Tác giả đã đa vào bài thơ chất liệu hiện thực sinh động của cuộc sèng ë chiÕn trêng, ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu giµu tÝnh khÈu ng÷ tù nhiªn, khoÎ kho¾n. B. Ph©n tÝch bµi th¬ I. Những nét độc đáo, khác lạ của bài thơ: 1. Nhan đề: dài, tởng nh có chỗ thừa nhng thu hút ngời đọc ở cái vẻ lạ độc đáo của nã. - Lµm næi bËt h×nh ¶nh toµn bµi: nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh. - Hai ch÷ bµi th¬ thªm vµo cho thÊy râ h¬n c¸ch nh×n, c¸ch khai th¸c hiÖn thùc cña t¸c gi¶ muèn nãi vÒ chÊt th¬ cña hiÖn thùc khèc liÖt thêi chiÕn tranh, chÊt th¬ cña tuæi trÎ hiªn ngang, dòng c¶m vît lªn thiÕu thèn, gian khæ hiÓm nguy cña thêi chiÕn. 2. Hình ảnh những chiếc xe không kính gây sự chú ý khác lạ đợc đa ra thực đến trần trụi vẫn băng băng ra chiến trờng: a. Xa nay, hình ảnh tàu xe vào thơ thờng đợc mỹ lệ hoá, lãng mạn hoá nhng Phạm Tiến Duật đa một hình ảnh thực đến trần trụi “những chiếc xe không kính”. Tác giả gi¶i thÝch nguyªn nh©n còng rÊt thùc b»ng 2 c©u th¬ rÊt gÇn víi v¨n xu«i l¹i cã giäng th¶n nhiªn: “ Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i xe kh«ng cã kÝnh Bom giËt, bom rung kÝnh vì ®i råi” Cµng g©y sù chó ý vÒ vÎ kh¸c l¹ cña nã. b. Câu thơ thứ 2 nhắc lại hai lần chữ “bom” với những động từ mạnh “giật”, “rung” khiến cho “kính vỡ đi rồi” càng tăng gấp bội sự dữ dội của cuộc chiến đấu. c. Bom đạn chiến tranh còn làm chúng biến dạng thêm, trần trụi hơn. “ Không có kính, rồi xe không có đèn, Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc ”, d. H×nh ¶nh nµy kh«ng hiÕm trong chiÕn tranh nhng ph¶i cã hån th¬ nh¹y c¶m víi nét ngang tàng và tinh nghịch, thích cái lạ nh Phạm Tiến Duật mới nhận ra đợc và đa vào thành hình tợng thơ độc đáo của thời chiến tranh chống Mỹ. 3. Giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷: Giäng th¬ rÊt gÇn víi lêi nãi thêng, cã nh÷ng c©u nh v¨n xu«i tëng nh khã chÊp nhËn trong mét bµi th¬ “Kh«ng cã kÝnh kh«ng ph¶i v× xe không có kính ” “ Không có kính, ừ thì cói bụi ”, “Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy”… Nhng đây lại chính là nét độc đáo tạo nên một giọng điệu ngang tàng, trẻ trung, s«i næi, tinh ngÞch, tù nhiªn, thÓ hiÖn c¸i hiªn ngang, bÊt chÊp mäi khã kh¨n, nguy hiÓm cña c¸c anh lÝnh l¸i xe Trêng S¬n. II. H×nh ¶nh ngêi lÝnh l¸i xe - Hình ảnh ngời lính lái xe trên tuyến đờng Trờng Sơn trong thời kỳ chiến tranh chống Mỹ đợc khắc hoạ đậm nét trong bài thơ. Hình ảnh của họ đợc miêu tả gắn liền với những chiếc xe, đồng thời cũng nổi bật lên trong toàn bài. - Hình ảnh những chiếc xe không kính đã làm nổi bật hình ảnh những chiến sĩ lái xe ở Trờng Sơn. Thiếu đi những phơng tiện vật chất tối thiểu lại là hoàn cảnh để ng ời lái xe bộc lộ những phẩm chất cao đẹp, sức mạnh tình thế lớn lao của họ đặc biệt là lßng dòng c¶m, tinh thÇn bÊt chÊp gian khæ, khã kh¨n..

(49) - Đồng thời với hình ảnh của những chiếc xe không kính độc đáo là hình tợng đẹp đẽ của những ngời lái xe xẻ dọc Trờng Sơn đi cứu nớc. - Họ là chủ nhân của những chiếc xe không kính nên khi miêu tả về họ, nhà thơ đã khắc hoạ họ với những ấn tợng, cảm giác cụ thể, sinh động khi ngồi trên những chiếc xe không kính trong t thế “nhìn trời, nhìn đất, nhìn thẳng” qua khung cửa xe đã kh«ng cßn kÝnh ch¾n giã. Ngêi l¸i xe nh tiÕp xóc trùc tiÕp víi thÕ giíi bªn ngoµi: “ Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng Nhìn thấy con đờng chạy thẳng vào tim Thấy sao trời và đột ngột cánh chim Nh sa nh ïa vµo buång l¸i ”. - Những câu thơ tả thực tới từng chi tiết, diễn tả cảm giác về tốc độ của những chiếc xe đang lao nhanh trên đờng. Không có kính chắn gió, các anh đối mặt với bao khó khăn, nguy hiểm, nào “gió vào xoa mắt đắng ” rồi “sao trên trời ”, “chim d ới đất”, đột ngột, bất ngờ nh sa, nh ùa – rơi rụng, va đạp, quăng ném… vào buồng lái, vào mặt mũi, thân mình. Những hình ảnh gió, con đờng, sao trời, cánh chim vừa thực vừa thơ, là cái thi vị nảy sinh trên những con đờng bom rơi đạn nổ. Hiện thực thì khốc liÖt, nhng ngêi chiÕn sÜ c¶m nhËn nã b»ng mét t©m hån trÎ trung, l·ng m¹n nh¹y c¶m với cái đẹp – một nghị lực, một bản lĩnh phi thờng. Đặc biệt hình ảnh “Con đờng chạy thẳng vào tim” là một khái quát đặc sắc của con đờng trái tim. Đờng Trờng Sơn, con đờng giải phóng miền Nam, chính là con đờng của trái tim. Những câu thơ trên hÐ lé diÖn m¹o tinh thÇn thÇm kÝn cña ngêi chiÕn sÜ. - C¶m gi¸c, Ên tîng, c¨ng th¼ng, ®Çy thö th¸ch. Song ngêi chiÕn sÜ kh«ng run sî ho¶ng hèt. Tr¸i l¹i hä hiÖn ra trong t thÕ ung dung, hiªn ngang, tù tin, tù hµo: “ Ung dung buång l¸i ta ngåi Nhìn trời, nhìn đất, nhìn thẳng ”, Kết cấu thơ 6 chữ với nhịp 2/2/2 đều đặn, điệp từ “nhìn”, chữ “ung dung” đảo lên ®Çu lµm næi bËt t thÕ Êy. “Nh×n th¼ng” lµ c¸i nh×n cã vÎ trang nghiªm, bÊt khuÊt không thẹn với đất với trời, nhìn thẳng vào mọi gian khổ hy sinh mà không hề run sợ, né tránh. Dờng nh ở phía trớc, cả không gian, đất trời thu vào tầm mắt của họ, và cái đích họ muốn đa chiếc xe tới chính là nơi chiến trờng khói lửa. T thế của họ mới thật đàng hoàng làm sao. - Cïng víi t thÕ næi bËt Êy lµ tÇm quan s¸t cao réng víi ®iÖp ng÷ “nh×n” biÓu hiÖn sự tập trung cao độ, một tinh thần trách nhiệm nhng của một tâm hồn lãng mạn, bình thản, chủ động chiêm ngỡng và tận hởng từng vẻ đẹp của thiên nhiên qua ô cửa kính vì. Kh«ng cã kÝnh õ th× cã bôi Bôi phun tãc tr¾ng nh ngêi giµ Cha cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc Nh×n nhau mÆt lÊm cêi ha ha. Kh«ng cã kÝnh õ th× ít ¸o Ma tu«n ma xèi nh ngoµi trêi Cha cÇn thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a Ma ngõng, giã lïa kh« mau th«i. - Thiên nhiên còn là sự khốc liệt của bụi, gió, ma nhng với một thái độ ngang tàng th¸ch thøc, bÊt chÊp mäi gian khæ, khã kh¨n víi tinh thÇn qu¶ c¶m, ngêi chiÕn sÜ l¸i xe bu«ng nh÷ng tiÕng ch¾c gän “Kh«ng cã… õ th×” nh mét lêi nãi thêng, n«m na mµ cøng cái biÕn nh÷ng khã kh¨n thµnh ®iÒu thó vÞ, víi ý nghÜa t¸o tîn “Cha cÇn… c©y sè n÷a”. Giäng nang tµng, bÊt chÊp thÓ hiÖn râ trong cÊu tróc tõ lÆp: “Kh«ng cã kÝnh õ th×… cha cÇn” vµ trong c¸c chi tiÕt “ph× phÌo ch©m ®iÕu thuèc”, “cêi ha ha” hay “l¸i tr¨m.

(50) cây số nữa” giữa đờng Trờng Sơn đầy bom đạn, đèo dốc, gió bụi, ma có thể gây bao khó khăn. Tình cảnh của các anh đợc miêu tả rất chân thực: “ma tuôn, ma xối nh ngoài trời”, nhng ngời chiến sĩ đã bình thờng hoá cái không bình thờng đó và vợt lên cïng tÊt c¶ sù cè g¾ng, cïng tinh thÇn tr¸ch nhiÖm rÊt cao. Hä chÊp nhËn gian khæ nh một điều tất yếu, khó khăn không mảy may ảnh hởng đến tinh thần của họ. Hình ảnh của họ mang một vẻ đẹp kiên cờng. - Lời thơ nhẹ nhõm, trôi chảy nh những chiếc xe vun vút bơn trải trên đờng. Có chç nhÞp nhµng, trong s¸ng nh v¼ng tiÕng h¸t – vót cao. b. Tâm hòn sôi nổi của tuổi trẻ, tình đồng chí, đồng đội sâu sắc. - Nh÷ng chiÕn sÜ l¸i xe lµ nh÷ng chµng trai trÎ vui tÝnh, hãm hØnh víi nh÷ng h×nh ¶nh tinh nghÞch “Cha cÇn röa, ph× phÌo ch©m ®iÒu thuèc – Nh×n nhau mÆt lÊm c êi ha ha”. Đó là khúc nhạc vui của tuổi 18, đôi mời gợi cảm giác nhẹ nhõm, thanh thản xua tan nh÷ng khã kh¨n, nguy hiÓm. - Hồn nhiên, tếu táo nhng cũng thật cảm động trong không khí đoàn kết, trong tình đồng chí, đồng đội. - Sự khốc liệt của chiến tranh đã tạo nên những “tiểu đội xe không kính”. Con đờng giải phóng miền Nam là con đờng đi tới chính nghĩa, họ càng đi càng có thêm nhiều bạn: “Gặp bạn bè suốt dọc đờng đi tới”. Họ có thể “bắt tay qua cửa kính vỡ rồi” mà không cần mở cửa xe, thoải mái, tự hào và thắm tình đồng đội. Chỉ một cái bắt tay cũng ấm lòng, đủ động viên nhau, cảm thông với nhau. Cái bắt tay truyền cho nhau cả tâm hồn, tình cảm. Tình cảm ấy thắm thiết nh ruột thịt, nh anh em trong gia đình. “Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời – Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy ” – một cách định nghĩa về gia đình thật lạ, thật tếu hóm và tình cảm thật sâu nặng, thiêng liêng giúp con ngời xích lại gần nhau trong những cái chung: chung bát, chung đĩa, nắm cơm, bếp lửa, chung hoàn cảnh, chung con đờng với vô vàn thách thức nguy hiÓm phÝa tríc. - Khi hành quân các anh động viên, chào hỏi nhau trong cảnh ngộ độc đáo, những sinh ho¹t, nghØ ng¬i thËt ng¾n ngñi, c¸i ¨n, giÊc ngñ thËt gi¶n dÞ, gian khæ nh ng t©m hồn ngời lính thật vui tơi, lạc quan, có cái gì xao xuyến: “Võng mắc chông chênh đờng xe chạy”. “Chông chênh” gì thì chông chênh nhng ý chí chiến đấu, khí phách, nghị lực vẫn vững vàng, kiên định, vợt lên tất cả. Chính mình đồng đội đã tiếp cho họ sức mạnh để tâm hồn họ phơi phới lạc quan. Phải chăng chính tình cảm ấy đã nâng lªn c©u h¸t n©ng bíc ch©n ngêi lÝnh tiÕp tôc vît qua nh÷ng lÇn “bom giËt bom rung” để rồi “lại đi, lại đi trời xanh thêm”. Điệp ngữ “lại đi” khẳng định đoàn xe không ngõng tiÕn tíi. H×nh ¶nh “trêi xanh thªm” gîi lªn t©m hån chan chøa l¹c quan, ®Çy hy vọng, yêu đời của ngời lính. c. ý chí chiến đấu vì giải phóng miền Nam, thống nhất đất nớc. - Bài thơ khép lại bằng bốn câu thể hiện “ý chí … Tổ quốc”. Đó chính là động lực mạnh mẽ và sâu xa tạo nên sức mạnh phí thờng của ngời lính để vợt lên tất cả, bất chÊp mäi nguy nan, mäi sù huû diÖt, tµn ph¸. - Khổ thơ cuối tạo nên kết cấu đối lập, bất ngờ, sâu sắc, đối lập giữa 2 phơng diện vËt chÊt vµ tinh thÇn, gi÷a vÎ bªn ngoµi vµ bªn trong cña chiÕc xe. Tr¶i qua ma bom bão đạn, những chiếc xe ban đầu đã không có kính, bị bom Mỹ làm cho biến dạng đến trần bụi: “ Không có kính rồi xe không có đèn Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xíc” - Với biện pháp liệt kê, điệp ngữ “không có” đợc nhắc lại 3 lần nhấn mạnh sự thiếu thốn đến trần trụi của những chiếc xe, còn cho ta thấy mức độ ác liệt của chiến trờng. - Nhng điều kỳ lạ là không có gì có thể cản trở đợc sự chuyển động kỳ diệu của nh÷ng chiÕc xe tr¬ trôi Êy vÉn b¨ng ra chiÕn trêng. T¸c gi¶ lý gi¶i bÊt ngê vµ lý chÝ:.

(51) “ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim”. Mäi thø cña xe cã thÓ kh«ng cßn nguyªn vÑn, chØ cÇn vÑn nguyªn tr¸i tim ngêi lÝnh - tr¸i tim v× miÒn Nam - th× xe vÉn ch¹y, “tÊt c¶ cho tiÒn tuyÕn”. §ã kh«ng chØ lµ sù ngoan cêng, dòng c¶m vît lªn mäi gian khæ ¸c liÖt mµ cßn lµ søc m¹nh cña t×nh yªu níc. - Bom đạn quân thù có thể làm biến dạng cái xe nhng không đè bẹp đợc tinh thần, ý chí chiến đấu của những chiến sĩ lái xe. Xe vẫn chạy không chỉ vì có động cơ máy móc mà còn có một động cơ tinh thần “Vì miền Nam phía trớc”. - §èi lËp víi tÊt c¶ nh÷ng c¸i “ kh«ng cã” ë trªn lµ mét c¸i “cã” . §ã lµ tr¸i tim – sức mạnh của ngời lính. Sức mạnh con ngời đã chiến thắng bom đạn kẻ thù. - Trái tim ấy thay thế cho tất cả những thiếu thốn “không kính, không đèn, không mui”, hîp nhÊt víi ngêi chiÕn sÜ l¸i xe thµnh mét c¬ thÓ sèng kh«ng g× tµn ph¸, ng¨n trở đợc. Xe chạy bằng tim, bằng xơng máu của ngời chiến sĩ, trái tim ấy tạo ra niềm tin, niềm lạc quan và sức mạnh chiến thắng. Những chiếc xe càng thêm độc đáo vì đó lµ nh÷ng chiÕc xe tr¸i tim cÇm l¸i. - Tr¸i tim yªu th¬ng, tr¸i tim cam trêng cña ngêi chiÕn sÜ l¸i xe võa lµ h×nh ¶nh ho¸n dô, võa lµ h×nh ¶nh Èn dô gîi ra biÕt bao ý nghÜa: tr¸i tim lµ h×nh ¶nh héi tô vÎ đẹp mà thiêng liêng: tất cả vì miền Nam thân yêu, trái tim chứa đựng bản lĩnh hiên ngang, lßng dòng c¶m tuyÖt vêi. Tr¸i tim mang tinh thÇn l¹c quan vµ mét niÒm tin mãnh liệt vào ngày thống nhất Bắc Nam. Trái tim trở thành nhãn tự bài thơ, cô đúc ý toàn bài, hội tụ vẻ đẹp của ngời lính và để lại cảm xúc sâu lắng trong lòng ngời đọc. - Trái tim ngời lính toả sáng rực rỡ mãi đến muôn thế hệ mai sau khiến ta không quªn mét thÕ hÖ thanh niªn thêi kú chèng Mü oanh liÖt cña d©n téc. III. Thµnh c«ng vÒ nghÖ thuËt: Ngôn ngữ và giọng điệu bài thơ là một sáng tạo nghệ thuật độc đáo của Phạm Tiến DuËt, gãp phÇn kh¾c ho¹ h×nh ¶nh ngêi chiÕn sÜ l¸i xe. Ngôn ngữ bài thơ giản dị, ngồn ngộn chất sống, đời sống chiến tr ờng, vừa làm giµu thªm chÊt ®iÖu th¬ ca võa thÓ hiÖn ch©n thùc h×nh ¶nh ngêi lÝnh l¸i xe. Lêi th¬ gần với lời văn xuôi, lời đối thoại, lời nói thờng nhng vẫn giàu chất thơ. Chất thơ toát lên từ những hình ảnh độc đáo; từ vẻ hiên ngang, sôi nổi, trẻ trung của ngời lính, từ nh÷ng Ên tîng c¶m gi¸c cô thÓ cña hä khi ngåi trªn nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh. Ngôn ngữ đó góp phần tạo nên giọng điệu ngang tàng có cả chất tinh nghịch phù hợp với đối tợng miêu tả - những chàng trai lái xe trên những chiếc xe không kính. ThÓ th¬ kÕt hîp linh ho¹t gi÷a thÓ 7 ch÷ víi thÓ 8 ch÷, cã chç 6 hay 10 ch÷ t¹o cho bài thơ một điệu thơ gần với lời nói tự nhiên, sinh động, góp phần tạo nên chất thơ míi, giäng ®iÖu míi cña th¬ ca chèng Mü. Nã b¾t nguån tõ søc trÎ, tõ t©m hån ph¬i phới của thế hệ chiến sĩ Việt Nam mà chính nhà thơ đã sống, đã trải nghiệm. IV. C¶m nghÜ vÒ thÕ hÖ trÎ thêi kh¸ng chiÕn chèng Mü qua h×nh ¶nh ngêi lÝnh trong bµi th¬. So s¸nh h×nh ¶nh ngêi lÝnh ë bµi th¬ nµy víi bµi §ång chÝ: - Thế hệ trẻ thời kháng chiến chống Mỹ là thế hệ sống rất đẹp, rất anh hùng. Họ ý thøc s©u s¾c vÒ sø mÖnh lÞch sö cña m×nh, trong gian khæ, hy sinh vÉn ph¬i phíi l¹c quan. Nh lêi nhµ th¬ Tè H÷u, hä lµ thÕ hÖ “XÎ däc Trêng S¬n ®i cøu níc - Mµ lßng ph¬i phíi dËy t¬ng lai” hay “ §i chiÕn trêng nh tr¶y héi mïa xu©n” hay “Ma bom b·o đạn lòng thanh thản”. Chính vì vậy, mãi mãi các thế hệ ngời Việt vẫn tự hào, khâm phôc vµ biÕt ¬n hä. - Những ngời lính trong “Đồng chí” và “Bài thơ về tiểu đội xe không kính” cho thÊy h×nh ¶nh ngêi lÝnh trong hai thêi kú chèng Ph¸p vµ chèng Mü cã nh÷ng nÐt chung: lòng yêu nớc, dũng cảm, sẵn sàng hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc: thái độ bất chấp mọi khó khăn, gian khổ, hiểm nguy, sống lạc quan, có tình đồng chí đồng đội thắm thiết. Tuy nhiªn, ë mçi bµi th¬, h×nh ¶nh ngêi lÝnh l¹i cã nh÷ng nÐt riªng:.

(52) - “§ång chÝ” thÓ hiÖn h×nh ¶nh ngêi lÝnh hÇu hÕt xuÊt th©n tõ n«ng d©n, tõ th©n phËn n« lÖ nghÌo khæ mµ ®i vµo kh¸ng chiÕn víi mu«n vµn khã kh¨n, thiÕu thèn. C¸ch m¹ng chÝnh lµ sù gi¶i tho¸t cho sè phËn ®au khæ tèi t¨m cña hä. HiÕm cã sù ung dung tù t¹i nhng l¹i rÊt ®oµn kÕt g¾n bã yªu th¬ng nhau. - Trong “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”, ngời lính đi vào cuộc chiến đấu với ý thức giác ngộ về lý tởng độ lập tự do gắn với chủ nghĩa xã hội . Họ ý thức sâu sắc về trách nhiệm của thế hệ mình. Họ sống trẻ trung, yêu đời, lạc quan, tự tin. Hình ảnh của họ đợc thể hiện trong một thời điểm quyết liệt và khẩn trơng hơn. Đó là một thế hÖ anh hïng, hiªn ngang, m¹nh mÏ. Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm. Câu 1 : Nhan đề bài thơ có ý nghĩa nh thế nào ? Tên bài thơ: đặt cụ thể, trực tiếp nh văn xuôi. Cái độc đáo đã bộc lộ ngay từ nhan đề bài thơ, một cái nhan đề có vẻ nh dài và thừa. Có lẽ chỉ cần viết “Tiểu đội xe không kÝnh”. Hai ch÷ “bµi th¬” nãi lªn c¸ch khai th¸c hiÖn thùc: kh«ng ph¶i chØ viÕt vÒ nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh, chØ viÕt vÒ hiÖn thùc khèc liÖt cña chiÕn tranh, mµ chñ yÕu lµ khai th¸c chÊt th¬ vót lªn tõ hiÖn thùc Êy, chÊt th¬ cña tuæi trÎ ViÖt Nam vît lªn nh÷ng kh¾c nghiÖt cña chiÕn tranh. Câu 2: Những hình ảnh chiếc xe không kính trong bài thơ có gì độc đáo và mới l¹? Trong bài thơ nổi bật lên một hình ảnh độc đáo: những chiếc xe không kính vẫn b¨ng ra chiÕn trêng. - Xa nay, những hình ảnh xe cộ, tàu thuyền nếu đa vào thơ thì thờng đợc “mĩ lệ ho¸”, “l·ng m¹n ho¸” ®i råi vµ thêng mang ý nghÜa tîng trng h¬n lµ t¶ thùc (vd: chiÕc xe tam m· trong th¬ Pus-kin, con tµu trong “tiÕng h¸t con tµu” cña ChÕ Lan Viªn, đoàn thuyền đánh cá trong bài thơ cùng tên của Huy Cận). - ở bài thơ này, hình ảnh những chiếc xe không kính đợc miêu tả cụ thể, chi tiết rất thực. Đó là hình ảnh hoàn toàn có thực trong chiến tranh, thực đến trần trụi đã đợc tác giả nắm bắt đa vào thơ và khai thác ở đó cả chất thơ và nhiều ý nghĩa. Hơn nữa, viết vÒ nh÷ng ngêi l¸i xe th× kh«ng g× g¾n hä víi h×nh ¶nh chiÕc xe, qua xe mµ lµm næi bËt hình ảnh ngời lái xe. Bởi vậy, có thể nói khi tìm đợc hình ảnh chiếc xe không kính tác giả đã tìm đợc cấu tứ đặc sắc cho bài thơ của mình tạo thành một hình tợng thơ độc đáo của thời chiến tranh chống Mỹ. Câu 3: “Không có kính rồi xe không có đèn” a. Chép tiếp câu thơ trên để hoàn chỉnh đoạn thơ gồm 4 dòng. b. Cho biÕt, ®o¹n th¬ võa chÐp trong bµi th¬ nµo? Cña ai? Nªu hoµn c¶nh s¸ng t¸c bµi th¬. c. Từ “trái tim” trong câu thơ cuối cùng của đoạn vừa chép đợc dùng với nghĩa nh thÕ nµo? d. Viết một đoạn văn diễn dịch từ 6 đến 8 phân tích hình ảnh ngời lính lái xe trong ®o¹n th¬. Gîi ý: a. Chép tiếp: Không có kính rồi xe không có đèn. Kh«ng cã mui xe thñng xe cã xíc Xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa tríc ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim. b. c. Tõ “Tr¸i tim” trong c©u th¬ cuèi cïng cã thÓ hiÓu theo nghÜa chuyÓn: - ChØ ngêi lÝnh l¸i xe..

(53) - ChØ sù nhiÖt t×nh cøu níc, lßng yªu níc nång nµn, quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn Nam, thống nhất đất nớc. d. Đoạn văn phải đảm bảo các yêu cầu về nội dung và hình thức (tham khảo câu 3, 4). - Cuộc chiến đấu ngày càng gian khổ, ác liệt (qua hình ảnh những chiếc xe ngày cµng mÐo mã, biÕn d¹ng). - Bất chấp gian khổ, hy sinh, những chiếc xe vẫn thẳng đờng ra tiền tuyến. - Nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe qu¶ c¶m v÷ng tay l¸i v× hä cã mét tr¸i tim trµn ®Çy nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng, t×nh yªu tæ quèc nång nµn, ý chÝ quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn Nam s¾t đá. Tham kh¶o ®o¹n v¨n ph©n tÝch. Hai câu cuối của “bài thơ về tiểu đội xe không kính” đã khắc đậm hình ảnh đẹp đẽ của ngời chiến sĩ lái xe trên đờng Trờng Sơn. Xe4 vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa tríc ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim Những chiếc xe ấy đã bị bom đạn chiến tranh phá huỷ nặng nề, mất đi cả những hệ sè an toµn tëng nh kh«ng thÓ l¨n b¸nh. VËy mµ nh÷ng ngêi chiÕn sÜ l¸i xe ®©u cã chÞu dừng. Những chiếc xe vận tải của họ chở lơng thực, thuốc men, đạn dợc vẫn chạy trong bom rơi đạn lửa bởi phía trớc là miền Nam đang vẫy gọi. Công cuộc giành độc lập tự do của nửa nớc vẫn phải tiếp tục. Dùng hình ảnh tơng phản đối lập, câu thơ không chỉ nêu bật đợc sự ngoan cờng, dũng cảm vợt lên trên giản khổ, ác liệt mà còn nêu bật đợc ý chí chiến đấu giải phóng Miền Nam, thống nhất đất nớc. Hơn thế hình ảnh hoán dụ “một trái tim” là hình ảnh đẹp nhất của bài thơ chỉ ngời lính lái xe, chỉ sự nhiÖt t×nh cøu níc, lßng yªu níc nång nµn, quyÕt t©m gi¶i phãng miÒn Nam, thèng nhất Tổ quốc. Hình ảnh này kết hợp cùng kết câu câu “vẫn – chỉ cần” đã lý giải về sức mạnh vợt khó, khẳng định hơn tinh thần hiên ngang bất khuất, sự lạc quan tự tin trong cuộc chiến của ngời lính lái xe. Chính điều đó đã tạo nên cho họ sức mạnh để chiến đấu và chiến thắng để chúng ta mãi mãi yêu quý và cảm phục. C©u 6: C¶m nhËn cña em vÒ h×nh ¶nh ngêi lÝnh l¸i xe trong bµi th¬ “Bµi th¬ vÒ tiểu đội xe không kính” của Phạm Tiến Duật. Ngêi l¸i xe trong bµi th¬ lµ nh÷ng ngêi chiÕn sÜ trÎ trung. C¸c anh rÊt trÎ trung, hån nhiªn, t©m hån gÇn gòi víi thiªn nhiªn. Khã kh¨n gian khæ c¸c anh coi thêng: õ thì có bụi, ừ thì ớt áo. Thái độ “cha cần rửa, phì phèo châm điếu thuốc, cha cần thay, l¸i tr¨m c©y sè n÷a lµ sù th¸ch thøc, coi thêng khã kh¨n gian khæ. Nh÷ng chiÕc xe tõ trong bom r¬i, bÞ bom giËt, bom rung, nhng ngêi chiÕn sÜ vÉn ung dung. C¸c anh nh×n thẳng phía trớc, vui vẻ bắt tay nhau. Xe h hỏng không có kính, không có đèn, không cã mui xe, thïng xe cã xíc, nhng xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa tríc. TÊt c¶ v× tiÒn tuyến, vì mặt trận, đó là khẩu hiệu của họ. Và những chiếc xe mang đầy thơng tích vÉn l¨n b¸nh ra mÆt trËn. Cã thÓ nãi nh÷ng ngêi l¸i xe, ngêi lµm chñ ph¬ng tiÖn lµ yÕu tố quyết định làm nên thắng lợi trên mặt trận vận tải và cuộc kháng chiến chống Mỹ cøu níc. C©u 7: a. Ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña tõ “Ch«ng chªnh” trong c©u th¬: “Vâng m¾c chông chênh đờng xe chạy. Lại đi, lại đi trời xanh thêm”. b. Chỉ với hai câu thơ trên, Phạm Tiến Duật đã cho ta hiểu vẻ đẹp ngời lái xe Trờng Sơn thời chống Mỹ. Hãy viết tiếp từ 7 đến 12 câu tạo đoạn văn diễn dịch hoàn chỉnh (trong đso có sử dụng phép nối và câu đơn mở rộng thành phần chủ ngữ). Gîi ý: a. - “Ch«ng chªnh” lµ mét tõ l¸y giµu gi¸ trÞ gîi t¶, gîi c¶m. Tõ “ch«ng chªnh” gîi tả t thế không thăng bằng, không chắc chắn, không vững cãi. Trong hoàn cảnh ra đời.

(54) cña bµi th¬ th× tõ “ch«ng chªnh” gîi sù nguy hiÓm. §©y lµ mét nÐt vÏ hiÖn thùc mµ Phạm Tiến Duật tái hiện lại cuộc đời gian khổ của ngời lính lái xe Trờng Sơn. Trong hoàn cảnh chiến đấu hết sức gian khổ, họ phải ăn, phải ngủ những giấc ngủ ngắn trên xe hoặc trên dọc đờng đi giữa làn ma bom của kẻ thù nhằm huỷ diệt sự sống. - Song từ “chông chênh” còn gợi tả phong thái hiên ngang của ngời lính. Bom đạn của kẻ thù tởng nh có thể dùng sức mạnh để huỷ diệt sự sống con ngời nhng không! Hình ảnh những chiếc võng mắc “chông chênh” trên tuyến đờng TS khói lửa ấy đã chøng minh ®iÒu ngîc l¹i: sù sèng kh«ng chØ tån t¹i mµ cßn tån t¹i trong mét t thÕ kiªu h·nh, hiªn ngang, t thÕ cña ngêi chiÕn th¾ng. b. ViÕt ®o¹n v¨n: - C©u th¬ t¸i hiÖn mét c¸ch tinh tÕ gian khæ mµ nh÷ng ngêi lÝnh l¸i xe Trêng S¬n ph¶i tr¶i qua. §ã lµ cuéc sèng gian khæ, ph¶i ¨n, ph¶i ngñ nh÷ng giÊc ngñ ng¾n ngµy trên xe giữa những làn ma bom của giặc đang ngày đêm trút xuống nhằm huỷ diệt sự sèng. - “Ch«ng chªnh” lµ mét tõ l¸y giµu gi¸ trÞ gîi t¶, gîi c¶m. Tõ “ch«ng chªnh” gîi ta t thÕ kh«ng th¨ng b»ng, kh«ng ch¾c ch¾n, kh«ng v÷ng ch·i. Song trong hoµn c¶nh cña bµi th¬, tõ “ch«ng chªnh” cßn gîi t¶ phong th¸i hiªn ngang cña ngêi lÝnh nh ng¹o nghÔ, th¸ch thøc kÎ thï. - Hä lu«n cã t thÕ tiÕn vÒ phÝa tríc. §iÖp tõ “l¹i ®i” t¸i hiÖn vßng b¸nh xe l¨n tiÕn lên phía trớc, rộng hơn là đoàn xe vận tải lao nhanh ra mặt trận bỏ lại đằng sau tất cả đạn bom u ám để đến với bầu trời xanh phía trớc. - Bầu trời xanh là hình ảnh trợng trng cho hoà bình, cho cuộc sống tơi đẹp. Với hình ảnh này, ta thấy đợc niềm lạc quan, niềm tin bất diệt của ngời lính vào chiến thắng. Phải chăng đó là sức mạnh lớn lao để đoàn xe lăn bánh tới đích?.

(55) Đoàn thuyền đánh cá Huy CËn MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa. Sóng đã cài then, đêm sập cửa. Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi, C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i. H¸t r»ng: c¸ b¹c biÓn §«ng lÆng, C¸ thu biÓn §«ng nh ®oµn thoi. §ªm ngµy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng, §Õn dÖt líi ta, ®oµn c¸ ¬i! ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng. Lít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng, Ra ®Ëu dÆm xa dß bông biÓn, Dµn ®an thÕ trËn líi v©y gi¨ng. C¸ nhô, c¸ chim cïng c¸ ®Ð, C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång, C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ, §ªm thë: sao lïa níc H¹ Long. Ta h¸t bµi ca ngîi c¸ vµo, Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao. BiÓn cho ta c¸ nh lßng mÑ. Nuôi lớn đời ta tự buổi nào. Sao mê, kÐo líi kÞp trêi s¸ng, Ta kÐo xo¨n tay chïm c¸ nÆng. Vẫy bạc đuôi vàng loé rạng đông, Lới xếp buồm lên đón nắng hồng. C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i, §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi. Mặt trời đội biển nhô màu mới, M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm ph¬i. A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶:.

(56) - Huy Cận (1919-2005) tên đầy đủ là Cù Huy Cận, quê ở làng Ân Phú, huyện Dụ Quang (tríc ®©y thuéc huyÖn H¬ng S¬n, sau lµ §øc Thä), tØnh Hµ TÜnh. - Huy Cận đã nổi tiếng trong phong trào thơ mới với tập thơ “Lửa thiêng” (1940). ¤ng tham gia c¸ch m¹ng tõ tríc n¨m 1945 vµ sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m tõng gi÷ nhiều trọng trách trong chính quyền cách mạng, đồng thời là một trong những nhà thơ tiêu biểu của nền thơ hiện đại Việt Nam. - Huy Cận đã đợc Nhà nớc trao tặng Giải thởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuËt (1996). II. T¸c phÈm: 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: - Gi÷a n¨m 1958, Huy Cën cã chuyÕn ®i thùc tÕ dµi ngµy ë vïng má Qu¶ng Ninh. Tõ chuyÕn ®i thùc tÕ nµy, hån th¬ Huy CËn míi thùc sù n¶y në trë l¹i, dåi dµo trong cảm hứng về thiên nhiên đất nớc, về lao động và niềm vui trớc cuộc sống mới. - Bài "Đoàn thuyền đánh cá" đợc sáng tác trong thời gian ấy và in trong tập thơ “Trêi mçi ngµy l¹i s¸ng” (1958). 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt * Nội dung: Bài thơ khắc hoạ nhiều hình ảnh đẹp tráng lệ, thể hiện sự hài hoà giữa thiên nhiên và con ngời lao động, bộc lộ niềm vui, niềm tự hào của nhà thơ trớc đất nớc và cuộc sống. * Nghệ thuật: - Sáng tạo hình ảnh thơ bằng liên tởng, tởng tợng phong phú, độc đáo. - ¢m hëng khoÎ kho¾n, hµo hïng, l¹c quan. 3. Bè côc bµi th¬ Bài thơ đợc bố cục theo trình tự thời gian, không gian chuyến ra khơi của đoàn thuyÒn, gåm 3 phÇn: - PhÇn 1 (2khæ ®Çu): c¶nh ®oµn thuyÒn ra kh¬i - Phần 2 (5 khổ tiếp theo): cảnh đoàn thuyền đánh cá trên biển. - Phần 3 (khổ cuối): hình ảnh đoàn thuyền đánh cá trở về. Nêu thời gian và không gian đợc miêu tả trong bài thơ: Bài thơ đã tạo ra một khung cảnh không gian và thời gian rất đáng chú ý: - Kh«ng gian réng lín bao la víi mÆt trêi, biÓn, tr¨ng, sao, m©y, giã; - Thời gian là nhịp tuần hoàn của vũ trụ từ lúc hoàng hôn đến bình minh, cũng là thời gian của một chuyến ra biển rồi trở về của đoàn thuyền đánh cá: mặt trời xuống biển, cả trời đất vào đêm, trăng lên cao, đêm thở, sao lùa… rồi sao mờ, mặt trời đội biÓn nh« lªn trong mét ngµy míi. §iÓm nhÞp thêi gian cho c«ng viÖc cña ®oµn thuyÒn đánh cá là nhịp tuần hoàn của thiên nhiên vũ trụ. B. Ph©n tÝch bµi th¬ I. Ph©n tÝch c¶ bµi th¬: Yªu cÇu: TËp trung lµm næi bËt mét sè luËn ®iÓm sau: 1) LĐ1: Ngay mở đầu bài thơ ta đã nghe thấy âm hởng bài ca lao động ngân vang, khoÎ kho¾n trong c¶nh ®oµn thuyÒn ra kh¬i. (khæ 1 vµ 2). - §ã lµ c¶nh ra kh¬i trong buæi hoµng h«n thËt huy hoµng, tr¸ng lÖ, ®Çy søc sèng: “ MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa Sóng đã cài then, đêm sập cửa” - Ph©n tÝch ®iÓm nh×n cña th¬. - Phân tích cảm nhận độc đáo của tác giả về hình ảnh mặt trời … qua biện pháp so sánh và nhân hoá đặc sắc. Huy Cận đã miêu tả rất thực sự chuyển đổi thời khắc giữa ngày và đêm khiến cảnh biển vào đêm thật đẹp, kỳ vĩ, tráng lệ nh thần thoại đồng thời gợi sự gần gũi nh ngôi nhà thân quen, gợi sự bình yên đối với ngời dân chài..

(57) - màn đêm mở ra đã khép lại không gian của một ngày. Giữa lúc vũ trụ, đất trời nh chuyển sang trạng thái nghỉ ngơi thì ngợc lại, con ngời bắt đầu hoạt động: “ Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi, C©u h¸t c¨ng buåm cïng giã kh¬i ”. + Câu thơ khiến ta hình dung đợc cả một đoàn thuyền, chứ không phải là một con thuyền đơn độc ra khơi. Từ lại diễn tả công việc lao động thờng ngày. + ở đây tác giả tả khí thế của đoàn thuyền đó ra khơi qua hình ảnh câu hát căng buåm cïng giã kh¬i. §ã lµ mét Èn dô hay, biÕn c¸i ¶o thµnh c¸i thùc -> khÝ thÕ ph¬i phới, mạnh mẽ của đoàn thuyền và niềm vui, sức mạnh ngời lao động trên biển, làm chủ cuộc đời đang chinh phục biển khơi. - Ph©n tÝch khæ th¬ thø 2: “ H¸t r»ng: c¸ b¹c biÓn §«ng lÆng, C¸ thu biÓn §«ng nh ®oµn thoi §ªm ngµy dÖt biÓn mu«n luång s¸ng §Õn dÖt líi ta, ®oµn c¸ ¬i!” + Gîi sù giµu cã cña biÓn kh¬i. + Gîi sù quý gi¸ -> tõ "b¹c". + Hình ảnh so sánh đẹp "Cá thu biển Đông nh đoàn thoi". + H×nh ¶nh nh©n ho¸ tinh tÕ: “dÖt” + Từ “ta” đầy tự hào, không còn cái “tôi” cô đơn nhỏ bé… -> C¶nh ra kh¬i huy hoµng ®Çy khÝ thÕ høa hÑn. b. LĐ2: Tiếp theo niềm cảm hứng say sa, bài ca lao động vẫn vang lên khoẻ khoắn, ngợi ca cảnh đánh cá trên biển dới trời trăng sao. Tác giả sáng tạo hình ảnh đẹp. (khổ 3,4,5,6) - Ph©n tÝch hai c©u th¬ khæ 3: Trªn mÆt biÓn cã mét con thuyÒn lít ®i trªn sãng. + Hình ảnh nói quá cho thấy: con thuyền đánh cá vốn nhỏ bé trớc biển cả bao la giê ®©y qua c¸i nh×n cña nhµ th¬ trë nªn lín lao, kú vÜ vµ ngang tÇm vò trô: “ ThuyÒn ta l¸i giã víi buåm tr¨ng Lít gi÷a m©y cao víi biÓn b»ng ”, Một con thuyền đặc biệt có gió là ngời cầm lái, còn trăng là cánh buồm -> gợi sự nhÞp nhµng, hoµ quÖn cña ®oµn thuyÒn víi biÓn trêi. + Con thuyền băng băng lớt sóng ra khơi để dò bụng biển. Công việc đánh cá đợc dµn ®an nh mét thÕ trËn hµo hïng -> Gîi sù khÐo lÐo nh nghÖ sÜ cña ngêi d©n chµi vµ t©m hån phãng kho¸ng, dòng c¶m chinh phôc biÓn c¶. => Nh vậy, tầm vóc của con ngời và đoàn thuyền đã đợc nâng lên, hoà nhập vào kÝch thíc cña thiªn nhiªn vò trô. Kh«ng cßn c¸i c¶m gi¸c nhá bÐ lÎ loi khi con ngêi đối diện với trời rộng, sông dài nh trong thơ Huy Cận trớc cách mạng. Hình ảnh thơ thËt l·ng m¹n, bay bæng vµ con ngêi cã t©m hån còng thËt vui vÎ, ph¬i phíi. C«ng việc lao động nặng nhọc của ngời đánh cá đã trở thành bài ca đầy niềm vui, nhịp nhµng cïng thiªn nhiªn. - Phân tích sự cảm nhận tinh tế về vẻ đẹp của các loài cá quý qua nghệ thuật nhân hoá: rực rỡ, lấp lánh nh một đêm hội. “ C¸ nhô, c¸ chim cïng c¸ ®Ð, C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång, C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ, §ªm thë: sao lïa níc H¹ Long ”. + Huy Cận đã ngợi ca sự giàu có của biển cả bằng cách liệt kê tên của các loài cá kh¸c nhau: “C¸ nhô, c¸ chim cïng c¸ ®Ð - c¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång”. Chim, thu, nhô, ®Ð lµ nh÷ng loµi c¸ quý ë vïng biÓn níc ta, nh÷ng loµi c¸ mang l¹i gi¸ trÞ kinh tÕ lín cho ngµnh thuû s¶n ViÖt Nam..

(58) + Biển không chỉ giàu mà còn rất đẹp. Biển đẹp một cách thơ mộng. Khi màn đêm b¾t ®Çu bu«ng xuèng, trêi khuya dÇn, tr¨ng b¾t ®Çu lªn, chóng ta cã thÓ h×nh dung gi÷a kh«ng gian bao la sãng níc, gi÷a ¸nh s¸ng rÊt dÞu dµng, mê ¶o, m¬ hå cña ¸nh tr¨ng trªn biÓn, lóc Êy biÓn mang mµu s¾c thËt nªn th¬. Nã lÊp l¸nh, dÞu dµng, thanh thoát. Vẻ đẹp đó hoà cùng với màu sắc của muôn loài cá trên biển. Huy Cận sử dụng mét lo¹t c¸c tÝnh tõ chØ mµu s¾c: lÊp l¸nh, ®en hång, vµng choÐ. TÊt c¶ t¹o nªn mét bøc tranh s¬n mµi nªn th¬ vµ ®Çy chÊt l·ng m¹n. Nh÷ng con c¸ song gièng nh ngän ®uèc ®en hång ®ang lao ®i trong luång níc díi ¸nh tr¨ng lÊp l¸nh qu¶ lµ h×nh ¶nh Èn dụ độc đáo. Tuy nhiên Cái đuôi em quẫy trăng vàng choé lại là hình ảnh đẹp nhất. ¸nh tr¨ng in xuèng mÆt níc, nh÷ng con c¸ quÉy ®u«i nh quÉy ¸nh tr¨ng tan ra vµng chÐo. + Đểm thở: sao lùa nớc Hạ Long là hình ảnh nhân hoá đẹp. Đêm đợc miêu tả nh một sinh vật đại dơng: nó thở. Tiếng thở của biển đêm chính là ánh sao lùa sóng nớc, hoà với tiếng gõ thuyền trong nhịp điệu hối thúc của đêm tàn… Nh ng tởng tợng của nhà thơ đợc cắt nghĩa bằng bất ngờ: sao lùa nớc Hạ Long làm nên tiếng thở của đêm. Đây là một hình ảnh đảo ngợc, sóng biển đu đa lùa ánh sao trời nơi đáy n ớc chứ kh«ng ph¶i bãng sao lïa sãng níc. §©y lµ mét h×nh ¶nh l¹ - mét s¸ng t¸c nghÖ thuËt của nhà thơ Huy Cận khiến cho cảnh thiên nhiên sinh động. Tất cả làm nên một bức tranh hoà nhịp kỳ diệu giữa thiên nhiên và con ngời lao động. - Ph©n tÝch tiÕng h¸t c¨ng trµn mÆt biÓn, gäi c¸ vµo. “Ta h¸t bµi ca gäi c¸ vµo, Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao. BiÓn cho ta c¸ nh lßng mÑ, Nuôi lớn đời ta tự buổi nào". + Ta h¸t bµi ca gäi c¸ vµo -> Gîi sù th©n thiÕt, gîi niÒm vui, phÊn chÊn yªu lao động. + Gõ thuyền đã có nhịp trăng cao. -> Gợi cảm nhận chất thơ bay bổng lãng mạn, không phải con ngời gõ thuyền để xua cá vào lới mà là trăng cao gõ. Trong đêm trăng s¸ng, vÇng tr¨ng in xuèng mÆt níc, sãng x« bãng tr¨ng díi níc gâ vµo m¹n thuyÒn tạo nên nhịp điệu cho bài ca lao động. Có thể nói đây là hình ảnh lãng mạn đầy chất thơ làm đẹp thêm công việc đánh cá trên biển. Thiên nhiên đã cùng con ngời hoà đồng trong lao động. Và nh vậy, bức tranh không chỉ có màu sắc hình ảnh mà còn có c¶ ©m thanh rén r·. “ BiÓn cho ta c¸ nh lßng mÑ, Nuôi lớn đời ta tự buổi nào ”. -> Gîi sù giao hoµ th©n thiÕte, u ¸i cña con ngêi víi biÓn quª h¬ng, biÓn rÊt ©n t×nh. - Ph©n tÝch bøc ph¸c ho¹ khoÎ kho¾n vÒ t thÕ ngêi d©n chµi. “ Sao mê, kÐo líi kÞp trêi s¸ng Ta kÐo xo¨n tay chïm c¸ nÆng. Vẫy bạc đuôi vàng loé rạng đông, Lới xếp buồm lên đón nắng hồng ”. + Câu thơ nh tạo nên hình ảnh ngời lao động trên nền trời đang sáng dần, ửng hång. + Từ “bạc”, “vàng” vừa gợi màu sắc sáng đẹp, vừa gợi sự quý giá, giàu có của biển ban tÆng con ngêi cÇn cï, dòng c¶m. + Lới xếp buồm lên đón nắng hồng tạo một sự nhịp nhàng giữa lao động của con ngêi víi sù vËn hµnh cña vò trô. Con ngêi muèn chia sÎ niÒm vui víi ¸nh b×nh minh..

(59) c. LĐ 3: Nhng có lẽ bài ca lao động ngân vang hào hùng nhất, hay nhất ở khổ thơ cuèi cïng: diÔn t¶ c¶nh ®oµn thuyÒn th¾ng lîi trë vÒ trong b×nh minh rùc rì, tr¸ng lÖ. (Khæ cuèi). - 4 câu cuối đã dựng lên quang cảnh kỳ vĩ về cuộc chạy đua của con ng ời (đoàn thuyÒn) víi mÆt trêi. + H×nh ¶nh c©u h¸t l¹i më ®Çu cho khæ th¬: “C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i”. Nh vậy, câu hát đã theo suốt cuộc hành trình của ngời dân chài. Câu hát mở đầu lúc họ bắt đầu lên đờng ra khơi, và khi trở về lại những câu hát ấy. Cấu trúc lặp: nh một điệp khúc ngân nga, nhấn mạnh niềm vui lao động làm giàu đẹp quê hơng. Có lẽ câu h¸t lóc ra ®i lµ c©u h¸t l¹c quan tin tëng khi trë vÒ con thuyÒn sÏ ®Çy ¾p c¸ t¬i, cßn câu hát lúc trở về là câu hát vui sớng trớc thành quả lao động sau một đêm vất vả. + Không chỉ có hình ảnh câu hát đợc lặp lại ở khổ cuối, ta còn thấy hình ảnh mặt trêi còng xuÊt hiÖn. NÕu khæ ®Çu lµ mÆt trêi cña hoµng h«n th× ®©y lµ mÆt trêi cña b×nh minh. B×nh minh b¸o hiÖu mét ngµy míi, b¸o hiÖu mét sù sèng sinh s«i n¶y në, là sự khởi đầu của những niềm vui, niềm hạnh phúc mà ngời dân chài có đợc sau một chuyÕn hµnh tr×nh rÊt vÊt v¶ vµ cùc nhäc. + §Æc biÖt ë khæ th¬ cuèi cã mét h×nh ¶nh rÊt hay, rÊt hoµnh tr¸ng vµ l·ng m¹n: “ §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi”. §oµn thuyÒn ë ®©y s¸nh ngang víi h×nh ¶nh mặt trời. Huy Cận đã lấy một sự vật bé nhỏ, bình dị để ngầm so sánh với hình ảnh vĩ đại của thiên nhiên: “Mặt trời”. Hình ảnh nhân hoá, nói quá -> sức dồi dào, vẫn hăng say mạnh mẽ sau một đêm lao động vất vả của ngời dân chài. Nói nh vậy là tác giả đã làm nổi bật t thế của những con ngời lao động, bởi nói đoàn thuyền nhng thực chất là nói đến ngời dân chài, đoàn thuyền ở đây là một hoán dụ để chỉ ngời ng dân. Họ trở vÒ trong mét t thÕ s¸nh ngang víi vò trô, thËm chÝ trong cuéc ch¹y ®ua víi thiªn nhiên họ đã chiến thắng. Chính những con ngời lao động ấy đã chiến thắng thiên nhiªn vµ lµm chñ thiªn nhiªn. + Khi mÆt trêi lã r¹ng, mét ngµy míi b¾t ®Çu còng lµ lóc ®oµn thuyÒn trë vÒ bÕn: “Mặt trời đội biển nhô màu mới – Mắt cá huy hoàng muôn dặm phơi ”. Ta lại bắt gÆp mét h×nh ¶nh mÆt trêi kh¸c, kh«ng ph¶i cña thiªn nhiªn mµ cña mu«n ngµn m¾t c¸ lÊp l¸nh trong buæi b×nh minh. ý th¬ ph¶ng phÊt kh«ng khÝ thÇn tho¹i, anh hïng ca, bản anh hùng ca lao động. Đó là niềm vui chiến thắng, niềm vui đủ đầy khi đợc mùa cá, niềm vinh quang của ngời lao động rất bình dị, nhỏ bé. Nó làm nổi bật t thế làm chủ vũ trụ của những con ngời lao động. - Huy Cận khắc hoạ đậm nét đẹp khoẻ khoắn của ngời dân chài (qua câu hát…) và vẻ đẹp giàu có của biển khơi qua kết cấu đầu đuôi tơng ứng. II. Bµi th¬ cã bao nhiªu tõ h¸t, c¶ bµi còng lµ mét khóc ca, ®©y lµ khóc ca g× vµ t¸c gi¶ lµm thay lêi ai? Em cã nhËn xÐt g× vÒ ©m hëng, giäng ®iÖu cña bµi th¬? Các yếu tố: thể thơ, vần, nhịp đã góp phần tạo nên âm hởng của bài thơ nh thế nµo? Bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” có âm hởng vừa khoẻ khoắn, sôi nổi, vừa phơi phới, bay bổng. Âm hởng ấy đợc tạo thành bởi: - Lêi th¬ dâng d¹c. - ¢m ®iÖu th¬ nh khóc h¸t say mª hµo høng víi ch÷ “h¸t” lÆp ®i lÆp l¹i 4 lÇn, khiÕn bài thơ nh một khúc ca – khúc ca của tình yêu lao động. - ThÓ th¬ 7 ch÷, nhÞp 4/3 lµ chñ yÕu nªn rÊt khoÎ kho¾n. - VÇn liÒn xen c¸ch, vÇn tr¾c xen b»ng. VÇn tr¾c t¹o nªn søc m¹nh, søc déi, cßn vÇn b»ng t¹o nªn sù vang xa bay bæng cho lêi th¬. - H×nh ¶nh th¬ lÆp l¹i theo kÕt cÊu ®Çu cuèi t¬ng øng. Các yếu tố trên đã tạo cho bài thơ âm hởng, giọng điệu đầy sức sống, thể hiện niềm lạc quan, vui tơi, phấn khởi của ngời dân chài khi lao động và hồn thơ phơi phới,.

