giao an ngu van 8

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (1.3 MB, 366 trang )

(1)Ngµy so¹n ;20/08/ Bµi 1 TiÕt 1. GA : Chi tiÕt V¨n b¶n. T«i ®i häc (Thanh TÞnh). A/ Mục tiêu cần đạt Gióp häc sinh: Cảm nhận đợc tâm trạng hồi hộp, cảm giác bỡ ngỡ của nhân vật "tôi" ở buổi tựu trờng đầu tiên trong đời. Thấy đợc ngòi bút văn xuôi giàu chất thơ, gợi d vị trữ tình man mác của Thanh Tịnh.. B/ ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n. HS: Tãm t¾t t¸c phÈm – so¹n bµi. C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò Gi¸o viªn kiÓm tra sù chuÈn bÞ cña häc sinh cho viÖc häc m«n Ng÷ v¨n: SGK, vë ghi, vë so¹n bµi, … Bµi míi Giới thiệu bài: Trong cuộc đời mỗi con ngời, những kỷ niệm tuổi học trò thờng đợc neo đậu, lu giữ lâu bền trong tâm hồn. Đặc biệt là những kỷ niệm về buổi đến trờng đầu tiên. Truyện ngắn "Tôi đi học" của nhà văn Thanh Tịnh đã diễn tả những kỷ niệm mơn man, b©ng khu©ng cña mét thêi th¬ Êy. I/ Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm (XuÊt xø, néi dung, thÓ lo¹i, bè côc) ? Giíi thiÖu vµi nÐt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm? - Thanh Tịnh (1911 - 1988), tên thật là Trần Văn Ninh, Lên 6 tuổi đổi là Trần Thanh TÞnh, quª ë xãm Gia L¹c, ven s«ng H¬ng, ngo¹i « thµnh phè HuÕ. - Tõ n¨m 1933, «ng ®i lµm ë c¸c së t råi vµo nghÒ d¹y häc vµ b¾t ®Çu viÕt v¨n, lµm th¬. - Sáng tác của Thanh Tịnh nhìn chung đều toát lên vẻ đẹp đằm thắm, tình cảm êm dịu, trong trÎo. - T¸c phÈm chÝnh: HËu chiÕn trêng (TËp th¬ 1937), Quª mÑ (TËp truyÖn ng¾n 1941), NgËm ng¶i t×m trÇm (TËp truyÖn ng¾n 1943), Søc må h«i (Ca dao 1954), Nh÷ng giät níc biÓn (TËp truyÖn ng¾n 1956), §i tõ gi÷a mét mïa sen (TruyÖn th¬), …. - Truyện ngắn Thanh Tịnh đằm thắm, trong trẻo, êm dịu. Thể hiện một tâm hồn nhậy cảm trớc vẻ đẹp của con ngời và quê hơng. - TruyÖn ng¾n "T«i ®i häc" in trong tËp "Quª mÑ", xuÊt b¶n n¨m 1941. §©y lµ truyÖn ng¾n giµu chÊt tr÷ t×nh. - Th«ng qua dßng håi tëng cña nh©n vËt "t«i", t¸c gi¶ lµm sèng l¹i "Nh÷ng kû niÖm mơn man của buổi tựu trờng". Những rung động tinh tế ấy của nhân vật đã đợc tác giả thể hiện hết sức sống động nhờ sự đan xen hợp lý giữa tự sự, miêu tả và biểu cảm. ? XÐt vÒ mÆt thÓ lo¹i v¨n b¶n, cã thÓ xÕp bµi nµy vµo kiÓu lo¹i v¨n b¶n nµo? (cã thÓ gäi đây là văn bản nhận dạng, văn bản biểu cảm đợc không?) - V¨n b¶n nµy lµ v¨n b¶n biÓu c¶m v× toµn truyÖn lµ c¶m xóc t©m tr¹ng cña nh©n vËt trong buæi tùu trêng ®Çu tiªn. - Không thể gọi là văn bản nhận dạng đơn thuần vì đây là một tác phẩm văn chơng thật sự có giá trị t tởng – nghệ thuật, đã đợc xuất bản từ lâu..

(2) GV: Mạch truyện đợc kể theo dòng hồi tởng của nhân vật "tôi" theo trình tự thời gian cña buæi tùu trêng ®Çu tiªn. ? VËy cã thÓ chia mÊy ®o¹n? ý cña tõng ®o¹n? - Chia 4 ®o¹n: + §o¹n 1: Tõ ®Çu  "lßng t«i l¹i tng bõng rén r·": Tõ hiÖn t¹i mµ nhí vÒ dÜ v·ng: biÕn chuyển của trời đất cuối thu và hình ảnh mấy em nhỏ rụt rè núp dới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trờng gợi cho nhân vật "tôi" nhớ lại mình ngày ấy cùng những kỷ niệm trong sáng (kh¬i nguån nçi nhí). + §o¹n 2: Tõ "buæi mai h«m Êy" -> "nh mét lµn m©y lít ngang trªn ngän nói": T©m trạng của nhân vật "tôi" trên con đờng cùng mẹ tới trờng. + §o¹n 3: Tõ "Tríc s©n trêng lµng MÜ LÝ"  "khi nh×n ng«i trêng ngµy khai gi¶ng, khi nhìn mọi ngời, các bạn; lúc nghe gọi tên mình và phải rời bàn tay mẹ để vào lớp". + §o¹n 4: Tõ "Mét mïi h¬ng l¹"  hÕt: T©m tr¹ng cña nh©n vËt "t«i" khi ngåi vµo chç của mình và đón nhận giờ học đầu tiên. II/ Hớng dẫn đọc và tìm hiểu từ khó. * §äc t¸c phÈm GV: Nêu yêu cầu đọc: - Giọng chậm rãi, dịu dàng, sâu lắng. - Chú ý đọc đúng những câu nói của nhân vật tôi và nhân vật ông Đốc (đọc giọng phù hîp) GV: §äc mÉu mét ®o¹n, mét vµi c©u nãi cña 2 nh©n vËt trªn. ? Gọi 2 em đọc tiếp nhau hết một lần văn bản? ? Các em nhận xét cách đọc của bạn? GV: Bæ sung, söa ch÷a. * T×m hiÓu tõ khã - Tùu trêng: §Õn trêng ngµy khai gi¶ng n¨m häc. - ¤ng §èc: ë ®©y lµ «ng HiÖu trëng. - Lng lÎo nh×n: cã thÓ hiÓu lµ nh×n l¹i víi t©m tr¹ng lu luyÕn, dïng d»ng. - BÊt gi¸c: Chît, bçng chît. - L¹m nhËn: NhËn qu¸ ®i, nhËn vµo m×nh nh÷ng phÇn, nh÷ng ®iÒu kh«ng ph¶i cña m×nh. III/ Ph©n tÝch t¸c phÈm 1. Kh¬i nguån kû niÖm ? Đọc diễn cảm đoạn 1? Cho biết nỗi nhớ buổi tựu trờng của tác giả đợc khơi nguồn từ thêi ®iÓm nµo? V× sao? * Thêi ®iÓm gîi nhí: - Cuèi thu (®Çu th¸ng 9) – Thêi ®iÓm khai trêng. - C¶nh thiªn nhiªn: L¸ rông nhiÒu, m©y bµng b¹c. - Cảnh sinh hoạt: Mấy em bé rụt rè cùng mẹ đến trờng. => Gợi cho nhân vật "tôi" nhớ l¹i m×nh ngµy Êy cïng nh÷ng kû niÖm trong s¸ng cña tuæi häc trß. GV: ở đây là sự liên tởng tơng đồng, tự nhiên giữa hiện tại và quá khứ. Từ hiện tại (chøng kiÕn hiÖn t¹i) mµ nhí vÒ qu¸ khø cña m×nh. ? Tâm trạng của nhân vật tôi khi nhớ lại kỷ niệm cũ đợc diễn tả qua những chi tiết nào? - Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đờng rụng nhiều, và trên không có những đám m©y bµng b¹c, lßng t«i l¹i nao nøc nh÷ng kû niÖm m¬n man cña buæi tùu trêng..

(3) - Mỗi lần thấy mấy em nhỏ rụt rè núp dới nón mẹ lần đầu tiên đi đến trờng, lòng tôi lại tng bõng, rén r·. GV: Khi diễn tả tâm trạng nhớ lại những kỷ niệm cũ của mình, tác giả đã sử dụng 4 từ l¸y rÊt gîi c¶m. ? Em h·y chØ ra vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ biÓu c¶m cña 4 tõ l¸y diÔn t¶ c¶m xóc Êy? - 4 từ láy đó là: nao nức, mơn man, tng bừng, rộn rã. Bốn từ láy ấy đợc sử dụng để tả t©m tr¹ng, c¶m xóc cña nh©n vËt "t«i" khi nhí l¹i kû niÖm tùu trêng. §ã lµ nh÷ng c¶m gi¸c trong s¸ng n¶y në trong lßng. Nh÷ng c¶m xóc, c¶m gi¸c Êy gÇn gòi, bæ sung cho nhau nh»m diÔn t¶ mét c¸ch cô thÓ t©m tr¹ng khi nhí l¹i vµ c¶m xóc thùc sù cña nh©n vËt "t«i" khi ấy. Các từ láy đó góp phần rút ngắn khoảng cách thời gian giữa quá khứ và hiện tại. Chuyện đã xảy ra từ bao năm rồi mà nh vừa mới xảy ra hôm qua, hôm kia,… 2. Tâm trạng, cảm giác của nhân vật "tôi" trên con đờng cùng mẹ đến trờng ? Đọc thầm đoạn 2, chú ý những câu đối thoại giữa 2 mẹ con và cho thầy (cô) biết: ở đoạn 2, tác giả viết: "Con đờng này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhng lần này tự nhiên thấy lạ. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học". Tâm trạng thay đổi đó đợc biểu hiện cụ thể nh thế nào? Những chi tiết nào trong cử chỉ, trong hành động và lời nói của nhân vật "tôi" khiến em chú ý? Vì sao? - Con đờng, cảnh vật chung quanh vốn rất quen nhng "lần này tự nhiên thấy lạ". Tự cảm thấy có sự thay đổi lớn trong lòng mình. GV: - "Cảm thấy mình trang trọng và đứng đắn" với bộ quần áo mới, với mấy quyển vở míi trªn tay. GV: - "CÈn thËn", n©ng niu "2 quyÓn vë míi", võa lóng tóng, võa "muèn thö søc", muốn khẳng định mình khi xin mẹ "mẹ đa bút thớc cho con cầm". Đó cũng là tâm trạng và cảm giác rất tự nhiên của một đứa bé lần đầu tiên đến trờng. - Tôi cảm thấy mình "trang trọng và đứng đắn". - ThÊy mÊy cËu nhá tr¹c b»ng tuæi t«i …. trao s¸ch vë cho nhau xem mµ t«i thÌm. - Hai quyÓn vë míi ®ang ë trªn tay t«i b¾t ®Çu thÊy nÆng: "T«i bÆm tay gh× thËt chÆt, nhng 1 quyển vở cũng xệch ra và … chúi xuống đất. Tôi xóc lên và nắm lại cẩn thận". - T«i muèn thö søc m×nh nªn xin mÑ: "MÑ ®a bót thíc cho con cÇm". ? Những động từ: Thèm, bặm, ghì, xệch, chúi, muốn … đ ợc sử dụng đúng chỗ đã có t¸c dông nh thÕ nµo? - Những động từ: Thèm, bặm, ghì, xệch, chúi, muốn… đ ợc sử dụng đúng chỗ đã khiến ngời đọc hình dung dễ dàng t thế và cử chỉ ngộ nghĩnh, ngây thơ, đáng yêu của chú bé. ? Tóm lại, tâm trạng của nhân vật "tôi" trên con đờng cùng mẹ đến trờng là tâm trạng nh thÕ nµo? - §ã lµ t©m tr¹ng: vui síng, h¸o høc, h¨m hë vµ tù tin. (giáo viên ghi bảng chính, ý chính rút ra đó) D/ Cñng cè: gi¸o viªn hÖ thèng bµi d¹y §/ Híng dÉn - Về nhà đọc diễn cảm đoạn 1 + 2 - Thuéc c¸c dÉn chøng - Phân tích đợc ý 1 và ý 2 - Tìm hiểu tiếp phần còn lại để tiết sau sẽ học. Ngµy so¹n : 20/08/2008 TiÕt 2. GA : Chi tiÕt V¨n b¶n.

(4) T«i ®i häc (tiÕp) A/ Mục tiêu cần đạt: (nh tiết 1) B/ ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu tµi liÖu HS: T×m hiÓu tiÕp ®o¹n 3, 4 (SGK trang 6, 7) C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Cho biết nỗi nhớ của nhân vật "tôi" về những kỷ niệm của buổi tựu trờng đầu tiên đợc khơi nguồn từ thời điểm nào? Phân tích tâm trạng của "tôi" trên con đờng cùng mẹ đến trờng? Bµi míi 3. Tâm trạng, cảm giác của nhân vật "tôi" khi đến trờng: ? Khi đến trờng, nhân vật "tôi" đã nhìn thấy những gì ở đó? - Trớc sân trờng làng Mĩ Lí dày đặc cả ngời. Ngời nào cũng áo quần sạch sẽ, gơng mặt ai còng vui t¬i vµ s¸ng sña. ? Nhìn cảnh tợng đó "tôi" có cảm giác và tâm trạng ntn? - C¶m gi¸c: Trêng MÜ LÝ võa xinh x¾n, võa oai nghiªm. - T©m tr¹ng: Lo sî, vÈn v¬, ngËp ngõng, rôt rÌ, thÌm vông vµ íc ao thÇm. ? Khi nghe thÊy mét håi trèng vang lªn th× "t«i" nh×n thÊy g× vµ cËu bÐ cã c¶m gi¸c ntn? - Thấy: Mấy ngời học trò cũ đến xắp hàng dới hiên rồi đi vào lớp. - C¶m gi¸c: Ch¬ v¬, vông vÒ ? Khi nghe ông đốc gọi tên vào lớp thì "tôi" có cảm giác và tâm trạng ntn? - Nghe ông đốc gọi tên từng ngời "tôi" cảm thấy nh quả tim mình ngừng đập. - Nghe gọi đến tên, tôi giật mình và lúng túng. ? Em nhận xét gì về sự thay đổi tâm trạng của nhân vật tôi từ khi trên đờng cùng mẹ đến trờng đến lúc nghe ông đốc gọi tên vào lớp? - Quá trình ấy đã có sự thay đổi lớn trong tâm trạng của "tôi": Từ tâm trạng háo hức, hăm hở, tự tin (trên đờng tới trờng) chuyển sang tâm trạng: lo sợ vẩn vơ, ngập ngừng, rụt rÌ, thÌm vông, íc ao thÇm vµ ch¬ v¬, lóng tóng. ? Có ý kiến cho rằng: "Tâm trạng của tôi khi đến trờng, khi nhìn cảnh dày đặc cả ngời, nhÊt lµ khi nh×n c¶nh trß cò vµo líp … lµ t©m tr¹ng: lo sî vÈn v¬, võa bì ngì, võa íc ao thầm vụng, chơ vơ, vụng về, lúng túng. Cách tả nh vậy thật tinh tế và hay". Em có đồng ý víi ý kiÕn trªn kh«ng? V× sao? (Cho học sinh thảo luận 4 nhóm, cử học sinh đại diện phát biểu) - §ã lµ sù chuyÓn biÕn rÊt phï hîp víi quy luËt t©m lý trÎ th¬. C¸ch kÓ – t¶ nh vËy lµ tinh tế và hay. ý kiến trên là hoàn toàn đúng. ? Hãy tìm và phân tích để thấy rõ tác dụng lớn của các hình ảnh so sánh đợc nhà văn vËn dông trong truyÖn ng¾n nµy? - Có 3 hình ảnh so sánh đợc nhà văn vận dụng trong truyện ngắn (3 hình ảnh so sánh đáng chú ý nhất) + Tôi quên thế nào đợc những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong tôi nh mấy cành hoa tơi mỉm cời giữa bầu trời quang đãng..

(5) + ý nghÜ Êy tho¸ng qua trong trÝ t«i nhÑ nhµng nh mét lµn m©y lít ngang trªn ngän nói. + Họ nh con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay, nhng còn ngập ngừng e sợ. Họ thèm vụng và ớc ao thầm đợc nh những ngời học trò cũ, biết lớp, biết thầy để khỏi phải rụt rè trong cảnh lạ. => Các so sánh trên xuất hiện ở các thời điểm khác nhau để diễn tả tâm trạng, cảm xúc của nhân vật tôi. Đây là các so sánh giàu hình ảnh, giàu sức gợi cảm đợc gắn với những c¶nh s¾c thiªn nhiªn t¬i s¸ng, tr÷ t×nh. Nhê c¸c h×nh ¶nh so s¸nh nh thÕ mµ c¶m gi¸c, ý nghĩ của nhân vật tôi đợc ngời đọc cảm nhận cụ thể, rõ ràng hơn. Cũng nhờ chúng, truyện ng¾n thªm man m¸c chÊt tr÷ t×nh trong trÎo. ? Em có cảm giác gì về thái độ, cử chỉ của những ngời lớn (ông đốc, thầy giáo đón nhËn häc trß míi, c¸c phô huynh)? - Các phụ huynh đều chuẩn bị chu đáo cho con em ở buổi tựu trờng đầu tiên, đều trân träng th©m dù buæi lÔ quan träng nµy. Cã lÏ hä còng ®ang lo l¾ng, håi hép cïng con em m×nh. - Ông đốc là hình ảnh một ngời thầy, một ngời lãnh đạo nhà trờng rất từ tốn, bao dung. - ThÇy gi¸o trÎ d¹y häc sinh míi còng chøng tá lµ mét ngêi vui tÝnh, giµu t×nh th¬ng yªu. - Qua các hình ảnh về ngời lớn, chúng ta nhận ra trách nhiệm, tấm lòng của gia đình, nhà trờng đối với thế hệ tơng lai. Đó là một môi trờng giáo dục ấm áp, là một nguồn nuôi dìng c¸c em trëng thµnh. 4. Tâm trạng, cảm giác của nhân vật "tôi" khi ngồi vào chỗ của mình và đón nhận giê häc ®Çu tiªn. ? §äc diÔn c¶m ®o¹n cuèi? ? Cho biÕt t©m tr¹ng vµ c¶m gi¸c cña "t«i" khi bíc vµo chç ngåi l¹ lïng ntn? - C¶m gi¸c míi cña "t«i" khi bíc vµo líp häc: nh×n cµi g× còng "thÊy míi l¹ vµ hay hay", c¶m gi¸c "l¹m nhËn" (nhËn bõa) chç ngåi kia lµ cña riªng m×nh; nh×n ngêi b¹n míi, cha quen mà đã "thấy quyến luyến" là sự biến đổi tự nhiên của tâm lý nhân vật. Vì chỗ ngåi nµy m×nh sÏ ngåi trong suèt n¨m häc, ngêi b¹n nµy sÏ lµ ngêi g¾n bã víi m×nh c¶ n¨m … ? Hình ảnh "một con chim con liệng đến đứng trên bờ cửa sổ, hót mấy tiếng rụt rè rồi vỗ cánh bay cao" có phải đơn thuần chỉ có nghĩa thực hay không? Vì sao? - H×nh ¶nh "mét con chim con… bay cao" gîi sù nhí tiÕc nh÷ng ngµy trÎ th¬ hoµn toµn chơi bời tự do đã chấm dứt để bớc vào một giai đoạn mới trong cuộc đời – giai đoạn làm học sinh, tập làm ngời lớn. Hình ảnh này không chỉ đơn thuần chỉ có nghĩa thực, nh một sự t×nh cê mµ cã dông ý nghÖ thuËt, cã ý nghÜa tîng trng râ rµng. ? Em cã nhËn xÐt g× v Ò c¸ch kÕt thóc truyÖn cña nhµ v¨n Thanh TÞnh? Dßng ch÷ "T«i ®i häc" kÕt thóc truyÖn cã ý nghÜa g×? - C¸ch kÕt thóc truyÖn tù nhiªn, bÊt ngê: Dßng ch÷ "t«i ®i häc" võa khÐp l¹i bµi v¨n, võa më ra mét thÕ giíi míi, mét kho¶ng kh«ng gian, thêi gian míi, mét t©m tr¹ng, t×nh cảm mới, một giai đoạn mới trong cuộc đời đứa trẻ. Dòng chữ chậm chạp và chập chững xuÊt hiÖn lÇn ®Çu tiªn trªn trang giÊy tr¾ng tinh, th¬m tho, tinh khiÕt nh niÒm tù hµo hån nhiªn vµ trong s¸ng cña nh©n vËt "t«i" vµ cña nçi lßng ta khi håi nhí l¹i buæi thiÕu thêi. Dòng chữ "tôi đi học" thể hiện chủ đề của truyện ngắn này. ? Hãy nhận xét về nét đặc sắc nghệ thuật truyện ngắn này? Theo em sức thu hút của tác phẩm này đợc tạo nên từ đâu? * §Æc s¾c nghÖ thuËt - Truyện ngắn đợc bố cục theo dòng hồi tởng, cảm nghĩ của nhân vật "tôi" theo trình tự thêi gian cña mét buæi tùu trêng. - Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a kÓ, miªu t¶ víi béc lé t©m tr¹ng, c¶m xóc..

(6) -> Chính các đặc sắc nghệ thuật đó đã góp phần quan trọng tạo nên chất trữ tình của t¸c phÈm. * Sức lôi cuốn của tác phẩm đợc tạo nên từ: - Bản thân tình huống truyện (buổi tựu trờng đầu tiên trong đời đã chứa đựng cảm xúc thiÕt tha, mang bao kû niÖm míi l¹, "m¬n man" cña nh©n vËt "t«i"). - Tình cảm ấm áp, trìu mến của những ngời lớn đối với các em nhỏ lần đầu tiên đến trờng. - H×nh ¶nh thiªn nhiªn, ng«i trêng vµ c¸c so s¸nh giµu søc gîi c¶m cña t¸c gi¶.  Toµn bé truyÖn ng¾n to¸t lªn chÊt tr÷ t×nh thiÕt tha, ªm dÞu. IV/ Tæng kÕt – ghi nhí. * Tæng kÕt ? V¨n b¶n truyÖn ng¾n trªn cã sù kÕt hîp cña c¸c lo¹i v¨n b¶n sau kh«ng? A. BiÓu c¶m B. Miªu t¶ C.KÓ chuyÖn - TruyÖn ng¾n trªn cã sù kÕt hîp cña c¸c lo¹i v¨n b¶n: BiÓu c¶m, miªu t¶ vµ kÓ chuyÖn. ? Sự kết hợp đã diễn ra ntn và có tác dụng gì? - C¸c yÕu tè: tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m xen kÕt nhau mét c¸ch hµi hoµ cã t¸c dông: DiÔn tả tâm trạng "mơn man", với những kỷ niệm đẹp, trong sáng, trong trẻo của nhân vật "tôi" trong buæi tùu trêng ®Çu tiªn, gieo vµo lßng ta bao nçi niÒm b©ng khu©ng, bao rung c¶m nhÑ nhµng trong s¸ng. ? H·y tæng kÕt l¹i nh÷ng nghÖ thuËt tiªu biÓu cña truyÖn ng¾n nµy? - "Tôi đi học" không thuộc loại truyện ngắn chứa đựng nhiều sự kiện, nhân vật, những xung đột xã hội. Toàn bộ tác phẩm là "những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trờng" qua håi tëng cña nh©n vËt "t«i". - TruyÖn ng¾n nµy cã bè côc theo dßng håi tëng cña nh©n vËt t«i. Qua dßng håi tëng Êy mµ Thanh TÞnh diÔn t¶ c¶m gi¸c, t©m tr¹ng theo tr×nh tù thêi gian cña mét buæi tùu trêng. - Sù kÕt hîp hµi hoµ, ®an xen gi÷a kÓ, miªu t¶, béc lé t©m tr¹ng, c¶m xóc. - TruyÖn ng¾n nhng hÇu nh kh«ng cã cèt truyÖn, tÊt c¶ chØ gi·i bµy lªn mÆt giÊy dßng t©m sù cña mét t©m hån trÎ d¹i qua buæi tùu trêng ®Çu tiªn. - TruyÖn ng¾n ®Ëm chÊt tr÷ t×nh, lµ truyÖn ng¾n mµ ngät ngµo, thiÕt tha, ªm dÞu nh mét bµi th¬. ? Nội dung, chủ đề của truyện ngắn này là gì? Thanh Tịnh đã diễn tả dòng cảm nghĩ: Trong cuộc đời mỗi con ngời, kỷ niệm trong sáng của tuổi học trò, nhất là buổi tựu trờng đầu tiên, thờng đợc khắc ghi mãi mãi. GV: Truyện ngắn đậm chất trữ tình "Tôi đi học" cho thấy: đối với mỗi con ngời, những kỷ niệm thời thơ ấu, đặc biệt là kỷ niệm về buổi tựu trờng đầu tiên có sức mạnh ám ảnh và lu gi÷ s©u s¾c trong ký øc cña mçi ngêi. TruyÖn ng¾n nhng hÇu nh kh«ng cã cèt truyÖn. TÊt c¶ chØ gi·i bµy lªn mÆt giÊy dßng t©m sù cña mét t©m hån th¬ d¹i qua buæi khai tr êng ®Çu tiên. Chất thơ ngọt ngào, mơn man, buồn buồn và lây lan rung động mỗi khi đọc truyện là ở chỗ nó tạo đợc sự đồng cảm của mọi ngời. Bởi vì ai mà chẳng có buổi đến trờng đầu tiên đầy bỡ ngỡ, háo hức mà rụt rè, lo lắng là vui râm ran, rạo rực. Chất thơ đợc tạo chính bởi t×nh huèng truyÖn kh«ng cã truyÖn. Råi nh÷ng h×nh ¶nh thiªn nhiªn quen thuéc khi mïa thu l¹i vÒ trªn lµng quª ViÖt Nam, víi nh÷ng c¬n giã heo may se se l¹nh, l¸ rông vµ bÇu trời bàng bạc… Tất cả đã làm nên cái không khí rất rieng của khoảng thời gian khai tr ờng. Dòng cảm xúc, cảm giác chuyên chở tâm trạng cứ xuôi mái một chiều êm êm, dịu dịu nhng lại có sức rung động lòng ngời khiến ai đã đọc áng văn một lần là không thể nào không c¶m nhËn nh chÝnh lµ c¶nh cña m×nh, lµ lßng m×nh vËy. Cã thÓ so s¸nh truyÖn ng¾n cña Thanh Tịnh với truyện ngắn của Thạch Lam vì cả hai nhà văn này đều có những truyện.

(7) ng¾n giµu chÊt tr÷ t×nh, ngät ngµo, ªm dÞu, thiÕt tha vµ hÕt søc tinh tÕ trong viÖc miªu t¶ dßng c¶m xóc cña nh©n vËt. * Ghi nhí: SGK trang 9. ? 1 em đọc phần ghi nhớ sgk trang 9? (học sinh đọc to, rõ ràng ghi nhớ) V/ LuyÖn tËp ? §äc bµi tËp 1 sgk trang 9? 1. Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ dßng c¶m xóc cña nh©n vËt "t«i" trong truyÖn ng¾n "T«i ®i häc". GV: Dòng cảm xúc của nhân vật "tôi" trong truyện ngắn "tôi đi học" đợc bộc bạch qua dßng håi tëng, theo tr×nh tù thêi gian cña mét buæi tùu trêng. * Kh¬i nguån kû niÖm: - Thêi ®iÓm gîi nhí: Cuèi thu – thêi ®iÓm khai trêng - C¶nh thiªn nhiªn: l¸ rông nhiÒu, m©y bµng b¹c - Cảnh sinh hoạt: Mấy em bé rụt rè cùng mẹ đến trờng. => Gîi cho nh©n vËt t«i nhí l¹i m×nh ngµy Êy víi nh÷ng kû niÖm trong s¸ng cña tuæi häc trß. * Tâm trạng của "tôi" trên đờng cùng mẹ đến trờng: - T©m tr¹ng: H¨m hë, n¸o nøc  c¶m gi¸c trong s¸ng  tng bõng rén r·  lßng t«i thay đổi lớn: trang trọng và đứng đắn  thèm, muốn thử sức mình  ý nghĩ vừa non nớt, võa ng©y th¬. * Tâm trạng của "tôi" khi đến trờng: Lo sợ vẩn vơ  bỡ ngỡ  ngập ngừng e sợ  thÌm vông vµ íc ao thÇm  c¶m gi¸c b¬ v¬  vông vÒ lóng tóng  qu¶ tim nh ngõng ®Ëp  quên cả mẹ đứng sau lng  càng lúng túng hơn  tự nhiên thấy nặng nề lạ lùng  nức në khãc theo. * Tâm trạng "tôi" khi ngồi chỗ ngồi của mình và đón nhận giờ học đầu tiên: - L¹m nhËn chç ngåi lµ cña riªng  quyÕn luyÕn tù nhiªn víi b¹n míi quen  thÌm thuồng nhìn cánh chim bay ngoài cửa sổ  trở về với thực tại  đón nhận giờ viết tập đầu tiªn: "T«i ®i häc". ? Yêu cầu của đề ntn? Yªu cÇu viÕt mét v¨n b¶n ng¾n: H×nh thøc  V¨n b¶n ng¾n: lµ ph¶i kÕt cÊu 3 phÇn (më, th©n, kÕt) nhng ph¶i ng¾n gän, sóc tÝch. Mở rộng  Ghi lại ấn tợng của em trong buổi đến trờng khai giảng lần đầu tiên. GV: C¸c em h·y dùa vµo truyÖn ng¾n trªn mµ viÕt, khi viÕt ph¶i kÕt hîp gi÷a c¸c yÕu tố: kể – tả - biểu cảm để cho bài làm sinh động. D/ Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi (2 tiÕt) §/ Híng dÉn vÒ nhµ - Phân tích đợc tâm trạng của nhân vật "tôi" qua 4 ý (thuộc dẫn chứng) - Thuéc lßng nghi nhí - Hoµn chØnh l¹i 2 bµi tËp phÇn luyÖn tËp. - So¹n bµi: Trong lßng mÑ E/ §¸nh gi¸: ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................

(8) Ngµy so¹n :20/08/2008 TiÕt 3 TiÕng ViÖt. GA : §/c. Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Hiểu rõ cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ và mối quan hệ về cấp độ khái quát của nghÜa tõ ng÷. - Th«ng qua bµi häc, rÌn luyÖn t duy trong viÖc nhËn thøc mqh gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng. B/ ChuÈn bÞ: GV: So¹n gi¸o ¸n HS: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò: kÕt hîp bµi míi Bµi míi Giới thiệu bài: ở lớp 7 các em đã học về từ đồng nghĩa và từ trái nghĩa. Bây giờ em nào có thể nhắc lại một số VD về từ đồng nghĩa và từ trái nghĩa. Yêu cầu đáp: Ví dụ về từ đồng nghĩa: ChÕt – mÊt – hy sinh – tõ trÇn. Nhµ th¬ng – bÖnh viÖn VÝ dô vÒ tõ tr¸i nghÜa: Sèng – chÕt ; Nãng – l¹nh ; tèt – xÊu ; s¸ng – tèi. GV: Em cã nhËn xÐt g× vÒ mèi quan hÖ ng÷ nghÜa gi÷a c¸c tõ ng÷ trong 2 nhãm trªn? - Các từ có mqh bình đẳng về ngữ nghĩa, cụ thể: + Các từ đồng nghĩa trong nhóm có thể thay thế cho nhau trong 1 câu văn cụ thể. + Các từ trái nghĩa trong nhóm cí thể loại trừ nhau khi lựa chọn để đặt câu. GV: Nhận xét của các em là đúng: Hôm nay, chúng ta học bài mới: "Cấp độ khái quát cña nghÜa tõ ng÷" . I/ Tõ ng÷ nghÜa r«ng, tõ ng÷ nghÜa hÑp. GV: Cô có từ "động vật". ? Cho biết từ "động vật" có nghĩa rộng hơn hay hẹp hơn nghĩa của từ: thú, chim, cá? T¹i sao? - Nghĩa của từ "động vật" rộng hơn nghĩa của từ: Thú, chim, cá  Vì: Phạm vi nghĩa của từ "động vật" bao hàm nghĩa của ba từ: Thú, chim, cá. ? NghÜa cña tõ "Thó" réng hoen hay hÑp h¬n nghÜa cña c¸c tõ: voi, h¬u? NghÜa cña tõ "c¸" réng h¬n hay hÑp h¬n nghÜa cña c¸c tõ: c¸ r«, c¸ thu? NghÜa cña tõ "chim" réng h¬n hay hÑp h¬n nghÜa cña tõ: Tu hó, s¸o? V× sao? - C¸c tõ: Thó, chim, c¸ cã ph¹m vi nghÜa réng h¬n c¸c tõ: voi, h¬u, tu hó, s¸o, c¸ r«, c¸ thu. V×: ph¹m vi nghÜa cña c¸c tõ: Thó, chim, c¸ bao hµm nghÜa cña c¸c tõ: voi, h¬u, tu hó, s¸o. c¸ r«, c¸ thu..

(9) ? Nghĩa của các từ: thú, chim, cá rộng hơn nghĩa của những từ nào, đồng thời hẹp hơn nghÜa cña tõ nµo? - C¸c tõ: Thó, chim, c¸ cã ph¹m vi nghÜa réng h¬n c¸c tõ: voi, h¬u, tu hó, s¸o, c¸ r«, c¸ thu và có phạm vi nghĩa hẹp hơn từ "động vật". ? Tõ c¸c vÝ dô trªn, em rót ra kÕt luËn g×? * KÕt luËn: NghÜa cña mét tõ ng÷ cã thÓ réng h¬n (kh¸i qu¸t h¬n) hoÆc hÑp h¬n (Ýt kh¸i qu¸t h¬n) nghÜa cña c¸c tõ ng÷ kh¸c: + Một từ ngữ đợc coi là có nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm phạm vi nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. + Một từ ngữ đợc coi là có nghĩa hẹp hơn khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó đợc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña mét tõ ng÷ kh¸c. + Một từ ngữ có nghĩa rộng đối với những từ ngữ này, đồng thời có thể có nghĩa hẹp đối với 1 từ ngữ khác. GV: C« cã mét bµi tËp nhanh sau: - Cho c¸c tõ: C©y, cá, hoa. ? T×m c¸c tõ ng÷ cã nghÜa hÑp h¬n vµ c¸c tõ ng÷ cã nghÜa réng h¬n chóng? - C©y, cá, hoa > c©y æi, c©y cam, cá gµ, cá gÊu, hoa bëi, hoa hång. - C©y, cá, hoa < Thùc vËt. ? VËy thÕ nµo lµ 1 tõ ng÷ cã nghÜa réng vµ nghÜa hÑp? - Mét tõ ng÷ cã nghÜa réng khi ph¹m vi nghÜa cña nã bao hµm ph¹m vi nghÜa cña mét số từ ngữ khác. Một từ ngữ có nghĩa hẹp khi phạm vi nghĩa của nó đợc bao hàm trong ph¹m vi nghÜa cña mét tõ ng÷ kh¸c. ? Một từ ngữ có thể vừa có nghĩa rộng, vừa có nghĩa hẹp đợc không? Tại sao? - Mét tõ ng÷ cã thÓ võa cã nghÜa réng, võa cã nghÜa hÑp v× tÝnh chÊt réng - hÑp cña nghĩa từ ngữ chỉ là tơng đối. GV: §ã còng chÝnh lµ néi dung cña phÇn ghi nhí sgk trang 10 ? 1 em đọc to phần ghi nhớ sgk trang 10 đó? * Ghi nhí: Sgk trang 10 - Một em khác đọc lại ghi nhớ đó? II/ LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? Đọc bài tập 1 và nêu yêu cầu của đề bài? Yêu cầu: Lập sơ đồ thể hiện cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ trong mỗi nhóm từ ngữ sau ®©y (theo mÉu): GV: Hớng dẫn học sinh lập sơ đồ: a) Y phục, quần áo, quần đùi, quần dài, áo dài, sơ mi. Y phôc ¸o. QuÇn. QuÇn đùi. QuÇn dµi. ¸o dµi. ¸o s¬ mi.

(10) GV: T¬ng tù nh vËy vÒ nhµ c¸c em lµm phÇn b. 2. Bµi tËp 2 ? Đọc bài 2 và nêu yêu cầu của đề? Yªu cÇu: T×m tõ ng÷ cã nghÜa réng so víi nghÜa cña c¸c tõ ng÷ ë mçi nhãm sau ®©y: ? Hai em lên bảng làm? (kẻ đôi bảng) a) Nhiªn liÖu b) NghÖ thuËt c) Mãn ¨n d) Quan s¸t e) §¸nh ®Ëp GV: C¸c em kh¸c lµm vë nh¸p? 3. Bµi tËp 3 ? §äc vµ nªu yªu cÇu cña bµi tËp 3? Yêu cầu: Tìm các từ ngữ có nghĩa đợc bao hàm trong phạm vi nghĩa của mỗi từ ngữ sau ®©y: a) Xe cộ: xe đạp, xe ba gác, xe máy, xích lô, ô tô, tàu hoả, xe lăn, … b) Kim loại: đồng, chì, nhôm, thiếc, vàng, bạc, sắt, … c) Hoa qu¶: Cam, quýt, nh·n, dõa, bëi, t¸o, na, … d) Hä hµng: ¤ng, bµ, c«, d×, chó, b¸c, anh, chÞ, em, ch¸u, ch¾t, … e) Mang: bng, bê, vác, cõng, địu, cầm, nắm, đeo, … 4. Bµi tËp 4 Yªu cÇu: ChØ ra nh÷ng tõ ng÷ kh«ng thuéc ph¹m vi nghÜa cña mçi nhãm tõ ng÷ sau ®©y: a) Thuèc ch÷a bÖnh: ¸t-xpi-rin, ¨m-pi-xi-lin, pª-ni-xi-lin, thuèc giun, thuèc lµo. b) Thñ quü c) Bót ®iÖn d) Hoa tai 5. Bµi tËp 5 Yêu cầu: Đọc đoạn trích sau đây và tìm 3 động từ cùng thuộc một phạm vi nghĩa, trong đó một từ có nghĩa rộng, và 2 từ có nghĩa hẹp hơn. - 3 động từ đó là: khóc, nức nở, sụt sùi. Trong đó từ "khóc" có nghĩa rộng và từ "nức në", "sôt sïi" cã nghÜa hîp h¬n. GV: C« cã 1 bµi tËp n©ng cao sau: * T×m tõ ng÷ cã nghÜa kh¸i qu¸t cho nh÷ng tõ in ®Ëm sau: a) T«i bÆm tay gh× thËt chÆt, nhng mét quyÓn vë còng xÖch ra vµ chÖch ®Çu chói xuèng đất. Tôi xóc lên và nắm lại cẩn thận. Mấy cậu đi trớc ôm sách vở nhiều lại kèm cả bút thớc n÷a. (Thanh TÞnh) - Gi÷: Gh×, n¾m, «m. b) Tôi không lội qua sông thả diều nh thằng Quý và không đi ra đồng nô đùa nh thằng S¬n n÷a. - Di chuyÓn: léi, ®i..

(11) * Trong c¸c tõ in ®Ëm sau, tõ nµo cã tÝnh gîi h×nh h¬n? V× sao? a) Một cậu đứng đầu ôm mặt khóc. Tôi bất giác quay lng lại rồi dúi đầu vào lòng mẹ tôi nức nở theo. Tôi nghe sau lng tôi, trong đám học trò mới, vài tiếng thút thít đang ngập ngõng trong cæ. (Thanh TÞnh) b) MÑ t«i võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái, th× t«i oµ lªn khãc råi cø thÕ nøc në. MÑ t«i còng sôt sïi theo…. ? Các em suy nghĩ rồi 1 em đứng tại chỗ trả lời? §¸p ¸n: a) Khãc - Nøc në - Sôt sïi  C¸c tõ "nøc në" vµ "sôt sïi" cã tÝnh gîi h×nh h¬n v×: tõ ng÷ nµo cã nghÜa cµng hÑp, càng cụ thể, từ ngữ đó càng có tính gợi hình. b) Oµ lªn khãc - Nøc në - Sôt sïi (c¸ch tr¶ lêi t¬ng tù) GV: Nhận xét, đánh giá, cho điểm học sinh. D/ Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi d¹y. §/ Híng dÉn - HiÓu bµi häc - Thuéc ghi nhí - Cñng cè bµi tËp vµo vë - Đọc, tìm hiểu bài mới: Tính thống nhất về chủ đề của văn bản. E/ §¸nh gi¸ : ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Ngµy so¹n : 21/08/2008 TiÕt 4. GA : §/c TËp lµm v¨n. Tính thống nhất về chủ đề của văn bản A/ Mục tiêu cần đạt Giúp học sinh - Nắm đợc chủ đề của văn bản, tính thống nhất về chủ đề của văn bản. - Biết viết một văn bản đảm bảo tính thống nhất về chủ đề, biết xác định và duy trì đối tîng tr×nh bµy, lùa chän, s¾p xÕp c¸c phÇn sao cho v¨n b¶n tËp trung, nªu bËt ý kiÕn, c¶m xóc cña m×nh. B/ ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu – so¹n gi¸o ¸n. HS: T×m hiÓu bµi míi C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức.

(12) - KiÓm tra bµi cò – kÕt hîp bµi míi Bµi míi I/ Chủ đề của văn bản ? Các em đọc thầm lại văn bản "Tôi đi học" và cho biết: Văn bản đó miêu tả những việc đang xảy ra (hiện tại) hay đã xảy ra (hồi ức, kỷ niệm). - Văn bản đó miêu tả những việc đã xảy ra (hồi ức, kỷ niệm). ? Tác giả viết văn bản này nhằm mục đích gì? - Tác giả viết văn bản này nhằm mục đích miêu tả những việc đã xảy ra, đó là những håi tëng cña t¸c gi¶ vÒ ngµy ®Çu tiªn ®i häc. - §Ó ph¸t biÓu ý kiÕn vµ béc lé c¶m xóc cña m×nh vÒ mét kû niÖm s©u s¾c tõ thuë thiÕu thêi. ? T¸c gi¶ nhí l¹i nh÷ng kû niÖm s©u s¾c nµo trong thêi th¬ Êu cña m×nh? sù håi tëng Êy gîi lªn nh÷ng Ên tîng g× trong lßng t¸c gi¶? - Trong truyện ngắn "Tôi đi học" nhà văn đã hồi tởng lại những kỷ niệm sâu sắc nhất trong thuở thiếu thời của mình, đó là kỷ niệm về ngày đầu tiên đi học với biết bao rụt rè, mới lạ, xen lẫn bỡ ngỡ. trong đó đáng nhớ nhất là những cảm giác của nhân vật "tôi" khi cùng mẹ đi trên đờng tới trờng, khi nghe ông đốc gọi tên và khi phải rời bàn tay mẹ để cïng c¸c b¹n ®i vµo líp. - Sự hồi tởng ấy đợi lên trong lòng nhà văn cảm giác "nao nức", "tng bừng rộn rã" với "nh÷ng kû niÖm m¬n man" khi "mçi lÇn thÊy mÊy em nhá rôt rÌ nóp díi nãn mÑ lÇn ®Çu tiên đi đến trờng". Đó là cảm giác lặp đi lặp lại mỗi khi tác giả hồi tởng lại. ? Hãy cho biết đối tợng chính mà văn bản "tôi đi học" biểu đạt là ai? - Lµ nh©n vËt "t«i". ? Vấn đề chính mà văn bản "Tôi đi học" biểu đạt là gì? - Vấn đề chính mà văn bản biểu đạt là: Một kỷ niệm đáng nhớ nhất trong cuộc đời của nh©n vËt "t«i" – ngµy ®Çu tiªn ®i häc – víi nh÷ng dßng suy nghÜ, c¶m gi¸c trong trÎo, ng©y th¬. §ã lµ ngµy ®Çu tiªn ®i häc víi biÕt bao rôt rÌ, míi l¹ xen lÉn víi nh÷ng bì ngì, lóng tóng mµ nao nøc, tng bõng rén r· víi "nh÷ng kû niÖm m¬n man" – mét kû niÖm s©u s¾c nhÊt tõ thuë thiÕu thêi. GV: Nh vậy, đối tợng và vấn đề chính mà văn bản biểu đạt gọi là chủ đề của văn bản. ? Vậy thế nào là chủ đề của văn bản? - Chủ đề là đối tợng và vấn đề chính mà văn bản biểu đạt. ? Hãy phát biểu chủ đề của văn bản "Tôi đi học"? - Văn bản "Tôi đi học" kể về một kỷ niệm đẹp đẽ nhất của nhân vật "tôi" - đó là kỷ niÖm vÒ buæi ®Çu tiªn tùu trêng – ngµy ®Çu tiªn ®i häc – víi nh÷ng dßng suy nghÜ, c¶m gi¸c trong trÎo, ng©y th¬, nh÷ng c¶m gi¸c t©m tr¹ng h¨m hë, h¸o høc, bì ngì, rôt rÌ, ch¬ v¬ lóng tóng, nh÷ng kû niÖm m¬n man – mét kû niÖm s©u s¾c nhÊt tõ thuë thiÕu thêi. II/ Tính thống nhất về chủ đề của văn bản. ? C¨n cø vµo ®©u em biÕt v¨n b¶n "T«i ®i häc" nãi lªn nh÷ng kû niÖm cña t¸c gi¶ vÒ buổi tựu trờng đầu tiên? (Chú ý tới nhan đề, các từ ngữ, các câu trong văn bản viết về nh÷ng kû niÖm buæi tùu trêng ®Çu tiªn)? - Sở dĩ nói văn bản "Tôi đi học" nói len những kỷ niệm của tác giả về buổi đầu tiên đến trờng vì nhan đề của văn bản, các từ ngữ và các câu văn trong văn bản đều tập trung viết về những kỷ niệm ngày đầu tiên đến trờng của nhân vật "tôi": + Nhan đề: Tôi đi học. + Các từ ngữ: Những kỷ niệm mơn man của buổi tựu trờng; lần đầu tiên đến trờng, đi häc, hai quyÓn vë míi. + C¸c c©u v¨n:.

(13) "H«m nay t«i ®i häc" "H»ng n¨m, cø vµo cuèi thu … lßng t«i l¹i nao nøc nh÷ng kû niÖm m¬n man cña buæi tùu trêng" "Tôi quên thế nào đợc những cảm giác trong sáng ấy …" "Hai quyÓn vë míi trªn tay t«i b¾t ®Çu thÈy nÆng" "T«i bÆm tay gh× thËt chÆt, nhng mét quyÓn vë còng xÖch ra vµ chÕch ®Çu chói xuèng đất" ? V¨n b¶n "T«i ®i häc" tËp trung håi tëng l¹i t©m tr¹ng håi hép, c¶m gi¸c bì ngì cña nh©n vËt "t«i" trong buæi tùu trêng ®Çu tiªn a) Hãy tìm các từ ngữ chứng tỏ tâm trạng đó in sâu trong lòng nhân vật "tôi" suốt cuộc đời? b) T×m c¸c tõ ng÷, c¸c chi tiÕt nªu bËt c¶m gi¸c míi l¹ xen lÉn bì ngì cña nh©n vËt "tôi" khi cùng mẹ đi đến trờng, khi cùng các bạn đi vào lớp (chú ý phân tích những cảm gi¸c kh¸c biÖt vÒ cïng mét sù vËt, sù viÖc tríc vµ trong buæi tùu trêng ®Çu tiªn)? - V¨n b¶n "T«i ®i häc" tËp trung håi tëng l¹i t©m tr¹ng håi hép, c¶m gi¸c bì ngì cña nh©n vËt "t«i" trong buæi tùu trêng ®Çu tiªn: + Những từ ngữ chứng tỏ tâm trạng đó in sâu trong lòng nhân vật "tôi" suốt cuộc đời: hằng năm, cứ vào cuối thu, lại, quên thế nào đợc, mỗi lần thấy,…. + Nh÷ng tõ ng÷, chi tiÕt nªu bËt c¶m gi¸c míi l¹ xen lÉn bì ngì khi nh©n vËt "t«i" cùng mẹ đi đến trờng và cùng các bạn vào lớp: Thấy mình trang trọng và đứng đắn; thấy mấy cậu nhỏ trạc tuổi tôi quần áo tơm tất, nhí nh¶nh gäi tªn nhau hay trao s¸ch vë cho nhau xem mµ t«i thÌm; lßng t«i ®©m ra lo sî vÈn vơ; cũng nh tôi, mấy cậu học trò mới bỡ ngỡ đứng nép bên ngời thân, chỉ dám nhìn một nửa hay dám đi từng bớc nhẹ; họ nh con chim con đứng bên bờ tổ, nhìn quãng trời rộng muốn bay nhng còn ngập ngừng e sợ; họ thèm vụng và ớc ao đợc nh những ngời học trò cũ, biết lớp, biết thầy để khỏi rụt rè trong cảnh lạ; chung quanh là những cậu bé vụng về, lúng túng nh tôi cả, hết co lên một chân, các cậu lại duỗi mạnh nh đá một quả banh tởng tợng; toµn th©n c¸c cËu còng ®ang run run theo nhÞp bíc rén rµng trong c¸c líp; t«i c¶m thÊy qu¶ tim tôi nh ngừng đập; tôi quen cả mẹ tôi đang đứng sau lng; nghe gọi đến tên, tôi tự nhiên giật mình và lúng túng; đã lúng túng chúng tôi càng lúng túng hơn; ngời tôi lúc ấy thấy nÆng nÒ mét c¸ch kú l¹; trong thêi th¬ Êu t«i cha lÇn nµo thÊy xa mÑ t«i nh lÇn nµy; sù quyến luyến tự nhiên và bất ngờ quá đến tôi cũng không dám tin có thật … ? Từ việc phân tích trên, hãy cho biết: Thế nào là tính thống nhất về chủ đề của văn bản? làm thế nào để đảm bảo tính thống nhất đó? Tính thống nhất này đợc thể hiện ở các ph¬ng diÖn nµo? - Tính thống nhất về chủ đề của văn bản là sự nhất quán về ý đồ, ý kiến, cảm xúc của tác giả đợc thể hiện trong văn bản. - TÝnh thèng nhÊt nµy thÓ hiÖn ë nh÷ng ph¬ng diÖn: + Hình thức: Nhan đề của văn bản + Néi dung: M¹ch l¹c (quan hÖ gi÷a c¸c phÇn cña v¨n b¶n), tõ ng÷, chi tiÕt (tËp trung làm rõ ý đồ, ý kiến, cảm xúc). + §èi tîng: xoay quanh nh©n vËt "t«i". ? Nh vậy văn bản chỉ có tính thống nhất về chủ đề khi nào? - Văn bản chỉ có tính thống nhất về chủ đề khi chỉ biểu đạt chủ đề đã xác định, không xa rời hay lạc sang chủ đề khác. ? §Ó viÕt hoÆc hiÓu mét v¨n b¶n ta lµm ntn? - Để viết hoặc hiểu một văn bản cần xác định chủ đề đợc thể hiện ở: nhan đề, đề mục, trong quan hÖ gi÷a c¸c phÇn cña v¨n b¶n vµ c¸c tõ ng÷ then chèt thêng lÆp ®i lÆp l¹i. GV: §ã chÝnh lµ néi dung cña phÇn ghi nhí (Sgk trang 12).

(14) * Ghi nhí: Sgk trang 12 ? Một em đọc to, rõ ràng ghi nhớ đó? (Học sinh đọc) III/ LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 ? §äc vµ nªu yªu cÇu cña bµi tËp 1? Yêu cầu: Phân tích tính thống nhất về chủ đề của văn bản sau theo những yêu cầu dới ®©y? "Rõng cä quª t«i" ? Cho biết văn bản trên viết về đối tợng nào? và về vấn đề gì? Các đoạn văn đã trình bày đối tợng và vấn đề theo một thứ tự nào? Theo em có thể thay đổi trật tự sắp xếp này đợc không? Vì sao? - Văn bản trên viết về đối tợng: Rừng cọ quê tôi - Viết về vấn đề: miêu tả cảnh rừng cọ và miêu tả cuộc sống của ngời dân sông Thao. - C¸c ®o¹n v¨n: + Giíi thiÖu rõng cä + T¶ c©y cä + T¸c dông cña c©y cä + T×nh c¶m g¾n bã víi c©y cä ? C¸c ý lín cña th©n bµi? 2 ý lín: - Miªu t¶ c¶nh tõng cä - Miªu t¶ cuéc sèng cña ngêi d©n s«ng Thao. Trật tự sắp xếp các ý lớn này hợp lí, rõ ràng. Vì vậy không thể thay đổi trật tự đó đợc. ? Nh÷ng c©u v¨n trùc tiÕp nãi lªn t×nh c¶m cña ngêi d©n s«ng Thao víi rõng cä? - Chẳng có nơi nào đẹp nh sông Thao quê tôi, rừng cọ trập trùng. - Ngêi s«ng Thao ®i ®©u, råi còng nhí vÒ rõng cä quª m×nh. - Dï ai ®i ngîc vÒ xu«i C¬m n¾m l¸ cä lµ ngêi s«ng Thao ? Sự gắn bó giữa rừng cọ với ngời dân sông Thao đợc thể hiện trong toàn bộ văn bản, từ việc miêu tả rừng cọ đến cuộc sống của ngời dân ntn? - Miêu tả rừng cọ: Tác giả đã chú ý miêu tả các bộ phận cảu cây cọ: Thân cọ, búp cọ, lá cọ và độ dày của các tán lá cọ. Đây cũng chính là những bộ phận có liên quan trực tiếp đến cuộc sống lao động sản xuất hàng hoá của ngời dân sông Thao. - Miªu t¶ cuéc sèng cña con ngêi: T¸c gi¶ miªu t¶ cuéc sèng cña ngêi d©n s«ng Thao đặc biệt gắn bó với cây cọ: Nhà ở núp dới rừng cọ, trờng học khuất sau rừng cọ, cha làm chổi cọ quét nhà, mẹ đựng hạt giống trong nón cọ, chị đan nón lá cọ, đan mành cọ, làn cọ, trẻ con ăn trái cọ, mọi ngời đựng cơm nắm trong lá cọ… Nh vËy, gi÷a con ngêi vµ rõng cä cã sù g¾n bã hÕt søc mËt thiÕt. 2. Bµi tËp 2 ? §äc bµi tËp 2 vµ cho biÕt yªu cÇu? - §¸p ¸n: Bá ý b vµ d 3. Bµi tËp 3 ? §äc bµi 3? Nªu yªu cÇu? - §¸p ¸n:.

(15) + Bá c©u c, h. + Viết lại câu b: "Con đờng quen thuộc mọi ngày dờng nh bỗng trở lên mới lạ!" D/ Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi §/ Híng dÉn 1. Thuộc khái niệm chủ đề 2. Phân tích đợc tính thống nhất về chủ đề của văn bản - Nhan đề, đề mục - C¸c tõ ng÷ - C¸c c©u v¨n => TÝnh thèng nhÊt Êy thÓ hiÖn ë 3 ph¬ng diÖn: - Hình thức: Nhan đề của văn bản - Néi dung: + TÝnh m¹ch l¹c (quan hÖ gi÷a c¸c phÇn cña v¨n b¶n) + Từ ngữ, chi tiết (Tập trung làm rõ ý đồ, ý kiến, cảm xúc) - Đối tợng: Đối tợng đợc phản ánh, biểu cảm trong tác phẩm. 3. HiÓu vµ hoµn chØnh 3 bµi tËp vµo vë 4. T×m hiÓu bµi 2, so¹n "Trong lßng mÑ". 5. Làm 11 câu trắc nghiệm trong sách "để học tốt Ngữ văn 8" Tập 1 – Nhà xuất bản Đà N½ng. ....................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ........ Ngµy so¹n 25/08/2008 TiÕt 5,6. V¨n b¶n. GA: Chi tiÕt. Trong lßng mÑ (TrÝch: Nh÷ng ngµy th¬ Êu). A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh - Hiểu đợc tình cảnh đáng thơng và nỗi đau tinh thần của nhân vật chú bé Hồng, cảm nhận đợc tình yêu thơng mãnh liệt của chú đối với mẹ. - Bớc đầu hiểu đợc văn hồi ký và đặc sắc của thể văn này qua ngòi bút Nguyên Hồng: Thấm đợm chất trữ tình, lời văn tự chuyện chân thành, giàu sức truyền cảm. B/ ChuÈn bÞ: - GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – soanh gi¸o ¸n - HS: So¹n bµi C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò: KÕt hîp bµi míi Bµi míi Giới thiệu bài: Tuổi thơ cay đắng, tuổi thơ ngọt ngào, tuổi thơ dữ dội, tuổi thơ êm đềm, tuổi thơ của em, tuổi thơ của tôi. Ai chẳng có một tuổi thơ, một tuổi thơ đã trôi qua và không bao giờ trở lại. Những ngày thơ ấu của nhà văn Nguyên Hồng đã đợc kể, tả, nhớ lại.