(60) lßng yªu cuéc sèng cña t¸c gi¶ Huy CËn trong nh÷ng n¨m ®Çu x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Gîi ý c¸ch viÕt mét sè ®o¹n v¨n 1. Trớc hết cảnh hoàng hôn trên biển và cảnh đoàn thuyền đánh cá ra khơi đợc diễn tả rất sinh động ở 2 khổ thơ đầu. a. Cảnh hoàng hôn trên biển đợc miêu tả bằng một hình tợng độc đáo. “MÆt trêi xuèng biÓn nh hßn löa Sóng đã cài then đêm sập cửa”. - Với sự liên tởng so sánh thú vị, Huy Cận đã miêu tả rất thực sự chuyển đổi thời khắc giữa ngày và đêm khiến cảnh biển vào đêm thật kỳ vĩ, tráng lệ nh thần thoại. Vũ trụ nh một ngôi nhà lớn với màn đêm buông xuống là tấm cửa khổng lồ với những lợn sãng hiÒn hoµ gèi ®©u nhau ch¹y ngang trªn biÓn nh nh÷ng chiÕc then cµi cöa. Ph¸c hoạ đợc một bức tranh phong cảnh kỳ diệu nh thế hẳn nhà thơ phải có cặp mắt thần và tr¸i tim nh¹y c¶m. b. Khi thiªn nhiªn bíc vµo tr¹ng th¸i nghØ ng¬i th× con ngêi b¾t ®Çu lµm viÖc. - Màn đêm mở ra đã khép lại không gian của một ngày. Giữa lúc vũ trụ, đất trời nh chuyển sang trạng thái nghỉ ngơi thì ngợc lại, con ngời bắt đầu hoạt động “Đoàn thuyền đánh cá lại ra khơi – Câu hát căng buồn cùng gió khơi”. Sự đối lập này làm nổi bật t thế lao động của con ngời trớc biển cả. - Nhịp thơ nhanh mạnh nh một quyết định dứt khoát. Đoàn ng dân đã xuống đáy thuyÒn ra kh¬i vµ cÊt cao tiÕng h¸t khëi hµnh. Tõ “l¹i” võa biÓu thÞ sù lÆp l¹i tuÇn tù, thờng nhật, ??? mỗi ngày của công việc lao động vừa biểu thị ý so sánh ngợc chiều với câu trên: đất trời vào đêm nghỉ ngơi mà con ngời bắt đầu lao động, một công việc lao động không ít vất vả. - H×nh ¶nh “c©u h¸t c¨ng buåm” - c¸nh buåm c¨ng giã ra kh¬i lµ Èn dô cho tiÕng h¸t cña con ngêi cso søc m¹nh lµm c¨ng c¸nh buåm. C©u h¸t lµ niÒm vui, niÒm say sa hứng khởi của những ngời lao động lạc quan yêu nghề, yêu biển và say mê với công viÖc chinh phôc biÓn kh¬i lµm giµu cho Tæ quèc. 3. Và đây là hình ảnh đoàn thuyền đánh cá trên đờng trở về: C©u h¸t c¨ng buåm víi giã kh¬i §oµn thuyÒn ch¹y ®ua cïng mÆt trêi Mặt trời đội biển nhô màu mới M¾t c¸ huy hoµng mu«n dÆm kh¬i. - Đoàn thuyền đánh cá đã đi vào lúc hoàng hôn trong tiếng hát và trở về vào lúc bình minh cùng trong tiếng hát. Những câu thơ đợc lặp lại nh một điệp khúc của một bài ca lao động. Nếu nh tiếng hát lúc trớc thể hiện niềm vui khi lao động thì tiếng hát sau lại thể hiện sự phấn khởi vì kết quả lao động sau một đêm làm việc hăng say. Họ trë vÒ trong t thÕ míi “ch¹y ®ua cïng mÆt trêi”. Tõ “ch¹y ®ua” thÓ hiÖn khÝ thÕ lao động mạnh mẽ, sức lực vẫn dồi dào của ngời lao động. Đoàn thuyền đợc nhân hoá, cả mặt trời cũng tham gia vào cuộc chạy đua này và kết quả con ngời đã chiến thắng. - Hai c©u kÕt khÐp l¹i bµi th¬ nhng l¹i më ra mét c¶nh tîng thËt kú vÜ vµ chãi läi. Phải nói rằng Huy Cận đã rất tinh tế khi miêu tả sự vận hành của vũ trụ. Mặt trời từ từ nh« lªn trªn s«ng níc xanh lam, chiÕu tá ¸nh s¸ng rùc rì, c¶nh biÓn bõng s¸ng vµ cßn đẹp hơn với kết quả lao động. Con thuyền chở về khoang nào cũng đầy ắp cá. Mắt cá ph¶n chiÕu ¸nh mÆt trêi gièng nh mu«n vµn mÆt trêi nhá li ti. §ã thËt sù lµ mét c¶nh tợng đẹp, huy hoàng giữa bầu trời và mặt biển, giữa thiên nhiên và thành quả lao động. Câu 4: Viết đoạn văn ngắn khoảng 10 câu nêu cảm nghĩ của em về vẻ đẹp của thiên nhiên và con ngời trong bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá”. Gîi ý:.

(61) Thiên nhiên vùng biển trong bài thơ có một vẻ đẹp riêng. Bỗu trời giống nh ngôi nhà vũ trụ khi đêm xuống cũng cài then, sập cửa để chuẩn bị nghỉ ngơi. Có trăng, có giã, biÓn lÆng, nh÷ng bµy c¸ dÖt biÓn nh muèn luång s¸ng. MÆt trêi lªn lµm cho biÓn thªm mµu s¾c míi. Nh÷ng thuyÒn ®Çy ¾p c¸ nèi nhau thµnh mu«n dÆm kh¬i m¾t c¸ huy hoµng. Con ngêi lµm chñ nªn vui vÎ ca h¸t suèt tõ khi ra kh¬i, trong qu¸ tr×nh bu«ng líi vµ trë vÒ. Con ngêi hoµ hîp víi thiªn nhiªn. Giã l¸i thuyÒn, tr¨ng nh d¸t vàng trên những cánh buồm. Ngời đánh cá thì hát bài ca gọi cá vào… Không khí lao động thật khoẻ khoắn. Từng chùm cá nặng đợc kéo lên trong tiếng hát của những con ngời chạy đua cùng mặt trời. Vẻ đẹp của thành quả lao động cũng chính là vẻ đẹp của những ngời lao động mới, làm ăn tập thể, làm cho thiên nhiên, làm cho đời mình. Câu 6: Trong câu thơ “vây bạc đuôi vàng loé rạng đông ”, từ “đông ” có nghĩa là gì? Hãy tìm ít nhất 2 nghĩa của từ “đông” và cho ví dụ. Câu thơ đã sử dụng biện pháp tu từ gì? Phân tích? Tìm hai ví dụ cũng sử dụng biện pháp tu từ đó mà em đã đợc học. Gîi ý: - Từ “đông” có nghĩa là phía đông, biển đông. - Hai nghĩa khác nhau của từ “đông”. - Là động từ chỉ trạng thái: đông đúc, nhiều. - Là động từ chỉ trạng thái: đông cứng. - Là từ chỉ phơng hớng: hớng đông, phía đông. VD: Đằng đông, từng đoàn thuyền đánh cá nối đuôi nhau về bờ. - Câu thơ đã sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ: chỉ số lợng cá thu đợc nhiều đến mức lµm ®Çy ¾p, tr¾ng xo¸ m¹n thuyÒn khi ¸nh n¾ng chiÕu vµo th©n c¸ - thµnh qu¶ lao động. Cảm giác ánh sáng một ngày mới từ đoàn thuyền cá đó thể hiện ánh sáng sự bội thu “Mïa vµng”. - VÝ dô vÒ hai c©u th¬ sö dông phÐp tu tõ Èn dô. - VD1: Tõ Êy trong t«i bõng nÆng h¹ MÆt trêi ch©n lý chãi qua tim - VD2: Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ. Câu 7 : Cho câu chủ đề sau Đoàn thuyền đánh cá không chỉ là một bức tranh sơn mài lộng lẫy về vẻ đẹp của thiên nhiên mà còn là một bài ca ngợi vẻ đẹp của con ngời lao động. a. §Ò tµi cña ®o¹n v¨n chøa c©u më ®o¹n lµ g× ? §Ò tµi cña ®o¹n v¨n trªn ®o¹n v¨n chøa c©u më ®o¹n lµ g× ? b. Hãy viết tiếp từ 9 đến 15 câu để tạo thành đoạn văn tổng phân hợp hoàn chỉnh. Trong đó có sử dụng phép thế đồng nghĩa. Gîi ý : a. Đề tài của đoạn văn chứa câu mở đoạn là : ca ngợi vẻ đẹp của con ngời lao động. Đề tài của đoạn văn trên đoạn văn chứa câu mở đoạn là : Đoàn thuyền đánh cá là một bức tranh sơn mài lộng lẫy về vẻ đẹp của thiên nhiên. b. ViÕt ®o¹n : - T thế ra đi : hoàn cảnh khắc nghiệt >< t thế hiên ngang : họ mang đến cho biển khơi một nhịp điệu mới : tiếgn hát say mê lao động. - T thế lao động trên biển cả bao la : lao động trên biển không hề cô đơn, tầm vóc của họ sánh vai với đất trời, bởi thiên nhiên bầu bạn, chia sẻ với họ… (phân tích để thấy đợc sự hoà hợp giữa con ngời và vũ trụ)..

(62) - Tạo nên khúc men say ca ngợi con ngời lao động -> tạo thành quả lao động mà hä mong muèn. - Nhµ th¬ dïng h×nh ¶nh rÊt thùc: “ta kÐo xo¾n tay chïm c¸ nÆng” -> Thµnh qu¶ lao động: Họ ra về với thuyền đầy ắp dờng nh ánh bình minh thắp lên từ vây cá. Họ mang b×nh minh cho vïng biÓn bao la réng lín. Bµi th¬ lµ mét b¶n hïng ca vÒ ngêi lao động. C©u 8: H·y chØ ra vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt trong c©u th¬ sau: C¸ nhô c¸ chim cïng c¸ ®Ð C¸ song lÊp l¸nh ®uèc ®en hång. H·y t×m mét vÝ dô còng cã sö dông biÖn ph¸p tu tõ nghÖ thuËt gièng nh c©u th¬ trên (trong chơng trình đã học). Gîi ý : - Hai câu thơ trên đã sử dụng biện pháp tu từ liệt kê, ẩn dụ. Hình ảnh những con cá chim, cá đé, cá song là ẩn dụ cho thành quả lao động mà những ngời dân chài có đợc sau một ngày lao động trên biển. Hình ảnh "lấp lánh đuốc đen hồng" là một hình ảnh đẹp, những chiếc vây cá dới ánh trăng nh lấp lánh. - C©u th¬ cã sö dông phÐp liÖt kª : VD : Mét canh, hai canh l¹i ba canh/ Tr»n träc b¨n kho¨n giÊc ch¼ng thµnh.. BÕp löa B»ng ViÖt Mét bÕp löa chên vên s¬ng sím Một bếp lửa ấp iu nồng đợm Ch¸u th¬ng bµ biÕt mÊy n¾ng ma. Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gày ChØ nhí khãi hun nhÌm m¾t ch¸u Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay! T¸m n¨m rßng ch¸u cïng bµ nhãm löa Tu hú kêu trên những cánh đồng xa Khi tu hó kªu, bµ cßn nhí kh«ng bµ Bµ hay kÓ chuyÖn nh÷ng ngµy ë HuÕ TiÕng tu hó sao mµ tha thiÕt thÕ! MÑ cïng cha c«ng t¸c bËn kh«ng vÒ Ch¸u ë cïng bµ, bµ b¶o ch¸u nghe Bµ d¹y ch¸u lµm, bµ ch¨m ch¸u häc. Nhãm bÕp löa nghÜ th¬ng bµ khã nhäc, Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa? Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi Hµng xãm bèn bªn trë vÒ lÇm lôi.

(63) §ì ®Çn bµ dùng l¹i tóp lÒu tranh VÉn v÷ng lßng, bµ dÆn ch¸u ®inh ninh “Bè ë chiÕn khu, bè cßn viÖc bè M¸y viÕt th chí kÓ nµy, kÓ nä, Cứ bảo nhà vẫn đợc bình yên!” Råi sím chiÒu l¹i bÕp löa bµ nhen Mét ngän löa lßng bµ lu«n ñ s½n Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng… Lận đận đời bà biết mấy nắng ma Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ Bµ vÉn gi÷ thãi quen dËy sím Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đợm Nhãm niÒm yªu th¬ng, khoai s¾n ngät bïi Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá ¤i kú l¹ vµ thiªng liªng - bÕp löa ! Giờ cháu đã đi xa, có ngọn khói trăm tàu Cã löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶ Nhng vÉn ch¼ng lóc nµo quªn nh¾c nhë: - Sím mai nµy bµ nhãm bÕp lªn cha?... A. KiÕn thøc c¬ b¶n: I. T¸c gi¶: - B»ng ViÖt, tªn khai sinh lµ NguyÔn ViÖt B»ng – sinh n¨m 1941, quª ë huyÖn Th¹ch ThÊt, tØnh Hµ T©y. - B»ng ViÖt lµm th¬ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 60 vµ thuéc thÕ hÖ c¸c nhµ th¬ trëng thµnh trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü. - HiÖn nay «ng lµ chñ tÞch Héi liªn hiÖp V¨n häc nghÖ thuËt Hµ Néi. II. T¸c phÈm: 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: - Bài thơ đợc sáng tác năm 1963, khi tác giả đang là sinh viên học ngành luật ở nớc ngoµi. - Bài thơ đợc đa vào tập Hơng cây – Bếp lửa (1968), tập thơ đầu tay của Bằng ViÖt vµ Lu Quang Vò. 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt: * Nội dung: qua hồi tởng và suy ngẫm của ngời cháu đã trởng thành, bài thơ “Bếp lửa” gợi lại những kỷ niệm đầy xúc động về ngời bà và tình bà cháu, đồng thời thể hiện lòng kính yêu trân trọng và biết ơn của ngời cháu đối với bà cũng là đối với gia đình quê hơng đất nớc. * Nghệ thuật: bài thơ đã kết hợp nhuần nhuyễn giữa biểu cảm với miêu tả tự sự và b×nh luËn. Thµnh c«ng cña bµi th¬ cßn ë sù s¸ng t¹o h×nh ¶nh bÕp löa g¾n liÒn víi h×nh ¶nh ngêi bµ, lµm ®iÓm tùa kh¬i gîi mét kû niÖm, c¶m xóc, suy nghÜ vÒ bµ vµ t×nh bµ ch¸u. 3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc: * M¹ch c¶m xóc: Bµi th¬ lµ lêi t©m sù cña ngêi ch¸u hiÕu th¶o ë ph¬ng xa göi vÒ ngêi bµ. Bài thơ đợc mở ra với hình ảnh bếp lửa, từ đó gợi về những kỷ niệm tuổi thơ sống bªn bµ t¸m n¨m rßng, lµm hiÖn lªn h×nh ¶nh bµ víi sù ch¨m sãc, lo toan, v©t v¶ vµ.

(64) tình yêu thơng trìu mến dành cho đứa cháu. Từ những kỷ niệm, đứa cháu nay đã trởng thành suy ngẫm và thấu hiểu về cuộc đời bà, về lẽ sống giản dị mà cao quý của bà. Cuèi cïng, ngêi ch¸u muèn göi niÒm mong nhí vÒ víi bµ. M¹ch c¶m xóc bµi th¬ ®i tõ hồi tởng đến hiện tại, từ kỷ niệm đến suy ngẫm. * Bè côc: 4 phÇn. - Khæ ®Çu: h×nh ¶nh bÕp löa kh¬i nguån cho dßng c¶m xóc håi tëng vÒ bµ. - 4 khæ tiÕp: nh÷ng kû niÖm Êu th¬, h×nh ¶nh bµ vµ bÕp löa. - Khổ 6: những suy nghĩ của tác giả về bà và hình ảnh cuộc đời bà. - Khæ cuèi: nçi nhí cña ch¸u vÒ bµ vµ bÕp löa. 4. Gi¶i nghÜa tõ: - §inh ninh: ë ®©y cã nghÜa lµ nh¾c ®i nh¾c l¹i cho ngêi kh¸c n¾m ch¾c, nhí ch¾c. - ChiÕn khu: vïng c¨n cø cña lùc lîng c¸ch m¹ng hay lùc lîng kh¸ng chiÕn. B. Ph©n tÝch bµi th¬ 1. LËp dµn ý ph©n tÝch bµi th¬ “BÕp löa” cña B»ng ViÖt I. Më bµi: - Giíi thiÖu t¸c gi¶: B»ng ViÖt thuéc thÕ hÖ nhµ th¬ trëng thµnh trong kh¸ng chiÕn chèng Mü. Th¬ «ng trong trÎo, mît mµ, khai th¸c nh÷ng kû niÖm vµ m¬ íc cña tuæi trÎ. - Giới thiệu tác phẩm: Bài thơ “Bếp lửa” đợc sáng tác năm 1963 khi tác giả còn là sinh viªn ®ang du häc t¹i Liªn X«. - Chủ đề: Bài thơ gợi lại những kỷ niệm về ngời bà và tình bà cháu sâu sắc, thấm thÝa. II. Th©n bµi: 1. Nh÷ng kû niÖm tuæi th¬ vµ t×nh bµ ch¸u: a. Dòng hồi tởng đợc bắt đầu từ hình ảnh thân thơng, ấm áp: Bếp lửa. - Bếp lửa “chờn vờn sơng sớm”. Gợi tả một hình ảnh bếp lửa có thật đợc cảm nhận b»ng thÞ gi¸c Èn hiÖn trong s¬ng sím “chên vên”. - BÕp löa “Êp iu”. Gîi bµn tay dÞu dµng, kiªn nhÉn, khÐo lÐo vµ tÊm lßng chi chót cña ngêi nhãm löa. -> Điệp ngữ “một bếp lửa” + từ láy “chờn vờn, ấp iu” gợi lên hình ảnh sống động, lung linh của bếp lửa gần gũi, thân thuộc trong mỗi gia đình ngời Việt Nam. - Hình ảnh bếp lửa rất tự nhiên đã đánh thức dòng hồi tởng của cháu về bà - ngời nhãm löa mçi sím mai – mét h×nh ¶nh trong bµi th¬ lóc nµo còng chËp chên, lay động “Cháu thơng bà biết mấy nắng ma”. Trong lòng đứa cháu đi xa trào dâng một c¶m xóc th¬ng bµ m·nh liÖt, th¬ng ngêi bµ lÆng lÏ, ©m thÇm trong khung c¶nh “biÕt mÊy n¾ng ma”, ch÷ “th¬ng” ®i víi “bµ” lµ 2 thanh b»ng ®i liÒn nhau t¹o ra ©m vang nh ng©n dµi xao xuyÕn, nh nçi nhí tr¶i dµi cña ngêi ch¸u dµnh cho bµ. b. Từ đó, bài thơ gợi lại những kỷ niệm tuổi ấu thơ bên ngời bà: * Tuæi th¬ nhiÒu gian khæ, thiÕu thèn, nhäc nh»n: “ Đói mòn đói mỏi ” “ Bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy ” Thành ngữ “Đói mòn đói mỏi” - cái đói dài làm mỏi mệt, kiệt sức, con ngựa gầy rạc của hình ảnh ngời bố đánh xe chắc cũng gầy khô… gợi nỗi xót xa ám ảnh về nạn đói khủng khiếp năm 1945 trớc ngày cả nớc ta vùng lên giành chính quyền. Quá khứ hiện về với hình ảnh những ngời chết đói đầy trên đờng làng. Nhà thơ Bằng Việt với hình ảnh hết sức tiêu biểu đã gợi cho ta thấy một quá khứ tang thơng đầy những thảm cảnh của dân tộc gắn liền với số phận những ngời dân mất nớc trong đó có cả tác giả. Đọc đến câu thơ này chúng ta hoàn toàn không thấy có một vòm trời cổ tích màu hång víi nh÷ng íc m¬, nh÷ng h×nh ¶nh ®Çy l·ng m¹n bay bæng cña mét thêi Êu th¬. TÊt c¶ chØ cßn l¹i nh÷ng h×nh ¶nh th¬ng t©m, khèn khæ. Giäng th¬ trÜu xuèng, nao nao.

(65) lòng ngời đọc. Những năm tháng ấy gây một ấn tợng sâu đậm lay động tâm hồn nhà thơ - ấn tợng về khói bếp hun nhèm mắt để nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay. - Tuổi thơ ấy còn có cái gian khổ chung của nhiều gia đình Việt Nam thời kỳ kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p: “MÑ cïng cha c«ng t¸c bËn kh«ng vÒ…” “Năm giặc đốt làng cháy tàn, cháy rụi "Hµng xãm bèn bªn trë vÒ lÇm lôi". Bè mÑ ®i c«ng t¸c xa, ch¸u ë víi bµ. T×nh c¶nh hai bµ ch¸u thËt v¾ng vÎ… - Khi nhí vÒ kû niÖm, dßng håi tëng cßn g¾n víi ©m thanh cña tiÕng chim tu hó. Âm thanh quen thuộc của chốn đồng quê mỗi độ hè về cứ vang vọng, cuộn xoáy trong lòng ngời con xa xứ. Có 11 câu thơ mà âm thanh ấy vang vọng đến 5 lần, khi thảng thốt, khắc khoải, có lúc lại mơ hồ văng vẳng từ những cánh đồng xa “Tu hú kêu trên những cánh đồng xa”, khi thì lại rộn về rất gần gũi, tha thiết “Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế”. Rồi có lúc gióng giả kêu hoài. Điệp ngữ và câu hỏi tu từ đã tạo nên những cung bậc khác nhau của âm thanh: “Tu hú ơi, chẳng đến ở cùng bà - Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa”. Tất cả gợi lên không gian mênh mông, bao la, buồn vắng đến lạnh lùng. Trong những cung bậc khác nhau của âm thanh tiếng chim tu hú, tâm tr¹ng cña ngêi ch¸u mçi lóc mét trë nªn da diÕt, m¹nh mÏ h¬n. Bªn c¹nh bÕp löa hồng, bên cạnh âm thanh của tiếng chim tu hú, hai bà cháu đã gắn bó chia sẻ, chắt chiu nh÷ng t×nh c¶m Êm nång suèt 8 n¨m rßng. * Tuổi thơ cháu luôn đợc sống trong tình yêu thơng, đùm bọc, cu mang trọn vẹn cña bµ: - Bên bếp lửa, “Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế” chuyện đời nay, đời xa… - Råi “Ch¸u ë cïng bµ, bµ b¶o ch¸u nghe”. “Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học”. Các từ ngữ nh: bà bảo, bà dạy, bà chăm đã diễn tả mọi cách sâu sắc, thấm thía tấm lòng đôn hậu, tình yêu th ơng bao la, sự chăm chút của bà đối với ?????????? 4 lần gọi là tình bà cháu quấn quýt, yêu thơng. Bà hiện lªn Êm ¸p, tÇn t¶o, chÞu th¬ng, chÞu khã. Bµ lu«n lµ chç dùa v÷ng ch¾c cho ch¸u, thay thÕ vµ lÊp ®Çy tÊt c¶ (c¶ kh¸t khao häc hµnh vµ c¶ h×nh thµnh nh©n c¸ch). Bµ lµ sù kÕt hîp cao quý gi÷a t×nh cha, nghÜa mÑ, c«ng thÇy. - H×nh ¶nh ngêi bµ cµng hiÖn lªn râ nÐt, cô thÓ víi nh÷ng phÈm chÊt cao quý. Trong những năm tháng chiến tranh khó khăn và ác liệt ấy, cơ hàn rồi đến giặc giã, thÕ nhng bµ vÉn b×nh tÜnh, v÷ng lßng, ®inh ninh lµ chç dùa tinh thÇn v÷ng ch¾c cho ch¸u: “VÉn v÷ng lßng bµ dÆn ch¸u ®inh ninh”. VÉn chØ cã hai bµ ch¸u sím h«m vµ bµ vÉn v÷ng lßng tríc mäi tai ho¹, mäi thö th¸ch khèc liÖt cña chiÕn tranh, lµm trßn nhiệm vụ hậu phơng để ngời đi xa công tác đợc yên lòng. “ Bè ë chiÕn khu, bè cßn viÖc bè Mµy cã viÕt th chí kÓ nµy, kÓ nä, Cứ bảo nhà vẫn đợc bình yên !" Lêi dÆn trùc tiÕp cña bµ khi ch¸u viÕt th cho bè kh«ng chØ gióp ta h×nh dung râ rµng giäng nãi, tiÕng nãi, t×nh c¶m vµ suy nghÜ cña bµ mµ cßn lµm s¸ng lªn phÈm chÊt cña ngêi mÑ ViÖt Nam. ë ®©y h×nh ¶nh bÕp löa ©n cÇn, Êm cóng vµ nhÉn n¹i cña bµ hoàn toàn tơng phản với ngọn lửa thù địch đối với sự sống : "Năm giặc đốt làng cháy tµn ch¸y rôi". Bªn c¹nh ngän löa thiªu rôi sù sèng cña kÎ thï vÉn cßn mét ngän löa nhen lªn mét sù sèng kh¸c. => Nh vËy m¹ch c¶m xóc xen kÏ lêi kÓ, giäng ®iÖu ng«n ng÷, h×nh ¶nh th¬ cø lan to¶ dÇn, râ dÇn lªn giäng th¬ chuyÓn tõ tr÷ t×nh sang tù sù. §ã lµ giäng kÓ thñ thØ, t©m tình, rất nhỏ, rất nhẹ. Làm cho dòng cảm xúc miên man và để lại những dấu ấn sâu ®Ëm vÒ ngêi bµ. Lêi bµ v¨ng v¼ng bªn tai, vÉn ®inh ninh trong lßng ch¸u. Ngêi ch¸u.

(66) trong bµi th¬ tuy ph¶i sèng xa cha mÑ, tuy tuæi th¬ c¬ cùc thiÕu thèn nhng em thËt h¹nh phóc trong vßng tay yªu th¬ng cña bµ. => Tãm l¹i, lµm nªn thµnh c«ng lµm nªn thµnh c«ng cña ®o¹n th¬ håi tëng vÒ bµ, qua dßng c¶m xóc cña nh©n vËt tr÷ t×nh chÝnh lµ sù kÕt hîp, ®an xen nhuÇn nhuyÔn gi÷a c¸c yÕu tè biÓu c¶m, miªu t¶ vµ tù sù. §©y còng lµ bót ph¸p quen thuéc cña nhµ thơ. Chính sự kết hợp nhuần nhị độc đáo đó khiến hình ảnh của bà thật gần gũi, những mảng tuổi thơ lại hiện về sống động, chân thành và giản dị. Qua đó, trong dßng håi tëng vÒ qu¸ khø, ngêi ch¸u thÓ hiÖn nçi nhí th¬ng v« h¹n vµ biÕt ¬n bµ s©u nÆng… 2. Những suy nghĩ về cuộc đời bà và hình ảnh bếp lửa: a. Suy ngẫm về cuộc đời bà - Từ những kỷ niệm hồi tởng về tuổi thơ và bà, ngời cháu suy nghĩ vè cuộc đời bà. H×nh ¶nh cña bµ lu«n g¾n víi bÕp löa: “Råi sím chiÒu l¹i bÕp löa bµ nhen Mét lßng bµ lu«n ñ s½n Mét ngän löa chøa niÒm tin dai d¼ng …” Hình ảnh bếp lửa đợc thay thế bằng hình ảnh ngọn lửa cụ thể hơn mang ý nghĩa ẩn dô, tîng trng cho ¸nh s¸ng, h¬i Êm vµ sù sèng. C¸i bÕp löa mµ bµ nhen sím sím, chiều chiều không phải chỉ bằng nhiên liệu ngời ta vẫn thờng dùng nhóm lửa mà đã s¸ng bõng lªn thµnh ngän löa bÊt diÖt, ngän löa cña t×nh yªu th¬ng lu«n ñ s½n trong lßng bµ, ngän löa cña niÒm tin dai d¼ng, ngän löa th¾p s¸ng lªn niÒm tin, ý chÝ, hy väng vµ nghÞ lùc. §iÖp ng÷ “mét ngän löa” nhÊn m¹nh t×nh yªu th¬ng Êm ¸p bµ dµnh cho cháu. Phải chăng chính ngọn lửa lòng bà đã nhen lên trong tâm hồn cháu, ý chí, nghÞ lùc vµ mét t×nh yªu cuéc sèng, mét niÒm tin t¬i s¸ng vÒ ngµy mai. §ã lµ biÓu hiện của sức sống muôn đời bất diệt mang niềm yêu thơng, ý chí, nghị lực, niềm tin của bà truyền cho cháu. Khái quát hơn, đó là ý chí, là nghị lực, là niềm tin của cả một dân tộc trong thời kỳ lịch sử vô cùng khó khăn đó, niềm tin về một ngày mai hoà bình, một ngày mai tơi sáng và một tơng lai tốt đẹp hơn đang chờ phía trớc. Hình ảnh cña bµ trong t©m hån nhµ th¬ kh«ng chØ lµ ngêi th¾p löa gi÷ löa mµ cßn lµ ngêi truyÒn lửa. Lửa ấy là lửa niềm tin, lửa sức sống truyền đến các thế hệ mai sau. - Sự tần tảo và đức hy sinh chăm lo cho ngời của bà đợc tác giả thể hiện trong một chi tiÕt rÊt tiªu biÓu: “Lận đận đời bà biết mấy nắng ma Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ Bµ vÉn gi÷ thãi quen dËy sím Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đợm Nhãm niÒm yªu th¬ng, khoai s¾n ngät bïi Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh tuæi nhá”. + Cuộc đời bà là một cuộc đời đầy gian truân, vất vả, nhiều lận đận, trải qua nhiều n¾ng ma tëng nh kh«ng bao giê døt. H×nh ¶nh cña bµ còng lµ h×nh ¶nh cña bao ngêi phụ nữ Việt Nam giàu đức hy sinh dù gian truân vất vả vẫn sáng lên tình yêu thơng. + Trong khổ thơ thứ sáu, điệp từ "nhóm” đợc nhắc đi nhắc lại tới bốn lần và mang những ý nghĩa khác nhau. Nó cứ bồi đắp cao dần những nét kỳ lạ và thiêng liêng của bếp lửa. Từ "nhóm" đầu tiên : "Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đợm" nhóm là động từ thể hiện một hành động làm cho lửa bén, cháy lên ngọn lửa và một bếp lửa hoàn toàn có thật có thể cảm nhận bằng mắt thờng để xua tan đi cái giá lạnh của mùa đông khắc nghiệt để nấu chín thức ăn và đó là một bếp lửa rất bình dị có ở mọi gian bếp của làng quª ViÖt Nam. ThÕ nhng tõ "nhãm" trong nh÷ng c©u th¬ sau : "Nhãm niÒm yªu th¬ng.

(67) khoai s¾n ngät bïi – Nhãm nåi x«i g¹o míi sÎ chung vui – Nhãm dËy c¶ nh÷ng tâm tình tuổi nhỏ" thì từ nhóm lại mang ý nghĩa ẩn dụ. Có nghĩa là bà đã nhóm lên, đã khơi dậy niềm yêu thơng, những ký ức đẹp, có giá trị trong cuộc đời mỗi con ng ời. Bà đã truyền hơi ấm tình ngời, khơi dậy trong tâm hồn cháu tình yêu th ơng ruột thịt, tình cảm sẻ chia tình đoàn kết với hàng xóm láng giềng và rộng ra nữa là tình yêu quê h ơng đất nớc. Và cũng chính từ hình ảnh bếp lửa, bà khơi dậy cả những ký ức, kỷ niệm tuổi ấu thơ trong cháu để cháu luôn nhớ về nó cũng có nghĩa là nhớ về cội nguồn, nhớ về đất nớc quê hơng, nhớ về dân tộc mình. Và nh vậy hình ảnh bếp lửa đơn sơ giản dị đã mang ý nghĩa khái quát trở thành ngọn lửa trong trái tim – một ngọn lửa ẩn chứa niÒm tin vµ søc sèng cña con ngêi. b. Suy ngÉm vÒ h×nh ¶nh bÕp löa : BÕp löa kú l¹ vµ thiªng liªng: + Từ đó nhà thơ đã có sự khái quát hình ảnh tất cả các bếp lửa: "Ôi kỳ lạ và thiêng liêng bếp lửa!" Câu thơ cảm thán với cấu trúc đảo thể hiện sự ngạc nhiên, ngỡ ngàng nh một khám phá ra một điều kỳ diệu giữa cuộc đời bình dị. Từ ngọn lửa của bà, cháu nhận ra cả một niềm tin dai dẳng về ngày mai, cháu hiểu đợc linh hồn của mét d©n téc vÊt v¶, gian lao mµ t×nh nghÜa. 3. Nçi nhí cña ch¸u vÒ bµ vµ bÕp löa - Khổ thơ cuối là lời tự bạch của ngời cháu đi xa khi đã trởng thành. Nhà thơ đã lµm næi bËt søc m¹nh céi nguån Êy. Kho¶ng c¸ch vÒ kh«ng gian, thêi gian vµ khãi tr¨m tµu, löa tr¨m nhµ, niÒm vui tr¨m ng¶ kh«ng thÓ lµm ch¸u l·ng quªn ¸nh s¸ng vµ hơi ấm từ bếp lửa của bà, của quê hơng, không quên đợc những lận đận đời bà, tấm lòng ấm áp của bà, những tận tuỵ hy sinh vì tình nghĩa của bà… Đó là đạo lý thuỷ chung cao đẹp của con ngời Việt Nam đợc nuôi dỡng trong mỗi tâm hồn con ngời từ thuë Êu th¬. - Bài thơ đợc kết thúc bằng câu hỏi tu từ: “Sớm mai này bà nhóm bếp lên cha?”. Câu hỏi tu từ ấy gợi cho ngời đọc cảm nhận nh có một nỗi nhớ khắc khoải, thờng trực, một nỗi nhớ đau đáu khôn nguôi, luôn nhớ về bà. Nhớ về bà cũng chính là nhớ về quê h¬ng, nhí vÒ céi nguån vµ chóng ta l¹i b¾t gÆp t×nh c¶m Êy “§«i dßng tiÔn ®a bµ néi” mà tác giả viết khi bà nội qua đời, đó là những tình cảm kính trọng, biết ơn, là nỗi nhớ thơng da diết của đứa cháu dành cho ngời bà kính yêu của mình: “Đôi mắt càng già cµng thÊm thÝa yªu th¬ng – Dï da dÎ kh« ®i, tÊm lßng kh«ng hÑp l¹i – Giµu kiªn nhÉn, bµ cßn hy väng m·i – ChØ mçi ngµy r¾n l¹i Ýt lêi thªm”. III. KÕt bµi: - Tác giả đã rất thành công trong việc sáng tạo một hình tợng vừa mang ý nghĩa thùc, võa mang ý nghÜa biÓu tîng: BÕp löa. - KÕt hîp miªu t¶, biÓu c¶m, tù sù vµ b×nh luËn: giäng ®iÖu vµ thÓ th¬ t¸m ch÷ phï hîp víi c¶m xóc, håi tëng vµ suy ngÉm. - Bài thơ chứa đựng một ý nghĩa, triết lý thầm kín: những gì thân thiết của tuổi thơ mỗi ngời đều có sức toả sáng, nâng đỡ con ng ời suốt hành trình dài rộng của cuộc đời. Tình yêu thơng và lòng biết ơn bà chính là một biểu hiện cụ thể của tình yêu thơng, sự gắn bó với gia đình, quê hơng, đất nớc. * Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬ C©u 1: H·y nªu nhËn xÐt vÒ h×nh ¶nh tîng trng cña h×nh tîng “bÕp löa”. Gîi ý: H×nh ¶nh bÕp löa vèn lµ h×nh ¶nh thËt cña bÕp löa mµ ngµy ngµy ngêi bµ nhen löa nÊu c¬m. Nhng bÕp löa l¹i trë thµnh h×nh ¶nh tîng trng, gîi l¹i tÊt c¶ nh÷ng kû niÖm Êm ¸p cña hai bµ ch¸u. Löa thµnh ra ngän löa t×nh yªu, löa niÒm tin, ngän löa bất diệt của tình bà cháu, tình quê hơng đất nớc. Bếp lửa mà ngời bà ấp iu hay chính lµ t×nh yªu th¬ng mµ bµ n©ng niu dµnh tÊt c¶ cho ch¸u, tõ viÖc d¹y ch¸u lµm, ch¨m.

(68) ch¸u häc, b¶o ch¸u nghe. BÕp löa còng lµ n¬i bµ nhãm lªn t×nh c¶m, kh¸t väng cho ngêi ch¸u. Nhãm löa do ®so còng võa cã nghÜa thùc, võa cã ý nghÜa tîng trng. C©u 2: H×nh ¶nh bÕp löa gîi l¹i nh÷ng kû niÖm nµo gi÷a bµ vµ ch¸u? V× sao ngêi ch¸u cã “ngän löa tr¨m tµu, cã löa tr¨m nhµ, cã niÒm vui tr¨m ng¶ mµ vÉn kh«ng quªn nh¾c vÒ bÕp löa”? Gîi ý: Hình ảnh bếp lửa gợi lại trong lòng cháu kỷ niệm về năm lên bốn tuổi đói kém, bÕp khãi hun nhÌm m¾t. Råi nh÷ng mïa v¶i chÝn, chim tu hó kªu, nh÷ng c©u chuyÖn kÓ cña bµ. Nh÷ng viÖc bµ d¹y b¶o, bµ ch¨m ch¸u häc, bµ lo l¾ng cho mäi ngêi. BÕp löa gîi l¹i nh÷ng niÒm vui cña nåi x«i g¹p míi, niÒm yªu th¬ng, nh÷ng t©m t×nh tuæi th¬. BÕp löa tîng trng cho t×nh c¶m v÷ng bÒn cña bµ ch¸u, t×nh quª h¬ng s©u nÆng. ChÝnh v× thÕ, khi ngêi ch¸u ®i xa, cã nh÷ng niÒm vui míi, cã nh÷ng t×nh c¶m míi, cã nh÷ng bÕn bê míi, nhng vÉn kh«ng thÓ quªn bÕp löa, n¬i ñ s½n t×nh c¶m bµ ch¸u, quª h¬ng. C©u 3: Ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña ®iÖp tõ “nhãm” trong khæ th¬ sau: “Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đợm Nhãm niÒm yªu th¬ng khoai s¾n ngät bïi Nhãm nåi x«i g¹p míi xÎ chung vui Nhãm dËy c¶ nh÷ng t©m t×nh cuæi nhá”. - Điệp từ "nhóm" đợc nhắc lại 4 lần làm toả sáng hơn nét “kỳ lạ” và thiêng liêng bếp lửa. Bếp lửa của tình bà đã nhóm lên trong lòng cháu bao điều thiêng liêng, kỳ lạ. Từ: "nhóm" đứng đầu mỗi dòng thơ mang nhiều ý nghĩa : Từ bếp lửa của bà những gì đợc nhóm lên, khơi lên ? - Kh¬i dËy t×nh c¶m nång Êm. - Kh¬i dËy t×nh yªu th¬ng, t×nh lµng nghÜa xãm, quª h¬ng. - Kh¬i dËy nh÷ng kû niÖm tuæi th¬, bµ lµ céi nguån cña niÒm vui, cña ngät bïi nồng đợm, là khởi nguồn của những tâm tình tuổi nhỏ. => §ã lµ bÕp löa cña lßng nh©n ¸i, chia sÎ niÒm vui chung.. ¸nh tr¨ng NguyÔn Duy Hồi còn sống với đồng Víi s«ng råi víi bÓ Håi chiªn tranh ë rõng VÇng tr¨ng thµnh tri kû. TrÇn trôi víi thiªn nhiªn Hån nhiªn nh c©y cá Ngì kh«ng bao giê quªn C¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa. Tõ håi vÒ thµnh phè Quen ¸nh ®iÖn, cöa g¬ng VÇng tr¨ng ®i qua ngâ.

(69) Nh ngời dng qua đờng. Thình lình đèn điện tắt Phßng buyn-®inh tèi om Véi bËt tung cöa sæ §ét ngét vÇng tr¨ng trßn Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt Cã c¸i g× rng rng Nh là đồng về bể Nh lµ s«ng lµ rõng. Trng cø trßn vµnh v¹nh KÓ chi ngêi v« t×nh ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c §ñ cho ta giËt m×nh. A. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. T¸c gi¶: - NguyÔn Duy (1948) quª ë Thanh Ho¸. - Ông thuộc thế hệ nhà thơ quân đội trởng thành trớc cuộc chiến chống Mỹ cứu nớc. - Sau chiến tranh, Nguyễn Duy vẫn say sa và tiếp tục con đờng thơ của mình. Thơ ông ngày càng đậm đà, ổn định một phong cách, một giọng điệu “quen thuộc mà kh«ng nhµm ch¸n”. - Th¬ NguyÔn Duy cã giµu chÊt triÕt lý, thiªn vÒ chiÒu s©u néi t©m víi nh÷ng tr¨n trë, day døt, suy t. - C¸c t¸c phÈm chÝnh: C¸t tr¾ng (th¬ 1973), ¸nh tr¨ng (1978), MÑ vµ em (th¬ 1987) … - Tác giả đã đợc nhận các giải thởng: Giải nhất thơ tuần báo “Văn nghệ (1973); Gi¶i A vÒ th¬ cña héi nhµ v¨n ViÖt Nam (1985). 2. T¸c phÈm: a. Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ ra đời năm 1978 tại thành phố Hồ Chí Minh. (Ba năm sau ngày kết thúc chiến tranh, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nớc). b. Kh¸i qu¸t néi dung, nghÖ thuËt: * Néi dung: - Bài thơ là lời nhắc nhở về những năm tháng gian lao đã qua của cuộc đời ngời lính gắn bó với thiên nhiên, đất nớc, bình dị, hiền hậu. - Từ đó, gợi nhắc ngời đọc thái độ sống “uống nớc nhớ nguồn”, ân nghĩa thuỷ chung cïng qu¸ khø. * NghÖ thuËt: - Giäng ®iÖu t©m t×nh, tù nhiªn kÕt hîp gi÷a yÕu tè tr÷ t×nh vµ tù sù. - H×nh ¶nh giµu tÝnh biÓu c¶m: tr¨ng giµu ý nghÜa biÓu tîng. c. Thể thơ - Phơng thức biểu đạt: Thể thơ 5 chữ - phù hợp với phơng thức biểu đạt kÕt hîp hµi hoµ gi÷a biÓu c¶m (tr÷ t×nh) vµ tù sù. d. Bè côc cña bµi th¬: * Mạch vận động cảm xúc: Bài thơ là câu chuyện nhỏ đợc kể theo trình tự thời gian từ quá khứ đến hiện tại với các mốc sự kiện trong cuộc đời con ngời. Dòng cảm xúc của nhà thơ cũng đợc bộc lộ theo mạch tự sự . Theo dòng tự sự ấy mạch cảm xúc đi từ quá khứ đến hiện tại và lắng kết trong cái “giật mình” cuối bài thơ. * Bè côc: Bµi th¬ chia lµm 3 phÇn:.

(70) - 3 khæ th¬ ®Çu: ký øc vÒ vÇng tr¨ng trong qu¸ khø cña t¸c gi¶ vµ trong hiÖn t¹i. - Khæ 4 t×nh huèng bÊt ngê khiÕn håi øc lïa vÒ. - 2 khổ cuối: sự hối hận của tác giả vì đã lãng quên vầng trăng. e. NhËn xÐt vÒ sù kÕt hîp gi÷a yÕu tè tù sù vµ yÕu tè tr÷: - Bµi th¬ mang d¸ng dÊp mét c©u chuyÖn nhá, mét lêi t©m t×nh kÓ theo tr×nh tù thêi gian. Dòng cảm hứng trữ tình của nhà thơ men theo mạch tự sự đó. ở quãng thời gian quá khứ đã có một sự biến đổi, một sự thực đáng chú ý: bắt đầu từ hồi ức về “hồi nhá”, “håi chiÕn tranh” sèng gÇn gòi, g¾n bã víi thiªn nhiªn, víi vÇng tr¨ng: “ngì không bao giờ quên – cái vầng trăng tình nghĩa”. Tiếp đó là sự đổi thay của hoàn cảnh hiện tại: “Từ hồi về thành phố”, con ngời sống với những tiện nghi hiện đại mà quên đi vầng trăng: “vầng trăng đi qua ngõ – nh ngời dng qua đờng”. - Trong dßng diÔn biÕn theo thêi gian, sù viÖc bÊt thêng ë khæ th¬ thø t: “Th×nh lình đèn điện tắt” chính là bớc ngoặt để tác giả bộc lộ cảm xúc, thể hiện chủ đề tác phẩm. Vầng trăng tròn ở ngoài kia, trên kia đối lập với “phòng buyn-đinh tối om”. Chính vì xuất hiện đột ngột trong bối cảnh ấy, vầng trăng bất ngờ mà tự nhiên đã gợi ra bao kû niÖm nghÜa t×nh. B. Ph©n tÝch bµi th¬: 1. C©u chuyÖn vÒ mèi quan hÖ gi÷a nhµ th¬ vµ vÇng tr¨ng: a. Hai khổ thơ đầu, tác giả đã gợi lại những kỷ niệm đẹp, tình cảm gắn bó giữa con ngêi vµ vÇng tr¨ng trong qu¸ khø. - Bốn câu thơ gắn với giọng kể thủ thỉ, tâm tình “hồi nhỏ”, “chiến tranh” đã gợi lại một quãng thời gian dài từ thời niên thiếu đến lúc tr ởng thành và nhất là trong những n¨m th¸ng gian lao thêi chiÕn tranh. C¶ mét qu·ng thêi gian dµi cã biÕt bao kû niÖm đẹp với trăng. Khổ thơ mở ra một khoảng không gian, thời gian bao la: “Hồi nhỏ sống với đồng Víi s«ng råi víi bÓ Håi chiÕn tranh ë rõng VÇng tr¨ng thµnh tri kû” - Cuộc sống vất vả gian lao nhng gần gũi với thiên nhiên: “với đồng”, “với sông”, “víi bÓ”, “ë rõng”. - Trong dòng hồi tởng, tác giả đã khái quát vẻ đẹp của cuộc sống bình dị, vô t , hồn nhiên và khẳng định tình cảm gắn bó bền chặt của con ng ời với vầng trăng là “tri kỷ”, “t×nh nghÜa”. + Trăng là ngời ban chia sẻ mọi vui buồn, trăng đồng cam cộng khổ, xoa dịu nh÷ng ®au th¬ng, nham nhë cña chiÕn tranh b»ng thø ¸nh s¸ng m¸t dÞu… + Trăng là ngời bạn đồng hành trên mỗi bớc đờng gian lao nên trăng hiện diện nh lµ h×nh ¶nh cña qu¸ khø, lµ hiÖn th©n cña ký øc chan hoµ t×nh nghÜa… “TrÇn trôi víi thiªn nhiªn hån nhiªn nh c©y cá ngì kh«ng bao giê quªn c¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa” - ở đây vầng trăng đợc nhân hoá để trở thành ngời bạn tri kỷ với nhân vật trữ tình của bài thơ. Với sự gắn bó tình nghĩa ấy nhà thơ đã từng tâm niệm “không bao giờ quên”. Giọng thơ hồi tởng đều đặn nhng từ “ngỡ” nh báo hiệu trớc sự xuất hiện của nh÷ng biÕn chuyÓn trong c©u chuyÖn cña nhµ th¬. b. Khổ thơ thứ ba đa ngời đọc trở về hiện tại với những đổi thay trong mối quan hệ cña nhµ th¬ víi vÇng tr¨ng: “Tõ håi vÒ thµnh phè quen ¸nh ®iÖn, cöa g¬ng vÇng tr¨ng ®i qua ngâ.

(71) nh ngời dng qua đờng” - Tác giả đã tạo ra sự đối lập về hoàn cảnh sống của con ng ời trong hiện đại với quá khứ. “ánh điện của gơng” là cách nói hoán dụ tợng trng cho cuộc sống đầy đủ, tiện nghi, khép kín trong những căn phòng hiện đại, xa rời thiên nhiên. Trớc đây con ngời sống với sông, đồng, bể, rừng, thiên nhiên, còn giờ đây lại sống với những tiện nghi đầy đủ: ánh điện, cửa gơng, phòng puyn-đinh. - Từ đó nhà thơ diễn tả sự đổi thay trong tình cảm của con ng ời lãng quên vầng trăng từng một thời là tri kỷ. Cái bạc bẽo vô tình đến với ngời ta từ từ, kín đáo, khó nhận ra: “Vầng trăng tri kỷ, tình nghĩa” trở thành “ngời dng qua đờng”. Vầng trăng vẫn “đi qua ngõ” nhng con ngời hờ hững, thờ ơ, không còn nhận ra trăng đã từng là ngời tri kỷ, tình nghĩa một thời. Con ngời trong cuộc sống đầy đủ, hạnh phúc, ấm êm dÔ v« t×nh hay còng cã thÓ lµ cè t×nh quªn ®i qu¸ khø gian khæ, ®au th ¬ng. T©m lý Êy kh«ng ph¶i lµ c¸ biÖt. ThÕ nªn ngêi ta vÉn thêng nh¾c nhë nhau: “ngät nbïi nhí lóc đắng cay”, để không bao giờ quay lng lại với quá khứ cao đẹp đầy tình ngời. - Câu chuyện tâm tình đợc kể rất giản dị, mộc mạc, giọng thơ thì thầm nh đang trò chuyện, giãi bày tâm sự, lời thơ trữ tình, sâu lắng, qua đó tác giả đã thể hiện những c¶m xóc hÕt søc ch©n thµnh. NhÞp th¬ chËm, nh÷ng ch÷ ®Çu c©u th¬ kh«ng viÕt hoa diÔn t¶ dßng suy nghÜ miªn man cña nhµ th¬. c. Khæ th¬ thø t lµ mét t×nh huèng bÊt ngê x¶y ra lµm chuyÓn m¹ch c¶m nghÜ cña t¸c gi¶: - L·ng quªn v« t×nh cã thÓ lµ m·i m·i nÕu kh«ng cã mét bÊt ngê. Hoµn c¶nh bµi thơ đợc đẩy đến bớc ngoặt mới khi “thình lình đèn điện tắt - phòng buyn-đinh tối om”. Đây là một tình huống rất quen thuộc, rất thực nhng cũng tình huống ấy đã tạo nên bớc ngoặt để tác giả bộc lộ cảm xúc, thể hiện chủ đề tác phẩm. “Thình lình đèn điện tắt phßng buyn-®inh tèi om véi bËt tung cöa sæ đột ngột vầng trăng tròn" - Bốn câu thơ với hai từ "thình lình, đột ngột” đợc đảo trật tự, tạo nên nhịp thơ nhanh, nhấn mạnh sự việc bất thờng: “đèn điện tắt, phòng tối om” > < "Vầng trăng tròn" toả sáng. Tình huống bất ngờ đã tạo nên sự đối lập giữa ánh sáng và bóng tối. Nơi thành phố hiện đại với ánh điện, cửa gơng khiến ngời ta chẳng mấy khi cần và ít chú ý đến ánh trăng, chỉ đến khi tắt điện thì mới lại có dịp đối diện với "vầng trăng trßn". Vµ trong kho¶nh kh¾c bÊt ngê tõ bãng tèi bíc ra ¸nh s¸ng, ngêi ta kh«ng khái ngỡ ngàng, bàng hoàng khi nhận ra vầng trăng vẫn tròn nh xa, đẹp đẽ, đầy đặn, vẹn nguyªn kh«ng m¶y may søt mÎ. ViÖc "bËt tung cöa sæ" chØ lµ mét viÖc lµm theo thãi quen. Nhng khi ngêi vµ tr¨ng mÆt nh×n mÆt th× t×nh x a nghÜa cò d©ng trµo lªn trän vẹn, đủ đầy - một sự tình cờ mà nh đợc sắp đặt. Dờng nh vầng trăng "tròn vành vạnh" vẫn luôn đứng bên cửa sổ chờ đợi. Trăng xuất hiện đột ngột đã có sức rung động mạnh mẽ làm thức tỉnh những cảm xúc và đánh thức lơng tâm con ngời. - §©y lµ khæ th¬ quan träng trong cÊu tø toµn bµi. ChÝnh c¸i kho¶nh kh¾c bÊt ngê ấy đã tạo nên bớc ngoặt trong mạch cảm xúc của nhà thơ. - Trăng thiên nhiên không phải chỉ khi đèn tắt mới "đột ngột" xuất hiện. "Đột ngét" diÔn t¶ tr¹ng th¸i c¶m xóc th¶ng thèt, bÊt ngê cña nhµ th¬ khi nhËn ra tr¨ng vÉn tròn, vẫn toả sáng, vẫn đồng hành cùng con ngời. 2. H×nh tîng vÇng tr¨ng vµ c¶m xóc, suy ngÉm cña nhµ th¬ a. Khổ thơ thứ năm diễn tả sự xúc động mãnh liệt của nhà thơ. "Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt cã c¸i g× rng rng nh là đồng về bể.