(16) với rung động cực điểm của một linh hồn trẻ dại mà thấm đẫm tình yêu đối với mẹ. Bài học hôm nay sẽ giúp các em cảm nhận đợc điều đó. I/ Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm ? Qua viÖc chuÈn bÞ ë nhµ, h·y giíi thiÖu vµi nÐt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm: * T¸c gi¶ - Nguyªn Hång (1918 - 1982), tªn khai sinh lµ NguyÔn Nguyªn Hång, quª ë Thµnh phè Nam §Þnh. - Tríc c¸ch m¹ng, «ng sèng chñ yÕu ë Thµnh phè c¶ng H¶i Phßng, trong mét xãm lao động nghèo. - Ngay từ tác phẩm đầu tay Nguyên Hồng đã hớng ngòi bút về những ngời cùng khổ gÇn gòi mµ «ng yªu th¬ng th¾m thiÕt. - Sau c¸ch m¹ng Nguyªn Hång bÒn bØ s¸ng t¹o, «ng viÕt c¶ tiÓu thuyÕt, ký, th¬. Næi bËt h¬n c¶ lµ c¸c bé tiÓu thuyÕt sö thi nhiÒu tËp. - Nguyên Hồng đợc Nhà nớc truy tặng giải thởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (1996). - T¸c phÈm chÝnh: Bê cá (TiÓu thuyÕt 1938), Nh÷ng ngµy th¬ Êu (Håi ký 1938), Trêi xanh (Tập thơ 1960), Cửa biển (Bộ tiểu thuyết gồm 4 tập), Bớc đờng viết văn (Hồi ký 1970), … * T¸c phÈm - Những ngày thơ ấu là tập hồi ký kể về tuổi thơ cay đắng của tác giả - T¸c phÈm gåm 9 ch¬ng, ®¨ng lªn b¸o n¨m 1938, in thµnh s¸ch lÇn ®Çu n¨m 1940. - §o¹n trÝch "Trong lßng mÑ" lµ ch¬ng IV cña t¸c phÈm. - Đại ý (chủ đề): Đoạn trích kể về tình cảnh đáng thơng, nỗi cay đắng tủi cực và tình yêu thơng sâu sắc, mãnh liệt của chú bé Hồng đối với ngời mẹ đáng thơng. Qua đó tác giả cho thấy bộ mặt lạnh lùng của một xã hội chú trọng đồng tiền, đầy những thành kiến cổ hủ, thói nhỏ nhen độc ác của đám thị dân tiểu t sản khiến cho tình máu mủ ruột thịt cũng thµnh kh« hÐo. GV: Hồi ký là một thể loại thuộc loại hình ký, kể lại những biến cố đã xảy ra trong quá khø mµ t¸c gi¶ lµ ngêi tham dù hoÆc chøng kiÕn. II/ §äc – gi¶i thÝch tõ khã, t×m hiÓu bè côc vµ thÓ lo¹i v¨n b¶n. 1. * §äc – kÓ: GV: Giáo viên nêu yêu cầu đọc: - Đọc chậm rãi, tha thiết, chú ý các từ ngữ, hình ảnh thể hiện cảm xúc thay đổi của nh©n vËt t«i, nhÊt lµ ®o¹n cuèi cuéc trß chuyÖn víi bµ c«, ®o¹n t¶ chó bÐ Hång n»m trong lßng mÑ. - Các từ ngữ, hình ảnh, lời nói ngọt ngào, giả dối, rất kịch của bà cô cần đợc đọc với giọng đay đả kéo dài, lộ rõ sắc thái châm biếm, cay nghiệt. GV: §äc mÉu mét vµi ®o¹n, vµi c©u. ? Gọi 2 học sinh đọc nối nhau hết một lần văn bản: 1 em kể? 2. Gi¶i thÝch tõ khã: - Đoạn tang: hết thời gian để tang. - Bắn tin: Đa ra một tin nhằm gián tiếp đến đợc ngời nào đó. - Rất kịch: Rất giống nh đóng kịch, ở đây có nghĩa là rất giả dối. - Hoµi nghi: Nghi ngê. - Ruồng rẫy: Ghét bỏ, hắt hủi, không nhìn gì đến..

(17) - Tha h¬ng cÇu thùc: §i xa quª kiÕm ¨n. - T©m can: Tim gan, ý nãi chç s©u kÝn nhÊt, tha thiÕt nhÊt trong lßng. - Thành kiến: Cách nhìn nhận có phần thiên lệch từ trớc khó thay đổi. - Cæ tôc: Tôc lÖ xa cò. 3. ThÓ lo¹i v¨n b¶n - TiÓu thuyÕt – tù thuËt (tù truyÖn): KÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a c¸c kiÓu v¨n b¶n kÓ chuyÖn – miªu t¶ - biÓu c¶m. - Nh©n vËt ngêi kÓ chuyÖn xng t«i – ng«i thø nhÊt còng chÝnh lµ t¸c gi¶ kÓ chuyÖn vÒ m×nh mét c¸ch trung thùc vµ ch©n thµnh. 4. T×m hiÓu bè côc ? Chia bµi lµm mÊy ®o¹n? (Chia 2 ®o¹n) - Đoạn 1: Cuộc trò chuyện với bà cô (từ đầu …. ng ời ta hỏi đến chứ?): Hoàn cảnh thời gian, kh«ng gian vµ sù viÖc cña c©u chuyÖn, cuéc gÆp gì víi bµ c« cña bÐ Hång. - §o¹n 2: Cßn l¹i: Cuéc gÆp gì gi÷a 2 mÑ con bÐ Hång ? Bè côc, m¹ch chuyÖn vµ c¸ch kÓ chuyÖn bµi "Trong lßng mÑ" cã g× kh¸c so víi bµi "T«i ®i häc" cã g× gièng vµ kh¸c nhau? * Gièng nhau: - KÓ, t¶ theo tr×nh tù thêi gian trong håi tëng, nhí l¹i ký øc tuæi th¬. - KÓ – t¶ - biÓu c¶m kÕt hîp. * Kh¸c nhau: - ë bµi "T«i ®i häc": TruyÖn liÒn m¹ch trong mét kho¶ng thêi gian ng¾n, kh«ng ng¾t qu·ng: Buæi s¸ng ®Çu tiªn tíi trêng - ë bµi "Trong lßng mÑ": TruyÖn kh«ng thËt liÒn m¹ch, cã mét g¹ch nèi nhá, ng¾n vÒ thêi gian vµi ngµy khi cha gÆp vµ khi gÆp mÑ. III/ Ph©n tÝch v¨n b¶n 1. Nh©n vËt bµ c« (qua c¸i nh×n vµ t©m tr¹ng cña cËu bÐ Hång) ? §äc thÇm ®o¹n 1, cho biÕt: GV: Mở đầu đoạn trích, qua giọng văn giản dị và tự nhiên của Nguyên Hồng, ngời đọc có thể nhận ra ngay cảnh ngộ ấy: "Tôi đã bỏ cái khăn tang bằng vải màn ở trên đầu đi rồi. Không phải đoạn tang thầy tôi mà vì tôi mới mua đợc một cái mũ trắng và quấn băng đen" với vài câu tiếp theo, nhà văn cũng cho ngời đọc biết thời gian xảy ra câu truyện và hoàn cảnh sống của ngời mẹ tội nghiệp lúc này. Dòng tự sự đã khơi nguồn và từ đó nhân vật ngời cô xuất hiện. ? Nhân vật bà cô đã đợc hiện lên qua những chi tiết kể, tả nào? - Nhân vật bà cô xuất hiện trong cuộc gặp gỡ và đối thoại với đứa cháu ruột – bé Hồng. Cuộc gặp gỡ đó do chính bà cô tạo ra để nhằm mục đích riêng của mình. * Cö chØ: - Cö chØ ®Çu tiªn cña bµ c« lµ "cêi hái ch¸u: "Hång, mµy cã …" nô cêi vµ c©u hái cã vÎ quan tâm thơng cháu lại đánh vào tính thích chuyện mới lạ, thích đi xa của trẻ (đi xa gặp mẹ đứa trẻ nào chẳng thích).  Mọi ngời có thể lầm tởng đây là một bà cô tốt bụng, thơng đứa cháu mồ côi. Nhng chính bé Hồng, bằng sự nhạy cảm của mình đã nhận ra ngay ý nghĩa cay độc trong giọng nãi vµ trªn nÐt mÆt khi cêi rÊt kÞch cña c«. ? RÊt kÞch nghÜa lµ thÕ nµo? (rÊt gi¶ dèi).

(18) ? Sau lời từ chối của bé Hồng, bà cô lại hỏi gì? Nét mặt và thái độ của bà thay đổi ra sao? Điều đó thể hiện cái gì? - Bµ c« hái lu«n; giäng vÉn ngät: "Sao l¹i kh«ng vµo? Mî mµy ph¸t tµi l¾m! cã nh d¹o tríc ®©u!"  Hai con m¾t long lanh ch»m chÆp ®a nh×n t«i  Bµ c« - Cêi hái ch¸u: "Hång, mµy cã muèn vµo Thanh Ho¸ ch¬i víi mÑ mµy kh«ng?"  Hång nhËn ra nh÷ng ý nghÜa cay độc trong giọng nói và trên nét mặt khi cời rất kịch của cô tôi kia. - C« t«i hái lu«n giäng vÉn ngät: "Sao l¹i kh«ng vµo? Mî mµy ph¸t tµi l¾m! cã nh d¹o tríc ®©u!"  Hai con m¾t long lanh ch»m chÆp ®a nh×n t«i. - C« vç vai t«i lµ nãi r»ng: "Mµy d¹i qu¸, cø vµo ®i, tao ch¹y cho tiÒn tµu…em bÐ chø". CËu bÐ Hång - Tôi cúi đầu không đáp  Nhng đời nào tình thơng yêu và lßng kÝnh mÕn mÑ t«i l¹i bÞ nh÷ng r¾p t©m tanh bÈn x©m h¹i tíi. - Tôi cũng cời đáp lại cô tôi: "Không, ch¸u kh«ng muèn vµo. Cuèi n¨m thÕ nµo mî ch¸u còng vÒ!" - Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất.  Lòng càng thắt lại, khoé mắt đã cay cay - Níc m¾t t«i rßng rßng rít xuèng hai bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm, ở cæ.. và cử chỉ này càng chứng tỏ sự giả dối và độc ác của bà cô. GV: Bà ta vẫn không buông tha đứa cháu tội nghiệp. Trái lại, bà tiếp tục đóng kịch, tiếp tục trêu cợt, lôi đứa bé vào trò chơi quái ác của mình. ? Khi nhËn thÊy bÐ Hång " Im lÆng cói ®Çu", "Rng rng muèn khãc" th× bµ c« l¹i cã lêi nói, thái độ ra sao? - Bà cô lại khuyên, an ủi, khích lệ, tỏ ra rộng lợng, muốn giúp đỡ cháu: "Mày dại quá …. th¨m em bÐ chø."  Giäng c« ng©n dµi ra thËt ngät, thËt râ. ? Em có nhận xét gì về tâm địa của bà cô lúc này? - Rõ ràng bà cô đã biểu hiện sự soi mói, độc địa, cứ hành hạ, nhục mạ đứa bé tự trọng vµ ng©y th¬ b»ng c¸ch xo¸y vµo nçi ®au, nçi khæ t©m cña bÐ Hång. ? Sau đó cuộc đối thoại diễn ra ntn? Mời 1 em đọc lại diễn biến cuộc đối thoại đó qua đoạn văn: "Sao cô biết mợ con có con"  "Mấy lại rằm tháng tám này… ngời ta hỉ đến chø?"? ? ViÖc bµ c« mÆc kÖ ch¸u ch×m trong nçi ®au "cêi dµi trong tiÕng khãc", vÉn cø t¬i cêi kể các chuyện về chị dâu mình, rồi lại đổi giọng, vỗ vai nghiêm nghị tỏ rõ sự thơng sót anh trai (bố bé Hồng). Tất cả những điều đó càng làm lộ rõ bản chất gì của bà cô? - Bà cô tỏ ra lạnh lùng, vô cảm trớc sự đau đớn, xót xa đến phẫn uất của đứa cháu. Bà ta lấy sự đói rách, túng thiếu của chị dâu làm sự thích thú của mình. - Mỗi lúc, bà ta càng muốn làm cho đứa cháu đau khổ hơn nữa, thê thảm hơn nữa. Khi đứa cháu đã lên đến tột cùng của sự đau đớn, bà ta mới tỏ ra ngậm ngùi, xót thơng ngời đã mất -> Tất cả chỉ càng chứng tỏ sự giả dối, thâm hiểm đến trắng trợn, trơ trẽn của bà ta mà th«i . ? Nh vậy, qua cuộc đối thoại giữa họ em có thể khái quát, kết luận về tính cách của bà c« ntn? - Đó là một ngời đàn bà lạnh lùng, độc ác, thậm hiểm. GV: Đó là hình ảnh mang ý nghĩa tố cáo hạng ngời tàn nhẫn đến héo khô cả tình cảm ruét thÞt trong x· héi thùc d©n nöa phong kiÕn xa vµ kÕt hîp kh«ng ph¶i hoµn toµn kh«ng.

(19) còn tồn tại trong xã hội ngày nay. Hình ảnh bà cô gây cho ngời đọc sự khó chịu, căm ghét nhng còng chÝnh lµ h×nh ¶nh t¬ng ph¶n gióp t¸c gi¶ thÓ hiÖn h×nh ¶nh ngêi mÑ vµ t×nh c¶m cña bÐ Hång víi mÑ m¹nh mÏ, m·nh liÖt h¬n. D/ Cñng cè: gi¸o viªn hÖ thèng kiÕn thøc ë tiÕt 1. §/ Híng dÉn: - §äc l¹i t¸c phÈm - Kể đợc chuyện - Phân tích đợc ý 1 - Tìm hiểu đoạn 2 để tiết sau học. Ngµy so¹n 25/08/2008 GA: Chi tiÕt TiÕt 6 Trong lßng mÑ (tiÕp) A/ Mục tiêu cần đạt: Nh tiết 1 B/ ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu bµi – so¹n gi¸o ¸n HS: §äc so¹n tiÕp phÇn 2 C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Ph©n tÝch nh©n vËt bµ c« qua c¸i nh×n vµ t©m tr¹ng cña cËu bÐ Hång? Bµi míi 2. Nhân vật bé Hồng với những rung động cực điểm của một linh hồn bé dại. GV: Trong tiÕt tríc, chñ yÕu chóng ta t×m hiÓu nh©n vËt bµ c« qu¸i ¸c qua cuéc gÆp gì – nh là mèo vờn chuột, một trò đùa tàn ác – do chính bà ta tạo ra và dàn dựng. Trong màn bi hài kịch nho nhỏ ấy, và trong những hoàn cảnh khác, tâm trạng của chú bé Hồng đã diễn biến ntn? Qua đó, ngời đọc thấy rõ tính cách, tâm hồn của chú bé ra sao? Đó chính là mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña tiÕt häc nµy. ? TiÕt tríc, ta thÊy hoµn c¶nh sèng hiÖn t¹i cña bÐ Hång ntn? - Häc sinh tr¶ lêi qua 4 c©u ®Çu ®o¹n: - Hoàn cảnh đáng thơng của bé Hồng: + Bè chêi bêi, nghiÖn ngËp, mÊt sím. + MÑ bá 2 con nhá ®i tha h¬ng cÇu thùc, gÇn n¨m trêi kh«ng cã tin tøc g×. + Hồng phải sống với bà cô lạnh lùng, thâm hiểm trong sự cô đơn tủi buồn. Giáo viên: Càng nhận ra sự thâm độc của bà cô, chú bé Hồng càng đau đớn uất hận, càng trào lên cảm xúc yêu thơng mãnh liệt đối với ngời mẹ bất hạnh của mình. a) Nh÷ng ý nghÜ, c¶m xóc cña chó bÐ khi tr¶ lêi ngêi c«. GV: - Míi ®Çu nghe ngêi c« hái, lËp tøc trong ký øc chó bÐ sèng dËy h×nh ¶nh vÎ mÆt ràu rầu và sự hiền từ của mẹ. Từ "Cúi đầu không đáp " đến "cũng đã cời và đáp lại cô tôi" lµ mét ph¶n øng th«ng minh xuÊt ph¸t tõ sù nh¹y c¶m vµ lßng tin yªu mÑ cña em bÐ. Bëi chú nhận ra ngay những ý nghĩ cay độc trong giọng nói và trên nét mặt của cô mình nhng l¹i kh«ng muèn t×nh th¬ng yªu vµ lßng kÝnh mÕn mÑ bÞ nh÷ng r¾p t©m tanh bÈn x©m ph¹m đến..

(20) ? Sau lêi hái thø 2 cña ngêi c« t©m tr¹ng cña chó be ntn? - Lòng chú bé càng thắt lại, khoé mắt đã cay cay. Đến khi mục đích mỉa mai, nhục mạ của ngời cô đã trắng trợn phơi bày ở lời nói thứ 3 thì lòng đau đớn, phẫn uất ở chú bé không còn nén nổi: "nớc mắt ròng ròng rớt xuống 2 bên mép rồi chan hoà đầm đìa ở cằm và cổ", cái "cời dài trong tiếng khóc" để hỏi lại sau đó thể hiện sự kìm nén nỗi đau xót, tức tëi ®ang d©ng lªn trong lßng. - Tâm trạng đau đớn uất ức của chú bé dâng đến cực điểm khi nghe ngời cô kể về tình cảnh tội nghiệp của mẹ mình Nguyên Hồng đã bộc lộ lòng căm tức tột cùng ở những giây phót nµy b»ng c¸c chi tiÕt ®Çy Ên tîng. GV: Lời văn lúc này dồn dập với các hình ảnh, các động từ mạnh mẽ: "Cô tôi cha dứt câu, cổi họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. Giá nh những cổ tục đã đày đoạ mẹ tôi là một vạt nh hòn đá hay cục thuỷ tinh, đầu mẩu gỗ, tôi quyết vồ ngay ấy mà cắn, mà nhai, mµ nghiÕn cho kú n¸t vôn míi th«i". b) Cảm giác sung sớng cực điểm khi đợc ở trong lòng mẹ: GV: Có thể nói, bé Hồng đau đớn và tủi cực bao nhiêu trong cuộc đối thoại với bà cô độc ác thì lại sung sớng và hạnh phúc bấy nhiêu khi gặp lại ngời mẹ tội nghiệp của mình. Niềm vui, niềm hạnh phúc, mọi nghi ngờ đợc giải toả đến một cách bất ngờ khiến Hồng không thể tin đợc. ? Buæi chiÒu h«m Êy, khi tan häc, tho¸ng thÊy bãng ngêi ngåi trªn xe kÐo gièng mÑ mình thì Hồng đã có lời nói, cử chỉ, hành động ntn? - §uæi theo, gäi bèi rèi: "Mî ¬i! mî ¬i! mî ¬i!…" GV: Chó gäi mÑ mµ l¹i bèi rèi v× sî m×nh nhÇm. BiÕt ®©u ngêi ngåi trªn xe kh«ng ph¶i là mẹ mình? Nếu vậy thì nỗi đau đớn, tủi cực trong lòng chú không biết bao giờ mới vơi c¹n. ? Lúc này cảm giác của Hồng đợc diễn tả ntn? - C¶m gi¸c cña Hång lóc nµy "kh¸c g× c¸i ¶o ¶nh cñ mét dßng níc trong suèt ch¶y díi bóng râm đã hiện ra trớc mắt gần rạn nứt của ngời bộ hành ngã gục giữa sa mạc" ? Tác giả đã diễn tả cảm giác của Hồng bằng hình ảnh so sánh rất hay, cho biết tác dông? - Hình ảnh so sánh này đã cực tả nỗi khắc khoải mong mẹ của Hồng. GV: Chú "khát" tình mẹ cũng nh ngời bộ hành khát nớc đến ngã gục giữa sa mạc. ChÝnh v× thÕ mµ khi gÆp mÑ, Hång xiÕt bao sung síng vµ h¹nh phóc (Chó thë hång héc, tr¸n ®Ém må h«i, vµ khi trÌo lªn xe, Hång rÝu c¶ ch©n l¹i). ? Niềm sung sớng của Hồng khi gặp mẹ đợc miêu tả ntn? - Thë hång héc - Tr¸n ®Ém må h«i - Khi trÌo lªn xe, rÝu c¶ ch©n l¹i GV: Nçi mõng vui khi gÆp l¹i mÑ khiÕn chó cø cuèng quýt, véi vµng nh sî mÑ sÏ tan biÕn ®i. ? Khi đợc mẹ "kéo tay", "xoa đầu" thì Hồng có biểu hiện ntn? - Chó bÐ "oµ lªn khãc råi cø thÕ nøc në" ? Theo em lÇn "khãc nøc në" nµy kh¸c g× víi c¸i khãc ë lÇn tríc (khi nãi chuyÖn víi bµ c«)? - Giọt nớc mặt lần này khác hẳn với lần trớc; đó là giọt nớc mắt của dỗi hờn mà hạnh phúc, tức tởi mà mãn nguyện. Bao nhiêu tủi hờn, cay đắng, uất nghẹn tích tụ bấy lâu nay trong lòng chú đã đợc giải toả..

(21) GV: Trong con mắt hạnh phúc của chú bé, ngời mẹ vẫn tơi đẹp nh thuở còn sung túc: "Gơng mặt mẹ tôi vẫn tơi sáng với đôi mắt trong và nớc da mịn, làm nổi bật mầu hồng của hai gß m¸" ? Cảm giác sung sớng cực điểm của chú bé khi đợc nằm trong lòng mẹ đợc diễn tả ntn? (cụ thể, tập trung và sinh động) - Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp sát đùi mẹ. - §Çu ng¶ vµo c¸nh tay mÑ t«i - Tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt. - Hơi quần áo mẹ tôi và những hơi thở ở khuôn miệng xinh xắn nhai trầu phả ra lúc đó th¬m tho l¹ thêng. ? Vì sao bé Hồng lại có những cảm giác sung sớng, hạnh phúc đến mãnh liệt nh vậy? - Lúc này dờng nh tất cả các giác quan của Hồng đều thức dậy để tận hởng tình mẹ. Trong đầu óc chú, những lời nói cay độc của bà cô hôm nào đã tan biến đi nh 1 làn khói. Trong cảm giác sung sớng vô biên ấy, chú đã thấm thía rằng: "Phải bé lại và lặn vào lòng ngời mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của ngời mẹ, để bàn tay ngời mẹ vuốt ve từ trán xuống c»m, vµ g·i r«m ë sèng lng cho, míi thÊy ngêi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng". Vµ ch©n lý Êy đã đi theo chú bé suốt cuộc đời. GV: Chỉ một đoạn văn ngắn mà nhà văn đã sử dụng đòn dập bao nhiêu động từ, tính từ, nhất là những danh từ cùng trờng nghĩa: gơng mặt, đôi mắt, nớc da, gò má, đùi, đầu, cánh tay, da thịt, khuôn miệng, …. miêu tả vô cùng sinh động niềm hạnh phúc lớn lao t ởng nh tới đỉnh điểm của tình mẫu tử. Đây thực sự là những cảm giác "mơn man" ngây ngất, đắm say và vô cùng êm dịu của quan hệ máu mủ, ruột thịt mà những đứa trẻ bất hạnh không dễ gì có đợc. Nhà văn đã dựng lại một bức tranh tràn ngập ánh sáng, đờng nét rõ ràng, hài hoà, trong đó là những màu sắc tơi tắn, thoang thoảng hơng thơm. Đó là hình ảnh về một thế giới ®ang bõng në, håi sinh, mét thÕ giíi dôi dµng kû niÖm, Êm ¸p t×nh ngêi. Sèng trong thÕ giới đó, chú bé Hồng bồng bềnh trôi trong cảm giác sung sớng, rạo rực, ru mình trong tình mẹ êm dịu, tự hào, hãnh diện đợc đền đáp bởi tấm lòng ngời con hiếu thảo thơng và tin yêu mẹ đến cháy lòng. ? Những rung động cực điểm rất ngây thơ của Hồng trong cuộc gặp gỡ bất ngờ với ngời mẹ đã nói lên tình cảm của bé đối với mẹ là tình cảm ntn? - Có thể nói những rụng động cực điểm rất trẻ thơ đó của Hồng trong cuộc gặp gỡ bất ngờ với ngời mẹ đã nói lên tình yêu thơng mãnh liệt của chú bé đối với ngời mẹ của mình. Điều đó là động lực để giúp chú vợt qua những cay đắng, tủi nhục trong cuộc sống để vơn lªn vµ sèng cã ý nghÜa. GV: Đoạn trích "Trong lòng mẹ" đặc biệt là phần cuối này là bài ca chân thành và cảm động về tình mẫu tử thiêng liêng, bất diệt. ? Qua việc tìm hiểu tâm trạng của bé Hồng trong cuộc đối thoại với bà cô và tâm trạng của bé khi đợc bất ngờ gặp mẹ, em có thể kết luận ntn về nhân vật chú bé Hồng? - Hång lµ mét chó bÐ giµu t×nh c¶m, giµu lßng tù träng, tù tin, cã b¶n lÜnh, lµ ngêi con hiếu thảo, yêu thơng mẹ đến mãnh liệt. 3. Chất trữ tình thấm đợm ở chơng "Trong lòng mẹ". GV: ở chơng "Trong lòng mẹ" có thể thấy chất trữ tình thấm đợm ở nội dung câu chuyện đợc kể, ở những cảm xúc căm giận, xót xa và yêu thơng đều thống thiết đến cao độ vµ ë c¸ch thÓ hiÖn (giai ®iÖu, lêi v¨n, …) cña t¸c gi¶. ? Trớc hết, chất trữ tình đợc thể hiện ở phơng diện tình huống và nội dung câu truyện ntn? - Chất trữ tình thấm đợm ở tình huống và nội dung câu chuyện đợc kể: Nội dung cơ bản toát lên từ chơng hồi ký này là: nỗi đắng cay uất nghẹn và tình yêu thơng mãnh liệt của bé Hồng đối với ngời mẹ nhân từ, tần tảo mà cuộc đời đầy bất hạnh. Nội dung ấy đợc xây dựng, đợc ghi lại, kể lại với 2 tình huống truyện: Tình huống thứ nhất: Cuộc trò.

(22) chuyÖn cña bÐ Hång víi bµ c«. T×nh huèng thø hai: MÑ bÐ Hèng trë vÒ, cuéc gÆp gì bÊt ngê ®Çy níc m¾t cña niÒm vui vµ h¹nh phóc. ? Chất trữ tình đợc thể hiện ở những phơng diện nào nữa? - Dßng c¶m xóc phong phó cña chó bÐ Hång (m¹ch kÕt cÊu c¬ b¶n cña ch¬ng håi ký): Trong quá trình diễn biến cảu dòng cảm xúc của bé Hồng, ngời đọc bắt gặp niềm xót xa tủi nhôc, lßng c¨m giËn s©u s¾c, quyÕt liÖt, t×nh yªu th¬ng nång nµn, th¾m thiÕt cña chó bÐ Hång. KÕt cÊu cña ch¬ng håi ký ho¸ thµnh kÕt cÊu cña mét ¸ng v¨n thÓ hiÖn nh÷ng xóc động trữ tình giống nh quá trình diễn biến của hai trạng thái tình cảm tối – sáng đối lập, tơng phản nhau. Mạch văn của Nguyên Hồng chảy tràn theo mạch xúc động trữ tình áy. Cho nªn, nhÞp ®iÖu vµ giäng v¨n håi ký cña «ng còng thÊm ®Ém c¶m høng tr÷ t×nh. Kh«ng viết theo cách sắp đặt khôn ngoan, tỉnh táo của lý trí, mà để cho mạch văn chảy tràn theo mạch cảm xúc mãnh liệt, chân thành, Nguyên Hồng đã tạo ra những trang hồi ký có sức hẫp dẫn đặc biệt đối với ngời đọc. - C¸ch thÓ hiÖn cña t¸c gi¶ còng gãp phÇn quan träng t¹o lªn chÊt tr÷ t×nh cñ ch¬ng håi ký: + KÕt hîp nhuÇn nhuyÔn gi÷a kÓ víi béc lé c¶m xóc: Nguyªn Hång kh«ng chØ kÓ l¹i, thuật lại những sự việc đã qua mà còn sống lại, hoá thân vào những sự việc ấy. Các sự việc đợc kể lại, thuật lại cũng chỉ là để nhà văn giãi bày bộc bạch những tình cảm yêu thơng, căm giận đang đầy ắp, cần đợc giải toả, phải nói to lên cho đã, cho thoả. + Các hình ảnh thể hiện tâm trạng, các so sánh đều gây ấn tợng mạnh, đều giàu sức gợi c¶m. + Lời văn nhiều lần say mê khác thờng nh đợc viết trong dòng cảm xúc mơn man, dạt dµo. IV/ Tæng kÕt – ghi nhí. 1. VÒ nghÖ thuËt ? Nét đặc sắc nhất về nghệ thuật của chơng hồi ký này là gì? - Đây là một chơng tự truyện, hồi ký đẫm đà chất trữ tình. + Nh©n vËt: Ngêi kÓ chuyÖn ë ng«i thø nhÊt: xng t«i + Tình huống truyện phù hợp, đặc sắc, điển hình, có điều kiện bộc lộ tâm trạng cảm xóc. + KÕt hîp khÐo, nhuÇn nhuyÔn gi÷a kÓ – t¶ vµ thÓ hiÖn c¶m xóc (biÓu c¶m). + Nh÷ng so s¸nh míi mÎ, hÊp dÉn. + ChÊt tr÷ t×nh cña Nguyªn Hång thèng thiÕt, nång nµn víi bót ph¸p hiÖn thùc. 2. VÒ néi dung ? Nªu néi dông chñ yÕu cña ch¬ng håi ký nµy? - Chơng hồi ký kể về cuộc đối thoại đau đớn giữa bé Hồng với bà cô và cuộc gặp gỡ đầy nớc mắt vui mừng, hạnh phúc của chú bé với ngời mẹ đáng thơng của mình. * Ghi nhí: Sgk trang 21. V/ LuyÖn tËp 1. Bµi 1: Đọc câu hỏi 5* trong sgk trang 20? Nêu yêu cầu của đề? Yªu cÇu: - §Ò yªu cÇu gi¶i thÝch vµ chøng minh + Giải thích: Hiểu ntn về nhận định "Nguyên Hồng là nhà văn của phụ nữ và nhi đồng". + Chứng minh: Qua đoạn trích "Trong lòng mẹ" hãy chứng minh nhận định trên..

(23) GV: Về nhà các em làm đề văn này vào vở luyện viết văn hoàn chỉnh để nộp cho cô chấm. (Chú ý tham khảo câu 5 t rang 18 sách để học tốt Ngữ văn 8). 2. Bài 2: Chơng hồi ký "Trong lòng mẹ" là một chơng tự truyện – hồi ký đậm đà chất trữ tình. Với các yếu tố trữ tình đợc tạo ra từ đâu? Có thể so sánh nét chung, riêng chất trữ t×nh trong hai bµi håi ký – tù truyÖn: "T«i ®i häc" cña Thanh TÞnh vµ "Trong lßng mÑ" cña Nguyªn Hång? (Chó ý kÎ b¶ng 2 cét) NÐt chung. NÐt riªng. - Nhân vật, ngời kể chuyện để ở ngôi - T×nh huèng cña bÐ Hång bÊt thêng thø nhÊt – xng t«i. vµ d÷ déi h¬n. - Tình huống truyện phù hợp, đặc sắc, - T©m tr¹ng vµ c¶m xóc cña bÐ Hång ®iÓn h×nh, cã ®iÒu kiÖn béc lé t©m tr¹ng, diÔn biÕn phøc t¹p h¬n, nhiÒu vÎ h¬n, c¶m xóc. nång nµn vµ m·nh liÖt. - Cßn t©m tr¹ng vµ c¶m xóc cña cËu học trò lần đầu tiên đến trờng hiền dịu, ªm ¶ h¬n. D/ Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi trong 2 tiÕt d¹y. §/ Híng dÉn - Phân tích đợc * Gi¸ trÞ néi dung + Nh©n vËt bµ c« + Nh©n vËt bÐ Hång * Gi¸ trÞ nghÖ thuËt: + T×nh huèng truyÖn + C¸ch kÕt cÊu +C¸ch kÓ … - So¹n bµi: Tøc níc vì bê. E / §¸nh gi¸ ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Ngµy so¹n 27/08/2008 TiÕt 7. GA : Chi tiÕt TiÕng ViÖt. Trêng tõ vùng A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh - Hiểu đợc thế nào là trờng từ vựng, biết xác lập các trờng từ vựng đơn giản. - Bớc đầu hiểu đợc mối liên quan giữa trờng từ vựng với các hiện tợng ngôn ngữ đã học nh: đồng nghĩa, trái nghĩa, ẩn dụ, hoán dụ, nhân hoá, … giúp ích cho việc học văn, làm v¨n. B/ ChuÈn bÞ: GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n. HS: So¹n, t×m hiÓu bµi häc. C/ TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò.

(24) ? Một từ ngữ đợc coi là có nghĩa rộng khi nào? có nghĩa hẹp khi nào? ? Lập sơ đồ thể hiện cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ trong nhóm từ ngữ sau đây: Vũ khí, súng, bom, súng trờng, đại bác, bom ba càng, bom bi. Yªu cÇu tr¶ lêi: * Một từ ngữ đợc coi là có nghĩa rộng khi: phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm phạm vi nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. * Một từ ngữ đợc coi là có nghĩa hẹp khi: phạm vi nghĩa của các từ ngữ đó đợc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña mét tõ ng÷ kh¸c. * Lập sơ đồ thể hiện cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ: Vò khÝ Sóng. Sóng trêng §¹i b¸c GV: NhËn xÐt cho ®iÓm häc sinh.. Bom. Bom ba cµng. Bom bi. Bµi míi Vào bài mới: Bài trớc chúng ta học là: Cấp độ khái quát của nghĩa. Hôm nay cô trò ta cùng nhau tìm hiểu bài: "Trờng từ vựng".Vấn đề ở bài trớc là xem xét cấp độ kahí quát của nghĩa từ (từ nghĩa rộng, từ nghĩa hẹp), còn vấn đề ở bài này là tập hợp các từ có chung một nÐt nghÜa vµo mét trêng tõ vùng. I/ ThÕ nµo lµ trêng tõ vùng: 1. VÝ dô: MÑ t«i lÊy v¹t ¸o n©u thÊm níc m¾t cho t«i råi xèc n¸ch t«i lªn xe. §Õn bÊy giê t«i míi kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá nh cô tôi nhắc lại lời ngời họ nội của tôi. Gơng mặt mẹ tôi vẫn tơi sáng với đôi mắt trong và nớc da mịn, làm nổi bật mầu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sớng bỗng đợc trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tơi đẹp nh thủơ còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áp đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man kh¾p da thÞt. H¬i quÇn ¸o mÑ t«i vµ nh÷ng h¬i thë ë khu«n miÖng xinh x¾n nhai trÇu phả ra lúc đó thơm tho lạ thờng. (Nguyªn Hång – Nh÷ng ngµy th¬ Êu) ? C¸c tõ g¹ch ch©n trong ®o¹n v¨n trªn cã nÐt chung nµo vÒ nghÜa? * C¸c tõ g¹ch ch©n ë trªn cã nÐt chung vÒ nghÜa lµ cïng chØ c¸c bé phËn trªn c¬ thÓ con ngêi. GV: C¸c tõ trªn cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜa. ? Tìm cho cô những từ có chung một nét nghĩa chỉ hoạt động của con ngời. - NghÜ, suy nghÜ, tr«ng, nh×n, ®i, nh¶y, ch¹y, tóm, … GV: Nh vậy tập hợp của các từ có ít nhất một nét chung về nghĩa thì gọi các từ đó là trờng từ vựng. 2. KÕt luËn: ThÕ nµo lµ trêng tõ vùng? - Trờng từ vựng là tập hợp của những từ có ít nhất một nét chung về nghĩa, đó là nội dung phÇn ghi nhí sgk trang 21. * Ghi nhí sgk trang 21 ? Đọc to rõ ghi nhớ đó?.

(25) * Lu ý: a) Mét trêng tõ vùng cã thÓ bao gåm nhiÒu trêng tõ vùng nhá h¬n: * VÝ dô: Trêng tõ vùng "M¾t" cã nh÷ng trêng nhá sau ®©y: - Bé phËn cña m¾t: lßng ®en, lßng tr¾ng, con ng¬i, l«ng mµy, l«ng mi. - Đặc điểm của mắt: đờ đẫn, sắc, lờ đờ, tinh anh, toét, mù loà, … - BÖnh cña m¾t: qu¸ng gµ, thong manh, cËn thÞ, viÔn thÞ, … b) Mét trêng tõ vùng cã thÓ bao gåm nh÷ng tõ kh¸c biÖt nhau vÒ tõ luËn (trêng tõ "mắt" có các danh từ nh con ngơi, lông mày, … các động từ nh: nhìn, trông, …; các tính từ nh: lờ đờ, toét, …) c) Do hiÖn tîng nhiÒu nghÜa mét tõ cã thÓ thuéc nhiÒu trêng tõ vùng kh¸c nhau: VÝ dô: Ngät: - Trờng mùi vị (cùng trờng với: cay đắng, chát, thơm, …) - Trêng ©m thanh (cïng trêng víi the thÐ, ªm dÞu, chèi tai, …) - Trêng thêi tiÕt (rÐt ngät cïng trêng víi hanh, Èm, gi¸, …) d) Trong th¬ v¨n còng nh trong cuéc sèng hµng ngµy ngêi ta thêng dïng c¸ch chuyÓn trờng từ vựng để tăng thêm tính nghệ thuật của ngôn từ và khả năng diễn đạt (phép nhân ho¸, Èn dô, so s¸nh, …) Ví dụ: Con chó tởng chủ mắng, vẫy đuôi mừng để lấy lòng chủ. Lão hạc nạt hơn nữa: - Mõng µ? VÉy ®u«i µ? VÉy ®u«i th× còng giÕt! Cho cËu chÕt! ThÊy l·o sõng sé qu¸, con chã võa vÉy ®u«i võa chùc l¸ng. Nhng l·o véi n»m lÊy nã, «m ®Çu nã, ®Ëp nhÌ nhÑ vµo lng nã vµ dÊu dÝ: - µ kh«ng! µ kh«ng! kh«ng giÕt cËu vµng ®©u nhØ! … CËu vµng cña «ng ngoan l¾m! ông không cho giết… ông để cậu vàng ông nuôi. (Nam Cao – L·o H¹c) -> Trong đoạn văn này tởng đã chuyển các từ gạch chân từ trờng từ vựng "thú vật" sang trờng từ vựng "ngời" để nhân hoá GV: Nh vËy, ë phÇn I c¸c em cÇn n¾m ch¾c kh¸i niÖm trêng tõ vùng vµ 4 chó ý. Cơ sở để hình thành trờng là đặc điểm chung về nghĩa. Không có đặc điểm chung về nghÜa th× kh«ng cã trêng II/ LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1: Cho 2 nhãm lªn b¶ng viÕt, mçi em viÕt 1 tõ (7 em), nhãm nµo xong tríc th¾ng. ? Đọc và nêu yêu cầu? (đọc văn bản "Trong lòng mẹ" của Nguyên Hồng, tìm các từ thuéc trêng tõ vùng "ngêi ruét thÞt") - §¸p ¸n: C¸c tõ vùng thuéc trêng tõ vùng "ngêi ruét thÞt" trong v¨n b¶n "Trong lßng mÑ" lµ: ThÇy, mÑ, em, c«, mî, em bÐ, bµ. 2. Bài tập 2: Hãu đặt tên trờng từ vựng cho mỗi dãy từ dớ đây (tất că học sinh làm giấy nháp, giáo viên gọi đọc bài làm của mình): a) Lới, nơm, câu, vó = dụng cụ để đánh bắt thuỷ hải sản. b) Tủ, rơng, hòm, vali, chai, lọ = dụng cụ để đựng, cất. c) Đá, đạp, giẫm, xéo = hoạt động dùng chân tác động lên một vật nào đó. d) Buån, vui, phÊn khëi, sî h·i = t©m tr¹ng. e) Hiền lành, độc ác, cởi mở = tính tình. g) Bút máy, bút bi, phấn, bút chì = dụng cụ để viết. 3. Bµi tËp 3: C¸c tõ in ®Ëm trong ®o¹n v¨n sau ®©y thuéc trêng tõ vùng nµo?.

(26) "Vì tôi biết rõ, nhắc đến mẹ tôi cô tôi chỉ có ý gieo rắc vào đầu óc tôi những hoài nghi để tôi khinh miệt và ruồng rẫy mẹ tôi, một ngời đàn bà đã bị cái tội là goá chồng, nợ nần cùng túng quá, phải bỏ con cái đi tha hơng cầu thực. Nhng đời nào tình thơng yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến…" (Nguyªn Hång – Nh÷ng ngµy th¬ Êu) §¸p ¸n: - C¸c tõ cã cïng nÐt nghÜa trong ®o¹n v¨n trªn lµ: Hoµi nghi, khinh miÖt, ruång rÉy, yêu thơng, kính mến, rắp tâm. Các từ này thuộc trờng từ vựng: "Thái độ của con ngời". 4. Bµi tËp 4: (Gäi 2 em lªn b¶ng lµm bµi) ? §äc vµ nªu yªu cÇu cña bµi 4? - Xếp các từ: Mũi, nghe, tai, thính, điếc, thơm, rõ vào đúng các trờng từ vựng của nó theo b¶ng sau (1 tõ cã thÓ xÕp ë c¶ 2 trêng hîp) Khøu gi¸c Mòi Th¬m ThÝnh §iÕc. ThÝnh gi¸c Nghe Tai ThÝnh §iÕc Râ. 5. Bµi tËp 5: T×m c¸c trêng tõ vùng cña mçi tõ sau ®©y: Líi, l¹nh, tÊn c«ng (xem vÝ dô ph©n tÝch tõ "ngät" ë môc I) * Líi: - Dụng cụ để ngăn chặn, đánh, bắt cá, chim (cùng trờng với "đăng", "đó") - Tổ chức để vây bắt (cùng trờng với: "lới mật thám", "lới phục kích", …) - Dïng trong mét sè tæ hîp: (cïng trêng víi: m¹ng líi, ®iÖn líi) * L¹nh: - Trêng thêi tiÕt (cïng trêng víi: nãng, Èm) - Trêng c¶m gi¸c (cïng trêng víi nãng, Êm) - Trêng t×nh c¶m (cïng trêng víi nång nhiÖt) - Trêng mÇu s¾c (cïng trêng víi nãng) 6. Bài tập 6: Trong đoạn thơ sau, tác giả đã chuyển các từ in đậm từ trờng từ vựng nào sang trêng tõ vùng nµo? Ruéng rÉy lµ chiÕn trêng, cuèc cµy lµ vò khÝ, nhµ n«ng lµ chiÕn sÜ, hËu ph¬ng thi ®ua víi tiÒn ph¬ng. Đáp án: Các từ: Chiến trờng, vũ khí, chiến sĩ đã đợc tác giả Hồ Chí Minh chuyển từ trờng từ vựng "quân sự" sáng trờng từ vựng "nông nghiệp" 7. Bài tập 7: Viết một đoạn văn có ít nhất 5 từ cùng trờng từ vựng "trờng học" hoặc trờng từ vựng "môn bóng đá"? ? Phân tích đề.

(27) * Yªu cÇu: - VÒ h×nh thøc: + Một đoạn văn (theo đúng định nghĩa đoạn văn) + Kh«ng b¾t buéc vÒ sè c©u hoÆc sè dßng. - Về nội dung: Đoạn văn ấy viết về đề tài trờng học hoặc đề tài về môn bóng đá để làm sao thoả mãn: Trong đoạn văn đó có ít nhất 5 từ cùng trờng từ vựng "trờng học" hoặc trờng từ vựng "môn bóng đá". ? Theo em 5 tõ cïng trêng tõ vùng "trêng häc" lµ nh÷ng tõ nµo? (Ng«i trêng, phßng häc, thÇy gi¸o, m«n häc, c« gi¶ng, …) ? Những từ cùng trờng từ vựng "môn bóng đá" là những từ nào? (bóng đá, cổ động viên, cầu thủ, ngời hâm mộ, bàn thắng) GV: Yªu cÇu häc sinh viÕt giÊy nh¸p; 2 häc sinh lªn b¶ng lµm (mçi em viÕt 1 ®o¹n theo yªu cÇu trªn) D/ Cñng cè: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi häc - NhËn xÐt phÇn luyÖn tËp cña häc sinh – cho ®iÓm 1 sè c¸ nh©n tÝch cùc. §/ Híng dÉn - Häc thuéc bµi häc - Làm đủ các bài tập vào vở ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. --------------------------------------------------------------Ngµy so¹n27/08/2008 GA : §/c TiÕt 8. Bè côc cña v¨n b¶n. bµi.. A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Nắm đợc bố cục của văn bản, đặc biệt là cách sắp xếp các nội dung trong phần thân. - Biết xây dựng bố cục văn bản mạch lạc, phù hợp với đối tợng và nhận thức của ngời đọc. B/ ChuÈn bÞ: - GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n - HS: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Thế nào là chủ đề của văn bản? ? Tính thống nhất của văn bản đợc thể hiện ở những phơng diện nào?.

(28) Bµi míi I/ Bè côc cña v¨n b¶n: Văn bản: Ngời thầy đạo cao đức trọng. ? Đọc văn bản trên? văn bản trên có thể chia làm mấy phần? Chỉ ra các phần đó? Cho biÕt nhiÖm vô cña tõng phÇn? - V¨n b¶n trªn chia 3 phÇn: + PhÇn 1: Tõ ®Çu -> kh«ng mµng danh lîi: Giíi thiÖu «ng Chu V¨n An + Phần 2: Tiếp đến "có khi không cho vào thăm": Công lao, uy tín và tính cách của ông Chu V¨n An. + Phần 3: Đoạn còn lại: Tình cảm của mọi ngời đối với ông Chu Văn An ? Ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c phÇn trong v¨n b¶n trªn? * Mçi mét phÇn cã mét nhiÖm vô riªng: + Phần mở bài: Giới thiệu ông Chu Văn An sống vào đời nhà trần là một thầy giáo đạo cao đức trọng. + Phần thân bài: Có nhiệm vụ triển khai cụ thể phẩm chất "đạo cao đức trọng":Thầy có nhiều học trò giỏi, đỗ đạt cao:bản thân ông là ngời nghiêm khắc với học trò và đặc biệt kh«ng mµng danh lîi. + Phần kết bài: Có nhiệm vụ nói lên tình cảm của mọi ngời đối với thầy giáo Chu Văn An * Mèi quan hÖ gi÷a c¸c phÇn trong v¨n b¶n: - Các phần luôn gắn bó chặt chẽ với nhau, phần trớc là tiền đề cho phần sau, còn phần sau lµ sù tiÕp nèi phÇn tríc. - Các phần đều tập trung làm rõ cho chủ đề của văn bản là: "Ngời thầy đạo cao đức träng" ? Tõ sù ph©n tÝch trªn, h·y kÕt luËn chung: Bè côc v¨n b¶n gåm mÊy phÇn? NhiÖm vô cña tõng phÇn lµ g×? C¸c phÇn cña v¨n b¶n quan hÖ víi nhau ntn? * KÕt luËn chung: - Bè côc cña v¨n b¶n gåm 3 phÇn: Më bµi, th©n bµi, kÕt bµi. - NhiÖm vô cña tõng phÇn nh sau: + Phần mở bài: Giới thiệu vấn đề của văn bản + Phần thân bài: Triển khai cụ thể vấn đề của văn bản thành các ý lớn + Phần kết bài: Kết thúc vấn đề - Giữa các phần luôn có quan hệ chặt chẽ với nhau để tập trung làm rõ cho chủ đề của v¨n b¶n II/ C¸ch bè trÝ, s¾p xÕp néi dung phÇn th©n bµi cña v¨n b¶n: GV: Trong 3 phần của văn bản phần mở bài và kết bài thờng ngắn gọn, đợc tổ chức tơng đối ổn định. Thân bài là phần phức tạp nhất, đợc tổ chức theo nhiều kiểu khác nhau. Chóng ta sÏ t×m hiÓu mét sè c¸ch thøc s¾p xÕp néi dung phÇn th©n bµi. GV: Mở văn bản "Tôi đi học" của Thanh Tịnh ra đọc thầm và theo dõi vào phần thân bµi cña v¨n b¶n nµy cho biÕt: PhÇn th©n bµi cña v¨n b¶n nµy kÓ vÒ nh÷ng sù kiÖn nµo? C¸c sự kiện ấy đợc sắp xếp theo thứ tự nào? - PhÇn th©n bµi cña v¨n b¶n "T«i ®i häc" kÓ vÒ 3 sù kiÖn sau: + Sự kiện 1: Tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi trên đờng cùng mẹ đến trờng + Sự kiện 2: Tâm trạng, cảm giác của nhân vật tôi khi đến trờng (khi nhìn sân trờng, nh×n ng«i trêng, nh×n c¸c b¹n vµ mäi ngêi, lóc nghe gäi tªn minh, lóc ph¶i rêi bµn tay mÑ để vào lớp).

(29) + Sự kiện 3: Tâm trạng và cảm giác của nhân vật tôi khi vào chỗ ngồi của mình và đón nhËn giê häc ®Çu tiªn. - Các sự kiện ấy đợc nhà văn sắp xếp theo sự hồi tởng những kỉ niệm về buổi tựu trờng đầu tiên của tác giả. Những cảm xúc đó đợc sắp xếp theo trình tự thời gian: trên đờng tới trêng, khi tíi trêng, vµ khi bíc vµo líp häc. - Ngoài ra, còn có sự sắp xếp theo sự liên tởng đối lập những cảm xúc về cùng một đối tợng (đối tợng con đờng, đối tợng sân trờng, đối tợng làng Mĩ Lí): trớc đây và "buổi mai h«m Êy" GV: Mở văn bản "Trong lòng mẹ" của Nguyên Hồng để trớc mặt, đọc thầm, theo dõi vµo phÇn th©n bµi cho biÕt: V¨n b¶n "Trong lßng mÑ" cña Nguyªn Hång chñ yÕu tr×nh bµy diÔn biÕn t©m tr¹ng cña cËu bÐ Hång. ? H·y chØ ra nh÷ng diÔn biÕn cña t©m tr¹ng cËu bÐ trong phÇn th©n bµi cña v¨n b¶n nµy? - PhÇn th©n bµi v¨n b¶n "Trong lßng mÑ": + §· t¸i hiÖn l¹i t©m tr¹ng cña chó bÐ Hång trong cuéc nãi chuyÖn víi bµ c«. + Tái hiện lại tâm trạng của chú bé Hồng trong khi bất ngờ gặp mẹ và khi đợc ở trong lßng mÑ. ? Khi t¶ ngêi, vËt, con vËt, phong c¶nh… em sÏ lÇn lît miªu t¶ theo tr×nh tù nµo? H·y kÓ mét sè tr×nh tù thêng gÆp mµ em biÕt? - SÏ lÇn lît miªu t¶ theo tr×nh tù kh«ng gian (t¶ phong c¶nh) - Tả chỉnh thể – (đến) tả bộ phận (tả ngời, vật, con vật) - T¶ theo t×nh c¶m, c¶m xóc (t¶ ngêi) GV: Theo dõi vào phần thân bài của văn bản "Ngời thầy đạo cao đức trọng" ? Cho biết phần thân bài của văn bản "Ngời thầy đạo cao đức trọng" nêu các sự việc để thể hiện chủ đề "Ngời thầy đạo cao đức trọng". Hãy cho biết cách sắp xếp các sự việc ấy? - C¸c sù viÖc nãi vÒ thÇy Chu V¨n An lµ ngêi tµi cao. - Các sự việc nói về thầy Chu Văn An là ngời đạo đức, đợc học trò kính trọng. ? Tõ c¸c bµi tËp trªn vµ b»ng nh÷ng hiÓu biÕt cña m×nh, h·y cho biÕt c¸ch s¾p xÕp néi dung phÇn th©n bµi cña v¨n b¶n ntn? * KÕt luËn: - Nội dung của phần thân bài của văn bản cần đợc trình bày rõ ràng, mạch lạc (các ý đợc trình bày theo một trình tự hợp lý) tuỳ thuộc vào kiểu bài và ý đồ giao tiếp của ngời viết. - Các ý trong phần thần bài thờng đợc sắp xếp theo trình tự thời gian, không gian hoặc vấn đề sao cho phù hợp với đối tợng và nhận thức của ngời đọc. ? Nh vậy, qua phần phân tích trên, em hãy định nghĩa bố cục của văn bản là gì? - Bố cục của văn bản là sự tổ chức các đoạn văn để thể hiện chủ đề. Văn bản thờng có bè côc 3 phÇn: më bµi, th©n bµi, kÕt bµi. ? Nªu nhiÖm vô cña tõng phÇn? - Phần mở bài có nhiệm vụ nêu ra chủ đề của văn bản. Phần thân bài thờng có một số đoạn nhỏ trình bày các khía cạnh của chủ đề. Phần kết bài: tổng kết chủ đề của văn bản. ? Nội dung phần thân bài thờng đợc sắp xếp theo trình tự ntn? - Nội dung phần thân bài thờng đợc trình bày theo thứ tự tuỳ thuộc vào kiểu văn bản, Chủ đề, ý đồ giao tiếp của ngời viết. Nhìn chung, nộ dung ấy thờng đợc sắp xếp theo trình tù thêi gian vµ kh«ng gian, theo sù ph¸t triÓn cña sù viÖc hay theo m¹ch suy luËn, sao cho phù hợp với sự triển khai chủ đề và sự tiếp nhận của ngời đọc. GV: §ã còng lµ néi dung phÇn ghi nhí sgk trang 25 ? 1 em đọc to, rõ ràng phần ghi nhớ đó?.

(30) * Ghi nhí: sgk trang 25 III/ LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1: Ph©n tÝch c¸ch tr×nh bµy ý trong c¸c ®o¹n trÝch sau: a) Trình bày ý theo thứ tự không gian: từ xa đến gần (nhìn xa -> đến gần -> đến tận nơi -> ®i xa dÇn) b) Tr×nh bµy ý theo thø tù thêi gian: vÒ chiÒu -> lóc hoµng h«n. c) Hai luận cứ đợc sắp xếp theo tầm quan trọng của chúng đối với luận điểm cần chứng minh. ? Nêu cách làm? (Trớc hết tìm các từ ngữ hoặc câu văn thể hiện chủ để, sau đó phân tích cách triển khai chủ đề ấy trong đoạn trích). - Đoạn a: Câu văn thể hiện chủ đề trong đoạn văn a là: "Tôi vội ra khoang tr ớc nhìn… cây gie sát ra sông" -> trình bày ý theo thứ tự không gian: từ xa đến gần. - Đoạn b: Câu văn thể hiện chủ đề trong đoạn văn b là: "Vẻ đẹp của Ba Vì … muôn đời thÇn tho¹i" -> Tr×nh bµy ý theo thø tù thêi gian. - Đoạn c: Câu văn thể hiện chủ đề trong đoạn văn c là: "Lịch sử thờng sẵn những trang …"-> Đây là một luận điểm đợc chứng minh, vì thế cách trình bày ý ở đây là sắp xếp 2 luận cứ theo tầm quan trọng của chúng đối với luận điểm cần chứng minh đa ra ở câu mở ®Çu. 2. Bµi tËp 2: ? Đọc đề, nêu yêu cầu của đề? - Yªu cÇu: NÕu ph¶i tr×nh bµy vÒ lßng th¬ng mÑ cña chó bÐ Hång ë v¨n b¶n "trong lßng mÑ", em sÏ tr×nh bµy nh÷ng ý g×? vµ s¾p xÕp chóng ra sao? ? Cách làm? (Bám sát nội dung mà giáo viên đã phân tích văn bản để định ra các ý, sắp xÕp chóng mét c¸ch hîp lý) ? §¸p ¸n? * Tr×nh tù s¾p xÕp c¸c ý khi ph©n tÝch vÒ lßng th¬ng mÑ cña chó bÐ Hång lµ: - Hồng đã nhanh chóng nhận ra ý đồ đen tối của bà cô thể hiện trong những lời nói giả dối, xúc phạm sâu sắc đối với mẹ chúng. - ThÊy mÑ bÞ xóc ph¹m, Hång kh«ng thÓ k×m nÐn nçi tñi cùc ®ang d©ng lªn trong lßng vµ trµo ra n¬i khoÐ m¾t. - Hồng có những phản ứng quyết liệt trong những ý nghĩ về những hủ tục đã đầy đoạ mÑ chó. - Hång sung síng, h¹nh phóc, cuèng quýt, véi v· khi gÆp l¹i ngêi mÑ téi nghiÖp cña m×nh. - Chú ngây ngất trong tình thơng âu yếm của mẹ, tất cả các giác quan của Hồng đều thức dậy để tận hởng tình mẹ. 3. Bµi tËp 3: ? Đọc và nêu yêu cầu của đề? Yêu cầu: Để chứng minh tính đúng đắn của câu tục ngữ: "Đi một ngày đàng, học một sàng khôn", có bạn dự định sắp xếp các ý trong phần thân bài nh sau: … -> Theo em, cách sắp xếp trên đã hợp lý cha? Nếu cha hợp lý thì nên sửa lại ntn? §¸p ¸n: a) Gi¶i thÝch c©u tôc ng÷: - Giải thích nghĩa đen, nghĩa bóng của vế 1: "Đi một ngày đàng" - Gi¶i thÝch nghÜa ®en, nghÜa bãng cña vÕ 2: "Häc mét sµng kh«n" - Gi¶i thÝch ý nghÜa kh¸i qu¸t (nghÜa bãng) cña c¶ c©u tôc ng÷..