(72) nh lµ s«ng lµ rõng” - Nhà thơ lặng lẽ đối diện với trăng trong t thế lặng im có phần thành kính : “Ngửa mÆt lªn nh×n mÆt”. Tõ “mÆt” cuèi c©u th¬ lµ tõ nhiÒu nghÜa, t¹o nªn sù ®a d¹ng nghÜa cña ý th¬. + Nhà thơ đối diện với mặt trăng, ngời bạn tri kỷ mình đã lãng quên, vầng trăng đối diện với con ngời hay nói cách là quá khứ đối diện với hiện tại; thuỷ chung tình nghĩa đối diện với bạc bẽo, vô tình và lãng quên để tự thú về sự bội bạc của mình. + §èi diÖn víi tr¨ng nhµ th¬ lµm thøc tØnh t×nh c¶m, l¬ng t©m con ngêi: nh nh×n thấy cả mặt trong đó và t vấn lơng tâm, hổ thẹn, ân hận về sự thay đổi của mình. - Cuộc sống đối thoại không lời trong khoảnh khắc ấy đã làm nhà thơ “rng rng” xúc động vì quá khứ vất vả gian lao nhng tràn ngập niềm vui cùng với trăng, với thiên nhiên bấy lâu tởng đã lãng quên bỗng ùa về trong nỗi nhớ. “rng rng” nhng muốn khóc mµ cø nghÑn ngµo… - Cuộc sống hiện tại nh ngừng lại để con ngời soi vào quá khứ, vào một thời họ đã lãng quên - soi vào chính mình. Có quá khứ xa và gần, đất nớc và quê hơng, thiên nhiên và cuộc sống, lao động và chiến đấu, tập thể và cá nhân. Trăng còn gợi lên hình ảnh của hiện tại, sự giàu đẹp, nỗi gian lao vất vả còn phải phấn đấu, niềm tin và hy väng, sù hïng vÜ cña thiªn nhiªn vµ søc m¹nh cña con ngêi trong cuéc sèng th«ng qua một loạt các điệp từ “nh là” cùng nhịp thơ dồn dập, các hình ảnh liệt kê: “nh là đồng là bể – nh là sông là rừng”. Tất cả làm cho ngời đọc thực sự xúc động và hoà chung c¶m xóc víi tr÷ t×nh cña bµi th¬. b. Khæ th¬ cuèi thÓ hiÖn nh÷ng suy ngÉm s©u s¾c vµ triÕt lý nh©n sinh cña nhµ th¬ qua h×nh tîng tr¨ng. “Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh kÓ chi ngêi v« t×nh ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c đủ cho ta giật mình” - Trong cuộc gặp lại không lời này trăng và ngời nh có sự đối lập. Trng đã trở thành biểu tợng cho sự bất biến, vĩnh hằng không thay đổi. “Trăng cứ tròn vành vạnh” biÓu tîng cho sù trßn ®Çy, thuû chung, trän vÑn cña thiªn nhiªn, qu¸ khø , dï cho con ngời đổi thay “vô tình”. - ánh trăng còn đợc nhân hoá “im phăng phắc” không một lời trách cứ, gợi liên tởng đến cái nhìn nghiêm khắc mà bao dung, độ lợng của ngời bạn thuỷ chung, tình nghÜa, nh¾c nhë nhµ th¬ vµ mçi chóng ta: con ngêi cã thÓ v« t×nh quªn nhng thiªn nhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt. - Tình cảm của trăng, tấm lòng của trăng chính là tình cảm của những ngời đồng chí đồng đội, của đồng bào, của nhân dân. Sự im lặng ấy làm nhà thơ “giật mình” thức tỉnh, cái “giật mình” của lơng tâm nhà thơ thật đáng trân trọng , nó thể hiện sự suy nghĩ, trăn trở tự đấu tranh với chính mình để sống tốt hơn. Giật mình để không chìm vào lãng quên. Giật mình để không đánh mất quá khứ. Con ngời giật mình trớc ánh trăng lặng lẽ là sự thức tỉnh của nhân cách trở về với lơng tâm trong sạch, tốt đẹp. - Dßng th¬ cuèi dån nÐn biÕt bao niÒm t©m sù, lêi s¸m hèi ¨n n¨n dï kh«ng cÊt lªn nhng chÝnh v× thÕ cµng trë nªn ¸m ¶nh, day døt. - Qua đó Ngutyễn Duy muốn gửi đến mọi ngời lời nhắc nhở về lẽ sống, về đạo lý ©n nghÜa thuû chung. “ánh trăng” của Nguyễn Duy gây nhiều xúc động bởi cách diễn tả bình dị nh lời t©m sù, lêi tù thó, lêi nh¾c nhë ch©n thµnh. Giäng th¬ trÇm tÜnh, s©u l¾ng. Tø th¬ bÊt ngê míi l¹..

(73) “ánh trăng” của Nguyễn Duy gây nhiều xúc động bởi cách diễn tả bình dị nh lời t©m sù, lêi tù thó, lêi nh¾c nhë ch©n thµnh. Giäng th¬ trÇm tÜnh, s©u l¾ng. Tø th¬ bÊt ngê míi l¹. “¸nh tr¨ng” cã ý nghÜa s©u s¾c, kh¸i qu¸t bëi lêi nh¾n nhñ kh«ng chØ dµnh riªng cho nh÷ng ngêi lÝnh chèng Mü mµ nã cã ý nghÜa víi tÊt c¶ mäi ngêi, mäi thêi – trong đó có chúng ta. II. KÕt cÊu vµ giäng ®iÖu cña bµi th¬ “¸nh tr¨ng” kh«ng chØ thµnh c«ng ë triÕt lý s©u xa cña nh©n vËt tr÷ t×nh mµ cßn thµnh c«ng ë nghÖ thuËt kÕt cÊu, giäng ®iÖu: - Lµ sù kÕt hîp hµi hoµ, tù nhiªn gi÷a tù sù vµ tr÷ t×nh. Sù viÖc trong tù sù dÉn m¹ch cho c¶m xóc tr÷ t×nh, lµm cho c¶m xóc ch©n thµnh, tha thiÕt. - Thể thơ 5 chữ phù hợp với chất tự sự đợc thể hiện bằng giọng điệu tâm tình, thấm thÝa. C¸ch tr×nh bµy c¸c ch÷ ®Çu dßng th¬ lµm cho c¸c sù viÖc diÔn ra liÒn m¹ch vÒ ý tëng còng nh vÒ h×nh ¶nh th¬. - NhÞp th¬ khi tr«i ch¶y, tù nhiªn, nhÞp nhµng theo lêi kÓ; khi ng©n nga thiÕt tha c¶m xóc; lóc l¹i trÇm l¾ng ®Çy ¾p suy t. Kết cấu, giọng điệu thơ làm nổi bật chủ đề của tác phẩm tạo nên tính chân thực, chân thành sức truyền cảm sâu sắc cho tác phẩm, gây ấn tợng mạnh với ngời đọc. III. Chủ đề bài thơ, chủ đề ấy có liên quan đến đạo lý, lẽ sống của dân tộc Việt Nam ta: * Chủ đề: từ một câu chuyện riêng, bài thơ cất lên lời tự nhắc nhở thấm thía về thái độ, tình cảm đối với những năm tháng quá khứ gian khổ mà nghĩa tình đối với thiên nhiên, đất nớc bình dị. * Gợi lên những suy nghĩ về đạo lý, lẽ sống của ngời Việt Nam ta: bài thơ nh một c©u chuyÖn riªng nhng cã søc kh¸i qu¸t rÊt lín. Nã kh«ng chØ lµ c©u chuyÖn cña riªng nhà thơ, riêng một ngời mà là của cả một thế hệ đã trải qua những năm dài chiến tranh gian khổ, mất mát, đã từng sống giữa thiên nhiên, sống giữa nhân dân tình nghĩa. Giờ đây sống trong cảnh hoà bình với những tiện nghi đầy đủ, hiện đại, ngời ta có thể thay đổi, đánh mất quá khứ, đánh mất nghĩa tình để rồi một lúc nào đó lại phải ân hận, ăn năn. Câu chuyện nhắc nhở chúng ta đừng bao giờ quên quá khứ, đừng bao giê trë thµnh nh÷ng kÎ v« t×nh, v« nghÜa, b¹c bÏo, v« ¬n. “¸nh tr¨ng” n»m trong mạch cảm xúc “Uống nớc nhớ nguồn” gợi lên đạo lý sống thuỷ chung đã trở thành truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. * Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬ Câu 1: ánh trăng là một nhan đề đa nghĩa. Hãy phân tích. - Chúng ta đã từng biết đến vầng trăng nhớ cố hơng của tiên thi Lý Bạch, từng rung cảm trớc vẻ đẹp của ánh trăng – ngời bạn tri âm với ngời tù cộng sản Hồ Chí Minh (Vọng nguyệt – NKTT). Và với bài thơ ánh trăng, Nguyễn Duy đã làm phong phú và giàu có thêm vẻ đẹp cũng nh ý nghĩa của vầng trăng đã quen thuộc từ ngàn đời. - Trớc hết, ánh trăng của Nguyễn Duy là hình ảnh đẹp của thiên nhiên với tất cả nh÷ng g× lµ thi vÞ, gÇn gòi, hån nhiªn, t¬i m¸t. ¸nh tr¨ng gÇn víi tuæi Êu th¬ cña t¸c giả (d/c). Vầng trăng ấy hồn nhiên nh cuộc sống, nh đất trời (d/c). - Nhng nÕu chØ cã vËy, ¸nh tr¨ng cña NguyÔn Duy sÏ lÉn víi v« vµn ¸nh tr¨ng kh¸c trong thơ ca hiện đại. Cũng giống nh trăng của ngời bạn tù, vầng trăng của Nguyễn Duy đã thành “tri kỷ”, ngời bạn tình nghĩa. ánh trăng thời chiến nh chia sẻ những thử thách của chiến tranh, nh cùng nhà thơ và đồng đội trải qua những kỷ niệm của thời “ë rõng”. VÇng tr¨ng tri kû, vÇng tr¨ng t×nh nghÜa Êy: dÊu Ên cña mét thêi gian khã: “ngì kh«ng bao giê quªn”..

(74) - Nhng nhan đề “ánh trăng” còn thực sự sâu sắc, ý nghĩa bởi vầng trăng ấy còn là biÓu tîng cho qu¸ khø nghÜa t×nh - ký øc g¾n víi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cøu níc cam go mµ hµo hïng. - Cuộc sống hoà bình “ánh điện của gơng, buyn đinh” đã khiến cho nhà thơ nhìn ánh trăng nh một “ngời dng qua đờng”. Con ngời từng một thời chiến đấu, từng ngang dọc trên nhiều chiến trờng đã có lúc nh lãng quên quá khứ. Nhng rồi thình lình đèn điện tắt… “đột ngột vầng trăng tròn”. Vầng trăng ấy đã đánh thức ký ức của tác giả, của thế hệ trẻ Việt Nam trong những ngày đánh Mỹ, tháng Mỹ. - ¸nh tr¨ng lÆng lÏ to¶ s¸ng trong bµi th¬ hay lÆng lÏ nh lêi nh¾c nhë gi¶n dÞ mµ sâu lắng, không đợc phép lãng quên quá khứ, có những thử thách, những hy sinh, những tôn thất thời đánh Mỹ ác liệt mới có cuộc sống hoà bình ngày hôm nay. C©u 2: H×nh ¶nh vÇng tr¨ng vµ c¶m xóc cña nhµ th¬ NguyÔn Duy qua bµi th¬ “¸nh Tr¨ng”. - H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ lµ mét h×nh tîng ®a nghÜa. + Trớc hết, vầng trăng là một hình ảnh của thiên nhiên khoáng đạt, hồn nhiên, tơi mát. Trong hai khổ thơ đầu, vầng trăng hiện ra trong không gian của ruộng đồng, sông biển, núi rừng. Đó là vầng trăng của “hồi nhỏ sống với đồng” và sau này là “hồi chiÕn tranh ë rõng”. Lóc Êy, con ngêi sèng gi¶n dÞ, “trÇn trôi víi thiªn nhiªn – hån nhiªn nh c©y cá”. VÇng tr¨ng trë thµnh ngêi b¹n tri kû, thµnh “vÇng tr¨ng t×nh nghÜa” gắn bó trong suốt những năm tháng từ thuở ấu thơ ở quê nhà, đến hồi chiến tranh sống ë rõng. Đến khi về thành phố, sống giữa những tiện nghi hiện đại “quen ảnh điện, cửa gơng”, con ngời bỗng quên đi cái vầng trăng “ngỡ không bao giờ quên” kia, bỗng vô tình với “cái vầng trăng tình nghĩa” kia. Sự vô tình đến mức tàn nhẫn: VÇng tr¨ng ®i qua ngâ Nh ngời dng qua đờng Rồi đến một đêm nào đó: Thình lình đèn điện tắt… đột ngột vầng trăng tròn. Con ngời đã quen với đèn điện nên quên trăng. Vầng trăng vẫn có đó nhng "nh ngời dng qua đờng". Phải đến khi đèn điện tắt, con ngời mới lại nhìn thấy và nhận ra vầng trăng. Phải đột ngột nh thế. Phải bất ngờ nh thế, vầng trăng mới làm thức dậy trong t©m trÝ con ngêi bao c¶m xóc. Ngöa mÆt lªn nh×n mÆt Cã c¸i g× rng rng Nh là đồng là bể Nh lµ s«ng lµ rõng. “Ngửa mặt lên nhìn mặt”, mặt ngời và mặt trăng đối diện nhau. Đó là khoảnh khắc bất ngờ gặp lại “cố nhân”. Khoảnh khắc gặp gỡ đó khiến hồn ngời “rng rng” cảm xúc. VÇng tr¨ng lµm ïa dËy trong t©m trÝ nh÷ng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn, cña quª h¬ng đất nớc. + VÇng tr¨ng trong bµi th¬ cßn cã ý nghÜa biÓu tîng: biÓu tîng cho qu¸ khø nghÜa tình, biểu tợng cho vẻ đẹp bình dị và vĩnh hằng của đời sống. VÇng tr¨ng ®©u chØ lµm ïa dËy trong t©m trÝ nh÷ng h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn, cña quê hơng đất nớc, mà còn đánh thức trong tâm trí con ngời bao kỷ niệm hồn nhiên của thời tuổi nhỏ, bao kỷ niệm nghĩa tình của một thời gian lao chiến đấu. Khæ th¬ cuèi cïng lµ n¬i tËp trung nhÊt ý nghÜa biÓu tîng cña h×nh ¶nh vÇng tr¨ng: Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh KÎ chi ngêi v« t×nh ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c §ñ cho ta giËt m×nh..

(75) MÆc cho con ngêi v« t×nh, “tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh”. §ã lµ h×nh ¶nh tîng trng cho quá khứ đẹp đẽ, vẹn nguyên chẳng thể phai mờ. “ánh trăng im phăng phắc”, phép nh©n ho¸ khiÕn h×nh ¶nh vÇng tr¨ng hiÖn ra nh mét con ngêi cô thÓ, mét ngêi b¹n, mét nh©n chøng, rÊt nghÜa t×nh nhng còng v« cïng nghiªm kh¾c ®ang nh¾c nhë con ngời đừng quên đi quá khứ. “ánh trăng im phăng phắc” nhng đủ làm để làm con ngời “giật mình” nhận ra sự vô tình không nên có, sự lãng quên đáng trách của mình. Con ngêi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn, nhng thiªn nhiªn vµ nghÜa t×nh qu¸ khø th× vÉn nguyªn vÑn, vÜnh h»ng. C©u 3: Ph©n tÝch 2 khæ th¬ cuèi cña bµi th¬ “¸nh tr¨ng” - Trăng và con ngời đã gặp nhau trong một giây phút tình cờ. Con ngời không còn muốn trốn chạy vầng trăng, trốn chạy cả bản thân mình đợc nữa. T thế “ngửa mặt lên nhìn mặt” là t thế đối mặt: “mặt” ở đây chính là vầng trăng tròn. Con ngời thấy mặt trăng là thấy đợc ngời bạn tri kỷ ngày nào. Cách viết thật lạ và sâu sắc – dùng những từ không trực tiếp để diễn tả sự xúc động cảm động chợt dâng trào trong lòng anh khi gÆp l¹i vÇng tr¨ng. - Cảm xúc “rng rng”: tâm hồn đang rung động, xao xuyến, gợi nhớ gợi thơng. Nhịp thơ hối hả dâng trào nh tình ngời dào dạt. Niềm hạnh phúc của nhà thơ nh đang đợc sèng l¹i mét giÊc chiªm bao. - Sự xuất hiện đột ngột của vầng trăng làm ùa dậy ở tâm trí nhà thơ bao kỷ niệm quá khứ tốt đẹp khi cuộc sống còn quá nghèo nàn, gian lao. Lúc ấy con ngời với thiên nhiªn tr¨ng lµ tri kû, t×nh nghÜa. Khổ thơ kết lại bài thơ bằng hai vế đối lập mà song song: “Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh … §ñ cho ta giËt m×nh” - ở đây có sự đối lập giữa "tròn vành vạnh" và "kẻ vô tình", giữa cái im lặng của ¸nh tr¨ng víi sù "giËt m×nh" thøc tØnh cña con ngêi. VÇng tr¨ng cã ý nghÜa biÓu tîng sâu sắc. Hình ảnh “vầng trăng tròn vành vạnh”, ngoài nghĩa đen là vẻ đẹp tự nó và mãi mãi vĩnh hằng của cuộc sống còn có nghĩa tợng trng cho vẻ đẹp của nghĩa tình quá khứ, đầy đặn, thuỷ chung, nhân hậu bao dung của thiên nhiên, của cuộc đời, con ngời, nhân dân, đất nớc. - H×nh ¶nh "¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c" cã ý nghÜa nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµ c¶ mçi chóng ta con ngêi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nhng thiªn nhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt. Sù kh«ng vui, sù tr¸ch mãc trong lÆng im cña vầng trăng là sự tự vấn lơng tâm dẫn đến cái "giật mình" ở câu thơ cuối. Cái "giật m×nh" lµ c¶m gi¸c vµ ph¶n x¹ t©m lý cã thËt cña mét ngêi biÕt suy nghÜ, chît nhËn ra sù v« t×nh, b¹c bÏo, sù n«ng næi trong c¸ch sèng cña m×nh. C¸i "giËt m×nh" cña sù ¨n năn, tự trách, tự thấy phải đổi thay trong cách sống. Cái “giật mình” tự nhắc nhở bản thân không bao giờ đợc làm ngời phản bội quá khứ, phản bội thiên nhiên, sùng bái hiÖn t¹i mµ coi rÎ thiªn nhiªn. Thiªn nhiªn thËt nghiªm kh¾c, l¹nh lïng nhng còng thật ân tình, độ lợng bao dung, vầng trăng và thiên nhiên là trờng tồn, bất diệt. Thì ra những bài học sâu sắc về đạo lý làm ngời đâu cứ phải tìm trong sách vở hay từ những khái niệm trừu tợng xa xôi. ánh trăng thật sự đã nh một tấm gơng soi để thấy đợc gơng mặt thực của mình, để tìm lại cái đẹp tinh khôi mà chúng ta tởng đã ngủ ngon trong quªn l·ng. C©u 4: H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ tîng trng cho ®iÒu g×? ý nghÜa kh¸i qu¸t cña bµi th¬ “¸nh tr¨ng”. Gîi ý: a. H×nh ¶nh vÇng tr¨ng trong bµi th¬ tríc hÕt lµ vÇng tr¨ng cña tù nhiªn. Nhng vÇng tr¨ng cßn lµ biÓu tîng cña qu¸ khø ®Çy t×nh c¶m, khi con ngêi trÇn trôi gi÷a thiªn nhiên, hồn nhiên, không so đo, tính toán. Khi đó, tâm hồn con ngời rộng mở, khoáng.

(76) đạt nh sông, nh đồng, nh bể nh rừng. Toàn là những hình ảnh thiên nhiên rộng dãi, hïng vÜ. Nhng khi kh¸ng chiÕn thµnh c«ng th× con ngêi nhèt m×nh vµo cöa kÝnh, buyn - ®inh, sèng riªng cho m×nh, cho c¸i c¸ nh©n nhá bÐ. Bëi thÕ mµ kh«ng gÇn gòi, kh«ng mÆn mµ víi vÇng tr¨ng. Lóc nµy tr¨ng tîng trng cho qu¸ khø ©n t×nh, cho nh÷ng t×nh c¶m lín lao méc m¹c nhng bÊt tö, s¸ng trong m·i m·i. Con ngêi cã thÓ quªn qu¸ khø, nhng qu¸ khø kh«ng bao giê quªn. Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh còng nh quá khứ tơi đẹp không bao giờ mờ phai, không bao giờ khuyết thiếu. Chỉ có những ai mª m¶i víi c¸i riªng míi cã thÓ döng dng. Nhng vÇng tr¨ng Êy bao dung, kh«ng “kÓ chi ngời vô tình”. Chính thái độ lặng im cao thợng ấy càng làm những ai sớm quên qu¸ khø nghÜa t×nh ph¶i giËt m×nh. b. Bµi th¬ “¸nh tr¨ng” lµ t©m sù cña NguyÔn Duy, lµ suy ngÉm cña nhµ th¬ tríc sù đổi thay của hoàn cảnh sống, khi mà con ngời từ chiến tranh trở về cuộc sống hoà bình. Những sông, đồng, biển, rừng là hình ảnh tợng trng, nhng cũng là hình ảnh thật cña nh÷ng ngêi kh¸ng chiÕn. THµnh phè lµ m«i trêng míi, lµ h×nh ¶nh thËt cña nh÷ng ngời kháng chiến không đặt chân tới (trừ các chiến sĩ hoạt động bí mật). Môi trờng míi ???nghØ míi, hoµn c¶nh míi lµm cho con ngêi sèng c¸ch biÖt víi thiªn nhiªn còng cã nghÜa lµ xa dÇn qu¸ khø, l¹nh nh¹t dÇn víi qu¸ khø. ¸nh tr¨ng c¶nh bao hiÖn tợng suy thoái về tình cảm, sẽ dẫn đến suy thoái lối sống, suy thoái đạo đức. Nó nhắc nhở con ngời cần thuỷ chung với quá khứ, với những điều tốt đẹp của quá khứ, đừng (cã míi níi cò). C©u 5: Ph©n tÝch ®o¹t cuèi bµi th¬ “¸nh tr¨ng” Khæ th¬ cuèi cïng lµ n¬i tËp trung nhÊt ý nghÜa – biÓu tîng cña h×nh ¶nh vÇng tr¨ng: Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh KÓ chi ngêi v« t×nh ¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c §ñ cho ta giËt m×nh - Mặc cho con ngời vô tình, “trăng cứ tròn vành vạnh”, đó là vẻ đẹp tự nó và mãi mãi vĩnh hằng. Đó còn là hình ảnh tợng trmg cho vẻ đẹp và những giá trị truyền thèng. - “¸nh tr¨ng im ph¨ng ph¾c” => phÐp nh©n ho¸ khiÕn h×nh ¶nh vÇng tr¨ng hiÖn ra nh mét con ngêi cô thÓ, mét ngêi b¹n, mét nh©n chøng, rÊt nghÜa t×nh nhng còng v« cùng nghiêm khắc đang nhắc nhở con ngời. “ánh trăng im phăng phắc” nhng đủ làm để làm con ngời “giật mình” nhận ra sự vô tình lãng quên quá khứ tốt đẹp, tức là con ngêi ®ang ph¶n béi l¹i chÝnh m×nh. Nã cßn cã ý nh¾c nhë con ngêi nªn tr©n träng, gi÷ gìn vẻ đẹp và những giá trị truyền thống. C©u 6: Ph©n tÝch, so s¸nh h×nh ¶nh “Tr¨ng ” (vÇng tr¨ng, m¶nh tr¨ng, ¸nh trăng…) trong các bài thơ “Đồng chí”, “Đoàn thuyền đánh cá”, “ánh trăng”. Gîi ý: Trăng trong cả ba bài thơ đều là hình ảnh thiên nhiên đẹp, trong sáng, ngời bạn tri kỷ của con ngời trong cuộc sống lao động và chiến đấu, trong sinh hoạt hàng ngày. - Trăng trong “Đồng chí” là biểu tợng của tình đồng chí, gắn bó keo sơn trong cuộc sống chiến đấu gián khổ thời kỳ đầu kháng chiến chống Pháp, biểu tợng của hiện thực và lãng mạn, trở thành nhan đề của cả tập thơ “Đầu súng trăng treo”. - Trăng trong “Đoàn thuyền đánh cá” là cánh buồm chuyên chở và nâng bổng niềm vui hào hứng trong lao động làm chủ tập thể của những ng dân đi đánh cá đêm, vẽ nên bøc tranh s¬n mµi biÓn vµng biÓn b¹c. “C¸i ®u«i em quÉy tr¨ng vµng choÐ §ªm thë sao lïa níc H¹ Long”.

(77) d. Trăng trong “ánh trăng” là vầng trăng tròn vành vạnh, im phăng phắc đột ngột ùa vào phòng buyn-đinh tối om trong đêm hoà bình mất điện ở thành phố Hồ Chí Minh đã khiến nhà thơ giật mình, ân hận, day dứt về suy nghĩ và cách sống hiện tại cña m×nh. ¸nh tr¨ng nh ngêi b¹n th©n nh¾c nhë, lay tÝnh l¬ng t©m cña t¸c gi¶: kh«ng đợc vô ơn với quá khứ, với đồng đội đã hy sinh với thiên nhiên nhân hậu và bao dung. C©u 7: ChÐp thuéc lßng ®o¹n kÕt bµi th¬ “¸nh tr¨ng” cña NguyÔn Duy. H×nh ảnh vầng trăng trong bài thơ có ý nghĩa gì? Từ đó em hiểu gì về chủ đề của bài th¬? (viÕt mét ®o¹n diÔn dÞch kho¶ng 10-12 c©u). Gîi ý: + VÇng tr¨ng trong bµi th¬ lµ mét h×nh ¶nh ®a nghÜa. + VÇng tr¨ng lµ h×nh ¶nh cña thiªn nhiªn hån nhiªn, t¬i m¸t, lµ ngêi b¹n suèt thêi nhá tuæi, råi thêi chiÕn tranh ë rõng. + Vầng trăng là biểu tợng cho quá khứ nghĩa tình, hơn thế trăng còn là vẻ đẹp bình dị, vĩnh hằng của đời sống. - ë khæ th¬ cuèi cïng, tr¨ng tîng trng cho qu¸ khø vÑn nguyªn ch¼ng thÓ phai mê, lµ ngêi b¹n, lµ nh©n chøng nghÜa t×nh mµ nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµ c¶ mçi chóng ta. Con ngêi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nhng thiªn nhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt. 5. Từ đó, em hiểu chủ đề của bài thơ là: Bài thơ là tiếng lòng, là những suy ngẫm thấm thía, nhắc nhở ta về thái độ, tình cảm đối với những năm tháng quá khứ gian lao, nghĩa tình đối với thiên nhiên, đất nớc bình dị, hiền hậu. Bài thơ có ý nghĩa nhắc nhở, củng cố ngời đọc thái độ sống “uống nớc nhớ nguồn”, ân nghĩa thuỷ chung cùng quá khø. 2. Ph©n tÝch t©m sù s©u kÝn cña NguyÔn Duy qua bµi th¬ “¸nh tr¨ng”. a. C¶m nghÜ vÒ vÇng tr¨ng qu¸ khø: Tríc hÕt lµ h×nh ¶nh vÇng tr¨ng t×nh nghÜa, hiÒn hËu, b×nh dÞ g¾n liÒn víi kû niÖm mét thêi nhµ th¬ h»ng g¾n bã. - ¸nh tr¨ng gÇn víi nh÷ng kû niÖm trong s¸ng thêi th¬ Êu t¹i lµng quª. “Håi nhá sèng víi rõng Víi s«ng råi víi biÓn” -> Những “đồng, sông, bể” gọi một vùng không gian quen thuộc của tuổi ấu thơ, có những lúc sung sớng đến hả hê đợc chan hoà, ngụp lặn trong cái mát lành của quê h¬ng nh dßng s÷a ngät. Tr¨ng khi ®so lµ trß ch¬i cña tuæi th¬ cïng víi nh÷ng íc m¬ trong sáng. Con ngời khi đó sống giản dị, thanh cao, chân thật trong sự hoà hợp với thiªn nhiªn trong lµnh, “trÇn trôi víi thiªn nhiªn – hån nhiªn nh c©y cá”. - ¸nh tr¨ng g¾n bã víi nh÷ng kû niÖm kh«ng thÓ nµo quªn cña cuéc chiÕn tranh ¸c liÖt cña ngêi lÝnh trong rõng s©u. “Håi chiÕn tranh ë rõng VÇng tr¨ng thµnh tri kû TrÇn trôi víi thiªn nhiªn Hån nhiªn nh c©y cá Ngì kh«ng bao giê quªn C¸i vÇng tr¨ng t×nh nghÜa”. -> Trăng khi đó là ánh trăng trong đêm tối chiến tranh, là niềm vui bầu bạn của ngời lính trong gian lao của cuộc kháng chiến – vầng trăng tri kỷ. - Bằng nghệ thuật nhân hoá, Nguyễn Duy đã gợi về trong lòng ngời đọc cả một ký ức tuổi thơ, một tình bạn tơi đẹp. Nhân vật trữ tình gắn bó với trăng trong những năm dài kháng chiến. Trăng vẫn thuỷ chung, tình nghĩa. Dẫu rằng cuộc sống nơi đồng bể là khó khăn nhng bằng tình cảm chân thành mộc mạc, cao quý, trăng đến với con ngời không một chút ngần ngại. Trăng với ngời nh hai mà một, đều chung thuỷ sắt son..

(78) b. C¶m nghÜa vÒ vÇng tr¨ng hiÖn t¹i: Sau tuổi thơ và chiến tranh, ngời lính từ giã núi rừng trở về thành phố – nơi đô thị hiện đại. Khi đó mọi chuyện bắt đầu đổi khác: Tõ håi vÒ thµnh phè Quen ¸nh ®iÖn cöa g¬ng VÇng tr¨ng ®i qua ngâ Nh ngời dng qua đờng. - Vầng trăng tri kỷ ngày nào nay đã trở thành “ngời dng”, ngời khách qua đờng xa lạ, còn con ngời đaua còn son sắt thuỷ chung? => Một sự thay đổi phũ phàng khiến ngêi ta kh«ng khái nhãi ®au. T×nh c¶m xa kia nay chia l×a. + Hành động “vội bật tung cử sổ” và cảm giác đột ngột “nhận ra vầng trăng tròn”, cho thÊy quan hÖ gi÷a ngêi vµ tr¨ng kh«ng cßn lµ tri kû, t×nh nghÜa nh xa, v× con ngêi lóc nµy thÊy tr¨ng nh mét vËt chiÕu s¸ng thay thÕ cho ®iÖn s¸ng mµ th«i. - V× sao l¹i cã sù xa l¹, c¸ch biÖt nµy? + Sự thay đổi của hoàn cảnh sống – không gian khác biệt, thời gian cách biệt, ®iÒu kiÖn sèng c¸ch biÖt: Tõ håi vÒ thµnh phè, ngêi lÝnh xa b¾t ®Çu quen sèng víi những tiện nghi hiện đại nh “ánh điện, cửa gơng”. Cuộc sống công nghiệp hoá, hiện đại hoá của điện gơng đã làm át đi sức sống của ánh trăng trong tâm hồn con ngời. Anh lính đã quên đi chính ánh trăng đã đồng cam cộng khổ cùng ngời lính, quên đi tình cảm chân thành, quá khứ cao đẹp nhng đầy tình ngời. + C©u th¬ dng dng – l¹nh lïng – nhøc nhèi, xãt xa miªu t¶ mét ®iÒu g× béi b¹c, nhẫn tâm vẫn thờng xảy ra trong cuộc sống. Có lẽ nào sự biến đổi về kinh tế, về điều kiện sống, tiện nghi lại kéo theo sự thay dạ đổi lòng? (liên hệ: bởi thế mà ca dao mới lªn tiÕng nãi: “ThuyÒn vÒ cã nhí bÕn ch¨ng?”. Tè h÷u, nh©n d©n ViÖt B¾c ë l¹i còng b¨n kho¨n mét t©m tr¹ng Êy khi tiÔn ®a c¸n bé vÒ xu«i. M×nh vÒ thµnh thÞ xa x«i Nhà cao còn thấy núi đồi nữa chăng? Phố đông còn nhớ bản làng Sáng đêm còn nhớ mảnh trăng giữa rừng? => Từ sự xa lạ giữa ngời với trăng ấy, nhà thơ muốn nhắc nhở: đừng để những giá trÞ vËt chÊt ®iÒu khiÓn chóng ta… c. NiÒm suy t cña t¸c gi¶ vµ tÊm lßng cña vÇng tr¨ng Trăng và con ngời đã gặp nhau trong một giây phút tình cờ. Sự đổi thay của con ngêi kh«ng lµm vÇng tr¨ng cau mÆt. VÇng tr¨ng xuÊt hiÖn vÉn mét t×nh c¶m trµn ®Çy, kh«ng m¶y may søt mÎ. “Tr¨ng trßn” lµ mét h×nh ¶nh th¬ kh¸ hay, kh«ng chØ lµ ¸nh tr¨ng trßn mµ cßn lµ t×nh c¶m b¹n bÌ trong tr¨ng vÉn trän vÑn, vÉn chung thuû nh n¨m xa. T thế “ngửa mặt lên nhìn mặt” là t thế đối mặt: “mặt” ở đây chính là vầng trăng tròn. Con ngời thấy mặt trăng là thấy đợc ngời bạn tri kỷ ngày nào. Cách viết thật lạ vµ s©u s¾c! - Từ cái đối mặt trực diện ấy, ánh trăng đã thức dậy những kỷ niệm quá khứ tốt đẹp, đánh thức lại tình cảm bạn bè năm xa, đánh thức lại những gì con ngời đã lãng quªn. - Cảm xúc “rng rng” là biểu thị của một tâm hồn đang rung động, xao xuyến, gợi nhí gîi th¬ng khi gÆp l¹i b¹n tri kû. Ng«n ng÷ b©y giê lµ níc m¾t díi hµng mi. NhÞp thơ hối hả dâng trào nh tình ngời dào dạt. Niềm hạnh phúc của nhà thơ nh đang đợc sèng l¹i mét giÊc chiªm bao. “ánh trăng hiện lên đáng giá biết bao, cao thợng vị tha biết chừng nào: “Tr¨ng cø trßn vµnh v¹nh … §ñ cho ta giËt m×nh”.

(79) - ở đây có sự đối lập giữa "tròn vành vạnh" và "kẻ vô tình”, giữa cái im lặng của ¸nh tr¨ng víi sù "giËt m×nh" thøc tØnh cña con ngêi. + Tr¨ng trßn vµnh v¹nh, tr¨ng im ph¨ng ph¾c kh«ng giËn hên tr¸ch mãc mµ chØ nhìn thôi, một cái nhìn thật sâu nh soi tận đày tìm ngời lính đủ để giật mình nghĩ về cuộc sống hoà bình hôm nay. Họ đã quên mất đi chính mình, quên những gì đẹp đẽ, thiêng liêng nhất của quá khứ để cìm đắm trong một cuộc sống xô bồ, phồn hoa mà ít nhiều sẽ mất đi những gì tốt đẹp nhất của chính mình. + Trăng tròn vành vạnh là hiện diện cho quá khứ đẹp đẽ không thể phai mờ. ánh tr¨ng chÝnh lµ ngêi b¹n nghÜa t×nh mµ nghiªm kh¾c nh¾c nhë nhµ th¬ vµ c¶ mçi chóng ta : con ngêi cã thÓ v« t×nh, cã thÓ l·ng quªn nhng thiªn nhiªn, nghÜa t×nh qu¸ khø th× lu«n trßn ®Çy, bÊt diÖt. - Sù kh«ng vui, sù tr¸ch mãc trong lÆng im cña vÇng tr¨ng lµ sù tù vÊn l¬ng t©m dẫn đến cái "giật mình" ở câu thơ cuối. Cái "giật mình" là cảm giá và phản xạ tâm lý cã thËt cña mét ngêi biÕt suy nghÜ, chît nhËn ra sù v« t×nh, b¹c bÏo, sù n«ng næi trong cách sống của mình. Cái "giật mình" cảu sự ăn năn, tự trách, tự thấy phải đổi thay trong cách sống. Cái “giật mình” tự nhắc nhở bản thân không bao giờ đợc làm ngời ph¶n béi qu¸ khø, ph¶n béi thiªn nhiªn, sïng b¸i hiÖn t¹i mµ coi rÎ thiªn nhiªn. C©u thơ thầm nhắc nhở chính mình và cũng đồng thời nhắc nhở chúng ta, những ngời đang sống trong hoà bình, hởng những tiện nghi hiện đại, đừng bao giờ quên công sức đấu tranh c¸ch m¹ng cña biÕt bao ngêi ®i tríc.. Con cß ChÕ lan viªn I. Con cßn bÕ trªn tay Con cha biÕt con cß Nhng trong lêi mÑ h¸t Cã c¸nh cß ®ang bay Con cß bay la.

(80) Con cß bay l¶ Con cß cæng phñ Con cß §ång §¨ng… Cß mét m×nh, cß ph¶i kiÕm lÊy ¨n Con cã mÑ, con ch¬i råi l¹i ngñ “Con cò ăn đêm Con cß xa tæ, Cß gÆp cµnh mÒm Cß sî x¸o m¨ng…" Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng Trong lêi ru cña mÑ thÊm h¬i xu©n Con cha biÕt con cß, con v¹c Con cha biÕt nh÷ng cµnh mÒm mÑ h¸t S÷a mÑ nhiÒu, con ngñ ch¼ng ph©n v©n. II. Ngñ yªn! Ngñ yªn! Ngñ yªn ! Cho cò trắng đến làm quen Cò đứng ở quanh nôi Råi cß vµo trong tæ Con ngñ yªn th× cß còng ngñ Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi Mai kh«n lín, con theo cß ®i häc Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân Lín lªn! Lín lªn! Lín lªn Con lµm g×? Con lµm thi sü C¸nh cß tr¾ng l¹i bay hoµi kh«ng nghØ Tríc hiªn nhµ Vµ trong h¬i m¸t c©u v¨n… III. Dï ë gÇn con Dï ë xa con Lªn rõng xuèng bÓ Cß sÏ t×m con Con ®i lín vÉn lµ con cña mÑ Đi hết đòi lòng mẹ vẫn theo con µ ¬i! Mét con cß th«i Con cß mÑ h¸t Cũng là cuộc đời Vç c¸nh qua n«i Ngñ ®i ! Ngñ ®i! Cho c¸nh cß c¸nh v¹c Cho c¶ s¾c trêi §Õn h¸t. I. T¸c gi¶: - ChÕ Lan Viªn (1920-1989) tªn khai sinh lµ Phan Ngäc Hoan, quª ë huyÖn Cam Lé, tØnh Qu¶ng TrÞ, nhng lín lªn ë B×nh §Þnh. - Trớc Cách mạng tháng Tám, 1945, Chế Lan Viên đã nổi tiếng trong phong trào Th¬ míi víi tËp “§iªu tµn” (1937). Víi h¬n 50 n¨m s¸ng t¸c, cã nhiÒu t×m tßi ë.

(81) những tập thơ gây đợc tiếng vang trong công chúa, Chế Lan Viên là một trong những tên tuổi hàng đầu của nền thơ hiện đại Việt Nam thế kỷ XX. - Năm 1996, ông đợc Nhà nớc truy tặng giải thởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuËt. II. T¸c phÈm: 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Bµi th¬ “Con cß” s¸ng t¸c n¨m 1962, in trong tËp “Hoa ngµy thêng - Chim b¸o b·o” (1967) cña ChÕ Lan Viªn. 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt: * Gi¸ trÞ néi dung: Khai th¸c h×nh tîng con cß trong nh÷ng c©u h¸t ru, bµi th¬ “Con cß” cña ChÕ Lan Viên ngợi ca tình mẹ và ý nghĩa của lời ru trong cuộc đời mỗi con ngời. * Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: Bài thơ thành công trong việc vận dụng sáng tạo ca dao, có những câu thơ đúc kết đợc những suy nghĩ sâu xa. 3. T×m hiÓu m¹ch c¶m xóc tr÷ t×nh vµ bè côc cña bµi th¬ * Mạch cảm xúc trữ tình: đợc phát triển theo ý nghĩa biểu tợng của hình ảnh con cß, b¾t ®Çu tõ h×nh ¶nh con cß trong ca dao theo lêi ru cña mÑ ®i vµo tiÒm thøc trÎ th¬, rồi đến hình ảnh con cò mang ý nghĩa biểu tợng cho sự nâng niu chăm chút của mẹ dành cho con suốt cuộc đời, và cuối cùng là những cảm nhận sâu sắc về tình mẫu tử vµ ý nghÜa lêi ru qua h×nh ¶nh con cß. * Bè côc: 3 phÇn. Khổ I - hình ảnh con cò qua lời ru đến với mỗi con ngời thuở thơ ấu, con cò là biểu tợng cho cuộc đời lam lũ của mẹ. Khæ II - h×nh ¶nh con cß ®i vµo tiÒm thøc tuæi th¬ trë nªn gÇn gòi vµ sÏ theo con trong suốt chặng đờng đời. Khæ III - tõ h×nh ¶nh con cß suy nghÜ vÒ lêi ru vµ lßng mÑ, con cß lµ biÓu t îng cho tÊm lßng yªu con cña mÑ. B. Ph©n tÝch bµi th¬ 1. ý nghĩa biểu tợng của hình tợng con cò đợc bổ sung, biến đổi nh thế nào qua c¸c ®o¹n th¬? ý nghÜa biÓu tîng cña h×nh ¶nh con cß: Hình tợng con cò bao quát toàn bộ bài thơ đợc khai thác từ trong ca dao truyền thống và đợc tác giả phát triển, xây dựng thành ý nghĩa biểu tợng cho tấm lòng ngời mẹ, và ý nghĩa của lời hát ru trong cuộc đời mỗi con ngời. a. Hình ảnh con cò qua những lời ru hát đầu đến với tuổi ấu thơ: Khæ I – lµ h×nh ¶nh cña nh÷ng ngêi phô n÷ n«ng d©n vÊt v¶, cùc nhäc nhng giµu đức hy sinh ??????????và những câu ca dao dùng làm lời hát ru. Con cß bay l¶ bay la Bay từ Cổng phủ bay ra cánh đồng Con cß bay l¶ bay la Bay tõ cöa phñ bay vÒ §ång §¨ng… Đây là những cánh cò bay lả bay la dọc theo chiều dài của những cánh đồng lúa xanh tÝt t¾p, bay vÒ nh÷ng m¸i nhµ tranh b×nh yªn. H×nh ¶nh con cß gîi cuéc sèng xa cũ từ làng quê đến phố xá, thong thả, bình yên, ít biến động. Cuộc sống ấy là quê hơng thân yêu với cánh cò trải rộng. Hình ảnh con cò là nét rất riêng, rất duyên dáng, dịu dàng, đặc trng cho làng quê Việt Nam. Con cò ấy phải chăng là hồn của quê hơng, mà mẹ gửi vào giấc ngủ của đứa con. - Hình ảnh con cò trong lời ru cảu mẹ còn là “Con cò ăn đêm, con cò xa tổ, cò gặp cµnh mÒm, cß sî x¸o m¨ng”. §ã lµ h×nh ¶nh c¸nh cß vÊt v¶, lam lò trong ca dao: Con cò mà đi ăn đêm §Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao ¤ng ¬i «ng vít t«i nao.

(82) T«i cã lßng nµo «ng h·y x¸o m¨ng Hay C¸i cß lÆn léi bê s«ng G¸nh g¹o nu«i chång tiÕng khãc nØ non. §ã lµ c¸nh cß tÇn to¶, lµ h×nh ¶nh cña ngêi mÑ, ngêi phô n÷ nhäc nh»n, vÊt v¶, lÆn léi kiÕm sèng nu«i chång, nu«i con. §©y kh«ng cßn lµ con cß tr¾ng b×nh yªn v« t lù mà đã trở thành biểu tợng của những ngời nông dân vất vả, cực chẳng đã, thậm chí cßn vÊt v¶ h¬n khi cß gÆp cµnh mÒm. - Qua những lời ru của mẹ, hình ảnh con cò đến với tâm hồn tuổi thơ ấu một cách vô t. Đây chính là sự khởi đầu của con đờng đi vào thế giới tâm hồn mỗi con ngời, của những lời ru, lời ca dao dân ca, qua đso là cả điệu hồn dân tộc. ở tuổi ấu thơ, đứa trẻ cha thÓ hiÓu vµ cha cÇn hiÓu néi dung ý nghÜa cña nh÷ng lêi ru nµy “Con cha biÕt con cò con vạc. Con cha biết những cành mềm mẹ hát”. Chúng chỉ cần đợc vỗ về trong âm điệu ngọt ngào, dịu dàng của lời ru để đón nhận bằng trực giác vô thức tình yêu vô bê bÕn vµ sù che chë cña ngêi mÑ: “S÷a mÑ nhiÒu con ngñ ch¼ng ph©n v©n”. - Nhịp 2 và vẫn đóng mở ngân vang, xen kẽ nhau trong từng dòng thơ kết hợp với biện pháp tu từ nhân hoá và so sánh đã tạp nên vẻ đẹp cho câu thơ, làm cho ý thơ thªm s©u s¾c. §o¹n th¬ khÐp l¹i b»ng h×nh ¶nh thanh b×nh cña cuéc sèng, b»ng giÊc ngñ say nång cña trÎ th¬. b. H×nh ¶nh con cß ®i vµo trong t©m hån trÎ th¬ cïng víi ©m ®iÖu ngät ngµo, dÞu dàng của lời ru trở nên gần gũi và sẽ theo con trong suốt chặng đờng đời: - Từ lời ru của mẹ, con cò bớc ra làm quen với đứa con bé bỏng. Thế rồi cò trở thµnh ngêi b¹n th©n thiÕt, gÇn gòi. + Khi còn ở trong nôi “Con ngủ yên thì cò cùng ngủ. Cánh của cò hai đứa đắp chung đôi”. + Khi con ®i häc “Mai kh«n lín con theo cß ®i häc. C¸nh tr¾ng cß bay theo gãt đôi chân”. + Và khi con đã trởng thành “Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ. Trớc hiên nhµ, vµ trong h¬i m¸t c©u v¨n”. - Nh vậy, con cò đã trở thành ngời bạn đồng hành thân thiết hơn bất cứ ngời bạn nµo. C¸nh cß kh«ng mÖt mái bay qua mäi kh«ng gian vµ thêi gian, lu«n ë bªn con tõ trong n«i, tõ m¸i trêng, tõ hiªn nhµ, tõ c©u v¨n. C¸nh cß Êy dêng nh tung tay theo tõng íc m¬, khao kh¸t cña con. Nh vËy, h×nh ¶nh con cß lµ biÓu tîng vÒ lßng mÑ, lµ sù dìu dắt, nâng đỡ dịu dàng, bền bỉ của mẹ và mẹ mong cho con có tâm hồn yêu quê h ơng. c. H×nh ¶nh con cßn lµ biÓu tîng cho tÊm lßng yªu con cña ngêi mÑ, theo con suèt cuộc đời: - Từ sự thấu hiểu tấm lòng ngời mẹ, nhà thơ đã khái quát một quy luật tình cảm có ý nghĩa sâu sắc và bền vững: “Con dù đã lớn vẫn là con của mẹ. Đi hết đời lòng mẹ vÉn theo con”. C©u th¬ giµu chÊt trÝ tuÖ, triÕt lý. TriÕt lý cña tr¸i tim. §iÖp tõ “dï”, “vẫn” đã khẳng định tình mẫu tử là bền chặt, sắt son. Có gì cao hơn núi, có gì sâu hơn biÓn, vµ cã g× bao la b»ng lßng mÑ yªu con. - Phần cuối bài thơ trở lại với âm hởng lời ru và đúc kết hình tợng con cò trong những lời ru ấy “Một con cò thôi. Con cò mẹ hát. Cũng là cuộc đời. Vỗ cánh qua n«i”. §óng vËy, chØ mét con cß trong lêi ru cña mÑ th«i mµ Èn chøa bao bµi häc, bao ý nghĩa về cuộc đời. Bài học ấy, ý nghĩa ấy đến với con thật nhẹ nhàng sâu lắng, qua âm điệu thiết tha của những lời ru. Không có lời ru, cuộc đời con thiệt thòi, nghèo nàn biÕt mÊy. II. NhËn xÐt vÒ thÓ th¬, nhÞp ®iÖu, giäng ®iÖu cña bµi th¬. C¸c yÕu tè Êy cã t¸c dông nh thÕ nµo trong viÖc thÓ hiÖn t tëng, c¶m xóc cña bµi th¬? NghÖ thuËt cña bµi th¬:.

(83) - Thể thơ tự do nhiều câu mang dáng dấp của thể thơ 8 chữ nên cảm xúc đợc thể hiÖn mét c¸ch linh ho¹t. - CÊu tróc c¸c ®o¹n thêng b¾t ®Çu b»ng nh÷ng c©u th¬ ng¾n, nhiÒu chç cã cÊu tróc gièng nhau, cã chç cÊu tróc lÆp l¹i hoµn toµn gîi ©m ®iÖu cña lêi ru. - Giọng điệu suy ngẫm có cả tính triết lý làm cho bài thơ không chỉ cuốn ngời đọc vµo ®iÖu ru ªm ¸i, mµ híng nhiÒu h¬n vµo sù suy ngÉm, ph¸t hiÖn. - S¸ng t¹o h×nh ¶nh thiªn vÒ ý nghÜa biÓu tîng nhng còng rÊt gÇn gòi, quen thuéc mà vẫn có khả năng hàm chứa ý nghĩa mới. Hình ảnh con cò đợc phát triển, mở rộng qua mỗi khổ nhng vẫn giữ đợc tính liên kết, thống nhất. - Bài thơ thành công trong việc vận dụng sáng tạo ca dao, có những câu thơ đúc kết đợc những suy nghĩ sâu xa. III. §èi chiÕu hai bµi th¬ “Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn l ng mÑ” cña NguyÔn Khoa §iÒm vµ bµi th¬ “Con cß” cña ChÕ Lan Viªn, chØ ra c¸ch vËn dông lêi ru ë mçi bµi th¬? - Bµi “Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ” t¸c gi¶ NguyÔn Khoa §iÒm võa trß chuyÖn víi em bÐ víi giäng ®iÖu gÇn nh lêi ru, l¹i cã nh÷ng lêi ru trùc tiÕp tõ ngêi mÑ. Khóc h¸t ru ë bµi th¬ Êy biÓu hiÖn sù thèng nhÊt gi÷a t×nh yªu con víi t×nh yªu cách mạng, với lòng yêu nớc và ý chí chiến đấu. - Bµi th¬ “Con cß” t¸c gi¶ ChÕ Lan Viªn gîi l¹i ®iÖu h¸t ru trong ca dao -> ca ngîi tình mẹ và ý nghĩa của lời ru đối với đời sống mỗi con ngời. * Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬. 1. ChÐp chÝnh x¸c ®o¹n th¬ thø 3 cña bµi th¬ “Con cß ”. Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n th¬ : « Dï ë gÇn con…theo con”. Gîi ý: - Đến đoạn 3: nhịp thơ thay đổi nh dồn dập hẳn lên trong những câu thơ ngắn giống nh lời dặn dò của mẹ, hình ảnh con cò trong đoạn thơ nh đợc nhấn mạnh ở ý nghĩa biểu tợng cho tấm lòng ngời mẹ lúc nào cũng ở bên con suốt cuộc đời. - Lêi dÆn gi¶n dÞ méc m¹c mµ hµm nghÜa s©u xa. Díi h×nh thøc th¬ tù do, nhµ th¬ nh dựng lên cả một bầu trời yêu thơng bao la mà đặc điểm của nó là không gian và thời gian không giới hạn. Lên rừng – xuống biển – hai chiều không gian gợi ấn tợng về những khó khăn của cuộc đời. Không gian nghệ thuật ấy của bài thơ cũng góp phần biểu hiện sự phát triển của tứ thơ, của tình cảm và hành động của nhân vật trữ tình. Từ không gian có giới hạn ngày càng rộng dần thêm đến một không gian tâm tởng vừa bao la vừa sâu thẳm nh chính lời ru hát lên từ trái tim của mẹ: Con dï lín vÉn lµ con cña mÑ Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con Tấm lòng ngời mẹ muôn đời vẫn vậy, vợt ra ngoài mọi khoảng cách không gian, thời gian. Đó là quy luật bất biến và vĩnh hằng của mọi tấm lòng ngời mẹ trên đời mà nhà thơ đã khái quát, đúc kết trong câu thơ đậm chất suy tởng và triết lý. Sự lặp lại liªn tôc cña nh÷ng tõ ng÷ “dï gÇn con, dï xa con” nh l¸y ®i l¸y l¹i c¶m xóc th¬ng yªu ®ang trµo d©ng trong t©m hån mÑ. T×nh yªu th¬ng cña mÑ lu«n “vÉn”, “sÏ”, “m·i” bªn con cho dù con lớn lên, đi xa, trởng thành trong đời, cho dù có thể một ngày nào đó mẹ không còn có mặt trên đời. C©u 2: Em cã biÕt c©u th¬, v¨n nµo nãi vÒ mÑ n÷a kh«ng? H·y chÐp l¹i 2 c©u mµ em thÝch (ghi râ trÝch ë ®©u). Con là mầm đất tơi thơm §«i tay mÑ bÕ, mÑ bång Nh con sãng chê nÆng dßng phï sa (H¸t ru – Vò QuÇn Ph¬ng) C©u 3 : Ph©n tÝch hai c©u th¬:.

(84) Con dï lµn vÉn lµ con cña mÑ Đi hết đời lòng mẹ vẫn theo con. Gîi ý: - Giíi thiÖu bµi th¬, h×nh tîng con cß. - Hai c©u th¬ ë cuèi ®o¹n 2 lµ lêi cña mÑ nãi víi con – cß con. - Trong suy nghÜ vµ quan niÖm cña ngêi mÑ, díi c¸i nh×n cña mÑ, con dï lín kh«n, dù trởng thành đến đâu, nhiều tuổi đến đâu, làm gì, thành đạt đến đâu chăng nữa, con vẫn là con của mẹ, con vẫn rất đáng yêu, đáng thơng, vẫn cần chở che, vẫn là niềm tự hµo, niÒm tin vµ hy väng cña mÑ. - Dù mẹ có phải xa con, lâu, rất lâu, thậm chí suốt đời, không lúc nào lòng mẹ kh«ng ë bªn con. -> Từ việc hiểu biết tấm lòng ngời mẹ, nhà thơ đã khái quát một quy luật tình cảm mang tính vĩnh hằng: tình mẹ, tình mẫu tử bền vững, rộng lớn, sâu sắc. Qua đó ngợi ca t×nh c¶m v« biªn, thiªng liªng cña ngêi mÑ. C©u 4: §äc hai c©u th¬ sau: “Cß mét m×nh cß ph¶i kiÕm lÊy ¨n. Con cã mÑ con ch¬i råi l¹i ngñ”. a. Hai câu thơ trên là lời của ai nói với ai, nhằm mục đích gì? (lời của mẹ nói với con để bày tỏ tình thơng con) Quan hÖ ý nghÜa chñ yÕu trong hai c©u th¬ lµ quan hÖ nµo? (Quan hệ đối lập) b. ý nghÜa nµo to¸t lªn tõ hai c©u th¬ trªn. (H¹nh phóc cña con khi cã mÑ). C©u 5: H×nh ¶nh trong c©u th¬: “Con ngñ yªn th× cß còng ngñ. C¸nh cña cßn hai đéa đắp chung đôi” đẹp và hay nh thế nào? => Hình ảnh thơ đẹp, lãng mạn, bay bổng. Lời ru của mẹ đa con vào giấc ngủ, trong mơ con vẫn thấy hình ảnh con cò. Con có giấc mơ đẹp. Lời ru của mẹ đã nâng đỡ tâm hồn con. Cánh cò trở thành một hình ảnh ẩn dụ giầu ý nghĩa.. Mïa xu©n nho nhá Thanh H¶i Mäc gi÷a dßng s«ng xanh Ta lµm con chim hãt Mét b«ng hoa tÝm biÕc Ta lµm mét nhµnh hoa ¤i con chim chiÒn chiÖn Ta nhËp vµo hoµ ca Hãt chi mµ vang trêi Mét nèt trÇm xao xuyÕn. Tõng giät long lanh r¬i T«i ®a tay t«i høng. Mét mïa xu©n nho nhá.