(31) b) Chứng minh tính đúng đắn của câu tục ngữ: - Những ngời thờng xuyên chịu khó hoà mình vào đời sống sẽ nắm chắc tình hình, học hỏi đợc nhiều điều bổ ích. - Các vị lãnh tụ bôn ba ở nớc ngoài để tìm đơng cứu nớc nh Hồ Chí Minh, Tôn Trung S¬n, … lµ nh÷ng minh chøng cô thÓ. - Trong thời kỳ đổi mới, nhờ giao lu với nớc ngoài, ta học tập đợc công nghệ tiến tiến cña thÕ giíi. D/ Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi §/ Híng dÉn - Thuéc bµi häc, hoµn chØnh c¸c bµi tËp vµo vë. - Chó ý lµm tÊt c¶ 12 c©u tr¾c nghiÖm trang 24 + 25 quyÓn "§Ó häc tèt ng÷ v¨n 8". ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. -----------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n 29/08/2008 GA : Chi TiÕt TiÕt 9. V¨n b¶n Tøc níc vì bê (Trích: Tắt đèn của Ngô Tất Tố). A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Qua đoạn trích thấy đợc bộ mặt tàn ác bất nhân của xã hội đơng thời và tình cảnh đau thơng của ngời nông dân cùng khổ trong xã hội ấy; cảm nhận đợc cái quy luật của hiện thực: có áp bức, có đấu tranh; thấy đợc vẻ đẹp tâm hồn và sức sống tiềm tàng của ngời phụ n÷ n«ng d©n. - Thấy đợc những nét đặc sắc trong nghệ thuật viết truyện của tác giả. B/ ChuÈn bÞ: - GV: Tham kh¶o tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n. - HS: §äc kü v¨n b¶n – so¹n bµi C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Phân tích tâm trạng của cậu bé Hồng khi bất ngờ gặp mẹ và đợc ở trong lòng mẹ?. Bµi míi I/ Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm ? Qua viÖc chuÈn bÞ bµi ë nhµ h·y giíi thiÖu vµi nÐt chÝnh vÒ t¸c gi¶ Ng« TÊt Tè vµ t¸c phẩm "Tắt đèn"? - Ng« TÊt Tè (1893 - 1954) quª ë lµng Léc Hµ huyÖn Tõ S¬n – B¾c Ninh (Nay thuéc §«ng Anh – ngo¹i thµnh Hµ Néi) - ¤ng xuÊt th©n lµ mét nhµ nho gèc n«ng d©n. - ¤ng lµ mét nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c chuyªn viÕt vÒ n«ng th«n tríc c¸ch m¹ng. - Sau c¸ch m¹ng, «ng tËn tuþ trong c«ng t¸c tuyªn truyÒn v¨n nghÖ phôc vô kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. - Ông đợc nhà nớc truy tặng giải thởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996).

(32) - Tác phẩm chính của ông: Các tiểu thuyết Tắt đèn (1939), Lều chõng (1940), các phóng sự "Tập án cái đình" (1939), " Việc làng" (1940). * T¸c phÈm: - Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tố. Đoạn "Tức nớc vỡ bờ" trích trong chơng XVIII của tác phẩm, đồng thời "Tắt đèn" là một trong những tác phẩm tiêu biểu nhÊt cña trµo lu v¨n häc hiÖn thùc tríc c¸ch m¹ng. - Nội dung của tác phẩm "Tắt đèn": "Tắt đèn" lấy đề tài từ một vụ thuế ở một làng quê đồng bằng Bắc Bộ, ở đây là thuế thân, thứ thuế dã man đánh vào đầu ngời dân đinh, một di tích còn sót lại từ thời trung cổ – qua đó phản ánh xã hội nông thôn đơng thời một cách tập trung, điển hình nhất. Chính trong vụ thuế, bộ mặt tàn ác bất nhân của chế độ thực dân phong kiến và tình trạng thống khổ của ngời nông dân đã bộc lộ đầy đủ hơn lúc nào hết. Tác phẩm có sức khái quát xã hội cao. Có thể nói, tắt đèn là một bức tranh thu nhỏ của nông thôn Việt Nam trớc cách mạng tháng 8, đồng thời cũng là bản án đanh thép đối với trËt tù x· héi tµn b¹o, ¨n thÞt ngêi Êy. - §¹i ý ®o¹n trÝch "Tøc níc vì bê": §o¹n trÝch kÓ vÒ t×nh thÕ khèn khæ cña vî chång chị Dậu khi bọn tay sai đến nhà và sự vùng lên chống trả quyết liệt của chị, chống lại bọn ngời nhà lý trởng và cai lệ để bảo vệ tính mạng của chồng. Qua đó, ngời đọc thấy đợc bộ mặt thật của lũ tay sai bất nhân và những phẩm chất tốt đẹp của ngời phụ nữ nông dân Việt Nam trong hoàn cảnh khốn cùng vẫn vùng lên đánh trả quyết liệt. II/ Hớng dẫn đọc, kể, tìm hiểu bố cục, từ khó: 1. §äc – kÓ: GV: Nêu yêu cầu đọc Yêu cầu đọc làm rõ không khí truyện hồi hộp, khẩn trơng, căng thẳng ở đoạn đầu, bi hài, sảng khoái ở đoạn cuối. Chú ý thể hiện sự tơng phản, đối lập giữa các nhân vật: Chị Dậu, anh Dậu, bà lão hàng xóm, 2 tên tay sai qua ngôn ngữ đối thoại của từng ngời. Giáo viên đọc mẫu một đoạn, một số lời thoại của nhân vật. ? Gọi 2 học sinh đọc tiếp nhau? ? Nhận xét bạn đọc? Gi¸o viªn nhËn xÐt, söa ch÷a. 2. Bè côc: Chia 2 ®o¹n: - §o¹n 1: Tõ ®Çu -> "xem chång ¨n cã ngon miÖng hay kh«ng": C¶nh buæi s¸ng ë nhµ chÞ DËu. - Đoạn 2: Còn lại: Cuộc đối mặt của chị Dậu với bọn cai lệ và ngời nhà lý trởng. ? Mét em h·y kÓ tãm t¾t truyÖn theo 2 ®o¹n trªn? (học sinh dựa vào các ý có trong từng đoạn để kể) 3. Tõ khã: - Su: Thuế thân, thuế đinh: Thuế đánh vào đầu ngời; thuế thân chỉ đánh vào những ngời đàn ông (đinh) từ 18 đến 60 tuổi. Đây là một thứ thuế vô nhân đạo nhất trong xã hội Việt Nam thêi Ph¸p thuéc v× nã coi con ngêi còng nh xóc vËt, hµng ho¸. Bëi vËy ngay sau khi cách mạng tháng 8 thành công, Hồ Chí Minh đã ký ngay sắc lệnh xoá bỏ vĩnh viễn thuế th©n (su). ? Một em đọc giải thích các từ khó sgk? III/ T×m hiÓu v¨n b¶n (ph©n tÝch v¨n b¶n). 1. Tình thế của gia đình chị Dậu: GV: Vụ thuế đang trong thời điểm gay gắt nhất: quan sắp về tận làng để đốc thuế; bọn tay sai càng hung hăng xông vào nhà những ngời cha nộp thuế để đánh trói, đem ra đình cùm kẹp… Chị Dậu mặc dù phải bán con, bán chó, bán cả gánh khoai để có đủ tiền nộp suÊt su cho chång, nhng bä hµo lý l¹i b¾t nhµ chÞ ph¶i nép c¶ suÊt su cho ngêi em trai chång chÕt tõ n¨m ngo¸i; thµnh thö anh DËu vËn lµ ngêi thiÕu su..

(33) ? Khi bän sai nha x«ng vµo nhµ chÞ DËu, t×nh thÕ cña chÞ lóc nµy ntn? - ChÞ DËu bÞ ®Èy vµo mét t×nh thÕ hÕt søc khá së, nguy cÊp: + Món nợ su Nhà nớc vận cha có gì trả đợc. + Anh Dậu lại đang ốm rề rề vẫn có thể bị bắt, trói, đánh đập, hành hạ bất cứ lúc nào. + Tiếng trống và tiếng tù và đã thủng thẳng đua nhau từ phía đầu làng đến đình. Tiếng chó sủa vang cản xóm - âm thanh ghê sợ đó nh bủa vây chị Dậu, đe doạ chị, … + Lời khuyên và sự lo lắng, thơng xót của bà lão hàng xóm cho gia đình chị: "Này, bác ấy trốn đi đâu thì trốn chốc nữa họ vào thúc su, không có, họ lại đánh trói thì khổ" càng khiÕn cho chÞ lo l¾ng, ®au xãt h¬n. - Cháo chín, chị Dậu muốn để chồng ăn một chút cho đỡ đói vì anh Dậu nhịn s ồtt sáng hôm qua đến bây giờ. - Anh DËu uÓ o¶i, chèng tay xuèng ph¶n. Anh võa rªn võa ngÈng ®Çu lªn; run rÈy cÊt bát chào, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và ngời nhà lý trởng đã sầm sập tiến vào với nh÷ng roi song, tay thíc vµ d©y thõng. TÝnh m¹ng cña anh DËu ®ang bÞ ®e ®o¹ nghiªm träng. Đứng trớc tình thế nguy ngập ấy, chị Dậu chỉ đinh ninh một điều: làm thế nào để giữ đợc tính mạng cho chồng, bảo vệ đợc ngời chồng đau yếu của mình trớc đòn roi của lũ ác nhân? Đó là mục đích lớn nhất của chị. ? Trong t×nh thÕ Êy em nhËn thÊy t©m tr¹ng cña chÞ DËu lµ ntn? - Lo lắng, hy vọng cơ may và thấp thỏm chờ đợi. ? Cũng trong tình thế đó em thấy chị Dậu là ngời ntn? - Lµ mét ngêi vî rÊt mùc yªu th¬ng, ch¨m chót, lo l¾ng cho chång. GV: Tình thế đó của chị Dậu cũng có thể coi đây là thế tức nớc đầu tiên đã đợc tác giả x©y dùng vµ dån tô. 2 Nh©n vËt cai lÖ GV: Cai lÖ - ®©y lµ tªn tay sai chuyªn nghiÖp, tiªu biÓu trän vÑn nhÊt cho h¹ng tay sai. Hắn là công cụ bằng sắt đắc lực của cái trật tự xã hội tàn bạo ấy. Thực chất, cai lệ cũng là mét lo¹i ®Çy tí, ch©n tay cña quan phñ, quan huyÖn ngµy xa. Cßn ngêi nhµ lý trëng th× tuyÖt nhiªn kh«ng cã chøc quyÒn g×. Y lµ ®Çy tí cña bän chøc s¾c ë th«n xãm. Cai lÖ vµ ngời nhà lý trởng tuy thân phận, địa vị khác nhau, thái độ của chúng cũng không hoàn toàn giống nhau, nhng sự bất nhân, bạc ác thì không đứa nào chịu thua đứa nào. Chỉ cần một vài chi tiết nghệ thuật mà chân dung của chúng đã đợc nhà văn khắc học hết sức sắc sảo. GV: Giữa nhà chị Dậu, đúng hơn là giữa túp lều giống nh nơi chứa phân tro, trong đó chỉ có một ngời đàn ông vừa thoát chết, đang "ốm rề rề", một ngời đàn bà nuôi con mọn với 3 đứa trẻ, cai lệ và ngời nhà lý trởng hiện lên hệt một bọn đầu trâu, mặt ngựa đằng đằng sát khí. ? Sự xuất hiện của chúng đợc nhà văn miêu tả ntn? - SÇm sËp tiÕn vµo víi nh÷ng roi song, tay thíc vµ d©y thõng. GV: Chúng xuất hiện cùng với những dụng cụ đánh, trói, tra tấn, hành hạ con ngời. ? Khi vào đến nhà chị Dậu, cai lệ có thái độ, lời nói, cử chỉ ntn? - Gõ đầu roi xuống đất, cai lệ thét bằng giọng khàn khàn của ngời hút nhiều sái cũ: "Thằng kia! ông tởng mày chết đêm qua, còn sống đấy à? nộp tiền su! mau!" ? Nhận xét về thái độ của hắn? - Đó là thái độ ra oai, hách dịch; hắn gọi anh Dậu là "thằng", xng là "Ông". Hắn động më måm lµ qu¸t, thÐt. ? Khi chị Dậu run run xin khất su thì cai lệ có thái độ, cử chỉ, loài nói tiếp theo ntn? - Cai lệ không để cho chị Dậu nói hết câu, trợn ngợc hai mắt, hắn quát: "mày định nói cho cha mày nghe đấy à? su của nhà nớc mà dám mở mồm xin khất!".

(34) GV: ở đây hắn tiếp tục gọi chi Dậu là "mày", và hắn chửi chị " mày định nói cho cha mày nghe đấy à?". Thái độ hống hách, ngạo mạn ngày càng tăng lên. ? Khi chị Dậu vẫn thiết tha van xin thì hắn có tỏ ra thơng xót chị không? thái độ hắn ntn? - ChÞ DËu vÉn tha thiÕt van xin, tªn cai lÖ kh«ng nh÷ng kh«ng th¬ng xãt mµ h¾n cßn ®e do¹: giäng "hÇm hÌ": "NÕu kh«ng cã tiÒn nép su cho «ng b©y giê th× «ng sÏ chë c¶ nhµ mµy ®i, chöi m¾ng th«i µ!" råi h¾n quay ra b¶o ngêi nhµ lý trëng "kh«ng h¬i ®©u mµ nãi với nó, trói cổ thằng chồng nó lại, điệu ra đình kia!" - Đùng đùng, hắn giật phắt cái thừng trong tay ngời nhà lý trởng và sầm sập đến chỗ anh DËu. - "Tha này! tha này!" vừa nói hắn vừa bịch vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu. - Cai lệ tát vào mặt chị một cái đánh bốp, rồi hắn cứ nhảy vào cạnh anh Dậu. GV: Chân dung nhân vật cai lệ đợc khắc họa bằng những chi tiết: điệu bộ, giọng nói, hành vi nh vậy: sầm sập tiến vào, sầm sập đến, sấn đến, nhảy vào, gõ đầu roi xuống đất, thét, quát, hầm hè, đùng đùng, bịch luôn vào ngực chi Dậu mấy bịch, tát vào mặt chị một cái đánh bốp. ở đây, Ngô Tất Tố không dùng bất cứ một chi tiết nào để miêu tả suy nghĩ cña chóng. §ã chÝnh lµ sù s¾c s¶o, tinh tÕ cña ngßi bót nhµ v¨n. Bëi v× lò ®Çu tr©u, mÆt ngựa xem việc trói ngời, đánh ngời là việc tự nhiên, chẳng bao giờ động lòng trắc ẩn thì lµm g× biÕt suy nghÜ. Bá ®i nh÷ng chi tiÕt miªu t¶ néi t©m, Ng« TÊt Tè võa lµm næi bËt b¶n chất bất nhân, thất đức, bản chất cầm thú của bọn đầy tớ, tay sai, vừa tạo ra kịch tính căng th¼ng cho m¹ch truyÖn. ? Nãi tãm l¹i, em cã nhËn xÐt g× vÒ tÝnh c¸ch cña nh©n vËt cai lÖ? - Cai lệ là một tên tay sai bất nhân, thất đức, bản chất cầm thú, hách dịch, hung hăng, độc ác. GV: Có thể nói, chỉ trong một đoạn trích ngắn, tác giả đã khắc họa thành công nhân vật tên cai lệ - đó là một tên tay sai hách dịch, hung hăng, bất nhân, thất đức, bản chất cầm thú. Hắn là điển hình sống động cho lũ tay chân của bọn thực dân phong kiến thời bấy giờ. Hắn là một con thú đội lốt ngời, là một công cụ đắc lực, giúp bọn thống trị thực hiện những chính sách tàn bạo đối với nhân dân ta. 3. Nh©n vËt chÞ DËu GV: Các em chú ý đọc thầm và chú ý vào đoạn cuối "Anh Dậu uốn vai ngáp dài một tiếng… đến hết" Chú ý vào những chi tiết miêu tả diễn biến tâm lý của chị Dậu và hành động phản kháng của chị. GV: Đoạn văn chị Dậu đối phó với hai tên cai lệ và ngời nhà lý trởng có thể xem là một trong những đoạn văn thành công nhất trong truyện "Tắt đèn". Ngòi bút hiện thực Ngô Tất Tố đến đây trở nên rất hào hứng, sảng khoái và ông đã truyền đợc cái hào hứng, sảng khoái đó đến ngời đọc. ? Phân tích diễn biến tâm lý, hành động của chị Dậu trong đoạn trích? * T×nh thÕ cña chÞ DËu: Bän tay sai "sÇm sËp tiÕn vµo" gi÷a lóc chÞ DËu võa "rãn rÐn" bng b¸t ch¸o lªn cho anh DËu, chÞ ®ang håi hép "chê xem chång chÞ ¨n cã ngon miÖng không?", khi anh Dậu ốm yếu vì khiếp đảm quá đã "lăn đùng ra không nói đợc câu gì", chỉ còn một mình chị Dậu đứng ra đối phó với lũ ác nhân đó. Lúc này, tính mạng của anh Dậu phụ thuộc cả vào sự đối phó của chị. ? Chị Dậu đối phó với bọn tay sai để bảo vệ chồng bằng cách nào? * Chị Dậu đối phó với bọn tay sai: - Ban ®Çu chÞ cè "van xin tha thiÕt". Bän tay sai hung h·n ®ang nh©n danh "phÐp níc", "ngời nhà nớc" để ra tay, còn chồng chị lại chỉ là kẻ cùng đinh đang "có tội" nên chị phỉa van xin. Vả lại, kinh nghiệm lâu đời đã thành bản năng của ngời nông dân thấp cổ bé họng biÕt râ th©n phËn cña m×nh, cïng víi b¶n tÝnh quen nhÉn nhôc, khiÕn chÞ chØ biÕt van xin lÔ phÐp, cè kh¬i gîi tõ t©m vµ l¬ng tri cña "«ng cai" víi 1 hy väng mong manh: may ra "«ng cai" có động lòng trắc ẩn, thơng mà cho khất su..

(35) - Nhng đến khi tên cai lệ không thèm nghe, để ý đến lời van xin tha thiết của chị, hắn đáp lại chị bằng những quả "bịch" vào ngực, "bốp" vào mặt chị và cứ xông đến chỗ anh Dậu, thì chỉ đến khi ấy, chị Dậu mới "hình nh tức quá không thể chịu đợc", chị đã "liều m¹ng cù l¹i". - Thoạt đầu, chị "cự lại" bằng lý lẽ "chồng tôi đau ốm, ông không đợc phép hành hạ" thực ra chị chỉ nói cái đạo lý tối thiểu của con ngời "ốm tha, già thải". ? Em có nhận xét gì sự thay đổi tâm lý của chị Dậu lúc này? - Chị Dậu đã thay đổi cách xng hô và thái độ: từ thái độ van xin tha thiết, lễ phép sang thái độ bực tức, cự lại và đấu lí. Cách xng hô: từ xng hô: cháu - ông -> tôi - ông. GV: Bằng sự thay đổi đó, chị đã đứng thẳng lên, có vị thế của kẻ ngang hàng, nhìn thẳng vào mặt đối thủ để cảnh cáo hắn "chồng tôi đau ốm, ông không đợc phép hành hạ". ? Đến khi tên cai lệ dã thú ấy vẫn không thèm trả lời, còn tát vào mặt chị một cái đánh bốp rồi cứ nhảy vào cạnh anh Dậu thì chị Dậu đã phản ứng ntn? - Đến khi tên cai lệ dã thú ấy vẫn không thèm trả lời, còn tát vào mặt chị một cái đánh bốp rồi cứ nhảy vào cạnh anh Dậu định trói thì chị Dậu đã vụt đứng dậy với nỗi căm giận ngïn ngôt: ChÞ DËu nghiÕn hai hµm r¨ng: "Mµy trãi ngay chång bµ ®i, bµ cho mµy xem". ChÞ ch¼ng nh÷ng kh«ng xng h« ch¸u - «ng mµ còng kh«ng ph¶i t«i - «ng n÷a mµ lÇn nµy chị xng "bà - mày" thể hiện thái độ căm giận và khinh bỉ cao độ, đồng thời khẳng định t thế "đứng trên đầu thù", so sánh đè bép đối phơng. Lần này chị Dậu không đấu lý nữa mà quyết ra tay đấu lực với chúng. ? Phân tích diễn biến tâm lý, hành động của chị Dậu qua lần đối đáp với tên cai lệ? - Lần 1: Chị Dậu van xin tha thiết với thái độ lo sợ, lễ phép, hy vọng làm thức dậy l ơng tri cña cai lÖ: + ChÞ DËu run run: ChÊu – (hai) «ng lµm phóc + ChÞ vÉn tha thiÕt: ChÊu - «ng (xin «ng tr«ng l¹i) + Chị Dậu xám mặt -> vội vàng đặt con xuống đất -> chạy đến đỡ lấy tay hắn: Cháu van «ng - «ng tha cho. - LÇn 2 (nÊc 2): + Chị Dậu căm tức -> liều mạng cự lại: Tôi - ông (không đợc phép) -> thái độ chị chuyển sang căm tức -> đấu lí. - Lần 3 (nấc 3): Thái độ phản ứng của chị Dậu ngày càng quyết liệt: + Chị Dậu nghiến hai hàm răng: mày – bà -> Thái độ căm tức, khinh bỉ cao độ, chị thách thức và hành động chống trả quyết liệt. + ChÞ DËu chèng tr¶ quyÕt liÖt: chÞ tóm lÊy cæ h¾n, Ên dói ra cöa – Tªn cai lÖ ng· chỏng quèo trên mặt đất, miệng vẫn nham nhảm thét trói vợ chồng kẻ thiếu su. Ngời nhà lý trởng sấn sổ bớc đến giơ tay chực đánh chị. Nhanh nh cắt, chị Dậu nắm ngay đợc gậy của hắn -> giằng co, đu đẩy nhau, áp vào vật nhau – hắn bị chị túm tóc lẳng cho mét c¸i, ng· nhµo ra thÒm. + Chị Dậu vẫn cha nguôi cơn giận: "Thà ngồi tù, để cho chúng nó làm tình làm tội mãi thế, tôi không chịu đợc…" -> nêu cao tầm vóc lớn lao đáng kính phục của chị. GV: T thế của chị Dậu có bớc nhảy vọt: Từ chỗ nhún mình tự xng cháu - ông, sau đó là tôi - ông, cuối cùng là bà - mày. Chị Dậu đã "đứng trên đầu thù". Chị đã vỗ mặt hạ uy thế và hạ nhục hắn và cuối cùng chị đã chiến thắng. Quả đúng là "con giun xéo mãi cũng quằn", chị Dậu bị áp bức dã man, tính mạng của chồng bị đe doạ, chị vùng lên đánh trả mét c¸ch quyÕt liÖt, dòng c¶m. Ng« TÊt Tè rÊt h¶ hª khi t¶ c¶nh chÞ DËu cho tªn cai lÖ vµ tên hầu cậu lý trởng một bài học đích đáng. Ông đã chỉ ra một quy luật tất yếu: "Có áp bức, có đấu tranh", "tức nớc ắt phải vỡ bờ". ? Theo em, sự thay đổi thái độ của chị Dậu có đợc miêu tả chân thực, hợp lý không? Qua ®o¹n trÝch nµy, em cã nhËn xÐt g× vÒ tÝnh c¸ch cña chÞ DËu?.

(36) - Qua đoạn trích này, chúng ta có thể thấy đợc bản chất, tính cách của chị Dậu: đó là một ngời phụ nữ nông dân rất tiêu biểu với bản tính hiền dịu, mộc mạc, giàu đức hy sinh, thơng yêu chồng con hết mực, có tinh thần phản kháng mãnh liệt chống áp bức, đề nén, bãc lét. GV: C¶nh "Tøc níc vì bê" rÊt sèng vµ giµu tÝnh hiÖn thùc. §o¹n v¨n nh mét bi hµi kịch, xung đột diễn ra căng thẳng đầy kịch tính. Chị Dậu đợc miêu tả rất chân thực. Chị giàu lòng thơng chồng, vừa rất ngang tàng, cứng cỏi, chị đã hạ nhục tên cai lệ là "mày", tự xng lµ "bµ". C¸i "nghiÕn hai hµm r¨ng", c¸i "Ên dói", c¸i "tóm tãc l¼ng cho mét c¸i", vµ câu nói: "thà ngồi tù…." đã nêu cao tầm vóc lớn lao đáng kính phục của chị Dậu, của ng ời phụ nữ nông dân trong xã hội cũ. Có thể nói, hành động của chị Dậu chống lại bọn cai lệ tuy mạnh mẽ nhng nó chỉ là bột phát và nhất thời cha giải quyết đợc gì, song với tinh thần ph¶n kh¸ng tiÒm Èn trong mét b¶n chÊt khoÎ kho¾n nh vËy, nÕu cã sù chØ lèi dÉn d¾t, ch¾c chắn chị sẽ thoát ra khỏi hoàn cảnh bế tắc đó và là một trong những ngời đi đầu trong phong trào đấu tranh chống lại cái trật tự xã hội lúc bấy giờ. 4. Nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ thuËt kÕt cÊu truyÖn? - KÕt cÊu rÊt chÆt chÏ, tËp trung. C¸c t×nh tiÕt, chi tiÕt ®an cµi chÆt chÏ, ®Çy Ên tîng lµm nổi bật chủ đề. Hầu nh nhân vật chị Dậu đã xuất hiện trong tác phẩm từ đầu chí cuối. - Tính xung đột, tính bi kịch cuốn hút, hấp dẫn. ? NghÖ thuËt kh¾c ho¹ nh©n vËt? - NghÖ thuËt kh¾c ho¹ nh©n vËt râ nÐt nhÊt lµ 2 nh©n vËt: cai lÖ vµ chÞ DËu. Tªn cai lÖ chỉ là một tên tay sai nhng đã đợc tác giả tập trung miêu tả nổi bật: Từ giọng quát thét hống hách đến những lời nói đểu cáng và những hành động hung hãn, từ "cái giọng khàn khàn vì hút nhiều xái cũ" và thân hình "lẻo khoẻo" đến cái t thế "ngã chỏng quèo" mà miệng vẫn nham nhảm thét trói. Tất cả đều làm nổi bật hình ảnh đầy ấn tợng về một tên tay sai trắng trợn, tàn ác, đểu giả, đê tiện. ở nhân vật chị Dậu" mọi lời lẽ, hành động, cử chỉ của chị đều cho thấy một tính cách thống nhất, nhất quán. Tất cả đều rất chị Dậu. Nhng vừa nhất quán, vừa khá đa dạng: vừa van xin thiết tha lễ phép; vừa ngỗ nghịch, đanh đá, quyÕt liÖt; võa chan chøa t×nh yªu th¬ng, võa ngïn ngôt lßng c¨m thï. §Æc biÖt qua ®o¹n văn, sự diễn biến tâm lý của chị Dậu đã thể hiện thật tự nhiên, chân thực, đúng với lôgic tÝnh c¸ch cña chÞ. ? NghÖ thuËt miªu t¶? - Ngòi bút miêu tả linh hoạt, sống động. Ngô Tất Tố miêu tả cảnh chị Dậu "lièu mạng cự lại" 2 tên tay sai: các hoạt động dồn dập mà vẫn rõ nét, không rối, mỗi chi tiết đều chứng tỏ: Ngô Tất Tố có óc quan sát rất tinh tờng, rất chu đáo. ? Ng«n ng÷ trÇn thuËt vµ ng«n ng÷ nh©n vËt? - Ngôn ngữ kể chuyện, miêu tả của tác giả và ngôn ngữ đối thoại của nhân vật rất đặc sắc. Đó là lời ăn tiếng nói sinh động, bình dị của đời sống hàng ngày. - Mỗi nhân vật đều có ngôn ngữ riêng khiến tính cách nhân vật đợc bộc lộ đầy đủ. Ngôn từ của tên cai lệ thì thô lỗ đểu cáng; của chị Dậu thì thiết tha, mềm mỏng, đanh thép, quyÕt liÖt; lêi lÏ cña bµ hµng xãm th× thËt thµ, hiÒn hËu, … - Khẩu ngữ của quần chúng nông dân đợc nhà văn sử dụng nhuần nhuyễn, khiến cho câu văn giản dị mà vẫn đậm đà, có hơi thở của đời sống. ? Em hiểu ntn về nhan đề "Tức nớc vỡ bờ" đặt cho đoạn trích? đặt tên nh vậy có thoả đáng không? vì sao? - §o¹n trÝch ch¼ng nh÷ng lµm to¸t lªn c¸i l«gic hiÖn thùc "Tøc níc vì bê", cã ¸p bøc, có đấu tranh mà còn toát lên cái chân lý: con đờng sống của quần chúng bị áp bức chỉ có thể là con đờng đấu tranh để tự giải phóng, không có con đờng nào khác. Vì vậy mà tuy tác giả tắt đèn khi đó cha giác ngộ cách mạng, tác phẩm kết thúc rất bế tắc nhng nhà văn Nguyễn Tuân đã nói rằng: "Ngô Tất Tố với tác phẩm Tắt đèn đã "xui ngời nông dân nổi loạn". Ngô Tất Tố cha nhận thức đợc chân lý cách mạng nên cha chỉ ra đợc con đờng đấu tranh tÊt yÕu cña quÇn chóng bÞ ¸p bøc nhng b»ng c¶m quan hiÖn thùc m¹nh mÏ, nhµ v¨n đã cảm nhận đợc xu thế "tức nớc vỡ bờ" và sức mạnh to lớn khôn lờng của sự "vỡ bờ" đó"..

(37) Và có thể nói rằng: Cảnh "tức nớc vỡ bờ" trong đoạn trích đã dự báo cơn bão táp quần chóng n«ng d©n næi dËy sau nµy. IV/ Tæng kÕt – Ghi nhí ? 1. Về nghệ thuật: Nét đặc sắc về nghệ thuật của đoạn trích này là: Thành công trong viÖc x©y dùng h×nh tîng nh©n vËt ngêi phô n÷ n«ng d©n ViÖt Nam tríc c¸ch m¹ng th¸ng Tám (dịu dàng, đảm đang, yêu thơng chồng con hết mực, giàu đức hy sinh, nhân hậu, có søc m¹nh tiÒm tµng, tinh thÇn ph¶n kh¸ng m·nh liÖt). ? 2. Về nội dung: Đoạn trích đã xây dựng thành công 2 nhân vật đối lấp: Chị Dậu và tªn cai lÖ. * ChÞ DËu: a) Bị đặt trong tình huống bi đát, ngặt nghèo: cha có tiền nộp su cho em chồng, chồng đang đau yếu vì bị trói đánh, điều ra đình chúng mới trả về – còn đang nhịn đói từ sáng hôm qua đền giờ; tiếng mõ và tiếng tù và thúc thuế inh ỏi; bọn cai lệ sắp đến thúc s u, làm thế nào để bảo vệ đợc anh Dậu? b) Diễn biến tâm lý, hành động của chị Dậu - Lo lắng, sợ hãi, hồi hộp, vừa chăm sóc anh Dậu, vừa nghe ngóng thắc thỏm chờ đợi. - Van xin tha thiÕt, xng h« h¹ m×nh, cè gîi l¬ng tri, t×nh ngêi ë 2 «ng cai lÖ vµ ngêi nhµ lý trëng. - Khi nhận thấy anh Dậu có nguy cơ bị hành hung, chị chuyển thái độ: xám mặt, chạy lại đỡ tay cai lệ, càng cố van xin hạ mình. - Bị đánh bất ngờ (bịch mấy bịch): chị liều mình cự lại bằng cách chuyển lối xng hô từ (dới – trên) thành ngang hàng, đấu lý (tôi ông, không đợc phép). - Bị tát đánh bốp, mức độ chống trả càng quyết liệt: Chuyển cách xng hô thành quan hệ trªn – díi, th¸ch thøc c¶nh c¸o (bµ - mµy, trãi ngay ®i, cho mµy xem). - Cự lại bằng hành động tấn công (đấu lực) mau lẹ, bất ngờ, chiến thắng chớp nhoáng + Tóm cæ cai lÖ, Ên dói ra cöa; + N¾m gËy, gi»ng co, ®u ®Èy, vËt nhau víi tªn ngêi nhµ lý trëng, tóm tãc h¾n l¼ng nhµo ra thÒm. + Thµ ngåi tï, kh«ng chÞu nhôc -> Tøc níc vì bê c) Nguyªn nh©n - TÝch tô vµ bïng ph¸t cña lßng c¨m thï, uÊt hËn. - T×nh yªu th¬ng, lo l¾ng, hy sinh hÕt m×nh v× chång con. d) ý nghÜa - Chøng minh: b¶n chÊt nh©n hËu, kh¶ n¨ng tiÒm tµng, søc m¹nh ph¶n kh¸ng, cïng lªn cña ngêi phô n÷ bÞ ¸p bøc. - Chứng minh: Quy luật: Có áp bức có đấu tranh; tức nớc vỡ bờ. GV: T¬ng tù nh vËy, vÒ nhµ c¸c em tæng kÕt vÒ nh©n vËt cai lÖ. * Ghi nhí Sgk trang 33 ? Một em đọc to, rõ phần ghi nhớ? V/ LuyÖn tËp GV: Gîi ý cho häc sinh chuyÓn thÓ kÞch b¶n vµ tËp biÓu diÔn trong c¸c buæi sinh ho¹t ngo¹i kho¸. ? Thö vÏ tranh minh ho¹ chÞ DËu sau chiÕn th¾ng hoÆc vÏ tranh 2 tªn tay sai: cai lÖ vµ ngêi nhµ lý trëng bÞ th¶m b¹i? ? Có thể đặt tên khác cho nhan đề đoạn trích? (Bài ca chiến thắng, khi ngời đàn bà nổi giËn, søc m¹nh cña t×nh yªu th¬ng, …).

(38) D/ Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi häc - Nguyễn Tuân nhận định: "Ngô Tất Tố đã xui ngời nông dân nổi loạn" - Vũ Ngọc Phan: "Cái đoạn chị Dậu dám đánh trả lại 2 tên tay sai là một đoạn văn tuyÖt khÐo". §/ Híng dÉn - Thuéc tãm t¾t truyÖn - Phân tích đợc văn bản - So¹n bµi: L·o h¹c ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. -------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n : 29/08/2008 GA : §/c TiÕt 10 TËp lµm v¨n. X©y dùng ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Hiểu đợc khái niệm đoạn văn, từ ngữ chủ đề, câu chủ đề, quan hệ giữa các câu trong ®o¹n v¨n vµ c¸ch tr×nh bµy néi dung ®o¹n v¨n. - Viết đợc các đoạn văn mạch lạc đủ sức làm sáng tỏ một nội dung nhất định. B/ ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – So¹n gi¸o ¸n HS: T×m hiÓu bµi míi C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Nªu bè côc v¨n b¶n vµ nhiÖm vô cña tõng phÇn?. Bµi míi I/ ThÕ nµo lµ ®o¹n v¨n VD:Văn bản: Ngô Tất Tố và tác phẩm "Tắt đèn" ? Đọc văn bản trên và cho biết văn bản trên gồm mấy ý? Mỗi ý đợc viết thành mấy ®o¹n v¨n? - Văn bản trên gồm 2 ý, mỗi ý đợc viết thành một đoạn văn. ? DÊu hiÖu h×nh thøc nµo gióp em nhËn biÕt ®o¹n v¨n? - Mỗi đoạn văn đợc viết hoa lùi đầu dòng và dấu chấm xuống dòng. ? Them em, ®o¹n v¨n lµ g×? - §o¹n v¨n lµ: + §¬n vÞ trùc tiÕp t¹o nªn v¨n b¶n. + VÒ h×nh thøc: ViÕt hoa lïi ®Çu dßng vµ cã dÊu chÊm xuèng dßng. + Về nội dung: Thờng biểu đạt một ý tơng đối hoàn chỉnh. GV: Đoạn văn là đơn vị trên câu, có vai trò quan trọng trong việc tạo lập văn bản. II/ Tõ ng÷ vµ c©u trong ®o¹n v¨n..

(39) 1. Từ ngữ chủ đề và câu chủ đề của đoạn văn ? Đọc đoạn thứ nhất của văn bản trên và tìm các từ ngữ có tác dụng duy trì đối tợng trong đoạn văn (từ ngữ chủ đề)? - Từ có tác dụng duy trì đối tợng trọng đoạn văn thứ nhất là: ""Ngô Tất Tố -> từ chủ đề. ? Đọc đoạn thứ hai của văn bản và tìm câu then chốt của đoạn văn (câu chủ đề). Tại sao em biết đó là câu chủ đề của đoạn văn? - Câu then chốt của đoạn văn thứ 2 là: "Tắt đèn là tác phẩm tiêu biểu nhất của Ngô Tất Tè". - Sở dĩ em biết đó là câu then chốt vì câu này thể hiện rõ nhất, khái quát nhất, hàm xúc nhÊt néi dung kh¸i qu¸t cña c¶ ®o¹n v¨n. ? Từ nhận thức trên, em hiểu từ ngữ chủ đề, câu chủ đề là gì? Chúng đóng vai trò gì trong v¨n b¶n? * Từ ngữ chủ đề thờng là các từ ngữ đợc lặp lại nhiều lần hoặc các đại từ, các từ đồng nghĩa nhằm duy trì đối tợng đợc nói trên. * Câu chủ đề là câu mang nội dung ý nghĩa khái quát của cả đoạn. Câu chủ đề thờng ngắn gọn, có đầy đủ các thành phần chính, có thể đứng đầu hoặc cuối đoạn. * C¸c c©u träng ®o¹n cã quan hÖ ý nghÜa víi nhau ntn? (C¸c c©u trong ®o¹n cã quan hÖ ý nghĩa với nhau rất chặt chẽ, chúng có thể bổ sung nghĩa cho nhau hoặc bình đẳng với nhau về mặt ý nghĩa để triển khai và làm sáng tỏ từ ngữ chủ đề và câu chủ đề). 2. C¸ch tr×nh bµy néi dung ®o¹n v¨n GV: Nội dung đoạn văn có thể đợc trình bày bằng nhiều cách khác nhau. H·y ph©n tÝch vµ so s¸nh c¸ch tr×nh bµy ý nghÜa cña 2 ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n nªu trªn. * §o¹n v¨n thø nhÊt ? Đoạn văn thứ nhất có câu chủ đề không? Yếu tố nào duy trì đối tợng trong đoạn văn? - Néi dung chÝnh (kh¸i qu¸t) cña c¶ ®o¹n v¨n 1 lµ: Giíi thiÖu vÒ th©n thÕ, sù nghiÖp cña nhµ v¨n Ng« TÊt Tè. - §èi chiÕu néi dung cña ®o¹n v¨n trªn vµo tõng c©u -> ta nhËn thÊy kh«ng cã c©u nµo thể hiện tập trung nội dung đó -> bởi vậy đoạn văn trên không có câu chốt. - Yếu tố duy trì đối tợng trong doạn văn là từ ngữ: "Ngô Tất Tố". ? Quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c c©u trong ®o¹n v¨n ntn? - Quan hệ ý nghĩa giữa các câu trong đoạn văn là quan hệ bình đẳng, ngang hàng nhau, kh«ng cã ý c©u nµo bao qu¸t c©u nµo. ? Nội dung của đoạn văn đợc triển khai theo trình tự nào? (Theo cách nào?) - Đoạn văn thứ nhất đợc trình bày nội dung theo cách song hành. * §o¹n v¨n thø 2 ? Đoạn văn thứ 2 có câu chủ đề là: "Tắt đèn là tác phẩm … của Ngô Tất Tố". hãy xem vị trí của nó đợc đặt ở đâu? - Vị trí của câu chủ đề đợc đặt ở đầu đoạn văn ? ý của đoạn văn này đợc trình bày (triển khai) theo trình tự nào? - ý của đoạn văn này đợc triển khai theo trình tự: Câu mang ý chung, khái quát, hàm xúc nhất đứng đầu đoạn, các câu đứng sau lần lợt bổ sung ý nghĩa chi tiết làm rõ cho câu chủ đề. -> Đoạn văn thứ 2 đợc trình bày nội dung theo cách diễn dịch (đi từ ý chung đến c¸c ý chi tiÕt, cô thÓ) * §o¹n v¨n thø 3 GV: §äc ®o¹n v¨n sau:.

(40) "C¸c tÕ bµo cña l¸ c©y cã chøa nhiÒu lôc l¹p. Trong c¸c lôc l¹p nµy… Nh vËy, l¸ c©y cã mµu xanh lµ do chÊt diÖp lôc chøa trong thµnh phÇn tÕ bµo". ? Đoạn văn trên có câu chủ đề không? Nếu có thì ở vị trí nào? - Đoạn văn trên có câu chủ đề: "Nh vậy, lá cây…. tế bào". Nó có vị trí đứng cuối đoạn v¨n. ? ý của đoạn văn này đợc triển khai theo trình tự nào? - ý của đoạn văn này đợc triển khai từ từ các ý chi tiết, cụ thể đến ý chung, khái quát. Câu mang ý chung khái quát đứng sau các câu (đứng cuối đoạn) -> Đoạn văn trên đợc trình bày nội dung theo cách quy nạp. (đi từ ý chi tiết, cụ thể đến khái quát). GV: Nh vËy, c¸ch tr×nh bµy néi dung trong ®o¹n v¨n: cã nhiÒu c¸ch. §o¹n v¨n cã thÓ đợc trình bày theo cách diễn dịch, quy nạp, song hành, … Các câu trong đoạn văn có nhiệm vụ triển khai và làm sáng tỏ chủ đề của đoạn văn b»ng c¸c phÐp diÔn dÞch, quy n¹p, song hµnh, … * Ghi nhí: Sgk trang 36 ? Một em đọc to phần ghi nhớ trang 36 SGK? (học sinh đọc to, rõ) III/ LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 V¨n b¶n : Ai nhÇm ? Văn bản sau đây có thể chia thành mấy ý? Mỗi ý đợc diễn đạt bằng mấy đoạn văn? - Văn bản "Ai nhầm" đợc chia thành 2 ý. Mỗi ý đợc diễn đạt bằng một đoạn văn. 2. Bµi tËp 2: H·y ph©n tÝch c¸ch tr×nh bµy néi dung trong c¸c ®o¹n v¨n sau: a) "Trần Đăng Khoa rất biết yêu thơng … đắp lại đờng" - Đoạn văn trên có câu chủ đề đứng đầu đoạn văn -> cách trình bày nội dung theo cách diễn dịch (đi từ ý chung đến ý cụ thể). b) "Ma đã ngớt … lá buổi lấp lánh" - Đoạn văn trên đợc trình bày nội dung theo cách song hành vì đoạn văn đó không có câu chủ đề (các ý ngang hàng nhau, bình đẳng với nhau). c) Nguyªn Hång … vÒ v¨n häc nghÖ thuËt (n¨m 1996). - Đoạn văn trên đợc trình bày nội dung theo cách song hành và các ý ngang nhau. 3. Bµi tËp 3 ? Đọc đề bài? Nêu yêu cầu của đề? Yêu cầu: Viết một đoạn văn có câu chủ đề "Lịch sử ta … của dân ta". Theo cách diễn dịch sau đó biến đổi thành đoạn quy nạp. ? Nªu c¸ch lµm? - Về hình thức: Phải là một đoạn văn (viết hoa lùi đầu dòng đến chỗ chấm xuống dßng). - VÒ néi dung: + Đoạn văn ấy phải có câu chủ đề: "Lịch sử…dân ta". + Đoạn văn đợc trình bày nội dung theo cách diễn dịch: tức là để câu chủ đề đứng đầu đoạn văn). Sau đó viết các câu tiếp (đứng sau) lần lợt bổ sung thêm các ý cụ thể cho câu chủ đề -> từ khái quát đến cụ thể. Sau đó đổi thành đoạn quy nạp bằng cách cho câu chủ đề đứng cuối đoạn, trớc khi viết câu chủ đề phải thêm từ ngữ: "Nh vậy, …" hoặc "Nói tóm lại, …". ? Mêi 2 em lªn b¶ng lµm bµi (mçi em viÕt mét c¸ch)? C¸c em kh¸c viÕt vµo giÊy nh¸p (2 c¸ch)? GV: C¸c em cã thÓ tham kh¶o ®o¹n v¨n sau:.

(41) Lịch sử đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chững tỏ tinh thần yêu nớc của dân tộc ta. Chúng ta có quyền tự hào về những trang sử vẻ vang thời đại Bà Trng, Bà Triệu, Lê Lợi, Quang Trung, … Chóngta ph¶i ghi nhí c«ng lao cña c¸c vÞ anh hïng d©n téc, v× c¸c vÞ Êy lµ tiªu biÓu cña mét d©n téc anh hïng. 4. Bµi tËp 4 ? Đọc đề và nêu yêu cầu của đề? GV: Các em có thể chọn 1 trong 3 ý trên để viết thành 1 đoạn văn. Ví dụ các em có thể chọn ý 3 để viết thành một đoạn văn. Đoạn văn của các em đợc trình bày nội dung theo cĨch nÌo thÈ khi viỏt phội cã chừ ợẺnh trắc. Muèn viỏt thÌnh ợoÓn vÙn dưởn dẺch thÈ viỏt cờu chủ đề đứng đầu đoạn; đoạn quy nạp thì để câu chủ đề đứng cuối đoạn; đoạn song hành thì cho c¸c ý ngang nhau. ? Mêi 1 em lªn b¶ng viÕt bµi? (C¸c häc sinh kh¸c viÕt vµo vë nh¸p). ? NhËn xÐt bµi lµm cña b¹n? GV: Ghi nhËn xÐt, cho ®iÓm mét sè em lµm bµi tèt. D/ Cñng cè : Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. Đ/ Hớng dẫn : Thuộc bài học; làm đủ các bài tập vào vở. E §¸nh gi¸ : ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. Ngµy so¹n : 30/-8/2008 TiÕt 11 + 12. GA : §/c. ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 1 – V¨n tù sù (Lµm t¹i líp) §Ò bµi: KÓ l¹i nh÷ng kû niÖm ngµy ®Çu tiªn ®i häc cña em? (So¹n trong gi¸o ¸n chÊm tr¶) ------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n: 01/09/2009 GA : Chi tiÕt TiÕt 13. V¨n b¶n. l·o h¹c (Nam Cao). A/ Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Thấy đợc tình cảnh khốn cùng và nhân cách cao quý của nhân vật lão Hạc, qua đó hiểu thêm về số phận đáng thơng và vẻ đẹp tâm hồn đáng trọng của ngời nông dân Việt Nam tríc c¸ch m¹ng th¸ng 8. - Thấy đơc lòng nhân đạo sâu sắc của nhà văn Nam Cao (thể hiện chủ yếu qua nhân vật ông giáo): Thơng cảm đến xót xa và thật sự trân trọng đối với ngời nông dân nghèo khổ. - Bớc đầu hiểu đợc đặc sắc nghệ thuật truyện ngắn Nam Cao: khắc hoạ nhân vật tài t×nh, c¸ch dÉn truyÖn tù nhiªn, hÊp dÉn, kÕt hîp gi÷a tù sù, triÕt lý víi tr÷ t×nh. B/ ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – So¹n gi¸o ¸n HS: §äc kü t¸c phÈm, tãm t¾t vµ so¹n bµi. C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức.

(42) - KiÓm tra bµi cò ? Phân tích diễn biến tâm lý, hành động của chị Dậu trong đoạn trích "Tức nớc vỡ bờ"?. Bµi Míi Vào bài: Có những ngời nuôi chó, quý chó nh ngời, nh con. Nhng quý chó đến mức nh lão Hạc thì thật hiếm. Và quý đến thế, tại sao lão vẫn bán chó để rồi lại tự dằn vặt, hành hạ mình và cuối cùng tự tìm đến cái chết dữ dội, thê thảm? Nam Cao muốn gửi gắm điều gì qua thiên truyện đau thơng và vô cùng xúc động này. Tiết học hôm nay cô sẽ giúp các em tìm hiểu và giải đáp điều đó. I/ Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm 1. VÒ t¸c gi¶ ? Cho biÕt vµi nÐt vÒ nhµ v¨n Nam Cao? - Nam Cao (1915 - 1951) tªn khai sinh lµ TrÇn H÷u Tri, quª ë lµng §¹i Hoµng, phñ Lý Nh©n (nay lµ x· Hoµ HËu, huyÖn Lý Nh©n, tØnh Hµ Nam). - ¤ng lµ mét nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c víi nh÷ng truyÖn ng¾n, truyÖn dµi ch©n thùc viết về ngời nông dân nghèo đói bị vùi dập và ngời trí thức sống mòn mỏi, bế tắc trong xã héi cò. - Sau cách mạng, Nam Cao chân thành, tận tuỵ sáng tác phục vụ kháng chiến. Ông đã hi sinh trên đờng công tác ở vùng sau lng địch. - Nam Cao đợc nhà nớc truy tặng giải thởng Hồ Chí Minh về văn học nghệ thuật (năm 1996). - T¸c phÈm chÝnh: C¸c truyÖn ng¾n: "ChÝ phÌo" (1941), Tr¨ng s¸ng (1942); §êi thõa (1943); Lão Hạc (1943); Một đám cới (1944); Truyện dài: "Sống mòn" (1944); Truyện ng¾n "§«i m¾t" (1948); …. 2. T¸c phÈm - "L·o H¹c" lµ mét truyÖn ng¾n xuÊt s¾c viÕt vÒ ngêi n«ng d©n cña Nam Cao, ®¨ng b¸o lÇn ®Çu n¨m 1943. II/ Hớng dẫn đọc, tóm tắt truyện, giải thích từ khó, bố cục 1. §äc – tãm t¾t t¸c phÈm GV: Khi đọc cần chú ý phân biệt các giọng đọc: - Giäng nh©n vËt «ng gi¸o – ngêi kÓ chuyÖn: §äc víi giäng chËm, buån, c¶m th«ng, có lúc xót xa đau đớn, suy t và ngẫm nghĩ (đặc biệt chú ý các đoạn độc thoại). - Giọng lão Hạc: có những biến đổi khá phong phú: Khi đau đớn, an hận, dằn vặt, khi n¨n nØ gi·i bµy, khi chua ch¸t tù mØa mai… - Giäng vî «ng gi¸o: l¹nh lïng, kh« khan, coi thêng. - Giäng Binh T: §Çy nghi ngê, mØa mai. ? Mời 1 em đọc? 1 em khác đọc tiếp? ? Nhận xét bạn đọc? GV: NhËn xÐt söa ch÷a. ? 1 em kÓ tãm t¾t truyÖn ng¾n nµy? (häc sinh kÓ ng¾n gän). GV: Các em có thể tham khảo phần "Về tác phẩm Lão Hạc" sách để học tốt ngữ văn 8 trang 38 để tóm tắt. 2. Gi¶i thÝch tõ khã GV: Phần giải thích từ khó cô đã yêu cầu các em đọc tìm hiểu kỹ ở nhà; các em cần chó ý h¬n mét sè tõ sau: - Bßn (vên): TËn dông, nhÆt nh¹nh mét c¸ch chi li, tiÕt kiÖm, ë ®©y lµ sè tiÒn thu ho¹ch đợc từ các thứ cây cối, hoa quả trong vờn..

(43) - Çng Ëc: níc m¾t d©ng lªn, s¾p trµn ra ngoµi mi m¾t. - Con nÝt: trÎ con - Nằn nì: Cố nói, xin cho đạt nguyện vọng 3. Bè côc ? Chia mÊy ®o¹n? ý mçi ®o¹n? - Chia 3 ®o¹n: + Đoạn 1: Lão Hạc sang nhờ ông Giáo giữ tiền, giữ đất. + Đoạn 2: Cuộc sống của lão Hạc sau đó; thái độ của Binh T và ông Giáo khi biết việc L·o H¹c xin b¶ chã. + §o¹n 3: C¸i chÕt cña l·o H¹c III. Ph©n tÝch t¸c phÈm 1. Nh©n vËt l·o H¹c ? KÓ tãm t¾t cho c« phÇn ch÷ nhá (tõ trang 38 -> 41)? vµ cho c« biÕt v× sao l·o H¹c rÊt yêu thơng "Cậu Vàng" mà vẫn phải đành lòng bán nó đi? - Lão đành bán con chó – kỷ vật của đứa con trai để lại – ngời bạn sớm tối thân thiết của mình cũng là điều vạn bất đắc dĩ, là con đờng cùng mà thôi, không có việc làm, không ai giúp đỡ… Lão Hạc bán cậu vàng vì vốn lão nghèo túng và giàu tình cảm, lòng tự trọng, träng danh dù. a) T©m tr¹ng cña l·o H¹c sau khi b¸n cËu Vµng ? Em hãy tìm những từ ngữ, hình ảnh miêu tả thái độ, tâm trạng của lão Hạc, khi lão kể chuyÖn b¸n cËu Vµng víi «ng Gi¸o? - Nam Cao đã sử dụng một loạt từ ngữ, hình ảnh để tả thái độ, tâm trạng của lão Hạc sau khi đã buộc lòng phải bán cậu vàng: + Lão cố làm ra vui vẻ, cời nh mếu, mắt ầng ậc nớc, mặt lão đột nhiên co rúm lại, nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i, Ðp níc m¾t ch¶y ra. + C¸i ®Çu l·o nghÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh con nÝt, l·o hu hu khãc… ? Em hiÓu tõ "Çng Ëc" trong "m¾t Çng Ëc níc" nghÜa lµ ntn? - Çng Ëc: níc m¾t d©ng lªn s¾p trµn ra ngoµi mi – khãc tõ trong gan, trong ruét, trong lßng khãc ra. ? Hu hu khóc khác gì với khóc hu hu? Tác giả đảo từ nh vậy có tác dụng gì? - Khóc hu hu là cái khóc bình thờng: Hu hu khóc, tác giả đảo từ tợng thanh hu hu lên tríc "khãc" nhÊn m¹nh tiÕng khãc cña l·o H¹c, l·o khãc- tiÕng khãc oµ vì tøc tëi – tiÕng lòng đau đớn xót xa, ân hận vì lão đã lừa dối cạu Vàng… ? C¸i hay cña c¸ch miªu t¶ cña t¸c gi¶ lµ ë chç nµo? - Cái hay của những từ ngữ và hình ảnh vừa nêu là ở chỗ tác giả đã lột tả đợc sự đau đớn, hối hận, xót xa, thơng tiếc….. Tất cả đang trào lên, đang oà vỡ khi có ngời hỏi đến, trong lßng mét «ng giµ giµu t×nh th¬ng, giµu lßng nh©n hËu mµ buéc ph¶i lµm mét viÖc mµ víi ngêi b×nh thêng th× còng chØ th¬ng tiÕc võa ph¶i, nhng víi l·o H¹c th× qu¶ thËt lµ mét vết thơng lòng do lão tự mình gây nên. Cái hay còn ở chỗ nhà văn đã thể hiện thật chân thực, thật cụ thể và chính xác, tuần tự từng diễn biến tâm trạng đau đớn cứ dâng lên nh kh«ng thÓ k×m nÐn næi nçi ®au, rÊt phï hîp víi t©m lý, h×nh d¸ng vµ c¸ch biÓu hiÖn cña những ngời già. Tất cả từ đầu, từng nét, từng nét để dẫn tới cái đỉnh điểm của tâm trạng oà vì ra thµnh tiÕng khãc – "hu hu khãc" nh con nÝt. Mấy câu văn ngắn ngủi đặc tả ngoại hình nhân vật thật ấn tợng. Tác giả đã sử dụng các tõ tîng h×nh: "co róm l¹i", "x« l¹i", "nghÑo vÒ mét bªn"… vµ mét tõ t îng thanh "hu hu" khiÕn cho nÐt mÆt, th©n h×nh vµ t©m tr¹ng cña l·o H¹c hiÖn lªn thËt thª th¶m. Lµm mét viÖc v× t×nh th¬ng con, nhng ngêi cha Êy vÉn cø d»n vÆt, ®au khæ nh võa ph¹m lçi lín. Ph¶i.