(85) Mïa xu©n ngêi cÇm sóng Léc gi¾t ®Çy quanh lng Mùa xuân ngời ra đồng Léc tr¶i dµi n¬ng m¹ TÊt c¶ nh hèi h¶ Têt c¶ nh x«n xao…. Lặng lẽ dâng cho đời Dï lµ tuæi hai m¬i Dï lµ khi tãc b¹c. Mïa xu©n – ta xin h¸t Khóc Nam ai, Nam b×nh Níc non ngµn dÆm m×nh Níc non ngµn dÆm t×nh Nhịp phách tiền đất Huế.. §Êt níc bèn ngh×n n¨m Vêt v¶ vµ gian lao §Êt níc nh v× sao Cø ®i lªn phÝa tríc. A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: - Thanh H¶i (1930-1980) tªn khai sinh lµ Ph¹m b¸ Ngo·n, quª ë huyÖn Phong §iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ. - Ông hoạt động văn nghệ từ cuối những năm kháng chiến chống Pháp. Trong thời kỳ chống Mỹ cứu nớc, Thanh Hải ở lại quê hơng hoạt động và là một trong những cây bót cã c«ng x©y dùng nÒn v¨n häc C¸ch m¹ng ë miÒn Nam tõ nh÷ng ngµy ®Çu. II. T¸c phÈm: 1. Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ đợc viết vào tháng 11/1980, không bao lâu trớc khi nhà thơ qua đời, thể hiện niềm yêu mến cuộc sống đất n ớc thiết tha và ớc nguyện của t¸c gi¶. 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt: - Nội dung: bài thơ là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nớc, với cuộc đời, thể hiện ớc nguyện chân thành của nhà thơ đợc cống hiến cho đất nớc, góp một “mïa xu©n nho nhá” cña m×nh vµo mïa xu©n lín cña d©n téc. - NghÖ thuËt: bµi th¬ theo thÓ n¨m tiÕng, cã nh¹c ®iÖu trong s¸ng, tha thiÕt, gÇn gũi với dân ca, nhiều hình ảnh đẹp, giản dị gợi cảm, so sánh ẩn dụ và sáng tạo. 3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc: * Mạch cảm xúc: đợc khơi nguồn, nảy nở từ sức sống, vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, mở rộng ra với mùa xuân đất n ớc, cách mạng. Cảm xúc lắng đọng dần vào suy t và ớc nguyện: nhà thơ muốn nhập vào bản hoà ca vĩ đại của cuộc đời bằng một nốt trÇm xao xuyÕn cña riªng m×nh, gãp vµo mïa xu©n chung lín lao “mét mïa xu©n nho nhỏ”. Bài thơ khép lại với những cảm xúc thiết tha, tự hào về quê hơng, đất nớc qua ®iÖu d©n ca xø HuÕ. * Bè côc: Gåm 4 phÇn: - Khổ 1: Cảm xúc trớc mùa xuân thiên nhiên, đất trời - Khổ 2+3: Cảm xúc về mùa xuân của đất nớc - Khổ 4+5: Suy nghĩ và ớc nguyện của tác giả trớc mùa xuân đất nớc. - Khổ cuối: Lời ngợi ca quê hơng, đất nớc qua điệu dân ca xứ Huế. 4. Tªn bµi th¬: - “Mùa xuân nho nhỏ” là một sáng tác độc đáo, một phát hiện mới mẻ của nhà thơ. - Hình ảnh “Mùa xuân nho nhỏ” là biểu tợng cho những gì tinh tuý, đẹp đẽ nhất của sự sống và cuộc đời mỗi con ngời. - ThÓ hiÖn quan ®iÓm vÒ sù thèng nhÊt gi÷a c¸i riªng víi c¸i chung, gi÷a c¸ nh©n và cộng đồng. - Thể hiện nguyện ớc của nhà thơ muốn làm một mùa xuân, nghĩa là sống đẹp, sèng víi tÊt c¶ søc sèng t¬i trÎ cña m×nh nhng rÊt khiªm nhêng lµ mét mïa xu©n nhá góp vào mùa xuân lớn của thiên nhiên, đất nớc, của cuộc đời chung và khát vọng sống chân thành, cao đẹp của nhà thơ. Đó cũng chính là chủ đề của bài thơ mà nhà thơ muèn göi g¾m..

(86) B. Ph©n tÝch bµi th¬: 1. C¶m xóc cña nhµ th¬ tríc mïa xu©n cña thiªn nhiªn (6 c©u ®Çu): - Bức tranh mùa xuân thiên nhiên trong 6 câu thơ đầu đợc vẽ bằng vài nét phác hoạ nhng rất đặc sắc. - Kh«ng gian cao réng cña bÇu trêi, réng dµi cña dßng s«ng, mµu s¾c hµi hoµ cña bông hoa tím biếc và dòng sông xanh - đặc trng của xứ Huế. - Rén r·, t¬i vui víi ©m thanh tiÕng chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi, tiÕng chim trong anhs áng xuân lan toả khắp bầu trời nh đọng thành “từng giọt long lanh rơi”. - Cảm xúc của tác giả trớc mùa xuân đất trời thể hiện qua cái nhìn trìu mến với c¶nh vËt, trong nh÷ng lêi béc lé trùc tiÕp nh lêi trß chuyÖn víi thiªn nhiªn “¬i, hãt chi… mà…”. Đặc biệt cảm xúc của nhà thơ đợc thể hiện trong một động tác trữ tình đón trân trọng vừa tha thiết trìu mến với mùa xuân: đa tay hứng lấy từng giọt long lanh cña tiÕng chim chiÒn chiÖn. “Tõng giät long lanh r¬i T«i ®a tay t«i høng”. - Cã thÓ hiÓu c©u th¬ theo nhiÒu c¸ch kh¸c nhau. Tríc hÕt, “giät long lanh” lµ nh÷ng giät ma mïa xu©n, giät s¬ng mïa xu©n, trong s¸ng, r¬i xuèng tõng nhµnh c©y, kÏ l¸ nh nh÷ng h¹t ngäc. - ở đây, giọt long lanh cũng có thể đợc hiểu theo nghĩa ẩn dụng chuyển đổi cảm gi¸c. TiÕng chim tõ chç lµ ©m thanh (c¶m nhËn b»ng thÝnh gi¸c) chuyÓn thµnh tõng giät (h×nh vµ khèi, c¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c), tõng giät Êy l¹i long lanh ¸nh s¸ng vµ mµu s¾c, cã thÓ c¶m nhËn b»ng xóc gi¸c “T«i ®a tay t«i høng”. Dï hiÓu theo c¸ch nµo thì hai câu thơ vẫn thể hiện cảm xúc say sa, ngây ngất của tác giả trớc cảnh đất trời xứ Huế vào xuân, thể hiện mong muốn hoá vào thiên nhiên đất trời trong tâm tởng giữa mùa đông giá lạnh khiến ta vô cùng khâm phục. II. Cảm xúc của nhà thơ trớc mùa xuân của đất nớc (10 câu tiếp) - Hình ảnh lộc xuân theo ngời ra tràn theo ngời ra đồng làm đẹp ý thơ với cuộc sống lao động và chiến đấu, xây dựng và bảo vệ, 2 nhiệm vụ không thể tách rời. Họ đã đem mùa xuân đến mọi nơi trên đất nớc. “Mïa xu©n ngêi cÇm sóng Léc gi¾t ®Çy quanh lng Mùa xuân ngời ra đồng Léc tr¶i dµi n¬ng m¹” + “Mùa xuân ngời cầm súng. Lộc giắt đầy trên lng”: liên tởng đến những ngời chiÕn sü ra trËn mµ trªn vai, trªn l ng hä cã cµnh l¸ nguþ trang. Nh÷ng cµnh l¸ Êy mang léc biÕc, chåi non, mang theo mïa xu©n cña thiªn nhiªn, c©y cá. Tõ “léc” cßn làm cho ngời ta liên tởng đến hình ảnh ngời lính khi ra trận, mang theo sức sống của cả dân tộc. Chính màu xanh sức sống đó đã tiếp cho ngời lính có thêm sức mạnh, ý chí để họ vơn xa ra phía trớc tiêu diệt quân thù. + “Mùa xuân ngời ra đồng. Lộc trải dài nơng mạ”: nói về những ngời lao động, những ngời ơm mầm cho sự sống, ơm những hạt mầm non trên những cánh đồng quê hơng, từ “lộc” cho ta nghĩ tới những cánh đồng trải dài mênh mông với những chồi non míi nhó lªn xanh mít tõ nh÷ng h¹t thãc gièng ®Çu mïa xu©n. Tõ “léc” cßn mang sức sống, sức mạnh của con ng ời. Có thể nói, chính con ng ời đã tạo nên sức sống của mùa xuân thiên nhiên, đất nớc. + “Tất cả nh hối hả. Tất cả nh xôn xao". Nhà thơ Thanh Hải đã cảm nhận mùa xuân đất nớc bằng hai từ láy gợi cảm “hối hả” là vội vã, khẩn trơng, liên tục không dõng l¹i. “X«n xao” khiÕn ta nghÜ tíi nh÷ng ©m thanh liªn tiÕp väng vÒ, hoµ lÉn víi nhau xao động. Đây chính là tâm trạng tác giả, là cái náo nức trong tâm hồn. Tiếng lòng của tác giả nh reo vui náo nức trớc tinh thần lao động khẩn trơng của con ngời. Mùa xuân đất nớc đợc làm nên từ cái hối hả ấy. Sức sống của đất nớc, của dân tộc,.

(87) cũng đợc tạo nên từ sự hối hả, náo nức của ngời cầm súng, ngời ra đồng. Nh vậy, hình ảnh mùa xuân đất nớc đã đơcn mở rộng dần. Đầu tiên, nó chỉ gói gọn trên đôi vai, tấm lng của ngời ra trận, đã đợc mở rộng thành một cánh đồng bao la. - Nhà thơ tin tởng, tự hào về tơng lai tơi sáng của đất nớc cho dù trớc mắt còn nhiều vất vả, khó khăn. Và đất nớc đợc hình dung bằng một hình ảnh so sánh thật đẹp mang nhiÒu ý nghÜa : "§Êt níc bèn ngh×n n¨m VÊt v¶ vµ gian lao §Êt níc nh v× sao Cø ®i lªn phÝa tríc”. Sao là một nguồn sáng lấp lánh, là vẻ đẹp vĩnh hằng vợt qua mọi không gian và thời gian. Sao cũng là hình ảnh rạng ngời trên lá cờ Tổ quốc. Qua đó, tác giả Thanh Hải bộc lộ niềm tự hào về một đất n ớc Việt Nam anh hùng và giàu đẹp . Đất nớc mãi trêng tån, vÜnh cöu cïng vò trô, kh«ng bao giê mÊt ®i vµ kh«ng mét thÕ lùc nµo ng¨n cản đợc, nhất định đất nớc cũng sẽ toả sáng nh những vì sao trong hành trình đi đến tơng lai rực rỡ, đi đến bến bờ hạnh phúc. Đó là chí quyết tâm, niềm tin sắt đá, niềm tự hào lạc quan của cả dân tộc. ở câu thơ thứ hai, phụ từ “cứ” kết hợp với động từ “đi lên” thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía tr ớc, vợt qua mọi khó khăn, cảm xúc của nhà thơ là cảm xúc lạc quan, tin tởng, ngợi ca sức sống của quê hơng đất níc, cña d©n téc khi mïa xu©n vÒ. III. íc nguyÖn cña nhµ th¬ (8 c©u tiÕp) - Muốn làm những việc hữu ích dâng hiến cho đời bày tỏ qua những hình ảnh tự nhiên, giản dị và đẹp. Đẹp và tự nhiên và giàu ý nghĩa vì nhà thơ đã lấy cái đẹp tinh tuý của thiên nhiên để diễn tả vẻ đẹp của tâm hồn: “Ta lµm con chim hãt Ta lµm mét nhµnh hoa Ta nhËp vµo hoµ ca Mét nèt trÇm xao xuyÕn". - Lµm "con chim hãt" gi÷a mu«n ngµn tiÕng chim v« t cèng hiÕn tiÕng hãt vui, lµm "một cành hoa" giữa vờn hoa xuân rực rỡ vô t cống hiến hơng sắc cho đời, làm "một nèt trÇm" gi÷a b¶n hoµ tÊu mu«n ®iÖu, lµm "mét mïa xu©n nho nhá" gãp vµo mïa xuân lớn của đất nớc, của cuộc đời chung. ở phần đầu bài thơ, tác giả đã phác hoạ h×nh ¶nh mïa xu©n b»ng c¸c chi tiÕt b«ng hoa vµ tiÕng chim hãt. CÊu tø lÆp ®i lÆp l¹i nh vậy tạo ra sự đối ứng chặt chẽ. Hình ảnh chọn lọc ấy trở lại đã mang một ý nghĩa mới: niềm mong muốn đợc sống có ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên. - Điệp từ "ta" nh một lời khẳng định. Nó không chỉ là lời tâm niệm thiết tha, chân thành của nhà thơ mà nó còn đề cập đến một vấn đề lớn là khát vọng chung của nhiều ngêi. "Mét mïa xu©n nho nhá Lặng lẽ dâng cho đời Dï lµ tuæi hai m¬i Dï lµ khi tãc b¹c” - ớc nguyện hoá thân đso vô cùng cháy bỏng, nhng đợc tác giả âm thầm “lặng lẽ dâng cho đời”. “Nho nhỏ”, “lặng lẽ” là cách nói khiêm tốn, chân thành mà giản dị, là cách sống cao đẹp. Tác giả muốn mỗi ngời là một mùa xuân nhỏ hoà vào cuộc sống, là ớc nguyện sống có ích, đợc cống hiến cho đời nh Tố Hữu đã viết trong “Một khúc ca xu©n”. “NÕu lµ con chim, chiÕc l¸ Th× con chim ph¶i hãt, chiÕc l¸ ph¶i xanh LÏ nµo vay mµ kh«ng cã tr¶ Sèng lµ cho, ®©u chØ nhËn riªng m×nh”.

(88) - “Mïa xu©n nho nhá” lµ mét Èn dô ®Çy s¸ng t¹o, còng lµ c¸ch thÓ hiÖn thiÕt tha, cảm động. Nó đã khắc sâu ý tởng: “Mỗi cuộc đời đã hoá núi sông ta” (Nguyễn Khoa Điềm). Đó không phải mong muốn trong một lúc mà là cả một cuộc đời “Dù là tuổi hai m¬i. Dï lµ khi tãc b¹c”. - Điệp từ “Dù là” khiến âm điệu câu thơ tha thiết, sâu lắng, ý thơ đợc nhấn mạnh làm cho ngời đọc không chỉ xúc động trớc một giọng thơ ấm áp, mà còn xúc động trớc lời tâm sự thiết tha của một con ngời đã từng trải qua 2 cuộc kháng chiến, đã cống hiến trọn cuộc đời và sự nghiệp cho cách mạng vẫn tha thiết đợc sống đẹp, sống có ích với tất cả sức sống tơi trẻ của mình cho cuộc đời chung. - Bài thơ đợc viết một tháng trớc khi nhà thơ trở về với cát bụi nhng không gợi chút b¨n kho¨n vÒ bÖnh tËt, nh÷ng suy nghÜ riªng t cho b¶n th©n mµ chØ “lÆng lÏ ch¸y báng một khát khao đợc dâng hiến”. IV. Lời ngợi ca quê hơng, đất nớc qua điệu dân ca xứ Huế (Khổ cuối) Nh một nhịp láy lại của khúc dân ca dịu dàng, đằm thắm tăng giá trị biểu hiện của c¸c khæ th¬ trªn ®em l¹i thi vÞ HuÕ tr×u mÕn tha thiÕt. “Mïa xu©n - ta xin h¸t Khóc Nam ai, Nam b×nh Níc non ngµn dÆm m×nh Níc non ngµn dÆm t×nh Nhịp phác tiền đất Huế". - Bµi th¬ khÐp l¹i trong ©m ®iÖu khóc Nam ai, Nam b×nh xø HuÕ. §o¹n th¬ kÕt thúc nh một khúc hát ca ngợi mùa xuân, để lại d vị sâu lắng. Nhà thơ muốn hát lên điệu Nam ai, Nam bình, điệu dân ca tha thiết xứ Huế để đón mừng mùa xuân. Câu ca nghe nh một lời từ biệt để hoà vào vĩnh viễn. Nhng đây không phải là lời ca buồn thủa trớc “nhịp phác tiền đất Huế” nghe giòn giã, vang xa. - “Nớc non ngàn dặm mình. Nớc non ngàn dặm tình” còn ngân nga mãi mãi. Phải yêu đời lắm, phải lạc quan lắm mới có thể hát lên trong hoàn cảnh nhà thơ lúc đó (đang ốm nặng và sắp qua đời). Điều đó làm ta càng yêu quý tiếng hát và tấm lòng nhà thơ. Nh vậy, xuyên suốt bài th¬ kh«ng chØ lµ h×nh tîng mïa xu©n. Tõ tiÕng chim chiÒn chiÖn tîng trng cho khóc hát của đất trời đến làm một nốt nhạc trầm nhập vào bản hoà ca đất nớc, và đến đây là khúc hát tạo ấn tợng một bài ca không dứt. Một bài ca yêu cuộc sống. Bài thơ đợc nh¹c sü TrÇn Hoµn phæ nh¹c thµnh bµi h¸t vµ trë thµnh mét khóc ca xu©n quen thuéc, xúc động, còn mãi với đời. V. Nghệ thuật đặc sắc: - ThÓ th¬ 5 ch÷ gÇn víi ®iÖu d©n ca, ©m hëng trong s¸ng, nhÑ nhµng, tha thiÕt, ®iÖu th¬ nh ®iÖu cña t©m hån, c¸ch gieo vÇn liÒn t¹o sù liÒn m¹ch cña dßng c¶m xóc. - Hình ảnh tự nhiên, giản dị, những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tợng, đặc biệt một số hình ảnh cành hoa, con chim, mùa xuân đợc lặp đi lặp lại và nâng cao, gây ấn tợng đậm đà. - CÊu tø bµi th¬ chÆt chÏ, chñ yÕu dùa trªn sù ph¸t triÓn cña h×nh tîng mïa xu©n: từ mùa xuân đất trời -> đất nớc -> con ngời. - Giäng ®iÖu bµi th¬ phï hîp víi c¶m xóc cña t¸c gi¶: ë ®o¹n ®Çu vui, say sa víi vẻ đẹp của mùa xuân thiên nhiên, rồi phấn chấn, hối hả trớc khí thế lao động của đất níc. Vµ cuèi cïng lµ trÇm l¾ng, h¬i trang nghiªm mµ thiÕt tha béc b¹ch, t©m niÖm. VI. Trong phần đầu bài thơ, tác giả dùng đại từ “tôi ” sang phần sau lại dùng đại từ “ta”. Em hiểu nh thế nào về sự chuyển đổi đại từ nhân xng ấy của chủ thể tr÷ t×nh. - Tôi và ta đều là đại từ nhân xng ở ngôi thứ nhất. - Giữa hai phần của bài thơ có sự chuyển đổi đại từ nhân xng của chủ thể trữ tình từ “tôi” sang “ta”. Điều này không phải hoàn toàn là ngẫu nhiên mà đã đợc tác giả sử dông nh mét dông ý nghÖ thuËt thÝch hîp víi sù chuyÓn biÕn cña c¶m xóc vµ t tëng trong bµi th¬. Ch÷ “t«i” trong c©u “t«i ®a tay t«i høng” ë khæ th¬ ®Çu võa thÓ hiÖn.

(89) một cái “tôi” cụ thể rất riêng của nhà thơ, vừa thể hiện đợc sự nâng niu, trân trọng với vẻ đẹp và sự sống của mùa xuân. Nếu thay bằng chữ “ta” thì hoàn toàn không thích hîp víi néi dung c¶m xóc Êy mµ chØ vÏ ra mét t thÕ cã vÎ ph« tr¬ng. - Còn trong phần sau, khi bày tỏ điều tâm niệm tha thiết nh một khát vọng đợc dâng hiến giá trị tinh tuý của đời mình cho đời chung thì đại từ “ta” lại tạo đợc sắc th¸i quan träng, thiªng liªng cña mét lêi nguyÖn íc. - H¬n n÷a, ®iÒu t©m nguyÖn Êy kh«ng chØ cña riªng nhµ th¬, mµ cña biÕt bao thÕ hÖ ngêi ViÖt Nam ®ang sèng vµ cèng hiÕn cho sù nghiÖp chung, c¸i “t«i” cña t¸c gi¶ đã thay cho nhiều cái “tôi” khác, nó nhất thiết phải hoá thân thành cái “ta”. Nhng “ta” mà không hề chung chung vô hình, mà vẫn nhận ra đợc một giọng nhỏ nhẹ, khiêm nhờng, đằm thắm của cái “tôi” Thanh Hải. * Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm: C©u 1 : ChÐp chÝnh x¸c ®o¹n th¬ thø 3 trong bµi "Mïa xu©n nho nhá ” cña Thanh H¶i. a. Gi¶i thÝch ý nghÜa côm tõ: “Mïa xu©n nho nhá” trong ®o¹n th¬. b. Phân tích ớc nguyện của nhà thơ đợc thể hiện trong đoạn thơ từ: “Ta làm con chim hãt… dï lµ khi tãc b¹c” b»ng mét ®o¹n v¨n. Gîi ý: Mùa xuân nho nhỏ là sáng tác độc đáo trong ý tởng thơ và ngôn ngữ thơ của nhà th¬ Thanh h¶i. §©y lµ h×nh ¶nh Èn dô chØ mïa xu©n riªng trong lßng nhµ th¬ tríc mïa xuân của dân tộc. Nó hoà cùng vào mùa xuân của đất nớc. Từ láy “nho nhỏ” vừa chỉ ra cái mùa xuân riêng của nhà thơ vừa gợi lên cái vẻ xinh xinh, đáng yêu của nó. Nhà thơ tự nguyện làm một mùa xuân, ông muốn sống đẹp, sống với tất cả sức sống tơi trẻ của mình nhng lại rất khiêm nhờng, coi đấy chỉ là một mùa xuân nho nhỏ góp vào mùa xuân lớn của đất nớc, của cuộc đời chung. b. Ph©n tÝch ®o¹n th¬: - Câu đầu tiên của đoạn văn phải nêu đợc ý chính của hai khổ thơ: Những suy ngẫm và tâm niệm của mình trớc mùa xuân của đất nớc. - Điều tâm niệm của nhà thơ: là khát vọng đợc hoà nhập vào cuộc sống của đất nớc, cống hiến phần tốt đẹp – dù nhỏ bé của mình cho cuộc đời chung, cho đất nớc. + Hình ảnh thơ tự nhiên giàu sức gợi tả, dùng những hình ảnh của thiên nhiên để nãi lªn íc nguyÖn cña m×nh: lµm mét tiÕng chim hãt trong rén r· tiÕng chim ca, mét cành hoa để góp vào vờn hoa muôn hơng sắc, một nốt trầm âm thầm, lặng lẽ để nhập vµo khóc ca tiÕng h¸t cña nh©n d©n… + Những hình ảnh ấy đợc nhắc tới ở khổ thơ đầu, lặp lại ở khổ thơ này trong giọng th¬ nhÌ nhÑ, ªm ¸i, ngät ngµo… mang ý nghÜa míi: niÒm mong muèn ® îc sèng cã ích, cống hiến cho đời là một lẽ tự nhiên. - Đánh giá: Điều tâm niệm ấy thật cao đẹp, chân thành, là sự phát triển tự nhiên trong m¹ch c¶m xóc cña bµi th¬. - Điệp từ “ta” nh một lời khẳng định. Và cái “ta” vốn chỉ để nói về mình bỗng nh trë thµnh c¸i “ta” chung cña nhiÒu ngêi, kh¸t väng cña nhiÒu ngêi. - Ước nguyện đó đợc đẩy lên cao thành một lẽ sống cao đẹp: Mỗi ngời nên cống hiến cho cuộc đời chung một nét riêng, cái phần tinh tuý nhất của mình dù là nhỏ bé, một cách lặng lẽ, khiêm tốn, không kể gì đến tuổi tác. + §iÖp ng÷ “dï lµ” nh mét lêi tù nhñ víi l¬ng t©m -> sù kiªn tr×, thö th¸ch víi thêi gian, tuổi già, bệnh tật để mãi là một mùa xuân nho nhỏ trong mùa xuân rộng lớn của quê hơng, đất nớc. + Giäng th¬ nhá nhÑ, ch©n t×nh nhng mang søc kh¸i qu¸t lín. => Ngời đọc đồng cảm với một tấm lòng, một lẽ sống cao đẹp..

(90) Câu 2: Trong phần đầu, tác giả dùng đại từ “Tôi”, sang phần sau, tác giả lại dùng đại từ “Ta”. Em hiểu nh thế nào về sự chuyển đổi đại từ nhân xng ấy của chñ thÓ tr÷ t×nh? - Sự chuyển đổi đại từ nhân xng đó không phải là sự ngẫu nhiên vô tình mà là dụng ý nghÖ thuËt t¹o nªn hiÖu qu¶ s©u s¾c. - §ã lµ sù chuyÓn tõ c¸i “t«i” c¸ nh©n nhá bÐ hoµ vµo c¸i “ta” chung cña céng đồng, nhân dân, đất nớc. Trong cái “Ta” chung vẫn có cái “tôi” riêng, hạnh phúc là sự hoµ hîp vµ cèng hiÕn. ThÓ hiÖn niÒm tù hµo, niÒm vui chung cña d©n téc trong thêi đại mới. - Sự chuyển đổi diễn ra rất tự nhiên, hợp lý theo mạch cảm xúc. Gîi ý: Giữa hai phần của bài thơ có sự chuyển đổi đại từ nhân xng của chủ thể trữ tình từ “tôi” sang “ta”. Điều này hoàn toàn không phải là ngẫu nhiên mà đã đợc tác giả sử dông nh mét dông ý nghÖ thuËt thÝch hîp víi sù chuyÓn biÕn cña c¶m xóc vµ t tëng trong bµi th¬. Ch÷ “t«i” trong c©u “t«i ®a tay t«i høng” ë khæ th¬ ®Çu võa biÓu hiÖn một cái tôi cụ thể rất riêng của nhà thơ, vừa thể hiện đợc sự nâng niu, trân trọng với vẻ đẹp và sự sống của mùa xuân. Nếu thay bằng chữ “ta” thì hoàn toàn không thích hợp víi néi dung c¶m xóc Êy mµ chØ vÏ ra mét t thÕ cã vÎ ph« tr¬ng. Cßn trong phÇn sau, khi bày tỏ điều tâm niệm tha thiết nh một khát vọng đợc dâng hiến những giá trị tinh tuý của đời mình cho cuộc đời chung thì đại từ “Ta” lại tạo đợc sắc thái trang trọng, thiªng liªng cña mét lêi íc nguyÖn. H¬n n÷a ®iÒu t©m nguyÖn Êy kh«ng chØ lµ cña riêng nhà thơ, cái tôi của tác giả đã nói thay cho nhiều cái tôi khác, nó nhất thiết phải hoá thân thành cái ta. Nhng “ta” mà không hề chung chung vô tình và vẫn nhận ra đ ợc một giọng riêng nhỏ nhẹ khiêm nhờng, đằm thắm của cái “Tôi” Thanh Hải: muốn đợc làm một nốt trầm xao xuyến trong bản hoà ca, đem mùa xuân nho nhỏ đời mình dâng cho đời một cách lặng lẽ chứ không phải phô trơng, ồn ào. C©u 3: Trong hai c©u th¬: “Tõng giät long lanh r¬i. T«i ® a tay t«i høng”, cã ngêi hiÓu “giät long lanh” lµ giät ma xu©n, cã ngêi l¹i cho lµ giät ©m thanh tiÕng chim ở câu thơ trớc đó. Nêu cách hiểu của em và phân tích hai câu thơ đó? - NÕu hiÓu lµ “giät ma xu©n” còng cã chç hîp lý: nÐt quen thuéc cña khung c¶nh mïa xu©n vµ dÔ gîi c¶m xóc x«n xao trong lßng ngêi. Nhng cã chç cha thËt hîp lý: ma xu©n thêng nhÑ vµ Êm… (B÷a Êy ma xu©n ph¬i phíi bay – NguyÔn BÝnh), ch÷ kh«ng thÓ t¹o thµnh giät. - C¸ch hiÓu thø hai hîp lý h¬n: + LiÒn m¹ch víi c©u th¬ tríc. + NT ẩn dụ chuyển đổi cảm giác: Nhà thơ đa tay hứng từng giọt âm thanh tiếng chim (chuyển đổi cảm giác). Tiếng chim từ chỗ là âm thanh, chuyển thành từng giọt, tõng giät Êy l¹i long lanh ¸nh s¸ng vµ mµu s¾c, cã thÓ c¶m nhËn b»ng xóc gi¸c. -> Diễn tả niềm say sa, ngây ngất của nhà thơ trớc vẻ đẹp của thiên nhiên, trời đất lúc vµo xu©n. HiÓu tõ “giät” trong hai c©u th¬ trªn lµ giät ma (hay giät s¬ng) còng cã chç hîp lý. Ma xu©n còng lµ mét nÐt quen thuéc cña khung c¶nh mïa xu©n vµ dÔ gîi c¶m xóc x«n xao trong lßng ngêi. NguyÔn BÝnh viÕt “B÷a Êy ma xu©n ph¬i phíi bay” (Ma xuân), vì ma xuân thờng nhẹ và ấm không giá lạnh nh trong tiết đông. Nhng cũng có chç cha thËt hîp lý, v× ma xu©n thêng lµ ma bôi, ma nhá, khã cã thÓ t¹o thµnh tõng giät long lanh r¬i. C¸ch hiÓu “giät” lµ giät ©m thanh tiÕng chim chiÒn chiÖn xuÊt ph¸t tõ chç cho r»ng gi÷a c©u th¬ nµy víi hai dßng th¬ tríc nã lµ liÒn m¹ch. HiÓu nh vËy thì câu thơ, không dừng lại ở tả thực mà là biểu hiện một sự chuyển đổi cảm giác: Tiếng hót lánh lót, vang vọng, trong trẻo của con chim chiền chiện đợc cảm nhận nh mét dßng ©m thanh tu«n ch¶y vµ trong ¸nh s¸ng t¬i r¹ng rì cña trêi xu©n, giät ©m.

(91) thanh cũng long lanh và nhà thơ nâng niu, trân trọng đa tay đón lấy từng giọt. (Tuy nhiªn c¸ch hiÓu sau kh«ng quen thuéc víi bót ph¸p vèn b×nh dÞ cña th¬ Thanh H¶i). C©u 4: Gi¶i nghÜa tõ “léc” trong ®o¹n th¬: “Mïa xu©n ngêi cÇm sóng Léc gi¾t ®Çy quanh lng Mùa xuân ngời ra đồng Léc tr¶i dµi n¬ng m¹ » - Léc: chåi non, l¸ non. Nhng “léc” cßn cã nghÜa lµ mïa xu©n, lµ søc sèng, lµ thµnh qu¶ h¹nh phóc. ViÕt ®o¹n v¨n ph©n tÝch ®o¹n th¬ trªn. Từ mùa xuân của thiên nhiên đất trời, nhà thơ chuyền sang cảm nhận về mùa xuân của đất nớc. Đất nớc và con ngời cũng mang vẻ đẹp của sức sống vô tận, rộn ràng bớc vµo mét mïa xu©n míi. Léc xu©n theo ngêi cÇm sóng, léc xu©n tr¶i dµi n¬ng m¹. Hình ảnh “ngời cầm súng” và “ngời ra đồng” biểu trng cho hai nhiệm vụ chiến đấu và lao động dựng xây đất nớc. Âm hởng thơ hối hả, khẩn trơng với nhiều điệp từ, điệp ng÷ l¸y l¹i ë ®Çu c©u. C©u th¬ võa lµ thùc, nhiÒu nghÜa. “Léc” l¸ chåi non, l¸ non, nh ng léc cßn cã nghÜa lµ mïa xu©n, lµ søc sèng, lµ thµnh qu¶ h¹nh phóc. Ngêi cÇm sóng giắt lộc để nguỵ trang ra trận nh mang theo sức xuân vào trận đánh, ngời ra đồng nh gieo mùa xuân trên từng nơng mạ. Những con ngời lao động, chiến đấu ấy đã mang cả mùa xuân ra trận địa của mình để gặt hái mùa xuân về cho đất nớc. Câu 5: Viết đoạn văn quy nạp từ 9 -> 15 câu với chủ đề: Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” đã vẽ nên một bức tranh thiên nhiên tơi đẹp và tràn đầy sức sống. Gîi ý: - Viết đoạn văn quy nạp tức là câu chủ đề phải đa xuống cuối đoạn văn (chú ý có tõ liªn kÕt: Qu¶ thËt, cã thÓ nãi…). - Để làm rõ câu chủ đề trên, cần phân tích khổ thơ đầu tiên của bài thơ: Mùa xuân của thiên nhiên, đất trời. + Vµi nÐt ph¸c ho¹ cña t¸c gi¶ vÒ mïa xu©n: dßng s«ng xanh, b«ng hoa tÝm biÕc, tiÕng chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi. + Không gian cao rộng (với dòng sông, với mặt đất, bầu trời bao la), cả sắc màu tơi thắm của mùa xuân (sông xanh, hoa tím biếc – màu tím đặc trng của xứ Huế), cả âm thanh vang väng, t¬i vui cña chim chiÒn chiÖn hãt vang trêi. + Cảm xúc say sa, ngây ngất của nhà thơ: đợc diễn tả ở chi tiết rất tạo hình: “Từng giät long lanh r¬i. T«i ®a tay t«i høng”. Gợi ý: Bức tranh thiên nhiên mở đầu bằng không gian tháng đãng, yên ả, thơ mộng. Đó là không gian của một dòng sông xanh. Dòng sông ấy gợi nhắc đến sông Hơng thơ mộng của Xứ Huế và không gian của mùa xuân không ngừng đợc mở rộng víi tiÕng hãt vang trêi cña con chim chiÒn chiÖn. ChiÒn chiÖn vèn lµ loµi chim b¸o tin xuân, hình ảnh của nó xuất hiện trong khổ thơ khiến ngời đọc có cảm giác không gian nh đợc trải đầy một sắc xuân. Thanh Hải lựa chọn màu sắc trẻ trung, tơi tắn và căng trµn søc sèng cho bøc tranh mïa xu©n cña m×nh. §ã lµ mµu xanh cña dßng s«ng hoµ lẫn màu xanh của bầu trời. Là một màu tím biếc đến nao lòng của xứ Huế. Nhng bức tranh nµy kh«ng chØ cã h×nh ¶nh, mµu s¾c mµ cßn cã c¶ ©m thanh. ChØ cã ®iÒu ë ®©y tiếng chim hót nh trở nên cụ thể, hữu hình, thành hình khối long lanh náo nức để có thÓ ®a tay ra mµ høng, mµ n©ng niu. Qu¶ thËt, Thanh H¶i víi lßng yªu thiªn nhiªn say đắm đã thể hiện mọi bức tranh thiên nhiên tơi đẹp, tràn đầy sức sống. C©u 6: Em hiÓu tªn bµi th¬ “mïa xu©n nho nhá” g¾n bã nh thÕ nµo víi quan niÖm sèng cña t¸c gi¶? Gợi ý: Tiêu đề bài thơ gắn bó chặt chẽ với quan niệm sống của tác giả. Bài thơ có tên “mùa xuân nho nhỏ”, đó là mùa xuân khiêm tốn, nhỏ bé, hữu hạn của mỗi con ng-.

(92) ời trớc mùa xuân lớn lao hùng vĩ của đất nớc và thiên nhiên. Tác giả quan niệm rằng mỗi con ngời dù trẻ hay già, suốt cả cuộc đời đều phải cống hiến phần nhỏ bé của mình cho xã hội, mà đó là phần cống hiến tự nguyện khiêm nhờng. Thanh Hải ớc ao m×nh lµ “mét mïa xu©n nho nhá”, mét tiÕng chim, mét cµnh hoa, mét nèt nh¹c trÇm xao xuyến đẻ nhập vào bản hoà ca chung của dân tộc. Đó là ý thức tự nguyện cống hiến phần nhỏ bé của mình cho xã hội, cho đất nớc.. ViÕng l¨ng b¸c ViÔn Ph¬ng Con ë miÒn Nam ra th¨m l¨ng B¸c §· thÊy trong s¬ng hµng tre b¸t ng¸t.

(93) ¤i! Hµng tre xanh xanh ViÖt Nam Bão táp ma sa đứng thẳng hàng. Ngµy ngµy mÆt trêi ®i qua trªn l¨ng Thấy một mặt trời trong lăng rất đỏ Ngµy ngµy dßng ngêi ®i trong th¬ng nhí KÕt trµng hoa d©ng b¶y m¬i chÝn mïa xu©n… B¸c n»m trong giÊc ngñ b×nh yªn Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng trong dÞu hiÒn VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i Mµ sao nghe nhãi ë trong tim! Mai vÒ miÒn Nam th¬ng trµo níc m¾t Muèn lµm con chim hãt quanh l¨ng B¸c Muốn làm đáo hoa toả hơng đâu đây Muèn lµm c©y tre trung hiÕu chèn nµy. I. T¸c gi¶ : - ViÔn Ph¬ng tªn khai sinh lµ Phan Thanh ViÔn, sinh n¨m 1928, quª ë tØnh An Giang. - Trong kháng chiến chống Pháp và Mỹ, ông hoạt động ở Nam Bộ, là một trong nh÷ng c©y bót cã mÆt sím nhÊt cña lùc lîng v¨n nghÖ gi¶i phãng ë miÒn Nam thêi chèng Mü cøu níc. II. T¸c phÈm 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: N¨m 1976, sau khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü kÕt thóc, đất nớc thống nhất, lăng chủ tịch Hồ Chí Minh cũng vừa khánh thành , tác giả ra thăm miền Bắc, vào lăng viếng Bác Hồ. Bài thơ "Viếng lăng Bác" đợc sáng tác trong dịp đó, vµ in trong tËp "Nh m©y mïa xu©n” (1978). 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt * Nội dung: Bài thơ thể hiện lòng thành kính và niềm xúc động sâu sắc của nhà thơ và mọi ngời đối với Bác Hồ khi vào lăng viếng Bác. * NghÖ thuËt: Bµi th¬ cã giäng ®iÖu trang träng vµ tha thiÕt, nhiÒu h×nh ¶nh Èn dô đẹp và gợi cảm, ngôn ngữ bình dị mà cô đúc. 3. Cảm hứng bao trùm và mạch vận động tâm trạng của nhà thơ - Bố cục * Cảm hứng bao trùm: là niềm xúc động thiêng liêng thành kính, lòng biết ơn và tù hµo pha lÉn nçi xãt ®au khi t¸c gi¶ tõ miÒn Nam ra viÕng l¨ng B¸c. C¶m høng Êy đã chi phối giọng điệu của bài thơ. Đó là giọng thành kính, trang nghiêm phù hợp với kh«ng khÝ thiªng liªng ë l¨ng, n¬i vÞ l·nh tô yªn nghØ. Cïng víi giäng suy t, trÇm l¾ng lµ nçi ®au xãt lÉn niÒm tù hµo. * Mạch cảm xúc: đi theo trình tự của một cuộc vào lăng viếng Bác, từ khi đứng trớc lăng đến khi bớc vào Lăng và trở ra về. Mở đầu là cảm xúc về cảnh bên ngoài lăng, tập trung ở ấn tợng đậm nét về hàng tre bên lăng gợi hình ảnh quê hơng đất nớc. Tiếp đó là cảm xúc trớc hình ảnh dòng ngời nh bất tận ngày ngày vào lăng viếng Bác. Xúc cảm và suy ngẫm về Bác đợc gợi lên từ những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tợng: mặt trêi, vÇng tr¨ng, trêi xanh. Cuèi cïng lµ niÒm mong íc thiÕt tha khi s¾p ph¶i trë vÒ quê hơng miền Nam, muốn tấm lòng mình vẫn đợc mãi mãi ở lại bên lăng Bác. Mạch cảm xúc nh trên đã tạp nên một bố cục khá đơn giản, tự nhiên và hợp lý của bài thơ. * Bè côc: 4 phÇn - Khæ 1: c¶m xóc cña t¸c gi¶ tríc kh«ng gian, c¶nh vËt bªn ngoµi l¨ng. - Khæ 2: C¶m xóc tríc ®oµn ngêi vµo l¨ng viÕng B¸c. - Khæ 3: C¶m xóc khi vµo l¨ng, nh×n thÊy di hµi B¸c..

(94) - Khæ 4: Nh÷ng t×nh c¶m, c¶m xóc tríc lóc ra vÒ. B. Ph©n tÝch bµi th¬ I. C¶m nhËn vÒ bµi th¬ a. Më bµi: - “ViÕng l¨ng B¸c” cña ViÔn Ph¬ng lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ hay viÕt vÒ B¸c sau ngµy B¸c Hå “®i xa”. - Bài thơ đợc viết trong không khí xúc động của nhân dân ta lúc công trình lăng Bác đợc hoàn thành sau khi miền Nam đợc giải phóng, đất nớc đợc thống nhất, đồng bào miền Nam có thể thực hiện mong ớc đợc viếng lăng Bác. - Bµi th¬ diÔn t¶ niÒm kÝnh yªu, sù xãt th¬ng vµ lßng biÕt ¬n v« h¹n cña nhµ th¬ đối với lãnh tụ bằng một ngôn ngữ tinh tế, giàu cảm xúc sâu lắng. b. Th©n bµi: 1. C¶m xóc tríc l¨ng B¸c: * Tình cảm chân thành và giản dị của đồng bào miền Nam muốn nhắn gửi, nhê ViÔn Ph¬ng nãi hä cïng b¸c. - C©u th¬ “Con ë miÒn Nam ra th¨m long B¸c” chØ gán gän nh mét lêi th«ng b¸o nhng lại gợi ra tâm trạng xúc động của một ngời từ chiến trờng miền Nam sau bao nhiêu năm mong mỏi bây giờ mới đợc ra viếng Bác. - Cách dùng đại từ xng hô “con” rất gần gũi, thân thiết, ấm áp tình thân thơng, diÔn t¶ t©m tr¹ng cña ngêi con ra th¨m cha sau bao nhiªu n¨m mong mái b©y giê míi đợc ra viếng Bác. - C¸ch nãi gi¶m, nãi tr¸nh: tõ “th¨m” thay cho tõ “viÕng”, gi¶m nhÑ nçi ®au th¬ng mÊt m¸t - B¸c Hå cßn sèng m·i trong t©m tëng cña mäi ngêi. - H×nh ¶nh hµng tre võa mang tÝnh chÊt tîng trng, giµu ý nghÜa liªn tëng s©u s¾c: Hàng tre là hình ảnh hết sức thân thuộc của làng quê, đất nớc Việt Nam, đã thành một biÓu tîng cña d©n téc. C©y tre mang biÓu tîng cña t©m hån thanh cao, søc sèng bÒn bỉ, kiên cờng của dân tộc “xanh xanh Việt Nam… Bão táp ma sa đứng thẳng hàng”. - “Ôi!” là từ cảm thán, biểu thị niềm xúc động tự hào trớc hình ảnh hàng tre. * Sự tôn kính của tác giả khi đứng trớc lăng ngời: - Khổ thơ thứ hai đợc tạo nên từ cặp câu với những hình ảnh thực và ẩn dụ sóng đôi là hình ảnh thực: một mặt trời thiên nhiên rực rỡ vĩnh hằng ngày ngày đi qua trên lăng. Câu dới là hình ảnh ẩn dụ – hình ảnh Bác Hồ. Màu sắc “rất đỏ” làm cho câu thơ có hình ảnh đẹp gây ấn tợng sâu xa hơn, nói lên t tởng cách mạng, lòng yêu nớc nång nµn cña B¸c. -> Thông qua hình ảnh ẩn dụ trên, tác giả vừa nói lên sự vĩ đại của Bác Hồ (nh mặt trời), vừa thể hiện đợc sự tôn kính của nhân dân, của nhà thơ đối với Bác. - H×nh ¶nh “dßng ngêi ®i trong th¬ng nhí” lµ h×nh ¶nh thùc: ngµy ngµy dßng ngêi đi trong nỗi xúc động, bồi hồi, trong lòng tiếc th ơng kính cẩn, trong lòng nặng trĩu nçi nhí th¬ng. NhÞp th¬ chËm, giäng th¬ trÇm nh bíc ch©n dßng ngêi vµo l¨ng viÕng B¸c. - Dßng ngêi vµo l¨ng viÕng B¸c kÕt thµnh nh÷ng trµng hoa kh«ng chØ lµ h×nh ¶nh t¶ thùc so s¸nh nh÷ng dßng ngêi xÕp thµnh hµng dµi vµo l¨ng B¸c trong nh nh÷ng trµng hoa vô tận, mà còn là một ẩn dụ đẹp, sáng tạo của nhà thơ: cuộc đời của họ đã nở hoa dới ánh sáng của Bác. Những bông hoa tơi thắm đó đang đến dâng lên Ngời những gì tốt đẹp nhất. - D©ng “b¶y m¬i chÝn mïa xu©n” : h×nh ¶nh ho¸n dô mang ý nghÜa tîng trng: con ngời bảy mơi chín mùa xuân ấy đã sống một cuộc đời đẹp nh những mùa xuân và đã làm lên những mùa xuân cho đất nớc, cho con ngời. 2. C¶m xóc trong l¨ng Niềm biết ơn thành kính đã chuyển sang niềm xúc động nghẹn ngào khi tác giả nh×n thÊy B¸c: “B¸c n»m trong l¨ng giÊc ngñ b×nh yªn.

(95) Gi÷a mét vÇng tr¨ng s¸ng trong dÞu hiÒn” - B¸c ngñ thanh th¶n gi÷a vÇng tr¨ng s¸ng dÞu hiÒn. - ¸nh s¸ng dÞu nhÑ trong l¨ng gîi sù liªn tëng thËt lµ thó vÞ: “¸nh tr¨ng”. - Những vần thơ của Bác tràn đầy ánh trăng, trăng với Bác đã từng vào thơ Bác trong nhà lao, trên chiến trận, giờ đây cũng đến để dỗ giấc ngủ ngàn thu cho Ngời. - Với hình ảnh vầng trăng, nhà thơ còn uốn tạo ra một hệ thống hình ảnh vũ trụ để ví với Bác. Hình ảnh “vầng trăng” dịu hiền lại gọi cho ta nghĩ đến tâm hồn cao đẹp, trong s¸ng cña B¸c. Ngêi cã lóc nh mÆt trêi Êm ¸p, cã lóc dÞu hiÒn nh ¸nh tr¨ng r»m. Đó cũng là sự biểu hiện rực rỡ, vĩ đại, cao siêu của con ngời và sự nghiệp của Bác. - Tâm trạng xúc động của nhà thơ đợc biểu hiện bằng một hình ảnh ẩn dụ sâu xa: “Vẫn biết trời xanh là mãi mãi”. Bác đã hoá thân vào thiên nhiên đất trời của dân tộc, sèng m·i trong sù nghiÖp vµ t©m trÝ cña nh©n d©n nh bÇu trêi xanh vÜnh viÔn trªn cao. (Tố Hữu đã từng viết: “Bác sống nh trời đất của ta”). - Dï vÉn tin nh thÕ nhng kh«ng thÓ kh«ng ®au xãt v× sù ra ®i cña Ng êi. Nçi ®au xót đã đợc nhà thơ biểu hiện rất cụ thể, trực tiếp: “Mà sao nghe nhói ở trong tim!”. Nỗi đau quặn thắt, tê tái trong đáy sâu tâm hồn nh hàng nghìn mũi kim đâm vào trái tim thổn thức khi đứng trớc thi thể của Ngời. Đó là sự rung cảm chân thành của nhà th¬. 3. C¶m xóc khi rêi l¨ng: Khổ thơ thứ t diễn tả tâm trạng lu luyến của nhà thơ muốn đợc ở mãi bên lăng Bác. - C©u th¬ “Mai vÒ miÒn Nam d©ng trµo níc m¾t” nh mét lêi gi· biÖt. + Lêi nãi gi¶n dÞ diÔn t¶ t×nh c¶m s©u l¾ng. + Tõ "trµo" diÔn t¶ c¶m xóc thËt m·nh liÖt, luyÕn tiÕc, bÞn rÞn kh«ng muèn xa n¬i B¸c nghØ. + §ã lµ t©m tr¹ng cña mu«n triÖu con tim bÐ nhá cïng chung nçi ®au kh«ng kh¸c g× t¸c gi¶. §îc gÇn b¸c dï chØ trong gi©y phót nhng kh«ng bao giê ta muèn xa B¸c bëi ngêi Êm ¸p qu¸, réng lín qu¸. + ¦íc nguyÖn thµnh kÝnh cña ViÔn Ph¬ng cïng lµ mong íc chung cña nh÷ng ngêi đã hoặc cha một lần nào gặp Bác. + Muốn làm con chim hót -> âm thanh của thiên nhiên, đẹp đẽ, trong lành. + Muèn lµ ®o¸ hoa -> to¶ h¬ng th¬m thanh cao n¬i B¸c yªn nghØ. + Muèn lµm c©y trÎ trung hiÕu gi÷ m·i giÊc ngñ b×nh yªn cho Ngoiõ. - §iÖp tõ “Muèn lµm” biÓu c¶m trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp -> t©m tr¹ng lu luyÕn, íc muèn, sù tù nguyªn ch©n thµnh cña t¸c gi¶. - H×nh ¶nh c©y tre xuÊt hiÖn khÐp l¹i bµi th¬ mét c¸ch khÐo lÐo. C. KÕt luËn: “Viếng lăng Bác” là một bài thơ đẹp về hình ảnh thơ, hay về cảm xúc… gây xúc động sâu xa trong lòng ngời đọc. - B»ng c¸ch sö dông ®iªu luyÖn nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ mét c¸ch s¸ng t¹o, t¸c gi¶ đã thể hiện tình cảm ngọt ngào, đằm thắm lại rất giản dị, chân thành đối với Bác. - Xin nguyện nh Viễn Phơng, sống một cuộc đời đẹp đẽ để trở thành những bông hoa d©ng lªn B¸c. II. NghÖ thuËt cña bµi th¬ - Giäng th¬ phï hîp víi t×nh c¶m, c¶m xóc, giäng ®iÖu võa nghiªm trang, võa s©u lắng, vừa đau xót thiết tha, xen lẫn niềm tự hào thể hiện đúng tâm trạng xúc động khi vµo l¨ng viÕng B¸c. - Giäng ®iÖu Êy t¹p nªn bëi nhiÒu yÕu tè: ThÓ th¬, nhÞp th¬, tõ ng÷, h×nh ¶nh. + ThÓ th¬ 8 ch÷, gieo vÇn linh ho¹t, nhÞp chËm, thÓ hiÖn sù nghiªm trang, thµnh kÝnh. + Khæ cuèi nhÞp nhanh h¬n nhê c¸c ®iÖp ng÷ thÓ hiÖn mong muèn thiÕt tha cña nhµ th¬. + H×nh ¶nh s¸ng t¹o, võa thùc, võa ¶o, mang ý nghÜa Èn dô biÓu tîng..

(96) + Bài thơ giàu chất suy tởng và chất trữ tình đằm thắm, diễn tả niềm xúc động, thành kính. Cảm xúc của bài thơ đợc cộng hởng với tình cảm thiêng liêng Bác dành cho nhân dân miền Nam và tình cảm của dân tộc đối với Ngời. Nhà thơ đã nói hộ nh÷ng t×nh c¶m cña chóng ta, cña d©n téc göi tíi vÞ cha giµ kÝnh yªu. §ã kh«ng ph¶i là nỗi đau xót mềm yếu, trái lại cho ta thêm nghị lực đi tiếp con đờng của Bác. Xin nguyÖn cïng Ngêi v¬n tíi m·i V÷ng nh mu«n ngän d¶i Trêng S¬n. * C©u hái xoay quanh t¸c phÈm: C©u 1: Cho c©u v¨n sau: "ViÕng l¨ng B¸c", ta kh«ng chØ thÊy t×nh c¶m xóc động chân thành của tác giả, của dân tộc dành cho Bác Hồ. áng thơ của Viễn Phơng còn thể hiện hình ảnh đẹp đẽ của Ngời trong lòng nhân dân. a. Biến đổi một trong hai câu trên thành câubị động. b. NÕu coi nh÷ng c©u th¬ trªn lµ phÇn më ®o¹n cña mét ®o¹n v¨n th× phÇn më ®o¹n ấy cho ta biết đề tài của đoạn văn đứng trớc nó là gì? Đề tài của đoạn văn sắp xây dùng lµ g×? c. Viết tiếp để có đoạn văn tổng phân hợp..