(44) chăng lão Hạc cảm thấy mình có lỗi lớn với cậu Vàng, con vật rất đỗi thân thơng của lão? Ta nghe lêi l·o kÓ víi «ng Gi¸o trong truyÖn mµ nh nghe chÝnh l·o H¹c kÓ víi ta: "Nµy… c¸i gièng nã còng kh«n. Nã cø lµm in nh nã tr¸ch t«i. Nã kªu ö nh muèn b¶o t«i r»ng: "A, lão già tệ lắm! Tôi ăn ở với lão nh thế mà lão đối xử với tôi nh thế này à?" thì ra tôi già bằng này tuổi đầu rồi mà còn đánh lừa một con chó, nó không ngờ tôi lỡ tâm lừa nó". Đây lµ lêi nãi, hay chÝnh lµ lêi x¸m hèi, lêi tù than, tù tr¸ch m×nh qu¸ phò phµng, tµn nhÉn cña một tấm lòng nhân hậu. Từ những nét ngoại hình quằn quại đến những lời ăn năn, sám hối nµy, l·o H¹c qu¶ lµ mét con ngêi nÆng t×nh nÆng nghÜa, thuû chung vµ v« cïng trung thùc. GV: Cuộc đời lão Hạc là một dòng nớc mắt chảy dài của những nỗi đau bất lực. Nớc m¾t l·o khi th× "r©n rÊn", lóc "Çng Ëc". Níc m¾t lµm nhoÌ c¶ nh÷ng nô cêi cña l·o: cêi ®a đà", cời nhạt", "cời và ho sòng sọc", "cời nh mếu". Nớc mắt lão đã cạn kiệt cho nên khi khãc "mÆt l·o tù nhiªn co róm l¹i, nh÷ng vÕt nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho níc m¾t ch¶y ra". Không biết đây là cái tài miêu tả của Nam Cao, hay là cái tình của nhà văn đối với sự tủi cực của kiếp ngời đã hoá thành cái tài ấy. Xung quanh viÖc l·o H¹c b¸n "cËu Vµng", chóng ta nhËn thÊy ®©y lµ mét con ngêi sống rất tình nghĩa, thuỷ chung, rất trung thực. Đặc biệt, từ đây ta càng thấm thía lòng thơng con sâu sắc của ngời cha nghèo khổ. Từ ngày anh con trai phẫn chí bỏ di phu đòn điền vì không có tiền cới vợ, có lẽ lão Hạc vừa mong mỏi đợi chờ, vừa luôn mang tâm trạng ăn n¨n, c¶m gi¸c "m¾c téi" bëi kh«ng lo liÖu næi cho con. Ngêi cha téi nghiÖp nµy cßn mang cảm giác day dứt vì đã không cho con bán mảnh vờn đi để lẫy tiền cới vợ. Lão cố tích cóp, dành dụm để khoả lấp đi cái cảm giác ấy. Vì thế, dù rất thơng cậu vàng, đến tình cảnh này lão cũng quyết định bán bởi nếu không sẽ phải tiêu phạm vào đồng tiền, mảnh vờn đang cố giữ trọn vẹn cho anh con trai. Việc đành phải bán cậu vàng càng chứng tỏ tình thơng con sau s¾c cña l·o H¹c. ? Trong lêi gi·i bµy, than v·n cña l·o H¹c víi «ng Gi¸o: "¤ng nãi ph¶i! KiÕp con chã là kiếp khổ thì ta hoá kiếp cho nó để nó làm kiếp ngời, may ra có sung sớng hơn một chút, kiếp ngời nh kiếp tôi chẳng hạn….", em nhận thấy thái độ, tâm trạng lão Hạc ntn? - Thái độ, tâm trạng lão Hạc chuyển sang chua chát, ngậm ngùi, buồn tủi và bất lực. ? Sau khi kể chuyện bán "cậu vàng", lão Hạc đi vào việc chính đó là việc gì? - §ã lµ l·o H¹c nhê «ng Gi¸o 2 viÖc; viÖc thø nhÊt: L·o nhê «ng Gi¸o gi÷ hé 3 sµo vên cña th»ng con trai l·o; khi nµo nã vÒ th× sÏ nhËn l¹i. ViÖc thø hai: L·o giµ yÕu l¾m råi, không biết sống chết lúc nào, con không có nhà, lỡ chết không biết ai đứng ra lo cho đợc. Để phiền cho hàng xóm thì chết không nhắm mắt. Lão bòn đợc hăm nhăm đồng bạc với năm đồng bạc vừa bán chó là ba mơi đồng bạc, muốn gửi tôi để lỡ có chết thì tôi đem ra nãi víi hµng xãm gióp… GV: Tõ chuyÖn b¸n chã chuyÓn sang chuyÖn nhê cËy «ng Gi¸o gi÷ hé m¶nh vên vµ sè tiền lão bòn nhặt đợc. ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch dÉn truyÖn cña t¸c gi¶ ë ®o¹n nµy? - C¸ch dÉn truyÖn cña t¸c gi¶ rÊt hay bëi võa kh¸m ph¸ thªm nh÷ng nÐt míi trong t©m hån vµ tÝnh c¸ch cña l·o H¹c, võa chuyÓn m¹ch c©u truyÖn tõ chç b¸n chã sang chuyÖn chính, chuyện lão Hạc nhờ ông Giáo giữ mảnh vờn cho con và giữ tiền để sau này lo làm ma khi lão chết, cũng là chuẩn bị cho cái chết của mình một cách buồn thảm và đáng thơng. D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. ? Tóm lại, tâm trạng của lão Hạc sau khi bán cậu Vàng là tâm trạng ntn? (đau đớn, dằn vÆt, hèi hËn, xãt xa, th¬ng tiÕc chuyÓn sang: chua ch¸t, ngËm ngïi, buån tñi vµ bÊt lùc). §. Híng dÉn - Tãm t¾t t¸c phÈm - Thuéc giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm - Phân tích đợc ý "a" - Tìm hiểu phần còn lại để tiết sau học tiếp..

(45) --------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:01/ 09 / 2008 GA : Chi tiÕt TiÕt 14 L·o H¹c (tiÕp) A. Mục tiêu cần đạt Nh tiết 1 B. ChuÈn bÞ Gi¸o viªn: so¹n gi¸o ¸n Häc sinh: T×m hiÓu vÒ c¸i chÕt cña l·o H¹c C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Ph©n tÝch t©m tr¹ng cña l·o H¹c sau khi b¸n cËu Vµng?. Bµi míi b) C¸i chÕt cña l·o H¹c ? Qua việc lão Hạc nhờ vả ông Giáo, em có nhận xét gì về nguyên nhân và mục đích cña viÖc nµy? - L·o H¹c tr×nh bµy c©u truyÖn nhê v¶ mét c¸ch vßng vo, dµi dßng v× l·o khã nãi, v× câu chuyện quá hệ trọng, vì trình độ nói năng của lão hạn chế. Nhng quả thật đây là ý định đã nung nấu từ lâu trong lão. Lão đã quyết định hớng giải quyết sự khó xử trong hoàn cảnh cña m×nh nh vËy. ? Cuéc sèng cña l·o H¹c sau khi göi «ng Gi¸o m¶nh vên vµ sè tiÒn mµ l·o cã ntn? - Luôn mấy hôm, lão Hạc chỉ ăn khoai, khoai cũng hết. Từ đấy, lão chế tạo đợc món gì, ¨n mãn Êy. H«m th× l·o ¨n cñ chuèi, sung luéc, rau m¸, cñ r¸y, b÷a trai, b÷a èc. ? Cã ý kiÕn cho r»ng l·o H¹c lµm thÕ lµ gµn dë, l¹i cã ý kiÕn cho r»ng l·o H¹c lµm thÕ là đúng. Vậy ý kiến của em ntn? - Nhìn từ một phía, ít ngời hàng xóm của lão cho rằng giải quyết vấn đề nh thế quả là gµn dë, lµ d¹i. Cã tiÒn mµ chÞu khæ, tù l·o lµm l·o khæ chø ai lµm l·o khæ. NhËn xÐt cña vî chồng ông Giáo chính là đại diện cho ý kiến của số đông những ngời nghèo sống chung quanh lão Hạc. Lão tìm mọi cách để giữ lại mảnh vờn cho con lão, quyết không chịu ăn vào tiền bòn vờn của con. Nhng làm thế nào để sống cho qua ngày? Lão Hạc đã âm thầm và quyết liệt chuẩn bị cho cái chết của mình theo cách nghĩ và cách làm có thể đợc của một «ng giµ n«ng d©n nghÌo. GV: Thế là hoàn cảnh cùng cực đã đẩy lão Hạc tới chỗ phải lựa chọn, một sự lựa chọn đầy nghiệt ngã, bi đát: Tiếp tục kéo dài sự sống tàn để trở thành kẻ báo hại con hay là chết đi để trọn đạo làm ngời, đạo làm cha? Ngời đọc hiểu rằng khi quyết định bán chó, bán đi niềm vui, niềm an ủi cuối cùng của đời mình là lão Hạc đã chuẩn bị cho cái chết. Một ngời cha thơng yêu con rất mực nh lão Hạc tất yếu sẽ tìm đến cái chết để giữ chọn mảnh vờn cho con. ? Cái chết của lão Hạc đợc Nam Cao miêu tả ntn? - Lão Hạc đã chọn 1 cái chết dữ dội, bất ngờ: "Lão Hạc đang vật vã ở trên giờng, đầu tãc rò rîi, quÇn ¸o xéc xÖch, 2 m¾t long sßng säc. L·o tru trÐo, bät mÐp sïi ra, kh¾p ngêi chốc chốc lại bị giật mạnh một cái, nảy lên. Hai ngời đàn ông lực lỡng phải ngồi đè lên ngời lão. Lão vật vã đến 2 giờ đồng hồ rồi mới chết". Dồn dập trong mấy câu miêu tả là một lo¹t tõ tîng h×nh, tîng thanh: "vËt v·", "rò rîi", "xéc xÖch", "long sßng säc", "tru trÐo", "sùi ra", "giật mạnh", "nẩy lên", "đè lên"… đã cực tả 1 cái chết thật dữ dội, đau đớn. ? T¹i sao l·o H¹c l¹i chän c¸i chÕt nh vËy?.

(46) - T¹i sao l·o H¹c kh«ng chän mét c¸i chÕt kh¸c ªm dÞu, lÆng lÏ, ©m thÇm? §èi chiÕu víi c¸i chÕt thø nhÊt cña cËu Vµng, nh×n tho¸ng bªn ngoµi, ta c¶m thÊy c¸i chÕt cña l·o Hạc nh có những nét tơng tự. "Cậu Vàng" bị lão Hạc đánh lừa, cho ăn cơm, rồi nó bị hai ngời đè xuống, trói lại. Lão Hạc cũng bị 2 ngời đàn ông lực lỡng đè lên ngời. Biết là mình sÏ chÕt, cËu vµng kªu ö, cßn l·o H¹c th× tru trÐo, vËt v·,… ph¶i ch¨ng khi chän cho m×nh cái chết dữ dội, thảm thơng này, ngời nông dân ấy nh có ý tự trừng phạt mình để chia sẻ nỗi đau với con vật thân yêu nh ruột thịt. Bởi vì cả đời lão sống trung thực, cha đánh lừa ai, lần đầu tiên lão làm một việc xấu xa là đánh lừa cậu Vàng, ngời bạn thân thiết, niềm hạnh phúc, niềm vui của chính mình. Lão đã lừa để con chó bị chết thì giờ đây lão cũng phải chÕt theo kiÓu con chã bÞ lõa. §iÒu nµy cµng chøng tá l·o H¹c cã lßng tù trong rÊt cao, øng xö trung thùc v« ngÇn vµ còng chøng tá ngßi bót nhµ v¨n Nam Cao s¾c l¹nh, tØnh t¸o v« cïng. ? Nguyªn nh©n vµ ý nghÜa c¸i chÕt cña l·o H¹c? - Lão Hạc không thể tìm con đờng nào khác để tiếp tục sống mà không ăn vào tiền của con, hoặc bán mảnh vờn. Lão đành chọn cái chết, đành tự chấp nhận sự giải thoát cho tơng lai của đứa con trai đợc đảm bảo với một tính cách nh tính cách của lão Hạc, cái chết ấy là tÊt yÕu. C¸ch chÕt mµ l·o H¹c chän còng lµ tÊt yÕu. - C¸i chÕt cña l·o H¹c cã ý nghÜa s©u s¾c: Mét mÆt, nã cµng gãp phÇn béc lé râ sè phËn vµ tÝnh c¸ch cña nhiÒu ngêi n«ng d©n nghÌo trong x· héi tríc C¸ch m¹ng Th¸ng 8: nghèo khổ, bế tắc cùng đờng, giàu lòng yêu thơng và lòng tự trọng. Mặt khác, cái chết của l·o H¹c cã ý nghÜa tè c¸o hiÖn thùc XHTD nöa phong kiÕn- c¸i x· héi n« lÖ, t¨m tèi, buéc những ngời nghèo, đa dẫn họ đến bớc đờng cùng. Họ chỉ có thể hoặc sa đoạ, tha hoá, hoặc gi÷ b¶n chÊt l¬ng thiÖn, trong s¹ch, t×m l¹i tù do b»ng c¸i chÕt cña chÝnh m×nh. C¸i chÕt cña l·o H¹c còng gãp phÇn lµm cho nh÷ng ngêi xung quanh hiÓu râ con ngêi cña l·o h¬n, quý träng vµ th¬ng tiÕc l·o h¬n. Kết thúc câu chuyện bằng cái chết của nhân vật chính, Nam Cao đã tôn trọng cái lôgíc của sự thật cuộc đời đồng thời làm tăng sức ám ảnh, hấp dẫn và khiến ngời đọc cảm động h¬n. ? Nãi tãm l¹i, qua t©m tr¹ng l·o H¹c sau khi b¸n cËu vµng vµ qua diÔn biÕn cña c¸i chÕt cña l·o, em nhËn thÊy l·o H¹c lµ mét ngêi ntn? - L·o H¹c lµ mét ngêi d©n nghÌo khæ, bÊt h¹nh. - L·o H¹c lµ mét l·o n«ng d©n chÊt ph¸c, hiÒn lµnh, nh©n hËu. - L·o H¹c lµ mét n«ng d©n sèng trong s¹ch, giµu lßng tù träng vµ rÊt mùc yªu con. GV: Đúng vậy! Lão Hạc là một ông lão nông dân không đợc học hành, không có chữ nghÜa, cµng kh«ng biÕt nhiÒu vÒ t×nh phô tö. Nhng c¸i chÕt d÷ déi cña l·o lµ b»ng chøng cảm động về cái tình phụ tử nguyên sơ, mộc mạc, nhng thăm thẳm, thiêng liêng biết chừng nµo. 2.Nh©n vËt «ng gi¸o- Ngêi kÓ chuyÖn ? So với cách kể của Ngô Tất Tố trong tiểu thuyết "Tắt đèn", cách kể chuyện của Nam Cao trong truyÖn ng¾n nµy cã g× kh¸c? Vai trß cña nh©n vËt «ng Gi¸o ntn? - Khác với Tắt đèn (kể chuyện ở ngôi thứ 3, tác giả giấu mặt), trong truyện ngắn Lão H¹c, Nam Cao chän c¸ch kÓ chuyÖn ë ng«i thø nhÊt. Nh©n vËt «ng Gi¸o (mét h×nh bãng gần gũi của chính Nam Cao) đứng hàng thứ hai sau nhân vật lão Hạc vừa nh ngời chứng kiến, vừa tham gia vào câu chuyện của nhân vật chính, vừa đóng vai trò dẫn dắt câu chuyện, vừa trực tiếp bày tỏ thái độ, tình cảm, bộc lộ tâm trạng của bản thân. Đó cũng là chç gÇn gòi vµ kh¸c c¸ch kÓ chuyÖn trong tiÓu thuyÕt – tù truyÖn "nh÷ng ngµy th¬ Êu" cña Nguyªn Hång. ? Thái độ của ông giáo đối với lão Hạc ntn? - Nhân vật ông giáo đợc xây dựng cũng rất thành công. Ông giáo, một trí thức nghèo sèng ë n«ng th«n, còng lµ mét ngêi giµu t×nh th¬ng, lßng tù träng. §ã chÝnh lµ chç gÇn gòi vµ lµm cho hai ngêi l¸ng giÒng nµy th©n thiÕt víi nhau. ¤ng gi¸o tá ra th«ng c¶m, th¬ng xãt cho hoµn c¶nh cña l·o H¹c – ngêi l¸ng giÒng giµ, tèt bông, t×m nhiÒu c¸ch an ñi, gióp đỡ lão Hạc..

(47) GV: Các em nghe cô đọc lại 2 đoạn văn sau: "Chao ôi! Đối vớn những ngời ở quanh ta…đáng buồn" và đọc đoạn: "Không! cuộc đời cha hẳn đã đáng buồn…..theo 1 nghĩa kh¸c" ? Tại sao ông giáo lại suy nghĩ nh vậy? Em có đồng ý với những suy nghĩ đó không? Vì sao? Những đoạn văn nh vậy có tác dụng gì đối với truyện ngắn này? - Nh÷ng ®o¹n v¨n nh thÕ t¹o cho nh©n vËt «ng gi¸o nãi riªng vµ mét sè nh©n vËt cña Nam Cao nói chung một chiều sâu tâm lý và thấm đợm triết lý nhân sinh thâm trầm và sâu s¾c. Nã t¹o cho truyÖn ng¾n tÝnh chÊt tr÷ t×nh, kÕt hîp víi m¹ch tù sù vÉn tu«n ch¶y mét c¸ch tù nhiªn. - Ông giáo rút ra triết lý về nỗi buồn trớc cuộc đời và con ngời. Ông giáo không chỉ tỏ ra rất hiểu vì sao mà vợ ông lại không chịu giúp đỡ lão Hạc. Nhng mặt khác lại tỏ ra thông c¶m víi nçi khæ t©m cña thÞ. T¸c gi¶ chØ buån mµ kh«ng giËn vµ cßn tù nh¾c nhë m×nh phải cố tìm hiểu họ, đồng cảm với họ. Mặt khác, ông giáo buồn vì lòng tự ái của lão Hạc, của mình đều rất cao nên hai ngời cứ xa nhau dần. - Nhng khi biÕt l·o H¹c xin b¶ chã cña Binh T, nghe c©u nãi ®Çy vÎ mØa mai cña y th× ông giáo càng buồn hơn. Vì ông đã thất vọng trớc sự thay đổi cách sống không chịu đựng đợc đói ăn vụng, túng làm càn của một ngời trong sạch đầy tự trọng đến nh lão Hạc. Ông giáo buồn vì nh thế là bản năng đã chiến thắng nhân tính mất rồi. - Nhng sau c¸i chÕt bÊt ngê vµ d÷ déi cña l·o H¹c th× t©m tÝnh cña «ng gi¸o l¹i biÕn chuyển, có thêm những nét khác. Trớc hết là cuộc đời không thật đáng buồn vì có những c¸i chÕt ®Çy hy sinh vµ bi phÉn nh c¸i chÕt cña l·o H¹c. Nh©n tÝnh vÉn chiÕn th¾ng, lßng tù trọng vẫn giữ chân con ngời trớc bờ vực của sự tha hoá. Cha hẳn đáng buồn vì danh dự và t c¸ch cña l·o H¹c, cïng víi c¸i chÕt vµ sau c¸i chÕt cña m×nh, trong con m¾t cña mäi ngêi nhÊt lµ cña t¸c gi¶, vÉn gi÷ trän niÒm tin yªu vµ c¶m phôc. - Nhng lại đáng buồn theo một nghĩa khác là ở chỗ, những ngời tốt nh lão Hạc, tự trọng nh thế đáng thơng, đáng thông cảm nh thế cuối cùng vẫn hoàn toàn bế tắc, hoàn toàn vô vọng vẫn tìm đến cái chết nh là cứu cánh duy nhất, nh là sự giải thoát tự nguyện và bất đắc dĩ. Mà càng đáng buồn hơn vì có phải ai cũng hiểu đợc nguyên nhân cái chết rõ ràng nh Binh T, ông giáo dẫn đến tâm trạng suy nghĩ của ông giáo chứa chan một tình thơng và lßng nh©n ¸i s©u s¾c chØ cßn chót niÒm an ñi víi vong linh ngêi võa khuÊt lµ «ng gi¸o sÏ cè hết sức để giữ trọn lời hứa giữ trọn vẹn mảnh vờn để có dịp gặp lại sẽ trao tận tay anh con trai cña l·o H¹c. GV: Qua câu truyện về lão Hạc, nhà văn Nam Cao thể hiện lòng yêu thơng, thái độ trân trọng đối với những con ngời bất hạnh mà biết sống cao thợng * Nghệ thuật đặc sắc của tác phẩm "Lão Hạc" ? VÒ nghÖ thuËt x©y dùng nh©n vËt cña Nam Cao? Nghệ thuật xây dựng nhân vật thật tài tình: Nhà văn đã đặt nhân vật vào trong những tình huống bất ngờ để nhân vật bộc lộ ra những nét phẩm chất đáng quý của mình (đặt lão Hạc vào tình huống: phải bán "cậu vàng"). Tả sự vật vã đau đớn dữ dội của lão Hạc trớc lúc chÕt. Ngßi bót ph©n tÝch t©m lý nh©n vËt cã chiÒu s©u ? Ng«n ng÷ nh©n vËt vµ ng«n ng÷ trÇn thuËt? - Ngôn ngữ nhân vật và ngôn ngữ trần thuât (ngôn ngữ tác giả) thật sinh động, ấn tợng giàu tính tạo hình và sự gợi cảm ngôn ngữ giản dị, tự nhiên mà đậm đà đã khiến cho truyện ngắn "Lão Hạc" có một sức hẫp dẫn lớn cho ngời đọc tạo lên những xúc động lớn lao. ? NghÖ thuËt kÓ chuyÖn? - Diễn biến câu chuyện đợc kể bằng ngôi thứ nhất nhân vật "tôi" khiến cho câu truyện trở nên gần gũi, chân thực. Tác giả nh kéo ngời đọc cùng nhập cuộc cùng sống và chứng kiÕn c¸c sù kiÖn nh nh©n vËt. MÆt kh¸c, sù nhËp vai cña t¸c gi¶ còng lµm cho c©u chuyÖn đợc dẫn dắt một cách tự nhiên. Không gian và thời gian kể và tả hiện tại và quá khứ có thể biến chuyển linh hoạt. Chọn cách kể này tác giả đã kết hợp đợc một cách nhuần nhuyễn gi÷u c¶m høng vµ hiÖn thùc víi c¶m høng tr÷ t×nh t¹o nªn søc hÊp dÉn cho t¸c phÈm..

(48) IV. Tæng kÕt vµ ghi nhí 1. VÒ néi dung ? TruyÖn ng¾n gióp em hiÓu g× vÒ l·o H¹c? - Qua t©m tr¹ng: ®au xãt, hèi hËn, xãt xa th¬ng tiÕc khi ph¶i b¸n cËu vµng, t©m tr¹ng chua chát, ngậm ngùi, buồn tủi bất lực trớc cuộc sống khốn cùng bất hạnh của mình đến viÖc chän c¸i chÕt b»ng b¶ chã. Mét c¸i chÕt cña sù tù trõng ph¹t m×nh – mét c¸i chÕt vËt vã đau đớn vô cùng. Ngời đọc nhận thấy: Lão Hạc là một ông lão nghèo khổ, bất hạnh, một nông dân nhân hậu trung thực, tự trọng rất mực yêu thơng con, hy sinh cuộc đời mình v× h¹nh phóc cña con. ? Qua ®o¹n trÝch "Tøc níc vì bê" vµ qua truyÖn ng¾n "L·o H¹c" em hiÓu thÕ nµo vÒ cuộc đời và tính cách của ngời nông dân trong xã hội cũ? - Có thể nói chị Dậu và lão Hạc là những điển hình về cuộc đời và số phận của những ngêi n«ng d©n trong x· héi cò. Hä lµ nh÷ng ngêi nghÌo khæ bÞ ®Çy vµo nh÷ng hoµn c¶nh bần cùng bi đát, ức hiếp, đè nén đàn áp một cách trực tiếp hoặc gián tiếp bởi bàn tay của giai cấp thống trị bấy giờ. Hoàn cảnh của họ thê thảm đến mức họ phải bán con, bán chó, thậm chí còn phải tự kết liễu cuộc đời mình vì quá túng bấn cùng cực. Nhng dù cho hoàn cảnh có bi đát đến đâu thì họ vẫn giữ đợc những phẩm chất cao đẹp của những ngời nông d©n l¬ng thiÖn, hiÒn lµnh, giµu yªu th¬ng, giµu lßng tù träng vµ lu«n tiÒm tµng trong m×nh sự phản kháng mãnh mẽ đối với những thế lực đàn áp … Có thể nói đây là những điển hình đẹp về những ngời nông dân trớc Cách mạng Tháng 8 /1945. 2. VÒ nghÖ thuËt Nh trang bªn * Ghi nhí: SGK trang 48 ? Mời một em đọc to, rõ ghi nhớ trên? II. LuyÖn tËp §Ò bµi: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ nh©n vËt l·o H¹c trong truyÖn ng¾n cïng tªn cña Nam Cao? D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi §. Híng dÉn vÒ nhµ - Lµm 14 c©u tr¾c nghiÖm trang 46 s¸ch "§Ó häc tèt ng÷ v¨n 8" – tËp 1 – tñ s¸ch §µ N½ng. - Làm đề văn trên vào vở "Luyện văn" để cô kiểm tra. - So¹n bµi, t×m hiÓu bµi tõ tîng h×nh tîng thanh - Tr×nh bµy c¶m nhËn 2 ®o¹n ph©n tÝch diÔn biÕn t©m tr¹ng l·o H¹c vµ ph©n tÝch nh©n vËt l·o H¹c. E / §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. --------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n: 01/09/1008 GA ; §/c .TiÕt 15.

(49) TiÕng ViÖt. Tõ tîng h×nh, tõ tîng thanh. A. Mục đích cần đạt: Giúp học sinh: - Hiểu đợc thế nào là từ tợng hình, tợng thanh - Có ý thức sử dụng chúng để tăng thêm tính hình tợng, tính biểu cảm trong giao tiếp B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Thế nào là đoạn văn? Từ ngữ chủ đề là gì? Câu chủ đề (trong đoạn văn) là gì? ? Nªu c¸c c¸ch tr×nh bµy néi dung trong ®o¹n v¨n? Yªu cÇu tr¶ lêi: * Đoạn văn là: đơn vị trực tiếp tạo lên văn bản, bắt đầu từ chữ viết hoa lùi đầu dòng, kết thúc bằng dấu chấm xuống dòng và thờng biểu đạt một ý tơng đối hoàn chỉnh. Đoạn văn thêng do nhiÒu c©u t¹o thµnh. * Đoạn văn thờng có từ ngữ chủ đề và câu chủ đề. Từ ngữ chủ đề là các từ ngữ đợc dùng là đề mục hoặc các từ ngữ đợc lặp lại nhiều lần (thờng là chỉ từ, đại từ, các từ đồng nghĩa) nhằm duy trì đối tợng đợc biểu đạt. Câu chủ đề mang nội dung khái quát, lời lẽ ngắn gọn, thờng đủ 2 thành phần chính và đứng đầu hoặc cuối đoạn văn. * C¸c c¸ch tr×nh bµy néi dung trong ®o¹n v¨n lµ: a) Cách diễn dịch: là cách trình bày nội dung đi từ ý chung đến các ý chi tiết, cụ thể (câu chủ đề đứng đầu đoạn văn, các câu khác đứng sau bổ sung ý nghĩa chi tiết cụ thể cho câu chủ đề) VD: (1) TrÇn §¨ng Khoa rÊt biÕt yªu th¬ng.(2)Em th¬ng b¸c ®Èy xe bß "må h«i ít lng, c¨ng sîi d©y thõng" chë v«i c¸t vÒ x©y trêng häc vµ mêi b¸c vÒ nhµ m×nh… (3)Em th ¬ng thầy giáo một hôm trời ma đờng trơn bị ngã, cho nên dân làng bèn đắp lại đờng (Theo Xu©n DiÖu) b) Cách quy nạp: Là cách trình bày nội dung đi từ các ý chi tiết, cụ thể đến ý chung, khái quát (câu chủ đề đứng cuối đoạn văn) VD: (1)C¸c tÕ bµo cña l¸ c©y chøa nhiÒu l¹p lôc. (2)Trong c¸c l¹p lôc nµy cã chøa mét chÊt gäi lµ diÖp lôc, tøc lµ chÊt xanh cña l¸. (3)Së dÜ chÊt diÖp lôc cã mµu xanh lôc v× nã hút các tia sáng có màu khác, nhất là màu đỏ và màu lam, nhng không thu nhận màu xanh lục mà lại phản chiếu màu này và do đó mắt ta mới nhìn thấy màu xanh lục. (4)Nh vậy, lá c©y cã mµu xanh lµ do chÊt diÖp lôc chøa trong thµnh phÇn tÕ bµo. c) Cách song hành: là cách trình bày các ý ngang nhau, bình đẳng nhau (không có câu chủ đề) không có hiện tợng ý này bao quát ý kia. VD: (1)Ma đã ngớt. (2)Trời rạng dần. (3)Mấy con chim chào mào từ hốc cây nào đó bay ra hót râm ran. (4)Ma tạnh, phía đông một mảng trời trong vắt. (5)Mặt trời ló ra, chói läi trªn nh÷ng vßm l¸ bëi lÊp l¸nh. (T« Hoµi). Bµi míi I. §Æc ®iÓm, c«ng dông cña tõ tîng h×nh, tîng thanh (15') 1. §Æc ®iÓm ? §äc c¸c vÝ dô sau:.

(50) Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nớc mắt chảy ra. C¸i ®Çu l·o nghÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh con nÝt. L·o hu hu khãc. - Nµy! «ng gi¸o ¹! C¸i gièng nã còng kh«n! Nã cø lµm in nh nã tr¸ch t«i, nã kªu ö, nh×n t«i nh muèn b¶o t«i r»ng: "A! l·o giµ tÖ l¾m! T«i ¨n ë víi l·o nh thÕ mµ l·o xö víi t«i nh thÕ nµy µ?" - Tôi ở nhà Binh T về đợc một lúc lâu thì thấy những tiếng nhốn nháo ở bên nhà lão Hạc. Tôi mải mốt chạy sang. Mấy ngời hàng xóm đến trớc tôi đang xôn xao ở trong nhà, t«i xång xéc ch¹y vµo. L·o H¹c ®ang vËt v· ë trªn giêng, ®Çu tãc rò rîi, quÇn ¸o xéc xÖch, hai m¾t long sßng säc. ? Cho biÕt trong c¸c tõ g¹ch ch©n trªn, nh÷ng tõ nµo gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i cña sù vËt; nh÷ng tõ nµo m« pháng ©m thanh cña tù nhiªn, cña con ngêi? * Nh÷ng tõ gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i cña sù vËt lµ: mèm mÐm, xång xéc, vËt v·, rò rîi, xéc xÖch, long sßng säc. * Nh÷ng tõ m« pháng ©m thanh cña tù nhiªn, cña con ngêi lµ: hu hu, ö. ? Nh÷ng gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i hoÆc m« pháng ©m thanh nh trªn cã t¸c dông g× trong v¨n miªu t¶ vµ tù sù? - Gợi đợc hình ảnh, âm thanh cụ thể, sinh động, có giá trị biểu cảm cao, thờng đợc dïng trong v¨n miªu t¶ vµ tù sù. * Bµi tËp nhanh: ? T×m nh÷ng tõ ng÷ tîng h×nh, tîng thanh trong ®o¹n v¨n sau: "Anh DËu uèn vai ng¸p dµi mét tiÕng. UÓ o¶i chèng tay xuèng ph¶n, anh võa rªn võa ngỏng đầu lên. Run rẩy cất bát cháo, anh mới kề vào đến miệng, cai lệ và ngời nhà lý trởng đã sầm sập tiến vào với những roi song, tay thớc và dây thừng." (Tøc níc vì bê – Ng« TÊt Tè) GV: Nh vËy, nh÷ng tõ gîi t¶ h×nh ¶nh, d¸ng vÎ, tr¹ng th¸i cña sù vËt; m« pháng ©m thanh cña tù nhiªn, cña con ngêi th× gäi lµ tõ tîng h×nh, tîng thanh… §ã còng lµ néi dung phÇn ghi nhí SGK trnag 49. ? §äc to râ phÇn ghi nhí sgk trang 49? * Ghi nhí: SGK trang 49? II. LuyÖn tËp (20') 1. Bµi tËp 1 ? Đọc và nêu yêu cầu đề bài? Yªu cÇu: T×m tõ tîng h×nh, tîng thanh tõ c¸c c©u sau: - Thằng Dần vục đầu vừa thổi, vừa húp soàn soạt. Chị Dậu rón rén bng một bát lớn đến chç chång n»m…. * §¸p ¸n: Tõ tîng h×nh, tîng thanh lµ: soµn so¹t, rãn rÐn, bÞch, bèp, lÎo khoÎo, cháng quÌo. 2. Bµi tËp 2 ? T×m Ýt nhÊt 5 tõ tîng h×nh gîi t¶ d¸ng ®i cña ngêi? - MÉu: ®i lß cß, khËt khìng, ngÊt ngëng, lom khom, dß dÉm, liªu xiªu,… 3. Bµi tËp 3 Ph©n biÖt ý nghÜa cña c¸c tõ tîng thanh t¶ tiÕng cêi: cêi ha h¶, cêi h× h×, cêi h« hè, cêi h¬ hí. * §¸p ¸n: - Cời ha hả: cời to, sáng khoái, đắc ý..

(51) - Cêi h× h×: võa ph¶i, thÝch thó, hån nhiªn, hiÒn lµnh. - Cêi h« hè: cêi to, v« ý, th«. - Cêi h¬ hí: to, h¬i v« duyªn. 4. Bµi tËp 4 §Æt c©u víi c¸c tõ tîng h×nh, tîng thanh sau ®©y: l¾c r¾c, l· ch·, lÊm tÊm, khóc khuûu, lËp loÌ, tÝch t¾c, lép bép, l¹ch b¹ch, åm åm, µo µo. * §¸p ¸n: - Giã thæi µo µo, nhng vÉn nghe râ nh÷ng tiÕng cµnh kh« gÉy l¾c r¾c. - C« bÐ khãc, níc m¾t r¬i l· ch·. - Trên cành đào đã lấm tấm những nụ hoa. - Đêm tối, trên con đờng khúc khuỷu tấp thoáng những đốm sáng đom đóm lập loè. - Chiếc đồng hồ báo thức trên bàn kiên nhẫn kêo tích tắc suốt đêm. - Ma r¬i lép bép trªn nh÷ng tµu l¸ chuèi. - §µn vÞt ®ang l¹ch b¹ch vÒ chuång. - Ngời đàn ông cất tiếng ồm ồm. 5. Bµi tËp 5 Su tÇm mét bµi th¬ cã sö dông c¸c tõ tîng h×nh, tîng thanh mµ em cho lµ hay: Bµi th¬ §éng H¬ng TÝch Bày đặt kìa ai khéo khéo phòm Nøt ra mét lç hám hßm hom Ngêi quen câi phËt chen ch©n xäc KÎ l¹ bÇu Tiªn mái m¾t dßm Gät níc h÷u t×nh r¬i th¸nh thãt Con thuyÒn v« tr¹o cói lom khom L©m truyÒn quyÕn c¶ phån hoa l¹i Rõ khéo trời già đến dở dom. (Hå Xu©n H¬ng) - Bµi 1: Cho 4 em lªn b¶ng lµm bµi, c¸c em kh¸c lµm vµo vë nh¸p - Bµi 2: Tæ chøc trß ch¬i: 2 nhãm, mçi nhãm 5 häc sinh lªn x¾p hµng, mçi nhãm tõng em viÕt 1 tõ lªn b¶ng, nhãm nµo xong tríc th× th¾ng. - Bài 3: Cho học sinh cả lớp làm vào giấy nháp, giáo viên gọi một số em đứng tại chỗ tr×nh bµy. - Bài 4: Gọi 2 học sinh khá lên bảng đặt câu (chia đôi số từ đó) - Bµi 5: Häc sinh tuú chän bµi th¬ mµ m×nh thuéc. GV: NhËn xÐt, cho ®iÓm 1 sè em lµm bµi tèt. D. Cñng cè (3') Gi¸o viªn hÖ thèng bµi §. Híng dÉn (2') - Thuéc bµi häc - Cñng cè 5 bµi tËp vµo vë - T×m hiÓu bµi: Liªn kÕt c¸c ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n..

(52) E / §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. .................................................................................................................................................. Ngµy so¹n 05/09/2008 TiÕt 16. GA : §/c TËp lµm v¨n. Liªn kÕt c¸c ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n A. Mục tiêu cần đạt - Hiểu cách sử dụng các phơng tiện để liên kết các đoạn văn, khiến chúng liền ý, liền m¹ch. - Viết đợc các đoạn văn liên kết mạch lạc, chặt chẽ. B. ChuÈn bÞ Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Thế nào là đoạn văn? Từ ngữ chủ đề và câu chủ đề của đoạn văn? Các cách tr×nh bµy néi dung trong ®o¹n v¨n? Cho vÝ dô?. Bµi míi I. T¸c dông cña viÖc liªn kÕt c¸c ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n ? Hai ®o¹n v¨n sau ®©y cã mèi quan hÖ g× kh«ng? T¹i sao? Trớc sân trờng làng Mỹ Lý dày đặc cả ngời. Ngời nào áo quần cũng sạch sẽ, gơng mặt ai còng vui t¬i vµ s¸ng sña. Lóc ®i ngang qua lµng Hµ An bÉy chim quyªn víi th»ng Minh, t«i cã ghÐ l¹i trêng mét lần. Lần ấy trờng đối với tôi là một nơi xa lạ. Tôi đi chung quanh các lớp để nhìn qua cửa kính mấy bản đồ treo trên tờng. Tôi không có cảm tởng nào khác là nhà trờng cao ráo và s¹ch sÏ h¬n c¸c nhµ trong lµng. ? Cho biÕt néi dung chÝnh cña ®o¹n 1? ®o¹n 2? - §o¹n 1: t¶ c¶nh s©n trêng Mü Lý trong ngµy tùu trêng - §o¹n 2: Nªu c¶m gi¸c cña nh©n vËt t«i mét lÇn ghÐ qua th¨m trêng tríc ®©y. -> Hai ®o¹n v¨n nµy tuy cïng viÕt vÒ mét ng«i trêng nhng díi viÖc t¶ c¶nh hiÖn t¹i víi c¶m gi¸c vÒ ng«i trêng Êy kh«ng cã sù g¾n bã víi nhau. Theo l«gÝc th«ng thêng th× c¶m giác đó phải là cảm giác ở thời điểm hiện tại khi chứng kiến ngày tựu trờng. Bởi vậy, ngời đọc sẽ thấy hụt hẫng khi đọc đoạn văn sau. ? §äc 2 ®o¹n v¨n sau cña Thanh TÞnh vµ tr¶ lêi c©u hái: "Trớc sân trờng làng Mỹ Lý dày đặc … sáng sủa. Trớc đó mấy hôm, lúc đi ngang qua làng… " ? Cụm từ "trớc đó mấy hôm" bổ sung ý nghĩa gì cho đoạn văn 2? với cụm từ trên, hai đoạn văn đã liên hệ với nhau ntn?.

(53) - Việc thêm cụm từ "Trớc đó mấy hôm" bổ xung ý nghĩa cho đoạn văn tiếp theo. Nó tạo cho ngời đọc sự liên tởng đến nội dung của đoạn văn trớc. Chính sự liên tởng này tạo lên sự gắn bó chặt chẽ giữa 2 đoạn văn với nhau làm cho ý của chúng đợc liền ý, liền m¹ch. GV: Các từ ngữ "Trớc đó mấy hôm" là phơng tiện liên kết hai đoạn văn đó với nhau. ? Cho biÕt t¸c dông cña viÖc liªn kÕt ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n? - Liên kết các đoạn văn trong văn bản nhằm mục đích làm cho ý của các đoạn văn vừa ph©n biÖt nhau, võa liÒn m¹ch víi nhau mét c¸ch hîp lý, t¹o tÝnh chØnh thÓ cho v¨n b¶n. (Học sinh đọc) II. C¸ch liªn kÕt c¸c ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n. 1. Dùng từ ngữ để liên kết các đoạn văn * VÝ dô a: Cã 2 ®o¹n v¨n: Bắt đầu là tìm hiểu. Tìm hiểu phải đặt bài văn vào hoàn cảnh lịch sử của nó. Thế là cần đến khoa học lịch sử, lịch sử dân tộc, có khi cả lịch sử thế giới. Sau khâu tìm hiểu là khâu cảm thụ. Hiểu đúng bài văn đã tốt. Hiểu đúng cũng bắt đầu thấy nó hay nhng cha đủ. ? Hai ®o¹n v¨n trªn liÖt kª 2 kh©u cña qu¸ tr×nh lÜnh héi vµ c¶m thô t¸c phÈm v¨n häc. §ã lµ nh÷ng kh©u nµo? - §ã lµ hai kh©u t×m hiÓu vµ c¶m thô. ? T×m tõ ng÷ liªn kÕt hai ®o¹n v¨n trªn? - Tõ ng÷ liªn kÕt hai ®o¹n v¨n trªn lµ: "Sau kh©u t×m hiÓu" GV: §ã lµ quan hÖ liÖt kª. §Ó liªn kÕt c¸c ®o¹n v¨n cã quan hÖ liÖt kª, ta thêng dïng c¸c tõ ng÷ liÖt kª. ? H·y kÓ tiÕp c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt cã quan hÖ liÖt kª? GV: §Ó chuyÓn ®o¹n cã quan hÖ liÖt kª, ta thêng dïng c¸c tõ ng÷ cã t¸c dông liÖt kª. §ã lµ c¸c tõ: Tríc hÕt, ®Çu tiªn, cuèi cïng, sau n÷a, mét mÆt, mÆt kh¸c, mét lµ, hai lµ, thªm vào đó, ngoài ra, trở lên, sau hết…. * VÝ dô b: §äc hai ®o¹n v¨n sau: Trớc đó mấy hôm, lúc đi ngang qua làng Hà An bẫy chim quyên với thằng Minh, tôi có ghé lại trờng một lần. Lần ấy trờng đối với tôi là một nơi xa lạ. Tôi đi chung quanh các lớp để nhìn qua cửa kính mấy bản đồ treo trên tờng. Tôi không có cảm tởng nào khác là nhà trờng cao ráo và sạch sẽ hơn các nhà trong làng. Nhng lÇn nµy l¹i kh¸c, tríc m¾t t«i trêng Mü Lý tr«ng võa xinh x¾n, võa oai nghiªm nh cái đình làng hoà ấp. Sân nó rộng, mình nó cao hơn trong những buổi tra hè đầy vắng lÆng. Lßng t«i ®©m ra lo sî vÈn v¬. ? T×m quan hÖ ý nghÜa gi÷a 2 ®o¹n v¨n trªn? T×m tõ ng÷ liªn kÕt gi÷a chóng? - Hai ®o¹n v¨n trªn cã quan hÖ ý nghÜa chÆt chÏ víi nhau, nhê cã sö dông ph¬ng tiÖn liªn kÕt. §o¹n 1 nãi vÒ c¶m gi¸c nh©n vËt t«i tríc ®©y vÒ ng«i trêng Mü Lý. §o¹n 2 nãi vÒ c¶m gi¸c cña nh©n vËt t«i ë hiÖn t¹i còng vÒ ng«i trêng nµy. - Tõ ng÷ liªn kÕt hai ®o¹n v¨n trªn lµ tõ "Nhng". GV: Để liên kết hai đoạn văn có ý nghĩa đối lập, ta thờng dùng từ ngữ biểu thị ý nghĩa đối lập. ? Hãy tìm thêm các phơng tiện liên kết đoạn có ý nghĩa đối lập? - Để liên kết hai đoạn văn có ý nghĩa đối lập, tơng phản nhau, ta thờng dùng các từ ngữ biểu thị ý tơng phản đối lập. Đó là những từ: nhng, trái lại, ngợc lại, thế mà, tuy vậy, tuy nhiªn, song, vËy mµ, nhng mµ,… * Ví dụ c: đọc lại hai đoạn văn:.

(54) Trớc sân trờng làng Mĩ Lí dày đặc cả ngời. Ngời nào áo quần cũng sạch sẽ, gơng mặt vui t¬i s¸ng sña. Trớc đó mấy hôm, lúc đi ngang qua… sạch sẽ hơn các nhà trong làng. ? "Đó" thuộc từ loại nào? " Trớc đó" là khi nào? - Từ "đó" thuộc từ loại đại từ dùng để thay thế ( 1 số từ cùng từ loại với từ "Đó" là: đó, nµy, kia, Êy, nä) - "Trớc đó": trong đoạn văn này có nghĩa là trớc ngày khai trờng đầu tiên của nhân vật "t«i". * VÝ dô d: Bấy giờ, khi Bác viết gì cũng đa cho một số đồng chí xem lại, chỗ nào khó hiểu thì các đồng chí bảo cho mình sửa chữa . Nãi tãm lai, viÕt còng nh mäi viÖc kh¸c, ph¶i cã chÝ, chí cã dèt, nhê tù phª b×nh vµ phª b×nh lµ tiÕn bé. ? Phân tích mối quan hệ giữa hai đoạn văn trên? Tìm từ ngữ liên kết hai đoạn văn đó? - Hai ®o¹n v¨n trªn cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau. §o¹n 1 nãi vÒ B¸c viÕt g× còng đa cho 1 số đồng chí xem lại để góp ý sửa chữa. Đoạn văn 2 khái quát ý nghĩa của đoạn trớc đó và đoạn 1, rút ra nhận định: Viết cũng nh là mọi việc khác, cần có chí, chớ có dốt, cần có sự phê bình và tự phê bình để tiến bộ. - Tõ ng÷ liªn kÕt 2 ®o¹n v¨n trªn lµ " Nãi tãm l¹i". GV: §Ó liªn kÕt ®o¹n cã ý nghÜa cô thÓ víi ®o¹n cã ý nghÜa tæng kÕt, kh¸i qu¸t, ta th êng dïng c¸c tõ ng÷ cã ý nghÜa tæng kÕt, kh¸i qu¸t sù viÖc. ? H·y kÓ tiÕp c¸c tõ ng÷ cã ý nghÜa tæng kÕt, kh¸i qu¸t ? - Nãi tãm l¹i, tãm l¹i, nh×n chung, suy cho cïng, xÐt cho cïng, tæng kÕt l¹i, kh¸i qu¸t l¹i, nãi mét c¸ch tæng qu¸t th×, nãi cho cïng, cã thÓ nãi…. GV: Nh vậy, chúng ta có thể dùng từ ngữ để liên kết đoạn văn: + Dïng tõ ng÷ cã t¸c dông liÖt kª: tríc hÕt, ®Çu tiªn, cuèi cïng, sau n÷a, mét mÆt, mÆt khác, một là, hai là, thêm vào đó, ngoài ra, trở lên, sau hết … + Dùng từ biểu thị ý nghĩa đối lập, tơng phản: Nhng trái lại, ngợc lại, thế mà, tuy vậy, tuy nhiªn, song, vËy mµ, nhng mµ … + Dïng c¸c tõ cã ý nghÜa tæng kÕt, kh¸i qu¸t sù viÖc: Nãi tãm l¹i, kh¸i qu¸t l¹i, nãi mét c¸ch tæng qu¸t th×, nãi cho cïng, cã thÓ nãi … ? 1 em (đọc lại) nhắc lại phần khái quát đó? (Häc sinh ghi vµo vë) 2. Dùng câu nối để liên kết các đoạn văn: * VÝ dô: Cã 2 ®o¹n v¨n nh sau: U l¹i nãi tiÕp: - Chăn cho giỏi, rồi hôm nào phiên chợ U mua giấy về bố đóng sách cho mà đi học bên anh ThËn. ái dà, lại còn chuyện đi học nữa cơ đấy! Học thích hơn hay đi chăn nghé thích hơn nhỉ? Thôi, cái gì làm một cái thôi. Thế thằng Các nó vừa chăn Trâu vừa đi học đấy thì sao. (Bïi HiÓn – Ngµy c«ng ®Çu tiªn … Cu TÝ) ? Tìm câu liên kết giữa 2 đoạn văn trên? Tại sao câu đó lại có tác dụng liên kết hai ®o¹n v¨n? - Câu liên kết hai đoạn văn trên là câu: "ái dà, lại còn chuyện đi học nữa cơ đấy!" - Câu văn trên có tác dụng liên kết vì nó nhắc đến nội dung của đoạn văn trên và bao hµm ý nghÜa giíi thiÖu néi dung cña ®o¹n v¨n ®ang chuÈn bÞ triÓn khai hay nãi c¸ch kh¸c.

(55) là: Câu nối đó nối tiếp và phát triển ý ở cụm từ "bố đóng sách cho mà đi học" trong đoạn v¨n trªn. GV: Nh vậy, ta có thể dùng câu nối để liên kết đoạn văn với đoạn văn. ? Đó cũng là nội dung phần ghi nhớ SGK trang 53. Mới 1 em đọc to, rõ ràng phần ghi nhớ đó? (Học sinh đọc) * Ghi nhí: SGK trang 53 - Khi chuyÓn tõ ®o¹n v¨n nµy sang ®o¹n v¨n kh¸c, cÇn sö dông c¸c ph¬ng tiÖn liªn kÕt để thể hiện quan hệ ý nghĩa của chúng. - Có thể sử dụng các phơng tiện liên kết chủ yếu sau đây để thể hiện quan hệ giữa các ®o¹n v¨n: + Dùng từ ngữ có tác dụng liên kết: Quan hệ từ, đại từ, chỉ từ, các cụm từ thể hiện ý, liệt kê, so sánh, đối lập, tổng kết, khái quát…. + Dïng c©u nèi III. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1: ? §äc vµ nªu yªu cÇu? - Yªu cÇu: T×m c¸c tõ ng÷ cã t¸c dông liªn kÕt ®o¹n v¨n trong c¸c ®o¹n trÝch sau vµ cho biết chúng chỉ mối quan hệ ý nghĩa gì? (ý nghĩa liệt kê? ý nghĩa đối lập, t ơng phản? ý nghÜa tæng kÕt, kh¸i qu¸t?) ? Lêi gi¶i? a. Tõ ng÷ liªn kÕt lµ: "Nãi nh vËy" (chØ ý nghÜa tæng kÕt, kh¸i qu¸t) b. "Thế mà" (Chỉ ý nghĩa đối lập, tơng phản) c. "Cũng" (Chỉ ý nghĩa liệt kê); "Tuy nhiên" (Chỉ ý nghĩa đối lập) 2. Bµi tËp 2 a. "Từ đó" b. "Nãi tãm l¹i" c. "Song" d. "Đi bộ đội hay đi học?" 3. Bµi tËp 3 Yªu cÇu: H·y viÕt mét sè ®o¹n v¨n ng¾n chøng minh ý kiÕn cña Vò Ngäc Phan: "C¸i đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo". Sau đó, phân tích các phơng tiện liên kết đoạn văn mà em sử dụng? ? Phân tích đề bài? * Yªu cÇu: - Về hình thức: Viết một số đoạn văn: 2 hoặc 3 hoặc 4 đoạn văn ngắn (theo đúng nghĩa ®o¹n v¨n) - VÒ néi dung: + Chøng minh ý kiÕn: "C¸i ®o¹n chÞ DËu ….tuyÖt khÐo" + Có dùng các phơng tiện liên kết các đoạn văn đó nh dùng từ ngữ (Liệt kê, đối lập tơng phản, tổng kết khái quát) và dùng câu nối. ? Mét em häc sinh giái lªn b¶ng viÕt? C¸c em kh¸c lµm trong vë nh¸p? ? NhËn xÐt bµi lµm cña b¹n? (ChØ nªn viÕt 3 ®o¹n v¨n ng¾n).

(56) GV: NhËn xÐt, söa ch÷a, cho ®iÓm D. Cñng cè bµi Gi¸o viªn hÖ thèng bµi d¹y. §. Híng dÉn vÒ nhµ: - Thuéc lßng bµi häc vµ ghi nhí sgk - Làm 14 bài tập trắc nghiệm sách để học tốt trang 46, 47. ------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n 06 / 09 / 2008 TiÕt 17. GA : §/c. TiÕng ViÖt Từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội. A.Mục tiêu cần đạt Giúp học sinh: - Hiểu rõ thế nào là từ ngữ địa phơng, thế nào là biệt ngữ xã hội. - Biết sử dụng từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội đúng lúc, đúng chỗ. Tránh lạm dụng nã g©y khã kh¨n trong giao tiÕp. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? ThÕ nµo lµ tõ tîng h×nh, tîng thanh? T¸c dông?. Bµi míi I. Từ ngữ địa phuơng * VÝ dô: "S¸ng ra bê suèi, tèi vµo hang Ch¸o bÑ m¨ng tre vÉn s½n sµng" (Tøc c¶nh P¾c Bã – Hå ChÝ Minh) "Khi con tu hó gäi bÇy Lúa chiêm đơng chín, trái cây ngọt dần Vên r©m dËy tiÕng ve ng©n Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào" (Khi con tu hó – Tè H÷u) ? "Bắp" và "bẹ" ở đây đều có nghĩa là "ngô". Trong 3 từ đó, từ nào là từ địa phơng? Từ nào đợc sử dụng phổ biến trong toàn dân? - Bắp, bẹ là từ địa phơng - Ng« lµ tõ ng÷ toµn d©n. GV: Thế nào là từ ngữ toàn dân? Đó là lớp từ ngữ văn hoá, chuẩn mực, đợc sử dụng réng r·i (trong c¸c t¸c phÈm v¨n häc, trong giÊy tê hµnh chÝnh….) trong c¶ níc. ? Tìm thêm một số ví dụ về từ ngữ địa phơng? Hoặc đọc câu thơ, đoạn thơ có dùng từ địa phơng? "Đứng bên ni đồng ngó bên tê đồng mênh mông bát ngát.

(57) Đứng bên tê đồng ngó bên ni đồng bát ngát mênh mông" (Ca dao) Hay: "Ai vÒ th¨m mÑ quª ta Chiều nay có đứa em xa nhớ Bầm BÇm ¬i cã rÐt kh«ng BÇm Heo heo giã nói, l©m th©m ma phïn" (Tè H÷u) ? Gi¶i thÝch? Ni: nµy Tª: kia BÇm: mÑ ? Các em nhận xét cho biết: Các từ địa phơng: bẹ, bắp, ni, tê, bầm có đợc sử dụng rộng r·i kh«ng? - Các từ ngữ đó chỉ sử dụng ở một (hoặc một số) địa phơng nhất định. ? Vậy thế nào là từ ngữ địa phơng? - Khác với từ ngữ toàn dân, từ ngữ địa phơng là từ ngữ chỉ sử dụng ở một (hoặc một số địa phơng) nhất định. GV: §ã lµ néi dung phÇn ghi nhã 1 sgk trang 56 ? Mời 1 em đọc phần ghi nhớ đó? * Ghi nhí: SGK trang 56 (häc sinh ghi vµo vë) II. BiÖt ng÷ x· héi * VÝ dô: a. Nhng đời nào tình thơng yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến… mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá th, nhắn ngời thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà. Tôi cũng cời đáp lại cô tôi: - Kh«ng! Ch¸u kh«g muèn vµo. Cuèi n¨m thÓ nµo mî ch¸u còng vÒ. (Nh÷ng ngµy th¬ Êu – Nguyªn Hång) ? T¹i sao trong ®o¹n v¨n nµy cã chç t¸c gi¶ dïng tõ mÑ, cã chç dïng tõ mî? Tríc c¸ch mạng Tháng 8/1945, trong tầng lớp nào ở nuớc ta, mẹ đợc gọi bằng mợ, cha đợc gọi bằng cËu? - Mẹ và mợ là 2 từ đồng nghĩa. ở xã hội nớc ta trớc cách mạng tháng 8/1945 trong tầng líp trung lu, thîng lu con gäi mÑ lµ mî. "mÑ" lµ mét tõ ng÷ toµn d©n, "mî" lµ mét tõ ng÷ của tầng lớp xã hội nhất định. ở trong đoạn văn này tác giả dùng từ mẹ trong lời kể mà đối tợng là độc giả và mợ là từ dùng trong câu đáp của cậu bé Hồng trong cuộc đối thoại giữa cËu ta víi ngêi c«, hai ngêi cïng tÇng líp x· héi. b. – Ch¸n qu¸, h«m nay m×nh ph¶i nhËn con ngçng cho bµi tËp lµm v¨n. - Trúng tủ, hắn nghiễm nhiên đạt điểm cao nhất lớp. ? C¸c tõ ng÷ "ngçng", "tróng tñ" cã nghÜa lµ g×? TÇng líp x· héi nµo hay dïng tõ ng÷ nµy? - Từ "ngỗng" có nghĩa là điểm 2, "trúng tủ" có nghĩa là trúng vào những gì mình đã đoán trớc và đã học kỹ để đi thi. - Đây là các từ đợc dùng hạn chế trong tầng lớp học sinh hiện nay. GV: Nh vậy, các từ ngữ nh: Cậu, mợ, ngỗng, trúng tủ là những từ chỉ đợc dùng trong một tầng lớp xã hội nhất định..

(58) - Những từ ngữ nh vậy đợc gọi là biệt ngữ xã hội. ? VËy thÕ nµo lµ biÖt ng÷ x· héi? - Khác với từ ngữ toàn dân, biệt ngữ xã hội chỉ đợc dùng trong một tầng lớp nhất định ? Một em đọc lại phần ghi nhớ 2 sgk trang 57? (Häc sinh ghi vµo vë) * Ghi nhí: sgk trang 57 III. Sử dụng từ ngữ địa phơng, biệt ngữ xã hội. 1. Khi sử dụng từ ngữ địa phơng, biệt ngữ xã hội : cần chú ý: ? Khi sử dụng từ ngữ địa phơng hoặc biệt ngữ xã hội cần chú ý điều gì? Tại sao không nên lạm dụng từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội? - Khi sử dụng chúng phải chú ý đến tình huống giao tiếp để sử dụng sao cho phù hợp víi hoµn c¶nh vµ t×nh huèng giao tiÕp. - Biệt ngữ xã hội là lớp từ ngữ chỉ sử dụng hạn chế trong một tầng lớp xã hội nhất định. Do mỗi tầng lớp xã hội có địa vị kinh tế, chính trị, văn hoá… khác nhau; do tập quán lối sống, tâm lý khác nhau nên đã tạo ra một số từ ngữ riêng; khác với từ ngữ toàn dân. Bởi vËy kh«ng nªn l¹m dông (dïng nhiÒu, dïng bõa b·i) nã sÏ lµm mÊt ®i sù trong s¸ng cña tiÕng ViÖt. - Từ ngữ địa phơng là một lớp từ đợc sử dụng hạn chế trong một hoặc một số địa phơng nhất định. Bởi vậy cũng không nên lạm dụng nó khi giao tiếp bởi sẽ rất khó hiểu và cũng mÊt ®i sù trong s¸ng cña tõ tiÕng ViÖt. ? Tại sao trong các đoạn văn, đoạn thơ sau đây, tác giả vẫn dùng một số từ địa phơng vµ biÖt ng÷ x· héi? "§ång chÝ m« nhí n÷a (®©u) KÓ chuyÖn B×nh trÞ Thiªn Cho bÇy tui nghe vi Bếp lửa rung rung đôi vai đồng chí - Tha trong ní hiÖn chõ v« cïng gian khæ (giê) §ång bµo ta ph¶i kh¸ng chiÕn ra ri" (Nhí – Hång Nguyªn) Tác giả sử dụng các từ ngữ từ 2 lớp từ này để tô đậm màu sắc địa phơng, màu sắc tầng líp x· héi cña ng«n ng÷, tÝnh c¸ch nh©n vËt. ? Tóm lại, khi sử dụng từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội phải chú ý điều gì? - Việc sử dụng từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội phải phù hợp với tình huống giao tiếp. Trong thơ văn tác giả có thể sử dụng một số từ ngữ thuộc hai tầng lớp từ này để tô đậm màu sắc địa phơng, màu sắc xã hội của ngôn ngữ, tính cách nhân vật. 2. Tránh lạm dụng từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội: ? Muèn tr¸nh l¹m dông hai líp tõ nµy, ta lµm thÕ nµo? - Muốn tránh lạm dụng từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội, cần tìm hiểu các từ ngữ toàn dân có nghĩa tơng ứng để sử dụng khi cần thiết. GV: §ã chÝnh lµ néi dung phÇn ghi nhí 3 sgk trang 58. * Ghi nhí 3 sgk trang 58 ? Một em đọc lại phần ghi nhớ đó? (Học sinh đọc) IV. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 Yêu cầu: Tìm một số từ ngữ địa phơng? Nêu từ ngữ toàn dân tơng ứng:.

(59) §¸p ¸n Từ ngữ địa phơng. Tõ ng÷ toµn d©n. M¸, u, bÇm. MÑ. Heo. Lîn. B«ng, huª. Hoa. §eo (tÊt, giÇy, dÐp). §i (tÊt, giÇy, dÐp). Tui. T«i. Vi. Víi. Ní. Êy. Tª. Kia. Ni. Nµy. Tau. Tao. M«. §©u. B¾p, bÑ. Ng«. R¬ng. Hßm. §Ëu. §ç. ThÇu dÇu. Đu đủ. 2. Bµi tËp 2 * Mét sè biÖt ng÷ cña tÇng líp häc sinh: - Tanh: Tốt, giỏi. VD: Cái Nga lớp mình nó học hơi bị tanh đấy! - Đầu đất: Ngu, dốt. VD: Sao mày đầu đất thế hả? - Rắn: nghiêm khắc. VD: Thầy giáo tớ hơi bị rắn đấy! - Ghi đông: điểm 3. VD: Hôm nay đợc cái ghi đông! - Phao: Tài liệu để quay cóp trong thi cử. VD: Mày đã chuẩn bị phao cha? - Trøng: ®iÓm 0. VD: H«m nay th»ng H¶i x¬i qu¶ trøng to tíng! v.v….. * Mét sè biÖt ng÷ cña c¸c tÇng líp kh¸c: - Cím: c«ng an. (Khu nµy cã cím kh«ng?) - C¬m ®en: Thuèc phiÖn (H«m nay mµy cã mang c¬m ®en kh«ng?) - Ch¸y gi¸o ¸n: D¹y hÕt thêi gian mµ cha hÕt néi dung bµi gi¶ng. (H«m nay thÇy Quang bÞ ch¸y gi¸o ¸n) - Tăng ca: Làm thêm giờ ngoài giờ quy định (Hôm nay mẹ có phải tăng ca không ạ?) 3. Bµi tËp 3.

(60) * Yªu cÇu: Trong nh÷ng trêng hîp giao tiÕp sau, trêng hîp nµo nªn vµ kh«ng nªn dïng từ ngữ địa phơng? §¸p ¸n: - Trêng hîp nªn dïng: a - Trêng hîp kh«ng nªn dïng: b, c, d, e, g. 4. Bµi tËp 4 Su tầm một số câu thơ, ca dao, hò, vè có sử dụng từ ngữ địa phơng: - Đứng bên ni đồng ngó bên tê đồng mênh mông bát ngát Đứng bên tê đồng ngó bên ni đồng bát ngát mênh mông - §êng v« xø NghÖ quanh quanh Non xanh nớc biếc nh tranh hoạ đồ. - Hỡi cô tát nớc bên đàng Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi? - MÑ em ham n¬i chøc träng quyÒn cao Em ghÐ th©n lµm män nh con c¸ vµo giá giam (vÌ) - Ai vÒ th¨m mÑ quª ta Chiều nay có đứa con xa nhớ bầm (Tè H÷u) - R¨ng kh«ng c« g¸i trªn s«ng Ngµy mai c« sÏ tõ trong tíi ngoµi Th¬m nh h¬ng nhuþ hoa lµi S¹ch nh níc suèi ban mai gi÷a rõng. (Tr«ng dßng H¬ng Giang – Tè H÷u) D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi §. Híng dÉn vÒ nhµ - Häc thuéc bµi häc – ghi nhí - Làm bài tập 5, xem lại để hiểu sâu sắc tất cả các bài tập đã chữa (hoàn chỉnh vào vở häc sinh.) - §äc thªm truyÖn: "Chó gièng con bä hung" sgk trang 59 (Chó nµy rÊt gièng con cña bè) E/ §¸nh gi¸ ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................. -------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:06/09/2008 GA : §/c TiÕt 18 TËp lµm v¨n. Tãm t¾t v¨n b¶n tù sù A. Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Nắm đợc mục đích và cách thức tóm tắt một văn bản tự sự. - LuyÖn tËp kü n¨ng tãm t¾t v¨n b¶n tù sù. B. ChuÈn bÞ.

(61) - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Tr×nh bµy c¸c c¸ch liªn kÕt ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n? Yªu cÇu tr¶ lêi: 2 c¸ch - Dùng từ ngữ để liên kết đoạn văn: liệt kê, đối lập tơng phản, tổng kết khái quát. - Dùng câu nối để liên kết đoạn văn.. Bµi míi Giới thiệu bài: Chúng ta đang sống trong một thời đại bùng nổ thông tin, nghĩa là có rất nhiều lợng thông tin đợc cập nhật hàng ngày trên các kênh phát tin khác nhau (sách báo, truyền thanh, truyền hình, mạng internet…), trong đó sách đợc coi là một trong những phơng tiện trao đổi thông tin quen thuộc đối với chúng ta. Chỉ tính riêng sách văn học và sách giáo khoa ngữ văn mà chúng ta cần đọc cũng đã làm một con số khá lớn, vì vậy để kịp thời cập nhật thông tin, chúng ta có thể đọc các bản tóm tắt tác phẩm hoặc tóm tắt tác phẩm nhằm giúp cho ngời khác có điều kiện nhanh chóng nắm đợc thông tin mà họ cần. Hai kĩ năng đọc bản tóm tắt và tóm tắt tác phẩm luôn có mối quan hệ gắn bó chặt chẽ với nhau, bổ trợ cho nhau để góp phần hoàn thiện kỹ năng tóm tắt tác phẩm tự sự mà chúng ta sÏ t×m hiÓu vµ luyÖn tËp trong bµi häc h«m nay. I. ThÕ nµo lµ tãm t¾t v¨n b¶n tù sù GV: Trong cuộc sống hàng ngày, có những văn bản tự sự chúng ta đã đọc nhng nếu muốn ghi lại nội dung chính của chúng để sử dụng hoặc thông báo cho ngời khác biết thì ph¶i tãm t¾t v¨n b¶n tù sù. ? Theo em, nh÷ng yÕu tè nµo quan träng nhÊt trong v¨n b¶n tù sù? - Nh÷ng yÕu tè quan träng nhÊt trong v¨n b¶n tù sù lµ: + Sù viÖc + Nh©n vËt chÝnh hoÆc cèt truyÖn vµ nh©n vËt chÝnh ? Ngoµi nh÷ng yÕu tè quan träng Êy, t¸c phÈm tù sù cßn cã nh÷gn yÕu tè nµo kh¸c? - Nh÷ng yÕu tè kh¸c miªu t¶, biÓu c¶m, c¸c nh©n tè phô, c¸c chi tiÕt…. ? Khi tãm t¾t t¸c phÈm tù sù th× ta ph¶i dùa vµo nh÷ng yÕu tè nµo lµ chÝnh? - Ph¶i dùa vµo sù viÖc vµ nh©n vËt chÝnh ? Em hiÓu tãm t¾t v¨n b¶n tù sù lµ ntn? - Tãm t¾t v¨n b¶n tù sù lµ dïng lêi v¨n cña m×nh tr×nh bµy mét c¸ch ng¾n gän néi dung chính (bao gồm sự việc tiêu biểu và nhân vật quan trọng) của văn bản đó. ? Hãy suy nghĩ và lựa chọn câu trả lời đúng nhất trong các câu sau (khoanh trònh vào đáp án đúng) a. Ghi lại đầy đủ mọi chi tiết của văn bản tự sự. b. Ghi l¹i mét c¸ch ng¾n gän, trung thµnh nh÷ng néi dung chÝnh cña v¨n b¶n. c. KÓ l¹i mét c¸ch s¸ng t¹o néi dung v¨n b¶n tù sù. d. Ph©n tÝch néi dung, ý nghÜa vµ gi¸ trÞ cña v¨n b¶n tù sù. II. C¸ch tãm t¾t v¨n b¶n tù sù 1. Những yêu cầu đối với văn bản tóm tắt VD: Cã v¨n b¶n tãm t¾t sau:.

(62) Vua Hùng thứ 18 có con gái đẹp tên là Mị Nơng. Nhà vua muốn kén một chàng rể xứng đáng. Sơn Tinh và Thuỷ Tinh cùng một lúc đến cầu hôn. Cả hai ngời đều có tài, vua Hùng không biết gả con gái cho ai bèn ra một điều kiện thách đố để dễ bề lựa chọn. Sơn Tinh thắng cuộc, cới Mị Nơng rồi đa về núi. Thuỷ Tinh tức giân dâng nớc đánh Sơn Tinh nhng bị thua. Từ đó, hàng năm Thuỷ Tinh dâng nớc đánh Sơn Tinh nhng đều thất bại. ? V¨n b¶n tãm t¾t trªn kÓ l¹i néi dung cña v¨n b¶n nµo? Dùa vµo ®©u mµ em nhËn ra điều đó? Văn bản tóm tắt trên có nêu đợc nội dung chính của văn bản đó không? - Kể lại nội dung của văn bản "Sơn Tinh, Thuỷ Tinh" -> Biết đợc là nhờ vào các nhân vËt chÝnh vµ c¸c sù viÖc chÝnh. - Văn bản tóm tắt trên đã nêu đợc nội dung chính của văn bản "Sơn Tinh, Thuỷ Tinh". ? Văn bản tóm tắt trên có gì khác so với văn bản ấy (về độ dài, về lời văn, về số lợng nh©n vËt, sù viÖc….)? - V¨n b¶n tãm t¾t ng¾n h¬n v¨n b¶n nguyªn b¶n - Sè lîng nh©n vËt, sù kiÖn Ýt h¬n. - Lêi v¨n trong nguyªn b¶n kh¸ch quan h¬n, lêi v¨n trong v¨n b¶n tãm t¾t mang mµu s¾c chñ quan cña ngêi tãm t¾t (lêi v¨n cña m×nh) ? Từ việc tìm hiểu trên, hãy cho biết các yêu cầu đối với 1 văn bản tóm tắt? * Văn bản tóm tắt cần đảm bản đợc yêu cầu sau: - Văn bản tóm tắt cần phản ánh trung thành nội dung của văn bản đợc tóm tắt. - Phải diễn đạt bằng lời văn của mình (của ngời tóm tắt) 2. C¸c bíc tãm t¾t v¨n b¶n ? Muốn viết đợc 1 văn bản tóm tắt, theo em phải làm những việc gì? Những việc ấy ph¶i thùc hiÖn theo tr×nh tù nµo? - Muèn tãm t¾t v¨n b¶n ph¶i ®i qua c¸c bíc sau: Bớc 1: Đọc kỹ toàn bộ văn bản cần tóm tắt để nắm chắc nội dung của nó (hiểu đúng chủ đề văn bản) Bíc 2: Lùa chän nh÷ng sù viÖc chÝnh vµ nh©n vËt chÝnh. Bíc 3: S¾p xÕp cèt truyÖn tãm t¾t theo 1 tr×nh tù hîp lý. Bíc 4: ViÕt v¨n b¶n tãm t¾t b»ng lêi v¨n cña m×nh. ? §äc néi dung phÇn ghi nhí sgk trang 61? * Ghi nhí: sgk trang 61 Yêu cầu: Học sinh đọc to, rõ ràng. D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi häc §. Híng dÉn vÒ nhµ - Thuéc bµi häc: §Þnh nghÜa: ThÕ nµo lµ tãm t¾t v¨n b¶n. Những yêu cầu đối với văn bản tóm tắt (2 ý) C¸c bíc tãm t¾t v¨n b¶n (4 ý) - Thuéc lßng ghi nhí. - T×m hiÓu phÇn luyÖn tËp tãn t¾t v¨n b¶ E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... --------------------------------------------------------------------------------------------.

(63) Ngµy so¹n:07/09/2009 TiÕt 19. GA :§/ c. TËp lµm v¨n. LuyÖn tËp tãm t¾t v¨n b¶n tù sù A. Mục tiêu cần đạt - Vận dụng kiến thức đã học ở tiết 18 vào luyện tập tóm tắt văn bản tự sự. - Tích hợp với các văn bản văn và các kiến thức về tiếng Việt đã học. Rèn luyện các thao t¸c tãm t¾t v¨n b¶n tù sù. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Nªu c¸c bíc tãm t¾t v¨n b¶n? (Gi¸o viªn ghi lªn bªn b¶ng phô). Bµi míi * Bµi tËp 1 Tãm t¾t truyÖn ng¾n "L·o H¹c" cña Nam Cao? GV: §Ó tãm t¾t truyÖn ng¾n "L·o H¹c" cña Nam Cao, mét b¹n nªu lªn nh÷ng sù viÖc tiªu biÓu vµ c¸c nh©n vËt quan träng nh sau: a. Com trai lão Hạc đi phu đồn điền cao su, lão chỉ còn lại cậu Vàng. b. L·o H¹c cã mét ngêi con trai, mét m¶nh vên vµ mét con chã vµng. c. Lão mang tiền dành dụm đợc gửi ông giáo và nhờ ông trông coi mảnh vờn. d. Vì muốn để lại mảnh vờn cho con, lão phải bán con chó. e. Mét h«n l·o xin Binh T Ýt b¶ chã. g. Cuộc sống mỗi ngày một khó khăn, lão kiếm đợc gì ăn nấy và bị ốm một trận khủng khiÕp. h. L·o bçng nhiªn chÕt – c¸i chÕt thËt d÷ déi. i. ¤ng gi¸o rÊt buån khi nghe Binh T kÓ chuyÖn Êy. k. C¶ lµng kh«ng hiÓu v× sao l·o chÕt, trõ Binh T vµ «ng gi¸o. ? Bản liệt kê trên đã nêu đủ những sự việc tiêu biểu và các nhân vật quan trọng của truyện lão Hạc cha? Hãy xắp xếp lại các sự việc đã nêu ở trên theo một trình tự hợp lý? - Bản thống kê trên đã thống kê tơng đối đầy đủ các sự việc, các nhân vật chíh nhng tr×nh tù cßn lén xén. - Cã thÓ s¾p xÕp l¹i nh sau: + L·o H¹c cã mét ngêi con trai, mét m¶nh vên vµ mét con chã vµng. + Com trai lão Hạc đi phu đồn điền cao su, lão chỉ còn lại cậu Vàng. + Vì muốn để lại mảnh vờn cho con, lão phải bán con chó, mặc dù việc bán chó khiến l·o rÊt buån b· vµ ®au xãt. + Tất cả số tiền ít ỏi dành dụm đợc lão gửi ông giáo để nếu có chết thì hàng xóm làm ma cho vµ nhê «ng gi¸o tr«ng coi m¶nh vên cho con. + Cuộc sống mỗi ngày một khó khăn, lão kiếm đợc gì ăn nấy và từ chối những gì ông gi¸o ngÊm ngÇm gióp l·o..

(64) + Một hôm, lão Hạc xin Binh T ít bả chó nói là sẽ đánh bả một con chó rồi ngỏ ý mời Binh T uèng rîu. + ¤ng gi¸o rÊt ng¹c nhiªn vµ còng rÊt buån khi nghe Binh T kÓ l¹i chuyÖn Êy. + Lão Hạc đột nhiên chết một cách dữ dội. + C¶ lµng kh«ng hiÓu v× sao l·o chÕt, chØ cã Binh T vµ «ng gi¸o hiÓu. ? Sau khi đã sắp xếp hợp lý, hãy viết tóm tắt truyện ngắn "Lão Hạc" bằng một văn bản ng¾n gän kho¶ng 10 dßng? - Tãm t¾t b»ng 1 ®o¹n v¨n kho¶ng 10 dßng nh sau: L·o H¹c lµ 1 ngêi n«ng d©n nghÌo nhng cã lßng tù träng vµ rÊt giµu t×nh c¶m. Khi ngêi con trai duy nhất phẫn trí bỏ đi đồn điền cao su, lão luôn bị dằn vặt bởi mặc cảm cha làm trßn bæn phËn ngêi cha. Giê ®©y, ngêi b¹n t©m t×nh duy nhÊt cña l·o chØ cßn con chã vµng khôn ngoan trung thành. Vì muốn giữ lại nguyên vẹn mảnh vờn cho con trai nên lão đã quyết định gạt nớc mắt bán con vàng, lão gom góp số tiền ít ỏi đã dành dụm đợc gửi ông giáo để nếu có chết nhờ làng xóm làm ma cho và cũgn nhờ ông giáo trông coi giúp mảnh vờn cho con. Lão sống lay lắt vất vởng, kiếm đợc gì ăn nấy nhng quyết không làm phiền đến ai, lão khéo léo từ chối mọi sự giúp đỡ của ông giáo. Rồi một hôm lão xin Binh T ít bả chó và nói tránh đi cái ý định tuyệt vọng đang nung nấu trong đầu lão. Khi nghe Binh T kể l¹i chuyÖn Êy «ng gi¸o thËt ng¹c nhiªn vµ buån rÇu. Nhng tíi khi tËn m¾t chøng kiÕn c¸i chết quằn quại đau đớn và vật vã của lão Hạc thì ông giáo mới sực tỉnh. Cả làng đều bất ngê tríc c¸i chÕt cña l·o H¹c. ChÝ cã «ng gi¸o vµ Binh T hiÓu v× sao l·o H¹c ph¶i chÕt tøc tëi nh vËy. ? NhËn xÐt v¨n b¶n tãm t¾t cña b¹n? GV: NhËn xÐt – bæ sung – söa ch÷a – cho ®iÓm häc sinh. ? Để tóm tắt đợc văn bản trên bạn học sinh đó và em đã đi qua các bớc nào? * §· ®i qua 4 bíc: + Bớc 1: Đọc kỹ văn bản cần tóm tắt để hiểu đúng chủ đề văn bản, nắm chắc nội dung của văn bản đó. + Bớc 2: Xác định các sự việc, nhân vật tiêu biểu (chính) cần tóm tắt. + Bíc 3: S¾p xÕp c¸c ý Êy theo mét tr×nh tù hîp lý. + Bíc 4: ViÕt v¨n b¶n tãm t¾t (dùa vµo c¸c ý ë bíc 3) b»ng lêi v¨n cña m×nh. * Bµi tËp 2 Yªu cÇu: - H·y nªu lªn nh÷ng sù viÖc tiªu biÓu vµ c¸c nh©n vËt quan träng trong ®o¹n trÝch "Tøc níc vì bê". - Sau đó viết một văn bản tóm tắt đoạn trích (khoảng 10 dòng) ? H·y nªu lªn nh÷ng sù viÖc tiªu biÓu vµ c¸c nh©n vËt quan trong vµ s¾p xÕp theo mét tr×nh tù hîp lý: - NhËn b¸t g¹o cña bµ l·o hµng xãm, chÞ DËu véi nÊu ch¸o cho chång con ¨n v× anh Dậu đã phải nhịn đói suốt từ sáng hôm qua. - Chị Dậu bng một bát cháo đến chỗ chồng năm, vực chồng dậy húp một ít cháo cho đỡ xãt ruét. - Anh Dậu ngỏng đầu lên, cất bát cháo anh vừa kề vào đến miệng thì tên cai lệ và ng ời nhà lý trởng đã sầm sập tiến vào với roi song, tây thớc và dây thừng. - Chúng xông vào định trói và mang anh ra đình một lần nữa vì thiếu tiền suất su của chú em đã chết. - ChÞ DËu hèt ho¶ng lo sî tha thiÕt van xin chóng tha cho ngêi chång ®ang ®au yÕu. - Chóng kh«ng tha anh DËu mµ cßn bÞch vµo ngùc chÞ mÊy bÞch vµ t¸t vµo mÆt chÞ đánh bốp..

(65) - Chị Dậu tức không chịu đợc liền liều mạng chống cự lại quyết liệt đánh ngã tên cai ngôc, l¼ng g· ngêi nhµ lý trëng ra thÒm. - Chị Dậu đã chiến thắng tên cai lệ và tên ngời nhà lý trởng với ý nghĩ "Thà ngồi tù, để chúng nó làm tình làm tội mãi thế tôi không chịu đợc". ? Dùa vµo c¸c ý trªn, c¸c em h·y tãm t¾t v¨n b¶n b»ng mét ®o¹n v¨n kho¶ng 10 dßng? (Cho học sinh tóm tắt khoảng 7 phút rồi gọi 2 em đọc) ? NhËn xÐt phÇn tãm t¾t cña b¹n? GV: Gi¸o viªn nhËn xÐt, söa ch÷a vµ cho ®iÓm. * Bµi tËp 3 ? §äc bµi tËp 3, nªu yªu cÇu? * Yªu cÇu: Cã ý kiÕn cho r»ng: C¸c v¨n b¶n "T«i ®i häc", "Trong lßng mÑ" rÊt khã tãm tắt. Em thấy có đúng không. Hãy thử tóm tắt các văn bản ấy? §¸p ¸n: "T«i ®i häc" vµ "Trong lßng mÑ" lµ 2 t¸c phÈm tù sù nhng rÊt giµu chÊt th¬, Ýt sù viÖc (truyÖn ng¾n tr÷ t×nh) c¸c t¸c gi¶ chñ yÕu tËp trung miªu t¶ c¶m gi¸c vµ néi t©m nh©n vËt nªn rÊt khã tãm t¾t. (NÕu tãm t¾t ph¶i dùa vµo c¸ch chia ®o¹n vµ ph¶i dïng kh¸ nhiÒu lêi v¨n cña m×nh) GV: Qua luyện tập tóm tắt văn bản tự sự với 3 bài tập các em phải nắm đợc kỹ năng tãm t¾t v¨n b¶n tù sù qua 4 thao t¸c. ? §ã lµ 4 thao t¸c nµo? H·y nh¾c l¹i? (Học sinh nhắc lại 4 bớc đã nêu ở trên) D. Cñng cè ? Đọc bài đọc thêm: tóm tắt truyện "Dế mèn phiêu lu ký" sgk trang 62? §. Híng dÉn vÒ nhµ - Thuéc kiÕn thøc häc ë tiÕt 18, 19. - Tập tóm tắt một số văn bản mà em đã đọc, làm 10 bài trắc nghiệm trong quyển để häc tèt v¨n 8 trang 54. E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... --------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n 08/09/2008 GA : §/c TiÕt 20 TËp lµm v¨n. Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 1 A. Mục tiêu cần đạt - ¤n l¹i kiÕn thøc vÒ kiÓu v¨n tù sù kÕt hîp víi tãm t¾t t¸c phÈm tù sù. - Tích hợp với các văn bản tự sự đã học trong chơng trình ngữ văn 6,7,8. - RÌn luyÖn c¸c kü n¨ng vÒ ng«n ng÷ vµ kü n¨ng x©y dùng v¨n b¶n. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Thèng kª kÕt qu¶.

(66) ¦u, nhîc, lçi cña häc sinh. C¸ch söa ch÷a - Häc sinh: ¤n l¹i ph¬ng ph¸p lµm v¨n tù sù ë líp 6 C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò. Bµi míi I. Nhận xét, đánh giá chung §Ò bµi: KÓ l¹i nh÷ng kû niÖm ngµy ®Çu tiªn ®i häc. 1. Nhắc lại mục đích yêu cầu của bài viết - Mục đích: Nhớ lại những kỷ niệm đẹp đẽ của buổi đầu tiên đến trờng làm cho tâm hån ta thªm trong s¸ng, g¾n bã, yªu mÕn trêng líp. - Yªu cÇu: + Phải đúng thể loại văn bản tự sự + Kết cấu đủ 3 phần : mở bài, thân bài, kết bài. + Ph¶i cã lêi tho¹i + Ph¶i cã sù kÕt hîp c¸c yÕu tè: tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m. 2. NhËn xÐt chung vÒ kÕt qu¶ bµi lµm cña häc sinh. - VÒ kiÓu bµi - VÒ hiÖu qu¶ sö dông c¸c yÕu tè tù sù, biÓu c¶m, miªu t¶. - VÒ c¸c u vµ nhîc ®iÓm (chØ râ nguyªn nh©n) - VÒ tØ lÖ ®iÓm cô thÓ. II. Tr¶ lêi vµ ch÷a bµi 1. Tr¶ bµi cho häc sinh tù xem. 2. Yêu cầu học sinh đổi bài cho nhau xem để nhân xét. 3. Học sinh tự chữa bài của mình (lỗi về dùng từ, chính tả, đặt câu, diễndatj, trình bày) 4. Nhắc nhở những vấn đề cần chuẩn bị cho bài học sau. GV: Cho häc sinh «n l¹i ph¬ng ph¸p lµm bµi v¨n tù sù ë líp 6. (Bµi so¹n chi tiÕt trong gi¸o ¸n chÊm tr¶) -------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:09/09/2009 TiÕt 21. V¨n b¶n. GA : Chi tiÕt. C« bÐ b¸n diªm. A. Mục tiêu cần đạt - Gióp häc sinh kh¸m ph¸ nghÖ thuËt kÓ chuyÖn hÊp dÉn, cã sù ®an xen gi÷a hiÖn thùc và mộng tởng với các tình tiết diễn biến hợp lý của truyện "Cô bé bán diêm", qua đó AnĐec-Xen truyền cho ngời đọc lòng thơng cảm của ông đối với em bé bất hạnh. Lòng thơng cảm của An-Đec-Xen đối với em bé bán diêm trong đêm giao thừa đợc kể lại bằng nghệ thuật truyện cổ tích cảm động, thấm thía. - TÝch hîp víi phÇn tiÕng ViÖt ë bµi trî tõ, th¸n tõ; víi tËp lµm v¨n ë bµi "miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong v¨n tù sù"..

(67) - RÌn kü n¨ng: tãm t¾t vµ ph©n tÝch bè côc v¨n b¶n tù sù, ph©n tÝch nh©n vËt qua hµnh động và lời kể, phân tích tác dụng của biện pháp đối lập – tơng phản. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò. ? Ph©n tÝch nh©n vËt l·o H¹c trong truyÖn ng¾n cïng tªn cña nhµ v¨n Nam Cao. Bµi míi Giíi thiÖu bµi: Cã c¶nh tîng th¬ng t©m nµo h¬n c¶nh mét em bÐ må c«i mÑ chÕt cãng trong đêm giao thừa? Câu truyện về "Cô bé bán diêm" của An-Đec-Xen đã đa ngời đọc đến với đất nớc Đan Mạch vào nhữgn năm giữa thế kỷ XIX nghèo đói, bần hàn. Đan Mạch là mét níc nhá thuéc khu vùc B¾c ¢u, diÖn tÝch chØ b»ng kho¶ng mét phÇn t¸m diÖn tÝch níc ta, thủ đô là Cô-pen-ha-ghen. An-Đec-Xen là nhà văn nổi tiếng nhất của Đan Mạch. I. T×m hiÓu t¸c gi¶ t¸c phÈm. 1. VÒ t¸c gi¶ ? C¨n cø vµo sgk h·y giíi thiÖu vµi nÐt vÒ t¸c gi¶? - An-§ec-Xen (1805 - 1875) lµ nhµ v¨n næi tiÕng cña níc §an M¹ch víi lo¹i truyÖn kÓ vÒ trÎ em. NhiÒu truyÖn «ng biªn so¹n l¹i tõ truyÖn cæ tÝch, nhng còng cã nh÷ng truyÖn do «ng hoµn toµn s¸ng t¹o ra. - Bạn đọc khắp năm châu quen thuộc nhiều với truyện của ông nh: Cô bé bán diêm, bầy thiên nga, nàng tiên cá, bộ quần áo mới của hoàng đế, nàng công chúa và hạt đậu. - C¸c truyÖn cña «ng nhÑ nhµng, t¬i m¸t, to¸t lªn lßng th¬ng yªu con ngêi, nhÊt lµ những ngời nghèo khổ và niềm tin vào sự thắng lợi cuối cùng của cái tốt đẹp trên thế gian. - Ông sinh ra trong một gia đình nghèo, bố là thợ giầy. 2. VÒ t¸c phÈm * Hớng dẫn đọc – kể tác phẩm * §äc t¸c phÈm. GV: Nêu yêu cầu đọc: - Đọc chậm rãi, phân biệt đợc cảnh thật và cảnh ảo trong và sau từng lần cô bé quẹt diªm. - §äc giäng tha thiÕt, trÇm Êm thÓ hiÖn sù c¶m th«ng. GV: Giáo viên đọc đoạn đã bị lợc bỏ. ? 3 học sinh đọc tiếp đoạn trích? ? Nhân xét cách đọc của bạn? gi¸o viªn nhËn xÐt, söa ch÷a. GV: Nªu yªu cÇu kÓ: KÓ tãm t¾t thËt ng¾n gän. * KÓ l¹i c©u truyÖn ? 1 em h·y kÓ l¹i c©u truyÖn? Em bé mồ côi mẹ phải đi bán diêm trong đêm giao thừa rét buốt. Em chẳng dám về nhà vì sợ bố đánh, đành ngồi nép vào góc tờng, liên tục quẹt diêm để sởi ấm. Hết 1 bao diªm th× em bÐ chÕt cãng trong giÊc m¬ cïng bµ néi lªn trêi. S¸ng h«m sau – mång 1 TÕt, mọi ngời qua đờng vẫn thảm nhiên nhìncảnh tợng thơng tâm. * Giíi thiÖu tõ khã.

(68) GV: Cô đã dặn các em về tìm hiểu phần chú giải ở sgk. ? 1 em đọc lại phần chú giải đó? (Học sinh đọc) * T×m hiÓu bè côc t¸c phÈm ? §o¹n trÝch chia mÊy ®o¹n? (3 ®o¹n) - Đoạn 1: Từ đầu -> "cứng đờ ra": hoàn cảnh của cô bé bán diêm - Đoạn 2: "chà!….về chầu thợng đế": Những lần quẹt diêm của cô bé. - §o¹n 3: Cßn l¹i: c¸i chÕt cña c« bÐ b¸n diªm ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ bè côc? - Câu truyện đợc kể theo trình tự thời gian và sự việc, tác giả đã sử dụng cách kể phổ biÕn cña truyÖn cæ tÝch. II. Ph©n tÝch t¸c phÈm 1. Cô bé trong đêm giao thừa a. Gia c¶nh cña c« bÐ b¸n diªm ? Gia c¶nh cña c« bÐ b¸n diªm ntn? - Mẹ chết, sống với bố, bà nội cũng đã qua đời; nhà nghèo, sống "chui rúc trong một xã tèi t¨m", "trªn g¸c s¸t m¸i nhµ", bè khã tÝnh, em "lu«n lu«n nghe nh÷ng lêi m¾ng nhiÕc chửi rủa". Cũng vì gia cảnh nghèo túng mà em phải đi bán diêm để kiếm sống. GV: Truyện đợc đặt vào bối cảnh đêm giao thừa, ngoài đờng phố rét buốt ở các nớc Bắc Âu nh Đan Mạch, vào dịp này thời tiết rất lạnh, nhiệt độ có khi xuống tới âm vài chục độ, tuyết rơi dày đặc. b. Hình ảnh cô bé bán diêm trong đêm giao thừa. ? §äc diÔn c¶m l¹i ®o¹n ®Çu? ? Hình ảnh cô bé bán diêm trong đêm giao thừa đợc tác giả khắc hoạ bằng biện pháp nghệ thuật gì? Biện pháp nghệ thuật ấy đợc thể hiện trong đoạn 1 ntn và đã đem lai hiệu qu¶ nghÖ thuËt ra sao? - Nghệ thuật mà tác giả sử dụng rất thành công ở đoạn đầu là nghệ thuật đối lập – t ơng phản. - Nghệ thuật đối lâp – tơng phản đợc thể hiện trong đoạn 1: + Trời đông rét mớt tuyết rơi > < cô bé thì "đầu trần, chân đi đất, bụng đói, đang dò dÉm trong bãng tèi". + Ngoài đờng thì lạnh buốt và tối đen > < nhng "cửa sổ mọi nhà đều sáng rực ánh đèn". + Em bé "bụng đói", cả ngày cha ăn uống gì > < mà "trong phố sực nức mùi ngỗng quay". -> Những hình ảnh đối lập tơng phản này có tác dụng rất lớn, nó nhằm làm nổi bật tình cảnh hết sức tội nghiệp (rét, đói, khổ) của em bé - đã rét lại càng rét hơn khi thấy "mọi nhà đều sáng rực ánh đèn"; đã đói lại càng đói hơn khi "trong phố sực nức mùi ngỗng quay". ? Cßn h×nh ¶nh t¬ng ph¶n nµo mµ t¸c gi¶ sö dông rÊt thµnh c«ng n÷a? - Ngoµi ra cßn cã sù t¬ng ph¶n gi÷a h×nh ¶nh "c¸i xã tèi t¨m" em sèng chui róc víi bè hiÖn nay vµ "ng«i nhµ xinh x¾n cã d©y trêng xu©n bao quanh" n¨m xa khi bµ néi em cßn sèng. -> H×nh ¶nh t¬ng ph¶n nµy kh«ng chØ lµm næi bËt nçi khæ vÒ vËt chÊt mµ c¶ sù mÊt m¸t vÒ chç dùa tinh thÇn cña em bÐ v× chØ cã bµ néi lµ ngêi th¬ng em. ? Trong cái đêm giao thừa ấy, nỗi khổ cực của em bé còn đợc tác giả miêu tả qua chi tiết nào nữa khi em hiểu rằng em "không thể nào về nhà nếu không bán đợc ít bao diêm, hay không ai bố thí cho một đồng xu nào đem về" nhất định là cha sẽ đánh em?.

(69) - Em bé không bán đợc bao diêm nào, sợ bố đánh nên em bé không về nhà, "em ngồi nép trong một góc tờng", giữa 2 ngôi nhà, một cái xây lùi vào chút ít. "Em thu đôi chân vào ngời", nhng mỗi lúc em càng thấy rét buốt hơn. Lúc này "đôi bàn tay em đã cứng đờ ra". GV: Tình cảnh tội nghiệp, đáng thơng của em bé làm xúc động lòng bạn đọc. D. Cñng cè ? §äc l¹i thËt diÔn c¶m ®o¹n 1 vµ cho biÕt c¸c ý lín nhá cÇn ph©n tÝch trong ®o¹n 1 Cô bé trong đêm giao thừa: + Gia c¶nh cña c« bÐ + Em bé đêm giao thừa §. Híng dÉn vÒ nhµ - Đọc kỹ, tóm tắt đợc các chi tiết ở đoạn 1 - Phân tích đợc đoạn 1 - Soạn, tìm hiểu kỹ phần còn lại để tiết sau học E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... ---------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:09/09/2009 GA : Chi tiÕt TiÕt 22. C« bÐ b¸n diªm (tiÕp). A. Mục tiêu cần đạt (Nh tiết 1 đã ghi) B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu kü ®o¹n 2, 3; so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc Kể tóm tắt hai đoạn đó C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Phân tích hình ảnh cô bé bán diêm trong đêm giao thừa?. Bµi míi GV: Chúng ta đang đi vào phân tích ý lớn duy nhất của truyện ngắn này đó là: "Hình ảnh cô bé bán diêm" và ở tiết 1, cô trò ta đã phân tích đợc ý thứ nhất "Cô bé trong đêm giao thõa"; tiÕt 2 nµy chóng ta tiÕp tôc t×m hiÓu "H×nh ¶nh c« bÐ b¸n diªm". b. C¶nh thùc vµ nh÷ng ¶o ¶nh GV: Đêm giao thừa cứ dần trôi trong niềm vui sớng đầy đủ của bao kẻ giàu sang để lại cô bé bán diêm cô đơn, ngập chìm trong tuyết lạnh. "Em thu đôi chân vào ngời, nhng mỗi lúc em cảm thấy rét buốt hơn", "Lúc này đôi bàn tay" của cô bé tội nghiệp "đã cứng đờ ra". ? Theo dõi vào đoạn 2, cho cô biết: Trong tình cảnh đó cô bé đã nghĩ ra điều gì? - Trong tình cảnh đó, cô bé đã nghĩ tới việc đánh diêm để "hơ ngón tay". ? Câu chuyện đợc tiếp tục nhờ một chi tiết nào cứ đợc lặp lại? - Câu chuyện đợc tiếp tục nhờ chi tiết lặp lại và biến đổi rất tự nhiên, hợp lý và thú vị. §ã lµ chi tiÕt: 5 lÇn c« bÐ quÑt diªm. ? V× sao c« bÐ l¹i ph¶i quÑt diªm?.

(70) - Cô quẹt diêm để "hơ ngón tay", để phần nào xua đi cái cô đơn lạnh cóng. ? Những hình ảnh kỳ diệu nào xuất hiện sau mỗi lần cô bé quẹt diêm? Phân tích để thÊy c¶nh thùc vµ ¶o ®an xen víi nhau? * Lần thứ nhất: "Hiện ra lò sởi bằng sắt có những hình nổi bằng đồng bóng nhoáng toả ra h¬i nãng dÞu dµng". ë ®©y, c¶nh thËt vµi ¶o ®an xen nhau: C¶nh thËt lµ: Bªn tay cÇm diªm, ngãn c¸i nãng báng lªn => §ã lµ h×nh ¶nh tëng tîng ®Çu tiªn v× em ®ang rÐt cãng nên mơ ớc đầu tiên, gần nhất ắt phải là cái lò sởi. Điều mơ ớc đó là thiết thực và hợp lý. GV: Cô bé quẹt que diêm thứ nhất, ngọn lửa bùng lên trong đêm giao thừa giá lạnh, mang l¹i cho em mét niÒm vui. "Ngän löa lóc ®Çu xanh lam, dÇn dÇn biÕn ®i, tr¾ng ra, rùc hồng lên quanh que gỗ, sáng chói trông đến vui mắt". Em bé hơ bàn tay giá lạnh trên ánh lửa nhỏ nhoi của que diêm mà tởng tợng rằng em đang ngồi trớc một cái lò sởi nơi đó đang "to¶ ra mét h¬i nãng dÞu dµng". Nhng ®©y chØ lµ mét ®iÒu mong íc, chØ lµ mét ®iÒu méng tëng. Bëi lÏ "em võa duçi ch©n ra sëi th× löa vôt t¾t, lß sëi biÕn mÊt". "Em bÇn thÇn c¶ ngêi và chợt nghĩ ra rằng cha em đã giao cho em bán diêm". Thật đáng buồn biết bao vì giữa ớc mơ và hiện thực là một khoảng cách xa vời. Một cái lò sởi trong đêm đông giá rét, một mái nhµ Êm cóng m·i m·i lµ íc m¬, lµ kh¸t väng cña em bÐ mµ th«i. * LÇn thø hai: LÇn thø 2 em quÑt diªm th× mét bµn ¨n sang träng, thøc ¨n ngon lµnh to¶ mïi th¬i ngµo ng¹t: "Bøc têng nh biÕn thµnh mét tÊm rÌm b»ng v¶i mµu. Em nh×n thÊu vµo tận trong nhà. Bàn ăn đã dọn, khăn trải bàn trắng tinh, trên bàn toàn bát đĩa bằng sứ quý gi¸ vµ cã c¶ mét con ngçng quay". ë ®©y, c¶nh thËt vµ c¶nh ¶o vÉn ®an xen: C¶nh thËt lµ khi que diªm võa t¾t th× :" Thùc tế đã thay cho mộng mị: chẳng có bàn ăn nào cả, chỉ có phố xá vắng teo, lạnh buốt … và mấy ngời khách qua đờng quần áo ấm áp vội vã đi đến những nơi hẹn hò, hoàn toàn lãnh đạm với cảnh nghèo khổ của em bé bán diêm". Trong ánh sáng ngắn ngủi của que diêm, em tởng tợng ra những thứ mình cần bởi vì sau cái rét là cái đói. GV: Sau cái giây phút tởng tợng ngọt ngào đó, trớc mặt em cũng nh sau lng em chỉ còn lại: "những bức tờng dạy đặc và lạnh lẽo". Những bức tờng câm lặng, những bức tờng không biết nói do chính con ngời tạo ra để che chở cho ngời này và để tạo sự ngăn cách đối với ngời khác. * Lần thứ 3: Để xua đi màn đêm và giá rét, cô bé quẹt que diêm thứ 3 => "em thấy hiện ra một cây thông noel" cây thông noel là mơ ớc vui chơi trong đêm giáng sinh mới diễn ra cách đó 5, 6 ngày. Cây thông noel đã làm em thèm thuồng thì giờ đây lại hiện ra trớc mắt em và lại biến mất trong nháy mắt cùng với ánh lửa que diêm. * Lần thứ 4: Hình ảnh ngời bà đã mất lại xuất hiện, sống lại với nụ cời mỉm dịu dàng với đứa cháu mồ côi nhỏ bé, đáng thơng. Lần này, em bé cất lời nói với bà biểu hiện tình cảm nhớ thơng bà, ớc nguyện đi theo bà. Những biểu hiện đó để chuẩn bị hợp lý cho lần quÑt diªm thø 5 – lÇn cuèi cïng. * Lần thứ 5: Em quẹt diêm liên tục đo kỳ hết bao diêm để dẫn tới hình ảnh "diêm nối nhau chiếu sáng nh giữa ban ngày". Hình ảnh bà nội hiện lên "to lớn và đẹp lão". Bà cụ cầm lấy tay em, rồi hai bà cháu bay vụt lên cao, cao mãi, chẳng còn đói rét, đau buồn nào đe doạ họ nữa. "Họ đã về chầu thợng đế". GV: Năm lần quẹt diêm, 5 lần lặp lại và biến đổi, thực tại và ảo ảnh xem kẽ, nối tiếp trở đi trở lại, vụt hiện vụt biến. Tất cả đợc sắp xếp và tởng tợng tuyệt khéo gợi lên trớc mắt ngời đọc vẻ đẹp hồn nhiên, tơi tắn của em bé đáng thơng ngay cả trong đêm gió tuyết cuối n¨m, ngay c¶ víi c¸i chÕt thª th¶m bçng trë thµnh sù bay bæng vÒ trêi cña mét tiÓu thiªn thần. Ngòi bút nhân ái và lãng mạn của nhà văn đã làm cho câu chuyện cảm động đau th ơng vẫn nhẹ nhàng, đầy chất thơ. ở phần thứ hai này, những hình ảnh đối lập, tơng phản càng lúc càng gay gắt, thực tế và mộng tởng, cuộc đời và ảo ảnh cứ sóng đôi hiển hiện, đan cµi, tranh chÊp nhau, n©ng dÇn lªn, bay cao lªn…. c. C¸i chÕt cña c« bÐ b¸n diªm trong con m¾t cña mäi ngêi s¸ng mång mét tÕt. ? Tình cảm và thái độ của mọi ngời ntn khi nhìn thấy cảnh tợng cô bé bán diêm chết trong đêm giao thừa?.

(71) - Ngµy mång mét ®Çu n¨m hiÖn lªn trªn thi thÓ em bÐ ngåi gi÷a nh÷ng bao diªm, trong đó có một bao đã đốt hết nhẵn. Mọi ngời bảo nhau: "Chắc nó muốn sởi cho ấm" -> họ vô tình, lạnh lùng trớc cái chết của một đứa trẻ nghèo mồ côi. - ChØ cã c¸i nh×n ®Çy c¶m th«ng cïng tÊm lßng nh©n hËu vµ l·ng m¹n cña An-§ec-Xen mới có thể viết lại một câu chuyện thơng tâm nh thế mà vẫn làm ngời đọc bớt đi cảm giác bi thơng để tiễn đa cô bé lên trời với niềm vui, niềm hy vọng chợt loé sáng sau những lần đánh diêm. GV: Cã thÓ nãi ®o¹n kÕt thóc t¸c phÈm, tõ c©u "s¸ng h«m sau" -> hÕt kÓ vÒ c¸i chÕt cña c« bÐ b¸n diªm. Tõ nh÷ng dßng v¨n bay lîn, chãi s¸ng ®Çy chÊt l·ng m¹n ë cuèi ®o¹n trên đến đây ngôn từ nh trĩu xuống, nhẹ nhàng, thấm thía một âm điệu buồn thơng. Có buồn, có thơng nhng không bi luỵ mà vẫn trong sáng và nồng ấm, đúng nh ánh sáng và hơi ấm của một ngày đầu năm. "Em đã chết vì giá rét trong đêm giao thừa". Cho đến những dòng cuối cùng của tác phẩm, nhà văn vẫn dùng hình ảnh đối lập, tơng phản rất đặc sắc. Gi÷a ngµy ®Çu n¨m høa hÑn nh÷ng mÇm sèng míi mäc lªn, cã mét em bÐ chÕt. Miªu t¶, "mét c¶nh tîng th¬ng t©m" vÒ c¸i chÕt cña c« bÐ b¸n diªm, ngßi bót cña An-§ec-Xen võa thực vừa mộng. Sự thực là em bé khốn khổ kia đã chết, nhng đây là một cái chết đẹp, hình hài thể xác chết mà linh hồn, khát vọng của em bé vẫn sống, sống trên đôi má hồng, đôi môi đang mỉm cời, sống trong cảnh tợng huy hoàng cùng bà bay lên đón năm mới. Rõ ràng, đến với những dòng cuối của áng văn, tình thơng, niềm tin con ngời và khát vọng những điều tốt đẹp nhất cho con ngời trong cõi lòng nhà văn Đan Mạch - ông già kể chuyện cổ tích nổi tiếng ấy, thấm đẫm chất nhân đạo, nhân văn. ? Tãm l¹i, em nhËn xÐt g× vÒ h×nh ¶nh c« bÐ b¸n diªm? - Hình ảnh cô bé bán diêm: đó là hình ảnh của một em bé nghèo khổ bất hạnh, đáng thơng, đáng trọng. Một con ngời phải đối mặt với những khó khăn thử thách ở đời mà vẫn không nguôi mong muốn, khát vọng những điều tốt đẹp nhất. ? Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ truyÖn "C« bÐ b¸n diªm"? - Em bé thật tội nghiệp. Ngời đời đối xử với em quá lạnh lùng, chỉ có bà và mẹ là thơng yêu em nhng đều đã qua đời. Cha em có lẽ vì quá nghèo khổ nên cũng đối xử với em thiếu tình thơng, khách qua đờng chẳng ai đoái hoài đến lời chào hàng của em nên em chẳng bán đợc bao diêm nào; những ngời nhìn thấy thi thể em vào sáng ngày mồng 1 tết cũng vô tình, l¹nh lïnh nh thÕ. - Trong cái xã hội thiếu tình thơng, nhà văn An-Đec-Xen đã viết truyện này với tất cả niềm cảm thông, yêu thơng đối với em bé bất hạnh. Nhng rõ ràng, truyện ngắn "Cô bé bán diªm" lµ "mét c¶nh tîng th¬ng t©m". ? Theo em ý nghĩa, giá trị t tởng của truyện ngắn này đợc thể hiện ntn? - Em bé đã chết một cách thê lơng nh vậy trong đêm giao thừa. Cái chết mang trong nó søc tè c¸o x· héi m¹nh mÏ, nã cßn lµ sù phª ph¸n lèi sèng Ých kû, co côm, chØ biÕt m×nh của thế giới hiện đại. Đó là sự cảm thông sâu sắc của nhà văn kể chuyện thiên tài An-ĐecXen. * VÒ nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n nµy: ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ thuËt cña truyÖn ng¾n nµy? - TruyÖn cña An-§ec-Xen nhÑ nhµng, trong trÎo, to¸t lªn lßng yªu th¬ng con ngêi, nhÊt là những ngời nghèo khổ và niềm tin, khát vọng những điều tốt đẹp nhất trên thế gian này sÏ thuéc vÒ con ngêi. - Tác giả thành công trong việc sử dụng nghệ thuật đối lập tơng phản. Những hình ảnh đối lập tơng phản càng lúc càng gay gắt, thực tế và mộng tởng, cuộc đời và ảo ảnh cứ sóng đôi hiển hiện, đan cài, tranh chấp nhau, nâng dần len, bay cao lên. - Cã thÓ nãi An-§ec-Xen biÕt kh¸m ph¸ nh÷ng khÝa c¹nh thÇn kú, bÊt ngê ngay trong những sự việc đơn giản hằng ngày, đa chúng vào thế giới thần thoại đầy chất thơ, nhng vẫn gi¶i quyÕt chóng phï hîp víi nh÷ng quan niÖm nh©n sinh vµ x· héi tiÕn bé cña m×nh. - NghÖ thuËt kÓ chuyÖn hÊp dÉn, ®an xen gi÷a hiÖn thùc vµ méng tëng, víi c¸c chi tiÕt tơng phản, diễn biến hợp lý, truyền cho chúng ta lòng thơng cảm đối với một em bé bất hạnh, lay động trong ta tình thơng và niềm tin ở con ngời, nhất là những con ngời phải đối.

(72) mặt với những khó khăn thử thách ở đời vẫn không nguôi mong muốn, khát vọng những điều tốt đẹp nhất. * Tæng kÕt vµ ghi nhí 1. VÒ néi dung - Truyện ngắn "Cô bé bán diêm" sáng tác năm 1845, ra đời vào thời điểm An-Đec-Xen s¸ng t¸c nhiÒu nhÊt. - Cô bé bán diêm đợc đặt vào trong khung cảnh đêm giao thừa giá rét, một em bé nhà nghèo, mồ côi mẹ, bố sai đi bán diêm nhng không bán đợc bao diêm nào. Em vừa đói, vừa rét, đi lang thang trên đờng và cuối cùng chết cóng vì lạnh. Qua số phận bất hạnh của em bé nghèo, chúng ta thấy đợc xã hội mà em sống, đó là một xã hội không có tình ngời. §ång thêi truyÖn cßn cã søc tè c¸o x· héi; phª ph¸n lèi sèng Ých kû, co côm, chØ biÕt m×nh của thế giới hiện đại. Câu truyện còn toát lên niềm thơng cảm của nhà văn đối với những em bé nghèo khổ. Vì thế, truyện vừa có giá trị hiện thực, vừa có giá trị nhân đạo. 2. Về nghệ thuật (Nh trang bên đã ghi) * Ghi nhí: Sgk trang 68 ? Đọc lại phần ghi nhớ đó? IV. LuyÖn tËp §Ò: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em vÒ h×nh ¶nh c« bÐ b¸n diªm? D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi gi¶ng trong 2 tiÕt §. Híng dÉn vÒ nhµ - Làm đề văn trên - Phân tích đợc hình ảnh cô bé bán diêm - Thuéc lßng ghi nhí sgk - So¹n bµi: §¸nh nhau víi cèi xay giã E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... -------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:10/09/2009 GA : §/c TiÕt 23 TiÕng ViÖt. Trî tõ, th¸n tõ A. Mục tiêu cần đạt Giúp học sinh: - Hiểu đợc thế nao là trợ từ, thán từ - BiÕt c¸ch dïng trî tõ, th¸n tõ trong c¸c trêng hîp giao tiÕp cô thÓ. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Từ ngữ địa phơng là gì? Biệt ngữ xã hội là gì? Việc sử dụng chúng ntn?. Bµi míi.

(73) I. Kh¸i niÖm trî tõ ? Ví dụ 1: Nghĩa của các câu dới đây có gì khác nhau? Vì sao có sự khác nhau đó? - Nã ¨n hai b¸t c¬m. - Nã ¨n nh÷ng hai b¸t c¬m. - Nã ¨n cã hai b¸t c¬m. * NhËn xÐt: - Gièng nhau: C¶ ba c©u trªn cã sù gièng nhau ë chç: cïng nãi vÒ mét sù viÖc kh¸ch quan: "Nã ¨n" víi sè lîng "hai b¸t c¬m" - Khác nhau: Nhng khác nhau ở thái độ của ngời nói. Sở dĩ có sự khác nhau này là do ở câu thứ 2 và câu thứ 3 có thêm từ "những" và từ "có" để biểu thị thái độ của ngời nói. + C©u thø 2 cã thªm tõ "nh÷ng", ngoµi viÖc diÔn t¶ mét sù viÖc kh¸ch quan nh c©u thø nhất, câu này còn có ý đánh giá, nhấn mạnh việc: Nó ăn hai bát cơm là nhiều, vợt quá mức b×nh thêng (cã thÓ mäi ngµy nã chØ ¨n 1 b¸t c¬m). + C©u thø 3 cã thªm tõ "cã", ngoµi viÖc diÔn t¶ mét sù viÖc kh¸ch quan nh c©u thø nhất, câu này còn có ý đánh giá, nhấn mạnh việc: Nó ăn hai bát cơm là ít,không đạt mức b×nh thêng nh nã vÉn tõng ¨n. * KÕt luËn: => Nh vậy, những từ "những", "có" ở đây là từ dùng để biểu thị thái độ nhấn mạnh, đánh giá của ngời nói đối với sự việc đợc nói đến ở trong câu. ? Các từ "những", "có" đi kèm với những từ nào trong câu và biểu thị thái độ gì của ngời nói đối với sự việc? - Tõ "nh÷ng" ®i kÌm víi tõ ng÷ sau nã, cã hµm ý h¬i nhiÒu; Tõ "cã" ®i kÌm víi tõ ng÷ sau nã, cã hµm ý h¬i Ýt. GV: Tóm lại, những từ chuyên đi kèm một từ ngữ trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc đợc nói đến ở những từ ngữ đó thì gọi là trợ từ. ? VËy, trî tõ lµ g×? - Trợ từ là nhữgn từ chuyên đi kèm một từ ngữ trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc đợc nói đến ở từ ngữ đó. (VD: những, có, chính, đích, ngay…) GV: Cô có bài tập sau: Hãy đặt 3 câu có dùng 3 trợ từ: chính, đích, ngay và nêu tác dụng của việc dùng 3 trợ từ đó (Bài tập nhanh) ? Gäi 1 häc sinh lªn b¶ng lµm bµi? C¸c em kh¸c lµm vµo vë nh¸p? - Nãi dèi lµ tù lµm h¹i chÝnh m×nh. - Tôi đã gọi đích danh nó ra. - B¹n kh«ng tin ngay c¶ t«i n÷a µ? => Các trợ từ đó nhằm nhấn mạnh đối tợng đợc nói đến là: mình, nó, tôi. * Ghi nhí: Sgk trang 69 ? Một em đọc to phần ghi nhớ đó? II. Kh¸i niÖm th¸n tõ * VÝ dô: a, Nµy! ¤ng gi¸o ¹! C¸i gièng nã còng kh«n! Nã cø lµm in nh nã tr¸ch t«i; nã kªu ö, nh×n t«i nh muèn b¶o t«i r»ng: "A! L·o giµ tÖ l¾m! T«i ¨n ë víi l·o nh thÕ mµ l·o xö víi t«i nh thÕ nµy µ?" (L·o H¹c – Nam Cao).

(74) b,- Này, bảo bác ấy có trốn đi đâu thì trốn. Chứ cứ nằm đấy, chốc nữa họ vào thúc su, không có, họ lại đánh trói thì khổ. Ngời ốm rề rề nh thế, nếu lại phải một trận đòn, nuôi mÊy th¸ng cho hoµn hån. - Vâng, cháu cũng đã nghĩ nh cụ. Nhng để cháo nguội, cháu cho nhà cháu văn lấy vài húp cái đã. (Tắt đèn – Ngô Tất Tố) ? C¸c tõ "nµy", "a" trong hai ®o¹n trÝch trªn ®©y biÓu thÞ ®iÒu g×? Các từ "này", "a" trong đoạn văn của Nam Cao là tiếng thốt ra để gây sự chú ý của ngời nghe (ngời đối thoại). Từ "A" trong trờng hợp này là tiếng thốt ra để biểu thị sự tức guận khi nhận ra một điều gì đó không tốt. GV: Các em cần chú ý: Từ "a" còn đợc dùng trong trờng hợp biểu thị sự vui mừng, sung síng -> chóng chØ kh¸c ë ng÷ ®iÖu. - C¸c tõ "nµy", "v©ng" trong ®o¹n v¨n cña Ng« TÊt Tè: + Từ "này" cũng là tiếng thốt ra để gây sự chú ý của ngời nghe (ngời đối thoại) + Từ "vâng" trong trờng hợp này là tiếng thốt ra để biểu thị sự đồng ý với sự việc đợc nãi trong c©u cña ngêi hµng xãm. * KÕt luËn: GV: - Từ "này" có tác dụng gây ra sự chú ý của ngời đối thoại (còn gọi là hô ngữ) - Từ "a" thờng đợc dùng để biểu thị thái độ tức giận hoặc vui mừng, trong VD sgk thì từ "a" biểu thị thái độ tức giận. - Từ "vâng" biểu thị thái độ lễ phép. Dùng để gọi đáp. ? Các từ "này", "a", "vâng"có khả năng một mình tạo thành câu đợc không? - Các từ "này", "a", "vâng"có khả năng một mình tạo thành câu đợc. VD: "Này!", "A!" trong ®o¹n v¨n cña Nam Cao. (Nµy! ¤ng gi¸o ¹!… vµ A! L·o giµ tÖ l¾m!) ? Các từ ấy có thể làm thành phần biệt lập của câu đợc không? - C¸c tõ Êy cã lóc lµm thµnh phÇn biÖt lËp cña c©u (kh«ng cã quan hÖ ng÷ ph¸p víi c¸c c©u kh¸c). VÝ dô: "Nµy!", "V©ng!" trong ®o¹n v¨n cña Ng« TÊt Tè. ? Các từ ấy có thể cùng các từ ngữ khác làm thành một câu và thờng đứng đầu câu đợc kh«ng? - Các từ ấy có thể cùng các từ ngữ khác làm thành một câu và thờng đứng đầu câu. VD: - Nµy! Ra ®©y tí b¶o c¸i nµy mét tÝ. - A! Mẹ đã về. GV: Nh vậy, tất cả những từ dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của ngời nói hoặc dùng để gọi đáp thì gọi là thán từ. ? VËy theo em, thÕ nµo lµ th¸n tõ? - Thán từ là những từ dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc của ngời nói hoặc dùng để gọi đáp. ? Nêu một số đặc điểm ngữ pháp của thán từ? - Thán từ thờng đứng ở đầu câu, có khi nó đợc tách ra thành một câu đặc biệt. ? Theo em thán từ có thể chia làm mấy loại chính (dựa vào đĩnh nghĩa) Th¸n tõ gåm 2 lo¹i chÝnh: - Th¸n tõ béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc: a, ¸i, ¬, «i, « hay, than «i, trêi ¬i,…. - Thán từ gọi đáp: này, ơi, vâng, dạ, ừ …. GV: §ã chÝnh lµ néi dung phÇn ghi nhí sgk trang 70 Ghi nhí: sgk trang 70.