(97) C©u 2: Më ®Çu bµi “VLB”, ViÔn Ph¬ng viÕt 3 c©u ®Çu khæ 1 vµ cuèi bµi, nhµ th¬ bµy tá nguyÖn íc: “Muèn lµm c©y tre trung hiÕu trèn nµy”. Theo em hình ảnh nào là hình ảnh ẩn dụ. Em cảm nhận đợc từ cách hình ảnh ẩn dụ đó có ý nghĩa sâu xa nh thế nào về tình cảm thiêng liêng cao đẹp của nhân dân với B¸c Hå kÝnh yªu. Gîi ý: - Phân tích hình ảnh ẩn dụ: “ôi hàng tre xanh xanh Việt Nam. Bão táp ma sa đứng th¼ng hµng”. - C©y tre lµ biÓu tîng cña d©n téc ViÖt Nam. + Xanh xanh: thể hiện sức sống dẻo dai, bền bỉ. Câu thơ thể hiện hình ảnh quê hơng, đất nớc Việt Nam. Hình ảnh những con ngời quây quần, bảo vệ cho giấc ngủ của Ngêi. - Muèn lµm c©y tre trung hiÕu chèn nµy: H×nh ¶nh Èn dô "c©y tre trung hiÕu" lµ t×nh c¶m cña ViÔn Ph¬ng còng nh cña nh©n d©n MiÒn Nam tha thiÕt muèn ë m·i bªn Ngêi. Hình ảnh giản dị chính là nỗi xúc động của toàn thể nhân dân miền nam trung hiÕu: trung víi §¶ng, hiÕu víi d©n. §ã võa lµ mét lêi íc nguyÖn, võa lµ mét lêi høa thiêng liêng : Dân tộc Việt Nam mãi mãi trung thành với con đờng cách mạng mà Bác đã đặt ra. Viết đoạn : Hình ảnh hàng tre bên lăng Bác là một hình ảnh rất đẹp và độc đáo. Trớc hết hàng tre gợi nhớ xóm làng thân thuộc với luỹ tre xanh bao bọc ở mỗi làng quê Việt Nam. Mặt khác, cây tre từng đợc coi là biểu tợng của con ngời Việt Nam với các đức tính cần cù, nhũn nhặn, hiên ngang, bền bỉ, đoàn kết. Hàng tre xanh xanh, màu xanh tợng trng cho sức sống của Việt Nam. Cây tre đợc nhân hoá nh những con ngời, nh những ngời chiến sĩ đứng thẳng hàng làm hàng rào danh dự, vừa canh giữ cho giấc ngủ bình yên mãi mãi của Ngời. Mặc cho bão táp, ma sa, cây tre vẫn đứng thẳng hµng. §Õn khæ th¬ cuèi, c©y tre trë thµnh c©y tre trung hiÕu, thÓ hiÖn tÊm lßng m·i m·i trung thµnh víi sù nghiÖp, víi t tëng cña B¸c. C©u 3 : T×nh c¶m cña nhµ th¬ vµ mäi ngêi víi B¸c thÓ hiÖn nh thÕ nµo trong bµi th¬? T×nh c¶m cña t¸c gi¶ vµ cña mäi ngêi thÓ hiÖn rÊt thµnh kÝnh vµ s©u s¾c. T¸c gi¶ nh một ngời con về thăm, về viếng một ngời cha già kính yêu. Tác giả đã chứng kiến lßng ngêi ngµy tiÕp ngµy kh«ng døt, tá lßng th¬ng nhí l·nh tô b»ng c¸ch kÕt thµnh hoa dâng lên cuộc đời hoạt động, bình dị mà vĩ đại của Bác. Đứng trớc thi hài Bác, lý trí nhắc rằng Bác sống mãi, nhng trái tim tác giả vẫn nhói lên trớc sự thật: Bác đã vĩnh viễn đi vào cõi vĩnh hằng. Biết bao nhiêu ngời đã không cầm đợc nớc mắt trong lễ tang B¸c. Vµ c¶ khi vÒ viÕng sau nµy. ViÕt khæ th¬ cuèi kh«ng cã tõ nh©n xng chÝnh là để tác giả vừa bày tỏ tình cảm của mình, vừa nói lên ớc nguyện của mọi ngời: muèn lµm ®o¸ hoa to¶ h¬ng, con chim hãt, c©y tre trung hiÕu bªn B¸c m·i m·i. C©u 4: YÕu tè nµo lµm nªn thµnh c«ng cña bµi th¬ “ViÕng l¨ng B¸c”? Tríc hÕt bµi th¬ thµnh c«ng lµ do c¶m xóc ch©n thµnh, s©u s¾c cña t¸c gi¶. Nh÷ng ngêi con miÒn Nam kh«ng cã mÆt trong nµy B¸c mÊt (1969), m·i b¶y n¨m sau míi cã dịp ra viếng Bác. Nguyên một điều đó thôi cũng làm cho tác giả xúc động mạnh mẽ. Khi vµo l¨ng viÕng B¸c, l¹i thÊy l¨ng B¸c víi “hµng tre trong s¬ng b¸t ng¸t” th©n thuộc nh mọi làng quê Việt Nam. Tình cảm của nhân dân miền Nam đối với Bác, tình cảm của cả nớc đối với Bác, Ngời đã làm cho đất nớc, cho dân tộc vẻ vang. Chính tình cảm đó cộng với những xúc động của nhà thơ là yếu tố cộng hởng, làm cho nhà thơ thµnh c«ng. MÆt kh¸c, nh÷ng h×nh ¶nh b×nh dÞ giµu tÝnh tîng trng, lêi th¬ gi¶n dÞ, ch©n thµnh lµm cho bµi th¬ dÔ ®i vµo lßng ngêi..

(98) C©u 5: ViÕt ®o¹n v¨n tæng ph©n hîp: Bài thơ “Viếng lăng Bác” là tình cảm chân thành, xúc động của Viễn Phơng, của nhân dân miền Nam đối với Bác Hồ. Gîi ý: - Con - B¸c. - Ngµy ngµy dßng ngêi ®i trong th¬ng nhí. - VÉn biÕt trêi xanh lµ m·i m·i… trong tim. - Khæ cuèi. - NiÒm th¬ng, nçi nhí vèn lµ t×nh c¶m trong t©m tr¹ng con ngêi, nh ngËp trµn c¶ kh«ng gian, trÜu nÆng t©m tr¹ng => cã c¶m gi¸c nh dßng ngêi trong nçi th¬ng nhí mªnh mang. - Ngời đi xa đã 7 năm (bài thơ sáng tác 1976) khoảng thời gian không phải là ng¾n, nhng VP vµ toµn thÓ nh©n d©n MiÒn Nam vÉn “nghe nhãi” => qu¸ s©u ®Ëm, m·nh liÖt. - §iÖp tõ, ®iÖp ng÷, cÊu tróc c©u (khæ 3) ®em l¹i cho khæ th¬ nh¹c ®iÖu thiÕt tha, s©u l¾ng. - H×nh ¶nh Èn dô: c©y tre trung hiÕu => mong muèn thiÕt tha ë m·i bªn ngêi, mong đợc làm đẹp cho ngời. Sinh thời Bác từng nói: “miền Nam ở trong trái tim tôi” (thơ Tố H÷u). - Cây tre mang nét nghĩa cụ thể hơn, không còn là những phẩm chất đẹp đẽ. Phải chăng đó vừa là ớc nguyện, vừa là lời hứa thiêng liêng mà trung thành với con đờng mà Bác đã soi sáng dẫn dắt cả dân tộc..

(99) Sang thu H÷u ThØnh Bçng nhËn ra h¬ng æi Ph¶ vµo trong giã se S¬ng chïng ch×nh qua ngâ Hình nh thu đã về Sông đợc lúc dềnh dàng Chim b¾t ®Çu véi v· Có đám mây mùa hạ V¾t nöa m×nh sang thu Vén cßn bao nhiªu n¾ng §· v¬i dÇn c¬n ma Sêm còng bít bÊt ngê Trên hàng cây đứng tuổi. I. T¸c gi¶ - Hữu Thỉnh tên đầy đủ là Nguyễn Hữu Thỉnh, sinh năm 1942, quê ở huyện Tam D¬ng, tØnh VÜnh Phóc. - N¨m 1963, H÷u ThØnh nhËp ngò, vµo binh chñng T¨ng ThiÕt Gi¸p råi trë thµnh cán bộ văn hoá tuyên huấn trong quân đội và bắt đầu sáng tác thơ. - Ông đã tham gia Ban chấp hành Hội nhà văn Việt Nam các khoá III, IV, V. Từ n¨m 2004, H÷u ThØnh lµ Tæng th ký Héi nhµ v¨n ViÖt Nam. II. T¸c phÈm: 1. Hoàn cảnh sáng tác: Gần cuối năm 1977, in lần đầu trên báo Văn nghệ. Sau đó đợc in nhiều lần trong các tập thơ. Trong tập thơ “Từ chiến hào đến thành phố”, xuất b¶n n¨m 1991. 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt * Nội dung: là sự cảm nhận tinh tế về vẻ đẹp thiên nhiên của b ớc chuyển mùa từ hạ sang thu. Đồng thời nói lên sự xúc động của lòng ngời trong khoảnh khắc giao mïa. * NghÖ thuËt: lµ th¬ giµu h×nh ¶nh, giµu søc biÓu c¶m, c¶m xóc tinh tÕ, s©u l¾ng, kÕt hîp tÊm lßng ch©n thµnh cña nhµ th¬ t¹o nªn søc cuèn hót cho t¸c phÈm. 3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc: * M¹ch c¶m xóc: “Sang thu” lµ 1 bøc th«ng ®iÖp lóc giao mïa. Mïa h¹ dÇn qua, mùa thu tới, khoảnh khắc ấy đợc diễn tả bằng sự rung cảm tinh tế, sự trải nghiệm sâu s¾c cña nhµ th¬. M¹ch c¶m xóc xuyªn suèt víi 2 néi dung næi bËt: c¶m nhËn vÒ thiªn nhiên lúc sang thu và suy ngẫm về đời ngời khi chớm thu. * Bè côc: 3 phÇn: - Khæ 1: C¶m nhËn vÒ thiªn nhiªn lóc giao mïa, tÝn hiÖu b¸o thu vÒ. - Khổ 2: Quang cảnh đất trời ngả dần sang thu - Khổ 3: Những biến chuyển âm thầm của tạo vật và suy ngẫm về đời ngời lúc chím thu. Gi¶i nghÜa tõ: * Chïng ch×nh: cè ý chËm l¹i * DÒnh dµng: chËm ch¹p, thong th¶. B. Ph©n tÝch bµi th¬ I. Phân tích những hình ảnh, hiện tợng thể hiện sự biến đổi của đất trời lúc sang thu (Khæ ®Çu)..

(100) - Nhµ th¬ chît nhËn ra tÝn hiÖu cña sù chuyÓn mïa tõ ngän giã se (nhÑ, kh« vµ h¬i lạnh) mang theo hơng ổi (ổi đang vào độ chín). - T©m tr¹ng ngì ngµng, c¶m xóc b©ng khu©ng qua c¸c tõ bçng, h×nh nh. II. Ph©n tÝch sù c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬ vÒ nh÷ng biÕn chuyÓn trong kh«ng gian lóc sang thu. Những biến chuyển trong không gian lúc sang thu đợc Hữu Thỉnh cảm nhận qua nhiều yếu tố, bằng nhiều giác quan và sự rung động thật tinh tế. 1. C¶m nhËn tÝn hiÖu thu vÒ ë kh«ng gian gÇn vµ hÑp: - C¶m nhËn vÒ khøu gi¸c vµ xóc gi¸c. + H¬ng æi + c¸i se l¹nh cña giã -> lan to¶ trong kh«ng gian n¬i vên th«n, ngâ xãm, + “Ph¶” -> H¬ng th¬m nh s¸nh l¹i, luån vµo trong giã. -> Gợi hình dung cụ thể hơng ổi chín + Gợi sự vận động nhẹ nhàng của gió đa hơng. - C¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c: + “Chïng ch×nh” -> NghÖ thuËt nh©n ho¸: s¬ng thu cã ý chËm l¹i, quÊn quýt bªn ngõ xóm đờng làng. - C¶m xóc: + “Bçng”: C¶m gi¸c bÊt ngê. + “H×nh nh”: C¶m gi¸c m¬ hå mong manh, cha râ rµng. -> Sù giao thoa cña t¹o vËt + c¶m xóc ngì ngµng, xao xuyÕn cña nhµ th¬. 2. Cảm nhận chuyển biến của đất trời sang thu trong không gian dài, rộng, cao. - Sự thay đổi của tạo vật: Nghệ thuật đối: Sơng chùng chình > < Chim vội vã -> vận động tơng phản. + S«ng dÒnh dµng - nghÖ thuËt nh©n ho¸ + tõ l¸y gîi h×nh, t¶ dßng s«ng tr«i chËm -> gîi suy nghÜ trÇm t. + Chim véi v· - NghÖ thuËt nh©n ho¸ + tõ l¸y gîi c¶m -> h¬i thu se l¹nh khiÕn lò chim “véi v·” bay vÒ ph¬ng nam tr¸nh rÐt. - Hình ảnh đám mây “vắt nửa mình sang thu” - nghệ thuật nhân hoá -> gợi hình dung: + M©y máng nh d¶i lôa treo trªn bÇu trêi. + Ranh giíi nöa nghiªng vÒ mïa h¹, nöa nghiªng vÒ mïa thu. -> C¶m xóc say sa, t©m hån giao c¶m víi thiªn nhiªn. 3. C¶m nhËn thêi tiÕt (t¹o vËt) sang thu b»ng t©m tëng, suy t. - "vẫn còn", "vơi dầu", “bớt” <- từ chỉ mức độ -> sự chuyển biến của các hiện tợng tù nhiªn: h¹ nh¹t dÇn, thu ®Ëm nÐt h¬n. -> Quan s¸t tinh tÕ, t©m hån nh¹y c¶m. - Sờm bất ngờ, hàng cây đứng tuổi. + Tả thực: Sang thu, sấm tha và nhỏ dần, không đủ sức lay động hàng cây đã bao mïa thay l¸. + Nghệ thuật nhân hoá: bất ngờ + đứng tuổi -> trạng thái của con ngời. + H×nh ¶nh Èn dô : Con ngêi tõng tr¶i sÏ v÷ng vµng h¬n tríc nh÷ng thö th¸ch cña cuộc đời -> Đất trời sang thu khiến lòng ngời cũng bâng khuâng, cảm xúc, gợi bao suy nghĩ về đời ngời lúc sang thu. III. Ph©n tÝch hai c©u cuèi - Sấm bất ngờ, hàng cây đứng tuổi. + Tả thực: Sang thu, sấm tha và nhỏ dần, không đủ sức lay động hàng cây đã bao mïa thay l¸. + Nghệ thuật nhân hoá: bất ngờ + đứng tuổi -> trạng thái của con ngời.

(101) + H×nh ¶nh Èn dô: Con ngêi tõng tr¶i sÏ v÷ng vµng h¬n tríc nh÷ng thö th¸ch cña cuộc đời. -> §Êt trêi sang thu khiÕn lßng ngêi còng b©ng khu©ng, c¶m xóc, gîi bao suy nghÜ về đời ngời lúc sang thu. Mùa thu đến không chỉ làm cho cảnh vật thay đổi mà suy nghĩ của con ngời cũng thay đổi. Thời khắc giao mùa thờng đem đến cho ngời ta nhiÒu ®iÒu míi mÎ, thó vÞ. Vµ thÊp tho¸ng trong 2 c©u th¬ cuèi bµi thÓ hiÖn suy ngÉm về đời ngời "Sấm cũng bớt bất ngờ. Trên hàng cây đứng tuổi". Lòng ngời đã lắng lọc rất sâu để nhận ra những xao động mơ hồ huyền ảo của thiên nhiên và những sao động bâng khuâng sâu lắng của con ngời. Hai câu thơ cuối có nhiều cách hiểu và lý gi¶i. Thu sang, đã bớt đi những cái náo động của không gian, thiên nhiên -> gợi lên cái xế chiều của cuộc đời. Có lẽ vì vậy mà bài thơ đợc kết thúc bằng hình ảnh hàng cây đứng tuổi đã gửi gắm những ý nghĩa sâu sa. Sấm là biến cố bất thờng của ngoại cảnh, của cuộc đời. Hàng cây đứng tuổi là hình ảnh con ngời đã trải qua biến cố thử thách. Khi con ngời trải nghiệm nhiều sẽ trở nên hiểu mình, hiểu ngời, hiểu đời hơn. Con ngời sẽ bình tĩnh đón nhận mọi biến cố trong cuộc đời. Nhng con ngời không ngậm ngùi nuối tiếc mà chỉ thấy mình vững vàng hơn. Đó là nét đẹp, nét lạ độc đáo trong cách nhìn, cách cảm, cách nghĩ về thiên nhiên, về đời ngời trớc những thăng trầm biến đổi. Lắng sâu trong tâm hồn là sự đồng cảm trớc suy nghĩ sâu xa của nhà thơ về vẻ đẹp con ngời. Phải chăng mùa thu đã đem đến một bµi häc cho t¸c gi¶ vµo giê «ng truyÒn l¹i cho chóng ta? Trong 1 bài phỏng vấn gần đây, Hữu Thỉnh đã giải thích “Sấm là những khó khăn thử thách mà dân tộc Việt Nam đã trải qua hai cuộc chiến tranh ác liệt chống Pháp và Mỹ. Còn hàng cây là hình ảnh của đất nớc, dân tộc ta vững vàng vợt qua thử thách. Trải qua bao nhiêu thử thách, bom đạn ác liệt, chúng ta không còn sợ bất cứ thế lực nào, vững vàng vợt lên phái trớc trong công cuộc xây dựng đất nớc”. Dµn ý A. Më bµi: - Mùa thu quê hơng là đề tài gợi cảm xúc đối với thi nhân song mỗi ngời cảm xúc vÒ mïa thu theo c¶m nhËn riªng cña m×nh. Víi nhµ th¬ H÷u ThØnh, kho¶nh kh¾c giao mùa từ hạ sang thu đã rung động hồn thơ để thi sĩ vẽ nên một bức tranh thơ: “Sang thu” thËt hay. - Bài thơ đợc viết theo thể thơ năm chữ: nhịp nhàng, khoan thai, êm ái, trầm lắng và thoáng chút suy t… thể hiện một bức tranh thu trong sáng, đáng yêu ở vùng nông thôn đồng bằng Bắc Bộ. B. Th©n bµi Khổ 1: Những cảm nhận ban đầu của nhà thơ về cảnh sang thu của đất trời. - Bµi th¬ më ®Çu b»ng mét ph¸t hiÖn bÊt ngê: + ChÐp khæ 1: - Thiên nhiên đợc cảm nhận từ những gì vô hình: + H¬ng æi ph¶ trong giã thu se se l¹nh (se l¹nh vµ h¬i kh«), “H¬ng æi” lµ lµn h¬ng đặc biệt của mùa thu miền Bắc đợc cảm nhận từ mùi ổi chín rộ. + Từ “phả”: động từ có nghĩa là toả vào, trộn lẫn. Ngời ta có thể dùng các từ: toả, bay, lan, tan… thay cho từ “Phả” nhng cả bấy nhiêu từ đều không có cái nghĩa đột ngột bất ngờ. Từ “phả” cho thấy mùi hơng ổi ở độ đậm nhất, thơn nồng quyến rũ, hoà vµo trong giã heo may cña m×nh th× lan to¶ kh¾p kh«ng gian t¹o ra mét mïi th¬m ngät m¸t cña nh÷ng tr¸i æi chÝn vµng – h¬ng th¬m nång nµn hÊp dÉn cña nh÷ng vên c©y sum suª tr¸i ngät ë n«ng th«n ViÖt Nam. + S¬ng chïng ch×nh: nh÷ng h¹t s¬ng nhá li ti gi¨ng m¾c nh mét lµn s¬ng máng nhẹ nhàng trôi, đang “cố ý” chậm lại thong thả, nhẹ nhàng, chuyển động chầm chậm.

(102) sang thu. H¹t s¬ng sím mai còng nh cã t©m hån, cã c¶m nhËn riªng còng nhÑ nhµng, thong th¶ qua ngìng cöa cña mïa thu. => Sự góp mặt của làn sơng buổi sớm cùng với hơng ổi đã làm con ngời giật mình thảng thốt: Hình nh thu đã về. - C¶m xóc cña nhµ th¬: - KÕt hîp mét lo¹t c¸c tõ: “bçng, ph¸, h×nh nh” thÓ hiÖn t©m tr¹ng ngì ngµng, c¶m xóc b©ng khu©ng tríc tho¸ng ®i bÊt chît cña mïa thu. Nhµ th¬ giËt m×nh, h¬i bèi rèi, hình nh còn có chút gì cha thật rõ ràng trong cảm nhận. Vì đó là những cảm nhận nhẹ nhàng, thoáng qua, hay là vì quá đột ngột mà tác giả cha nhận ra? Tâm hồn thi sĩ biến chuyÓn nhÞp nhµng víi phót giao mïa cña c¶nh vËt. Tõng c¶nh sang thu cña c¶nh vËt đã thấp thoáng hồn ngời cũng chùng chình bịn rịn lu luyến, bâng khuâng… Khổ 2: Hình ảnh thiên nhiên sang thu đợc nhà thơ phát hiện bằng những hình ảnh quen thuộc làm nên một bức tranh mùa thu đẹp đẽ và trong sáng. - ChÐp khæ 2: + Dßng s«ng quª h¬ng thít tha mÒm m¹i, hiÒn hoµ tr«i mét c¸ch nhµn h¹, thanh thản sau những ngày hè nớc lũ, gợi lên vẻ đẹp êm dịu của bức tranh thiên nhiên mùa thu. + Nh÷ng c¸nh chim chiÒu b¾t ®Çu véi v· bay vÒ ph¬ng nam tr¸nh rÐt trong nh÷ng buæi hoµng h«n. + Đối lập với hình ảnh trên, hình ảnh “đám mây mùa hạ” đợc nhà thơ cảm nhận đầy thú vị qua sự liên tởng độc đáo: “vắt nửa mình sang thu”. Gợi hình ảnh một làn mây mỏng, nhẹ, kéo dài của mùa hạ còn sót lại nh lu luyến, đó là vẻ đẹp của bầu trời sang thu. Cảm giác giao mùa đợc diễn tả cụ thể và tinh tế bằng một hình ảnh đám m©y cña mïa h¹ còng nh ®ang bíc vµo ngìng cöa cña mïa thu vËy. Dêng nh gi÷a mïa h¹ vµ mïa thu cã mét ranh giíi cô thª,r h÷u h×nh, hiÓn hiÖn. Liªn tëng ®Çy thó vÞ kh«ng chØ c¶m nhËn b»ng thÞ gi¸c mµ lµ sù c¶m nhËn b»ng chÝnh t©m hån tinh tÕ, nh¹y c¶m, yªu thiªn nhiªn tha thiÕt cña H÷u ThØnh. (Liªn hÖ trong bµi th¬ “ChiÒu s«ng Th¬ng”, «ng còng cã mét c©u th¬ t¬ng tù vÒ c¸ch viÕt: “§¸m m©y trªn ViÖt Yªn, Rñ bãng vÒ Bè H¹). * Chèt l¹i 2 khæ ®Çu: B»ng sù c¶m nhËn qua nhiÒu gi¸c quan, sù liªn tëng thó vÞ ??????? t©m hån nh¹y c¶m, tinh tÕ cña t¸c gi¶, tÊt c¶ kh«ng gian c¶nh vËt nh ®ang chuyển mình từ từ điềm tĩnh bớc sang thu. Ngời đọc cảm nhận cả về không gian và thời gian chuyển mùa thật là đẹp, thật là khêu gợi hồn thơ. 3. Khổ 3: Thiên nhiên sang thu còn đợc gợi ra qua hình ảnh cụ thể: nắng - ma: ChÐp khæ 3: - N¾ng - h×nh ¶nh cô thÓ cña mïa h¹. N¾ng cuèi h¹ vÉn cßn nång, cßn s¸ng nhng đã nhạt dần, yếu dần bởi gió se đã đến chứ không chói chang, dữ dội, gay gắt. - Ma cũng đã ít đi. Cơn ma mùa hạ thờng bất ngờ chợt đến rồi lại chợt đi. Tác giả dùng từ “vơi” có giá trị gợi tả nh sự đong đếm những sự vật có khối lợng cụ thể để diễn tả cái số lợng vô định - diễn tả cái tha dần, ít dần, hết dần những cơn ma rào ào ạt, bất ngờ của mùa hạ. Tất cả đều chầm chậm, từ từ, không vội vã, không hối hả. - Hình ảnh: “Sấm cũng bớt bất ngờ. Trên hàng cây đứng tuổi”. + Tríc hÕt mang ý nghÜa t¶ thùc: h×nh tîng sÊm thêng xuÊt hiÖn bÊt ngê ®i liÒn víi nh÷ng c¬n ma rµo chØ cã ë mïa h¹ (sÊm cuèi mïa, sÊm cuèi h¹ còng bít ®i, Ýt ®i lóc sang thu). Hµng c©y cæ thô, c¶nh vËt thiªn nhiªn vµo thu kh«ng cßn giËt m×nh, bÊt ngê bëi tiÕng sÊm mïa h¹. + ý nghĩa ẩn dụ (gợi nhiều liên tởng, suy ngẫm ở ngời đọc) : Sấm: những vang động bất thờng của ngoại cảnh, của cuộc đời. Hàng cây đứng tuổi gợi tả những con ngời từng trải đã từng vợt qua những khó khăn, những thăng trầm của cuộc đời. Qua đó, con ngời càng trở nên vững vàng hơn. Thời gian trôi nhanh qua cửa, cuộc đời mỗi.

(103) con ngêi lµ mét chøng nh©n nh×n mïa thu ®i qua. Bëi thÕ tiÕc nuèi vÉn m·i lµ c¶m xúc của con ngời trớc thời gian. Tâm trạng ấy đã đợc nhà thơ gửi vào cảnh vật, gửi vµo tr¹ng th¸i cña thiªn nhiªn nh»m kh¾c ho¹ thêi kh¾c mµ mäi vËt ®ang chuyÓn m×nh sang thu. C. KÕt luËn - "Sang thu" của Hữu Thỉnh đã không chỉ mang đến cho ngời đọc những cảm nhận míi vÒ mïa thu quª h¬ng mµ cßn lµm s©u s¾c h¬n t×nh c¶m quª h¬ng trong tr¸i tim mäi ngêi. - Miêu tả mùa thu bằng những bớc chuyển mình của vạn vật, Hữu Thỉnh đã góp thªm mét c¸ch nh×n riªng, mét lèi miªu t¶ riªng cho mïa thu thi ca thªm phong phó. Mét sè c©u hái viÕt ®o¹n C©u 1: B»ng ®o¹n v¨n kho¶ng 8 c©u, h·y ph©n tÝch sù c¶m nhËn tinh tÕ cña nhµ th¬ vÒ biÕn chuyÓn trong kh«ng gian lóc sang thu ë khæ th¬ ®Çu. Gîi ý : - Phân tích để thấy sự biến chuyển trong không gian đợc nhà thơ cảm nhận tinh tế qua h¬ng æi chÝn ®Ëm, nång nµn ph¸ vµo trong giã se, lan to¶ trong kh«ng gian vµ qua làn sơng mỏng "chùng chình" chuyển động chầm chậm, nhẹ nhàng đầu ngõ, đờng th«n. - Trạng thái cảm giác về mùa thu đến của nhà thơ đợc diễn tả ở các từ "bỗng – h×nh nh” më ®Çu vµ kÕt thóc khæ th¬ => §ã lµ sù ng¹c nhiªn thó vÞ nh cßn cha tin h¼n. Câu 2 : Viết đoạn văn ngắn nêu cảm nhận của em về vẻ đẹp của hình ảnh: "Đám m©y mïa h¹" trong khæ th¬ thø 2. Gîi ý: - Hình ảnh đợc cảm nhận tinh tế kết hợp với trí tởng tợng bay bổng của nhà thơ. - Diễn tả hình ảnh đám mây mùa hạ còn sót lại trên bầu trời thu trong xanh, mỏng, kÐo dµi, nhÑ tr«i rÊt h÷ng hê nh cßn v¬ng vÊn lu luyÕn kh«ng nì rêi xa. C¶nh cã hån. - Đó là hình ảnh gợi rõ cảm giác giao mùa, hạ đã qua mà thu cha đến hẳn..

(104) Nãi víi con Y Ph¬ng Ch©n ph¶i bíc tíi cha Ch©n tr¸i bíc tíi mÑ Mét bíc ch¹m tiÕng nãi Hai bíc tíi tiÕng cêi Ngời đồng mình yêu lắm con ơi §an lê cµi nan hoa V¸ch nhµ ken c©u h¸t Rõng cho hoa Con đờng cho những tấm lòng Cha mÑ m·i nhí vÒ ngµy cíi Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời. Ngời đồng mình thơng lắm con ơi Cao ®o nçi buån Xa nu«i chÝ lín DÉu lµm sao th× cha vÉn muèn Sống trên đá không chê đá gập ghềnh Sống trong thung không chê thung nghèo đói Sèng nh s«ng nh suèi Lªn th¸c xuèng ghÒnh Kh«ng lo cùc nhäc Ngời đồng mình thô sơ da thịt Ch¼ng mÊy ai nhá bÐ ®©u con Ngời đồng mình tự đục đã kê cao quê hơng Cßn quª h¬ng th× lµm phong tôc Con ¬i tuy th« s¬ da thÞt Lên đờng Không bao giờ nhỏ bé đợc Nghe con. A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: - Y Ph¬ng tªn khai sinh lµ Høa VÜnh Síc, d©n téc Tµy, sinh n¨m 1948, quª ë huyÖn Trïng Kh¸nh, tØnh Cao B»ng. - Y Phơng nhập ngũ năm 1968, phục vụ trong quân đội đến năm 1981 chuyển về c«ng t¸c t¹i Së V¨n ho¸ - Th«ng tin tØnh Cao B»ng. - Tõ n¨m 1993, «ng lµ chñ tÞch Héi v¨n häc nghÖ thuËt Cao B»ng. Th¬ «ng thÓ hiÖn t©m hån ch©n thËt, m¹nh mÏ vµ trong s¸ng, c¸ch t duy giµu h×nh ¶nh cña con ngêi miÒn nói. II. T¸c phÈm:.

(105) 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: Trong tËp Th¬ ViÖt Nam (1945-1985) 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt. * Nội dung: Bài thơ thể hiện tình cảm gia đình ấm cúng, ca ngợi truyền thống cần cï, søc sèng m¹nh mÏ cña quª h¬ng vµ d©n téc m×nh. Bµi th¬ gióp ta hiÓu thªm vÒ søc sống và vẻ đẹp tâm hồn của một dân tộc miền núi, gợi nhắc tình cảm gắn bó với truyÒn thèng, víi quª h¬ng vµ ý chÝ v¬n lªn trong cuéc sèng. * NghÖ thuËt: Giäng ®iÖu tr×u mÕn tha thiÕt, thÓ hiÖn qua lêi t©m sù cña cha víi con, cña thÕ hÖ ®i tríc víi thÕ hÖ mai sau. ThÓ th¬ tù do lµm cho c¶m xóc cô thÓ, râ rµng. NhÞp ®iÖu lóc nhÑ nhµng bay bæng, khi khóc chiÕt rµnh rét, lóc m¹nh mÏ ©m vang -> lêi khuyªn cña cha thÊm s©u vµo con. Ngôn ngữ cụ thể mà giàu khái quát, bao hàm nhiều ý nghĩa, hình ảnh thơ độc đáo. 3. M¹ch c¶m xóc vµ bè côc * M¹ch c¶m xóc: - Mîn lêi nãi víi con, Y Ph¬ng gîi vÒ céi nguån sinh dìng mçi con ngêi, béc lé niÒm tù hµo vÒ søc sèng bÒn bØ cña quª h¬ng m×nh. - Bài thơ đi từ tình cảm gia đình mà mở rộng ra là tình cảm quê h ơng, từ những kỷ niệm gần gũi, thiết tha mà nâng lên thành lẽ sống. Cảm xúc, chủ đề của bài thơ đợc bé lé, dÉn d¾t mét c¸ch tù nhiªn, cã tÇm kh¸i qu¸t nhng vÉn thÊm thÝa. * Bè côc: 2 phÇn: - Đoạn 1: (Từ “Chân phải… trên đời”): ngời cha nói với con về tình cảm cội nguån. - §o¹n 2: (phÇn cßn l¹i): Ngêi cha nãi vÒ truyÒn thèng quª h¬ng vµ dÆn dß con trên đờng đời. 4. Gi¶i nghÜa tõ: * Ngời đồng mình: ngời vùng mình, ngời miền mình. Đây có thể hiểu cụ thể là những ngời cùng sống trên một miền đất, cùng một quê hơng, cùng một dân tộc. * Lờ: một loại dụng cụ dùng để đánh bắt cá, đợc đan bằng những nan vót tròn. * Ken: làm cho thật kín bằng cách đệm thêm vào những chỗ hở. Ngời miền núi thờng dùng nhiều tấm ván gỗ dựng chắc sát nhau thành vách nhà. Kem ở đây là động từ, đợc hiểu nh đan, cài, kết. * Thung (thung lũng): dải đất trũng và kéo dài nằm giữa hai sờn đồi, núi. B. Ph©n tÝch bµi th¬ I. Cha nãi víi con vÒ nguån sinh dìng: 1. Nãi vÒ céi nguån sinh dìng cña con, ®iÒu ®Çu tiªn ngêi cha muèn nãi tíi lµ tình cảm gia đình. Cái nôi nuôi dỡng con trởng thành. “Ch©n ph¶i bíc tíi cha Ch©n tr¸i bíc tíi mÑ Mét bíc ch¹m tiÕng nãi Hai bíc tíi tiÕng cêi”. + Con lớn lên từng ngày trong tình yêu thơng, trong sự nâng đón và mong chờ của cha mÑ. + Nhịp thơ 2/3, cấu trúc đối xứng, nhiều từ đợc láy lại, tạo ra âm điệu tơi vui, quÊn quýt: ch©n ph¶i – ch©n tr¸i; mét bíc – hai bíc, tiÕng nãi – tiÕng cêi… c¸c hình ảnh thật cụ thể -> Y Phơng tạo đợc không khí gia đình đầm ấm, quấn quýt và hạnh phúc. Từng bớc đi, từng tiếng nói cờng của con đều đợc cha mẹ chăm chút và vui mừng đón nhận. -> §ã lµ t×nh c¶m ruét thÞt, lµ c«ng lao trêi biÓu mµ con ph¶i kh¾c cèt ghi x¬ng..

(106) 2. Ngời cha còn nói cho con biết: Con còn lớn lên trong cuộc sống lao động, trong tình yêu thơng của “Ngời đồng mình” và trong nghĩa tình của quê h ơng làng xãm. * Con lớn lên trong cuộc sống lao động của ngời đồng mình. Cuộc sống lao động cần cù và tơi vui của ngời đồng mình đợc nhà thơ gợi lên qua các hình ảnh đẹp: “Ngời đồng mình thơng lắm con ơi! §an lê cµi nan hoa V¸ch nhµ ken c©u h¸t” + Đan lờ: Dụng cụ đánh bắt cá của ngời miền núi. + Nói: “Đan lờ cài hoa” -> công việc tạp ra vẻ đẹp của ngời lao động. V¸ch nhµ ken c©u h¸t -> cuéc sèng hoµ víi niÒm vui. + Tác động từ “cài, ken” -> vừa diễn tả động tác cụ thể khéo léo trong lao động, vừa nói lên cuộc sống lao động gắn bó, hoà quện niềm vui. * Con lớn lên trong sự đùm bọc che chở của con ngời và rừng núi quê hơng: “Rõng cho hoa Con đờng cho những tấm lòng” Rừng núi quê hơng thật thơ mộng và nghĩa tình. Thiên nhiên ấy đã che chở, đã nu«i dìng con ngêi c¶ vÒ t©m hån, lèi sèng. + Rừng cho hoa -> Hoa là vẻ đẹp của thiên nhiên mà rừng ban tặng -> Rừng núi đem lại những vẻ đẹp, niềm vui, hạnh phúc. + Con đờng cho những tấm lòng -> còn những tấm lòng là vẻ đẹp của tình ngời. -> Ta hiÓu, ngêi cha muèn nãi cho con biÕt quª h¬ng m×nh lµ mét vïng quª giµu truyÒn thèng v¨n ho¸ mµ còng thËt nghÜa t×nh. * Liên hệ: Quê hơng là những gì thân thuộc gần gũi, bình dị nhất, đó cũng là cội nguån s©u xa cho t×nh yªu Tæ quèc… * Ngời cha còn nhắc đến những kỷ niệm ngày cới của mình với con để mong con lu«n nhí con lín lªn trong t×nh yªu trong s¸ng vµ h¹nh phóc cña cha mÑ. §ã lµ ®iÓm xuÊt ph¸t mäi t×nh yªu th¬ng trong con: “Cha mÑ m·i nhí vÒ ngµy cíi Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời” -> Nói với con những điều đó, ngời cha muốn dạy dỗ con tình cảm cội nguồn bằng chính tình yêu và lòng tự hào về quê hơng, về gia đình… II. Cha tù hµo nãi víi con vÒ søc sèng bÒn bØ, m·nh liÖt, vÒ truyÒn thèng cao đẹp của quê hơng và niềm mong ớc con hãy kế tục xứng đứng truyền thống ấy. 1. Nói về sức sống bền bỉ, mãnh liệt của quê hơng -> nói về ngời đồng mình. + Ngời đồng mình -> cha mẹ, là đồng bào, là những ngời cùng quê hơng. + Sự lặp lại nhiều lần cụm từ này -> khẳng định phẩm chất của ngời đồng mình là phẩm chất của quê hơng bởi sức sống của quê hơng do ngời đồng mình tạo ra -> lời nãi méc m¹c, gi¶n dÞ gîi bao t×nh yªu th¬ng, sù gÇn gòi… - Phẩm chất của ngời đồng mình cứ hiện dần qua lời tâm tình của ngời cha: + §ã lµ tÊm lßng thuû chung víi n¬i ch«n rau c¾t rèn. “Sống trên đá không chê đá gập ghềnh Sống trong thung không chê thung nghèo đói” + Mét cuéc sèng trµn ®Çy niÒm vui vµ lßng l¹c quan. “Sèng nh s«ng nh suèi Lªn th¸c xuèng ghÒnh Kh«ng lo cùc nhäc” -> B»ng nh÷ng ®iÖp tõ, ®iÖp ng÷, c¸ch so s¸nh cô thÓ, kÕt hîp víi kiÓu c©u ng¾n dài khác nhau, lời tâm tình của ngời cha đã góp phần khẳng định ngời miền núi tuy.

(107) cuéc sèng h«m nay cßn vÊt v¶, khã nhäc, “lªn th¸c xuèng ghÒnh” nhng hä vÉn sèng mạnh mẽ, khoáng đạt “nh sông nh suối”, bền bỉ, gắn bó và tha thiết với quê hơng. -> Từ đó ngời cha mong muốn con: + Cã nghÜa t×nh chung thuû víi quª h¬ng. + BiÕt chÊp nhËn vµ vît qua nh÷ng khã kh¨n, thö th¸ch b»ng ý chÝ, nghÞ lùc vµ niÒm tin cña m×nh. - Ngời đồng mình mộc mạc, dung dị, giàu ý chí và niềm tin . Họ có thể “Thô sơ da thÞt” nhng kh«ng hÒ nhá bÐ vÒ t©m hån vµ ý chÝ. Hä biÕt lo toan vµ mong íc: “Cao ®o nçi buån – Xa nu«i chÝ lín”. Hä biÕt tù lùc, tù cêng x©y dùng quª h¬ng, duy tr× truyền thống với những tập quán tốt đẹp của ngời đồng mình. “Ngời đồng mình đục đá kê cao quê hơng Cßn quª h¬ng th× lµm phong tôc” -> C©u th¬ cã 2 líp nghÜa: + Nghĩa tả thực: Đục đá kê cao -> hành động có thực thờng thấy ở miền núi. “Quê hơng” vốn là khái niệm trừu tợng, chỉ nơi chốn sinh thành của một ngời nào đó. + Nghĩa ẩn dụ: Nói đục đá kê cao quê hơng -> Muốn khái quát về tinh thần tự t«n, ý thøc b¶o tån céi nguån. -> KÕt thóc bµi th¬ lµ lêi nh¾n nhñ, dÆn dß cña ngêi cha mong muèn con m×nh phải tự hào về truyền thống tốt đẹp của quê h ơng, hãy lấy những tình cảm đó làm hành trang để vững bớc trên đờng đời. “Con ¬i tuy th« s¬ da thÞt Lên đờng Không bao giờ nhỏ bé đợc Nghe con”. H×nh ¶nh “th« s¬ da thÞt” lÆp l¹i hai lÇn nh muèn con kh¾c cèt ghi x¬ng. “Ngêi đồng mình” tuy mộc mạc, chân chất nhng có lẽ sống cao đẹp. Trên đờng đời con phải sống cao thợng, tự trọng để sứng đáng với “ngời đồng mình”. Con “không bao giờ nhỏ bé đợc”, dù con đờng phía trớc còn đầy chông gai. Con hãy tự tin bớc đi, bởi sau lng con có gia đình, quê hơng, bởi trong tim con sẵn ẩn chứa những phẩm chất quý báu của “ngời đồng mình”. Hai tiếng “nghe con” chứa đựng tấm lòng yêu thơng và niềm tin sâu nặng cha đặt nơi con. Hai tiếng ấy khép lại bài thơ để lại một d âm nhẹ nhµng mµ ©m vang xao xuyÕn. III. Nghệ thuật đặc sắc - ThÓ th¬ tù do, m¹ch c¶m xóc tù nhiªn. C¸ch nãi giµu h×nh ¶nh võa méc m¹c mµ vÉn giµu chÊt th¬, cô thÓ mµ giµu søc kh¸i qu¸t. - C¸c biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, ®iÖp ng÷ kÕt hîp víi nh÷ng c©u th¬ ng¾n dµi kh¸c gãp phÇn kh«ng nhá vµo viÖc diÔn t¶ cuéc sèng, c¸ch suy nghÜ, c¸ch thùc hiÖn t×nh c¶m cña ngêi miÒn nói. - Giäng ®iÖu tha thiÕt, tr×u mÕn: lóc bay bæng, nhÑ nhµng, lóc khóc triÕt, rµnh rät, lóc m¹nh mÏ, s¾c nhän… t¹o sù céng hëng h×a hoµ víi nh÷ng cung bËc t×nh c¶m kh¸c trong lêi ngêi cha truyÒn thÊm sang con. - Bè côc chÆt chÏ, tõ ng÷ gi¶n dÞ, méc m¹c nh lêi nãi thêng ngµy cña ngêi miÒn nói. -> Y Phơng thấu hiểu tất cả những điều đó nên ông đã lột tả cái hồn cốt trong bản s¾c cña ngêi d©n téc. Cha nãi víi con – V©ng! hay chÝnh lµ lêi trao göi víi thÕ hÖ tiÕp nèi? * Mét sè c©u hái C©u 1 : Nhµ th¬ Y Ph¬ng muèn nãi víi con ®iÒu g× trong nh÷ng dßng th¬ sau: Ngời đồng mình thơng lắm con ơi … kh«ng lo cùc nhäc”.

(108) Gîi ý: - Đoạn thơ bắt đầu bằng cảm xúc “thơng lắm con ơi:, đó là tình cảm yêu thơng, yªu th¬ng mét c¸ch xãt xa. - Cao độ nỗi buồn. Xa nuôi chí lớn. => là một cách nói vừa rất cụ thể, vừa mang søc kh¸i qu¸t. Vµ cuéc sèng nhäc nh»n ®Çy nçi khæ ®au Êy l¹i khiÕn cho “chÝ lín” thªm lªn, thªm m·nh liÖt. - Dï quª h¬ng vÊt v¶, nhäc nh»n, nhng nh÷ng ngêi con cña quª h¬ng kh«ng bao giờ quay lng lại với nơi mình đã từng chôn rau, cắt rốn, cha mẹ đã từng cày xới vun trång. - Qua những hình ảnh rất cụ thể: … đó là cuộc sống bình dị, hồn nhiên nh con s«ng, con suèi quª m×nh, méc m¹c cña ngêi d©n miÒn nói, cuéc sèng vît qua mäi thö thách, gian lao ở những nơi xa xôi. Phải chăng đó còn là sự cần cù, bền chí của những “ngời đồng minh”. - Nh÷ng con ngêi sèng gi¶n dÞ mµ m¹nh mÏ, hån nhiªn méc m¹c. Nhng chÝnh c¸i hồn nhiên mộc mạc ấy lại chứa đựng sức sống mạnh mẽ của dân tộc. - Nãi víi con lµ thñ thÝ t©m t×nh cña ngêi cha víi con vÒ quª h¬ng, 1 quª h¬ng nhọc nhằn vất vả đã nuôi dỡng chí lớn cho những đứa con. Quê hơng với sức sống gi¶n dÞ mµ m·nh liÖt, hån nhiªn mµ m¹nh mÏ. - Tất cả đợc thể hiện qua thể thơ tự do với những từ ngữ, hình ảnh mộc mạc, cụ thể nhng l¹i cã søc kh¸i qu¸t s©u s¾c. Câu 2: Viết đoạn văn ngắn có dùng lời dẫn trực tiếp để nêu suy nghĩ của em về nh÷ng ®iÒu ngêi cha nãi víi con trong c¸c c©u th¬ sau: “Ngời đồng minh thơ sơ… phong tục”. Gîi ý: - Ngời cha đã ca ngợi đức tính cao đẹp của ngời đồng minh bằng những hình ảnh ®Çy Ên tîng. + Đó là “ngời đồng minh thô sơ da thịt”, những con ngời chân chất, khoẻ khoắn họ méc m¹c mµ kh«ng nhá bÐ vÒ t©m hån, ý chÝ. Hä tù chñ trong cuéc sèng. + Đó là những con ngời tự đúc đá kê cao quê hơng, lao động cần cù không lùi bớc tríc khã kh¨n. Hä gi÷ v÷ng b¶n s¾c v¨n ho¸ cña d©n téc. + Hä yªu quª h¬ng, lÊy quª h¬ng lµm chç dùa t©m hån. - Nói với con về những điều đó, ngời cha mong con biết tự hào về truyền thống của quê hơng, tự hào về dân tộc để tự tin trong cuộc sống. C©u 3: C¶m nhËn cña em vÒ nh÷ng c©u th¬ më ®Çu bµi th¬: “Nãi víi con ” cña Y Ph¬ng. Ch©n ph¶i bíc tíi cha… … tiÕng cêi:. Gîi ý: - Đó là hình ảnh một mái ấm gia đình rất hạnh phúc. - Ngời con đợc nuôi dỡng, che chở trong vòng tay ấm áp của cha mẹ. - Lời thơ rất đặc biệt: Nói bằng hình ảnh, cách hình dung cụ thể để diễn tả ý trừu tợng của ngời miền núi khiến câu thơ mộc mạc mà gợi cảm: bớc chân chạm tới tiếng cêi, tiÕng nãi. - Cha nói với con lời đầu tiên đó để nhắc nhở con về tình cảm gia đình ruột thịt về cuéi nguån cña mçi ngêi..

(109) Nội dung ôn tập truyện hiện đại ThÓ T¸c gi¶ Hoµn c¶nh Néi dung lo¹i Kim L©n 1948 TruyÖn T×nh yªu lµng Thêi kú ng¾n quª th¾m thiÕt B¾c Ninh thèng nhÊ víi (1920-2007) ®Çu cuéc lßng yªu níc Nhµ v¨n am kh¸ng vµ tinh thÇn hiÓu cuéc chiÕn kh¸ng chiÕn ë sèng n«ng chèng Ph¸p nh©n vËt «ng th«n vµ ngêi Hai n«ng d©n miền Bắc, thờng viết về đề tµi ngêi n«ng d©n NguyÔn 1970 Truyện - Hình ảnh ngThành Long Là kết quả ngắn ời lao động b×nh thêng mµ chuyÕn ®i (Qu¶ng tiªu biÓu lµ thùc tÕ lªn Nam) anh thanh niªn (1925-1991) Lµo Cai cña lµm c«ng t¸c C©y bót v¨n t¸c gi¶ khÝ tîng ë mét xu«i đáng mình trên đỉnh chó ý chuyªn nói cao. viÕt truyÖn - Qua đó, ng¾n vµ ký khẳng định vẻ – mang vÎ đẹp của con đẹp th¬ ngời lao động méng, trong vµ ý nghÜa cña trÎo. nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng.. TT. T¸c phÈm. 1. Lµng Lµ TP xuÊt s¾c thÓ hiÖn thµnh c«ng h/a ngêi n«ng d©n thêi đại cách mạng.. 2. LÆng lÏ Sa Pa TruyÖn ng¾n hiện đại rút từ tËp “Gi÷a trong xanh” xuÊt b¶n n¨m 1972.. 3. ChiÕc lîc ngµ. NguyÔn Quang S¸ng ((An Giang) 1932. 1966. TruyÖn T×nh cha con ngắn cao đẹp và sâu lÆng trong c¶nh ngé Ðo le cña chiÕn tranh. 4. BÕn quª. NguyÔn Minh Ch©u (1930-1989). Trong tËp BÕn Quª (1985). nh÷ng TruyÖn Qua ng¾n c¶m xóc vµ suy ngÉm cña. NghÖ thuËt - X©y dùng t×nh huèng truyÖn đặc s¾c. - Miªu t¶ t©m lý - Ng«n ng÷ nhân vật đặc s¾c mang tÝnh khÈu ng÷. - T×nh huèng hîp lý. - C¸ch kÓ chuyÖn tù nhiªn kÕt hîp gi÷a tù sù, tr÷ t×nh víi b×nh luËn. - TruyÖn to¸t lªn chÊt th¬ trong s¸ng tõ phong c¶nh thiªn nhiªn Sa Pa th¬ méng đến h×nh ¶nh nh÷ng con ngêi n¬i ®©y. - NghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng bÊt ngê mµ tù nhiªn hîp lý. - NghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý vµ x©y dùng tÝnh c¸ch nh©n vËt (bÐ Thu) - X©y dùng t×nh huèng truyÖn dùa.

(110) (NghÖ An). 5. Nh÷ng ng«i sao xa x«i. Lª Minh Khuª. 1971. nh©n vËt NhÜ vµo lóc cuèi đời trên giờng bÖnh, truyÖn thøc tØnh ë mäi ngêi sù tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ và vẻ đẹp bình dÞ, gÇn gòi cña cuéc sèng, cña quª h¬ng. sèng, TruyÖn Cuéc ngắn chiến đấu của ba c« g¸i thanh niªn xung phong trªn mét ®iÓm cao ở tuyến đờng Trờng Sơn trong nh÷ng n¨m chiÕn tranh chèng Mü cøu níc. TruyÖn lµm næi bËt t©m hån trong sn¸g, giµu th¬ méng, tinh thÇn dòng c¶m, cuéc sèng chiÕn đấu đầy gian khæ, hy sinh nhng rÊt hån nhiªn, l¹c quan cña hä.. trªn chuçi nghÞch lý cña cuộc đời nhân vËt. - Cã nhiÒu h×nh ¶nh mang ý nghÜa biÓu tîng. - NhÜ lµ nh©n vËt t tëng. - Truyện đợc trÇn thuËt, ng«i thø nhÊt t¹o ®iÒu kiÖn thuận lợi để t¸c gi¶ tËp trung miªu t¶ thÕ giíi néi t©m nh©n vËt vµ t¹o ®iÓm nh×n phï hîp để miêu tả cuéc sèng chiến đấu ở Trêng S¬n. - X©y dùng nh©n vËt: chñ yÕu miªu t¶ t©m lý. - Ng«n ng÷ giäng ®iÖu phï hîp víi ngêi kÓ chuyÖn..

(111) Lµng Kim L©n A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶ - Kim L©n tªn khai sinh lµ NguyÔn V¨n Tµi, (1920-2007), quª ë huyÖn Tõ S¬n, tØnh B¾c Ninh. - Ông là nhà văn chuyên viết truyện ngắn và đã có sáng tác đăng báo trớc Cách m¹ng th¸ng T¸m 1945. Vèn g¾n bã vµ am hiÓu s©u s¾c cuéc sèng ë n«ng th«n. Kim L©n hÇu nh chØ viÕt vÒ sinh ho¹t lµng quª vµ c¶nh ngé cña ngêi n«ng d©n. II. T¸c phÈm 1. Hoàn cảnh ra đời tác phẩm: truyện ngắn “Làng” đợc viết trong thời kỳ đầu của cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p vµ ®¨ng lÇn ®Çu trªn t¹p chÝ V¨n nghÖ n¨m 1948. 2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt * Néi dung chÝnh: T×nh yªu lµng quª vµ lßng yªu n íc, tinh thÇn kh¸ng chiÕn cña ngời nông dân phải dời làng đi tản c đã đợc thể hiện chân thực, sâu sắc và cảm động ở nh©n vËt «ng Hai trong truyÖn “Lµng”. * Nghệ thuật: Tác giả đã thành công trong việc xây dựng tình huống truyện, trong nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt. 3. Tãm t¾t C©u chuyÖn kÓ vÒ «ng Hai Thu, ngêi lµng Chî DÇu. Khi cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p bïng næ, theo lêi kªu gäi cña cô Hå ChÝ Minh, toµn d©n tham gia kh¸ng chiÕn, kể cả hình thức tản c. Do hoàn cảnh neo đơn, ông Hai đã cùng vợ con lên tản c ở Bắc Ninh dù rất muốn ở lại làng chiến đấu. ở nơi tản c, tối nào ông cũng sang nhà bác Thứ bên cạnh để khoe về làng mình rằng làng ông có nhà cửa san sát, đờng thôn ngõ xãm s¹ch sÏ. ¤ng khoe c¸i phßng th«ng tin, c¸i chßi ph¸t thanh vµ phong trµo kh¸ng chiÕn cña lµng, khi kÓ vÒ lµng «ng say mª, h¸o høc l¹ thêng. ë ®©y, ngµy nµo «ng cũng ra phòng thông tin để nghe tin tức kháng chiến, ông vui mừng trớc những chiến thắng của quân dân ta. Nhng rồi một hôm, ở quán nớc nọ, ông nghe đợc câu chuyện cña mét bµ díi xu«i lªn t¶n c nãi r»ng lµng Dçu cña «ng theo giÆc. ¤ng v« cïng ®au khæ, xÊu hæ, cói gÇm mÆt ®i th¼ng vÒ nhµ, suèt ngµy ch¼ng d¸m ®i ®©u, ch¼ng d¸m nãi chuyÖn víi ai, chØ n¬m níp lo mô chñ nhµ ®uæi ®i. Buån khæ qu¸, «ng t©m sù víi đứa con út cho khuây khoả. Ông chớm có ý định về làng để xác minh sự thật nhng lại tự mình phản đối vì nghĩ về làng, làng là bỏ kháng chiến, bỏ cụ Hồ bởi làng ông đã theo T©y mÊt råi. ThÕ råi mét h«m cã «ng chñ tÞch díi x· lªn ch¬i c¶i chÝnh tin lµng ông theo giặc. Ông lão sung sớng mùa tay đi khoe khắp làng rằng nhà ông đã bị đốt nh½n. Tèi h«m Êy, «ng l¹i sang nhµ b¸c Thø kÓ vÒ lµng m×nh. B. Ph©n tÝch t¸c phÈm 1. Truyện ngắn Làng đã xây dựng đợc một tình huống truyện làm bộc lộ sâu sắc t×nh yªu lµng quª vµ lßng yªu níc ë nh©n vËt «ng Hai. §ã lµ t×nh huèng nµo ? NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt x©y dùng t×nh huèng truyÖn cña t¸c gi¶ ? - Truyện Làng đã xây dựng đợc một tình huống truyện làm bộc lộ sâu sắc tình cảm yªu lµng, yªu níc ë ngêi n«ng d©n. ¤ng Hai trong truyÖn lµ ngêi rÊt yªu c¸i lµng chî DÇu cña m×nh, lu«n h·nh diÖn khoe vÒ lµng, Êy thÕ mµ «ng l¹i ph¶i nghe c¸i tin lµng «ng theo giÆc, lËp tÒ tõ miÖng nh÷ng ngêi t¶n c díi xu«i lªn. - Nhận xét: Tình huống ấy khiến ông đau xót, tủi hổ, day dứt trong sự xung đột gi÷a t×nh yªu lµng quª vµ t×nh yªu níc, mµ t×nh c¶m nµo còng m·nh liÖt, thiÕt tha. §Æt nhân vật vào tình huống gay gắt ấy, tác giả đã làm bộc lộ sâu sắc cả hai tình cảm nói trªn ë nh©n vËt vµ cho thÊy t×nh yªu níc, tinh thÇn kh¸ng chiÕn lín réng bao trïm lªn t×nh yªu lµng, nã chi phèi vµ thèng nhÊt, mäi t×nh c¶m kh¸c trong con ng êi ViÖt Nam thêi kh¸ng chiÕn..