(75) ? Mời 1 em đọc lại rõ ràng phần ghi nhớ đó? (Học sinh đọc to, rõ ràng) III. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 ? §äc bµi tËp 1? - Yªu cÇu: Trong c¸c tõ g¹ch ch©n sau, tõ nµo lµ trî tõ, tõ nµo kh«ng ph¶i lµ trî tõ? ? Nªu c¸ch lµm? - Cách làm: Căn cứ vào định nghĩa xét xem các từ gạch chân đó, từ nào đi kèm với 1 từ ngữ trong câu để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc đợc nói đến ở từ ngữ đó thì đấy là trợ từ. ? C¸c em lµm vµo vë nh¸p? a. Chính thầy hiệu trởng đã tặng tôi quyển sách này. b. Chị Dậu là nhân vật chính của tác phẩm "Tắt đèn". c. Ngay tôi cũng không biết đến việc này. d. Anh ph¶i nãi ngay ®iÒu nµy cho c« gi¸o biÕt. e. Cha t«i lµ c«ng nh©n. f. Cô ấy đẹp ơi là đẹp. g. T«i nhí m·i nh÷ng kû niÖm thêi niªn thiÕu. h. T«i nh¾c anh nh÷ng ba bèn lÇn mµ anh vÉn quªn. Giải đáp - Trî tõ lµ c¸c tõ ë nh÷ng c©u: a, c, e, h. - C¸c tõ cßn l¹i kh«ng ph¶i lµ trî tõ (b, d, g, h) 2. Bµi tËp 2 ? Đọc đề bài 2? Yªu cÇu: Gi¶i thÝch nghÜa cña c¸c trî tõ in ®Ëm trong c¸c c©u sau: a. Nhng đời nào tình thơng yêu và lòng kính mến mẹ tôi lại bị những rắp tâm tanh bẩn xâm phạm đến…. Mặc dầu non một năm ròng mẹ tôi không gửi cho tôi lấy một lá th, nhắn ngời thăm tôi lấy một lời và gửi cho tôi lấy một đồng quà. (Nguyªn Hång – Nh÷ng ngµy th¬ Êu) b. Hai đứa mê nhau lắm. Bố mẹ đứa con gái biết vậy nên cũng bằng lòng gả. Nh ng họ thách nặng quá: Nguyên tiền mặt phải một trăm đồng bạc, lại còn cau, còn rợu…. cả cới nứa thì mất đến cứng hai trăm bạc. (Nam Cao – L·o H¹c) c. TÝnh ra cËu vµng Êy ¨n khoÎ h¬n c¶ t«i, «ng gi¸o ¹! (Nam Cao – L·o H¹c) d. Råi cø mçi n¨m r»m th¸ng t¸m Tùa nhau tr«ng xuèng thÕ gian cêi (T¶n §µ - Muèn lµm th»ng cuéi) ? Lêi gi¶i? a. Trợ từ "lấy" trong câu văn của Nguyên Hồng kết hợp với từ "không" để phủ định, biểu thị thái độ nhấn mạnh mức độ tối thiểu, không yêu cầu gì hơn. b. Trợ từ "nguyên" trong câu văn của Nam Cao dùng để nhấn mạnh: chỉ riêng về mặt nào đó, không làm theo cái gì khác..

(76) Trợ từ "đến" biểu thị thái độ nhấn mạnh mức độ tối đa, thể hiện tính chất bất thờng của một hiện tợng để làm nổi bật mức độ cao của một việc nào đó. c. Trợ từ "cả" trong câu văn của Nam Cao dùng để nhấn mạnh về mức độ cao trong viÖc v¨n uèng cña con vµng. d. Trợ từ "cứ" trong câu thơ của Tản Đà dùng để nhấn mạnh sự lặp đi lặp lại của một sự vËt hiÖn tîng. 3. Bµi tËp 3 ? Đọc đề bài? Yªu cÇu: ChØ ra th¸n tõ trong c¸c c©u díi ®©y (TrÝch tõ t¸c phÈm "L·o H¹c" cña Nam Cao): a. §ét nhiªn l·o b¶o t«i: - Này! Thằng cháu nhà tôi, đến một năm nay, chẳng có giấy má gì đấy, ông giáo ạ! à! Thì ra lão đang nghĩ đến thằng con lão. b. – Con chó là của cháu nó mua đấy chứ!… Nó mua về nuôi, định đến lúc c ới vợ thì giÕt thÞt… ấy! Sự đời lại cứ thờng nh vậy đấy. Ngời ta định rồi chẳng bao giờ ngời ta làm đợc. c. V©ng! ¤ng gi¸o d¹y ph¶i! §èi víi chóng m×nh th× thÕ lµ sung síng. d. Chao «i! §èi víi nh÷ng ngêi ë xung quanh ta, nÕu ta kh«ng cè t×m mµ hiÓu hä, th× ta chỉ thấy họ gàn dở, ngu ngốc, bần tiện, xấu xa, bỉ ổi… toàn những cớ để cho ta tàn nhẫn (…) e. Hỡi ơi lão Hạc! Thì ra đến lúc cùng lão cũng có thể làm liều nh ai hết… GV: a. Nµy, µ b. Êy c. V©ng d. Chao «i e. Hìi ¬i 4. Bµi tËp 4 Yªu cÇu: C¸c th¸n tõ g¹ch ch©n trong nh÷ng c©u sau ®©y béc lé nh÷ng c¶m xóc g×? ? Lêi gi¶i? a. Trong ®o¹n v¨n a cã c¸c th¸n tõ lµ: + Kìa: dùng để gây sự chú ý của ngời nghe. + Ha ha: dùng để bày tỏ sự khoái trá, thoải mái. + ái ái: Dùng để biểu lộ sự đau đớn đột ngột. b. Trong câu thơ của Thế Lữ, từ "Than ôi" hiển thị thái độ đau buồn, nuối tiếc. 5. Bài tập 5: Đặt 5 câu với 5 thán từ khác nhau? (Học sinh tự đặt câu) 6. Bµi tËp 6: Yªu cÇu: H·y gi¶i thÝch ý nghÜa cña c©u tôc ng÷: "Gäi d¹, b¶o v©ng". ? Lêi gi¶i? - Câu tục ngữ khuyên bảo chúng ta cách dùng thán từ gọi đáp biểu thị sự lễ phép của ngời dới đối với ngời trên. D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi häc. §. Híng dÉn vÒ nhµ.

(77) - Thuéc vµ hiÓu ghi nhí vµ bµi häc. - Cñng cè hÕt bµi tËp vµo vë. - Lµm bµi sè 5. E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... ........................................................................................................................................... Ngµy so¹n:11/09/2009 TiÕt 24. GA : §/c TËp lµm v¨n. Miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong v¨n tù sù. A. Mục tiêu cần đạt - Hiểu đợc sự tác động qua lại giữa các yếu tố tự sự, miêu tả, biểu cảm trong một văn b¶n hoµn chØnh. - Tích hợp với các văn bản văn và các kiến thức về tiếng Việt đã học. - RÌn luyÖn kü n¨ng viÕt v¨n b¶n tù sù cã ®an xen c¸c yÕu tè miªu t¶, biÓu c¶m. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Nªu c¸c bíc tãm t¾t v¨n b¶n tù sù? => Yªu cÇu tr¶ lêi: - Tãm t¾t v¨n b¶n tù sù cÇn thùc hiÖn 4 bíc sau: Bớc 1: Đọc kỹ toàn bộ văn bản cần tóm tắt để nắm chắc nội dung của nó (hiểu đúng chủ đề văn bản) Bíc 2: Lùa chän nh÷ng sù viÖc chÝnh vµ nh©n vËt chÝnh. Bớc 3: Sắp xếp các ý đã đợc lựa chọn ở trên thành cốt truyện theo một trình tự hợp lý. Bíc 4: ViÕt v¨n b¶n tãm t¾t b»ng lêi v¨n cña m×nh.. Bµi míi Giíi thiÖu bµi ở các lớp dới, văn miêu tả, kẻ chuyện, biểu cảm đợc giới thiệu tách rời nh là những phơng thức biểu đạt độc lập. Việc giới thiệu nh thế nhằm mịch đích giúp học sinh nắm chắc đặc trng từng phơng thức để rồi học sinh dễ nhận diện và luyện tập. Trong thực tế, ít có văn bản, tác phẩm nào lại chỉ dùng một phơng thức biểu đạt, phản ¸nh mµ thêng lµ sù kÕt hîp, ®an xen hai hay nhiÒu ph¬ng thøc trong cïng mét v¨n b¶n. Vậy sự kết hợp và tác động qua lại giữa các yếu tố kể, tả và biểu lộ tình cảm trong văn bản ntn? t¸c dông cña c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong v¨n b¶n tù sù ra sao? Bµi häc h«m nay cô sẽ giúp các em hiểu rõ về những vấn đề đó. I. Sù kÕt hîp c¸c yÕu tè kÓ, t¶ vµ biÓu lé t×nh c¶m trong v¨n b¶n tù sù. 1. VÝ dô Cho ®o¹n v¨n sau:.

(78) "Xe ch¹y chÇm chËm…..mÑ t«i cÇm nãn vÉy t«i, vµo phót sau, t«i ®uæi kÞp. T«i thë hång héc, tr¸n ®Ém må h«i, vµ khi trÌo lªn xe, t«i rÝu c¶ ch©n l¹i. MÑ t«i võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái, th× t«i oµ lªn khãc råi cø thÕ nøc në. MÑ t«i còng sôt sïi theo: - Con nín đi! Mợ đã về với các con rồi mà. MÑ t«i lÊy v¹t ¸o n©u thÊm níc m¾t cho t«i råi xèc n¸ch t«i lªn xe. §Õn bÊy giê t«i míi kịp nhận ra mẹ tôi không còm cõi xơ xác quá nh cô tôi nhắc lại lời ngời họ nội của tôi. Gơng mặt mẹ tôi vẫn tơi sáng với đôi mắt trong và nớc da mịn, làm nổi bật màu hồng của hai gò má. Hay tại sự sung sớng bỗng đợc trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tơi đẹp nh thủơ còn sung túc? Tôi ngồi trên đệm xe, đùi áo đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man kh¾p da thÞt. H¬i quÇn ¸o mÑ t«i vµ nh÷gn h¬i thë ë khu«n miªng xinh x¾n nhai trÇu phả ra lúc đó thơm tho lạ thờng. Phải bé lại và lăn vào lòng một ngời mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của ngời mẹ, để bàn tay ngêi mÑ vuèt ve tõ tr¸n xuèng c»m, vµ g·i r«m ë sèng lng cho, míi thÊy ngêi mÑ cã một êm dịu vô cùng. Từ ngã t đầu trờng học về đến nhà, tôi không còn nhớ mẹ tôi đã hỏi tôi và tôi đã trả lời mẹ tôi những câu gì. (Nh÷ng ngµy th¬ Êu – Nguyªn Hång) ? §äc, t×m vµ chØ ra c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ c¸c yÕu tè biÓu c¶m trong ®o¹n v¨n trªn? (chó ý chØ ta c¸c tõ ng÷, c©u v¨n, h×nh ¶nh, chi tiÕt thÓ hiÖn c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu cảm). Các yếu tố này đứng riêng hay đan xen với yếu tố tự sự? GV: Gợi ý: Muốn tìm và chỉ ra đợc các yếu tố miêu tả và các yếu tố biểu cảm trong đoạn văn trên thì trớc hết các em phải tìm đợc căn cứ nào để xác định đợc các yếu tố miêu t¶, biÓu c¶m, kÓ chuyÖn trong ®o¹n v¨n nµy. ? Theo em, dựa vào văn cứ nào để xác định đợc các yếu tố: miêu tả, biểu cảm, kể chuÖyn? Ta cã c¸c v¨n cø sau: - Kể: Thờng tập trung nêu sự việc, hành động, nhân vật. - Tả: Thờng tập trung chỉ ra tính chất, màu sắc, mức độ của sự việc, nhân vật, hành động. - Biểu cảm: Thờng thể hiện ở các chi tiết bày tỏ cảm xúc, thái độ của ngời viết trớc sự việc, nhân vật, hành động. ? Tõ c¸c c¨n cø trªn, h·y cho c« biÕt: Trong ®o¹n trÝch trªn, t¸c gi¶ kÓ l¹i nh÷ng sù viÖc g×? - Trong đoạn trích trên, tác giả kể lại cuộc gặp gỡ đầy cảm động của nhân vật "tôi" với ngêi mÑ l©u ngµy xa c¸ch. ? Sự việc ấy đợc kể lại bằng các chi tiết nhỏ nào? C¸c yÕu tè kÓ: + MÑ t«i vÉy t«i. + T«i ch¹y theo chiÕc xe chë mÑ. + MÑ kÐo t«i lªn xe. + T«i oµ lªn khãc. + MÑ t«i còng sôt sïi theo. + T«i ngåi bªn mÑ, ®Çu ng¶ vµo c¸nh tay mÑ, quan s¸t g¬ng mÆt mÑ. ? Sự việc ấy đợc miêu tả bằng các chi tiết, hình ảnh nào? C¸c yÕu tè miªu t¶: + T«i thë hång héc, tr¸n ®Ém må h«i, rÝu c¶ ch©n l¹i. + MÑ t«i kh«ng cßm câi..

(79) + Gơng mặt vẫn tơi sáng với đôi mắt trong và nớc da mịn, làm nổi bật màu hồng ở hai gß m¸. ? Sự việc ấy đợc biểu cảm bằng các chi tiết, hình ảnh nào? C¸c yÕu tè biÓu c¶m: + Hay tại sự sung sớng bỗng đợc trong nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tơi đẹp nh thủơ còn sung túc (suy nghĩ) + Tôi thấy những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt (c¶m nhËn) + Phải bé lại và lăn vào lòng một ngời mẹ, áp mặt vào bầu sữa nóng của ngời mẹ, để bµn tay ngêi mÑ vuèt ve tõ tr¸n xuèng c»m, vµ g·i r«m ë sèng lng cho, míi thÊy ngêi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng. (Ph¸t biÓu c¶m tëng) ? C¸c em chó ý quan s¸t vµo ®o¹n v¨n vµ cho c« biÕt: c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m đó đứng riêng hay đan xen với yếu tố tự sự? - Các yếu tố trên không đứng tách riêng mà đan xen vào nhau: vừa kể, vừa tả và biểu c¶m. ? Em hãy chỉ ra điều đó trong 1 đoạn văn ngắn trong ví dụ trên? VD: Tôi ngồi trên đệm xe … thơm tho lạ thờng. + Kể sự việc: Tôi ngồi trên đệm xe, cạnh mẹ. + Tả: Đùi áp vào đùi mẹ tôi, đầu ngả vào cánh tay mẹ tôi, khuôn miệng xinh xắn nhai trÇu. + Biểu cảm: Những cảm giác ấm áp đã bao lâu mất đi bỗng lại mơn man khắp da thịt; th¬m tho l¹ thêng. 2. KÕt luËn ? Qua viÖc t×m hiÓu vÝ dô trªn, em cã thÓ rót ra nh÷ng kÕt luËn g×? - Trong v¨n b¶n tù sù thêng cã sù kÕt hîp c¸c yÕu tè kÓ, t¶ vµ biÓu lé t×nh c¶m. - Khi kÓ, c¸c t¸c gi¶ thêng ®an xen c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m (võa kÓ, võa t¶, võa biÓu c¶m). GV: C¸c em tiÕp tôc chó ý vµo vÝ dô vÒ ®o¹n v¨n trªn vµ lµm cho c« theo yªu cÇu sau: ? Bỏ hết các yếu tố miêu tả và biểu cảm trong đoạn văn trên, sau đó chép lại các câu văn kể ngời và việc thành một đoạn. Đối chiếu đoạn văn trên sẽ bị ảnh hởng ntn? Từ đó rút ra kÕt luËn vÒ vai trß, t¸c dông cña yÕu tè t¶ vµ biÓu c¶m trong viÖc kÓ chuyÖn? GV: Gîi ý: ? Bá c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m, ®o¹n v¨n chØ cßn l¹i c¸c yÕu tè kÓ: + MÑ t«i vÉy t«i. + T«i ch¹y theo chiÕc xe chë mÑ. + MÑ kÐo t«i lªn xe. + T«i oµ lªn khãc. + MÑ t«i còng sôt sïi theo. + T«i ngåi bªn mÑ, ®Çu ng¶ vµo c¸nh tay mÑ, quan s¸t g¬ng mÆt mÑ. ? ChÐp chóng l¹i thµnh mét ®o¹n v¨n? MÑ t«i vÉy t«i. T«i ch¹y theo chiÕc xe chë mÑ. MÑ kÐo t«i lªn xe. T«i oµ lªn khãc. MÑ t«i còng sôt sïi theo. T«i ngåi bªn mÑ, ®Çu ng¶ vµo c¸nh tay mÑ, quan s¸t g¬ng mÆt mÑ. ? So sánh đoạn văn vừa tạo xong với đoạn văn của Nguyên Hồng để rút ra nhận xét? - Đoạn văn trên so với đoạn văn của Nguyên Hồng không sinh động, không có sức hấp dẫn vì nó đơn thuần chỉ là các yếu tố kể. Các yếu tố miêu tả giúp cho việc kể lại cuộc gặp.

(80) gỡ giữa hai mẹ con bé Hồng thêm sinh động với tất cả các màu sắc, hơng vị, hình dáng, diện mạo của sự việc, nhân vật, hành động…. nh hiện lên trớc mắt ngời đọc. Các yếu tố biểu cảm giúp cho ngời viết thể hiện sâu sắc tình mẫu tử sâu nặng và truyền cảm xúc đó sang ngời đọc, buộc ngời đọc phải suy nghĩ, trăn trở trớc sự việc, nhân vật và hành động. Nh vËy, c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m lµm cho ý nghÜa cña c©u chuyÖn thªm thÊm thía, sâu sắc. Nó cũng giúp cho nhà văn thể hiện đợc thái độ trân trọng, yêu mến của mình đối với con ngời, sự việc, hiện tợng đợc kể. ? Đến đây, em lại kết luận thêm đợc điều gì nữa? (Các yếu tố miêu tả và biểu cảm có t¸c dông ntn trong v¨n b¶n tù sù). - Các yếu tố miêu tả và biểu cảm làm cho việc kể chuyện sinh động và sâu sắc hơn. ? Bây giờ, các em lại bỏ hết các yếu tố kể trong đoạn văn trên, chỉ để lại các câu văn miªu t¶ vµ biÓu c¶m th× ®o¹n v¨n sÏ bÞ ¶nh hëng ra sao? (Nã cã thµnh truyÖn kh«ng? v× sao?) Tù rót ra nhËn xÐt vÒ vai trß cña yÕu tè kÓ ngêi vµ viÖc trong v¨n b¶n tù sù? - Nếu bỏ hết các yếu tố kể trong đoạn văn trên, chỉ để lại các câu văn miêu tả và biểu c¶m th× kh«ng cã chuyÖn bëi v× cèt truyÖn lµ do sù viÖc vµ nh©n vËt cïng víi nh÷ng hµnh động chính tạo nên. Các yếu tố miêu tả và biểu cảm chỉ có thể bám vào sự việc và nhân vật mới phát triển đợc. GV: Các em chú ý, trong 1 văn bản thờng xuất hiện một, hai phơng thức biểu đạt chính, nếu văn bản ngắn thì thờng có một phơng thức biểu đạt chính. Các phơng thức biểu đạt khác nếu có xuất hiện chẳng qua để làm rõ, làm phong phú thêm cho phơng thức biểu đạt chính mà thôi. Chẳng hạn: nếu kể là chính thì miêu tả trong khi kể nhằm làm cho sự việc đang kể thêm sinh động, màu sắc, hình dáng, diện mạo của sự việc, nhân vật, hành động nh hiện lên trớc mắt ngời đọc, yếu tố biểu cảm xuất hiện trong khi kể giúp cho ngời viết thể hiện đợc rõ hơn thái độ tình cảm của mình trớc sự việc đó, buộc ngời đọc phải trăn trở suy nghĩ hành động trớc sự việc đang kể, ý nghĩa của truyện càng thêm thấm thía và s©u s¾c. II. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 ? Đọc đề bài? Cho biết yêu cầu của đề? Yªu cÇu: T×m mét sè ®o¹n v¨n tù sù cã sö dông yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong c¸c văn bản đã học nh: Tôi đi học, tức nớc vỡ bờ, lão Hạc, … rồi phân tích giá trị của các yếu tố đó (Cho học sinh thảo luận nhóm). * Lêi gi¶i: ? Mời đại diện của nhóm 1 trình bày? - Nhãm 1 cã thÓ t×m, chän ®o¹n v¨n sau: "Cũng nh tôi, mấy câu học trò bỡ ngỡ đứng nép bên ngời thân…. khỏi phải rụt rè trong c¶nh l¹" => Ph©n tÝch: C¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m lµ: + YÕu tè miªu t¶: Bỡ ngỡ đứng nép ChØ d¸m (®i tõng bíc) nhÑ + BiÓu c¶m: Hä nh con chim con … trong c¶nh l¹. => C¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong ®o¹n v¨n trªn gãp phÇn t« ®Ëm c¶m gi¸c rôt rÌ, bì ngì cña nh©n vËt t«i trong ngµy khai trêng ®Çu tiªn. ? Mời đại diện nhóm 2 trình bày? - Nhãm 2 cã thÓ chän ®o¹n v¨n sau: "Mét mïi h¬ng l¹ x«ng lªn trong líp … còng kh«ng d¸m tin cã thËt". => Ph©n tÝch: C¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong ®o¹n v¨n trªn gãp phÇn t« ®Ëm c¶m gi¸c võa xa l¹, võa gÇn gòi víi líp häc, vµ ngêi b¹n ngåi c¹nh m×nh cña nh©n vËt t«i trong ngµy ®Çu tiªn ®i häc..

(81) ? Mời đại diện nhóm 3? "L·o cè lµm ra vui vÎ … l·o hu hu khãc" => Các yếu tố miêu tả và biểu cảm góp phần thể hiện mỗi đau đớn biểu hiện ra bên ngoµi cñ l·o H¹c vµ t×nh c¶m ch©n thµnh yªu th¬ng cña «ng gi¸o giµnh cho l·o. ? §¹i diÖn nhãm 3? "Tôi mải miết chạy sang …. chẳng ai hiểu lão chết vì bệnh gì mà đau đớn và bất thình l×nh nh vËy." => C¸c yÕu tæ miªu t¶ vµ biÓu c¶m gãp phÇn thÓ hiÖn c¸i chÕt d÷ déi cña l·o H¹c cïng t×nh c¶m ch©n thµnh cña mäi ngêi, cña «ng gi¸o giµnh cho l·o. * Chó ý khi tiÕn hµnh bµi tËp 1 nµy: gi¸o viªn cho c¸c em viÕt ra giÊy trong, g¹ch ch©n c¸c yÕu tè miªu t¶, biÓu c¶m trong tõng vÝ dô -> cßn ph©n tÝch th× häc sinh tr¶ lêi miÖng. Sau đó giáo viên thu bài đa lên máy chiếu, đại diện nhóm đứng dới trình bày. ? NhËn xÐt bµi lµm cña tõng nhãm? GV: NhËn xÐt, cho ®iÓm mét sè nhãm. 2. Bµi tËp 2 ? §äc vµ nªu yªu cÇu? Yªu cÇu: ViÕt mét ®o¹n v¨n kÓ vÒ nh÷ng gi©y phót ®Çu tiªn khi em gÆp l¹i 1 ngêi th©n («ng, bµ, bè, mÑ, anh chÞ em) sau mét thêi gian xa c¸ch (chó ý sö dông yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong khi kÓ). ? Phân tích đề: Yªu cÇu: - Về hình thức: Viết đoạn văn (theo đúng định nghĩa đoạn văn) -> không hạn định số c©u, sè dßng. - Về nội dung: Đoạn văn đó kể về những giây phút đầu tiên khi gặp ngời thân sau một thêi gian xa c¸ch (chó ý sö dông yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m khi viÕt) ? Tất cả các em làm vở nháp, giáo viên gọi 1 học sinh đọc bài của mình? ? Nh©n xÐt bµi lµm cña b¹n? GV: NhËn xÐt – cho ®iÓm. * Giáo viên chú ý gợi ý cho học sinh: Tình huống trong đề văn này cũng giống với tình huống trong bé Hồng gặp mẹ, các em nên tham khảo, học tập đoạn văn đó để viết. => Gi¸o viªn gîi ý: - Nªn b¾t ®Çu tõ chç nµo? - Tõ xa thÊy ngêi th©n ntn? (T¶ h×nh d¸ng) - Lại gần thấy ra sao? Kể hành động của mình và ngời thân; tả chi tiết khuôn mặt, quần ¸o…. - Những biểu hiện tình cảm của hai ngời sau khi đã gặp nhau ntn? (vui mừng, xúc động thể hiện bằng các chi tiết nào? ngôn ngữ, hành động, cử chỉ, nét mặt…) D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. §. Híng dÉn vÒ nhµ - Thuéc ghi nhí. - Hoµn chØnh bµi tËp vµo vë. E/§¸nhgi¸................................................................................................................................ ..................................................................................................................................................

(82) ................................................................................................................................................. ................................................................................................................................................ Ngµy so¹n:15/09/2009 GA : Chi tiÕt TiÕt 25+26 V¨n b¶n. §¸nh nhau víi cèi xay giã (TrÝch: §«n Ki – h« - tª). XÐc – Van – TÐt. A. Mục đích cần đạt: Giúp học sinh: - Hiểu rõ tài nghệ của Xéc – Van – Tét trong việc xây dựng cặp nhân vật bất hủ Đônki-hô-tê, Xan-chôpan-xa tơng phản về mọi mặt, đánh giá đúng đắn các mặt tốt, mặt xấu của hai nhân vật ấy, từ đó rút ra bài học thực tiễn. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Ph©n tÝch nh©n vËt chó bÐ Hång qua ®o¹n trÝch "Trong lßng mÑ" cña nhµ v¨n Nguyªn Hång?. Bµi míi Giíi thiÖu bµi: Tây Ban Nha là một nớc ở phía Tây Châu Âu, trong thời đại phục hng (thế kỷ XIV XVI) đất nớc này đã sản sinh ra một nhà văn vĩ đại Xéc – Van – Tét (1547 - 1616) với t¸c phÈm bÊt hñ – bé tiÓu thuyÕt §«n-ki-h«-tª (1605-1615). H«m nay, chóng ta nghiªn cứu một đoạn trích đợc trích trong tiểu thuyết ấy. Đoạn trích với tựa đề: Đánh nhau với cối xay giã. Mêi c¸c em ghi ®Çu bµi. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm. ? H·y giíi thiÖu vµi nÐt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm? * T¸c gi¶: - XÐc – Van – TÐt (1547-1616) lµ nhµ v¨n T©y Ban Nha. - ¤ng vèn lµ binh sÜ, bÞ th¬ng n¨m 1571 trong mét cuéc thuû chiÕn vµ bÞ b¾t giam ë An Giê từ năm 1575 đến năm 1580. - Trở về Tây Ban Nha ông sống một cuộc sống cực nhọc, âm thầm mãi cho đến lúc c«ng bè tiÓu thuyÕt §«n-ki-h«-tª. * T¸c phÈm: - Đoạn trích "Đánh nhau với cối xay gió" là một đoạn trích trong chơng 8 với tiêu đề: Cuéc gÆp gì rïng rîn qu¸ søc tëng tîng gi÷a hiÖp sÜ dòng c¶m §«n-ki-h«-tª víi nh÷ng cèi xay gió và những sự việc khác đáng ghi nhớ. - §o¹n më ®Çu kÓ chuyÖn chuyÕn ra ®i lÇn thø hai – chuyÕn ®i dµi nhÊt, thÊt b¹i vµ bi hµi nhÊt cña thÇy trß hiÖp sÜ §«n-ki-h«-tª vµ gi¸m m· Xan-ch«pan-xa. §o¹n trÝch "§¸nh nhau víi cèi xay giã" chñ yÕu tËp trung miªu t¶ sù t¬ng ph¶n vÒ mäi mÆt cña §«n-ki-h«-tª vµ Xan-ch«pan-xa. §«n-ki-h«-tª tuy cã Ýt nhiÒu u ®iÓm nhng rÊt nùc cời với những suy nghĩ và hành động điên rồ; Xan-chôpan-xa có những mặt tốt nhng cũng có nhiều điểm đáng chê trách trong cách nghĩ và sinh hoạt. II. §äc – kÓ – gi¶i thÝch tõ khã, t×m hiÓu bè côc..

(83) 1. §äc – kÓ GV: Nêu yêu cầu đọc: Chú ý các câu đối thoại của 2 nhân vật chính, những câu nói cña cèi cay giã – bän khæng lå… §äc giäng thÝch hîp: võa ng©y th¬, võa tù tin xen lÉn hµi híc. ? Gọi 3 học sinh đọc tiếp nhau? ? Nhận xét cách đọc của bạn? GV: Nhận xét, sửa chữa cách đọc của học sinh? * KÓ vµ tãm t¾t ®o¹n trÝch: a. Thầy trò Đôn-ki-hô-tê và Xan-chôpan-xa trớc trận chiến đấu (từ đầu -> không cân søc). b. Tõ "Nãi råi … ng· v¨ng ra xa": HiÖp sÜ §«n-ki-h«-tª liÒu m×nh tÊn c«ng bän khæng lå vµ th¶m b¹i. c. Từ :Xan-chôpan-xa đến hết: Hai thầy trò lại tiếp tục lên đờng. ? H·y kÓ tãm t¾t t¸c phÈm nµy? - V¨n b¶n "§¸nh nhau víi cèi xay giã" trÝch trong tiÓu thuyÕt §«n-ki-h«-tª. T¸c phÈm kÓ chuyÖn §«n-ki-h«-tª, mét l·o quý téc nghÌo v× qu¸ say mª truyÖn hiÖp sÜ nªn muèn trë thành hiệp sĩ giang hồn. Lão lục tìm những đồ binh giáp đã han rỉ của tổ tiên để trang bị cho m×nh, phong cho con ngùa cßm cña l·o lµ chiÕn m· R«-xi-nan-tª; cßn b¶n th©n l·o lµ nhà hiệp sĩ Đôn-ki-hô-tê xứ Man-cha. Lão nhớ đến một phụ nữ nông dân lão thầm yêu xa kia vµ ban cho chÞ ta c¸i tªn lµ c«ng n¬ng §uyn-xi-nª-a. L·o §«n-ki-h«-tª gÇy gß, cao lênh khênh trên lng con ngựa còm ra đi làm hiệp sĩ lang thang để trừ lũ gian tà, cứu ngời lơng thiện. Cùng đi với lão là Xan-chôpan-xa béo lùn, đợc lão chọn làm giám mã, cỡi trên lng con lừa thấo lè tè. Sau nhiều phen thất bại ê chề, cuối cùng ốm nặng, Đôn-ki-hô-tê mới nhận ra cái tai hại của loại truyện hiệp sĩ. Lão viết di chúc và qua đời. * Gi¶i thÝch tõ khã: - HiÖp sÜ (hiÖp kh¸ch): ChØ ngêi cã søc m¹nh vµ lßng hµo hiÖp hay bªnh vùc dÎ yÕu, cøu gióp ngêi gÆp n¹n trong x· héi cò. - Truyện kiếm hiệp: Truyện về cuộc đời và sự nghiệp của những hiệp sĩ. Truyện kiếm hiệp hiện đại (xuất hiện vào nửa cuối thế kỷ XX), còn gọi là truyện chởng. - Cối xay gió: Cối xay hoạt động bằng sức gió thổi quay các cánh quạt. Tại các nớc Ch©u ¢u rÊt phæ biÕn lo¹i cèi xay nµy. III/ Ph©n tÝch t¸c phÈm GV: Tính đến những năm đầu thế kỷ XXI này, cuốn tiểu thuyết Đôn-ki-hô-tê của nhà văn vĩ đại nớc Tây Ban Nha Xéc – Van – Tét đã sống trên 300 năm và chắc còn sống lâu hơn nữa. Bởi vì, qua tác phẩm của mình, Xéc – Van – Tét đã phản ánh và đặt ra những vấn đề lớn lao của 1 giai đoạn biến đổi quan trọng của lịch sử nớc Tây Ban Nha và nhiều nớc trên thế giới: Chuyển tiếp từ XH phong kiến trung cổ lạc hậu sang XH t bản chủ nghĩa phát triển về mọi mặt. Đọc Đôn-ki-hô-tê, ngời đọc hiểu rõ: Tác giả chế giễu tàn d của lý tởng hiệp sĩ phiêu lu, phê phán chế độ phong kiến…. phê phán chế độ t bản thời kỳ tích luỹ ban đầu…. Mặc dù lỗi thời, gàn dở, hình t ợng Đôn-ki-hô-tê vẫn mang ý nghĩa nhân đạo sâu sắc: Yêu quý tự do, bình đẳng, ghét thói xa hoan ăn bám, trọng danh dự, đạo nghĩa. Qua những dòng văn rất sinh động, hóm hỉnh, trào lộng mà thâm thuý, Xéc – Van – Tét đa chúng ta phiêu lu hàng vạn dặm trên khắp đất nớc Tây Ban Nha thơ mộng, chứng kiến nhiều việc làm vừa hào hiệp, vừa gàn dở, khám phá đợc nhiều ý nghĩ lúc cao thợng, khi thÊp hÌn cña hiÖp sÜ §«n-ki-h«-tª vµ gi¸m m· Xan-ch«pan-xa. Mét trong nh÷ng viÖc lµm, cũng là một cuộc phiêu lu của họ là việc Đôn-ki-hô-tê đánh nhau với cối xay gió, một trận đánh kỳ quặc làm nổi bật lên tính cách của cả hai ngời. §i vµo ®o¹n trÝch "§¸nh nhau víi cèi xay giã", chóng ta cã thÓ h×nh dung c©u truyÖn gåm 3 phÇn víi 5 sù viÖc tiªu biÓu. Mçi phÇn mang mét c¸i tªn cô thÓ:.

(84) + Phần 1: Từ đầu đến "và không cân sức" mang tiêu đề: "Những cối xay gió hay là nh÷ng tªn khæng lå ghª ghím" -> PhÇn nµy cã sù viÖc: ThÇy trß nhµ hiÖp sÜ tranh c·i, nhËn định về kẻ thù. + PhÇn 2: Tõ "Nãi råi §«n-ki-h«-tª thóc con ngùa……….bÞ to¹c c¶ nöa vai" mang tiªu đề: "Một cuộc giao chiến không cân sức" -> Phần này có 2 sự việc: Đôn-ki-hô-tê thất bại, giáo gãy, ngời và ngựa ngã văng ra, thầy trò hiệp sĩ dìu nhau đứng dậy trong 2 tâm trạng kh¸c nhau. + Phần 3: Còn lại mang tiêu đề: "Tiếp tục cuộc phiêu lu" -> Phần này cũng có 2 sự việc: Xan-chôpan-xa ăn uống no say, trong khi Đôn-ki-hô-tê vẫn thản nhiên dấn bớc; Đônki-hô-tê trằn trọc không ngủ, còn Xan-chôpan-xa đánh một giấc ngon lành. Qua 5 sự việc chính nói trên, chân dung 2 nhân vật nhà hiệp sĩ xứ Man Cha Đôn-ki-hôtê và bác giám mã Xan-chôpan-xa hiện lên mỗi lúc một rõ nét, rất cụ thể, sinh động, từ ngoại hình, trí tuệ, ớc muốn đến hành động và quan niệm về cuộc sống. Chúng ta hãy lần lợt quan sát và suy ngẫm về từng ngời. 1. HiÖp sÜ §«n-ki-h«-tª ? Xác định 3 phần của đoạn truyện này theo trật tự diễn biến trớc, trong và sau Đôn-kihô-tê đánh nhau với cối xay gió. Liệt kê 5 sự việc chủ yếu, qua đó tính cách của lão hiệp sĩ và bác giám mã đợc bộc lộ? - Năm sự việc đó là: + Khi nhìn thấy những chiếc cối xay gió, Đôn-ki-hô-tê cho rằng đó là những tên khổng lồ ghê ghớm, còn Xan-chôpan-xa cho rằng đó chỉ là những cối xay gió mà thôi. + Đôn-ki-hô-tê đánh nhau với cối xay gió – bị thất bại, giáo gãy, ngời và ngựa ngã v¨ng ra. + Thầy trò hiệp sĩ dìu nhau đứng dậy trong 2 tâm trạng khác nhau. +TiÕp tôc cuéc phiªu lu – Xan-ch«pan-xa ¨n uèng no say trong khi §«n-ki-h«-tª vÉn th¶n nhiªn dÊn bíc. + Đôn-ki-hô-tê trằn trọc không ngủ còn Xan-chôpan-xa đánh một giấc ngon lành. ? Qua viÖc t×m hiÓu ë nhµ vµ quan s¸t tranh, em nµo cã thÓ giíi thiÖu ng¾n gän vÒ nguån gèc, xuÊt xø vµ h×nh d¸ng bªn ngoµi cña §«n-ki-h«-tª? a) Giíi thiÖu vÒ nh©n vËt - Ki-ha-®a lµ mét l·o quý téc nghÌo, tuæi tr¹c 50, da dÎ s¾t seo, th©n h×nh gÇy gß, cao lªnh khªnh. - Lão vẫn cha lấy vợ, suốt ngày đêm mê mẩn đọc các sách truyện kiếm hiệp. Mê đến mức cũng muốn mình trở thành hiệp sĩ. Bởi thế lão quyết tâm thực hiện ý định của mình: Bắt chớc các hiệp sĩ trong truyện, lão đổi tên thành Đôn-ki-hô-tê (Đôn là họ quý tộc) tự tìm cho bản thân một ngời yêu dấu để tôn thờ (tình nơng) cô gáo béo lùn trong lăng thành nàng Đuyn-xi-nê-a xinh đẹp, kiều diễm. - Lão đánh bóng mấy thứ vũ khí và áo giáp cũ tổ tiên để lại. - Lão cỡi con ngựa còn có tên mĩ miều Rô-xi-nan-tê, mình mắc áo giáp, đầu đội mũ s¾t, vai v¸c gi¸o dµi, tr«ng nh mét hiÖp sÜ thêi bÊy giê GV: Đôn-ki-hô-tê chuẩn bị xong xuôi, lão quyết ra đi chu du Thiên hạ để thành hiệp sĩ giang hå. LÇn thø nhÊt thÊt b¹i thª th¶m kh«ng lµm §«n-ki-h«-tª nhôt chÝ. Lần thứ hai, tìm thuê đợc một bác nông dan béo lùn, khoẻ mạnh – bác Xan-chôpan-xa làm giám mã phục vụ, hai thầy trò lại lên đờng quyết lập chiến công. Đánh nhau với cối xay giã chÝnh lµ mét trong nh÷ng chiÕn tÝch bi hïng cña nhµ hiÖp sÜ. b)Hành động đánh nhau với cối xay gió: GV: Lần thứ hai, trên đờng phiêu lu, chợt hai thầy trò phát hiện có ba, bốn chục chiếc cối xay gió giữa đồng thì Đôn-ki-hô-tê đã có lời nói, cử chỉ, hành động nh thế nào?.

(85) - "Vận may run rủi khiến cho sự nghiệp của chúng ta tốt đẹp quá sự mong muốn vì….có đến ba, bốn chục tên khổng lồ ghê gớm, ta quyết giao chiến giết hết bọn chúng…" - "§ã chÝnh lµ nh÷ng tªn khæng lå, vµ nÕ anh sî th× h·y l¸nh ra xa mµ cÇu kinh trong lúc ta sẽ đơng đầu với chúng trong 1 cuộc giao tranh điên cuồng cân sức." - Đôn-ki-hô-tê thúc con ngựa Rô-xi-nan-tê xông lên, chẳng thèm để ý đến giám mã Xan-chôpan-xa đang thét bảo là rõ ràng lão đang xông vào đánh những cối xay gió chứ kh«ng ph¶i lµ bän khæng lå. - Trong bông vèn ®inh ninh phÝa tríc lµ nh÷ng tªn khæng lå nªn l·o ch¼ng nh÷ng không nghe lời can của giám mã Xan-chôpan-xa, mà khi đã tới gần mà cũng không nhận ra đấy là những chiếc cối xay gió, lão thét lớn "chớ có chạy trốn, lũ hèn mạt nhát gan kia bëi duy nhÊt chØ cã mét hiÖp sÜ tÊn c«ng bän mi ®©y". - Dï cho bän mi cã vung nhiÒu c¸nh tay h¬n c¶ g· khæng lå Bri-a-rª-«, c¸c ngêi còng sắp phải đền tội… rồi lấy khiên che kín thân, tay lăm lăm ngọn giáo, lão thúc con Rô-xinan-tê phi thẳng tới chiếc cối xây gió gần nhất ở trớc mặt và đầm mũi giáo vào cánh quạt, Giã lµm c¸nh qu¹t quay tÝt khiÕn cho ngän gi¸o g·y tan tµnh, kÐo theo c¶ ngêi vµ ngùa ng· v¨ng ra xa. - Chính lão pháp s Phơ-rextôn biến những tên khồng lồ kia thành những cối xay gió để tớc đi của ta niềm vinh quang đánh bại chúng, nhng rồi các phép thuật xấu xa của lão cũng không thể đối trọi đợc với thanh kiếm lợi hại của ta. ? Em có nhận xét gì về mục đích của hành động đánh nhau với cối xay gió của Đôn-kihô-tê? - Mục đích của hành động đó là mục đích tốt đẹp là tiêu trừ quân gian ác, giúp đỡ ngời l¬ng thiÖn. ? Mục đích thì tốt đẹp nhng không phải lão tấn công vào lũ ngời gian ác mà tấn công vµo nh÷ng cèi xay giã. V× sao nh vËy? - V× ®Çu ãc l·o ®Çy hoang tëng, mª muéi cho nªn nh×n nh÷ng cèi xay giã, l·o nghÜ lµ bọn khổng lồ gian ác, sau đó cho rằng đó là phép thuật của phù thuỷ Phơ-rextôn. GV: Với động cơ trong sáng, hồn nhiên: tiêu diệt lũ tàn ác, trừ hại cho dân. ? Đôn-ki-hô-tê đã có hành động ntn? - L·o "lÊy khiªn che kin th©n, tay l¨m l¨m ngän gi¸o", l·o "thóc con ngùa" "phi th¼ng tíi chiÕc cèi xay giã gÇn nhÊt", vµ "®©m mòi gi¸o vµo c¸nh qu¹t: giã lµm c¸nh qu¹t quay tÝt khiÕn ngän gi¸o g·y tan tµnh, kÐo theo c¶ ngùa lÉn ngêi ng· v¨ng ra xa". ? Nguyªn nh©n do ®©u mµ l·o l¹i thÊt b¹i th¶m h¹i nh vËy? - Do sù mª muéi cña l·o, l·o ch¼ng cßn chót tØnh t¸o nµo. GV: Đoạn trích này tập trung thể hiện sự mê muội đó của Đôn-ki-hô-tê. Lão chẳng cßn chót tØnh t¸o nµo, khi nh×n thÊy nh÷ng chiÕc cèi xay giã, l·o l¹i tëng lµ bän khæng lå gian ¸c, khi bÞ nh÷ng c¸nh qu¹t hÊt tung c¶ ngêi lÉn ngùa v¨ng ra xa th× l·o l¹i cho r»ng pháp s Phơ-rextôn đã dùng phép thuật biến những tên khổng lồ thành cối xay gió để làm h¹i m×nh. §«n-ki-h«-tª muèn diÖt trõ c¸i gièng xÊu xa. L·o ch¼ng biÕt sî lµ g×, kh«ng cÇn biết sức mạnh của đối phơng đến đâu, dũng cảm xông vào một cuộc giao tranh không cân sức. Đó là những khát vọng và hành động tốt đẹp song cái đầu óc hoang tởng hão huyền đã làm cho việc thực hiện khát vọng trở thành nực cời khi lão đánh nhau với những chiếc cối xay gió và cho rằng đó là những tên khổng lồ gian ác. Lão bị trọng thơng mà không hề rên rỉ. Nhng tiếc thay đó không phải là 1 việc làm tự thân mà là do lão muốn làm theo các hiệp sĩ giang hồ đợc miêu tả trong sách (không hề kêu ca, rên rỉ khi bị trọng thơng). Lão không quan tâm đến những mu cầu cá nhân, kể cả chuyện ăn và ngủ nhng đó không phải là do lão không muốn mà tất cả chỉ vì tình thơng nàng Đuyn-xi-nê-a! Cái đó lão cũng làm theo s¸ch! ? Tãm l¹i, em nh©n xÐt ntn vÒ con ngêi, tÝnh c¸ch cña §«n-ki-h«-tª? - Đôn-ki-hô-tê là một con ngời giàu những ớc muốn và khát vọng tốt đẹp nhng do ảnh hởng quá nhiều bởi những tiểu thuyết hiệp sĩ lỗi thời nên chẳng những không thực hiện đợc.

(86) khát vọng mà còn trở thành một kẻ nực cời có phần đáng trách và cũng có phần đáng thơng. GV: Có thể nói, dới ngòi bút sinh động, vừa nghiêm chỉnh, vừa bỡn cợt, trào lộng của XÐc – Van – TÐt, h×nh ¶nh hiÖp sÜ §«n-ki-h«-tª hiÖn lªn lµ mét con ngêi ®Çy méng m¬, ảo tởng. Lão mang những khát vọng đẹp, hành động dũng cảm, bản lĩnh kiên cờng… nhng l¹i cã nh÷ng nhÇm lÉn trong suy nghÜ, gµn dë trong viÖc lµm chØ v× l·o bÞ ¶nh hëng qu¸ nÆng nÒ cña nh÷ng trang s¸ch cò kÜ, lçi thêi. Đôn-ki-hô-tê hiện lên lúc thật trang nghiêm, đáng kính, khi lại gàn dở, đáng cời, vừa già nua lại vừa trai trẻ, vừa yêu mến, vừa đáng trách mà lại đáng thơng… TiÕt 2 2. Gi¸m m· Xan-ch«pan-xa ? Em h·y giíi thiÖu vµi nÐt vÒ nh©n vËt nµy? - §ã lµ mét b¸c n«ng d©n bÐo lïn, nhËn lµm gi¸m m· cho §«n-ki-h«-tª víi hy väng sau này nếu chủ công thành danh toại, bác sẽ đợc làm thống đốc, cai trị vài hòn đảo, đợc sống cuộc đời giàu sang, phú quý. - Lão đủng đỉnh cỡi lừa đi theo chủ, lúc nào cũng mang theo bầu rợu và cái túi 2 ngăn đựng đầy thức ăn ngon. ? Trớc khi vào trận đánh kỳ quặc, giám mã có nhận thức và thái độ ntn? - Xan-chôpan-xa đã hiểu rõ kẻ thù của hiệp sĩ là những chiếc cối xay gió. Bác giải thÝch râ rµng, rµnh m¹ch: "c¸i vËt tr«ng gièng c¸nh tay lµ nh÷ng c¸nh qu¹t, khi cã giã thæi, chúng sẽ quay tròn làm chuyển động cối đá bên trong". ? Khi thấy ông chủ lao vào đánh cối xay gió thì giám mã đã có những lời nói, cử chỉ, hành động ntn? - Cố thét to để ngăn ông chủ. ? Khi ngăn không đợc thì bác giám mã đã tỏ thái độ ntn? - B¸c n«ng d©n Êy bá mÆc chñ. ? Em nhân xét ntn về thái độ đó? Vì sao? - Thái độ này vừa đúng, vừa không đúng. Vì bác biết rõ phía trớc Đôn-ki-hô-tê không có tên khổng lồ độc ác nào mà chỉ là hàng dài những cối xay gió đứng hiên ngang đợi gió thổi là quay tít những cánh quạt khổng lồ. Đúng là vì bác ta biết rằng hành động của chủ là gµn dë vµ ®iªn cuång vµ ch¾c ch¾n sÏ thÊt b¹i. Nhng sai ë chç b¸c kh«ng thùc sù quyÕt tâm bằng hành động và sức vóc khoẻ mạnh của mình xông lên để ngăn cản chủ, hay ít ra cũng phải giúp chủ không bị thua một cách thảm hại đến mức: "giáo gãy, ngựa và ngời ngã v¨ng ra xa". ? Sau trận đánh Xan-chôpan-xa tỏ ra là một ngời ntn? - Sau trận đánh, Xan-chôpan-xa tỏ ra là một giám mã tận tuỵ, bác ta vừa suýt xoa thơng chủ, vừa cố giải thích một lần nữa để thức tỉnh ông chủ về cái hành động kỳ quặc bắt nguån tõ: "®Çu ãc quay cuång nh cèi xay". ? NhËn xÐt vÒ viÖc lµm nµy cña Xan-ch«pan-xa? V× sao? - Việc làm này thật đáng yêu, bác đã hết lòng phục vụ ông chủ. Miệng vừa cầu chúa phù hộ cho chủ tỉnh ngộ và giành thắng lợi sau này, bác vừa nâng Đôn-ki-hô-tê dậy và đỡ cho «ng chñ ngåi dËy ngay ng¾n trªn lng con tuÊn m· gÇy cßm. §Õn nh÷ng phót tiÕp tôc cuộc phiêu lu sau trận đánh, giám mã tiếp tục nhiệm vụ theo hầu bên chủ. - T©m sù víi chñ, b¸c tá ra lµ mét ngêi rÊt ch©n thµnh, cëi më. B¸c nãi: "Chóa hiÓu thấu cho tôi là tôi có yên lòng không nếu thấy ngời rên la khi bị cái gì làm cho đau đớn… cßn t«i xin tha víi ngµi r»ng chØ cÇn h¬i ®au mét chót lµ t«i rªn rØ ngay". ? Qua câu nói gạn ruột đó, bác là ngời ntn? - Lµ ngêi tèt nÕt, biÕt th¬ng ngêi kh¸c, tËn tuþ víi chñ. ? Sau đó Xan-chôpan-xa có hành động ntn?.

(87) - Xan-chôpan-xa thản nhiên lấy rợu và thức ăn ra đánh chén đến no say chẳng nhớ gì đến lời hứa hẹn với chủ và cảm thấy cái nghề phiêu lu này: "Cũng chẳng vất vả gì mà lại thoải mái nữa là khác". Thế rồi đến tối, trong khi ông chủ trằn trọc thao thức thì giám mã "ngủ một mạch" cho đến sáng hôm sau, vừa tỉnh dậy đã vớ ngay lấy bầu rợu để "buồn rầu vì trên quãng đờng này khó kiếm đâu ra rợu để đổ vào cho đầy". ? §Õn ®©y, em l¹i nhËn xÐt xem b¸c lµ ngêi ntn? - Quá chú trọng đến hai việc ăn và ngủ, nhiều lúc quên hết kể cả ông chủ mà mình phải hầu hạ => tầm thờng, đáng chê trách. GV: Nh vậy, bằng ngòi bút sinh động, hóm hỉnh, nhà văn Xéc – Van – Tét đã khắc ho¹ nh©n vËt gi¸m m· víi nÐt ngo¹i h×nh vµ tÝnh c¸ch tr¸i ngîc h¼n víi §«n-ki-h«-tª. NÕu §«n-ki-h«-tª biÓu tîng cho lo¹i ngêi hoang tëng, l·ng m¹ng th× Xan-ch«pan-xa lµ h×nh ảnh của những ngời tỉnh táo, thực tế đến mức thực dụng, tầm thờng. Hai nhân vật này tơng ph¶n nhau nhng l¹i bæ xung cho nhau, cïng t« ®Ëm cho nhau. §«n-ki-h«-tª. Xan-ch«pan-xa. - Dßng dâi quý téc - Nguån gèc n«ng d©n. - Ngêi gÇy gß, cao lªnh khªnh cìi trªn l- BÐo lïn, l¹i cìi con lõa thÊp, bíc ®i Ëm ng con ngùa cßm nªn cµng cao thªm. ¹ch nªn cµng lïn thªm. - Mang kh¸t väng cao c¶. - ¦íc muèn tÇm thêng. - Mong giúp ích cho đời. - Chỉ nghĩ đến cá nhân mình. - Mª muéi, hoang tëng. - TØnh t¸o, thiÕt thùc. - Dòng c¶m. - HÌn nh¸t. Sự tơng phản về mọi mặt giữa hai nhân vật đó đã tạo lên một cặp nhân vật bất hủ trong v¨n häc thÕ giíi. Nếu có điều kiện đọc hết tác phẩm bất hủ Đôn-ki-hô-tê, chúng ta sẽ thấy rằng 2 nhân vật tuy trái ngợc nhau về cả hình dáng lẫn tính cách nhng vẫn là đôi tri kỷ thân thiết. Hai bên đã chịu ảnh hởng của nhau, nhờ sự khuyên nhủ của Xan-chôpan-xa mà Đôn-ki-hô-tê tØnh ngé. Ngîc l¹i, qu¸ tr×nh gÇn gòi §«n-ki-h«-tª, Xan-ch«pan-xa thªm giµu t×nh th¬ng con ngêi, biÕt yªu tù do c«ng b»ng vµ chÝnh nghÜa. ? Theo em c©u truyÖn phiªu lu cña hä cã ý nghÜa g×? - C©u truyÖn phiªu lu cña thÇy trß §«n-ki-h«-tª v× thÕ cã ý nghÜa ph¶n ¸nh bíc chuyÓn mình vĩ đại của đất nớc, dân tộc Tây Ban Nha trên con đờng từ XHPK lạc hậu lên XHTB chủ nghĩa đầy phức tạp, thử thách, rèn luyện con ngời. Những phẩm chất tốt đẹp ở hai con ngời này chung đúc lại đã làm nổi bật truyền thống đạo đức của nhân dân Tây Ban Nha. Vì thế đọc truyện Đôn-ki-hô-tê của Xéc – Van – Tét, chúng ta càng hiểu rõ và thêm yêu quý đất nớc và nhân dân Tây Ban Nha. *Tæng kÕt, ghi nhí 1. VÒ nghÖ thuËt - Bằng th pháp tơng phản, tác giả đã xây dựng một cặp nhân vật bất hủ. - Nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn: với giọng văn khi dí dỏm, bông đùa, lúc trầm lắng, suy t, lúc khoan thai, sôi nổi, thúc giục … đã tạo nên cho Xéc – Van – Tét một phong c¸ch kÓ chuyÖn riªng (ng«n ng÷ kÓ chuyÖn…) 2. Néi dung "§¸nh nhau víi cèi xay giã" tËp trung miªu t¶ sù t¬ng ph¶n vÒ mäi mÆt cña §«n-ki-h«tª vµ Xan-ch«pan-xa. §«n-ki-h«-tª cã Ýt nhiÒu u ®iÓm nhng rÊt nùc cêi víi nh÷ng suy nghÜ và hành động điên rồ. Xan-chôpan-xa có những mặt tốt nhng cũng có nhiều điểm đáng chê tr¸ch trong c¸ch suy nghÜ vµ sinh ho¹t. GV: §ã còng lµ néi dung phÇn ghi nhí sgk trang 80 * Ghi nhí: sgk trang 80..

(88) ? §äc l¹i ghi nhí? D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. §. Híng dÉn: - Về nhà tóm tắt đợc tác phẩm - Phân tích đợc 2 ý của bài. - Ph©n tÝch nghÖ thuËt t¸c phÈm. - So¹n bµi: "ChiÕc l¸ cuèi cïng". E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... -------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:16/09/2009 GA : §/c TiÕt 27 TiÕng ViÖt. T×nh th¸i tõ A. Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh hiểu đợc: - ThÕ nµo lµ t×nh th¸i tõ. - TÝch hîp víi v¨n ë bµi "§¸nh nhau víi cèi xay giã" víi tËp lµm v¨n ë nhµ: LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m. - RÌn luyÖn kü n¨ng sö dông t×nh th¸i tõ cã hiÖu qu¶ trong giao tiÕp. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? ThÕ nµo lµ trî tõ? Th¸n tõ? C¸c lo¹i th¸n tõ? Cho VD?. Bµi míi I. Chøc n¨ng cña t×nh th¸i tõ 1. VÝ dô ? Quan s¸t c¸c tõ g¹ch ch©n trong c¸c vÝ dô sau vµ tr¶ lêi c©u hái: a. MÑ ®i lµm råi µ? b. MÑ t«i võa kÐo tay t«i, xoa ®Çu t«i hái th× t«i oµ lªn khãc råi cø thÕ nøc në. MÑ t«i còng sôt sïi theo: - Con nÝn ®i! (Nguyªn Hång – Nh÷ng ngµy th¬ Êu) c. Th¬ng thay còng mét kiÕp ngêi KhÐo thay mang lÊy s¾c tµi lµm chi! (NguyÔn Du – TruyÖn KiÒu) d. Em chµo c« ¹! ? Trong các câu a, b, c nếu bỏ các từ gạch chân thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi? - Nếu chúng ta bỏ các từ gạch chân ở các câu trên thì ý nghĩa các câu sẽ bị thay đổi..