(112) 2. Phân tích diễn biến tâm trạng và hành động của nhân vật ông Hai từ lúc nghe làng mình theo giặc đến kết thúc truyện. a. Tríc khi nghe tin d÷ : ë n¬i t¶n c, t×nh yªu lµng cña «ng hai hoµ nhËp víi t×nh yªu níc. - Xa làng, ở nơi tản c ông nhớ làng da diết. Nỗi nhớ làng khiến ông thay tâm đổi tÝnh: “Lóc nµo «ng còng thÊy bùc béi, Ýt cêi, c¸i mÆt lóc nµo còng lÇm lÇm, h¬i mét tÝ lµ g¾t, h¬i mét tý lµ chöi”. - Khi đợc nói chuyện về làng, ông vui náo nức đến lạ thờng “Hai con mắt ông sáng hắt lên, cái mặt biến chuyển hoạt động”. - Ông quan tâm đến tình hình chính trị thế giới, đến các tin chiến thắng của quân ta. + Tin mét em bÐ trong ban tuyªn truyÒn xung phong b¬i ra gi÷a hå Hoµn KiÕm cÇm quèc kú trªn th¸p rïa. + Một anh trung đội trởng sau khi giết đợc 7 tên giặc đã tự sát bằng quả lựu đạn cuèi cïng. + Đội nữ du kích Trng Trắc giả làm ngời mua hàng đã bắt sóng đợc tên quan hai bèt ngay gi÷a chî mµ “Ruét gan «ng l·o cø móa c¶ lªn” -> ®so lµ niÒm vui c¶u mét con ngêi biÕt g¾n bã t×nh c¶m cña m×nh víi vËn mÖnh cña toµn d©n téc, lµ niÒm vui méc m¹c cña mét tÊm lßng yªu níc ch©n thµnh. b. Khi nghe tin lµng DÇu theo giÆc: + Nỗi bất hạnh lớn đã đổ sụp xuống đầu ông, ông sững sờ “Cổ ông lão nghẹn ắng lại, da mặt tê rân rân ông lão lặng đi tởng nh đến không thở đợc”. Khi trấn tĩnh đợc phần nào, ông còn cố cha tin cái tin ấy. Nhng rồi những ngời tản c đã kể rành rọt quá, lại khẳng định họ “vừa ở dới ấy lên”, làm ông không thể không tin. + Tõ lóc Êy, trong t©m trÝ «ng Hai chØ cã c¸i tin d÷ Êy x©m chiÕm, nã thµnh mét nçi ¸m ¶nh, day døt. Nghe tiÕng chöi bän ViÖt gian, «ng “cói g»m mÆt xuèng mµ ®i”. Về đến nhà, ông “nằm vật ra giờng”, rồi tủi thân khi nhìn đàn con, “nớc mắt ông lão cứ giàn ra. Chúng nó cũng là trẻ con làng Việt gian đấy ? Chúng nó cũng bị ngời ta rẻ rúng, hắt hủi đấy ?”. + Nçi tñi hæ khiÕn «ng kh«ng d¸m lã mÆt ra ngoµi. Lóc nµo còng n¬m ní, hÔ thÊy đám đông nào tụ tập nhắc đến hai từ “Việt gian”, “Cam nhông” thì ông lại tự nhủ “Th«i l¹i chuyÖn Êy råi”. => T¸c gi¶ diÔn t¶ rÊt cô thÓ nçi ¸m ¶nh nÆng nÒ biÕn thµnh sù sî h·i th êng xuyªn trong «ng Hai cïng víi nçi ®au xãt, tñi hæ cña «ng tríc c¸i tin lµng m×nh theo giÆc. + Khi nghe tin lµng DÇu theo giÆc, t×nh yªu lµng quª vµ tinh thÇn yªu níc cña «ng Hai đã có một cuộc xung đột nội tâm gay gắt. Ông Hai đã dứt khoát chọn lựa theo cách của ông: “Làng thì yêu thật nhng làng đã theo Tây thì phải thù”, tình yêu làng nớc đã rộng lớn hơn bao trùm lên tình cảm với làng quê. Nhng dù xác định nh thế, ông Hai vÉn kh«ng thÓ døt bá t×nh c¶m víi lµng quª, v× thÕ mµ cµng ®au xãt, tñi hæ. + Khi mụ chủ nhà biết chuyện, có ý muốn đuổi khéo gia đình ông đi, ông đã rơi vµo t×nh tr¹ng tuyÖt väng, bÕ t¾c hoµn toµn. §i ®©u b©y giê? Kh«ng ai muèn chøa chÊp d©n cña c¸i lµng ViÖt gian. ¤ng tho¸ng cã ý nghÜa “Hay lµ trë vÒ lµng”. Tuy nhiên ông đã gạt bỏ ý nghĩ ấy bởi “Làng đã theo Tây, về làng nghĩa là rời bỏ Kháng chiÕn, bá cô Hå, lµ cam chÞu trë vÒ kiÕp sèng n« lÖ”. Mèi m©u thuÉn trong néi t©m vµ tình thế của nhân vật nh đã thành sự bế tắc, đòi hỏi phải đợc giải quyết. + Đau khổ, ông không biết tâm sự cùng ai ngoài đứa con bé bỏng. Yêu làng Dầu, «ng muèn kh¾c s©u vµo tr¸i tim bÐ nhá cña con t×nh c¶m víi lµng, víi kh¸ng chiÕn, với Cụ Hồ, đó cũng chính là tấm lòng thuỷ chung “trớc sau nh một” với cách mạng của ông. Đây là một đoạn văn diễn tả rất cảm động và sinh động nỗi lòng sâu xa, bền chặt, chân thành của ông Hai – một ngời nông dân – với quê hơng, đất nớc, với.

(113) c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn. NgÇn Êy tuæi ®Çu mµ níc m¾t «ng cø rßng rßng khi nghÜ về làng. Nỗi đau ấy mới đáng trân trọng làm sao bởi đó là nỗi đau của một con ngời danh dù cña Lµng nh chÝnh b¶n th©n m×nh. c. Khi tin đồn đợc cải chính: + Thái độ của ông thay đổi hẳn “Cái mặt buồn thiu mọi ngày bỗng tơi vui, rạng rỡ hẳn lên”. Ông lại chạy đi khoe khắp nơi “Tây nó đốt nhà tôi rồi bác ạ, đốt nhẵn! Ông chñ tÞch lµng t«i võa míi lªn ®©y c¶i chÝnh c¸i tin lµng DÇu chóng t«i ®i ViÖt gian Êy mà. Láo! Láo hết! Toàn là sai sự mục đích cả”. d. §¸nh gi¸ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt: + TruyÖn kh¾c ho¹ thµnh c«ng nh©n vËt «ng Hai, mét ngêi n«ng d©n yªu lµng, yªu níc tha thiÕt. + Đặc biệt, việc đặt nhân vật vào tình huống cụ thể góp phần thể hiện tính cách, diÔn biÕn t©m tr¹ng nh©n vËt. + Ngôn ngữ nhân vật lúc đối thoại, lúc độc thoại mang đậm chất nông thôn, nhuần nhuỵ mà đặc sắc, gợi cảm. -> Chân dung sống động, đẹp đẽ của ngời nông dân thời kỳ đầu kháng chiến. 3. Đoạn ông Hai trò chuyện với đứa con út (Ông lão ôm thằng con út lên lòng… cũng vợi đi đợc đôi phần) cho em cảm nhận điều gì về tấm lòng của ông Hai với làng quê, đất nớc, với cuộc kháng chiến? Tình yêu làng quê và lòng yêu nớc ở ông Hai có quan hệ nh thế nào? Trong t©m träng bÞ dån nÐn vµ bÕ t¾c, «ng Hai chØ cßn biÕt trót nçi lßng cña m×nh vào những lời thủ thỉ tâm sự với đứa con nhỏ còn rất ngây thơ. “… ¤ng l·o «m th»ng con ót lªn lßng, vç nhÌ nhÑ vµo lng nã, khÏ hái: - Hóc kia! ThÇy hái con nhÐ, con lµ con ai? - Lµ con thÇy mÊy l¹i con u. - ThÕ nhµ con ë ®©u? - Nhµ ta ë lµng Chî DÇu. - ThÕ con cã thÝch vÒ lµng chî DÇu kh«ng ? Th»ng bÐ nÐp ®Çu vµo ngùc bè tr¶ lêi khe khÏ: - Cã. ¤ng l·o «m khÝt th»ng bÐ vµo lßng, mét lóc l©u «ng l¹i hái: - µ, thÇy hái con nhÐ. ThÕ con ñng hé ai? Th»ng bÐ d¬ tay lªn, m¹nh b¹o vµ rµnh rät: - ñng hé cô Hå ChÝ Minh mu«n n¨m! Níc m¾t «ng l·o giµn ra, ch¶y rßng rßng trªn hai m¸. ¤ng nãi thñ thØ: - ừ đúng rồi, ủng hộ cụ Hồ con nhỉ. … Anh em đồng chí có biết cho bố con ông. Cô Hå trªn ®Çu trªn cæ xÐt soi cho bè con «ng. Cái lòng bố con ông là nh thế đấy, có bao giờ dám đơn sai. Chết thì chết có bao giờ dám đơn sai…". Đây là một đoạn văn diễn tả rất cảm động và sinh động nỗi lòng sâu sa, bền chặt, chân thành của ông Hai - một ngời nông dân - với quê hơng, đất nớc, với cách mạng vµ kh¸ng chiÕn. Qua những lời tâm sự với đứa con nhỏ, thực chất là lời tự nhủ với mình, tự giãi bày nçi lßng m×nh, ta thÊy râ ë «ng Hai: + Tình yêu sâu nặng với cái làng chợ Dầu (Ông muốn đứa con nhỏ, thực chất ghi nhí c©u Nhµ ta ë lµng Chî DÇu). + TÊm lßng thuû chung víi kh¸ng chiÕn, víi c¸ch m¹ng mµ biÓu t îng lµ cô Hå (Anh em đồng chí có biết cho bố con ông. Cụ Hồ trên đầu trên cổ xét soi cho bố con.

(114) «ng). T×nh c¶m Êy lµ s©u nÆng, bÒn v÷ng vµ thiªng liªng (C¸i lßng bè con «ng lµ nh thế đấy, có bao giờ dám đơn sai. Chết thì chết có bao giờ dám đơn sai). 4. NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý vµ ng«n ng÷ nh©n vËt «ng Hai cña t¸c gi¶? NghÖ thuËt miªu t¶ t©m lý nh©n vËt: + Tác giả đặt nhân vật vào tình huống thử thách bên trong để bộc lộ chiều sâu tâm tr¹ng. + T¸c gi¶ miªu t¶ rÊt cô thÓ, gîi c¶m c¸c diÔn biÕn néi t©m qua c¸c ý nghÜ, hµnh vi, ngôn ngữ, đặc biệt, diễn tả rất đúng và gây ấn tợng mạnh mẽ về sự ám ảnh, day dứt trong tâm trạng nhân vật. Điều đó chứng tỏ Kim Lân am hiểu sâu sắc ngời nông dân vµ thÕ giíi tinh thÇn cña hä. - Ngôn ngữ nhân vật: Ngôn ngữ trong truyện rất đặc sắc, đặc biệt là ngôn ngữ nhân vËt «ng hai. Nh÷ng ®iÓm næi bËt trong ng«n ng÷ cña t¸c phÈm : + Ng«n ng÷ mang ®Ëm tÝnh khÈu ng÷ vµ lêi ¨n tiÕng nãi cña ngêi n«ng d©n. + Lêi trÇn thuËt vµ lêi nh©n vËt cã sù thèng nhÊt vÒ s¾c th¸i, giäng ®iÖu, do truyÖn đợc trần thuật chủ yếu ở điểm nhìn của nhân vật ông Hai (mặc dù vẫn dùng cách trần thuËt ë ng«i thø 3). + Ng«n ng÷ cña nh©n vËt «ng Hai võa cã nÐt chung cña ngêi n«ng d©n, l¹i mang đậm cá tính của nhân vật nên rất sinh động. 5. Nêu một số truyện ngắn và bài thơ viết về tình cảm quê hơng, đất nớc ? Hãy nªu nÐt riªng cña truyÖn ng¾n Lµng so víi nh÷ng t¸c phÈm Êy. * TruyÖn ng¾n - th¬ viÕt vÒ t×nh c¶m quª h¬ng: - Lßng yªu níc - E - REN - BUA - Quª h¬ng - §ç Trung Qu©n - Quª h¬ng - Giang Nam - Quª h¬ng - TÕ Hanh - Lao xao - Duy Kh¸n - Buổi học cuối cùng - Đô-đê * NÐt riªng cña “Lµng”: - Những truyện ngắn và thơ trên đều viết về lòng yêu quê hơng đất nớc nhng ở đó tình cảm mới đơn thuần là tình yêu, cha mang tính khái quát, cha có tình huống rõ ràng để bộc lộ tình yêu ấy. - Còn ở truyện ngắn “Làng”, tình yêu làng ở ông Hai đã trở thành niềm say mê, h·nh diÖn, thµnh thãi quen khoe lµng cña m×nh. - Tình yêu làng quê phải đợc đặt trong tình yêu nớc, thống nhất với tinh thần kháng chiến khi đất nớc đang bị xâm lợc và cả dân tộc đang tiến hành cuộc kháng chiến. - “Làng” có tình huống đợc xây dựng hết sức đặc sắc, bất ngờ mà hợp lý . “Làng” là lời khẳng định giai đoạn tìm đờng và nhận đờng của nền văn hoá mới. Văn hoá kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p trë thµnh mét bé phËn cña kh¸ng chiÕn, tÝch cùc tham gia kh¸ng chiÕn, phôc vô cho kh¸ng chiÕn, cho niÒm tin. * Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm: Câu 1 : Nhan đề của truyện là "Làng" sao không phải là "Làng Dầu" chẳng hạn. Từ nhan đề của truyện, em hiểu gì về chủ đề của tác phẩm ? Gîi ý : a. Nhan đề của truyện là "Làng" không phải là “Làng Dầu” vì nếu là “Làng Dầu” thì vấn đề mà tác giả đề cập tới chỉ nằm trong phạm vi nhỏ hẹp, cụ thể ở một làng. Dụng ý của tác giả muốn nói tới một vấn đề mang tính phổ biến ở khắp các làng quê, có trong mọi ngời nông dân. Bởi thế "làng" là nhan đề hợp lý với dụng ý của tác giả. Qua đó ta hiểu chủ đề của truyện: ca ngợi tình yêu làng quê tha thiết của những ng ời n«ng d©n ViÖt Nam trong kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p..

(115) Nh vậy, nhan đề "làng" vừa nói lên đợc cái riêng là tình yêu làng của ông Hai, đồng thời qua cái riêng ấy, cũng nói lên đợc cái chung: tấm lòng của những ngời dân quê đất Việt. C©u 2: Trong "Lµng", Kim L©n cã kÓ vÒ «ng Hai cø móa tay lªn mµ khoe nhµ ông bị giặc đốt, đốt nhẵn. Chi tiết này dờng nh vô lý. ý kiến của em nh thế nào? Ghi l¹i v¾n t¾t. Gîi ý: Trong "Làng", chi tiết kể về ông Hai cứ múa tay lên mà khoe nhà ông bị đốt nhẵn… Mới đọc chi tiết này, ta thấy d ờng nh vô lý bởi ngôi nhà là cả một tài sản quá lín. H¬n thÕ nã cßn g¾n víi bao kû niÖm vui buån rÊt thiªng liªng cña mçi con ngêi. Mất nó ai mà không xót xa đau đớn ? Nhng ông Hai lại có cử chỉ “Múa tay lên để khoe" đó là biểu hiện của tâm trạng sung sớng, sung sớng đến tột độ. Tâm trạng này dêng nh cã vÎ kh«ng b×nh thêng? Kh«ng ! §Æt «ng Hai trong hoµn c¶nh cña "Lµng", làng Dầu đang bị hai tiếng việt gian theo tây thì ông Hai vui sớng sao đợc vì nhà bị tây đốt là bằng chứng hùng hồn rằng làng Dầu của ông vẫn theo kháng chiến, theo cách mạng, đó là một làng quê anh hùng, đứng dậy chống thực dân Pháp. Chắc hẳn mÊt nhµ «ng Hai còng ®au l¾m chø, xãt xa l¾m chø. Nhng dï thÕ nµo th× nhµ cßn cã thể xây dựng lại đợc, song danh dự của làng đâu dễ lấy lại? Ông đã quên ??? sự mất mát riêng để tự hào sung sớng trong vẻ đẹp, sức mạnh chung của làng quê, đất nớc, thế đấy, niềm vui, nỗi buồn của ông Hai luôn gắn liền với vận mệnh của Làng Dỗu. Thế mới biết ông Hai yêu làng quê tha thiết đến chừng nào! Tình yêu làng quê đợc më réng, hoµ quÖn trong t×nh yªu tæ quèc thËt s©u nÆng vµ thiªng liªng. C©u 4: Ph©n tÝch ®o¹n: - ThÕ nhµ con ë ®©u? … - ừ, đúng rồi, ủng hộ cụ Hồ con nhỉ: Qua đoạn đối thoại này, tâm trạng ông Hai có gì đặc biệt? Điều đó thể hiện nỗi niÒm s©u kÝn cña nh©n vËt nµy nh thÕ nµo? Gîi ý: - Khæ t©m v× nhÇm tëng lµng m×nh theo T©y, níc m¾t giµn giôa trªn m¸ (T©m tr¹ng ®au khæ). - Béc lé t×nh yªu lµng, yªu níc cña «ng. Nh÷ng day døt, tr¨n trë trong lßng «ng, ông nh muốn khẳng định tình yêu làng chợ Dỗu và sự trung thành với cách mạng, với kh¸ng chiÕn. - Ông hỏi con những câu tởng rất vu vơ, bởi đon giản ông muốn đợc nghe về làng chợ Dỗu, đợc thấy con trẻ nhắc đến ngôi làng mà mình yêu quý. - Vì lầm tởng làng theo giặc -> cả hai bố con ông đều trả lời khe khẽ, thủ thỉ. Ông Hai xÊu hæ cho lµng «ng, cho ngêi d©n quª «ng: "hai bªn m¶…" chøng tá «ng rÊt khæ t©m. - C¸ch thÓ hiÖn t×nh yªu cña «ng Hai rÊt méc m¹c vµ ch©n thµnh. C©u tr¶ lêi cña đứa con út: "ủng hộ cụ Hồ Chí Minh muôn năm" hay chính là nỗi lòng của ông: ông chuyÖn trß víi con hay ®ang gi·i bµy cho v¬i bít nçi khæ, sù tñi hæ, d»n vÆt ®ang ¸m ¶nh trong lßng «ng suèt mÊy h«n nay. => Những dòng đối thoại ngắn gọn, giản dị, sâu sắc, chân quê đã thể hiện đợc nỗi lßng s©u kÝn trong lßng «ng Hai Thu..

(116) LÆng lÏ sa pa NguyÔn Thµnh Long A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: NguyÔn Thµnh Long (1925-1991) quª ë huyÖn Duy Xuyªn, tØnh Qu¶ng Nam, viÕt v¨n tõ thêi kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p, lµ c©y bót chuyªn vÒ truyÖn ng¾n vµ ký. II. T¸c phÈm 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: TruyÖn ng¾n lµ kÕt qu¶ chuyÕn ®i lªn Lµo Cai hÌ 1970 cña t¸c gi¶. TruyÖn tõ tËp “Gi÷a trong xanh” in n¨m 1972. 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung, nghÖ thuËt: * Néi dung: TruyÖn ng¾n “LÆng lÏ Sa Pa” kh¾c ho¹ thµnh c«ng h×nh ¶nh nh÷ng ngời lao động bình thờng, mà tiêu biểu là anh thanh niên làm công tác khí tợng ở một mình trên đỉnh núi cao. Qua đó truyện khẳng định vẻ đẹp của con ngời lao động và ý nghÜa nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng. * Nghệ thuật: Truyện đã xây dựng đợc một tình huống truyện hợp lý, cách kể truyÖn tù nhiªn, cã sù kÕt hîp gi÷a tù sù, tr÷ t×nh víi b×nh luËn. 3. Tãm t¾t truyÖn ng¾n “LÆng lÏ Sa Pa” cña NguyÔn Thµnh Long Xe tới chân đỉnh Yên Sơn, bác lái xe dừng lại, giới thiệu với ông hoạ sĩ già và cô kỹ s trẻ một anh thanh niên làm công tác khí tợng và vật lý địa cầu sống một mình trªn nói. Trong cuéc gÆp gì 30 phót ng¾n ngñi, anh thanh niªn kÓ vÒ c«ng viÖc cña mình, công việc đơn giản nhng gian khổ và cô đơn. Anh đã bộc lộ những suy nghĩ đúng đắn về công việc và cuộc đời. Khi ong hoạ sĩ định vẽ anh, anh đã giới thiệu những ngời khác mà anh cho là đáng vẽ hơn nh ông kỹ s vờn rau, nhà nghiên cứu sét. Những điều khám phá đợc ở anh thanh niên làm cho ngời khách vô cùng xúc động. Khi họ trở về, anh còn tặng cô gái một bó hoa và tặng bác già một làn trứng ăn đờng. B. Ph©n tÝch t¸c phÈm 1. NhËn xÐt vÒ cèt truyÖn vµ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa". - Mét trong nh÷ng mÊu chèt cña nghÖ thuËt x©y dùng truyÖn ng¾n lµ x©y dùng t×nh huèng truyÖn. - T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa" chÝnh lµ cuéc gÆp gì t×nh cê cña anh thanh niªn lµm viÖc mét m×nh ë tr¹m khÝ tîng víi b¸c l¸i xe vµ hai hµnh kh¸ch trªn chuyÕn xe Êy - «ng ho¹ sÜ vµ c« kü s lªn th¨m trong chèt l¸t n¬i ë vµ n¬i lµm viÖc cña anh thanh niªn. - Tình huống gặp gỡ này là cơ hội thuận tiện để tác giả khắc hoạ "bức chân dung" nh©n vËt chÝnh mét c¸ch tù nhiªn vµ tËp trung, qua sù quan s¸t cña c¸c nh©n vËt kh¸c và qua chính lời lẽ, hành động của anh. Đồng thời, qua "bức chân dung" (cả cuộc sèng vµ nh÷ng suy nghÜ) cña ngêi thanh niªn, qua sù c¶m nhËn cña c¸c nh©n vËt kh¸c (chủ yếu là ông hoạ sĩ) về anh và những ngời nh anh, tác giả đã làm nổi bật đợc chủ đề của tác phẩm: "Trong cái lặng im của Sa Pa, dới những dinh thự cũ kỹ của Sa Pa, Sa Pa mà chỉ nghe tên, ngời ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi, có những con ngời làm việc và lo nghĩ nh vậy cho đất nớc". II. T¸c phÈm nµy theo lêi t¸c gi¶, "lµ mét bøc ch©n dung". §ã lµ bøc ch©n dung cña ai, hiÖn ra trong c¸i nh×n vµ suy nghÜ cña nh÷ng nh©n vËt nµo? - §ã lµ bøc ch©n dung cña ngêi thanh niªn lµm c«ng t¸c khÝ tîng, ë mét m×nh t¹i tr¹m khÝ tîng trªn nói cao, gi÷a c¸i lÆng lÏ cña Sa Pa. - T¸c gi¶ gäi truyÖn cña m×nh "lµ mét bøc ch©n dung" v×: + Thứ nhất, vì tác giả chỉ để cho nhân vật xuất hiện trong cuộc gặp gỡ ngắn ngủi kho¶ng 30 phót víi ba nh©n vËt kh¸c («ng ho¹ sÜ, c« kü s, b¸c l¸i xe). Cuéc sèng t×nh cảm và suy nghĩ của anh chỉ đợc thể hiện qua lời kể của bác lái xe, qua sự quan sát.

(117) cña «ng ho¹ sü, c« kü s vµ qua lêi béc b¹ch t©m sù cña chÝnh anh. TruyÖn ng¾n nµy cã cốt truyện hết sức đơn giản, không có xung đột, cũng không có thắt nút hay cao trào nh ë phÇn lín c¸c truyÖn ng¾n kh¸c. + Thứ hai, nhân vật anh thanh niên đợc ngời hoạ sĩ già quan sát và muốn thế hiện b»ng mét bøc ch©n dung. III. Ph©n tÝch nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖn Hãy phân tích để làm rõ vẻ đẹp của con ngời lao động và ý nghĩa cao quý của nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng. Dµn ý chi tiÕt I. Më bµi : - Trong v¨n häc ViÖt Nam cã nh÷ng c©y bót v¨n xu«i chØ chuyªn vÒ truyÖn ng¾n vµ ký – Nguyễn Thành Long là một trong số đó. Ông đợc khẳng định nh một cây bút truyện ngắn và ký đáng chú ý trong những năm 60-70 với cả gần chục sách đã in. "LÆng lÏ Sa Pa" lµ kÕt qu¶ cña chuyÕn "th©m nhËp thùc tÕ" ë Lµo Cai cña t¸c gi¶ trong mïa hÌ n¨m Êy. - Trong chuyện ngắn "Lặng lẽ Sa Pa”, tác giả Nguyễn Thành Long đã gửi gắm chủ đề của câu chuyện “trong cái lặng im… đất nớc”. Điều ấy sẽ đợc thấy rõ qua nhân vật: anh thanh niên; ông… II. Th©n bµi: - Đọc truyện, ngời đọc thấy vẻ đẹp của Sa Pa hiện lên thật độc đáo, đầy chất thơ, nhng truyện còn giới thiệu với chúng ta về vẻ đẹp của con ngời Sa Pa. Đó là những con ngêi miÖt mµi lµm viÖc, nghiªn cøu khoa häc, trong lÆng lÏ mµ rÊt khÈn tr¬ng v× lợi ích của đất nớc, vì cuộc sống của con ngời. 1. §ã lµ anh thanh niªn: a. VÞ trÝ cña nh©n vËt vµ c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶: - TruyÖn ®a ra 4 nh©n vËt: b¸c l¸i xe, «ng ho¹ sÜ, c« kü s míi ra trrêng vµ anh thanh niên ở trạm khí tợng trên đỉnh Yên Sơn cao hai nghìn sáu trăm mét. - Anh thanh niªn lµ nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, nh©n vËt nµy kh«ng xuÊt hiÖn ngay tõ ®Çu truyÖn mµ chØ hiÖn ra trong cuéc gÆp gì gi÷a c¸c nh©n vËt kia víi anh, khi xe của họ dừng lại nghỉ. Nhân vật ấy chỉ hiện ra trong chốc lát, đủ để các nhân vật khác kÞp ghi nhËn mét Ên tîng, mét ký ho¹ ch©n dung vÒ anh råi dêng nh anh l¹i khuÊt lÊp trong m©y mï b¹t ngµn vµ c¸i lÆng lÏ mu«n thña cña nói cao Sa Pa. Nh©n vËt anh thanh niên hiện ra để mọi ngời cảm nhận đợc rằng: “Trong cái lặng im của Sa Pa, dới những dinh thự cũ Kỹ của Sa Pa, Sa Pa mà chỉ nghe tên, ngời ta đã nghĩ đến chuyện nghỉ ngơi, có những con ngời làm việc và lo nghĩ nh vậy cho đất nớc”. - Nhân vật anh thanh niên đợc hiện ra sự nhìn nhận, suy nghĩ, đánh giá của các nhân vật khác: bác lái xe, ông hoạ sỹ, cô gái. Qua cách nhìn và cảm xúc của mỗi ngời, hình ảnh anh thanh niên thêm rõ nét và đáng mến hơn. b. Những nét đẹp của nhân vật: * Hoµn c¶nh sèng vµ lµm viÖc: - Nhân vật chính trong truyện làm công tác khí tợng kiêm vật lý địa cầu. Sống một mình trên đỉnh núi Yên Sơn cao 2600m, quanh năm suốt tháng giữa cổ cây và mây núi Sa Pa. Công việc của anh là: “đo gió, đo ma, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất, dựa vào công việc báo trớc thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu”. Công việc ấy đòi hỏi phải tỉ mỉ, chính xác và có tinh thần trách nhiệm cao (nửa đêm đúng giờ ốp thì dù ma tuyết, giá lạnh thế nào cũng phải trở dậy ra ngoài trời làm công việc đã quy định). - Nhng cái gian khổ nhất là phải vợt qua đợc sự cô đơn, vắng vẻ, quanh năm suốt tháng một mình trên đỉnh núi cao không một bóng ngời – một hoàn cảnh thật đặc biÖt..

(118) * Những nét đẹp trong việc làm, cách sống, suy nghĩ, tình cảm và quan hệ với mäi ngêi. - Vît lªn hoµn c¶nh sèng, nh÷ng vÊt v¶ cña c«ng viÖc, anh cã nh÷ng suy nghÜ rÊt đẹp: + §èi víi c«ng viÖc, anh yªu nã tíi møc trong khi mäi ngêi cßn ¸i ng¹i cho cuéc sống ở độ cao 2600m của anh thì anh lại ớc ao đợc làm việc ở độ cao trên 3000m. Vì anh cho nh vËy míi gäi lµ lý tëng. + Anh có những suy nghĩ thật đúng và sâu sắc về công việc đối với cuộc sống con ngời: “khi ta làm việc, ta với công việc là một, sao lại gọi là một mình đợc” và anh hiểu rằng công việc của anh còn gắn với công việc của bao anh em đồng chí dới kia. “Công việc của cháu gian khổ thật đấy chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất”. + Quan niệm của anh về hạnh phúc thật là đơn giản nhng cũng thật đẹp. Khi biết một lần do phát hiện kịp thời một đám mây khô mà anh đã góp phần vào chiến thắng của không quân ta bắn rơi đợc máy bay Mỹ trên cầu Hàm Rồng, anh thấy mình “thật h¹nh phóc”. + Cuộc sống của anh không cô đơn buồn tủi nh ngời khác nghĩ. Bởi anh còn biết tạo niềm vui trong công việc, đó là đọc sách. Vì sách chính là ngời bạn để anh “trò chuyện”. Nhờ có sách mà anh chống trọi đợc với sự vắng lặng quanh năm. Nhờ có s¸ch mµ anh tiÕp tôc häc hµnh, më mang kiÕn thøc. - Từ những suy nghĩ đẹp về công việc, hạnh phúc và cuộc sống, ở anh còn có những hành động thật đẹp đẽ biết bao: + Mặc dù chỉ có một mình, không ngời giám sát, anh đã vợt qua những gian khổ cña hoµn c¶nh, lµm viÖc mét c¸ch nghiªm tóc, tù gi¸c víi tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao. Nửa đêm, đúng giờ “ốp”, dù ma tuyết giá lạnh thế nào anh cũng trở dậy ra ngoài trời làm việc. Ngày nào cũng vậy, anh làm việc một cách đều đặn, chính xác đủ 4 lần trong mét ngµy vµo lóc 4 giê, 11 giê, 7 giê tèi vµ 1 giê s¸ng. + Nhng cái gian khổ nhất là vợt qua đợc sự cô đơn, vắng vẻ quanh năm suốt tháng một mình trên đỉnh núi cao, không một bóng ngời. Mới đầu, anh “thèm ngời” tới mức phải lấy cây chắn ngang đờng ô tô để đợc nghe tiếng ngời! Về sau anh nghĩ: “Nếu đó chỉ là nỗi nhớ phồn hoa đô thị thì thật xoàng” và anh đã vợt qua để sống, làm việc một mình với cỏ cây thiên nhiên Sa Pa, để trở thành: “Con ngời cô độc nhất thế gian” mà bất cứ ai đã một lần gặp anh đều mang theo ấn tợng đẹp đẽ. - Anh còn có một nếp sống đẹp: Anh tự sắp xếp cuộc sống một mình ở trạm một cách ngăn nắp: có một vờn rau xanh tốt, một đàn gà đẻ trứng, một vờn hoa rực rỡ. - ở ngời thanh niên ấy còn có một phong cách sống rất đẹp: + §ã lµ sù cëi më, ch©n thµnh víi kh¸ch, rÊt quý trong t×nh c¶m cña mäi ngêi, khao khát đợc gặp gỡ, đợc trò chuyện. Dẫu phải sống một mình nhng anh vẫn luôn quan t©m tíi ngêi kh¸c: anh göi biÕu gãi tam thÊt cho vî b¸c l¸i xe võa bÞ èm, tÆng hoa cho c« g¸i, mêi b¸c l¸i xe vµ «ng ho¹ sÜ uèng trµ, tÆng cho ngêi ®i xa mét giá trøng gµ t¬i. + Anh còn là ngời khiêm tốn, thành thực cảm thấy công việc và những đóng góp cña m×nh chØ lµ nhá bÐ. Khi «ng ho¹ sü muèn vÏ ch©n dung anh, anh nhiÖt t×nh giíi thiệu với ông những ngời khác mà anh cho rằng đáng cảm phục hơn anh. (ông kỹ s vờn rau Sa Pa, anh cán bộ nghiên cứu lập bản đồ sét). -> Tãm l¹i, chØ b»ng mét sè chi tiÕt vµ chØ xuÊt hiÖn trong mét kho¶nh kh¾c cña truyện, tác giả đã phác hoạ đợc chân dung nhân vật chính với những nét đẹp về tinh thÇn, t×nh c¶m, c¸ch sèng vµ nh÷ng suy nghÜ vÒ cuéc sèng, vÒ ý nghÜa cña c«ng viÖc. 2. Ta còn bắt gặp ở đất Sa Pa những con ngời làm việc âm thầm, lặng lẽ cho đất níc qua lêi kÓ cña anh thanh niªn..

(119) a. §ã lµ «ng kü s vên rau Sa Pa: Ngµy nµy qua ngµy kh¸c ngåi trong vên, ch¨m chú rình xem cách lấy mật ong để rồi tự tay thụ phấn cho hàng vạn cây su hào để hạt gièng lµm ra tèt h¬n, ngät h¬n tríc. b. Đó là anh cán bộ nghiên cứu sét: đã “11 năm không một ngày xa cơ quan” luôn “trong t thế sẵn sàng, suốt ngày chờ sét” để lập bản đồ tìm ra tài nguyên trong lòng đất. => Những con ngời ấy làm cho anh thanh niên thấy “cuộc đời đẹp quá” đâu còn buồn tẻ “cô độc nhất thế gian”. => Đúng nh tác giả đã viết: “Trong cái lặng im… cho đất nớc”. 3. Nh©n vËt anh thanh niªn, «ng kü s vên rau, anh c¸n bé nghiªn cøu sÐt gióp ta hiÓu thªm ý nghÜa cña nh÷ng c«ng viÖc thÇm lÆng: - Hä t¹o thµnh c¸i thÕ giíi nh÷ng con ngêi nh anh thanh niªn ë tr¹m khÝ tîng, những con ngời miệt mài lao động khoa học lặng lẽ mà khẩn tr ơng vì lợi ích của đất níc, v× cuéc sèng cña mäi ngêi. - Cuộc sống lao động giản dị nhng cao đẹp làm nên vẻ đẹp đích thực của mỗi con ngêi, cã søc thuyÕt phôc lan to¶ víi nh÷ng ngêi xung quanh. III. KÕt bµi: Qua phÇn ph©n tÝch trªn ta thÊy “LÆng lÏ Sa Pa” ®ang ng©n vang trong lßng ta những rung động nhẹ nhàng mà thú vị về những con ngời âm thầm lặng lẽ nhng thật đáng yêu. Họ đã dệt lên bài ca về tình yêu tổ chức, tình yêu đất nớc. IV. Ph©n tÝch c¸c nh©n vËt phô: 1. Nh©n vËt «ng ho¹ sÜ: - Tuy không dùng cách kể ở ngôi thứ nhất, nhng hầu nh ngời kể chuyện đã nhập vào cái nhìn và suy nghĩ của nhân vật ông hoạ sỹ để quan sát và miêu tả từ cảnh thiên nhiên đến nhân vật chính của truyện - ngời thanh niên. - Ông là 1 nghệ sỹ chân chính, 1 trí thức lịch duyệt, 1 nhân cách đẹp có đời sèng néi t©m phong phó. - Ngòi bút nh là 1 quả tim nữa của ông vì suốt đời ông chỉ đi và vẽ, ông khao khát nghÖ thuËt, v× thÕ mµ «ng thªm yªu cuéc sèng vµ con ngêi. Lóc nµo «ng còng tr¨n trë phải vẽ đợc cái gì mà suốt đời mình thích. - Ngêi ho¹ sü ngay tõ phót ®Çu gÆp gì, b»ng c¶ sù tõng tr¶i nghÖ thuËt vµ khao khát tìm cái đẹp của cuộc sống đã nhận ra vẻ đẹp từ tâm hồn anh thanh niên và thực sự thấy bối rối, xúc động. “Vì hoạ sỹ đã bắt gặp một điều thật ra ông vẫn ao ớc đợc biết, ôi, một nét thôi cũng đủ khẳng định một tâm hồn, khơi gợi một ý sáng tác”. => Ông phát hiện ra vẻ đẹp mới ở Sa Pa, đẹp hơn cả thiên nhiên Sa Pa, đó là vẻ đẹp từ tâm hồn con ngời ở Sa Pa. Và ông cảm nhận đợc anh thanh niên chính là đối tợng kh¬i nguån cho c¶m xóc. - ¤ng ho¹ sü muèn ghi l¹i h×nh ¶nh anh thanh niªn b»ng nÐt bót ký ho¹, vµ “ngêi con trai ấy đáng yêu thật, nhng làm cho ông nhọc quá. Với những điều làm cho ngời ta suy nghÜ vÒ anh. Vµ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy nghÜ…”. - Từ ông, ta thấy đợc mục đích của ngời làm nghệ thuật là tìm ra cái đẹp tiềm ẩn trong cuộc sống, trong con ngời. Ông đã bộc lộ cái niềm say mê lao động, sáng tạo, từng trải, có thể cảm nhận đợc đối tợng nghệ thuật của con ngời lao động nghệ thuật ch©n chÝnh. - Những suy nghĩ của ông đã làm nổi bật anh thanh niên, từ đó làm cho anh sáng rõ hơn, đẹp hơn, chứa đựng chiều sâu t tởng và làm rõ chủ đề truyện. => Ta cµng thªm c¶m phôc vµ kÝnh träng «ng. 2. C¸c nh©n vËt kh¸c: * Nh©n vËt c« kü s:.

(120) - Gãp phÇn lµm c©u chuyÖn thªm hÊp dÉn, vµ lµm næi bËt tÝnh c¸ch anh thanh niªn. Cô đã điểm 1 nét vẽ nhẹ nhàng, duyên dáng vào câu chuyện. - C« lµ c« kü s trÎ míi ra trêng, h¨ng h¸i xung phong lªn Lµo Cai c«ng t¸c. Bíc qua cuộc đời học trò chật hẹp, bớc vào cuộc sống bát ngát mới tinh, cái gì cũng làm c« h¸o høc. - Cô khao khát đất rộng trời cao, cô có thể đi bất kỳ đâu, làm bất kỳ việc gì. - Cô ôm bó hoa đợc tặng trong ngợc, lắng nghe câu chuyện của anh thanh niên rồi trầm ngâm lặng lẽ, cô xúc động khi nhìn thấy trang sách anh thanh niên đọc để trên mÆt bµn. Mới bớc vào đời, cô gặp anh thanh niên tựa nh 1 tấm gơng, tự soi để tự hiểu mình, nghĩ về mối tình nhạt nhẽo mà cô đã chối bỏ và con đờng cô đang đi tới. - Nghe anh thanh niên cô mới bàng hoàng nhận ra con đờng đi cho mình, càng v÷ng tin vµo nh÷ng g× m×nh sÏ lµm. => Làm bừng dậy những tình cảm lớn lao, cao đẹp khi phát hiện ánh sáng đẹp đẽ toả ra từ cuộc sống và tâm hồn con ngời khác. - Cô biết ơn anh thanh niên không chỉ vì bó hoa anh đã tặng cho cô 1 cách vô t, không vụ lợi mà còn bởi 1 bó hoa nào khác nữa, đó là sự hào hứng tự nhiên mà anh vô tình đã tặng cho cô. - Vµ h¼n r»ng cã 1 t×nh c¶m lu luyÕn gi÷a anh thanh niªn vµ c« khi hä chia tay nhau. => Côi kỹ s đẹp nh những bông hoa cô đang cầm trên tay. * B¸c l¸i xe: - Tèt bông, vui chuyÖn nh 1 nh©n vËt dÉn chuyÖn nhng lµm ta khã quªn. B¸c rÊt vui tÝnh, cëi më, nhiÖt t×nh víi kh¸ch. - Nhân vật này đã dẫn dắt truyện, kích thích sự tò mò cho ông hoạ sỹ và cô kỹ s, s¬ lîc vÒ anh thanh niªn tríc khi 2 ngêi gÆp anh. Dẫn chứng: “… Tôi sắp giới thiệu với bác 1 ngời cô độc nhất thế gian. Thế nào b¸c còng thÝch vÏ h¾n”. => Ta thấy hình ảnh anh thanh niên rõ ràng, đẹp đẽ hơn, chủ đề truyện cũng đợc më réng h¬n, gîi nhiÒu ý nghÜa h¬n. §©y chÝnh lµ thñ ph¸p rÊt thµnh c«ng trong viÖc x©y dùng nh©n vËt chÝnh. V. C¸c chi tiÕt t¹o nªn chÊt tr÷ t×nh cña t¸c phÈm vµ t¸c dông cña chÊt t÷ t×nh Êy: Mét trong nh÷ng yÕu tè t¹o nªn søc hÊp dÉn vµ gãp vµo thµnh c«ng cña truyÖn ng¾n "LÆng lÏ Sa Pa" lµ chÊt tr÷ t×nh. - Chất trữ tình toát lên từ phong cảnh thiên nhiên đẹp và đầy thơ mộng của Sa Pa đợc miêu tả qua cái nhìn của ngời hoạ sỹ già : Hình ảnh thiên nhiên Sa Pa mang vẻ đẹp thơ mộng, độc đáo, kỳ lạ. + Đó là nơi núi cao, thác đổ trắng xoá, với mây, nắng, s ơng đều rất lạ. Sự bắt đầu của Sa Pa là những rặng đào ven đờng hay những đàn bò lang cổ có đeo chuông la đặc trng h÷u h×nh cña cuéc sèng mu«n mµu, mu«n vÎ n¬i ®©y. H×nh ¶nh rõng c©y ®Çu mïa bao bäc lÊy nhau “Nh÷ng c©y th«ng chØ cao qu¸ ®Çu, rung tÝt trong n¾ng, nh÷ng ngãn tay b»ng b¹c díi c¸i nh×n bao che cña nh÷ng c©y tö kinh thØnh tho¶ng nh« c¸i đầu màu hoa cà lên trên màu xanh của rừng”. Nhất là vẻ đẹp của nắng khiến cảnh sắc thêm lộng lẫy “Nắng bây giờ bắt đầu len tới đốt cháy rừng cây”; “nắng đã mạ bạc cả con mèo, đốt cháy rừng cây hừng hực nh một bó đuốc lớn. Nắng chiếu làm cho bó hoa cµng thªm rùc rì vµ lµm cho c« g¸i c¶m thÊy m×nh rùc rì theo”. Ngêi ta c¶m thÊy nh bÞ cuèn theo nhÞp ch¹y cña m©y hay ®Çy xóc c¶m trong sù cuèn hót cña n¾ng..

(121) + Chỉ là những nét phác hoạ nhng cảnh thiên nhiên hiện lên đẹp nh những bức tranh, đẹp đến hai lần – cái đẹp tự nhiên của nó và cái đẹp qua tâm hồn ngời nghệ sỹ cña ho¹ sü. + Thiên nhiên đẹp làm nền tôn thêm vẻ đẹp con ngời nơi đây. Những đỉnh Yên S¬n, Phan-xi-p¨ng cao vßi väi gîi nghÜ tíi nh÷ng con ngêi ë tÇm cao cña sù cèng hiÕn và hy sinh. Cái hừng hực của nắng, của gió gợi đến nhiệt huyết hừng hực cháy của con ngời lao động nơi đây. Thiên nhiên thơ mộng, trong sáng nh tâm hồn những con ngêi ë Sa Pa trong s¸ng, méng m¬. - Nhng chÊt tr÷ t×nh chñ yÕu to¸t lªn tõ néi dung truyÖn: tõ cuéc gÆp gì t×nh cê mà để lại nhiều d vị trong lòng mỗi ngời, từ những nét đẹp giản dị rất đáng mến của ngêi thanh niªn, tõ nh÷ng c©u chuyÖn anh kÓ vÒ cuéc sèng cña m×nh gi÷a lÆng lÏ Sa Pa, và từ những tình cảm, cảm xúc mới nảy nở của ông hoạ sỹ, cô kỹ s đối với anh thanh niªn. => Cã thÓ nãi, truyÖn LÆng lÏ Sa Pa cã d¸ng dÊp nh mét bµi th¬, chÊt th¬ bµng b¹c trong toàn truyện, từ phong cảnh đẹp hết sức thơ mộng của thiên nhiên vùng núi cao đến hình ảnh những con ngời sống và làm việc trong cái lặng lẽ mà không hề cô độc bởi sự gắn bó của họ đối với đất nớc, với mọi ngời. Tác giả đã tạo đợc không khí trữ tình cho tác phẩm, nâng cao ý nghĩa và vẻ đẹp của những sự việc, con ng ời rất bình dị đợc miêu tả trong truyện, nhờ thế mà chủ đề của truyện đợc rõ nét và sâu sắc hơn. * Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm: C©u 1: T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn (LÆng lÏ Sa Pa) lµ nh thÕ nµo ? Vai trß của tình huống ấy đối với việc thể hiện nhân vật và chủ đề của truyện. - T×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn "LÆng lÏ Sa Pa" chÝnh lµ cuéc gÆp gì cña ngêi thanh niªn lµm viÖc mét m×nh ë tr¹m khÝ tîng víi b¸c l¸i xe vµ hai hµnh kh¸ch trªn chuyÕn xe Êy - «ng ho¹ sÜ vµ c« kü s lªn th¨m trong chèt l¸t n¬i ë vµ lµm viÖc cña anh thanh niªn. - Tình huống gặp gỡ này là cơ hội thuận tiện để nhân vật chính đợc hiện ra qua sự quan sát, suy nghĩ của những nhân vật khác, đặc biệt là ông hoạ sĩ già. Chính vì thế nhân vật chính không chỉ hiện ra một cách tự nhiên mà còn đợc soi chiếu, đánh giá từ cái nhìn và cảm xúc của những nhân vật khác, rồi lại tác động đến tình cảm và suy nghÜ cña nh÷ng nh©n vËt Êy. C©u 2: Nªu c¶m nhËn cña em vÒ nh©n vËt anh thanh niªn trong truyÖn "LÆng lÏ Sa Pa". Anh thanh niªn lµ nh©n vËt chÝnh cña truyÖn, dï kh«ng xuÊt hiÖn ngay tõ ®Çu truyÖn mµ chØ hiÖn ra trong cuéc gÆp gì chèc l¸t gi÷a c¸c nh©n vËt kia víi anh, khi xe của họ dừng lại nghỉ nhng đã dù để các nhân vật khác kịp ghi nhận một ấn tợng, một "ký ho¹ ch©n dung" vÒ anh råi dêng nh anh l¹i khuÊt lÊp vµo trong m©y mï b¹t ngµn vµ c¸i lÆng lÏ mu«n thuë cña nói cao Sa Pa. - H/c sống và làm việc khá đặc biệt: + Một mình trên đỉnh núi cao 2600m quanh năm suốt tháng cô đơn giữa cỏ cây và m©y mï l¹nh lÏo. C«ng viÖc cña anh lµ "®o giã, ®o ma, ®o n¾ng, tÝnh m©y, ®o chÊn động mặt đất, dựa vào việc báo trớc thời tiết hàng ngày, phục vụ sản xuất và chiến đấu. Ngày đêm 4 lần (1 giờ, 4 giờ, 11 giờ, 19 giờ) đều đặn và chính xác, đòi hỏi tinh thần trách nhiệm cao dù ma nắng, gió bão, nửa đêm tuyết rơi đều phải đi ốp. + Tuy nhiên cái gian khổ của công việc cha đáng sợ bằng cái gian khổ của hoàn cảnh sống, đó là sự cô đơn, vắng vẻ, quanh năm suốt tháng một mình trên đỉnh núi cao không một bóng ngời. Cô đơn đến mức "thèm ngời" quá phải kiểm kê dừng xe qua đờng để đợc gặp ngời..

(122) - Quả thực, điều kiện sống và làm việc đó là một thử thách lớn đối với tuổi trẻ vốn khát khao và hành động nhng anh đã vợt qua hoàn cảnh bằng những suy nghĩ rất đẹp, gi¶n dÞ mµ s©u s¾c. + Trớc hết đó là ý thức về công việc của mình và lòng yêu nghề, thấy đợc ý nghĩa cao quý trong c«ng viÖc thÇm lÆng cña m×nh lµ cã Ých cho cuéc sèng, cho mäi ngêi. (Cô thÓ khi Êy lµ cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü). Anh kh«ng t« ®Ëm c¸i gian khæ cña công việc, nhng anh nhấn mạnh niềm hạnh phúc khi biết đợc mình đã góp phần phát hiện kịp thời một đám mây khô mà nhờ đó ô không quân ta hạ đợc bao nhiêu phản lực Mü trªn cÇu Hµm Rång". + Anh đã có những suy nghĩ và quan niệm đúng đắn về cuộc sống và công việc của con ngêi. C«ng viÖc cña anh g¾n bã víi bao ngêi, h»ng ngµy anh vÉn ph¶i 4 lÇn nãi chuyÖn víi trung t©m. Huèng chi cßn bao ngêi lµm viÖc trong hoµn c¶nh khã kh¨n, c« độc hơn, chẳng hạn nh anh bạn ở đỉnh Hoàng Liên Sơn cao 3142m mới là độ cao lý tởng! Nếu không có công việc, không vì công việc thì đó mới là cuộc sống cô đơn thực sự, buồn đến chết. Có lẽ đây là những tâm sự chân thành mà sâu sắc nhất của anh: “khi ta làm việc, ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình đợc? Huống chi việc của cháu gắn liền với công việc của bao anh em, đồng chí dới kia. Công việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chất mất". - Nhng cuộc sống của anh không hề cô đơn vì anh còn có những nguồn vui khác nữa ngoài công việc - đó là niềm vui đọc sách mà anh thấy nh lúc nào cũng có ngời để trò chuyện. (khi bác lái xe đa gói sách cho anh, anh "mừng quýnh” nh bắt đợc vµng. + Anh biết tổ chức, sắp xếp cuộc sống khoa học, ngăn nắp, tơi tắn, chủ động: đọc s¸ch, ch¨m hoa, nu«i gµ, tù häc… ThÕ giíi riªng cña anh lµ c«ng viÖc: “mét c¨n nhµ ba gian, sạch sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê, máy bộ đàm”. Cuộc sống riªng cña anh “thu gän l¹i mét go¸c tr¸i gian víi chiÕc giêng con, mét chiÕc bµn häc, mét gi¸ s¸ch”. - ở ngời anh thanh niên ấy còn có nhiều nét tính cách và phẩm chất rất đáng mến: + Sự cởi mở, chân thành, rất quý trọng tình cảm của mọi ngời, khao khát đợc gặp gì vµ trß chuyÖn víi mäi ngêi.. BiÓu hiÖn: Tinh thần với bác lái xe, thái độ ân cần chu đáo khi tiếp đãi những ngời kháh xa đến thăm bất ngờ: pha nớc, hái hoa tặng khách - cô gái Hà Nội đầu tiên sau 4 năm làm việc, đến thăm anh, thành thực bộc lộ “những điều mà đáng lẽ ngời ta chỉ nghĩ” đến cảm động. §Õm tõng phót v× sî hÕt mÊt ba m¬i phót gÆp gì v« cïng quý b¸u. Lu luyến với khách khi chia tay, xúc động đến nỗi phải “quay mặt đi” và ấn vào tay ông hoạ sĩ già cái làn trứng làm quả, không dám tiễn khách ra xe dù cha đến giờ “èp”. - Anh cßn lµ ngêi rÊt khiªm tèn, thµnh thùc c¶m thÊy c«ng viÖc vµ nh÷ng lêi giíi thiệu nhiệt tình của bác lái xe là cha xứng đáng, đóng góp của mình chỉ là bình thờng nhỏ bé, anh vẫn thua ông bố vì cha đợc đi bộ đội, trực tiếp ra chiến trờng đánh giặc. Khi «ng ho¹ sÜ ký ho¹ ch©n dung, anh tõ chèi, e ng¹i vµ nhiÖt t×nh giíi thiÖu nh÷ng ngời khác đáng vẽ hơn anh nhiều (ông kỹ s ở vờn rau Sa Pa, anh cán bộ nghiên cứu bản đồ sét…). => Dï anh thanh niªn chØ xuÊt hiÖn trong kho¶nh kh¾c cña truyÖn, nhng b»ng vµi chi tiết tiêu biểu, tác giả đã phác hoạ đợc chân dung nhân vật chính với những nét đẹp vÒ tinh thÇn, t×nh c¶m, c¸ch sèng vµ nh÷ng suy nghÜ vÒ cuéc sèng, vÒ ý nghÜa cña c«ng viÖc. C©u 3: Nªu c¶m nhËn vÒ nh©n vËt «ng ho¹ sÜ trong truyÖn “LÆng lÏ Sa Pa”..

(123) - Dï kh«ng ph¶i lµ nh©n vËt chÝnh nhng «ng ho¹ sÜ cã vai trß rÊt quan träng trong truyện: ngời kể chuyện đã nhập vào cái nhìn và những ý nghĩ của ông hoạ sĩ để trần thuật, để quan sát và miêu tả từ cảnh thiên nhiên đến nhân vật chính của truyện. Qua nh©n vËt nµy, t¸c gi¶ muèn göi g¾m nh÷ng suy nghÜ vÒ con ngêi, vÒ cuéc sèng, vÒ nghÖ thuËt. - ¤ng ho¹ sÜ lµ ngêi nghÖ sÜ cã t©m hån nh¹y c¶m. Ngay tõ nh÷ng lêi giíi thiÖu của bác lái xe về anh thanh niên, ông hoạ sĩ đã xúc động mạnh khi nhìn thấy ngời con trai tầm vóc bé nhỏ, nét mặt rạng rỡ từ trên sờn núi trớc mặt chạy lại chỗ xe đỗ”. Sau đó ông lại ngạc nhiên khi thấy anh thanh niên đang hái hoa, cảm động và bị cuốn hút tríc sù cëi më ch©n thµnh cña anh. Råi «ng l¹i c¶m gi¸c “m×nh bèi rèi” khi nghe anh thanh niªn kÓ vÒ c«ng viÖc. B»ng sù tõng tr¶i nghÒ nghiÖp vµ niÒm khao kh¸t cña ngêi nghệ sĩ sáng tạo đi tìm đối tợng của nghệ thuật, ông biết mình đang xúc động và bối rối vì đã “bắt gặp một điều thật ra ông vẫn ao ớc đợc biết, một nét thôi dù khẳng định mét t©m hån, kh¬i gîi mét ý s¸ng t¸c, mét nÐt míi dï lµ gi¸ trÞ mét chuyÕn ®i dµi”. Anh thanh niªn lµ mét con ngêi nh thÕ vµ cã thÓ lµ nh©n vËt t¬ng lai trong mét t¸c phÈm cña «ng. - Cảm hứng đợc khơi gợi đã thôi thúc ngời hoạ sĩ sáng tác. Anh thanh niên muốn dành 20 phút để nghe chuyện dới xuôi. ông hoạ sĩ hứa mời ngày nữa trở lại, còn bây giờ ông muốn dành trọn vẹn 20 phút ngắn ngủi để hiểu thật kỹ về ngời thanh niên, về đối tợng mà ông đang định thể hiện trong bức tranh của mình. Ông muốn làm một bức phác hoạ chân dung về anh thanh niên nhng làm thế nào “cho ngời xem hiểu đợc anh ta, mà không phải hiểu nh mộtngôi sao xa? Và làm thế nào đặt đợc chính tấm lòng của nhà hoạ sĩ vào giữa bức tranh đó? Chao ôi, bắt gặp một con ngời nh anh ta là một cơ hội hãn hữu cho sáng tác, nhng hoàn thành sáng tác còn là một chặng đờng dµi”. Ông chấp nhận những thử thách của quá trình sáng tác, đã bắt cảm hứng của mình hiện lên trang giấy: “cũng may mà bằng mấy nét, hoạ sĩ đã ghi xong, lần đầu gơng mặt của ngời thanh niên, ngời con trai ấy đáng yêu thật nhng làm cho ông nhọc quá. Víi nh÷ng ®iÒu lµm cho ngêi ta suy nghÜ vÒ anh. Vµ vÒ nh÷ng ®iÒu anh suy nghÜ”. Những xúc cảm và suy t của ông hoạ sĩ về anh thanh niên và về những vấn đề của nghệ thuật, của đời sống đợc gợi lên từ câu chuyện của anh thanh niên đã làm cho chân dung nhân vật chính thêm snág đẹpv à tạo nên chiều sâu t tởng. C©u 4: Nh©n vËt c« g¸i trong “LÆng lÏ Sa Pa”: Đây là cô gái dám rời Hà Nội, bỏ lại sau lng “mối tình đầu nhạt nhẽo” để lên công t¸c ë miÒn cao T©y B¾c. Cuéc gÆp gì bÊt ngê víi anh thanh niªn, nh÷ng ®iÒu anh nãi, câu chuyện anh kể về những ngời khác đã khiến cô “bàng hoàng”, cô hiểu thêm cuộc sống một mình dũng cảm tuyệt đẹp của ngời thanh niên, về cái thế giới những con ngời nh anh mà anh kể và về con đờng có đang đi tới?”. Nhờ cái bàng hoàng ấy, cô mới nhËn ra mèi t×nh cña m×nh bÊy l©u nay nh¹t nhÏo biÕt bao, cuéc sèng cña m×nh l©u nay tÇm thêng biÕt bao, thÕ giíi cña m×nh l©u nay nhá bÐ biÕt bao! Kho¶nh kh¾c bµng hoàng ấy chính là sự bừng dậy của những tình cảm lớn lao, cao đẹp khi ngời ta bắt gặp đợc những ánh sáng đẹp đẽ toả ra từ cuộc sống, từ tâm hồn ngời khác. Cïng víi sù bµng hoµng Êy lµ “mét Ên tîng hµm ¬n khã t¶ d¹t lªn trong lßng c« gái. Không phải chỉ vì bó hoa rất to sẽ đi theo cô trong chuyến đi thứ nhất ra đời. Mà v× mét bã hoa nµo kh¸c n÷a, bã hoa cña nh÷ng h¸o høc vµ m¬ méng ngÉu nhiªn anh dành cho thêm cô”. Cuộc gặp gỡ đã khơi lên trong tâm t cô gái trẻ những tình cảm và suy nghĩ mới mẻ, cao đẹp về con ngời, về cuộc sống. Qua tâm t của cô gái, ta nhận ra vẻ đẹp và sức ảnh hởng của nhân vật anh thanh niên..

(124) C©u 9: ViÕt mét ®o¹n v¨n diÔn dÞch kho¶ng 12 c©u: Nh÷ng trang v¨n cña Nguyễn Thành Long đã khắc hoạ thiên nhiên Sa Pa thật rực rỡ, nên thơ, giàu cảm xóc. (§o¹n v¨n cã sö dông mét c©u th¶m th¸n. G¹ch 1 g¹ch chØ râ). Có một Sa Pa của những rặng đào, những đàn bò lang cổ đeo chuông đang thung th¨ng gÆm cá, khung c¶nh chØ cã thÓ thÊy ë rõng nói. Cã mét Sa Pa cña n¾ng, n¾ng đem lại cho Sa Pa một vẻ đẹp mới: rực rỡ và bất ngờ. ánh nắng dờng nh sáng dần lên trong khung cảnh thiên nhiên. Cái nắng chói chang đợc Nguyễn Thành Long miêu tả “đốt cháy rừng cây” và cái nắng vào cuối buổi tra lại gay gắt hơn “ánh nắng nh phủ khắp, mạ bạc cả con đèo”. Cảnh đợc quan sát từ trên cao trở xuống. Và ở góc độ ấy, thiên nhiên càng trở nên khoáng đạt, hùng vĩ hơn. Rừng cây nh “một bó đuốc khổng lå”, ¸nh n¾ng khiÕn thiªn nhiªn Sa Pa lÆng lÏ, trÇm mÆc mµ ®Çy søc sèng. “N¾ng b¾t đầu len tới đốt cháy rừng cây”, dọc câu văn, ta cảm giác nh nắng đang di chuyển, đang chạy dần trên các triền núi. Có thể nói câu văn miêu tả thiên nhiên đã làm thêm chÊt tr÷ t×nh cho c©u chuyÖn. Bªn c¹nh Sa Pa cña n¾ng cßn cã Sa Pa cña m©y: “m©y cuén trßn tõng côc, r¬i trªn c¸c vßn l¸ ít s¬ng…”. Dêng nh con ngêi ®ang ®i trong m©y. M©y còng hån nhiªn, tinh nghÞch chui vµo gÇm xe. Vµ víi thñ ph¸p nh©n h¸o rÊt thó vÞ Êy, Sa Pa cßn hiÖn lªn víi h×nh ¶nh c©y th«ng vµ nh÷ng c¸i c©y tö kinh - chñ bÐ nghÞch ngîm nh« “c¸i ®Çu mµu hoa cµ lªn trªn mµu xanh cña rõng”. C©y tö kinh nh hµi hoµ, næi bËt gi÷a mµu xanh cña rõng nói. Khung c¶nh rÊt nªn th¬ vµ c©u v¨n còng đầy chất thơ. Khung cảnh mang vẻ đẹp bình yên, êm ả nh không hề biết đến bom đạn, khói thuốc của chiến tranh. Dờng nh những thay đổi của cuộc sống không chạm đợc đến nơi đây. Nhan đề của truyện, thiên nhiên trong truyện cũng rất êm đềm, nhng lặng lẽ mà không phẳng lặng, bình yên mà rất sống động.. ChiÕc lîc ngµ NguyÔn Quang S¸ng A. kiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: - NguyÔn Quang S¸ng – sinh n¨m 1932, quª ë huyÖn Chî Míi, tØnh An Giang. - Trong kháng chiến chống Pháp, ông tham gia bộ đội, hoạt động ở chiến trờng Nam Bé. Tõ sau 1954, tËp kÕt ra miÒn B¾c, NguyÔn Quang S¸ng b¾t ®Çu viÕt v¨n. Nh÷ng n¨m chèng Mü «ng trë vÒ Nam Bé tham gia kh¸ng chiÕn vµ tiÕp tôc s¸ng t¸c v¨n häc. - T¸c phÈm cña NguyÔn Quang S¸ng cã nhiÒu thÓ lo¹i truyÖn ng¾n, tiÓu thuyÕt, kÞch b¶n phim vµ hÇu nh chØ viÕt vÒ cuéc sèng vµ con ngêi Nam Bé trong 2 cuéc kh¸ng chiÕn còng nh sau hoµ b×nh. II. T¸c phÈm: 1. Hoàn cảnh sáng tác: truyện ngắn "Chiếc lợc ngà” đợc viết năm 1966 khi tác giả hoạt động ở chiến trờng Nam Bộ và đợc đa vào tập truyện cùng tên. 2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt : * Nội dung: thể hiện tình cha con cảm động và sâu nặng trong hoàn cảnh éo le, kh¾c nghiÖt cña chiÕn tranh. * NghÖ thuËt: t×nh huèng bÊt ngê, tù nhiªn, hîp lý; thµnh c«ng trong viÖc miªu t¶ tâm lý và xây dựng tính cách nhân vật, đặc biệt là nhân vật trẻ em (bé Thu). 3. Tãm t¾t truyÖn:.

(125) - Ông Sáu xa nhà đi kháng chiến. Mãi đến khi con gái lên tám tuổi ông mới có dịp vÒ th¨m nhµ, th¨m con. BÐ Thu – con «ng – kh«ng nhËn ra cha v× vÕt thÑo trªn mÆt làm ông không giống với ngời cha trong bức ảnh mà em biết. Em đối xử với ba nh với ngời xa lạ. Cho đến lúc em nhận ra cha, tình cha con trỗi dậy mãnh liệt trong em thì còng lµ lóc «ng S¸u ph¶i ra ®i. - ở khu căn cứ, ngời cha ấy đã dồn hết tình cảm yêu thơng và nỗi nhớ mong con vào một việc làm một chiếc lợc bằng ngà voi để tặng cô con gái bé bỏng. Trong một trận càn, ông đã hy sinh. Trớc lúc nhắm mắt, ông còn kịp trao cây lợc ngà nhờ ngời b¹n göi vÒ cho con g¸i cña m×nh. B. Ph©n tÝch t¸c phÈm 1. T×nh huèng truyÖn : Truyện ngắn đã thể hiện tình cha con sâu sắc của hai cha con ông Sáu trong hai t×nh huèng: - T×nh huèng thø nhÊt: hai cha con gÆp nhau sau t¸m n¨m xa c¸ch, nhng thËt trí trêu là bé Thu không nhận cha, đến lúc em nhận ra và biểu lộ tình cảm thắm thiết thì «ng S¸u l¹i ph¶i ra ®i. §©y lµ t×nh huèng c¬ b¶n cña truyÖn. - T×nh huèng thø hai: ë khu c¨n cø, «ng S¸u dån tÊt c¶ t×nh yªu th¬ng vµ mong nhớ đứa con vào việc làm cây lợc ngà để tặng con, nhng ông Sáu đã hy sinh khi cha kÞp trao mãn quµ Êy cho con g¸i. => NÕu t×nh huèng thø nhÊt béc lé t×nh c¶m m·nh liÖt cña bÐ Thu víi cha th× t×nh huống thứ hai lại biểu lộ tình cảm sâu sắc của ngời cha với đứa con. II. §Ò bµi: C¶m nhËn cña em vÒ t×nh c¶m cha con s©u nÆng thÓ hiÖn qua truyÖn ng¾n "ChiÕc lîc ngµ" cña NguyÔn Quang S¸ng. PhÇn më bµi: - Dẫn dắt vấn đề: Hoàn cảnh chiến tranh hoặc đề tài về tình cha con. - Néi dung : T×nh c¶m cha con gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu. 2. PhÇn th©n bµi: a. T×nh c¶m cha con s©u nÆng gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu: - Chủ đề không mới lạ nhng thành công của Nguyễn Quang Sáng trong đoạn trích nµy chÝnh lµ c¸ch khai th¸c vµ biÓu hiÖn t×nh cha con trong t×nh huèng thËt cã lý: chiÕn tranh – xa c¸ch: + 8 năm trời hai cha con bé Thu không đợc gặp nhau. + ChØ nhËn ra nhau qua tÊm h×nh. - T×nh c¶m cha con s©u nÆng: khi ph©n tÝch chó ý qua nh÷ng mèc sù viÖc. + Lóc cßn ë rõng: * ¤ng S¸u nhí th¬ng con v« cïng. * Khao khát đợc gặp con, đợc sống trong tình yêu của con. + 3 ngµy nghØ phÐp ë nhµ: * ¤ng khao kh¸t t×nh c¶m cña con bao nhiªu -> con bÐ hoµn toµn l¹nh lïng tríc mäi t×nh c¶m vå vËp cña cha. * ¤ng cµng xÝch l¹i vÇn >< nã cµng lïi xa. * ¤ng cµng chiÒu th¬ng >< bÝ cµng lÈn tr¸nh. * Ông càng mong đợc nghe tiếng ba >< nó càng cố tình lẩn tránh. -> Ngọn lửa nồng nàn của lòng cha cứ bị những đối xử xa lánh, ơng ngạnh, của nó chèi tõ kÓ c¶ khi nã bÞ l©m vµo thÕ bÝ “nåi c¬m s«i sïng sôc” kÓ c¶ nh÷ng lêi gi¶ng giải của mẹ, nó cũng kiên quyết không chịu cất lên cái tiếng mà ba nó mong đợi. Điều đó làm ông Sáu thực sự đau lòng, ông chỉ biết lắc đầu cam chịu bởi tình cảm không dễ gì gợng ép? Nhng khi hiểu ra thì lại thấy rằng: chính thái độ ơng ngạnh, ngang bớng đó lại là biểu hiện tuyệt vời của tình cảm phụ tử. Đơn giản vì vết thẹo dài.

(126) trªn m¸ ngêi ®ang xng lµ ba ®©y l¹i kh«ng gièng víi ¶nh ba m×nh -> Th¾c m¾c thÇm kÝn trong lßng nã. + Bé Thu đợc ngoại giảng giải: * Bé Thu vỡ lẽ ra ngời có vết thẹo đó chính là cha em. -> T×nh yªu th¬ng cña cha nh©n lªn gÊp béi. * Nó cất tiếng gọi cha đúng lúc cha nó phải lên đờng. Nó chạy lại ôm hôn cha nó. Những giọt nớc mắt ân hận của nó chảy đầm đìa trên má, trên cằm khiến ông Sáu không nén đợc xúc động. Những giọt nớc mặt hiếm hoi của ông, một ngời cha, một ngêi lÝnh l¨n dµi trªn m¸ «ng. + L¹i nh÷ng ngµy «ng S¸u xa con: * Ông thơng nhớ con, ân hận vì mình đã đánh con. * T×nh yªu th¬ng con dån vµo viÖc thÓ hiÖn lêi høa víi con, lµm cho con mét chiÕc lîc ngµ. * Tù «ng ®i t×m ngµ voi råi tù tay «ng ngåi ca tõng c¸i r¨ng lîc, thËn träng, khæ công nh một ngời thợ bạc gò lng, tỉ mỉ khắc lên đó một dòng chữ: “Yêu nhớ tặng Thu – con cña ba”. ThØnh tho¶ng nh÷ng lóc r¶nh rçi, «ng lÊy c©y lîc ra ng¾m nghÝa råi mµi lªn tãc cho thªm bãng, thªm mît… -> Lòng yêu con đã biến ngời chiến sĩ thành một nghệ nhân chỉ sáng tạo ra một sản phẩm duy nhất trong đời. Cho nên cây lợc ngà kết tinh trong nó tình phụ tử: mộc mạc mà đằm thắm, sâu sa, đơn sơ mà kỳ diệu. + Khi bị thơng nặng, biết không thể sống đợc, ông đã dồn tất cả tàn lực của mình lµm mét viÖc: “®a tay vµo tói mãc c©y lîc ®a l¹i cho «ng Ba” nh trao l¹i lêi tr¨ng trèi cuèi cïng, tuy kh«ng thµnh lêi nhng nãi râ rµng, thiªng liªng h¬n c¶ mét lêi di chóc. Bởi đó là uỷ thác, là ớc nguyện cuối cùng đối với ngời bạn thân. -> ChiÕc lîc ngµ -biÓu tîng cao quý cña t×nh cha con gi÷a «ng S¸u vµ bÐ Thu. 3. VÒ nghÖ thuËt: - Cèt truyÖn chÆt chÏ, c¸ch lùa chän t×nh huèng bÊt ngê mµ tù nhiªn, hîp lý. - Lùa chän ng«i kÓ, c¶nh kÓ vµ ng«n ng÷ lêi tho¹i cho nh©n vËt… -> Góp phần không chỉ làm cho câu chuyện đảm bảo tính khách quan, chân thực, tin cậy mà còn hoàn toàn chủ động điều khiển nhịp kể và dẫn dắt nội dung câu chuyÖn theo dßng c¶m xóc cña m×nh. III. Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt «ng S¸u: 1. Më bµi: - Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm. - Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt «ng S¸u : mét ngêi chiÕn sÜ, mét ngêi cha nhÊt mùc th¬ng yªu con. 2. Th©n bµi : a) Lóc cßn ë rõng: - ¤ng nhí th¬ng con v« cïng. - Khao khát đợc gặp con, đợc sống trong tình yêu của con. b) Khi gÆp con (ë bÕn xuång) - Ông đã không thể chờ xuồng cập bến “nhón chân nhảy thót lên bờ, xô chiếc xuång t¹t ra”. Råi “bíc véi vµng víi nh÷ng bíc dµi”, “kªu to tªn con, võa bíc, võa khom ngời đa tay đón chờ con”. - Vét thẹo dài trên má phải anh lại đỏ ửng lên, giần giật. Giọng nói lập bập, run run: “ba ®©y con, ba ®©y con”. -> Tâm trạng xúc động mạnh mẽ, sau 7-8 năm xa nhà, tình cảm cha con bị nén lại trong lßng, nªn «ng S¸u kh«ng gh×m næi..

(127) - Ngợc lại, bé Thu giật mình, ngơ ngác, hốt hoảng và vụt bỏ chạy -> điều đó hoàn toµn bÊt ngê víi «ng S¸u khiÕn “mÆt «ng sÇm l¹i” vµ “hai tay bu«ng xuèng nh bÞ g·y”. -> ThÓ hiÖn t©m tr¹ng ®au khæ tét cïng, «ng sung síng, n¸o nøc, n«n nãng muèn đợc ôm con vào lòng, nhng đứa con lại xa lánh, hoảng sợ khiến ngời cha bị hụt hẫng, ông đau đớn không hiểu nguyên nhân vì sao, ông vừa thất vọng, vừa bất lực. c) Trong 3 ngµy nghØ phÐp: - Ông chẳng đi đâu xa, chỉ tìm cách gần gũi để đợc nghe một tiếng gọi “ba” của con bÐ. - Mọi cố gắng của ông từ việc “giả vờ không nghe” đến việc “dồn nó vào thế bí” (ch¾t níc c¬m) nhng kh«ng cã kÕt qu¶. - Trong bữa ăn, do nôn nóng, bực tức, không kịp suy nghĩ, ông đã đánh con bé -> con bÐ bá sang nhµ ngo¹i. - Tình yêu thơng con của ông Sáu đã không đợc bé Thu đón nhận, đáp lại, nó kiên quyết không chịu cất lên cái tiếng mà ba nó mong mỏi - điều đó làm ông Sáu thực sự ®au lßng, «ng chØ biÕt l¾c ®Çu cam chÞu, bëi t×nh c¶m kh«ng dÔ g× gîng Ðp. d) L¹i nh÷ng ngµy «ng S¸u xa con: - Ông thơng con, ân hận vì mình đã đánh con. - ¤ng dån t×nh th¬ng yªu Êy vµo viÖc lµm cho con mét chiÕc lîc ngµ - lêi høa víi con tríc lóc chia tay. + Tự động đi tìm ngàn voi rồi tự tay ông ông ca từng chiếc răng lợc thận trọng, khổ cïng nh lµ mét ngêi thî b¹c. + Ông còn gò lng tỉ mẩn khắc lên đó dòng chữ: “Yêu nhớ – tặng thu con của ba”. -> Chiếc lợc ngà gỡ rối đợc phần nào tâm trọng của ngời cha, chiếc lợc ấy là tình c¶m, tÊm lßng, lµ yªu th¬ng mµ «ng göi g¾m – thØnh tho¶ng nh÷ng lóc r¶nh rçi «ng l¹i lÊy c©y lîc ra ng¾m nghÝa råi mµi lªn tãc cho thªm bãng, thªm mît. - Trớc khi hy sinh, ông Sáu móc cây lợc ra trao vào tay ngời bạn chiến đấu. Chỉ khi nhận đợc lời hứa “mang về trao tận tay cho cháu”, ngời cha đó mới nhắm mắt đợc -> Cö chØ Êy cho ta hiÓu t×nh cha con m·nh liÖt vµ tha thiÕt cña «ng. * Về nghệ thuật (xem lại đề A) IV. Suy nghÜ cña em vÒ nh©n vËt bÐ Thu: 1. Më bµi: Tù lµm (ND: Bé Thu – một đứa bé bớng bỉnh, đáo để nhng lại thơng cha hết mực). 2. Th©n bµi a) L§1: BÐ Thu – mét bÐ bíng bØnh, cøng ®Çu vµ gan l×. - Khi gÆp «ng S¸u ë bÕn xuång, nghe tiÕng gäi tªn m×nh, Thu “giËt m×nh trßn m¾t nh×n”. Nã ng¬ ng¸c, l¹ lïng, mÆt nã bçng t¸i ®i, råi vôt ch¹y vµ kªu thÐt lªn: “m¸, m¸”. - 3 ngµy nghØ phÐp: + Thu xa l¸nh «ng S¸u trong lóc «ng t×m c¸ch vç vÒ, gÇn gòi. Thu nhÊt quyÕt kh«ng chÞu gäi tiÕng ba. + má doạ đánh, Thu bộc phải gọi ông Sáu vô ăn cơm, gọi chắt nớc cơm nhng lại næi træng. + B¸c Ba nãi mÉu nhng Thu vÉn kh«ng gäi. + BÞ dån vµo thÕ bÝ, nã nh¨n nhã muèn khãc nhng tù lÊy r¸ ch¾t níc chø kh«ng chÞu gäi “ba”. + Thu đã hất tung cái trứng cá ra mâm, cơm văng tung toé – bị đòn, không khóc, ch¹y sang nhµ bµ ngo¹i, cè ý khua cho d©y xuång kªu thËt to. -> BÐ Thu thËt lµ bíng bØnh, cøng ®Çu vµ gan l×. §Õn b¸c Ba còng ph¶i nghÜ “con bé đáo để thật”, còn ông Sáu thì không nén đợc: “Sao mày cứng đầu quá vậy?”..

(128) -> Chính thái độ ơng ngạnh, ngang bớng đó lại là biểu hiện tuyệt vời của tình cha con. Lý do nó không nhận ba thật đơn giản, trẻ con, bất ngờ mà hợp lý. b) L§2: BÐ Thu – Mét c« bÐ cã t×nh yªu th¬ng cha tha thiÕt. - Trớc lúc ông Sáu lên đờng + Tình cha con của ông đã trở lại vào thời khắc ngắn ngủi nhất, đem lại cho ngời đọc nỗi xúc động nghẹn ngào nhất. + Trong cái ngày trớc khi ông Sáu lên đờng vào chiến khu, con bé cùng ngủ với bà ngoại. Trong đêm ấy, bà đã giảng giải cho nó nghe, phân tích cho nó hiểu. Con bé đã biết đợc rằng ông Sáu chính là cha mình. Nó cũng hiểu vết sẹo ghê sợ trên mặt ông là vết thơng của ông trong chiến đấu. Sau khi hiểu đợc nguồn gốc lai lịch vết sẹo trên mặt cha, con bé lăn lộn suốt một đêm không ngủ đợc. Có lẽ nó hối hận lắm vì đã từng đối xử không tốt với ông. Lúc này, không chỉ yêu cha, nó còn rất thơng ba nữa. + Ngời đọc đã chứng kiến một cuộc chia tay cảm động sáng hôm sau, trớc khi cha nó lên đờng Thu cũng có mặt trong buổi đa tiễn cha nhng lại mang tâm trạng hoàn toµn kh¸c tríc: “Nã kh«ng bíng bØnh hay nh¨n mµy cau cã n÷a, vÎ mÆt nã sÇm l¹i buồn rầu”. Khi đối diện với ông Sáu, “đôi mắt mênh mông của con bé bỗng xôn xao ”. Ngời đọc cảm nhận đợc đằng sau đôi mắt mênh mông, xôn xao ấy đang xáo động biết bao t×nh cm¶. + TiÕng gäi ba vì oµ tõ s©u th¼m trong t©m hån bÐ báng cña nã. Sù khao kh¸t t×nh cha con l©u nay bÞ k×m nÐn bçng bËt lªn. B¾t ®Çu lµ tiÕng thÐt “Ba…a…a ba”, tiÕng gọi thân thơng, tiếng gọi ông Sáu chờ đợi suốt 9 năm ròng, cuối cùng ông cũng đợc nghe. + ThÕ råi “nã võa kªu võa ch¹y x« tíi… dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã ”. Nã h«n kh¾p ngêi «ng S¸u, h«n c¶ vÕt sÑo dµi trªn m¸ «ng, c¸i vÕt sÑo tríc kia nã ghª sî và cảm thấy xấu xí vô cùng. Đến bây giờ, hiểu đợc vì sao cha có vết sẹo, Thu thơng cha nó lắm. Hành động của em nh muốn xoa dịu nỗi đau đã gây ra cho cha. Sau khi nghe «ng S¸u nãi: “Ba ®i råi ba vÒ víi con”, bÐ Thu thÐt lªn: “Kh«ng!”, hai tay «m chặt lấy cổ cha, 2 chân cấu chặt ngời nga. Em khóc vì thơng cha, vì ân hận đã không phải với cha, vì không biết đến bao giờ mới đợc gặp lại cha. Lúc này tất cả hành động của Thu đều gấp gáp dồn dập, trái hẳn lúc dầu. + Trong tâm hồn cô bé, tình yêu với cha đã có sự thay đổi. Ngoài tình yêu còn có t×nh th¬ng råi cao h¬n c¶ lµ niÒm tù hµo v« bê bÕn, niÒm kiªu h·nh v« cïng v× ngêi cha chiến sĩ, ngời cha hy sinh tuổi thanh xuân, cống hiến cả cuộc đời cho cuộc kháng chiến vĩ đại của dân tộc. Giờ đây ngời cha ấy lại tiếp tục đi theo con đờng vinh quang mµ c¶ d©n téc ta ®ang ®i. 3. Kết bài: Tác giả quả rất am hiểu tâm lý trẻ em nên đã diễn tả sinh động tình cảm của bé Thu trong cuộc chia tay cha con đầy cảm động. Ông còn rất yêu thơng trẻ th¬. V. Nét đặc sắc trong nghệ thuật kể chuyện: 1. Truyện ngắn Chiếc lợc ngà là biểu tợng cho đặc điểm trần thuật truyện ngắn của Nguyễn Quang Sáng. Điều tạo nên sức hấp dẫn của câu chuyện là tác giả đã xây dựng đợc một tình huống hết sức chặt chẽ, hấp dẫn xoay quanh những tình huống bất ngờ nhng tù nhiªn vµ hîp lý. NghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña NguyÔn Quang S¸ng tho¶i m¸i, tù nhiªn víi giäng ®iÖu th©n mËt, d©n d·. 2. Tác giả đã lựa chọn nhân vật kể chuyện thích hợp. Đồng thời tác giả thành công trong nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật, đặc biệt là tâm lý của nhân vật trẻ em rất tinh tế. Điều đó thể hiện sự nhạy cảm, tấm lòng yêu thơng trân trọng của nhà văn đối víi con ngêi vµ t×nh ngêi. 3. Ngôi kể: Tác giả đã kể chuyện từ nhân vật “tôi” (bác Ba) – ngời bạn thân chiến đấu của ông Sáu, một ngời chứng kiến toàn bộ câu chuyện. Việc sử dụng ngôi kể này.

(129) tạo đợc giọng điệu kể chuyện thủ thỉ tâm tình, gợi cảm giác chân thực, gần gũi với ngời đọc. Khi cần có thể bày tỏ trực tiếp cảm xúc, thái độ đối với sự kiện và nhân vật. Câu chuyện trở nên đáng tin cậy. Ngời kể hoàn toàn điều khiển nhịp kể. * Mét sè c©u hái xoay quanh t¸c phÈm. Câu 1: Sau khi đọc xong truyện ngắn "chiếc lợc ngà" của Nguyễn Quang S¸ng, em cã nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ g× vÒ nh©n vËt bÐ Thu vµ t×nh c¶m cha con trong chiÕn tranh ? Gîi ý: a. Bé Thu là một đứa trẻ hồn nhiên chân thật trong tình cảm, mãnh liệt trong tình yªu th¬ng cha (Tuy cã phÇn ¬ng ng¹nh, bíng bØnh). - Sù ¬ng ng¹nh cña bÐ Thu thÓ hiÖn ë viÖc døt kho¸t kh«ng chÞu nhËn «ng S¸u lµ cha. §¸p l¹i sù vå vËp cña ngêi cha, bÐ Thu l¹i tá ra ngê vùc, l¶ng tr¸nh. ¤ng S¸u càng muốn gần con thì đứa con lại càng tỏ ra lạnh nhật, xa cách. + Nghe gọi, con bé giật mình, tròn mắt nhìn ngơ ngác lạ lùng… khi ông Sáu đến gÆp lÆp ®i lÆp l¹i: ba ®©y con! Th× nã l¹ qu¸, mÆt bçng t¸i ®i, chíp chíp m¾t nh×n ngêi đàn ông ??? (vẫn im lặng) nh muốn hỏi, rồi vụt chạy và kêu thét lên: Má! Má! + Trong hai ngày đêm tiếp theo, mặc kệ những lời nói, cử chỉ âu yếm, làm thân, vỗ về tình cảm của anh Sáu, bé Thu một thực thờ ơ, lạnh lùng đến mức bớng bỉnh, ngang ngạnh bất cần… Ông càng chiều thơng, nó càng lảng ra. Ông càng khao khát đợc nghe tiÕng “ba” tõ lßng con, nã cµng cè t×nh cù nù. (D/C: lóc c¬m s«i mét m×nh nã bé, không thể tự nhấc nổi để chắt nớc, nó sẽ phải cầu cứu ngời lớn giúp đỡ, ngời đọc cứ ngỡ rằng nó sẽ phải chịu thua, không thể chiến tranh lạnh đợc nữa – nó buộc phải gäi ba… Nhng kh«ng. Nã vÉn kh«ng chÞu cÊt lªn c¸i tiÕng mµ ba nã tõng mong mái. Nó vẫn hành động theo sự bớng bỉnh, bất cần – tự mình làm lấy công việc nguy hiÓm vµ qu¸ søc. NghÜa lµ nã kh«ng chÞu nhîng bé…) + Khi bị ông Sáu tức giận đánh một cái thì nó bỏ về nhà bà ngoại, khi xuống xuång cßn cè ý khua d©y cét xuèng kªu rén rµng thËt to. - Sự ơng ngạnh của bé Thu hoàn toàn không đáng trách mà còn có phần đáng yêu. Đó là phản ứng tâm lý hoàn toàn tự nhiên của một đứa trẻ có cả tính mạnh mẽ. Trong hoàn cảnh xa cách và trắc trở của chiến tranh, nó còn quá bé nhỏ để có thể hiểu đợc những tình thế khắc nghiệt, éo le của đời sống và ngời lớn cũng không ai kịp chuẩn bị cho nó đón nhận những khả năng bất thờngm, nên nó không tin ông Sáu là ba chỉ vì trên mặt ông Sáu có thêm vết sẹo, khác với hình ba mà nó đã đợc biết. Cô bé không tin thËm chÝ cßn ngê vùc. C« bÐ kh«ng dÔ tin ngêi kh¸c c¶ b¹n cña cha, c¶ mÑ x¸c nhận là cha nhng không ai tháo gỡ đợc thắc mắc thầm kín trong lòng mình thì cô bé cha chÞu th«ng. Ph¶n øng t©m lý cña em lµ hoµn toµn tù nhiªn, nã cßn chøng tá em cã cá tính mạnh mẽ, tình cảm của em sâu sắc, chân thật, em chỉ yêu ba khi tin chắc đó đúng là ba. Chính cái thái độ quyết liệt ngang ngạnh đó lại là biểu hiện tuyệt vời của t×nh c¶m ngêi con dµnh cho cha – ngêi trong tÊm h×nh chôp chung víi m¸ em, mét t×nh yªu ch©n thùc, s©u s¾c vµ m·nh liÖt. - Trong buổi sáng cuối cùng, trớc giờ phút ông Sáu phải đi xa thì thái độ và hành động của bé Thu đã đột ngột, thay đổi hoàn toàn. Nó đã dành cho ba một tình cảm thật mãnh liệt. Nỗi nhớ mong với ngời cha xa cách đã bị dồn nén bấy lâu, nay bùng ra thËt m¹nh mÏ vµ hèi h¶, cuèng quýt, cã xen lÉn c¶ sù hèi hËn. Giê ®©y ngêi cha s¾p phải đi xa, xe mẹ, xa con và tiếp tục cuộc đời ngời lính gian khổ. Lần đầu tiên, Thu cÊt tiÕng gäi “Ba” vµ tiÕng kªu nh tiªnÐg “xÐ”, kh«ng cßn lµ tiÕng kªu biÓu lé sî h·i mµ lµ tiÕng nãi cña t×nh yªu th¬ng ruét thÞt. Råi nã võa kªu võa ch¹y x« tíi, nhanh nh mét con sãc, nã ch¹y thèt lªn vµ dang hai tay «m chÆt lÊy cæ ba nã, nã h«n lªn ba nó cùng khắp, hôn cả vết thẹo dài trên má nh để nhận lỗi. Hai tay nó siết chặt lấy cổ, chắc nó nghĩ hai tay không thể giữ đợc ba nó, nó dang cải hai chân rồi cấu chặt lấy ba.

(130) nó, và đôi vai nhỏ bé của nó run run. Thì ra trong đêm bỏ về nhà bà ngoại, Thu đã đợc bà giải thích về vết thẹo làm thay đổi khuôn mặt ba nó. Sự nghi ngờ bấy lâu đã đợc gi¶i to¶ vµ ë Thu n¶y sinh mét tr¹ng th¸i nh lµ sù ©n hËn, hèi tiÕc: “nghe bµ kÓ nã n»m im, l¨n lén vµ thØnh tho¶ng l¹i thë dµi nh ngêi lín”. Giê ®©y c« míi vì lÏ ra ngêi cha của cô thật đẹp và thật anh hùng. Cô bé không chỉ yêu cha, thơng cha mà còn tự hµo vÒ cha. - Qua biểu hiện tâm lý và thái độ, tình cảm, hành động của bé Thu, ta thấy đó là cô bÐ cã t×nh c¶m thËt s©u s¾c, m¹nh mÏ, nhng còng thËt døt kho¸t, r¹ch rßi. ë Thu cßn có nét cá tính là sự cứng cỏi đến mức tởng nh ơng ngạnh, nhng Thu vẫn là một đứa trẻ víi tÊt c¶ nÐt hån nhiªn, ng©y th¬ cña con trÎ. Hình ảnh bé Thu và tình yêu cha sâu sắc của Thu đã gây xúc động mạnh trong lòng ngời đọc, để lại những ấn tợng sâu sắc. b. VÒ t×nh c¶m cha con trong chiÕn tranh: - T×nh c¶m cha con trong chiÕn tranh cã nh÷ng xa c¸ch, tr¾c trë nhng rÊt thiªng liªng vµ s©u s¾c. - Ngời đọc thực sự xúc động về tình cảm của họ nhng không khỏi có những trăn trë suy ngÉm. C©u 2: Ph©n tÝch t×nh c¶m cha con s©u nÆng ë «ng S¸u: Ông Sáu là một ngời cha hy sinh cả cuộc đời để gìn giữ tình cha con bất diệt. a. Sau t¸m n¨m xa nhµ ®i kh¸ng chiÕn, khi bÐ Thu lªn t¸m tuæi «ng S¸u míi cã dÞp về phép thăm nhà, gặp mặt đứa con gái đầu lòng mà ông vô cùng thơng nhớ. Khi cất tiếng gọi con cùng với điệu bộ “vừa bớc, vừa khom ngời đa tay chờ đón con”, có lẽ ông rất vui và xúc động, hạnh phúc, tin rằng đứa con sẽ đến với mình. Nhng bé Thu đã từ chối, chạy và kêu thét lên gọi má. Ông Sáu vô cùng buồn bã, thất vọng, đau đớn. - Trong hai ngµy phÐp ng¾n ngñi, «ng S¸u kh«ng ®i ®©u chØ quanh quÈn ë nhµ víi con, ch¨m sãc con nhng bÐ Thu kh«ng nhËn cha khiÕn «ng v« cïng buån, … nh ng «ng s½n lßng tha thø cho con. T×nh yªu th¬ng cña ngêi cha dµnh cho con trë nªn bÊt lực khi ông Sáu đánh con bé một cái vào mông vì nó đã hất miếng trứng cá mà ông g¾p ra khái b¸t c¬m lµm c¬m v¨ng tung toÐ. - Cho đến lúc chia tay, ông nhìn con trìu mến lẫn buồn rầu “đôi mắt của ngời cha giàu tình thơng yêu, độ lợng, có phần thất vọng, sợ con không đón nhận tình cảm của m×nh. Tríc cö chØ cña bÐ Thu, “anh S¸u mét tay «m con, mét tay rót kh¨n lau níc m¾t råi h«n lªn m¸i tãc con”. §ã lµ giät níc m¾t sung síng, h¹nh phóc cña mét ngêi cha cảm nhận đợc tình ruột thịt từ con mình. b. Tình cảm của ông Sáu với con đã đợc thể hiện tập trung và sâu sắc ở phần sau cña truyÖn, khi «ng S¸u ë trong rõng, t¹i khu c¨n cø. - Tríc hÕt lµ nçi nhí th¬ng xen lÉn sù day døt, ©n hËn ¸m ¶nh «ng suèt nhiÒu ngµy vì ông đã đánh con khi nóng giận. Ông Sáu đúng là một ngời cha hiền lành, nhân hậu, biết nâng niu tình cảm cha con. Rồi lời dặn của đứa con: “Ba về, ba mua cho con một cây lợc ngà nghe ba!” đã thúc đẩy ông nghĩ đến việc làm một chiếc lợc ngà dành cho con. Chøng tá «ng rÊt chiÒu con vµ lu«n gi÷ lêi høa víi con. => §ã lµ biÓu hiÖn t×nh c¶m trong s¸ng vµ s©u nÆng cña ngêi cha. - Kiếm đợc khúc ngà, anh vui sớng nh đứa trẻ đợc quà, rồi để hết tâm trí, công sức vµo viÖc lµm c©y lîc, ca r¨ng, chuèt bãng, kh¾c ch÷… tØ mØ, cÇn mÉn, c«ng phu. Lßng yêu con đã biến ngời chiến sĩ thành một nghệ nhân – nghệ nhân chỉ sáng tạo một tác phẩm duy nhất trong cuộc đời. Cho nên nó không chỉ là chiếc lợc xinh xắn và quý giá mà đó là chiếc lợc kết tụ tất cả tình phụ tử mộc mạc mà đằm thắm, sâu xa, đơn sơ mà kỳ diệu làm sao! Chiếc lợc ngà ??? thiêng liêng đã làm dịu nỗi ân hận và ánh lên niềm hy väng kh¾c kho¶i sẽ có ngày anh Sáu đợc gặp lại con, trao tận tay nó món quà kỷ niệm này..

(131) - Nhng tình cảm thật đáng thơng, anh không kịp ddwa cây lợc ngà đến tận tay cho con, ngời cha ấy đã hy sinh trong một trận càn. Trớc khi vĩnh biệt con, ông Sáu vẫn nhớ chiếc lợc, đã chuyển nó cho ngời bạn nh một cử chỉ chuyển giao sự sống, một sự uû th¸c, lµ íc nguyÖn cuèi cïng cña ngêi b¹n th©n: íc nguyÖn cña t×nh phô tö. §iÒu đó đúng nh ông Ba nói: “chỉ có tình cha con là không thể chết đợc”. Đó là điều trăng trèi kh«ng lêi, nã râ rµng vµ thiªng liªng h¬n c¶ mét lêi di chóc. => Ông Sáu quả là một ngời cha chịu nhiều thiệt thòi nhng vô cùng độ lợng và tận tuỵ vì tình yêu thơng con. Một ngời cha để bé Thu sốt đời yêu quý và tự hào.. Nh÷ng ng«i sao xa x«i Lª Minh Khuª A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: - Lª Minh Khuª, sinh n¨m 1949, quª TÜnh Gia – Thanh Ho¸ - Là thanh niên xung phong lên đờng Trờng Sơn. - Thuéc thÕ hÖ nhµ v¨n thêi kú chèng Mü, b¾t ®Çu viÕt v¨n vµo ®Çu nh÷ng n¨m 70. * §Ò tµi: + Trớc 75: Viết về cuộc sống, chiến đấu của TNXP, bộ đội trên đờng Trờng Sơn..

(132) + Sáu 75: Viết về những chuyển biến đời sống XH và con ngời trên tinh thần đổi míi. - Sở trờng: Viết về truyện ngắn với ngòi bút miêu tả kinh tế, đặc sắc (đặc biệt là nh©n vËt n÷). - T¸c phÈm chÝnh: Cao ®iÓm mµu h¹ (1978); §oµn kÕt (1980); Bi kÞch nhá (1993); Một mình qua đờng (tập truyện – 2006). II. T¸c phÈm 1. Hoµn c¶nh s¸ng t¸c: TruyÖn “Nh÷ng ng«i sao xa x«i” lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm ®Çu tay cña nhµ v¨n Lª Minh Khuª, viÕt n¨m 1971, lóc cuéc kh¸ng chiÕn chèng Mü cña d©n téc ®ang diÔn ra ¸c liÖt. 2. Kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt: * Nội dung: Truyện “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê đã làm nổi bật tâm hồn trong sáng, mơ mộng, tinh thần dũng cảm, cuộc sống chiến đấu đầy gian khæ, hy sinh nhng rÊt hån nhiªn, l¹c quan cña nh÷ng c« g¸i thanh niªn xung phong trên tuyến đờng Trờng Sơn. Đó chính là hình ảnh đẹp, tiêu biểu về thế hệ trẻ Việt Nam trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü. * NghÖ thuËt: TruyÖn sö dông vai kÓ lµ nh©n vËt chÝnh, cã c¸ch kÓ chuyÖn tù nhiên, ngôn ngữ sinh động, trẻ trung và đặc biệt thành công về nghệ thuật miêu tả tâm lý nh©n vËt. 3. Tãm t¾t: - “Những ngôi sao xa xôi” là câu chuyện kể về ba nữ thanh niên xung phong: Phơng Định, Nho, Thao - tổ trởng, làm nhiệm vụ trinh sát mặt đờng ở một vùng trọng điểm trên tuyến đờng Trờng Sơn. Nhiệm vụ của họ là quan sát địch ném bom, đo khối lợng đất đá phải san lấp do bom địch gây ra, đánh dấu vị trí các quả bom cha nổ và ph¸ bom. - Công việc của họ hết sức nguy hiểm. Đặc biệt, họ phải bình tĩnh đối mặt với thần chết trong mỗi lần phá bom - công việc diễn ra từ ba đến năm lần mỗi ngày. - Hä ë trong mét c¸i hang díi ch©n cao ®iÓm. Cuéc sèng cña ba c« g¸i dï lµ kh¾c nghiÖt vµ nguy hiÓm nhng vÉn cã nh÷ng niÒm vui hån nhiªn cña tuæi trÎ, nh÷ng gi©y phút thanh thản thơ mộng và đặc biệt họ gắn bó, yêu thơng nhau trong tình đồng đội dï mçi ngêi c¸ tÝnh. - Ph¬ng §Þnh - nh©n vËt kÓ chuyÖn vµ còng lµ nh©n v Ët chÝnh lµ mét c« g¸i giµu cảm xúc, hay mơ mộng, hồn nhiên và luôn nhớ về những kỷ niệm với gia đình và thµnh phè cña m×nh. Trong mét lÇn ph¸ bom, Nho bÞ th¬ng, Ph¬ng §Þnh vµ chÞ Thao đã hết lòng lo lắng chăm sóc. Một cơn ma đá bất chợt đến trên điểm cao khiến các cô hÕt søc vui thÝch. 5. Ng«i kÓ: TruyÖn kÓ vÒ ng«i thø nhÊt, ngêi kÓ lµ Ph¬ng §Þnh, nh©n vËt chÝnh trong t¸c phÈm. T¸c dông: ThuËn lîi trong viÖc biÓu hiÖn thÕ giíi t©m hån c¶m xóc; suy nghÜ cña nhân vật, đồng thời phù hợp với nội dung tác phẩm tăng tính chân thực cho câu chuyÖn. B. Ph©n tÝch t¸c phÈm I. Nh÷ng nÐt chung vµ nh÷ng nÐt riªng cña ba c« g¸i thanh niªn xung phong: * Họ đều thuộc thế hệ những cô gái TNXP thời kỳ kháng chiến chống Mỹ mà tuổi đời còn rất trẻ, thấm nhuần lý tởng nên đã tạm xa gia đình, xa mái trờng, tình nguyện vµo c¸i n¬i mµ sù mÊt cßn chØ diÔn ra trong nh¸y m¾t. Họ làm thành tổ trinh sát mặt đờng gồm: Phơng Định, Nho, chị Thao – ngời lớn tuæi h¬n c¶ vµ lµ tæ trëng. 1. Hoàn cảnh sống chiến đấu:.

(133) - Họ sống trên một cao điểm giữa một vùng trọng điểm trên tuyến đờng Trờng Sơn, nơi tập trung mất bom đạn, sự nguy hiểm và ác liệt. - Công việc đặc biệt nguy hiểm (phải chạy ở trên cao cả ban ngày, phơi mình giữa vùng trọng điểm bắn phá của máy bay địch; sau mỗi trận bom, phải đo khối lợng đất đá, đánh dấu những quả bom cha nổ, phá bom). -> §©y lµ c«ng viÖc hµng ngµy cña 3 c« g¸i – mét c«ng viÖc v« cïng m¹o hiÓm, luôn căng thẳng thần kinh, đòi hỏi sự dũng cảm bình tĩnh … “Có ở đâu nh thế này không: đất bốc khói, không khí bàng hoàng, máy bay đang ầm ì xa dần. Thần kinh c¨ng nh ch·o, tim ®Ëp bÊt chÊp c¶ nhÞp ®iÖu, ch©n ch¹y mµ vÉn biÕt r»ng kh¾p chung quanh có nhiều quả bom cha nổ. Có thể nổ bây giờ, có thể chốc nữa. Nhng nhất định sÏ næ… Råi khi xong viÖc quay l¹i nh×n c¶nh ®o¹n ® êng mét lÇn n÷a, thë phµo, ch¹y vÒ hang”. 2. Nh÷ng nÐt chung: Tuy ba cô gái mỗi ngời một cá tính, hoàn cảnh riêng khác nhau nhng họ đều có phÈm chÊt chung cña ngêi chiÕn sü thanh niªn xung phong ë chiÕn trêng. * PhÈm chÊt: - Cã tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cao víi nhiÖm vô: (ë ®©y ®Çy bom Mü, c¸i chÕt cã thÓ đến bất cứ khi nào nhng để thông mạch giao thông luôn thông suốt nên các cô luôn vẫn sẵn sàng cho việc ra trận địa; Có những lúc họ nghĩ đến cái chết khi nguy hiểm kề bên, nhng điều ấy chỉ thoáng qua rất mờ nhạt nhờng chỗ cho ý nghĩ làm thế nào để nh÷ng qu¶ bom kia ph¶i næ -> §Æt nhiÖm vô lªn trªn c¶ tÝnh m¹ng). - Dòng c¶m, gan d¹: (S½n sµng nhËn viÖc ph¸ bom mµ kh«ng cÇn sù trî gióp cña đơn vị, dám đối mặt với thần chết mà không hề run sợ). Sau mỗi đợt bom đánh họ lại lao lên mặt đờng làm nhiệm vụ. Không biết bao nhiêu lần họ bị bom vùi. Trong 3 ngời thì 2 ngời đã từng bị thong đó là Nho và Phơng Định. Họ nói về cái chết nhẹ nhàng. §Ó råi sau mçi trËn bom vît qua c¸i chÕt hä l¹i h¸t say sa nh÷ng bµi h¸t t¬i vui. - Họ có tình đồng đội gắn bó, thân thiết, hiểu đợc tính tình, sở thích của nhau, quan tâm chăm sóc nhau rất chu đáo (Phơng Định bồn chồn, lo lắng khi chờ Thao và Nho đi trinh sát bom trên cao điểm; khi Nho bị thơng, Phơng Định và chị Thao đã lo l¾ng, b¨ng bã ch¨m sãc Nho cÈn thËn víi mét niÒm xãt xa nh chÞ em ruét thÞt. + T©m hån: C¶m thÊy cã ¸nh m¾t c¸c chiÕn sÜ ®ang dâi theo m×nh, t«i kh«ng sî nữa. Tôi sẽ không đi khom khi có thể cứ đàng hoàng mà bớc tới” -> bình tĩnh, tự tin thực hiện từng thao tác phá bom, chạy đua với thời gian để vợt qua cái chết. Chi tiết miªu t¶ nµy thèng nhÊt víi tÝnh c¸ch cña nh©n vËt lu«n mang trong m×nh lßng kiªu h·nh cña mét c« g¸i Hµ Néi. + Lê Minh khuê đã miêu tả chân thật cụ thể đến từng chi tiết khi tạo nên sức gợi tả trong tõng c©u, tõng ch÷ vÒ c¶m gi¸c c¨ng th¨ng, s¾c nhän rîn ngêi khi kÒ cËn c¸i chết “Thỉnh thoảng lỡi xẻng chạm vào quả bom. Một tiếng động sắc đến gai ngời cứa vµo da thÞt t«i. T«i rïng m×nh vµ thÊy t¹i sao m×nh lµm qu¸ chËm. Nhanh lªn mét tÝ! Vỏ quả bom đang nóng. Một dấu hiệu chẳng lành”. Tiếp đó là cảm giác căng thẳng chờ đợi tiếng nổ của quả bom. - Sự khốc liệt của chiến tranh đã tôi luyện tâm hồn vốn nhạy cảm yếu đuối thành b¶n lÜnh kiªn cêng cña ngêi anh hïng c¸ch m¹ng. - Qua dòng suy t của Phơng Định, ngời đọc không chỉ thấy sự toả sáng của phẩm chất anh hùng mà còn hình dung đợc thế giới nội tâm phong phú ở cô. - Ph¬ng §Þnh (còng nh Nho vµ Thao) lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cho thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam thêi chèng Mü cøu níc. III. Nghệ thuật đặc sắc - VÒ ph¬ng thøc trÇn thuËt:.