(89) + ë VD a, nÕu bá tõ "µ" th× c©u nµy kh«ng cßn lµ c©u nghi vÊn n÷a. + ë VD b, nÕu bá tõ "®i" th× c©u nµy kh«ng cßn lµ c©u cÇu khiÕn n÷a. + ë VD c, nÕu bá tõ "thay" th× c©u nµy kh«ng cßn mang s¾c th¸i c¶m th¸n n÷a. ? ë c©u d, tõ "¹" biÓu thÞ s¾c th¸i t×nh c¶m g× cña ngêi nãi? - Tõ "¹" biÓu thÞ s¾c th¸i t×nh c¶m: kÝnh träng, lÔ phÐp cña ngêi nãi. GV: Các từ: à, đi, thay, ạ là những từ đợc thêm vào câu để cấu tạo câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán và để biểu thị sắc thái tình cảm của ngời nói. Các từ đó đợc gọi là t×nh th¸i tõ. 2. KÕt luËn ? VËy t×nh th¸i tõ lµ g×? - Tình thái từ là những từ đợc thêm vào câu để cấu tạo câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán và để biểu thị sắc thái biểu cảm của ngời nói. *Bµi tËp nhanh: ? Xác định tình thái từ trong các câu sau? - Anh ®i ®i! - Sao mµ l¾m "nhØ nhÐ" thÕ c¬ chø? - Chị đã nói thế ? Ph©n tÝch: - Anh / ®i ®i! CN VN T¹o c©u cÇu khiÕn. - Chị / đã nói thế ? CN VN T¹o c©u nghi vÊn. * C¸c lo¹i t×nh th¸i tõ: 1. T×nh th¸i tõ nghi vÊn: VD: b¹n / cha hiÓu bµi µ? CN VN T×nh th¸i tõ nghi vÊn 2. T×nh th¸i tõ cÇu khiÕn: VD: B¹n / häc bµi ®i! CN VN T×nh th¸i tõ cÇu khiÕn 3. T×nh th¸i tõ c¶m th¸n: VD: Thơng thay cho kiếp đời của lão Hạc! T×nh th¸i tõ c¶m th¸n 4. T×nh th¸i tõ biÓu thÞ s¾c th¸i t×nh c¶m: VD: Ch¸u chµo «ng ¹! T×nh th¸i biÓu thÞ t×nh c¶m kÝnh träng, lÔ phÐp cña ngêi nãi ? Tóm lại, có mấy loại tình thái từ đáng chú ý? - Tình thái từ gồm một số loại đáng chú ý sau: + T×nh th¸i tõ nghi vÊn: µ, , h¶, hö, chø, ch¨ng,… + T×nh th¸i tõ cÇu khiÕn: ®i, nµo, víi,…. + T×nh th¸i tõ c¶m th¸n: thay, sao,… + T×nh th¸i tõ biÓu thÞ s¾c th¸i t×nh c¶m: ¹, nhÐ, c¬, mµ,…. II. Sö dông t×nh th¸i tõ.

(90) ? Các tình thái từ đợc gạch chân sau đây đợc dùng trong những hoàn cảnh giao tiếp kh¸c nhau ntn? (quan hÖ tuæi t¸c, thø bËc x· héi, t×nh c¶m…) - B¹n cha vÒ µ? -> Tõ "µ" trong c©u nµy biÓu thÞ ý nghÜa nghi vÊn nhng th©n mËt gi÷a nh÷ng ngêi b¹n. - ThÇy mÖt ¹? -> Tõ "¹" trong c©u nµy biÓu thÞ ý nghÜa nghi vÊn nhng mang s¾c th¸i kÝnh träng cña ngêi Ýt tuæi. (cã thÓ lµ häc sinh, cã thÓ lµ con c¸i) víi ngêi nhiÒu tuæi h¬n (thÇy gi¸o hoÆc ngêi cha) - B¹n gióp t«i mét tay nh¸! -> Tõ "nh¸" trong c©u nµy biÓu thÞ ý nghÜa cÇu khiÕn vµ mang s¾c th¸i th©n mËt. - B¸c gióp ch¸u mét tay ¹! -> Tõ "¹" trong c©u nµy biÓu thÞ ý nghÜa cÇu khiÕn nhng kÝnh träng. GV: Trong các VD trên các tình thái từ đợc sử dụng rất phù hợp với hoàn cảnh giao tiÕp: víi b¹n bÌ th× th©n mËt, víi ngêi trªn th× kÝnh träng lÔ phÐp…; sö dông t×nh th¸i tõ nh vËy lµ phï hîp víi hoµn c¶nh giao tiÕp (quan hÖ tuæi t¸c, thø bËc x· héi, t×nh c¶m…) ? Qua việc phân tích các VD trên em có thể rút ra kết luận nào đó không? - Khi nãi, khi viÕt cÇn chó ý sö dông t×nh th¸i tõ phï hîp víi hoµn c¶nh giao tiÕp (quan hÖ tuæi t¸c, thø bËc x· héi, t×nh c¶m…) GV: §ã còng chÝnh lµ néi dung cña phÇn ghi nhí sgk * Em hãy đọc 2 phần ghi nhớ sgk trang 81. III. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 ? Đọc đề bài 1? cho biết yêu cầu của đề? Yªu cÇu: Trong c¸c c©u sau, tõ nµo lµ t×nh th¸i tõ, tõ nµo kh«ng ph¶i lµ t×nh th¸i tõ? a. Em thÝch trêng nµo th× thi vµo trêng Êy. b. Nhanh lªn nµo anh em ¬i! c. Làm nh thế mới đúng chứ! d. Tôi đã khuyên bảo nó nhiều rồi chứ có phải không đâu. e. Cøu t«i víi! g. Nã ®i ch¬i víi b¹n tõ s¸ng. h. Con cò đậu ở đằng kia. i. Nã thÝch h¸t d©n ca NghÖ TÜnh kia. ? §¸p ¸n? - T×nh th¸i tõ ë c¸c c©u b, c, e, i - ë nh÷ng c©u cßn l¹i kh«ng ph¶i lµ t×nh th¸i tõ. 2. Bµi tËp 2 Yªu cÇu: Gi¶i thÝch ý nghÜa cña c¸c t×nh th¸i tõ g¹ch ch©n trong nh÷ng c©u díi ®©y: a. Bµ l·o l¸ng giÒng l¹i lËt ®Ët ch¹y sang: - Bác trai đã khá rồi chứ? -> Từ "chứ" dùng để nghi vấn trong trờng hợp ít nhiều điều nêu ra để hỏi đã đợc khẳng định là đúng. b. Con chó là của cháu nó mua đấy chứ! …Nó mua về nuôi, định để đến lúc c ới vợ thì giết thịt -> Từ "chứ" dùng đẻ nhấn mạnh điều vừa đợc khẳng định và cho là không thể khác đợc. c. Từ "" dùng để hỏi với thái độ phân vân. d. Từ "nhỉ" dùng để hỏi với thái độ thân mật..

(91) e. Từ "nhé" biểu thị sự dặn dò với thái độ thân mật. g. Từ "vậy" trong câu: Thôi thì anh cứ chia ra vậy ->bày tỏ thái độ miễn cỡng. h. Từ "cơ mà" biểu thị thái độ thuyết phục. 3. Bài tập 3: Đặt câu hỏi với những tình thái từ: mà, đấy, chứ lị, thôi, cơ, vậy: - §õng sî! T«i ®©y mµ! - Tớ đã làm xong bài tập rồi đấy! - QuyÓn truyÖn nµy hay h¬n chø lÞ! - Th«i, háng hÕt c¶ råi! - Em thích cái áo màu đỏ cơ! - Thôi, tôi đành đi một mình vậy. 4. Bµi tËp 4: §Æt c©u hái cã dïng c¸c t×nh th¸i tõ nghi vÊn phï hîp víi nh÷ng quan hÖ x· héi sau ®©y: - Học sinh với thầy giáo, cô giáo: Thầy (cô) có đợc mạnh khoẻ không ạ? - Bạn nam với bạn nữ cùng lứa tuổi: Cậu đã làm xong bài tập rồi chứ? - Con với bố mẹ: Bố đã về quê thăm ông bà rồi , mẹ? 5. Bµi tËp 5: Häc sinh tù lµm. D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. §. Híng dÉn - VÒ nhµ häc thuéc bµi häc, ghi nhí. - Hoµn chØnh c¸c bµi tËp vµo vë. - Tæng «n l¹i c¸c bµi: + Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ + Trêng tõ vùng + Tõ tuîng h×nh, tîng thanh + Từ ngữ địa phơng và biệt ngữ xã hội + Trî tõ, th¸n tõ + T×nh th¸i tõ để cô giáo kiểm tra miệng và kiểm tra 15 phút. E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... Ngµy so¹n:17/09/2009 TiÕt 28. GA : §/c. TËp lµm v¨n. LuyÖn tËp viÕt ®o¹n v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m A. Mục tiêu cần đạt 1. KiÕn thøc: Cñng cè l¹i kiÕn thøc vÒ ®o¹n v¨n: cÊu tróc, liªn kÕt, chuyÓn ®o¹n. 2. TÝch hîp víi v¨n ë v¨n b¶n "§¸nh nhau víi cèi xay giã" víi tiÕng ViÖt qua bµi "T×nh th¸i tõ". 3. RÌn luyÖn kü n¨ng viÕt ®o¹n v¨n theo nh÷ng yªu cÇu cho tríc. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc.

(92) C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? ThÕ nµo lµ t×nh th¸i tõ? C¸c lo¹i t×nh th¸i tõ? Cho VD?. Bµi míi Giới thiệu bài: ở lớp 6, các em đã làm quen và nhận biết đợc sự kết hợp, đan xen giữa các yếu tố miêu tả và biểu cảm với kể chuyện trong 1 văn bản tự sự. Các em cũng đã thấy đợc vai trò và tác dụng của các yếu tố ấy. Vậy để vận dụng sự hiểu biết đó để viết một đoạn văn tự sự theo tinh thần tích hợp các kiểu phơng thức biểu đạt trong 1 đoạn văn ntn? Quy tr×nh viÕt ®o¹n v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m ra sao? bµi häc h«m nay sÏ gióp các em hiểu rõ quy trình đó và có kỹ năng vận dụng thực hành viết đoạn văn tự sự có kết hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m. I. Tự sự việc và nhân vật đến đoạn văn tự sự có yếu tố miêu tả và biểu cảm. 1. VÝ dô Cho c¸c sù viÖc vµ nh©n vËt sau: a. Chẳng may em đánh vỡ một lọ hoa đẹp. b. Em giúp một bà cụ qua đờng vào lúc đông ngời và nhiều xe cộ đi lại c. Em nhận đợc một món quà bất ngờ nhân ngày sinh nhật hay ngày lễ, tết. H·y x©y dùng mét ®o¹n v¨n tù sù cã sö dông yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m. ? Những yếu tố cần thiết để xây dựng một đoạn văn tự sự là gì? - Những yếu tố cần thiết để xây dựng một đoạn văn tự sự là sự việc và nhân vật: + Sự việc: Gồm một hoặc nhiều các hành vi, hành động… đã xảy ra, cần đợc kể lại một cách rõ ràng, rành mạch để những ngời khác cũng đợc biết. + Nhân vật chính: Là chủ thể của hành động hoặc là một trong những ngời chứng kiến sự việc đã xảy ra. ? Vai trß cña c¸c yÕu tè: miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong v¨n tù sù? C¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m cã vai trß lµm cho sù viÖc trë lªn dÔ hiÓu, hÊp dÉn vµ nhân vật chính trở lên gần gũi, sinh động. - C¸c yÕu tè miªu t¶, biÓu c¶m cã thÓ nhiÒu hay Ýt, ®Ëm hay nh¹t nhng nã chØ cã vai trß bæ trî cho sù viÖc vµ nh©n vËt chÝnh. GV: Để xác định đợc 1 đoạn văn tự sự kết hợp với miêu tả và biểu cảm, chúng ta phải ®i theo mét quy tr×nh gåm 5 bíc c¸c em ¹. Bíc 1: Lùa chän sù viÖc chÝnh (1 trong 3 sù viÖc trªn) ? Theo em sù viÖc chÝnh ë trêng hîp a lµ g×? ý b lµ g×? ý c lµ g×? - Sự việc chính ở ý a là: Sự việc có đối tợng là đồ vật (lọ hoa đẹp bị đánh vỡ) - Sự việc chính ở ý b là: Sự việc có đối tợng là con ngời (giúp một bà cụ qua đờng vào lúc đông ngời và nhiều xe cộ) - Sự việc chính ở ý c là: Sự việc mà con ngời là chủ thể tiếp nhận (em nhận đợc một mãn quµ bÊt ngê nh©n ngµy sinh nhËt) GV: C¸c em cã thÓ lùa chän 1 trong 3 sù viÖc trªn: hoÆc a, hoÆc b, hoÆc c. Bíc 2: Lùa chän ng«i kÓ (ngêi kÓ ë ng«i thø mÊy, xng lµ g×?) ? Ngêi kÓ ë ng«i thø nhÊt thêng xng lµ g×? - Ngêi kÓ ë ng«i thø nhÊt (sè Ýt) thêng xng lµ: T«i, m×nh, tí, em, anh, chÞ…. hoÆc x ng tªn..

(93) - Ngêi kÓ ë ng«i thø nhÊt, sè nhiÒu thêng xng lµ: chóng t«i, chóng ta, chóng m×nh, bän m×nh, chóng tí, chóng em, c¸c em, c¸c anh, c¸c chÞ…. - Ngêi kÓ ë ng«i thø nhÊt gi¸n tiÕp (sè Ýt hoÆc sè nhiÒu), thêng lµ t¸c gi¶ giÊu m×nh ®i để cho nhân vật chính phát ngôn (nhân vật chính do tác giả h cấu, nhân hoá…) VD: + Chú Kíp lê kể chuyện (Kíp lê: một loại than đá) + C¸i bµn tù chuyÖn + S¬n tinh thuû tinh (nh©n d©n ta kÓ chuyÖn) ? Ngêi kÓ ë ng«i thø 3 thêng xng lµ g×? - Ngêi kÓ ë ng«i thø 3 thêng Èn m×nh ®i vµ gäi lµ nã, h¾n, l·o, y, chóng nã, bän nã, c¸c h¾n … GV: ở đây, với 3 sự việc và nhân vật đã cho trong sgk thì các em nên lựa chọn ngôi kể thuéc ng«i thø nhÊt, sè Ýt (xng "em") Bớc 3 Xác định thứ tự kể (câu chuyện bắt đầu từ đâu, diễn ra ntn và kết thúc ra sao) a. Khởi đầu: Lời mở đầu có thể là cảm tởng, nhận xét, hành động VD: + Em ngồi thẫn thờ trớc cái lọ hoa đẹp vừa bị vỡ tan… chỉ vì một chút vội vàng mà em đã phải trả giá bằng sự tiếc nuối, ân hận … (cảm tởng) + Thế là cái lọ hoa đẹp mà bố em rất thích đã bị vỡ tan. Chắc là bố em sẽ buồn lắm!… (nhËn xÐt) + Huỵch một cái, em bị vấp ngã không sao gợng lại đợc. Cái lọ hoa đẹp ở trên tay em bị văng ra và vỡ tan… (hành động) b. DiÔn biÕn: KÓ l¹i sù viÖc mét c¸ch chi tiÕt, cã xen kÏ miªu t¶ vµ biÓu c¶m. VD: + Vì thµnh tõng m¶nh lín cã thÓ g¾n l¹i b»ng keo hoÆc vì vôn. + Ngắm nghĩa mân mê những mảnh vỡ có hoa văn đẹp. + Thu dän, nhÆt nhanh nh÷ng m¶nh vì. + C¸c sù viÖc cã liªn quan: bè, me, chÞ, anh, em vÒ vµ chøng kiÕn. c. KÕt thóc: - Suy nghĩ, cảm xúc của bản thân hoặc thái độ, tình cảm của ngời thân và bạn bè sau khi sù viÖc x¶y ra. Bµi häc kinh nghiÖm (vÒ tÝnh cÈn thËn) Bớc 4: Xác định các yếu tố miêu tả và biểu cảm dùng trong đoạn văn tự sự sẽ viÕt: VD: - ë trêng hîp (a) + Lọ hoa đẹp ntn (hình dáng, màu sắc, chất liệu, hoa văn) (miêu tả) + Khi làm vỡ, thái độ tình cảm của em ra sao? (biểu cảm, suy nghĩ) - ë trêng hîp (b) + §ã lµ mét bµ cô ntn? (miªu t¶) + Tình cảm và thái độ của em khi thấy một cụ già nh thế (biểu cảm) - ë trêng hîp (c) + §ã lµ mét mãn quµ ntn (miªu t¶) + BÊt ngê ra sao? c¶m xóc cña em ntn? (biÓu c¶m) Bíc 5: ViÕt thµnh ®o¹n v¨n kÓ chuyÖn, kÕt hîp c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m cho hîp lý. a. Xác định cấu trúc đoạn: Đoạn văn sẽ đợc viết theo cách quy nạp, hay diễn dịch, hay song hµnh. b. Viết câu mở đầu và các câu khai triển theo các câu đã chọn..

(94) c. L¾p r¸p c©u më ®o¹n víi c¸c c©u khai triÓn. d. Kiểm tra tính liên kết mạch lạc của đoạn văn đã viết xong. GV: Nãi tãm l¹i, muèn x©y dùng mét ®o¹n v¨n tù sù kÕt hîp miªu t¶ vµ biÓu c¶m, chóng ta ph¶i tiÕn hµnh theo mét quy tr×nh gåm 5 bíc (nh trªn) ? C¸c em h·y x©y dùng ®o¹n v¨n cña m×nh theo sù híng dÉn trªn? ? Gi¸o viªn gäi 2 em tr×nh bµy ®o¹n v¨n cña m×nh? ? Các em hãy phân tích, đánh giá đoạn văn của 2 bạn? ? Nhận xét và bổ xung cho đầy đủ, hoàn chỉnh 2 đoạn văn đó? GV: VÒ nhµ, c¸c em tiÕp tôc tËp ©y dùng ®o¹n v¨n cho trêng hîp b, c. II. LuyÖn tËp Bài tập 1: Cho sự việc và nhân vật sau đây: Sau khi bán chó, lão Hạc sang báo để ông gi¸o biÕt. Hãy đóng vai ông giáo và viết 1 đoạn văn kể lại giây phút lão Hạc sang báo tin bán chó víi vÎ mÆt vµ t©m tr¹ng ®au khæ. Bµi tËp 2: T×m trong truyÖn ng¾n "L·o H¹c" cña Nam Cao ®o¹n v¨n kÓ l¹i gi©y phót trên. Sau đó so sánh với đoạn văn của mình vừa viết để rút ra nhận xét: GV: Chúng ta tiến hành làm một số phần của bài tập 2 trớc, trên cơ sở đó, giải quyết bµi tËp 1. ? Tìm đoạn văn đó trong truyện ngắn "Lão Hạc"? * Đoạn văn đó là: H«m sau L·o H¹c sang nhµ t«i ch¬i, võa thÊy t«i, l·o b¸o ngay: - Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ! - Cô b¸n råi? - B¸n råi. Hä võa b¾t xong. - Lão cố làm ra vui vẻ. Nhng trông lão cời nh mếu và đôi mắt ầng ậc nớc. Tôi muốn ôm choµng lÊy l·o mµ oµ lªn khãc. B©y giê thi t«i kh«ng qu¸ xãt xa 5 quyÓn s¸ch cña t«i qu¸ nh tríc n÷a. T«i chØ ¸i ng¹i cho l·o H¹c. T«i hái cho cã chuyÖn: - ThÕ nã cho b¾t µ? Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau ép cho nớc mắt chảy ra. C¸i ®Çu l·o nghÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh con nÝt. L·o hu hu khãc…. ? H·y chØ ra sù viÖc, ng«i kÓ, yÕu tè miªu t¶, yÕu tè biÓu c¶m trong ®o¹n v¨n trªn? + Sự việc: Lão Hạc báo tin đã bán con vàng. + Ng«i kÓ: Ng«i thø nhÊt , sè Ýt: xng "t«i" + Miêu tả: Cố làm ra vui vẻ, cời nh mếu, đôi mắt ầng ậc nớc, co rúm lại, những vết nh¨n x« l¹i víi nhau, Ðp cho níc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu nghÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh con nÝt. L·o hu hu khãc…. + BiÓu c¶m: Kh«ng qu¸ xãt xa 5 quyÓn s¸ch cña t«i qu¸ nh tríc n÷a. T«i chØ ¸i ng¹i cho l·o H¹c. T«i hái cho cã chuyÖn. ? NhËp vai «ng gi¸o, h·y kÓ l¹i sù viÖc cã néi dung t¬ng tù nh ®o¹n v¨n trªn? T«i ®ang ngåi nghÜ ngîi ngÈn ng¬ vÒ nh÷ng ngêi hµng xãm ®ang sèng quanh t«i, trong đó có lão Hạc. Lão sống âm thầm trong cảnh túng quẫn và trong cả sự chờ đợi vô vọng đứa con trai duy nhất đã đi làm ăn xa. Bỗng lão Hạc đằng hắng bớc vào, tôi mỉm cời: - Thiêng thật, tôi đang nghĩ đến cụ đấy!.

(95) L·o H¹c lÆng lÏ ngåi xuèng c¸i ghÕ gç äp Ñp cña nhµ t«i, buån b· nãi: - Cậu Vàng đi đời rồi ông giáo ạ! T«i ng¹c nhiªn hái l¹i: - Cô yªu quý con Vµng l¾m kia mµ? - Th× vÉn yªu, nhng vÉn ph¶i b¸n! C¸i sè kiÕp nã vµ c¶ t«i n÷a th× cã kh¸c g× nhau ®©u, h¶ «ng gi¸o? T«i lÈm bÈm: - Không thể nào tin đợc! - T«i b¸n thËt råi, hä võa b¾t nã mang ®i… L·o H¹c bá löng c©u nãi, cêi mµ miÖng cø mÐo xÖch ®i, níc m¾t lng trßng… T«i còng thÊy nghÑn ngµo vµ muèn «m lÊy l·o cho v¬i bít ®i nçi day døt, bøc bèi trong lßng. B©y giê thi t«i kh«ng qu¸ xãt xa 5 quyÓn s¸ch cña t«i qu¸ nh tríc n÷a v× t«i hiÓu r»ng nçi ®au cña t«i cã thÊm vµo ®©u so víi nçi ®au c¶u l·o H¹c. T«i thÊy ¸i ng¹i cho l·o. l·o sÏ sèng ra sao trong những ngày tháng cô đơn còn lại trong tâm trạng đầy mặc cảm tội lỗi dằn vặt? T«i bçng thÊy th¬ng cho l·o qu¸ nhng ch¼ng biÕt an ñi l·o nh thÕ nµo bÌn hái l·o 1 c©u vu v¬ cho cã chuyÖn: - ThÕ nã cho b¾t µ? Nghe tôi hỏi, lão Hạc bỗng giật thót, mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô l¹i víi nhau Ðp cho níc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o nghÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh con nÝt. L·o hu hu khãc. ? ChØ ra yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m mµ em sö dông trong ®o¹n v¨n tù sù trªn? - Miêu tả: Tôi đang ngồi nghĩ ngợi vẩn vơ….bỗng lão Hạc đằng hắng b ớc vào, ngồi xuèng chiÕc ghÕ gç äp Ñp, bá löng c©u nãi, cêi mµ miÖng cø mÐo xÖch ®i, nîc m¾t lng tròng…. mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau ép cho n ớc mắt chảy ra. C¸i ®Çu l·o nghÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh con nÝt. L·o hu hu khãc. - BiÓu c¶m: T«i còng thÊy nghÑn ngµo vµ muèn «m lÊy l·o cho v¬i bít ®i nçi day døt, bøc bèi trong lßng. B©y giê thi t«i kh«ng qu¸ xãt xa 5 quyÓn s¸ch cña t«i qu¸ nh tríc n÷a v× t«i hiÓu r»ng nçi ®au cña t«i cã thÊm vµo ®©u so víi nçi ®au c¶u l·o H¹c. T«i thÊy ¸i ng¹i cho l·o…. T«i thÊy th¬ng cho l·o… ? Những yếu tố miêu tả và biểu cảm giúp Nam Cao: Khắc sâu vào lòng bạn đọc về một lão Hạc khốn khổ về hình dáng bên ngoài và đặc biệt là thể hiện đợc rất sinh động sự đau đớn, quằn quại về tinh thần của một ngời trong giây phút ân hận, xót xa "Già bằng này tuổi đầu rồi còn đánh lừa một con chó" ? Đọc đoạn văn của mình và chỉ ra yếu tố miêu tả, biểu cảm mà em đã sử dụng trong đoạn văn đó? (gọi 2 em đọc) ? NhËn xÐt ®o¹n v¨n cña b¹n? GV: NhËn xÐt, söa ch÷a, cho ®iÓm häc sinh. D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi häc. §. Híng dÉn: - Thuéc bµi häc: n¾m ch¾c 5 bíc trong quy tr×nh x©y dùng mét ®o¹n v¨n. - Hiểu cách vận dụng để viết đoạn văn theo một yêu cầu cho trớc; xây dựng 2 ®o¹n v¨n cho 2 trêng hîp b, c ë phÇn I - sgk. E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... ...........................................................................................................................................

(96) ----------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:20/09/2009 GA : Chi tiÕt TiÕt 29 – 30 V¨n häc V¨n b¶n: ChiÕc l¸ cuèi cïng (O Hen-ri – Nhµ v¨n MÜ) A. Mục tiêu cần đạt Qua v¨n b¶n gióp häc sinh thÊy râ søc m¹nh cña t×nh th¬ng yªu con ngêi, th¬ng yªu những ngời nghèo khổ; sức mạnh của cái đẹp, của tình yêu cuộc sống đã kết thành một tác phÈm héi ho¹ kiÖt t¸c. T tởng chủ đề sâu sắc ấy đợc thể hiện bằng nghệ thuật độc đáo, sự sắp xếp các tình tiết khéo léo dẫn đến sự đảo ngợc tình huống 2 lần. Đó chính là sự hấp dẫn đặc biệt của đề tài truyÒn ng¾n "ChiÕc l¸ cuèi cïng". Đảm bảo tích hợp phần tiếng Việt và tập làm văn rèn kỹ năng đọc kể chuyện diễn cảm, ph©n tÝch c¸ch nh©n vËt vµ t×nh huèng truyÖn. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Ph©n tÝch nh÷ng u ®iÓm vµ nhîc ®iÓm cña nh©n vËt §«n-ki-h«-tª qua truyÖn "§¸nh nhau víi cèi xay giã" ? ? Em rút ra đợc bài học gì qua hình tợng nhân vật Đôn-ki-hô-tê ? * Gi¸o viªn sö dông ph¬ng ph¸p: §äc s¸ng t¹o, ph¬ng ph¸p gîi më, ph¬ng ph¸p b×nh giảng kết hợp với phơng pháp nêu vấn đề và một số phơng pháp khác.. Bµi míi Tiết 1: Giới thiệu bài: Các em đã đợc học một số tác phẩm tự sự nh đoạn trích "Trong lßng mÑ" cña Nguyªn Hång, truyÖn ng¾n "L·o H¹c" cña Nam Cao, "C« bÐ b¸n diªm" cña An-Đec-Xen. Chúng ta vô cùng xúc động trớc tình cảm mẹ con, cha con, bà cháu sâu nặng, đó là những tình cảm ruột thịt thiêng liêng cao quý. Hôm nay trong tiết học này cô và các em sẽ đến với "Chiếc lá cuối cùng", để khám phá thêm một nét đẹp tình cảm nữa, t×nh c¶m b¹n bÌ, t×nh yªu th¬ng nh÷ng con ngêi cïng khæ. (Gi¸o viªn ghi ®Çu bµi lªn b¶ng) I. Vµi nÐt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (5 phót) GV: Các em đọc thầm chú thích sgk trang 89. ? Nªu nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ t¸c gi¶? t¸c phÈm? - O Hen-ri (1862 - 1910) là nhà văn mỹ luôn viết truyện ngắn. Nhiều truyện của ông đã để lại cho bạn đọc ấn tợng sâu sắc trong đó có truyện ngắn "Chiếc lá cuối cùng". - §o¹n trÝch n»m ë phÇn cuèi truyÖn ng¾n. GV: truyện ngắn của O Hen-ri gây ấn tợng sâu sắc bởi vì hầu hết nội dung của nó đều híng vµo t×nh yªu th¬ng con ngêi nghÌo khæ. II. §äc vµ t×m hiÓu v¨n b¶n (40') GV: Hớng dẫn học sinh đọc: Cần đọc giọng nhẹ nhàng, xúc động, chú ý phân biệt lời kÓ, t¶ víi lêi nãi trùc tiÕp cña c¸c nh©n vËt. + Giäng cña Xiu ngät ngµo ªm ¸i khi nãi víi Gi«n xi.

(97) + §o¹n cuèi truyÖn lµ lêi kÓ cña Xiu vÒ c¸i chÕt cña cô B¬ Men: giäng nghÑn ngµo, rng rng. GV: Giáo viên đọc mẫu một đoạn. ? Gọi 2 em đọc tiếp nhau? ? Nhận xét cách đọc? GV: NhËn xÐt, uèn n¾n, söa ch÷a ? §äc chó thÝch 2,3,4,5,6,7 trong sgk? ? Đoạn trích nói đến những nhân vật nào? - Gi«n-xi, Xiu, cô B¬-Men. GV: Đúng! Tất cả các sự việc đều xoay quanh những nhân vật này. ? Ta cã thÓ ph©n chia bè cô ntn? GV: ý kiến các em đều có lý nhng nhìn lại, toàn bộ đoạn trích, các nhân vật, sự việc ®an xen víi nhau theo dßng thêi gian, sù viÖc nµy nèi tiÕp sù viÖc kia, v× thÕ chóng ta kh«ng chia ®o¹n mµ sÏ ®i s©u t×m hiÓu v¨n b¶n theo tuyÕn nh©n vËt. 1. DiÔn biÕn t©m tr¹ng Gi«n-xi ? §äc thÇm ®o¹n trÝch? ? Trong ®o¹n trÝch em thÊy Gi«n-xi ®ang ë trong t×nh tr¹ng ntn? T×nh tr¹ng Êy khiÕn c« cã t©m tr¹ng ra sao? - Giôn-xi bị bệnh xng phổi. Đó là căn bệnh nguy hiểm. Bệnh tật và nghèo túng đã khiÕn Gi«n-xi ch¸n n¶n vµ tuyÖt väng. GV: Bệnh tật đánh gục cô về thể xác, sự tuyệt vọng đánh gục cô về tinh thần. Một con ngời khi đang bị bệnh hiểm nghèo mà có tâm trạng chán nản không muốn sống thì Phuốcmen và các biện pháp khoa học đành bất lực, đành bó tay. ? Trong tình trạng tuyệt vọng đó Giôn-xi nghĩ gì? - Gi«n-xi nghÜ: Khi nµo chiÕc lµ cuèi cïng trªn c©y thêng xu©n rông xuèng th× c« sÏ chÕt. ? Nh vËy, niÒm tin cña Gi«n-xi göi g¾m vµo ®©u? - Göi vµo chiÕc l¸ thêng xu©n giµ cçi. ? Thời tiết lúc này đợc tác giả miêu tả ntn? - Trận ma vùi dập, cơn gió phũ phàng kéo dài suốt đêm. ? Em c¶m nhËn g× vÒ thêi tiÕt lóc nµy? - Thêi tiÕt v« cïng kh¾c nghiÖt. ? Trong hoàn cảnh thời tiết đó, em thử đoán xem chiếc lá có thể tồn tại đợc không? Vì sao? - Chiếc lá già cỗi ấy không thể tồn tại đợc bởi nó không thể cỡng lại đợc quy luật khắc nghiÖt cña thiªn nhiªn. ? V× sao Gi«n-xi l¹i cã suy nghÜ nh thÕ? NÕu lµ em trong t×nh tr¹ng bÖnh tËt nh Gi«n-xi th× em cã suy nghÜ gièng c« kh«ng? - V× Gi«n-xi göi sinh m¹ng m×nh vµo chiÕc l¸ thêng xu©n trªn c©y d©y leo giµ cçi. C« đang chờ đợi cái chết (em không suy nghĩ nh Giôn-xi) GV: §óng! Chóng ta kh«ng thÓ suy nghÜ nh Gi«n-xi, suy nghÜ cña c« chØ lµm cho bÖnh tình thêm nặng. Đó là suy nghĩ ngớ ngẩn đáng thơng. Dù trong hoàn cảnh nào chúng ta vẫn phải vơn lên vợt mọi khó khăn khắc nghiệt của cuộc sống, phải có niềm tin để chiến thắng bệnh tật. Giôn-xi không chỉ có một mình đơn độc mà xung quanh cô còn có bạn bè đồng nghiÖp, nh÷ng ngêi yªu th¬ng lu«n chia sÎ cïng c«. ? Em hãy thuật lại đoạn "Ngày hôm đó trôi qua -> kéo mạnh lên"?.

(98) ? Khi Gi«n-xi ra lÖnh cho Xiu kÐo mµnh lªn, em h×nh dung t©m tr¹ng cña Gi«n-xi ntn? - C« thÊp thám, håi hép vµ lo ©u. ? NÕu nh chiÕc l¸ rông th× ®iÒu g× sÏ x¶y ra? - Cô sẽ buông xuôi đón đợi cái chết, chút nghị lực nhỏ nhoi trong cô đã tắt lịm, cô chấp nhận cái chết đến với mình không băn khoăn, không lu luyến. Cô tin vào số phận đã an bài. ? Nhng sù viÖc g× x¶y ra khi kÐo mµnh lªn? - Chiếc lá thờng xuân còn đó. GV: Chiếc lá thờng xuân cuối cùng còn lại sau đêm ma gió phũ phàng, dai dẳng, điều mµ Gi«n-xi kh«ng thÓ hiÓu næi vµ khã cã thÓ x¶y ra. ? Khi nhìn thấy chiếc lá cuối cùng còn lại, Giôn-xi có hành động gì? - Cô nhìn chiếc lá hồi lâu, gọi Xiu đòi ăn, đòi uống. ? Vì sao Giôn-xi lại có sự thay đổi nh vậy? (trớc kia cô từ chối ăn uống, chỉ nằm đếm lá rụng và đón đợi cái chết) - Vì nhìn thấy chiếc lá thờng xuân dũng cảm vẫn tồn tại sau một đêm ma gió dai dẳng vÉn b¸m riÕt vµo cuèng kh«ng chÞu rêi. GV: Chính chiếc lá đã làm trỗi dậy trong cô một nguồn sinh lực mới, tiếp cho cô sức mạnh tình yêu cuộc sống. Cô cảm thấy mình vẫn còn có ý nghĩa với cuộc đời, cái nhìn "hồi lâu" chiếc lá - đó chính là niềm tin đợc trao gửi. ? Em cã suy nghÜ g× vÒ lêi nãi cña Gi«n-xi víi Xiu: "chÕt còng lµ mét téi"? - Lêi nãi Êy thÓ hiÖn t©m tr¹ng v« cïng hèi hËn cña Gi«n-xi. C« tù thÊy m×nh cã ý nghÜ thËt ngí ngÈn. GV: Chính tâm trạng và những lời xám hối của Giôn-xi đã dẫn đến cử chỉ: Cô đòi soi gơng, đòi xem Xiu nấu nớng. ? Những cử chỉ đó của Giôn-xi chứng tỏ điều gì? - Chứng tỏ cô muốn ngắm lại mình, quan tâm đến bản thân mình, muốn tìm lại hình dáng của mình. Cô đã quay lại với cuộc sống, đón nhận nó. Nh vậy, ngòi bút miêu tả tâm lý nhân vật đợc thể hiện rất sâu sắc và tinh tế. Nhà văn rất am hiểu tâm lý phụ nữ và thông c¶m víi hä. ? Nguyên nhân sâu xa nào dẫn đến sự hồi sinh của Giôn-xi? - V× søc sèng kú diÖu cña chiÕc l¸. - V× chÝnh néi lùc cña Gi«n-xi. GV: Kh«ng ph¶i chØ cã chóng ta kinh ng¹c vÒ sù kú diÖu cña chiÕc l¸ mµ Gi«n-xi còng c¶m thÊy ng¹c nhiªn. C« tù so s¸nh m×nh víi chiÕc l¸ mong manh vµ thÊy yªu cuéc sèng hơn. Chính chiếc lá đã khơi dậy niềm tin ở nơi cô, giúp cô có nghị lực vợt lên trên bệnh tật. Sức sống tiềm tàng của Giôn-xi đã trỗi dậy. D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng bµi §. Híng dÉn - Phân tích đợc tâm trạng của Giôn-xi. - Tìm hiểu sâu về nhân vật Xiu, và cụ Bơ-men để tiết sau học tiếp. E/§¸nhgi¸ ...................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ........................ ........................................................................................................................ .................. Ngµy so¹n:21/09/2009 GA : Chi tiÕt TiÕt 30.

(99) ChiÕc l¸ cuèi cïng (tiÕp) KiÓm tra bµi cò ? Hãy vẽ sơ đồ thể hiện diễn biến tâm trạng của Giôn-xi? Nêu cảm nhận của em về nh©n vËt nµy? - DiÔn biÕn t©m tr¹ng cña Gi«n-xi: Ch¸n n¶n, tuyÖt väng -> ©n hËn, x¸m hèi -> tin yªu cuéc sèng. - C¶m nhËn: Mét c« g¸i ch¸n n¶n tuyÖt väng v× bÖnh tËt vµ nghÌo tóng. V× sù kiªn cêng cña chiÕc l¸ tríc thêi tiÕt kh¾c nghiÖt, c« so s¸nh m×nh víi chiÕc l¸ vµ thÊy ©n hËn. ChiÕc l¸ lµ nguån sinh lùc tiÕp cho c« søc m¹nh håi sinh. Quan träng h¬n lµ t×nh yªu cuéc sèng ë n¬i c« trçi dËy m¹nh mÏ. GV: Bên cạnh sự kỳ diệu của chiếc lá, xung quanh Giôn-xi còn tình yêu thơng - đó là t×nh yªu th¬gn cña nh÷ng ngêi cïng c¶nh ngé. Ngêi lu«n s¸t c¸nh bªn Gi«n-xi, chia sÎ vui buån víi c« lµ Xiu. 2. T×nh c¶m cña Xiu víi Gi«n-xi (45') ? §äc thÇm ®o¹n ®Çu (sgk) ? Khi cùng cụ Bơ-Men nhìn ra ngoài cửa sổ, Xiu có thái độ ntn? - Sî sÖt, ch¼ng nãi n¨ng g×. ? Em h×nh dung t©m tr¹ng cña Xiu lóc nµy? - RÊt lo l¾ng chi Gi«n-xi v× Gi«n-xi göi tÝnh m¹ng vµo chiÕc l¸ mµ thêi tiÕt kh¾c nghiÖt thÕ th× nã sÏ rông vµo ngµy mai mÊt. GV: Xiu chỉ là chị em kết nghĩa với Giôn-xi nhng Xiu coi Giôn-xi nh là đứa em ruột thÞt, c« lu«n lo l¾ng, thÊp thám tríc t×nh tr¹ng søc khoÎ vµ t©m tr¹ng bi quan cña Gi«n-xi, thấy Giôn-xi đếm từng chiếc lá rụng, cô càng lo sợ. Lòng cô lúc này đang trĩu nặng tình thơng và nỗi lo âu trớc giờ phút sức lực của Giôn-xi dang cạn kiệt dần. ? Khi Giôn-xi ra lệnh cho Xiu kéo tấm màn lên thì thái độ của Xiu ntn? - C« lµm theo mét c¸ch ch¸n n¶n. GV: Nhng khi kÐo mµnh lªn, chiÕc l¸ thêng xu©n kh«ng rông th× t©m tr¹ng cña Xiu ntn? - Cô vô cùng ngạc nhiên và rất đỗi vui mừng. ? V× sao c« vui mõng? - Chiếc lá không rụng, nh vậy Giôn-xi sẽ còn một chút nghị lực để níu kéo thêm sự sèng. GV: Sự vui mừng của Xiu không đợc bao lâu khi Giôn-xi nói: "Hôm nay nó sẽ rụng thôi và cùng lúc đó thì em sẽ chết". ? Nghe Giôn-xi nói nh vậy, Xiu có thái độ gì? - Cô cúi mặt hốc hác xuống thì thào: "Em hãy nghĩ đến chị … gì đây?" ? Em hiểu gì về tháy độ của Xiu? - Lo lắng, tìm mọi lời để động viên bạn: cầu xin bạn. GV: Những lời nói của Giôn-xi nh những giọt tuyết lạnh gieo vào lòng cô, đối với Xiu, mất Giôn-xi là mất nửa cuộc đời, mất Giôn-xi thì mọi việc làm của cô sẽ chẳng còn ý nghĩa gì. Thế mới biết tình bạn của họ cao quý đến nhờng nào ! ? Lo cho bạn, Xiu đã tìm cách chăm sóc bạn ntn? - Mêi b¸c sÜ kh¸m bÖnh, nÊu ch¸o, pha s÷a, thêng trùc bªn c¹nh Gi«n-xi. GV: Tâm trạng lo lắng của Xiu, những lời động viên, những cử chỉ chăm sóc của Xiu víi Gi«n-xi cho em c¶m nhËn g×?.

(100) - Xiu lµ ngêi b¹n tèt, cã tÊm lßng nh©n ¸i bao la, rÊt th¬ng yªu b¹n, hÕt lßng v× b¹n, đúng nh lời bác sĩ nói: "Chị sẽ thắng". Trong chiến thắng của Giôn-xi với bệnh tật cũng có sù gãp phÇn kh«ng nhá cña Xiu. GV: Dờng nh hơi thở và nhịp đập trái tim của Xiu đồng điệu với hơi thở và nhịp đập trái tim của Giôn-xi. Tình cảm của Xiu không chỉ dừng lại ở tình đồng nghiệp mà sâu nặng nh t×nh c¶m chÞ em ruét thÞt g¾n bã th©n thiÕt, cïng chung c¶nh nghÌo. Ph¶i ch¨ng, cïng chung trong c¶nh nghÌo hä míi th«ng c¶m, hiÓu nhau vµ yªu th¬ng nhau h¬n. 3. H×nh ¶nh cô B¬-Men vµ chiÕc l¸ (17') ? Qua nh÷ng chi tiÕt giíi thiÖu vÒ cô B¬-Men, em thÊy cô, Gi«n-xi, Xiu cã ®iÓm g× gièng nhau? - Họ đều là nhữgn ngời hoạ sĩ nghèo, và đều có tình yêu đối với hội hoạ và luôn có khát vọng làm đẹp cho đời. GV: Cảnh nghèo cùng với tình yêu hội hoạ đã giúp họ xích lại gần nhau, cảm thông víi nhau. ? §äc thÇm ®o¹n ®Çu cña phÇn trÝch? ? Khi cùng Xiu nhìn ra cửa sổ, thái độ của cụ Bơ-Men ntn? - Còng gièng nh Xiu, cô B¬-Men "sî sÖt, ch¼ng nãi n¨ng g×" GV: Cô B¬-Men còng lo l¾ng cho Gi«n-xi gièng nh Xiu, nhng theo em trong gi©y phót lo lắng đó cụ nghĩ gì? - Häc sinh th¶o luËn nªu ý kiÕn: + Cu nghÜ lµm sao cho chiÕc l¸ kh«ng rông + Cụ mong chiếc lá không bao giờ rụng để Giôn-xi sống. GV: Chúng ta đều không biết chắc chắn cụ Bơ-Men nghĩ gì và quyết định điều gì. Đây cũng chính là điểm thành công của tác giả khi xây dựng nhân vật. Nhà văn đã dùng thủ pháp buông thả nhân vật, ngắt đoạn đảo ngợc thời gian để kể cau chuyện 2 chị em Xiu và Giôn-xi. Mãi tới giây phút quan trọng nhất của cuộc đời Giôn-xi, giây phút cô chiến thắng cái chết, Giôn-xi và ngời đọc mới hiểu rõ việc làm ý nghĩa của cụ Bơ-Men. ? Qua lêi kÓ cña Xiu, trong hoµn c¶nh khñng khiÕp, kh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt, cô B¬Men hoµn thµnh t¸c phÈm cña m×nh. Em cã suy nghÜ g× vÒ ngêi ho¹ sÜ giµ nµy? - Cô B¬-Men dòng c¶m! Tuæi giµ, søc yÕu vµ c¸i nghÌo kh«ng lµm cho cô mÊt ®i kh¶ năng sáng tạo nghẹ thuật và cụ đã thành công. ? Hình ảnh chiếc lá đợc nhà văn miêu tả qua chi tiết nào? - Cuèng l¸ mµu xanh sÉm, r×a l¸ h×nh r¨ng ca nhuèm mµu vµng óa. ? Hình ảnh chiếc lá cụ vẽ, tại sai Xiu lại cho đó là 1 kiệt tác? Em đồng ý với ý kiến nào sau ®©y? - V× chiÕc l¸ gièng y nh thËt - Vì chiếc lá đẹp, tạo khoái cảm cho ngời xem. - Chiếc lá đã cứu sống Giôn-xi, đem lại nghị lực, niềm tin cho Giôn-xi, thổi vào tâm hån c« t×nh yªu cuéc sèng. GV: ChiÕc l¸ dòng c¶m, ngêi s¸ng t¹o ra nã còng v« cïng s¸ng t¹o. ChiÕc l¸ trë thµnh kiÖt t¸c, bëi v× cuèng l¸ mµu xanh lu gi÷ sù sèng cña c©y truyÒn cho, r×a l¸ mµu vµng lµ sù biến đổi củ thời gian theo quy luật. Xuất phát từ lòng yêu thơng Giôn-xi, cụ Bơ-Men đã chớp đợc cái hồn của chiếc lá, vẽ lá rất sống động, đến nỗi 2 cô hoạ sĩ không nhận ra. Tác phÈm cña cô cã gi¸ trÞ nh©n sinh cao c¶ gãp phÇn cøu sèng mét con ngêi. Nã kh«ng chØ vÏ bằng màu sắc, bằng cái bút mà bằng cả tình yêu thơng và đức hy sinh thầm lặng cao quý. Cụ đã thoả nguyện mơ ớc của mình. Cụ đã hiến dâng sự sống của mình để giành sự sống cho ngời khác. Kiệt tác của cụ Bơ-Men không bao giờ đợc trng bày trong triển lãm nh bất kỳ một tác phẩm nghệ thuật khác nhng với Giôn-xi, Xiu và ngời đọc chúng ta coi đó là 1 kiệt tác vĩ đại..

(101) III. Tæng kÕt – Ghi nhí 1. NghÖ thuËt ? Em hãy nhận xét nghệ thuật đặc sắc của đoạn trích? - Kết cấu đảm ngợc tình huống gây bất ngờ và tạo hấp dẫn cho ngời đọc. - Miªu t¶ diÔn biÕn t©m tr¹ng nh©n vËt rÊt tinh tÕ. - Kết thúc truyện đột ngột, bất ngờ nhng cảm động và hợp lý. 2. Néi dung ? Nêu t tởng, chủ đề của đoạn trích? - Qua đoạn trích thấy đợc t tởng nhân đạo, nhân văn của tác phẩm: + ThÓ hiÖn t×nh yªu th¬ng cao c¶ cña nh÷ng con ngêi nghÌo khæ. + Sức mạnh tình yêu cuộc sống, chiến thắng bệnh tật, khẳng định chân lý: Nghệ thuật v× cuéc sèng. + Søc m¹nh vµ gi¸ trÞ nh©n sinh, nh©n b¶n cña nghÖ thuËt. GV: §ã còng chÝnh lµ néi dung phÇn ghi nhí sgk trang 90. * Ghi nhí: SGK trang 90 ? Một em đọc phần ghi nhớ đó? (Học sinh đọc to, rõ ràng ghi nhớ SGK) IV. LuyÖn tËp (5') 1. Bµi tËp 1 ? Gi¶ thiÕt Gi«n-xi nhËn ra chiÕc l¸ Êy lµ l¸ vÏ th× sÏ x¶y ra kh¶ n¨ng nµo? - Gi«n-xi sÏ chÕt v× tuyÖt väng. - Cô không chết vì cảm động. ? Tác giả kết thúc truyện bằng cái chết của cụ Bơ-Men có tạo cho ngời đọc bi quan kh«ng? - Häc sinh tù nªu c¸c ý kiÕn. GV: KÕt thóc nh vËy kh«ng thÓ thÓ hiÖn sù bi quan mµ tia s¸ng mét tÊm lßng nh©n ¸i, ngời hoạ sĩ đã chiến thắng. Cụ Bơ-Men chết đi nhng kiệt tác chiếc lá của cụ thì sống mãi vµ nh vËy cô B¬-Men còng sèng m·i trong lßng chóng ta. D. Cñng cè Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi häc. §. Híng dÉn - §äc kü t¸c phÈm – thuéc tãm t¾t t¸c phÈm - Thuéc bµi ghi - So¹n bµi: Hai c©y phong. E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... ------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:22/09/2009 GA : §/c TiÕt 31.

(102) Chơng trình địa phơng (Phần Tiếng Việt) A. Mục tiêu cần đạt - Giúp học sinh hiểu đợc từ ngữ chỉ quan hệ ruột thịt, thân thích đựoc dùng ở địa phơng c¸c em sinh sèng. - Bớc đầu so sánh ccs từ ngữ địa phơng với các từ ngữ tơng ứng trong ngôn ngữ toàn dân để thấy rõ những từ ngữ nào không trùng với từ ngữ toàn dân. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Thế nào là từ ngữ địa phơng? lấy ví dụ minh hoạ? - Học sinh trả lời các ý: Từ ngữ địa phơng là từ ngữ chỉ sử dụng ở một (hoặc một số) địa phơng nhất định. VD: Từ ngữ địa phơng Nam Bộ V«: Vµo X¹o: Nãi dèi ChÐn: B¸t GV: NhËn xÐt, cho ®iÓm.. Bµi míi ở tiết học trớc các em đã có những hiểu biết nhất định về từ ngữ địa phơng ở các vùng miền trên đất nớc ta trong các lĩnh vực. Nó có một số khác biệt về ngữ âm và từ vựng so với từ ngữ toàn dân, nhng vẫn có thể hiểu đợc trên cơ sở đối chiếu với từ ngữ toàn dân. 1. Lập bảng đối chiếu giữa từ ngữ địa phơng với từ ngữ toàn dân? Stt. Tõ ng÷ toµn d©n. Từ ngữ đợc dùng ở địa phơng em. 1. Cha (ngêi sinh ra t«i). Cha. 2. Mẹ (ngời đẻ ra tôi). MÑ. 32. Con d©u (vî cña con trai). Con d©u. 33. Con rÓ (chång cña con g¸i). Con rÓ. 34. Ch¸u (con cña con). Ch¸u. 35. Chó (em ruét cña cha). Chó. ? Qua bảng điều tra, em có nhận xét gì về từ ngữ địa phơng mình so với từ ngữ toàn d©n? - NhiÒu tõ trïng víi tõ ng÷ toµn d©n. GV: ë tØnh ta nãi theo ng«n ng÷ chuÈn qua kÕt luËn cña b¶ng ®iÒu tra. ? Những từ ngữ địa phơng không trùng với từ ngữ toàn dân em thấy xuất hiện trong vïng nµo cña tØnh ta? - Tõ "B¸" ë huyÖn Trùc Ninh, Giao Thuû, H¶i HËu ë mét sè x·..

(103) - Từ "cậu mợ" gọi ở một số gia đình ở Thành phố. - Tõ "ThÇy, bu" ë c¸c huyÖn ý Yªn, Vô B¶n, Xu©n Trêng, … GV: Nh vậy, từ ngữ địa phơng rất phong phú so với từ ngữ toàn dân đôi lúc gây ra sự khó hiểu. Chính vì vậy em rút ra kết luận gì khi sử dụng từ ngữ địa phơng? - Khi viÕt c¸c lo¹i v¨n b¶n ph¶i sö dông tõ ng÷ toµn d©n. - Sử dụng từ ngữ địa phơng khi cần thiết. ? Ngoài các từ ngữ địa phơng ở trên em thấy ở tỉnh ta còn tồn tại những từ ngữ địa phơng nào khác? - Sai chÝnh t¶, ph¸t ©m sai, lÉn lén gi÷a l, n, tr, t, ch, tr. GV: Những từ địa phơng trên các em cần có ý thức sửa và không đợc sử dụng trong c¸c v¨n b¶n v× sÏ sai chÝnh t¶. Nói tóm lại, các nhà văn, nhà thơ dùng từ ngữ địa phơng tô đậm sắc thái địa phơng hoặc tầng lớp xuất thân, tính cách của nhân vật. Sử dụng từ địa phơng khi viết văn bản là cã dông ý nghÖ thuËt. VD: Khi Kim Lân viết truyện ngắn "Làng", để làm nổi rõ tính cách của 1 ông lão nông dân, cần cù, chịu khó, vui tính, thích nói chuyện, sính dùng chữ, tác giả đã để cho nhân vật ông Hai nói bằng những từ ngữ địa phơng: "Chẳng có gì sất, toàn là sai sự mục đích cả!"; hoặc kết luận để thằng cu Húc (con trai út của ông Hai) nói: "Con là em thầy mới lị con u". 2. Su tầm một số từ ngữ chỉ quan hệ ruột thịt, thân thích đợc dùng ở địa phơng khác. --------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:22 /09/2009 GA : §/c TiÕt 32 TËp lµm v¨n. LËp dµn ý cho bµi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m A. Mục tiêu cần đạt 1. Kiến thức: Nhận diện đợc dàn ý 3 phần (mở bài, thân bài, kết bài) của văn bản tự sự kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m. 2. TÝch hîp víi v¨n ë v¨n b¶n "ChiÕc l¸ cuèi cïng", víi TiÕng ViÖt qua bµi "Ch¬ng trình địa phơng" 3. RÌn luyÖn kü n¨ng s¾p xÕp c¸c ý trong v¨n b¶n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò Gi¸o viªn kiÓm tra sù chuÈn bÞ bµi cña häc sinh (ë nhµ): §äc kü, t×m bè côc, tr¶ lêi c©u hái sgk vÒ v¨n b¶n "Mãn quµ sinh nhËt" Bµi míi I. Dµn ý cña v¨n b¶n tù sù 1. T×m hiÓu dµn ý cña bµi v¨n tù sù qua v¨n b¶n "Mãn quµ sinh nhËt" ? §äc v¨n b¶n "Mãn quµ sinh nhËt", chØ ra 3 phÇn më bµi, th©n bµi, kÕt bµi vµ nªu néi dung kh¸i qu¸t cña mçi phÇn?.