(134) + Truyện đợc kể bằng ngôi thứ nhất, điểm nhìn bên trong từ nhân vật Phơng Định cũng là nhân vật chính. Điều này tạo điều kiện thuận lợi để tác giả tập trung miêu tả thÕ giíi t©m hån cña nh©n vËt hiÖn lªn phong phó, ®Ëm nÐt. + Ngôi kể này cũng tạo ra một điểm nhìn phù hợp để miêu tả hiện thực của cuộc chiến đấu ở một trọng điểm trên tuyến đờng Trờng Sơn, làm cho câu chuyện chân thùc h¬n. - Ng«n ng÷ vµ giäng ®iÖu: + Ng«n ng÷ trÇn thuËt phï hîp víi nh©n vËt kÓ chuyÖn – mét c« g¸i thanh niªn xung phong trÎ trung ngêi Hµ Néi – t¹o cho t¸c phÈm cã giäng ®iÖu vµ ng«n ng÷ tù nhiªn, gÇn víi khÈu ng÷, trÎ trung vµ cã chÊt n÷ tÝnh. + Lời kể rất linh hoạt. Có khi dùng những câu văn ngắn, câu tỉnh lợc, câu đặc biÖt, nhÞp nhanh t¹o sù nhÞp nhµng phï hîp víi kh«ng khÝ c¨ng th¼ng, khÈn tr ¬ng n¬i chiÕn trêng. Nh÷ng ®o¹n håi tëng nhÞp kÓ chËm r·i, gîi nh÷ng kû niÖm cña tuæi niªn thiÕu hån nhiªn, v« t vµ kh«ng khÝ thanh b×nh tríc chiÕn tranh. - Một nét đặc sắc nổi bật là nghệ thuật miêu tả tâm lý nhân vật rất chân thực, sinh động lại vừa đa dạng, tinh tế. IV. Qua ba nh©n vËt trong truyÖn, em c¶m nhËn nh thÕ nµo vÒ tuæi trÎ ViÖt Nam trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü? - Cảm phục trớc lòng yêu nớc, sự gan dạ, dũng cảm, dám đối mặt với khó khăn của hä. - Yêu mến bởi họ lạc quan, yêu đời ngay trong hoàn cảnh khói lửa đạn bom. - Tự hào về tuổi trẻ Việt Nam trong kháng chiến chống Mỹ. Biết ơn những con ngời đã đem cả tuổi thanh xuân và tính mạng của mình để đổi lấy độc lập tự do cho Tổ quốc. Sự hy sinh của họ đã góp phần to lớn vào sự nghiệp giải phóng dân tộc, thống nhất đất nớc. - Liªn hÖ víi b¶n th©n, béc lé ý thøc kÕ thõa vµ ph¸t huy truyÒn thèng c¸ch m¹ng cña thÕ hÖ ®i tríc. * Mét sè c©u hái xoay quanh néi dung bµi th¬ Tãm t¾t néi dung cèt truyÖn vµ nªu ý nghÜa cña truyÖn? a. Tóm tắt: Ba nữ thanh niên xung phong làm thành một tổ trinh sát mặt đờng tại một địa điểm trên tuyến đờng Trờng Sơn. Họ gồm có: hai cô gái rất trẻ là Định và Nho, cßn tæ trëng lµ chÞ Thao lín tuæi h¬n mét chót. NhiÖm vô cña hä lµ quan s¸t địch ném bom, đo khối lợng đất đá phải san lấp do bom địch gây ra, đánh dấu vị trí các trái bom ca nổ và phá bom. Công việc của họ hết sức nguy hiểm vì luôn phải đối mặt với thần chết trong mỗi lần phá bom và phải làm việc giữa ban ngày dới bom đạn của quân thù trên một tuyến đờng ác liệt. Tuy vậy, họ vẫn lạc quan yêu đời, vẫn có những niềm vui hồn nhiên của tuổi trẻ, những giây phút thanh thản, mơ mộng và đặc biệt họ rất gắn bó, yêu thơng nhau trong tình đồng đội, dù mỗi ngời một cá tính. Cái hang đá dới chân cao điểm là “ngôi nhà” của họ đã lu giữa biết bao kỷ niệm đẹp của ba cô gái mở đờng trong những tháng ngày gian khổ mà anh hùng của cuộc kháng chiÕn chèng Mü. b. ý nghÜa cña truyÖn - Lµm næi bËt t©m hån trong s¸ng, m¬ méng, tinh thÇn dòng c¶m, cuéc sèng chiÕn đấu vô cùng gian khổ, hy sinh nhng rất hồn nhiên, lạc quan của những cô gái thanh niên xung phong trên tuyến đờng Trờng Sơn. Đó chính là hình ảnh đẹp, tiêu biểu về thÕ hÖ trÎ ViÖt Nam trong thêi kú kh¸ng chiÕn chèng Mü. Câu 2: Truyện đợc trần thuật từ nhân vật nào? Việc chọn vai kể nh vậy có tác dụng g× trong viÖc thÓ hiÖn néi dung truyÖn? - Truyện đợc trần thuật từ ngôi thứ nhất và những ngời kể chuyện cũng là nhân vật chính. Sự lựa chọn ngôi kể nh vậy phù hợp với nội dung tác phẩm và tạo thuận lợi để.

(135) t¸c phÈm miªu t¶, biÓu hiÖn thÕ giíi t©m hån, nh÷ng c¶m xóc vµ suy nghÜ cña nh©n vËt. §Ó cho nh©n vËt lµ ngêi trong cuéc kÓ l¹i th× c©u chuyÖn sÏ thËt h¬n, cô thÓ vµ sinh động hơn, tạo cho ngời đọc cảm giác tin vào câu chuyện hơn. Và ở đây, truyện viết về chiến tranh, tất nhiên phải có bom đạn, chiến đấu, hy sinh, nhng trong truyện nµy, hiÖn lªn kh¸ râ lµ thÕ giíi néi t©m cña c¸c c« g¸i thanh niªn xung phong víi vÎ đẹp tâm hồn của một thế hệ thời kháng chiến chống Mỹ. Đó cũng là do cách lựa chọn vµ kÓ cña t¸c gi¶ - nhÊt lµ vai kÓ ë ®©y l¹i lµ mét c« g¸i trÎ Hµ Néi cã c¸ tÝnh nhiÒu mộng mơ với những kỷ niệm đẹp của thời thiếu nữ. C©u 3: T×m hiÓu nh÷ng nÐt chung vµ nh÷ng nÐt riªng cña ba nh©n vËt c« g¸i thanh niªn xung phong trong truyÖn. a. NÐt chung: - Họ đều thuộc thế hệ những cô gái thanh niên xung phong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ mà tuổi đời còn rất trẻ (nh Phơng Định vốn là một cô học sinh thành phố), có lý tởng, đã tạm xa gia đình, xa mái trờng, tự nguyện vào chiến trờng tham gia một cách vô t, hồn nhiên. Việc họ lấy hang đá làm nhà, coi cao điểm đầy bom đạn là chiến trờng hàng ngày đối mặt với cái chết trong gang tấc đã nói lên tất cả. Nét chung này không chỉ có ở đây mà còn đợc nói đến ở nhiều tác phẩm khác nh “Gửi em, cô thanh niªn xung phong” cña Ph¹m TiÕn DuËt, “kho¶ng trêi hè hom” cña L©m ThÞ Mü D¹ vµ truyÖn ng¾n “M¶nh tr¨ng cuèi rõng” cña NguyÔn Minh Ch©u… T¹o thµnh biÓu t îng gơng mặt đẹp và đáng yêu cảu những cô gái mở đờng thời kháng chiến chống Mỹ. - Họ đều có những phẩm chất chung của những chiến sĩ thanh niên xung phong ở chiến trờng: tinh thần trách nhiệm cao đối với nhiệm vụ, lòng dũng cảm không sợ hy sinh, tình đồng đội gắn bó. Có lệnh là lên đờng, bất kể trong tình huống nào, nguy hiểm không tử nạn dù phải đối mặt với máy bay và bom đạn quân thù, và đã lên đờng là hoàn thành nhiệm vụ (đ/c – SGK). Khi đồng đội gặp tai nạn thì khẩn trơng cứu ch÷a vµ tËn t×nh ch¨m sãc (c©u chuyÖn Nho bÞ th¬ng khi ph¸ bom). Cuéc sèng vµ chiến đấu ở chiến trờng thật gian khổ, nguy hiểm và luôn căng thẳng nhng họ vẫn bình tĩnh, chủ động, luôn lạc quan yêu đời, trong hang vẫn vang lên tiếng hát của ba c« g¸i. - Cùng là ba cô gái trẻ với cuộc sống nội tâm phong phú đáng yêu: dễ cảm xúc, nhiều mơ ớc, hay mơ mộng, dễ vui, dễ buồn. Họ thích làm đẹp cho cuộc sống của m×nh, ngay c¶ trong hoµn c¶nh chiÕn trêng ¸c liÖt, Nho thÝch thªu thïa, chÞ Thao ch¨m chÐp bµi h¸t, §Þnh thÝch ng¾m m×nh trong g¬ng, ngåi bã gèi m¬ méng vµ h¸t… Cả ba đều cha có ngời yêu, đều sống hồn nhiên tơi trẻ (chi tiết trận ma đá bất chợt đến và niềm vui trẻ trung của ba cô gái khi đợc “thởng thức” những viên đá nhỏ. b. NÐt riªng - Nho lµ mét c« g¸i trÎ, xinh x¾n, “tr«ng nã nhÑ, m¸t mÎ nh mét que kem tr¾ng”, c« “c¸i cæ trßn vµ nh÷ng cóc ¸o nhá nh¾n” rÊt dÔ th¬ng khiÕn Ph¬ng §Þnh “muèn bÕ nã lªn tay”. Nho l¹i rÊt hån nhiªn – c¸i hån nhiªn trÎ th¬: “võa t¾m ë díi suèi lªn, cø quÇn ¸o ít, Nho ngåi, dåi ¨n kÑo”; khi bÞ th¬ng n»m trong hang vÉn nhæm dËy, xoÌ tay xin mấy viên đá ma, nhng khi máy bay giặc đến thì chiến đấu rất dũng cảm, hành động thật nhanh gọn: “Nho cuộn tròn cái gối, cất nhanh vào túi”, Nho quay lng lại chúng tôi, chụp cái mũ sắt lên đầu”… Và trong một lần phá bom, cô đã bị sập hầm, đất phủ kín lên ngời. - Ph¬ng §Þnh còng trÎ trung nh Nho lµ mét c« häc sinh thµnh phè, nh¹y c¶m vµ hån nhiªn, thÝch m¬ méng vµ hay sèng víi nh÷ng kû niÖm cña tuæi thiÕu n÷ v« t vÒ gia đình và về thành phố trào lên và xoáy mạnh nh sóng trong tâm trí cô gái. Có thể nói đây là những nét riêng của các cô gái trẻ Hà Nội vào chiến trờng tham gia đánh giặc, tuy gian khổ nhng vẫn giữ đợc cái phong cách riêng của ngời Hà Nội, rất trữ tình và đáng yêu..

(136) - Cßn Thao, tæ trëng, Ýt nhiÒu cã tõng tr¶i h¬n, m¬ íc vµ dù tÝnh vÒ t¬ng lai cã vÎ thiết thực hơn, nhng cũng không thiếu những khát khao và rung động của tuổi trẻ. “áo lót của chị cái nào cũng thêu chỉ màu”. Chị lại hay tỉa đôi lông mày của mình, tỉa nhá nh c¸i t¨m. Nhng trong c«ng viÖc, ai còng gêm chÞ vÒ tÝnh c¬ng quyÕt, t¸o b¹o. Đặc biệt là sự “bình tĩnh đến phát bực”: máy bay đến nhng chị vẫn “móc bánh quy trong tói, thong th¶ nhai”. Cã ai ngê con ngêi nh thÕ l¹i sî m¸u vµ v¾t: “thÊy m¸u, thấy vắt là chị nhắm mắt lại, mặt tái mét”. Và không ai có thể quên đợc chị hát: nhạc sai bét, giọng thì chua, chị không hát trôi chảy đợc bài nào. Nhng chị lại có ba quyển sæ dµy chÐp bµi h¸t vµ rçi lµ chÞ ngåi chÐp bµi h¸t. => Những nét riêng đó đã làm cho các nhân vật sống hơn và cũng đáng yêu hơn. C©u 4: ViÕt ®o¹n v¨n nªu c¶m nhËn vÒ nh©n vËt Ph¬ng §Þnh (kho¶ng 12 -> 15 c©u). Gîi ý: TriÓn khai c¸c ý sau: Ph¬ng §Þnh lµ h×nh ¶nh tiªu biÓu cña nh÷ng ngêi con g¸i Hµ Néi vµo chiÕn trêng đánh giặc. - C« rÊt trÎ, cã thêi häc sinh hån nhiªn v« t bªn ngêi mÑ trong nh÷ng ngµy thanh b×nh cña thµnh phè. - Ngay gi÷a chiÕn trêng ¸c liÖt, Ph¬ng §Þnh vÉn kh«ng mÊt ®i sù hån nhiªn, trong sáng: cô hiện lên rất đời thờng, rất thực với những nét đẹp tâm hồn: nhạy cảm, hay mơ mộng và thích hát (cảm xúc của Định trớc cơn ma đá). - Là cô gái kín đáo trong tình cảm và tự trọng về bản thân mình (hay ngắm nhìn mình qua gơng, biết mình đẹp và đợc các anh bộ đội để ý nhng không tỏ ra săn sóc, vån v·… nÐt kiªu kú cña nh÷ng c« g¸i Hµ Thµnh). - Tình cảm đồng đội sâu sắc: yêu mến hai cô bạn cùng tổ, yêu mến và cảm phục tất cả những chiến sĩ mà cô gặp trên tuyến đờng Trờng Sơn. (chăm sóc Nho khi Nho bị th¬ng…). - Ngời lên những phẩm chất đáng quý: có trách nhiệm với công việc, dũng cảm, b×nh tÜnh, tù tin…(thÓ hiÖn t©m tr¹ng suy nghÜ cña nh©n vËt trong mét lÇn ph¸ bom). Tác giả am hiểu và miêu tả sinh động nét tâm lý của những nữ thanh niên xung phong. => Nhân vật Phơng Định đã để lại trong lòng ngời đọc nỗi niềm đồng cảm, yêu mến và sự kính phục về phẩm chất tốt đẹp của thế hệ trẻ Việt Nam trong cuộc kháng chiÕn chèng Mü. Câu 5: Viết một đoạn văn quy nạp (12 câu): “Những ngôi sao xa xôi” đã khắc hoạ vẻ đẹp tâm hồn của thanh niên Hà Nội qua hình ảnh Phơng Định dũng cảm gan d¹ mµ còng thËt trong trÎo, méng m¬. Gîi ý: - Đoạn văn giàu chất thơ (tâm trạng trớc trận ma đá) => cảm xúc bâng khuâng xao xuyến, niềm vui nỗi buồn chợt đến, chợt đi. - NiÒm tin Êy cø lÊp l¸nh m·i nh ¸nh s¸ng cña nh÷ng ng«i sao xa x«i mµ kh«ng g×, không một thể lực tàn bạo, khắc nghiệt nào có thể dập tắt đợc. - Trong cảm xúc bâng khuâng, xao động, thoáng qua của Phơng Định, hình ảnh ngôi nhà, ngời mẹ, những gì thân thuộc gần gũi đến hình ảnh lung linh của những ngôi sao mà tác giả đã hơn một lần nhắc đến, ánh sáng của đèn điện ngỡ là thực mà nh lµ ¶o. TÊt c¶ hiÖn lªn trong ¸nh s¸ng lung linh cña ký øc méng m¬, rÊt thiÕu n÷, rÊt dung dÞ cña ngêi Hµ Néi..

(137) BÕn quª NguyÔn Minh Ch©u A. KiÕn thøc c¬ b¶n I. T¸c gi¶: - NguyÔn Minh Ch©u (1930-1989) Quª NghÖ An. ¤ng lµ c©y bót xuÊt s¾c cña v¨n học hiện đại Việt Nam. - Sau 1975 ông có nhiều tìm tòi, đổi mới về t tởng nghệ thuật. - Ông đợc tặng giải thởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật. II. T¸c phÈm: 1. Hoàn cảnh sáng tác: Truyện ngắn “Bến quê” đợc in trong tập truyện cùng tên cña NguyÔn Minh Ch©u xuÊt b¶n 1985. 2. Kh¸i qu¸t néi dung vµ nghÖ thuËt: * Nội dung: Truyện ngắn Bến Quê của Nguyễn Minh Châu chứa đựng suy ngẫm, trải nghiệm sâu sắc của nhà văn về con ngời và cuộc đời, thức tỉnh ở mọi ngời sự trân trọng những vẻ đẹp và giá trị bình dị, gần gũi của gia đình, của quê hơng. * NghÖ thuËt: næi bËt ë sù miªu t¶ t©m lý tinh tÕ, nhiÒu h×nh ¶nh giµu tÝnh biÓu tîng, c¸ch x©y dùng t×nh huèng, trÇn thuËt theo dßng t©m tr¹ng cña nh©n vËt. 3. Tãm t¾t truyÖn: - Nhân vật chính của truyện, anh Nhĩ từng đi nhiều nơi trên trái đất nhng cuối đời l¹i bÞ cét chÆt vµo giêng v× mét c¨n bÖnh hiÓm nghÌo. NhÜ kh«ng thÓ tù m×nh dÞch chuyÓn lÊy mêi ph©n trªn chiÕc giêng hÑp kª bªn cöa sæ. - Cũng ở thời điểm ấy, Nhĩ nhìn qua cửa sổ phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của bãi båi bªn kia s«ng, n¬i bÕn quª quen thuéc, ngay phÝa tríc cöa sæ nhµ anh. Vµ ló n»m liệt giờng, nhận đợc sự chăm sóc, anh mới cảm nhận đợc hết nỗi vất vả, sự tần tảo và đức hy sinh của vợ. - Và trong anh bỗng bừng lên khao khát đợc đặt chân lên vùng đất ấy, nơi gàn gũi nhng đã trở nên xa vời với anh bởi anh biết rằng căn bệnh hiểm nghèo sẽ không bao giờ giúp anh thực hiện đợc điều ấy. - Anh sai th»ng TuÊn – con trai thay anh sang bªn kia s«ng ch¬i loanh quanh mét lúc. Chàng trai vâng lời nhng lại ham vui nên muộn chuyến đò. Và anh đã chiêm nghiệm đợc một quy luật, ý nghĩa của cuộc đời một cách sâu sắc là con ngời ta trên đờng đời thật khó tránh đợc những cái vòng vèo hoặc chùng chình… - PhÇn cuèi truyÖn kÓ vÒ viÖc NhÜ cè søc ®u m×nh, nhoµi ngêi, gi¬ c¸nh tay ra ngoài cửa sổ khoát khoát nh ra hiệu khẩn thiết cho một ngời nào đó. B. Ph©n tÝch t¸c phÈm I. T×nh huèng truyÖn Còng nh nhiÒu truyÖn ng¾n kh¸c cña NguyÔn Minh Ch©u, truyÖn "BÕn quª" x©y dùng trªn mét t×nh huèng nghÞch lý.  Nhân vật chính của truyện là Nhĩ rơi vào một hoàn cảnh đặc biệt, bị liệt toàn thân, không thể tự mình di chuyển đợc. Cả một đời Nhĩ đã từng đi khắp mọi nơi nhng rồi cuối đời anh chỉ muốn nhích tới bên cửa sổ mà khó khăn nh phải đi hết một vòng trái đất.  Tình huống trớ trêu ấy lại dẫn đến một tình huống tiếp theo, cũng đầy nghịch lý. Khi đã phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của bãi bồi bên kia sông ngay phía trớc cửa sổ nhà anh thì anh cũng nhận ra một cách cay đắng là sẽ không bao giờ có thể đợc đặt chân lên mảnh đất ấy, dù nó ở rất gần anh. Nhĩ đã nhờ cậu con trai thực hiện giúp.

(138) m×nh c¸i ®iÒu kh¸t khao Êy, nhng råi cËu ta l¹i kh«ng sao hiÓu næi c¸i kh¸t väng kú cục mà lớn lao của bố. Nó sà vào một đám choi phá cờ thế bên hè phố và có thể để lỡ chuyến đò ngang duy nhất trong ngày. Cái lý của hai bố con không một chút đồng cảm thì cũng là một điều nghịch lý vậy. Ngay cả ngời vợ một đời tần tảo, giàu tình yêu nhng phải đợi đến lúc sắp giã biệt cõi đời Nhĩ mới cảm nhận thấm thía đợc lại cµng lµ nghÞch lý vµ trí trªu…  ý nghÜa: §Æt nh©n vËt NhÜ vµo mét chuçi nh÷ng nghÞch lý nh trªn, ph¶i ch¨ng tác giả muốn lu ý ngời đọc một nhận thức về cuộc đời : trong cuộc đời ngời ta thật khó tránh khỏi những điều vòng vèo, chùng chình, thờng hớng đến những điều cao xa mà vô tình không biết đến những vẻ đẹp gần gũi ngay bên cạnh mình. II. Cảm xúc và suy nghĩ của Nhĩ về vẻ đẹp của thiên nhiên nơi quê. - Giíi thiÖu vÒ hoµn c¶nh cña NhÜ. + Vào buổi sáng đầu thu, qua khung cửa sổ Nhĩ đã nhận ra vẻ đẹp của bức tranh thiªn nhiªn n¬i quª h¬ng. + Nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng cuèi mïa ®Ëm s¾c h¬n. + Con sông Hồng màu đỏ nhạt… + Vßm trêi thu nh cao xanh h¬n. + Đặc biệt là vẻ đẹp trù phú, tràn đầy sắc sống của bãi bồi “màu vàng thau pha lẫn mµu xanh non”. - Mỗi cảnh vật thiên nhiên đều mang một nét đẹp riêng rất đỗi quen thuộc, bình dị. Vẻ đẹp ấy còn thấm đẫm cảm xúc của con ngời đã từng đi khắp đó đây mà tận cuối đời mới ngỡ ngàng nhận ra. - Nhĩ xúc động trớc vẻ đẹp bình dị, thân thơng của quê hơng, xứ sở. III. C¶m xóc vµ suy nghÜ cña NhÜ vÒ ngêi vî - Những ngày cuối đời nằm trên giờng bệnh Nhĩ mới cảm nhận đợc vẻ đẹp của Liªn – vî anh. - Liên đã phải chịu bao nỗi vất vả, lo toan. Anh xót xa khi lần đầu tiên nhìn thấy “Liên mặc tấm áo vá” -> Vẻ đẹp bình dị, mộc mạc. - Liên tần tảo, hy sinh thầm lặng “suốt đời… thinh”. - Cho dù đã trở thành ngời đàn bà thị thành nhng ở Liên đã vẹn nguyên vẻ đẹp tâm hån trong s¸ng “Còng nh… nguyªn vÑn”. - Và cũng tận cuối đời anh mới thấm thía tình cảm gia đình bởi anh đã nhận ra gia đình là mái ấm hạnh phúc, là nơi nơng tự vững chắc. IV. Cảm xúc và suy nghĩ về khát vọng bình dị cuối đời. - Khi nhận ra vẻ đẹp của bãi bồi bên sông cũng là lúc ở Nhĩ bừng lên một niềm khao khát cháy bỏng: đợc đặt chân lên bãi bồi đó. - Khát vọng ấy thật bình dị nhng đặt trong hoàn cảnh của Nhĩ lúc bấy giờ nó lại trở thành vô vọng. Điều đó thể hiện sự thức tỉnh, xót xa của Nhĩ. - Từ việc nhờ đa con trai không thành, cùng với quãng đời tuổi trẻ của mình, Nhĩ đã nghiệm ra một quy luật có tính chất phổ biến của đời ngời “Con ngời ta… vòng vÌo”. - Bởi thế hành động Nhĩ cố thu ngời “giơ tay khoát khoát” nh muốn thức tỉnh mọi ngời: hãy mau chóng dứt ra khỏi những cái chùng chình, vòng vèo trên đờng đời để hớng tới những giá trị đích thực, bền vững của cuộc sống. -> Nhĩ là kiểu nhân vật t tởng. Nhà văn đã gửi gắm vào nhân vật những điều quan sát, suy ngẫm, triết lý về cuộc đời con ngời. Qua nhân vật Nhĩ tác giả muốn nói với chúng ta : mỗi ngời hãy sớm nhận ra và biết trân trọng, nâng niu những vẻ đẹp của quê hơng xứ sở và tình cảm gia đình. Chỉ có thoát ra khỏi những điều chùng chình mỗi ngời mới có thể hớng tới những vẻ đẹp đích thực của cuộc sống..

(139) VI. Nghệ thuật đặc sắc : - Tình huống truyện đợc xây dựng trên cơ sở một chuỗi nghịch lý. - Xây dựng kiểu nhân vật t tởng: Những chiêm nghiệm, triết lý của tác giả đợc chuyÓn ho¸ vµo trong cuéc sèng néi t©m cña nh©n vËt, víi diÔn biÕn t©m tr¹ng díi sù tác động của hoàn cảnh, đợc miêu tả tinh tế, hợp lý. - S¸ng t¹o nhiÒu h×nh ¶nh cã ý nghÜa biÓu tîng. VII. Truyện ngắn “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu đã gợi cho em suy nghĩ gì về con ngời và cuộc đời. * Gîi ý: Truyện ngắn “Bến quê” của Nguyễn Minh Châu đã gợi cho em suy nghĩ gì về con ngời, về cuộc đời. - Qua những tình huống đầy nghịch lý xảy ra đối với nhân vật Nhĩ, ta hiểu cuộc sèng vµ sè phËn con ngêi cã nh÷ng ®iÒu ngÉu nhiªn vît ra khái nh÷ng dù tÝnh vµ íc muèn tÝnh to¸n cña con ngêi. Cã nh÷ng ®iÒu gi¶n dÞ song kh«ng dÔ nhËn ra. - Cuộc sống thật đẹp, cái đẹp bình dị gần gũi và tình yêu của con ngời với quê hơng, cuộc sống thật bền chặt. - Từ đó câu chuyện thức tỉnh ta đừng ra vào những điều vòng vèo, chùng chình để hớng đến những giá trị đích thực vốn giản dị, gần gũi và bền vững của cuộc sống. * Mét sè c©u hái xoay quanh bµi th¬ C©u 1: Nªu t×nh huèng truyÖn “BÕn Quª” vµ t¸c dông cña viÖc x©y dùng t×nh huống đó. * T×nh huèng: - Căn bệnh hiểm nghèo khiến Nhĩ, ngời đã đi đến hầu khắp mọi nơi trên thế giới hầu nh bị liệt toàn thân không thể tự di chuyển đợc, dù chỉ loà nhích nửa ngời trên giờng bệnh. Tất cả mọi sinh hoạt của anh đều phải nhờ vào sự giúp đỡ của ngời khác mà chñ yÕu lµ cña Liªn, vî anh. - Tình huống trớ trêu ấy lại dẫn đến một tình huống tiếp theo, cũng đầy nghịch lý. Khi Nhĩ đã phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lùng của bãi bồi bên kia sông ngay phía trớc cửa sổ nhà anh, nhng anh biết rằng sẽ không bao giờ có thể đợc đặt chân lên mảnh đất ấy, dù nó ở rất gần anh. Nhĩ đã nhờ cậu con trai thực hiện giúp mình cái điều khao khát ấy, nhng rồi cậu ta lại sa vào một đám chơi cờ trên hè phố và có thể lỡ chuyến đò ngang duy nhÊt trong ngµy. * T¸c dông: T¹o ra mét chuçi nh÷ng t×nh huèng nghÞch lý nh trªn, t¸c gi¶ muèn lu ý ngời đọc một nhận thức về cuộc đời: cuộc sống và số phận con ngời chứa đựng những điều bất thờng, những nghịch lý, ngẫu nhiên, vợt ra ngoài những dự định, ớc muốn, cả những hiểu biết và toan tính của ngời ta. Bên cạnh đó, tác giả còn muốn gửi gắm mọi suy ngẫm: trong cuộc đời, ngời ta hớng đến những điều cao xa mà vô tình không biết đến những vẻ đẹp gần gũi ngay bên cạnh mình. C©u 2: Tãm t¾t truyÖn “BÕn quª” kho¶ng 5-6 dßng: Buổi sáng đầu thu, Nhĩ bị bệnh nặng nằm bên cửa sổ để Liên - vợ anh săn sóc. Anh nghĩ suốt đời mình đã làm vợ khổ. Nhĩ nhìn qua cửa sổ đã phát hiện thấy vẻ đẹp lạ lïng cña b·i båi bªn kia s«ng ngay phÝa tríc cöa sæ nhµ anh vµ trong anh bçng bõng lên khao khát đợc đặt chân lên vùng đất ấy, anh cũng biết rằng sẽ không bao giờ thực hiện đợc điều ấy. Anh sai thằng Tuấn (con trai) thay anh sang bên kia sông chơi loanh quanh một lúc. Chàng trai vâng lời nhng lại ham vui nên muộn chuyến đò. Bọn trẻ hµng xãm sang gióp anh. Cô gi¸o KhuyÕn ghÐ vµo hái th¨m. NhÜ cè søc gi¬ tay ra ngoài cửa sổ nh ra hiệu khẩn thiết cho một ngời nào đó. C©u 3: T×m hiÓu nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiÕt trong truyÖn mang tÝnh biÓu tîng: Trong truyện “Bến quê”, hầu nh mọi hình ảnh đều mang hai lớp nghĩa: nghĩa thực và nghĩa biểu tợng. ý nghĩa biểu tợng đợc gợi ra từ hình ảnh thực và hai lớp nghĩa này.

(140) gắn bó thống nhất với nhau đem đến cho truyện ngắn này một vẻ đẹp riêng: vừa gợi cảm, sinh động, vừa khái quát triết lý. - Hình ảnh bãi bồi, bến sông và toàn bộ khung cảnh thiên nhiên đợc dựng lên trong truyện mang ý nghĩa biểu tợng cho vẻ đẹp gần gũi, bình dị, thân thuộc của quê hơng, xứ sở, của những gì thân thơng nhất mà trong một đời ngời thờng dễ dàng lãng quên bëi chÝnh c¸i ®iÒu vßng vÌo hay chïng ch×nh thêng m¾c ph¶i. - Những bông hoa bằng lăng nhợt nhạt khi mới nở: đậm sắc hơn khi đã sắp hết mùa, rồi lại càng thẫm màu hơn, một màu tím thẫm nh bóng tối. Đó là ý nghĩa biểu tợng về không gian và thời gian: cái đẹp gần gũi bình dị rồi cũng tàn phai bởi thời gian luôn thay đổi với những bớc đi của nhịp hải hà. - Những tảng đất lở bên bờ sông khi con lũ đầu nguồn đã dồn về, đổ ụp vào trong giấc ngủ của Nhĩ báo hiệu trớc sự sống của nhân vật Nhĩ cũng đã sắp lụi tàn. - Chân dung và cử chỉ của Nhĩ ở đoạn cuối truyện: chỉ còn đôi bàn tay với những ngãn tay ??? chÆt võa run lÈy bÈy… C¸nh tay gÇy guéc ® a ra ngoµi phÝa cöa sæ kho¸t kho¸t nh ®ang hôt hÉng, cè b¸m vÝu hiÖn t¹i nhgn l¹i v« väng bëi chÝnh c¸i sù vßng vÌo vµ chïng ch×nh cña ngêi con. H×nh ¶nh nµy mang ý nghÜa biÓu tîng s©u s¾c. Ch©n dung cña NhÜ ë cuèi truyÖn lµ ch©n dung cña mét con ngêi ®ang ®i vµo câi chÕt nhng đã thức nhận đợc cuộc đời và chính mình trong “một nỗi mê say đầy đau khổ”, khiến mặt mũi “đỏ rựng một cách khác thờng”. Hành động cuối cùng của Nhĩ có thể hiểu là anh đang nôn nóng thúc giục cậu con trai hãy mau kẻo lỡ chuyến đò duy nhất trong ngµy. Nhng kh«ng dõng ë cô thÓ, h×nh ¶nh nµy cßn mang ý nghÜa kh¸i qu¸t. C¸i c¸nh tay giơ lên khoát khoát của con ngời đã bớc tới ngỡng cửa của cái chết phải chăng là ớc muốn cuối cùng của Nhĩ gửi lại cho đời: anh muốn thức tỉnh mọi ngời hãy sống khẩn trơng, có ích, đừng sa vào những cái “vòng vèo, chùng chình”, hãy dứt ra khỏi nó để hớng tới những giá trị đích thực, vốn rất giản dị gần gũi và bền vững của gia đình và của quê hơng. C©u 4: Ph©n tÝch niÒm khao kh¸t cña nh©n vËt NhÜ trong giê phót cuèi cïng của cuộc đời. - Trên giờng bệnh, qua khung cửa sổ, Nhĩ đã nhận thấy vẻ đẹp của thiên nhiên trong mét buæi s¸ng ®Çu thu víi nh÷ng b«ng hoa b»ng l¨ng cuèi mïa tha thít nhng l¹i đậm sắc hơn; con sông Hồng màu đỏ nhạt, mặt sông nh rộng thêm ra: vòm trời nh cao h¬n; vµ sau cïng lµ ®iÓm nh×n cña anh dõng l¹i ë c¸i b·i bªn kia s«ng vµ c¶ mét vïng phù sa lâu đời của bãi bồi bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra trớc khung cửa gian g¸c nhµ NhÜ mét thø mµu vµng thau xen lÉn mµu xanh non – nh÷ng mµu s¾c th©n thuộc quả nh da thịt, nh hơi thở của đất màu mỡ”. Thật kỳ lạ, cái bãi bồi vốn quen thuéc gÇn gòi Êy bçng nh míi mÎ víi anh trong buæi s¸ng ®Çu thu nµy, ngì nh lÇn ®Çu tiên anh cảm nhận đợc tất cả vẻ đẹp và sự giàu có của nó. Bởi đây là một chân trời gần gũi mà lại xa lắc vì cha hề bao giờ đi đến”. Cho nên trong cái giờ phút cảm thấy sắp từ giã cõi đời, trong anh bỗng bừng dậy khao khát mãnh liệt là đợc đặt chân một lần lªn c¸i b·i båi bªn kia s«ng – c¸i b·i båi th©n quen cña quª h¬ng mµ suèt c¶ cuéc đời dờng nh anh đã quên nó, hờ hững với nó. Giờ đây, thấy lại đợc vẻ đẹp và sự giàu có của nó thì đã quá muộn và niềm khát khao ấy tuy bùng lên mạnh mẽ nhng chỉ là một niềm khao khát vô vọng, vì hơn ai hết, anh biết chắc mình sẽ chẳng bao giờ đến đợc đó. - Sang đợc bờ sông bên kia, với Nhĩ vừa là ớc mơ, vừa là suy ngẫm về cuộc đời. Tính biểu tợng từ cái “bên kia sông” mở ra hai tầng ý nghĩa. Trớc hết đó là một ớc mơ: con ngời ta hãy đi đến cái “bên kia sông” của cuộc đời mà mình cha tới. Hình ¶nh con s«ng Hång phï sa?????? giíi gi÷a c¸i thùc vµ c¸i méng mµ chiÕc cÇu nèi lµ con đò qua lại mỗi ngày chỉ có một chuyến mà thôi. Muốn đến với cái thế giới ớc mơ kia đừng có do dự, vòng vèo mà bỏ lỡ. Thế giới ớc mơ ấy chẳng qua chỉ là trong tâm.

(141) tëng cña con ngêi nªn cã thÓ nã sÏ lµ mét íc m¬ tuyÖt mÜ hoÆc ch¼ng lµ c¸i g× cô thÓ cả. Tuy vậy nó lại là cái đích mà con ngời ta phải ?????, kiếm tìm, vợt qua bao nhiêu gian truân, khổ ải mà cha chắc đã đến đợc. Cái vùng “?????tâm tởng” ấy không phải ai cũng hiểu đợc nếu cha ở độ chín của sự từng trải hoặc quá ngây thơ. Chẳng hạn nh Tuấn, con trai anh, do không hiểu đợc cái thế giới ớc mơ kia của Nhĩ, vâng lời bố mà ®i nhng kh«ng hÒ biÕt v× sao nã ph¶i ®i, ë bªn kia s«ng cã g× l¹. Nã s½n sµng vµ sµ vµo đám ngời chơi phá cờ thế bên hè” là lẽ dĩ nhiên. Còn Nhĩ, khi biết thằng bé đã đi, tâm hån anh trµo d©ng bao nhiªu n¸o nøc. Nã còng lµ “mét c¸nh buåm võa b¾t giã c¨ng phồng lên”. Hình ảnh đứa con, hình ảnh của ớc vọng từ “cái mũ cói rộng vành và chiếc sơ mi màu trứng sáo” cứ chập chờn, khi là đứa con, khi chính là mình. Hình ảnh tuyÖt vêi, trÎ trung nµy lµ m¬ íc cña anh. - Niềm khao khát đó nói lên nhiều điều có ý nghĩa: + Sù thøc tØnh vÒ nh÷ng gi¸ trÞ bÒn v÷ng, b×nh thêng mµ s©u xa cña cuéc sèng – nh÷ng gi¸ trÞ thêng bÞ ngêi ta bá qua, l·ng quªn, nhÊt lµ lóc cßn trÎ, khi nh÷ng ham muốn xa vời đang lôi cuốn con ngời tìm đến. Đó là sự thức tỉnh “giống nh một niềm mê say pha lẫn với nỗi ân hận đau đớn” nhng đó là một “sự thức nhận đau đớn sáng ngời của con ngời” (Lê Văn Tùng). C©u 6: Ph©n tÝch h×nh ¶nh nh©n vËt NhÜ ë ®o¹n cuèi truyÖn. Đây là hình ảnh cuối cùng của nhân vật để lại một ấn tợng mạnh mẽ và sâu sắc trong lòng ngời đọc. Tác giả miêu tả một nét chân dung khác thờng với một cử chỉ còng rÊt kh¸c thêng cña nh©n vËt. Giê ®©y, trong nh÷ng kho¶nh kh¾c cuèi cïng cña cuộc đời, Nhĩ mới thấm thía. Anh đang cố gắng bấu chặt tay vào cửa sổ nh bám chặt lấy niềm hạnh phúc cuối cùng. Anh run lên trong nỗi xúc động, nỗi mê say đầy đau khæ. Ph¶i ch¨ng lóc nµy, ranh giíi gi÷a sù sèng vµ c¸i chÕt máng manh nh tê giÊy? Phải chăng anh đang cảme nhận đợc sự ngắn ngủi của đời ngời? Vì thế anh lấy hết sức “đu mình, nhô ngời ra ngoài cửa sổ” nh để đợc đến gần hơn với miền đất mơ ớc. C¸nh tay gÇy guéc nh khÈn thiÕt ra hiÖu cho con trai thùc hiÖn niÒm mong íc cuèi cùng này của mình hay nh muốn chạm vào, muốn với đến miền đất mơ ớc? Cánh tay vẫy vẫy đó cũng nh đang vẫy chào con đò, tạm biệt con đò quen thuộc đã chở nặng mơ ớc của Nhĩ, con đò đã đa Nhĩ sang sông trong tâm tởng, với niềm mê say đầy đau khæ víi quª h¬ng, víi cuéc sèng. C¸i vÉy tay Êy nh lêi vÜnh biÖt cña anh, vÜnh biÖt tÊt cả những gì là thân thuộc, gần gũi, những nét đẹp vĩnh hằng của đời sống mà nhiều khi những bận rộn lo toan, mục đích của cuộc sống đã che lấp khiến cho chúng ta kh«ng dÔ nhËn ra, khi nhËn ra th× còng lµ lóc anh ph¶i xa l×a. §ã còng lµ lêi nh¾c nhë đầy xót xa, day dứt của Nguyễn Minh Châu tới tất cả chúng ta: hãy sống có ích, đừng sa đà vào những điều vòng vèo, chùng chình, những cám dỗ, day dứt ra khỏi nó để hớng tới những giá trị đích thực, vốn giản dị, gần gũi và bền vững của gia đình và quê h¬ng. C©u 7: Em cã suy nghÜ g× vÒ nh÷ng ngêi xung quanh NhÜ. - Nh÷ng ngêi xung quanh NhÜ lµ nh÷ng ngêi rÊt tèt. Hä cã lÏ sèng ©n t×nh, quan tâm đến mọi ngowif. Hình ảnh cụ giáo Khuyến sáng nào đi qua cũng tạt vào thăm Nhĩ lµ mét h×nh ¶nh ©n t×nh nu«i dìng t©m hån. Mét c©u hái th¨m vÒ søc khoÎ, mét lêi động viên, an ủi ân cần. “Hôm nay ông Nhĩ có vẻ khoẻ ra nhỉ?” thật cao quý và ấm áp nghÜa t×nh. C¸c ch¸u HuÖ, Hïng, V©n. Tam, xinh t¬i, ngoan ngo·n, nghe NhÜ gäi chóng rÝu rÝt ch¹y lªn, xóm vµo, n¬ng nhÑ gióp anh xª dÞch chç n»m tõ mÐp tÊm nÖm ra mép tấm phản, lấy gối đặt sau lng Nhĩ, làm cho anh nh trẻ lại “toét miệng cời với tất cả, tận hởng sự thích thú đợc chăm sóc và chơi với”. Huệ đã giúp nhiều nên đã quen với việc đỡ cho Nhĩ nằm xuống. Đặc biệt là vợ con Nhĩ. Tuấn không hiểu mục đích của chuyến đi, nhng vẫn sẵn sàng nghe lời bố, dẹp thú đọc sách lại để đi sang bên kia sông. Vợ Nhĩ thì vì chồng mà từ một cô thôn nữ trở thành ngời đàn bà thị.

(142) thành, vẫn mặc áo vá, tần tảo và chịu đựng, không kêu ca một lời. Có gì hạnh phúc hơn khi đợc sống trong tình yêu thơng của gia đình và quê hơng nh thế? Câu 8: Nhận xét nào sau đây đúng với câu: “Đêm qua lúc gần sáng, em có nghe thÊy tiÕng g× kh«ng?” A. ChØ lµ mét c©u hái b×nh thêng, kh«ng cã hµm ý g×? B. Có hàm ý nói đến việc đất lở ven sông. C. Có hàm ý nói đến việc đất lở ven sông, gợi sự đổ vỡ, mất mát, gợi sự liên tởng đau lòng đến tình trạng nguy kịch của ngời chồng đang ốm, khiến anh lo buồn thêm. (Câu C đúng với câu đó). Câu 9: Giải thích nhan đề truyện “Bến quê”. - Đặt tên cho truyện ngắn “Bên quê”, điều ấy vừa bình thờng, vừa có gì khác thờng. Nó bình thờng ở chỗ “Bến quê là nơi sinh hoạt đông vui ở làng quê nh bến nớc, mái đình, cây đa, bến quê còn là nơi bến đậu của con đò quen thuộc, của những con ngời quê hơng đã từng bôn ba đây đó, đã từng trải qua nhiều sóng gió của cuộc đời nay trở về sống những ngày tháng cuối cùng, cảm thấy đợc che chở và bình yên. Bến quê với họ lúc này là nơi trú ngụ êm đềm nhất trong cuộc đời mỗi con ngời bởi con ngời ta ai chẳng có một quê hơng để một đời gắn bó. Còn khác thờng là ở chỗ: cái bến quª Êy, c¸i b·i båi bªn kia mµ nh©n vËt NhÜ híng vÒ cha h¼n lµ n¬i ch«n rau c¾t rèn của anh? Có lẽ đó là quê hơng của những ngời mà anh nhìn thấy: cả một đám khách đợi đó, quê hơng của những ngời đi bộ hay dắt xe đạp, rõ hơn nữa, trong sóo ấy có “một vài tốp đàn bà đi chợ về đang ngồi kháo chuyện hoặc xổ tóc ra bắt chấy” đằng kia. Với nhân vật Nhĩ, đây chỉ là một miền tởng nhớ, một mơ ớc xa xôi. Con đò sang bên kia sông cũng là con đò chở niềm ao ớc gần gũi mà xa vời của anh. Và con đò đến bến bờ cũng là thực hiện niềm ao ớc ấy. Nhan đề truyện cho thấy cách lựa chọn đề tài của tác giả thật dung dị nhng mang tính biểu tợng sâu sắc. Đó là một đặc điểm nghÖ thuËt bao trïm cña “BÕn quª” t¹o nªn c¸ch hiÓu ®a d¹ng vµ ý nghÜa nhiÒu tÇng cña thiªn truyÖn. 10. NhËn xÐt nghÖ thuËt miªu t¶ c¶nh thiªn nhiªn trong truyÖn “BÕn quª”. - Thiên nhiên trong truyện ngắn “Bến quê” không mang vẻ đẹp nh thiên nhiên trong nhiều thi phẩm khác mà ta đã đợc biết. Nếu nh trong các tác phẩm “Cô Tô” của Nguyễn Tuân, “Sang thu” của Hữu Thỉnh. "Đoàn thuyền đánh cá" của Huy Cận hay "Lặng lẽ Sa Pa" của Nguyễn Thành Long… cảnh thiên nhiên đẹp rực rỡ, lung linh, huyền ảo, mộng mơ đợc cảm nhận qua tâm hồn rung cảm của ngời nghệ sĩ thì trong truyÖn ng¾n "BÕn quª", thiªn nhiªn hiÖn lªn dung dÞ h¬n qua c¶m nhËn cña mét ngêi con quê hơng. Đoạn truyện đã thể hiện rõ cái cảm quan hiện thực của ngời viết - một cái nhìn thiên nhiên, khung cảnh rất đời, rất gần gũi. Trong những giây phút cuối đời, anh nhìn ra ngoài cửa sổ, nhận thấy những thay đổi rất nhỏ nhặt nh "những cánh hoa b»ng l¨ng dêng nh thÉm mµu h¬n - mét mµu tÝm thÉm nh bãng tèi". Nh÷ng tia n¾ng sím ®ang tõ tõ tõ di chuyÓn tõ mÆt níc lªn nh÷ng kho¶ng bê b·i bªn kia s«ng, vµ c¶ một vùng phù sa lâu đời của bãi bồi bên kia sông Hồng lúc này đang phô ra tr ớc khung cöa gian g¸c nhµ NhÜ mét thø mµu vµng thau xen lÉn mµu xanh non – nh÷ng màu sắc thân thuộc quá nh da thịt, nh hơi thở của đất màu mỡ". Những sắc màu thân thuộc nh khí trời, hơi thở, gần gũi nh đời sống nhng dờng nh lần đầu tiên Nhĩ mới nhận ra, mới thấm thía hết vẻ đẹp của nó. Phải chăng, trong cuộc sống bình dị cũng có những nét đẹp của nó nhiều khi không dễ nhận ra. Trong câuhỏi anh hỏi vợ: "Đêm qua em cã nghe thÊy tiÕng g× kh«ng?" ta b¾t gÆp nh÷ng ©m thanh quen thuéc mµ b×nh thêng NhÜ còng ch¼ng bËn t©m, nhng giê ®©y víi anh nã thËt th©n thuéc vµ quý gi¸ biết bao ! Hình nh ??? cứ trở đi trở lại trên con sông nh đọng lại trong tâm tởng của Nhĩ, anh quá hiểu rằng mình chỉ có thể sang bờ đất mơ ớc trong tâm tởng mà thôi..

(143) Cánh buồm tợng trng cho sự nghèo đói của quê hơng đợc nhìn dới con mắt đầy tình yêu và xót xa của Nhĩ, Mảnh và trên cánh buồm hay trên tấm áo của Liên … đó là tất c¶ h×nh ¶nh quª h¬ng gÇn gòi, yªu th¬ng mµ nÆng trÜu niÒm xãt xa, th¬ng c¶m.. Sở giáo dục và đào t¹o Hµ Néi ----------§Ò chÝnh thøc. Kú thi tuyÓn sinh vµo líp 10 THPT N¨m häc 2006 - 2007 -------------------------------M«n thi : Ng÷ V¨n Ngµy thi : 16 th¸ng 6 n¨m 2006 Thêi gian lµm bµi: 120 phót. PhÇn I (3 ®iÓm) Trong t¸c phÈm ChiÕc lîc ngµ, ghi l¹i c¶nh chia tay cña cha con «ng S¸u, nhµ v¨n NguyÔn Quang S¸ng viÕt: Nhìn cảnh ấy, bà con xung quanh có ngời không cầm đợc nớc mắt, còn tôi bỗng thÊy khã thë nh cã bµn tay ai n¾m lÊy tr¸i tim t«i. (S¸ch Ng÷ v¨n 9, tËp mét – NXB Gi¸o dôc 2005, tr.199) C©u 1: V× sao khi chøng kiÕn gi©y phót nµy, bµ con xung quanh vµ nh©n vËt t«i l¹i cã c¶m xóc nh vËy? Câu 2: Ngời kể chuyện ở đây là ai? Cách chọn vai kể ấy góp phần nh thế nào để t¹o nªn sù thµnh c«ng cña ChiÕc lîc ngµ? Câu 3: Kể tên hai tác phẩm khác viết về đề tài cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nớc của dân tộc ta mà em đã đợc học trong chơng trình Ngữ văn 9 và ghi rõ tên tác giả. PhÇn II (7 ®iÓm) Bµi th¬ Cµnh phong lan bÓ cña ChÕ Lan Viªn cã c©u: Con c¸ song cÇm ®uèc dÉn thơ về… Bài Đoàn thuyền đánh cá của Huy Cận cũng có một câu thơ giàu hình ảnh t¬ng tù. C©u 1: Em h·y chÐp chÝnh x¸c khæ th¬ cã c©u th¬ ®so theo s¸ch Ng÷ v¨n 9 vµ cho biết hoàn cảnh ra đời của bài thơ. C©u 2: Con c¸ song vµ ngän ®uèc vµ nh÷ng sù vËt vèn kh¸c nhau trong thùc tÕ nhng nhµ th¬ Huy CËn l¹i cã mét sù liªn tëng hîp lý. V× sao vËy? C©u th¬ cña «ng gióp ngời đọc hiểu thêm những gì về thiên nhiên và tài quan sát của nhà thơ? Câu 3: Dới đây là câu chủ đề cho một đoạn văn trình bày cảm nhận về khổ thơ đợc chÐp theo yªu cÇu ë c©u 1: Chỉ với bốn câu thơ, Huy Cận đã cho ta thấy một bức tranh kỳ thú về sự giàu có và đẹp đẽ của biển cả quê hơng. Em hãy viết tiếp khoảng 8 đến 10 câu để hoàn chỉnh đoạn văn theo phép lập luận điểm dịch, trong đó có một câu ghép và một câu có thành phần tình thái..

(144) --------------------HÕt---------------------. Hä tªn thÝ sinh………………………. Ch÷ ký Gi¸m thÞ sè 1: Së gi¸o dôc vµ đào tạo Hà Nội -----------. Sè b¸o danh:……………….. Ch÷ ký Gi¸m thÞ sè 2:. Kú thi tuyÓn sinh vµo líp 10 THPT N¨m häc 2006 - 2007 -------------------------------Híng dÉn chÊm m«n ng÷ v¨n. PhÇn I (3 ®iÓm) C©u 1 (1 ®iÓm): Mọi ngời xung quanh và nhân vật tôi đều: - Hiểu hoàn cảnh trớ trêu, éo le và sự hy sinh mà ông Sáu phải chịu đựng. - Xúc động trớc tình cảm sâu nặng, trọn vẹn của cha con ông Sáu và phần nào c¶ sù ©n hËn cña bÐ Thu. C©u 2 (1 ®iÓm) Häc sinh nhËn thÊy: - Ngời kể chuyện là ông Ba, ngời bạn chiến đấu thân thiết của ông Sáu. - T¸c dông cña c¸ch chän vai kÓ: + Làm câu chuyện trở nên khách quan đáng tin cậy, ngời kể có thể đồng cảm, chia sÎ víi c¸c nh©n vËt. + Chủ động điều chỉnh nhịp kể và xen vào những suy nghĩ, bình luận. + Các chi tiết, sự việc… khác đợc bộc lộ, làm truyện thêm sức hấp dẫn… C©u 3 (1 ®iÓm) : Học sinh nêu đúng tên của 2 tác phẩm và 2 tác giả của 2 tác phẩm đó. PhÇn II (7 ®iÓm) C©u 1 (1,5 ®iÓm) : Yªu cÇu häc sinh : - Chép chính xác khổ thơ trong bài Đoàn thuyền đánh cá (chÐp sai hoÆc thiÕu 1 c©u trõ 0,25®) - Nêu đúng hoàn cảnh ra đời: năm 1958, trong chuyến đi thực tế ở Quảng Ninh C©u 2 (1,5 ®iÓm) Học sinh thấy đợc: - V×: trong thùc tÕ c¸ song cã th©n bµi nhiÒu chÊm, v¹ch mµu ®en hång nªn díi ¸nh tr¨ng chóng b¬i léi tr«ng nh ríc ®uèc. - Hiểu thêm đợc: + Thiên nhiên biển cả đẹp huyền ảo, lung linh nh đêm hội… + Tµi quan s¸t tinh tÕ vµ trÝ tëng tîng bay bæng… cña nhµ th¬. C©u 3 (4 ®iÓm): Yêu cầu chung: Đoạn văn trình bày theo phép lập luận diễn dịch, có độ dài khoảng từ 8 đến 10 câu, liên kết chặt chẽ, đủ lý lẽ và dẫn chứng làm rõ ý khái qu¸t, kh«ng m¾c lçi chÝnh t¶, ng÷ ph¸p… BiÓu ®iÓm: §iÓm 4: Hoµn thµnh tèt c¸c yªu cÇu trªn. §iÓm 3: §¹t phÇn lín c¸c yªu cÇu trªn (lý lÏ, dÉn chøng hoÆc ph©n tÝch cha thật đủ để làm sáng tỏ ý khái quát, còn mắc một số ít lỗi diễn đạt). Điểm 2: Chỉ nêu đợc khoảng một nửa các yêu cầu trên (thiếu hẳn nửa số ý khái qu¸t hoÆc ph©n tÝch s¬ sµi, lan man, chñ yÕu diÔn xu«i ý th¬), bè côc cha thËt rõ ràng, vẫn còn một số lỗi diễn đạt. §iÓm 1: §o¹n viÕt qu¸ s¬ sµi, sai l¹c Ýt nhiÒu vÒ néi dung, cßn nhiÒu lçi diÔn đạt. Điểm 0: Bỏ giấy trắng hoặc sai lạc hoàn toàn so với yêu cầu của đề. Trõ 1,0® Lu ý: - Kh«ng ph¶i lµ ®o¹n diÔn dÞch. 0,5® 0,5®. 0,25® 0,25® 0,25® 0,25® 1,0®. 1,0® 0,5® 0,5® 0,5® 0,5® 4,0®.

(145) - §o¹n v¨n qu¸ dµi hoÆc qu¸ ng¾n: Trõ 0,5® - Kh«ng cã c©u ghÐp: Trõ 0,5® - Kh«ng cã thµnh phÇn t×nh th¸i: Trõ 0,25® - Không chép lại câu chủ đề: Trõ 0,25® Ghi chó: §iÓm toµn bµi lµ tæng ®iÓm cña 2 phÇn, kh«ng lµ trßn sè.. Môc lôc STT 01 02 03 04 05 06 07 08 09 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23. Néi dung Nội dung ôn tập văn học Trung đại Ngêi con g¸i Nam X¬ng ChuyÖn cò trong phñ chóa TrÞnh Hoµng Lª NhÊt thèng chÝ TruyÖn KiÒu Lôc V©n Tiªn Nội dung ôn tập thơ hiện đại Việt Nam §ång chÝ Bài thơ về tiểu đội xe không kính Đoàn thuyền đánh cá BÕp löa ¸nh tr¨ng Con cß Mïa xu©n nho nhá ViÕng l¨ng B¸c Sang thu Nãi víi con Nội dung ôn tập truyện hiện đại Lµng LÆng lÏ Sa Pa ChiÕc lîc ngµ Nh÷ng ng«i sao xa x«i BÕn quª. Trang.

(146)

on thi vao lop 10 mon ngu van cac ban cung on nhe minh thay kha hay do

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về