(104) - Më bµi: tõ ®Çu -> "bao nhiªu thø bµy la liÖt trªn bµn": KÓ vµ t¶ l¹i quang c¶nh chung cña buæi sinh nhËt. - Th©n bµi: Tõ "vui th× thËt vui" -> "chØ gËt ®Çu kh«ng nãi": KÓ vÒ mãn quµ sinh nhËt độc đáo của Trinh dành cho Trang. - KÕt bµi: PhÇn cßn l¹i: Nªu c¶m nghÜ vÒ mãn quµ sinh nhËt. ? TruyÖn kÓ vÒ viÖc g×? Ai lµ ngêi kÓ chuyÖn? (ë ng«i thø mÊy)? - Truyện kể về món quà sinh nhật độc đáo của bạn Trinh dành cho bạn Trang. - Truyện đợc kể ở ngôi thứ nhất – Ngời kể chuyện – Trang (xng tôi). ? C©u truyÖn x¶y ra ë ®©u? Vµo lóc nµo? trong hoµn c¶nh nµo? - Câu truyện xảy ra ở nhà Trang, lào lúc buổi sinh nhật đang đông vui. Trong hoàn cảnh: Ngày sinh nhật của Trang có các bạn đến chúc mừng. Trang chờ mãi không thấy Trinh đến và Trang đã bắt đầu cho sự trách móc Trinh – ngời bạn thân nhất của mình. ? ChuyÖn x¶y ra víi ai? cã nh÷ng nh©n vËt nµo? Ai lµ nh©n vËt chÝnh? TÝnh c¸ch cña mçi nh©n vËt ra sao? - ChuyÖn x¶y ra víi Trang – nh©n vËt chÝnh. Ngoµi ra cßn cã c¸c nh©n vËt Trinh, Thanh vµ c¸c b¹n kh¸c. - TÝnh c¸ch cña mçi nh©n vËt cã kh¸c nhau: + Trang: S«i næi, véi vµng nhng cã nhiÒu c¶m xóc vµ suy nghÜ ch©n thµnh. + Trinh: Kín đáo, nhỏ nhẹ, hiền lành, đằm thắm, chân thành. + Thanh: Hån nhiªn, nhanh nhÑn, tinh ý. ? Câu chuyện diễn ra ntn? (Mở đầu nêu vấn đề gì? Đỉnh điểm câu chuyện ở đâu? Kết thúc ở chỗ nào? Điều gì đã tạo nên sự bất ngờ?) * Mở bài: Nêu vấn đề gì? Câu chuệyn bắt đầu bằng việc kể lại không khí đông vui của buổi sinh nhật Trang. Buổi sinh nhật vui vẻ sắp đến hồi kết thúc, Trang sốt ruột vì Trinh – ngời bạn thân nhất cha đến. * Đỉnh điểm của câu chuyện là: Lúc Trinh đến với món quà độc đáo: Chùm ổi găng đợc Trinh chăm sóc từ khi còn là những cái nụ. * Kết thúc: Truyện kết thúc ở chỗ Trang khám phá ra cái "âm mu" có từ rất lâu của ngời bạn thân thiết – cảm nghĩ của Trang về món quà sinh nhật độc đáo => Kết bài của bài v¨n tù sù cã nhiÖm vô g×? ? Các yếu tố mô tả, biểu cảm đợc kết hợp và thể hiện ở những chỗ nào trong truyện? Nªu t¸c dông cña chóng? * YÕu tè miªu t¶: Suèt c¶ buæi s¸ng, nhµ t«i tÊp nËp ngêi ra kÎ vµo…c¸c b¹n ngåi chËt c¶ nhµ….nh×n thÊy Trinh ®ang t¬i cêi….Trinh dÉn t«i ra vên….Trinh lom khom…Trinh vÉn lÆng lÏ cêi chØ gËt ®Çu kh«ng nãi…. Tác dụng: Miêu tả tỷ mỉ các diễn biến của buổi sinh nhật giúp cho ngời đọc có thể hình dung ra không khí của nó và cảm nhận đợc tình bạn thắm thiết giữa Trang và Trinh. * YÕu tè biÓu c¶m: T«i vÉn cø bån chån kh«ng yªn…. b¾t ®Çu lo….tñi th©n vµ giËn Trinh…..giËn m×nh qu¸….t«i run run…..c¶m ¬n Trinh qu¸….quý gi¸ lµm sao…. Tác dụng: Bộc lộ tình cảm bạn bè chân thành, sâu sắc giúp cho ngời đọc hiểu rằng: TÆng c¸i g× kh«ng quan träng b»ng tÆng ntn. - Điều tạo nên sự bất ngờ của câu chuyện chính là tình huống truyện. Tác giả đã khéo léo đa ngời thâm nhập vào tâm trạng chờ đợi và có ý trách móc của Trang về sự chậm trễ của ngời bạn thân thiết của mình trong ngày sinh nhật và sau đó mới hiểu rằng: Đó là sự chận trễ đáng đợc thông cảm. Hơn nữa Trang còn nhận ra rằng: Ngời bạn chậm trễ đó là một ngời có tấm lòng thơm thảo đáng trân trọng thể hiện quan món quà giản dị nhng đầy ý nghÜa "Nã kh«ng ph¶i lµ mãn quµ mua véi vµng trªn vØa hÌ, trong cöa hiÖu, chØ cèt bá tiÒn ra là mua đợc". Món quà đó còn là bằng chứng của lòng tin và sự giữ lời hứa của Trinh "Chị đã ấp ủ…".

(105) ? "Món quà sinh nhật" đợc kể theo trình tự nào? Trong văn bản "Món quà sinh nhật", tác giả đã sắp xếp các sự việc và kể theo trình tự thời gian, nhng có lúc trong khi kể, ông có dùng đến hồi ức, quay ngợc thời gian để trở về quá khứ, nhớ lại sự việc đã diễn ra "lâu lắm, từ mấy tháng trớc, lúc ổi đang ra hoa" 2. Dµn ý cña mét bµi v¨n tù sù GV: Trên đây ta vừa tìm hiểu bố cục của văn bản "Món quà sinh nhật" từ đó ta rút ra dµn ý cña bµi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶, biÓu c¶m. ? VËy dµn ý cña bµi v¨n tù sù kÕt hîp víi biÓu c¶m thêng gåm mÊy phÇn? NhiÖm vô cña mçi phÇn? - Dµn ý cña bµi v¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m chñ yÕu vÉn lµ dµn ý cña bµi v¨n tù sù cã bè côc 3 phÇn. a. Më bµi: Thêng giíi thiÖu sù viÖc, nh©n vËt vµ t×nh huèng x¶y ra c©u chuyÖn (còng cã khi nªu kÕt qu¶ cña sù viÖc, sè phËn nh©n vËt tríc) b. Th©n bµi: - Kể lại diễn biến câu chuyện theo một trình tự nhất định (trả lời các câu hỏi: câu chuyện đã diễn ra ở đâu? Khi nào? với ai? ntn?…) - Chó ý: Trong khi kÓ, ngêi viÕt thêng kÕt hîp miªu t¶ sù viÖc, con ngêi vµ thÓ hiÖn tình cảm, thái độ của mình trớc sự việc và con ngời đợc miêu tả. c. KÕt bµi: Thêng nªu kÕt côc vµ c¶m nghÜ cña ngêi trong cuéc (ngêi kÓ chuyÖn hay một nhân vật nào đó) II. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 ? Tõ v¨n b¶n "C« bÐ b¸n diªm", h·y lËp ra mét dµn ý c¬ b¶n theo gîi ý (Chia nhãm: Nhãm 1: Lµm phÇn më bµi; nhãm 2,3 lµm phÇn th©n bµi; nhãm 4 lµm phÇn kÕt bµi) a. Më bµi: ? Më bµi giíi thiÖu ai? trong hoµn c¶nh nµo? - Giíi thiÖu ai: + Giới thiệu quang cảnh đêm giao thừa + Giíi thiÖu nh©n vËt chÝnh: C« bÐ b¸n diªm - Trong hoµn c¶nh nµo: Giíi thiÖu gia c¶nh c¶u em bÐ b¸n diªm + Sự việc: Đi bán diêm trong đêm giao thừa + Nh©n vËt: C« bÐ b¸n diªm + Tình huống: Đi bán diêm trong đêm giao thừa rét buốt, tuyết rơi – cô đầu trần, chân đất….. b. Th©n bµi ? Nêu các sự việc chính xảy ra với nhân vật theo trật tự thời gian (lúc đầu, sau đó, tiếp theo) vµ kÕt qu¶ (mÊy lÇn quÑt diªm? Mçi lÇn diÔn ra thÕ nµo vµ kÕt qu¶ ra sao?) Trong khi nêu các sự việc chính, chỉ ra các yếu tố miêu tả và biểu cảm đợc sử dụng trong đó? - Lúc đầu, do không bán đợc diêm nên em bé: + Không dám về nhà vì sợ bố đánh + Tìm một goc tờng ngồi để tránh rét + Kết quả: Em vẫn bị rét hành hạ đến nỗi: "Đôi bàn tay đã cứng đờ ra" - Sau đó, em bé đành liều quẹt các que diêm để sởi ấm cho mình, mỗi lần quẹt một que diêm em lại thấy một viễn cảnh ấm áp, đẹp đẽ:.

(106) + QuÑt que diªm thø nhÊt: Tëng chõng nh ®ang ngåi tríc mét lß sëi…. thËt lµ dÔ chÞu -> que diªm t¾t, em bÐ l¹i trë vÒ víi hiÖn t¹i tª cãng cña chÝnh m×nh. + Tiếp đến: quẹt que diêm thứ 2: em mơ thấy "một bàn ăn ….con ngỗng quay" -> que diêm tắt em lại đối diện với cảnh nghèo khổ, đói và rét thực sự củ bản thân. + QuÑt que diªm thø 3 "ThÊy 1 c©y th«ng…….s¸ng rùc" -> diªm t¾t, nh÷ng ngän nÕn bay vÒ trêi. + Em quÑt que diªm thø 4, em "Nh×n thÊy râ rµng bµ em ®ang mØm cêi víi em". Cuèi cùng vì muốn níu bà ở lại nên em đã quẹt hết các que diêm còn lại. ? T×m c¸c yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong v¨n b¶n nµy? * YÕu tè miªu t¶: + Ngän löa lóc ®Çu xanh lam, dÇn dÇn biÕn ®i, tr¾ng ra, rùc hång lªn quanh que gç, s¸ng chãi,…. + Khi tuyết phủ kín mặt đất, gió bấc thổi vun vút. + Diªm ch¸y vµ s¸ng rùc lªn, bøc têng nh biÕn thµnh mét tÊm rÌm b»ng v¶i mµu… kh¨n tr¶i bµn tr¾ng tinh…. * YÕu tè biÓu c¶m: + Chà! Giá quẹt một que diêm mà sởi cho đỡ rét một chút nhỉ?….trông đến vui mắt. + Chà! ánh sáng kỳ diẹu làm sao…nom đến vui mắt và toả ra ánh sáng dịu dàng. + ThËt lµ dÔ chÞu!… th× kho¸i biÕt mÊy. + Em bÇn thÇn c¶ ngêi vµ chît nghÜ ra r»ng…. + Cha bao giờ em thấy bà to lớn và đẹp lão nh vậy. GV: Các yếu tố này đợc đan xen vào trogn quá trình kể chuyện về cô bé bán diêm. Đặc biÖt lµ cø sau mçi lÇn em bÐ quÑt diªm th× c¶nh méng tëng còng nh c¶nh thùc sau khi diªm tắt đợc tác giả miêu tả rất sinh động. Kèm theo đó là những suy nghĩ và tâm trạng của nhân vËt. c. KÕt bµi ? KÕt côc sè phËn cña nh©n vËt ntn? vµ c¶m nghÜ cña ngêi kÓ ra sao? - C« bÐ b¸n diªm bÞ chÕt cãng v× gi¸ l¹nh - Sù c¶m th«ng vµ thÊu hiÓu cña t¸c gi¶. 2. Bµi tËp 2 ? §äc vµ neu yªu cÇu cña bµi tËp 2? - Lập dàn ý cho đề bài: Hãy kể về một kỷ niệm với ngời bạn tuổi thơ khiến em xúc động và nhớ mãi. GV: Các em hãy vận dụng dàn ý của bài văn tự sự để lập dàn ý cho đề bài này. ? Mở bài: Cần nêu đợc mấy ý? Là ý nào? - Giíi thiÖu b¹n tuæi th¬ cña m×nh lµ ai? - Kỷ niệm xúc động và nhớ mãi là kỷ niệm về cái gì? ? Thân bài: Cần nêu đợc các ý nào? Tập trung kể về kỷ niệm đó. - Kỷ niệm đó xảy ra ở đâu, lúc nào, với ai, có ai chứng kiến? - DiÔn biÕn c©u chuyÖn x¶y ra ntn? - điều gì khiến em xúc động nhất trong câu chuyện ấy? Xúc động ntn? (mô tả lại sự xúc động và bộc lộ những suy nghĩ…) ? Kết bài: Nêu đợc ý nào? - Suy nghĩ của em về kỷ niệm đó?.

(107) D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi - VÒ nhµ: + Học thuộc bài học, củng cố lại bài tập đã chữa. + Cho đề về nhà: Nếu là ngời đợc chứng kiến cảnh lão Hạc kể chuyện bán chó với ông giáo trong truyện ngắn "Lão Hạc" của Nam Cao thì em sẽ giữ lại câu chuyện đó ntn? * Rót kinh nghiÖm: Khi khai th¸c dµn ý mÉu nªn dùa vµo khung bµi tù sù mµ khai th¸c. E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... --------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n:23/09/2009 GA : Chi tiÕt TiÕt 33 + 34 V¨n b¶n Hai c©y phong (TrÝch: Ngêi thÇy ®Çu tiªn) - T.Ai Ma-Tèp A. Yêu cầu cần đạt Gióp häc sinh ph¸t hiÖn trong v¨n b¶n "Hai c©y phong" cã hai m¹ch kÓ Ýt nhiÒu ph©n biệt lồng vào nhau dựa trên các đại từ nhân xng khác nhau của ngời kể chuyện. Qua đó thể hiện rõ tính chất trữ tình sâu đậm đợc biểu hiện trong sự kết hợp rất khéo giữa hồi ức, miêu t¶, biÓu c¶m vµ kÓ chuyÖn to¸t lªn t×nh c¶m mÕn yªu vµ th¬ng nhí quª h¬ng lµng m¹c. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, t liÖu vÒ t¸c gi¶ Ai-Ma-Tèp, t¸c phÈm "Ngêi thÇy ®Çu tiªn" - Học sinh: Tìm đọc truyện "Ngời thầy đầu tiên" và tóm tắt truyện ngắn, soạn bài. C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Chỉ ra nghệ thuật đặc sắc đảo ngợc tình huống hai lần trong truyện ngắn "Chiếc lá cuèi cïng" cña O-Hen-ri? Yªu cÇu - Lần bất ngờ và đảo ngợc thứ nhất: Ngời đọc ai cũng nghĩ với căn bệnh nặng và sự chán nản, Giôn-xi đã rời xa cõi đời, nhất là khi chiếc lá cuối cùng trên cây dây leo (thờng xu©n) rông xuèng. Song thËt bÊt ngê chiÕc l¸ kh«ng rông vµ Gi«n-xi dÇn dÇn khái bÖnh. - Lần bất ngờ và đảo ngợc tình huống thứ hai:: Cụ già Bơ-Men tuy nghiện rợu nhng vẫn còn đang khoẻ mạnh bỗng cảm lạnh, viêm phổi và qua đời sau khi đã hoàn thành kiệt tác chiÕc l¸ cuèi cïng. => Nghệ thuật trên đã góp phần tạo nên ấn tợng độc đáo trong lòng ngời đọc.. Bµi míi Giíi thiÖu bµi: §èi víi mçi ngêi, ký øc tuæi th¬ thêng g¾n liÒn víi nh÷ng h×nh ¶nh th©n quen, gÇn gòi cña quª nhµ. Víi nh©n vËt ho¹ sÜ trong truyÖn "Ngêi thÇy ®Çu tiªn" cña nhµ văn Ai-ma-tốp, ký ức tuổi thơ là hình ảnh hai cây phong trên đỉnh đồi đầu làng. Vì sao hình ¶nh hai c©y phong l¹i cã mét vÞ trÝ thiªng liªng nh vËy trong t©m hån cña ngêi ho¹ sÜ ? Chóng ta cïng t×m hiÓu ®o¹n trÝch nµy. Mêi c¸c em ghi ®Çu bµi. (Gi¸o viªn ghi ®Çu bµi lªn b¶ng).

(108) I. Giíi thiÖu t¸c phÈm vµ ®o¹n trÝch Giáo viên giới thiệu ngắn gọn về đất nớc C-rơ-g-xtan, đây là một nớc cộng hoà ở miền trung á thuộc Liên Xô (cũ) - đất nớc của núi đồi và thảo nguyên trập trùng, bát ngát và những áng mây lơ lửng bên trên nh một đoàn chiến hạm đang bơi về một nơi nào đó. ? Dùa vµo phÇn chó thÝch dÊu sao trong sgk h·y tr×nh bµy nh÷ng hiÓu biÕt cña nhµ v¨n Ai-ma-tèp? - Lµ nhµ v¨n cña níc C-r¬-g-xtan – mét níc céng hoµ ë vïng trung ¸ thuéc Liªn X« tríc ®©y - Ông có nhiều tập truyện hay: "Núi đồi và thảo nguyên" (1961), ngời thầy đầu tiên, cây phong non trùm khăn đỏ, con tàu trắng, … ? Giíi thiÖu xuÊt xø ®o¹n trÝch? - Đoạn trích "Hai cây phong" nằm ở phần đầu truyện "Ngời thầy đầu tiên" (Nhan đề "Hai cây phong" là do ngời biên soạn sgk đặt) – Nội dung của truyện đợc đặt vào bối c¶nh cña vïng th¶o nguyªn xa x«i, hÎo l¸nh cña mét níc céng hoµ ë trung ¸ thuéc Liªn X« cò vµo gi÷a nh÷ng n¨m 20 cñ thÕ kû XX. ? Tãm t¾t truyÖn ng¾n "Ngêi thÇy ®Çu tiªn" vµ bµi "Hai c©y phong". * Tãm t¾t truyÖn: Ngời thầy đầu tiên là một câu truyện cảm động kể về cô bé An-T-Nai mồ côi cha mẹ, sống nhờ gia đình chú thím ở làng Ku-xu-rêu. Cô bé không đợc học hành và luôn phải chịu sự sai khiến của bà thím. Đuy-sen là một đoàn viên của Đoàn thanh niên cộng sản đợc tổ chức cử về làng Ku-xu-rêu để mở trờng dạy học cho các em nhỏ. ở đây, Đuy-sen đã gặp An-T-Nai, kịp thời giúp em, cho em đến trờng học. Nhng sau đó bà thím độc ác đã gả bán cô cho một ngời đàn ông giàu có, đã có vợ. Một lần nữa, Đuy-sen đã giải thoát cho An-TNai và gửi em lên tỉnh học. An-T-Nai học tập tốt, em tiếp tục học lên nữa ở Mát-xcơ-va và trở thành viện sĩ An-T-Nai. Lúc này, Đuy-sen đã già và làm nghề đa th. Khi còn học ở trờng làng, có lần An-T-Nai đợc thầy Đuy-sen mang về cho hai cây phong non và bảo em trång, hy väng An-T-Nai sÏ ngµy mét thªm søc sèng vµ trëng thµnh nhanh chãng nh c©y non kh«ng ngõng ph¸t triÓn. TrÝch tõ truyÖn "Ngêi thÇy ®Çu tiªn", bµi "Hai c©y phong" tËp trung miªu t¶ mét c¸ch sinh động hình ảnh hai cây phong qua cái nhìn và tâm hồn tinh tế, đầy xúc động của ngời kể chuyện – còn là một hoạ sĩ. Qua đó, chúng ta cũng thấy đợc nét độc đáo trong cách kể chuyÖn vµ sù ®an xen gi÷a ph¬ng thøc tù sù víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m cña ngßi bót T.Ai-MaTèp. (Häc sinh cã thÓ tãm t¾t truyÖn "Ngêi thÇy ®Çu tiªn" nh trong sgk phÇn *) II. Hớng dẫn đọc, tìm hiểu chú thích và bố cục 1. Hớng dẫn đọc GV: Giáo viên hớng dẫn học sinh cách đọc. - §äc víi giäng chËm r·i, trÇm buån, gîi nhí nhung vµ suy nghÜ cña ngêi kÓ chuyÖn. Có một chút thay đổi giọng đọc giữa những đoạn ngời kể chuyện xng tôi và xng chúng ta để phân biệt ngôi kể và điểm nhìn nghệ thuật. Giáo viên đọc mẫu một đoạn ? Gọi 2 em đọc tiếp cho hết một lần câu chuyện? ? Nhận xét bạn đọc? 2. Gi¶i thÝch tõ khã Giáo viên chọn một số từ khó trong sgk để giải thích - Cao nguyên: Vùng đất bằng phẳng, rộng lớn và cao, xung quanh có sờn dốc rõ rệt. - Thung lũng: Dải đất trũng xuống và kéo dài, nằm giữa 2 sờn núi. -Thảo nguyên: Vùng đất bằng, rộng lớn chỉ có cỏ mọc, do khí hậu khô, ít ma..

(109) - §ång b»ng - Phong 3. Bè côc cña ®o¹n trÝch ? Theo em, ®o¹n trÝch nµy cã thÓ chia lµm mÊy ®o¹n? Néi dung cña mçi ®o¹n lµ g×? - Chia 2 ®o¹n: + §o¹n 1: Tõ ®Çu -> chiÕc g¬ng thÇn xanh: H×nh ¶nh hai c©y phong trong c¸i nh×n vµ c¶m nhËn cña ngêi ho¹ sÜ. + §o¹n 2: Cßn l¹i: H×nh ¶nh hai c©y phong víi nh÷ng kû niÖm Êu th¬. ? Theo dõi vào bố cục của đoạn trích, em có nhận xét gì về cách sử dụng đại từ nhân xng của tác giả? - Trong ®o¹n trÝch, ngêi kÓ chuyÖn khi th× xng "t«i", khi th× xng "chóng t«i". + Khi xng "t«i", ngêi kÓ chuyÖn tù giíi thiÖu m×nh lµ mét ho¹ sÜ. + Khi xng "chóng t«i" vÉn lµ ngêi kÓ trªn nhng l¹i kÓ nh©n danh c¶ "bän con trai" ngµy trớc và hồi ấy, ngời kể chuyện cũng là một đứa trẻ trong bọn con trai đó. ? Sự thay đổi ngôi kể nh thế có tác dụng gì? - Sự thay đổi ngôi kể đã tạo nên cho đoạn trích có hai mạch kể đan xen lồng ghép vào với nhau làm cho câu chuyện trở lên sống động, thân mật, gần gũi, ấm áo và đáng tin cậy đối với ngời đọc. ? Với sự kết hợp khéo léo giữa các mạch kể nh trên theo em văn bản này đợc xếp vào lo¹i v¨n b¶n nµo? - V¨n b¶n tù sù cã kÕt hîp yÕu tè miªu t¶ vµ biÓu c¶m. ChuyÓn sang tiÕt 2 III. Híng dÉn t×m hiÓu chi tiÕt 1. Hai c©y phong trong c¸i nh×n vµ c¶m nhËn cña ngêi ho¹ sÜ ? §äc diÔn c¶m ®o¹n: tõ ®Çu -> "say sa ng©y ngÊt"? vµ cho biÕt: Trong phÇn ®Çu cña văn bản, hình ảnh hai cây phong đợc tác giả giới thiệu qua những chi tiết nào? * Hai cây phong lới: phía trên làng, giữa ngọn đồi; hệt nh những ngọn hải đăng…. - Phía trên làng, giữa một ngọn đồi, có hai cây phong lớn. - Chúng luôn hiện ra trớc mắt hệt nh những ngọn hải đăng đặt trên núi. * M«i lÇn vÒ quª: + Tõ xa ®a m¾t t×m hai c©y phong th©n thuéc + Bao giờ cũng cảm biết đợc đúng, coi bổn phận đầu tiên. + Mong chóng về tới làng, đến với hai cây phong, đứng dới gốc cây để nghe mãi tiếng lá reo cho đến khi sau sa ngây ngất. ? Qua chi tiết trên em nhận thấy vị trí của 2 cây phong đứng là vị trí ntn? Em nhận xét gì về vị trí đứng của hai cây phong) - Đứng ở một nơi cao nhất ở trên làng -> có thể cảm nhận là nó đứng hiên ngang nơi ®Çu sãng ngän giã…. GV: có lẽ chính vì vị trí đứng nơi đầu sóng ngọn gió đó, nơi cao nhất trên làng đó mà tác giả đã sánh chúng hệt nh những ngọn hải đăng đặt trên núi. ? Hải đăng là gì? Hãy đọc chú thích 6 trang 100/ sgk. - Hải đăng là đèn biển, thờng đợc dựng ở mũi đất hoặc trên một hòn đảo để hớng dẫn tµu thuyÒn ®i l¹i ngoµi kh¬i hoÆc ra vµo bÕn c¶ng. GV: H×nh ¶nh so s¸nh nµy rÊt hay, rÊt giµu ý nghÜa..

(110) ? Theo em nã hay ntn? - Hình ảnh so sánh đó hay ở chỗ: Ngọn hải đăng đứng bên bờ biển toả ánh sáng soi đ ờng, dẫn dắt những con tàu cập bến. Còn hai cây phong kia cũng đã từng làm nhiệm vụ chỉ lối dẫn đờng cho biết bao ngời con của làng Ku-ku-rêu hớng về tìm quê hơng. Nghệ thuật so s¸nh cña nhµ v¨n thËt cã ý nghÜa. GV: Bởi thế mà, cứ mỗi lần về quê, tôi - ngời hoạ sĩ – ngời kể chuyện- xác định "bổn phận đầu tiên là đa ánh mắt từ xa tìm hai cây phong thân thuộc", để rồi mong chóng về tới làng, chóng lên đồi, đến với hai cây phong "đứng dới gốc cây để nghe mãi tiếng lá reo cho đến khi say sa ngây ngất". ? Qua nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh trªn, em cã nhËn xÐt g× vÒ vÞ trÝ cña hai c©y phong trong t©m hån ngêi kÓ chuyÖn? - Hai c©y phong thùc sù trë thµnh mét h×nh ¶nh th©n thuéc trong t©m hån ngêi ho¹ sÜ. Nó chính là điểm tìm về và hớng đến của một con ngời xa quê lâu ngày mới trở lại. * Hai c©y phong lín + Phía trên làng, giữa ngọn đồi + Hệt nh những ngọn hải đăng đặt trên núi + Mçi lÇn vÒ quª - bæn phËn ®Çu tiªn: tõ xa, bao giê, mong,…. => Là điểm tìm về, hớng đến của ngời con xa quê. ? Đọc tiếp đoạn: "Trong lòng tôi …. chiếc gơng thần xanh" cho biết: Tác giả đã cảm nhận đợc những điều káhc biệt nào ở hai cây phong so với các loại cây khác trong làng? * Hai c©y phong: - Kh¸c h¼n (c¸c lo¹i c©y) - Cã tiÕng nãi riªng - Cã t©m hån riªng, chøa chan nh÷ng lêi ca ªm dÞu - Ngày, đêm + Nghiªng ng¶ th©n c©y + Lay động lá cành + Kh«ng ngít tiÕng r× rµo theo nhiÒu cung bËc kh¸c nhau: nghiªng ng¶ th©n c©y, lay động lá cành nh một đốm lửa vô hình; có khi bỗng im bặt một thoáng, rồi khắp lá cành lại cất tiếng thở dài một lợt nh thơng tiếc ngời nào; khi mây đen kéo đến cùng với bão dông, x« g·y cµnh, tØa trôi l¸, hai c©y phong nghiªng ng¶ tÊm th©n dÎo dai vµ reo vï vï nh mét ngän löa bèc ch¸y rõng rùc. ? Hãy đọc diễn cảm lại đoạn văn trên, có nhận xét gì về nghệ thuật miêu tả của tác giả trong ®o¹n v¨n? - T¸c gi¶ sö dông hµng lo¹t nh÷ng liªn tëng, so s¸nh, nh©n ho¸ ©m thanh, tiÕng nãi cña cây phong. Tác giả còn sử dụng tố chất hội hoạ và tố chất âm nhạc để vẽ lại những đờng nét, màu sắc, nghe lại đợc những âm thanh trầm bổng, thấm đợm hơi lửa nồng ấm, đắm say của những vẻ đẹp mà hai cây phong đã phô ra, đã chuyền tới. GV: ở đây, tác giả đã hoá thân vào nhân vật để kể chuyện, để miêu tả với hàng loạt nh÷ng liªn tëng, so s¸nh, nh©n ho¸ ©m thanh tiÕng nãi cña c©y phong. Ph¶i mang mét t©m hån nghÖ sÜ hµi hoµ 2 tè chÊt héi ho¹ vµ ©m nh¹c th× nh©n vËt t«i míi cã thÓ vÏ l¹i ® îc những đờng nét, màu sắc, nghe lại đợc những âm thanh trầm bổng, thấm đợc hơi lửa nồng ấm, đắm say của những vẻ đẹp mà hai cây phong đã phô ra, đã chuyền tới. ? Những thủ pháp nghệ thuật đó đã có tác dụng làm cho hình ảnh hai cây phong và ngời hoạ sĩ – nhân vật tôi hiện lên ntn? - Hình ảnh hai cây phong hiện lên với hình hài cao lớn, hiên ngang, với đờng nét uyển chuyển, đẹp kỳ diệu. Đó là hình ảnh của quê hơng, cũng là biểu tợng cho sức sống mạnh mÏ mµ dÎo dai, kiªu hïng bÊt khuÊt mµ dÞu dµng, th©n th¬ng cña nh÷ng con ngêi n¬i ®©y..

(111) Vậy là, bên cạnh hình ảnh hai cây phong đứng sừng sững, hiên ngang trên đồi cao nh một biÓu tîng cña hån vÝa quª h¬ng lµ h×nh ¶nh mét con ngêi yªu quª h¬ng da diÕt. GV: Nhờ tình yêu ấy mà "tôi", nhân vật kể chuyện nghe đợc "tiếng nói riêng", "những lời ca êm dịu" của hai cây phong, hai sinh thể sống động nh con ngời. Khi ngời hoạ sĩ đứng dới gốc cây "nghe mãi tiếng lá reo cho đếnk hi say sa ngây ngất", tình yêu quê hơng trong tâm hồn anh – nhà văn Ai-Ma-Tốp, ngây ngất hoà quyện cùng đất trời, cây lá, con ngời quê hơng. Đoạn văn xuôi có nhiều hình ảnh, từ ngữ tợng hình, tợng thanh sinh động, truyÒn c¶m, hÊp dÉn nh mét bµi th¬, nh mét khóc h¸t kú diÖu vËy. ? Tại sao khi đã trởng thành, đã hiểu đợc những điều bí ẩn của hai cây phong mà ngời ho¹ sÜ vÉn kh«ng vì méng xa? - Khi anh đã hiểu những điều kỳ bí của hai cây phong, nhng anh vẫn không tan đi giấc méng kú diÖu cña tuæi th¬ bëi søc m¹nh vµ sù l©u bÒn cña nh÷ng kØ niÖm thêi th¬ Êu không dễ gì có thể xoá đi đợc. VËy h×nh ¶nh hai c©y phong trong ký øc tuæi th¬ cña ngêi ho¹ sÜ ntn? C« trß ta chuyÓn sang t×m hiÓu ý thø 2 2. H×nh ¶nh hai c©y phong trong ký øc tuæi th¬. ? §o¹n ®o¹n tõ: "Vµo n¨m häc cuèi" -> "bao la vµ ¸nh s¸ng"? ? Hình ảnh hai cây phong và lũ trẻ đợc tác giả phác hoạ lại qua những chi tiết nào? - Khi lũ trẻ chạy trên đồi -> phong nghiêng ngả đu đa nh muốn chào mới chúng tôi đến víi bãng r©m m¸t rîi vµ tiÕng l¸ xµo x¹c dÞu hiÒn. - Lũ nhóc con, chân đi đất, công kênh nhau bám vào các mắt mấu trèo lên làm chấn động cả vơng quốc các loài chim khiến chúng chao đi chao lại trên đầu. ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ thuËt kÓ chuyÖn cña t¸c gi¶ trong ®o¹n v¨n nµy? NghÖ thuật đó làm cho bức phác hoạ hiện lên ntn? - NghÖ thuËt so s¸nh, nh©n ho¸. - Tác giả sử dụng yếu tố tự sự xen lẫn miêu tả đã làm cho bức phác hoạ hiện lên thật rõ nét. Ta thấy bọn trẻ ở làng Ku-ku-rêu xa xôi sao bỗng trở lên gần gũi. Chúng có điều gì đó rÊt hån nhiªn tinh nghÞch nh tuæi th¬ chóng ta vËy. Cßn hai c©y phong nh nh÷ng ngêi b¹n lớn vô cùng thân thiết, bao dung, độ lợng và gắn bó với lũ trẻ trong làng. ? Tõ trªn nh÷ng cµnh phong cao nhÊt, lò trÎ quan s¸t thÊy nh÷ng g×? - Chuång ngùa cña n«ng trang -> nh c¨n nhµ xÐp - Thảo nguyên hoang vu trong làn sơng mờ đục - Dßng s«ng lÊp l¸nh tËn ch©n trêi ? Tõ trªn cao ngÊt, phÐp thÇn th«ng më ra tríc m¾t lò trÎ nh÷ng ®iÒu g×? T¹i sao chóng say sa, ngây ngất? cảm giác ấy đợc diễn tả ntn? - Chính từ trên cao nhìn xuống cho nên tầm mắt lũ trẻ đợc mở rộng, đợc thi vào một khoảng không gian bát ngát, một thế giới vừa quen vừa lạ mà nếu đứng dới gốc cây phong hay trên cánh thảo nguyên, chúng cũng không thể nào thấy đợc. Đó là một thế giới đẹp đẽ vô ngần của không gian bao la và ánh sáng. Cảm giác không gian cho¸ng ngîp lµm chóng söng sèt, nÝn thë quªn ®i c¶ viÖc lµm thÝch thó bËc nhÊt lµ ph¸ tæ chim. TiÕp theo lµ chuång ngùa n«ng trang b©y giê bçng nhá l¹i, th¶o nguyªn hoang vu mÊt hót trong s¬ng mê, dßng s«ng lÊp l¸nh nh sîi chØ b¹c ch¹y tíi ch©n trêi. ở trên cao mới cảm nhận sự mênh mông không cùng đầy bí ẩn và quyến rũ của đất đai, bầu trời, cảnh vật quê hơng đất nớc vô cùng vô tận trong tiếng gió reo và tiếng lá phong đáp lại. Tuổi thơ ham hiểu biết, thích khám phá, lần đầu tiên đợc nhìn ngắm toàn cảnh quê hơng trong t thế từ trên cao đầy thú vị mà hai cây phong là cái ghế ngồi, là bệ đỡ, bệ phóng cho những ớc mơ và khát vọng lần đầu thức tỉnh trong tâm hồn những đứa trẻ làng Ku-kurêu..

(112) Với hoạ sĩ, có thể nói hai cây phong đã trở thành ngời tiếp sức, trở thành bệ phóng cho những ớc mơ, khát vọng đợc khám phá những điều mới lạ ở nơi xa thẳm trong tâm hồn ngời hoạ sĩ thuở ấu thơ. ? Có bao nhiêu điều hoạ sĩ đã nghĩ đến, đã cảm thấy từ 2 cây phong, song có một điều anh ta cha nghĩ đến là gì? - Ai là ngời trồng hai cây phong trên đồi này? - Ngời ấy đa ớc mơ gì? đã nói gì? - Quả đồi có hai cây phong ấy không biết vì sao đợc gọi là "Trờng Đuy Sen"? ? §iÒu nµy cã t¸c dông g× trong m¹ch diÔn biÕn cña c©u truyÖn? - Đến đây trở nên càng đặc biệt bởi nó còn gắn với tên tuổi củ 1 ngời thầy có tên là Đuy-Sen. Chính thầy Đuy-Sen đã đem hai cây phong về đây trồng trên ngọn đồi cao này cùng với cô bé An-T-Nai và thầy đã gửi gắm ở 2 cây phong non ớc mơ hi vọng vào những đứa trẻ nghèo khổ, thất học nh An-T-Nai sẽ lớn lên và trở thành những con ngời hữu ích. ? Em hãy đọc lại diễn cảm lời nói củ thầy Đuy-Sen với An-T-Nai khi trồng hai cây phong nµy? (Học sinh tự đọc) ? VËy theo em, v× sao hai c©y phong l¹i trë thµnh ®iÓm kh¬i nguån c¶m høng cho ngêi đọc? (Cho häc sinh th¶o luËn nhãm) - Hai c©y phong g¾n víi t×nh yªu quª h¬ng. - Hai c©y phong g¾n víi nh÷ng kØ niÖm xa xa cña tuæi häc trß hån nhiªn, tinh nghÞch. - Hai cây phong là nhân chứng của câu chuyện xúc động về ngời thầy đầu tiên cảu trẻ em lµn Ku-ku-rªu trong nh÷ng n¨m 20 sau c¸ch m¹ng th¸ng 10 Nga. GV: Gặp lại hai cây phong, ngời hoạ sĩ nh đợc sống lại tuổi thơ với biết bao mộng mơ, lãng mạn để rồi nhớ tới nó với tấm lòng biết ơn lớp ngời đi trớc đã mở đờng và gieo trồng nh÷ng h¹t gièng, thøc tØnh con ngêi lín lªn. VÒ ®iÒu nµy cã ngêi viÕt: "Tõ c¶m nhËn nh÷ng vẻ đẹp của hai cây phong, ngời hoạ sĩ kể về một kỷ niệm tuổi thơ không kém phần tơi đẹp mµ giµu ý nghÜa: ngän c©y vµ tÇm nh×n c©y cµng v¬n cao bao nhiªu, con ngêi cµng trëng thành bấy nhiêu. Vì thế, mỗi chúng ta đừng bao giờ quên cội nguồn….." IV. Tæng kÕt – ghi nhí 1. VÒ nghÖ thuËt vµ néi dung ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ thuËt v¨n b¶n? - §an xen lång ghÐp gi÷a 2 ng«i kÓ - KÕt hîp gi÷a kÓ chuyÖn, miªu t¶ vµ biÓu c¶m - Sö dông nghÖ thuËt nh©n ho¸, so s¸nh ? Đọc văn bản hai cây phong em cảm nhận đợc những vẻ đẹp nào của thiên nhiên và con ngời đợc phản ánh trong đó? - Vẻ đẹp thân thuộc và cao quý của hai cây phong. - TÊm lßng g¾n bã thiÕt tha cña con ngêi víi c¶nh vËt n¬i quª h¬ng -> t×nh yªu thiªn nhiên, yêu quê hơng đất nớc mặn nồng, tha thiết. ? NÕu nh©n vËt "t«i" lµ h×nh bãng cña nhµ v¨n Ai-Ma-Tèp th× em sÏ hiÓu g× vÒ nhµ v¨n nµy qua t¸c phÈm cña «ng? (Cho häc sinh th¶o luËn nhãm) - Tâm hồn nhạy cảm với cái đẹp đẽ, cao quý. - TÊm lßng yªu quª h¬ng s©u nÆng biÓu hiÖn ë t×nh c¶m g¾n bã víi c¶nh vµ con ngêi n¬i quª h¬ng..

(113) - Cã tµi miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong khi kÓ chuyÖn. ? Văn bản "Hai cây phong" với vẻ đẹp của thiên nhiên và tình ngời đã thức dậy trong em t×nh c¶m g×? - Yêu mến, nhớ nhung về quê hơng – nơi đã gắn bó bao kỷ niệm của một thời thơ ấu ®Çy hån nhiªn, ng©y th¬ vµ bao íc väng. ? Trong văn học, tình yêu quê hơng đất nớc đợc biểu hiện bởi tình yêu con sông, cây cối, con đờng, ngõ xóm, … Em hãy kể tên một số tác phẩm nh vậy (em đã học và đã đọc) ë c¸c líp 6, 7? - Nhí con s«ng quª h¬ng cña Giang Nam - BÕp löa cña B»ng ViÖt - Bªn kia s«ng ®uèng cña Hoµng CÇm 2. Ghi nhí (Häc thuéc ghi nhí sgk trang 101) ? Một em đọc to, rõ ràng phần ghi nhớ sgk trang 101? D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi häc. - VÒ nhµ: + Häc thuéc bµi häc + So¹n bµi tiÕp theo + Tổng ôn lại các văn bản: Tôi đi học, trong lòng mẹ, tắt đèn, lão Hạc, cô bé bán diêm, đánh nhau với cối xay gió, chiếc lá cuối cùng và hai cây phong (8 bài). E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... .......................................................................................................................................... ------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n : 28/09/2008 GA : §/c TiÕt 35 + 36 ViÕt bµi: TËp lµm v¨n sè 2. V¨n tù sù kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m tr¶). (Lµm t¹i líp) Đề bài: Kể về một việc em đã làm khiến bố mẹ rất vui lòng. (Soạn trong giáo án chấm. Yêu cầu học sinh: Ôn lại dàn bài cảu bài văn tự sự (có kết hợp miêu tả và biểu cảm) để ¸p dông lý thuyÕt vµo viÖc viÕt bµi v¨n hoµn chØnh nµy. -------------------------------------------------------------------------------------------Ngµy so¹n : 28/09/2008 GA : §/c TiÕt 37 Nãi qu¸ A. Mục tiêu cần đạt 1. Kiến thức: Học sinh hiểu đợc khái niệm và giá trị biểu cảm của nói quá trong văn b¶n nghÖ thuËt còng nh trong giao tiÕp hµng ngµy. 2. TÝch hîp víi v¨n b¶n ë hai c©y phong víi tËp lµm v¨n qua bµi viÕt sè 2. 3. RÌn luyÖn kü n¨ng sö dông biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸ trong viÕt v¨n vµ trong giao tiÕp..

(114) B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: T×m hiÓu bµi häc C/ TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Hãy kể tên các biện pháp tu từ mà em đã học ở trong chơng trình ngữ văn6, 7. Mỗi biÖn ph¸p cho mét vÝ dô minh ho¹?. Bµi míi Giới thiệu bài: Bên cạnh các biện pháp tu từ mà bạn đã kể ở trên, trong khi nói và viết, ngêi ta còng thêng hay sö dông mét biÖn ph¸p nghÖ thuËt kh¸c, dã chÝnh lµ biÖn ph¸p nghÖ thuËt nãi qu¸. VËy nãi qu¸ lµ g×? T¸c dông cña nã ntn? Chóng ta cïng ®i vµo t×m hiÓu néi dung bµi häc h«m nay! (Gi¸o viªn ghi ®Çu bµi lªn b¶ng) I. Nãi qu¸ vµ t¸c dông cña nãi qu¸ 1. Nãi qu¸ a. VÝ dô Gi¸o viªn treo b¶ng phô cã ghi c¸c vÝ dô trong sgk (hoÆc ®a lªn m¸y chiÕu) ? Hãy đọc ví dụ trên bảng phụ? - Đêm tháng năm cha nằm đã sáng Ngày tháng mời cha cời đã tối (Tôc ng÷) - Cày đồng đang buổi ban tra Må h«i thanh thot nh ma ruéng cµy Ai ¬i bng b¸t c¬m ®Çy Dẻo thơm một hạt, đắng cay muôn phần (Ca dao) ? Trong câu tục ngữ này, ngời xa đã thể hiện quan niệm về thời gian của đêm tháng n¨m vµ ngµy th¸ng mêi qua côm tõ nµo? - Cha nằm đã sáng - Cha cời đã tối Gi¸o viªn g¹ch ch©n lªn b¶ng phô hai cum tõ nµy. ? Em có nhận xét gì về quy mô mức độ của sự vật hiện tợng đợc nói đến trong câu tục ng÷ trªn so víi thùc tÕ cuéc sèng? (so víi thùc tÕ, c¸ch nãi trªn cã qu¸ sù thËt kh«ng?) - Đây là cách nói quá lên so với sự thật. Hay nói khác đi, ngời xa đã phóng đại mức độ, quy m«, tÝnh chÊt cña sù vËt hiÖn tîng. ? Vậy thực chất cách nói phóng đại mức độ quy mô, tính chất của sự vật hiện tợng trong c©u tôc ng÷ trªn nh»m thÓ hiÖn néi dung g×? - §ªm th¸ng n¨m ng¾n - Ngµy th¸ng mêi còng ng¾n ? Từ nội dung của câu tục ngữ trên, em thấy ngời xa đã dùng cách nói quá sự thật để diễn tả thời gian của đêm tháng năm và ngày tháng mời. Nhng cách nói đó có cơ sở từ thực tÕ kh«ng?.

(115) - Hoàn toàn có cơ sở từ thực tế và đã đợc khoa học xác minh. GV: §©y chÝnh lµ biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸. VËy em hiÓu thÕ nµo lµ nãi qu¸? b. KÕt luËn - Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tợng đợc miêu tả. 2. T¸c dông cña nãi qu¸ GV: Nãi qu¸ nh vËy cã t¸c dông g×? Chóng ta tiÕp tôc t×m hiÓu vÝ dô nµy! ? Hãy so sánh hai cách nói sau đây và rút ra nhận xét về nội dung và cách thức diễn đạt cña chóng? - Đêm tháng 5 cha nằm đã sáng -> Đêm tháng 5 rất ngắn. - Ngày tháng 10 cha cời đã tối -> Ngày tháng 10 rất ngắn. GV: Hai cách nói trên đều giống nhau về mặt nội dung song cách nói thứ nhất (cách nói của câu tục ngữ) sinh động, giàu hình ảnh hơn. Mặt khác, nó không chỉ thể hiện rõ quan niệm về thời gian của đêm tháng 5 và ngày tháng 10 mà ẩn sau quan niệm đó ta còn nh nghe thấy lời thúc giục, động viên nhau hãy tranh thủ thời gian, khẩn trơng lao động cho kÞp thêi vô cña bµ con n«ng d©n. ? Qua viÖc ph©n tÝch vÝ dô trªn em thÊy sö dông biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸ cã t¸c dông g×? - Nhấn mạnh ý cần diễn đạt, gây ấn tợng và tăng sức biểu cảm cho ngời đọc, ngời nghe. GV: §ã còng chÝnh lµ néi dung cña phÇn ghi nhí sgk * Ghi nhí sgk trang 102 ? Một em đọc to phần ghi nhớ sgk trang 102? Nói quá là biện pháp tu từ phóng đại mức độ, quy mô, tính chất của sự vật, hiện tợng đợc miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tợng, tăng sức biểu cảm. ? ¸p dông kiÕn thøc trong phÇn ghi nhí h·y chØ ra biÖn ph¸p tu tõ nãi qu¸ vµ ph©n tÝch t¸c dông cña nã trong bµi ca dao trªn? (Giáo viên bật máy chiếu bài cày đồng) - Hình ảnh nói quá: "Mồ hôi thánh thót nh ma ruộng cày" -> Hình ảnh nói quá đó có t¸c dông nhÊn m¹nh sù vÊt v¶ khã nhäc cña ngêi n«ng d©n khi lµm ra h¹t thãc, h¹t g¹o. Mặt khác, còn thể hiện thái độ muốn đợc cảm thông, đợc chia sẻ của ngời lao động. II. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 ? §äc? ? Nªu yªu cÇu? - T×m biÖn ph¸p nãi qu¸? - Gi¶i thÝch ý nghÜa cña chóng? a. Bµn tay ta lµm nªn tÊt c¶ Có sức ngời sỏi đá cũng thành cơm. - Biện pháp nói quá là: "Có sức ngời sỏi đá cũng thành cơm" - ý nghĩa: Đề cao sức lao động của con ngời và thể hiện niềm tin tởng vào bàn tay lao động của con ngời. b. Anh cứ yên tâm, vết thơng chỉ sớc ngoài da thôi. Từ giờ đến sáng em có thể đi lên đến tận trời đợc. - Biện pháp nói quá: Đi lên đến tận trời..

(116) - ý nghĩa: Vết thơng không ảnh hởng gì lớn đến sức khoẻ -> để mong an lòng, khiến cho ngêi th©n yªn t©m. §ång thêi thÓ hiÖn sù l¹c quan, nghÞ lùc cña con ngêi (ngêi em g¸i) c. C¸i cô B¸ thÐt ra löa Êy l¹i xö nhòn mêi h¾n vµo nhµ x¬i níc. (Nam Cao – ChÝ PhÌo) - BiÖn ph¸p tu tõ: ThÐt ra löa - ý nghÜa: T¸c gi¶ muèn nhÊn m¹nh: Cô B¸ lµ mét con ngêi rÊt m¹nh mÏ, hay nãng n¶y, cã uy quyÒn rÊt lín, cã thÓ lµm bÊt cø viÖc g×. 2. Bµi tËp 2 ? §äc bµi tËp 2? Nªu yªu cÇu? §äc bµi tËp 2? Nªu yªu cÇu? Yªu cÇu: - ChØ ra ý nghÜa cña c¸c thµnh ng÷ - §iÒn vµo chç trèng( ) để tạo biện pháp tu từ nói quá. + Bầm gan tím ruột: Căn thù oán ghét đến cực độ. + Chó ăn đá, gà ăn sỏi: Chỉ nơi đất đai cằn cỗi, trơ trọi, khó bề làm ăn và luôn đói kém. + Në tõng khóc ruét: HÕt søc tho¶ m·n, vui síng trong lßng + Ruột để ngoài da: Có tính bộc tuệch, tính tình xởi lởi, có gì nói nấy, ít giữ ý tứ trong nãi n¨ng. + Vắt chân lên cổ: Ráng hết sức mà làm một việc gì đó một cách vội vàng. * §iÒn a. ở nơi / chó ăn đá, gà ăn sỏi / thế này, cỏ không mọc nổi nữa là trồng rau, trồng cà. b. Nh×n thÊy téi ¸c cña giÆc, ai ai còng / bÇm gan tÝm ruét / . c. Cô Nam tính tình sởi lởi / ruột để ngoài da. d. Lêi khen cña c« gi¸o lµm cho nã / në tõng khóc ruét /. e. Bän giÆc ho¶ng hån / v¾t ch©n lªn cæ / mµ ch¹y. 3. Bµi tËp 3 ? Đọc đề bài và nêu yêu cầu đề bài? Yªu cÇu: §Æt c©u víi c¸c thµnh ng÷ dïng biÖn ph¸p nãi qu¸ sau ®©y: + Nghiªng níc nghiªng thµnh + Dêi non lÊp biÓn + LÊp biÓn v¸ trêi + Mình đồng da sắt + NghÜ n¸t ãc §Æt c©u: + Công chúa nớc Nam có sắc đẹp nghiêng nớc nghiêng thành + Con ngêi cã thÓ dêi non lÊp biÓn + Từ xa đến nay có biết bao nhiêu ngời đã từng mong muốn lấp biển vá trời + Trong những lần xông pha nh thế này cần phải có những con ngời mình đồng da sắt + Tôi đã nghĩ nát óc ra rồi mà vẫn không tìm ra cách giải bài toán này 4. Bµi tËp 4 Yªu cÇu: T×m 5 thµnh ng÷ so s¸nh cã dïng biÖn ph¸p nãi qu¸: + §en nh cét nhµ ch¸y.

(117) + Xanh nh tµu l¸ + ¡n nh rång cuèn, uèng nh rång ho, lµm nh mÌo möa. + GÇy nh que cñi + Ng¸y nh sÊm 5. Bµi tËp 5 ViÕt mét ®o¹n v¨n hay lµm mét bµi th¬ cã dïng biÖn ph¸p nãi qu¸. (Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh vÒ nhµ lµm) Cñng cè – dÆn dß Häc thuéc bµi vµ lµm bµi tËp vµo vë. E/ §¸nh gi¸ ........................................................................................................................................... ................................................................................................................................................. ...... ...........................................................................................................................................

(118) Ngµy so¹n:…………….. V¨n häc. TiÕt 38: ¤n tËp truyÖn kÝ ViÖt Nam. A. Mục tiêu cần đạt: - Giúp học sinh củng cố, hệ thống hoá kiến thức phần truyện kí hiện đại Việt Nam học ë líp 8. - Trong một thời gian 45 phút, giúp HS hệ thống hoá các truyện kí Việt Nam đã học từ đầu thời kỳ trên các mặt: đặc sắc về nội dung t tởng và hình thức nghệ thuật. Từ đó bớc đầu thấy đợc một phần quá trình hiện đại hoá văn học Việt Nam đã hoàn thành về cơ bản vào nöa ®Çu thÕ kû XX. - TÝch hîp víi tiÕng ViÖt ë bµi: nãi gi¶m, nãi tr¸nh, víi TËp lµm v¨n luyÖn nãi kÓ chuyện theo ngôi kể kết hợp với miêu tả, biểu cảm, đánh giá. - RÌn kÜ n¨ng ghi nh¬, hÖ thèng ho¸, so s¸nh, kh¸i qu¸t vµ tr×nh bµy nhËn xÐt kÕt luËn trong qu¸ tr×nh «n tËp.. B. ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu so¹n gi¸o ¸n. HS: ChuÈn bÞ tríc 3 c©u hái s¸ch gi¸o khoa.. C. TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức. o. SÜ sè.. o. NÒn nÕp. - KiÓm tra bµi cò Bµi míi ? Kể tên các tác phẩm truyện kí Việt Nam đã học ở lớp 8? - T«i ®i häc – Thanh TÞnh. - Trong lßng mÑ – Nguyªn Hång. - Tøc níc vì bê – Ng« TÊt Tè. - L·o H¹c – Nam Cao.. I. Hệ thống các văn bản truyện kí đã học ở lớp 8? (Cho th¶o luËn nhãm, GV ph¸t cho mçi nhãm h¬n 1/4 tê b×a, c¸c em th¶o luËn, nhãm trởng dùng bút dạ viết to rõ vào tờ bìa đó, giáo viên sau vài phút thu cả 4 nhóm dán lên tờ b×a to treo s½n trªn b¶ng (tê b×a treo ph¶i b»ng tê rìi d¸n l¹i)  GV d¸n vµo phÇn kÎ « trªn tê b×a: T«i ®i häc  Trong lßng mÑ  Tøc níc vì bê  L·o H¹c. D¸n lªn xong gäi trëng nhãm (tù cö nhãm trëng) thuyÕt minh bµi lµm cña nhãm m×nh  cho nhãm kh¸c nhËn xÐt nhóm bạn làm đã đợc cha?)..

(119) STT. Tªn bµi v¨n. Tªn t¸c gi¶. 1. T«i ®i häc. Thanh TÞnh (1911 – 1988). 2. Trong lßng mÑ (trÝch tiÓu thuyÕt tù thuËt håi kÝ “Nh÷ng ngµy th¬ Êu”.. Nguyªn Hång (1918 – 1982). 3. Tøc níc vì bê (trÝch ch¬ng 13 tiÓu thuyÕt “T¾t đèn”.. 4. L·o H¹c (trÝch truyÖn ng¾n L·o H¹c.. Ng« TÊt Tè (1893 – 1954). Nam Cao (1915 – 1951). N¨m s¸ng t¸c. ThÓ lo¹i. 1941. TruyÖn ng¾n. Nh÷ng kØ niÖm trong s¸ng vÒ ngµy ®Çu tiên đợc đến trờng đi học.. - Tù sù kÕt hîp víi tr÷ t×nh; - KÓ chuyÖn + miªu t¶ + biÓu c¶m. - Nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh gîi c¶m.. Håi kÝ. Nỗi cay đắng tủi cực và tình yêu thơng mẹ mãnh liệt của bé Hồng khi xa mẹ, khi đợc n»m trong lßng mÑ.. - Tù sù kÕt hîp víi tr÷ t×nh. - Kể chuyện kết hợp miêu tả, biểu cảm, đánh giá. - Sö dông nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh, liªn tëng t¸o b¹o.. 1939. TiÓu thuyÕt (®o¹n trÝch). - V¹ch trÇn bé mÆt tµn ¸c, bÊt nh©n cña chế độ thực dân nửa phong kiến; tố cáo chính sách thuế khóa vô nhân đạo. - Ca ngîi nh÷ng phÈm chÊt cao quÝ vµ søc m¹nh quËt khëi tiÒm tµng, m¹nh mÏ cña chÞ DËu, còng lµ cña phô n÷ ViÖt Nam tríc c¸ch m¹ng.. - Ngßi bót hiÖn thùc kháe kho¾n, giµu tinh thÇn l¹c quan. - X©y dùng t×nh huèng truyÖn bÊt ngê, cã cao trµo vµ gi¶i quyÕt hîp lÝ.. 1943. TruyÖn ng¾n (§o¹n trÝch).. - Sè phËn ®au th¬ng vµ phÈm chÊt cao quý cña ngêi n«ng d©n cïng khæ trong XH ViÖt Nam tríc c¸ch m¹ng th¸ng t¸m. - Thái độ trân trọng của tác giả đối với họ.. - Tài năng khắc họa nhân vật rất cụ thể, sống động, đặc biệt lµ miªu t¶ vµ ph©n tÝch diÔn biÕn t©m lÝ cña mét sè nh©n vËt. - C¸ch kÓ chuyÖn míi mÎ, linh ho¹t, ng«n ng÷ kÓ chuyÖn vµ miêu tả ngời rất chân thực, đậm đà chất nông thôn, nông d©n vµ triÕt lÝ nhng rÊt gi¶n dÞ, tù nhiªn.. 1940. Néi dung chñ yÕu. §Æc s¾c nghÖ thuËt.

(120) II. So sánh, phân tích để thấy rõ những điểm giống và khác nhau về nội dung t tởng và hình thức nghệ thuật của 3 văn bản đã học trong c¸c bµi 2, 3, 4? 1. Gièng nhau: a. VÒ thÓ lo¹i v¨n b¶n: Cả 3 tác phẩm đều là thể loại văn bản tự sự hiện đại. b. Thời gian ra đời: ? Cho biết cả 3 tác phẩm ra đời vào thời gian nào? Tríc C¸ch m¹ng, trong giai ®o¹n 1930 – 1945. c. Đề tài, chủ đề: ? Đề tài, chủ đề của cả 3 tác phẩm trên? Con ngời và cuộc sống xã hội đơng thời của các tác giả; đi sâu vµo miªu t¶ sè phËn cña nh÷ng con ngêi cùc khæ, bÞ vïi dËp. d. Gi¸ trÞ t tëng. ? VÒ gi¸ trÞ t tëng? Chan chứa tinh thần nhân đạo (yêu thơng, trân trọng những tình cảm, những phẩm chất đẹp đẽ cao quý của con ngời; tố cáo những gì tàn ác, xÊu xa). e. Gi¸ trÞ nghÖ thuËt. ? Gi¸ trÞ nghÖ thuËt? Bút pháp: Đều dùng bút pháp hiện thực (gần gũi với đời sống, ng«n ng÷ rÊt gi¶n dÞ, c¸ch miªu t¶ vµ biÓu c¶m; t¶ ngêi, t¶ t©m lÝ rÊt cô thÓ, hÊp dÉn). GV: Đó chính là những đặc điểm của dòng văn văn xuôi hiện thực Việt Nam tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m – dßng v¨n häc b¾t ®Çu kh¬i nguån tõ nh÷ng n¨m 20, ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ rùc rì nh÷ng n¨m 30 vµ ®Çu nh÷ng n¨m 40 thÕ kỷ XX, đem lại cho văn học hiện đại Việt Nam những tên tuổi nhà văn và tác phÈm kiÖt xuÊt: Ph¹m Duy Tèn, NguyÔn C«ng Hoan, Ng« TÊt Tè, Vò Träng Phông, Nam Cao, T« Hoµi, Bïi HiÓn… Văn học hiện thực phê phán Việt Nam góp phần đáng kể vào quá trình hiện đại hoá văn học Viêtn Nam về nhiều mặt đề tài, chủ đề, thể loại, đến xây dựng nh©n vËt, ng«n ng÷… 2. Kh¸c nhau: a. V¨n b¶n: Trong lßng mÑ – Nguyªn Hång ? Phơng thức biểu đạt: Hồi kí (tiểu thuyết, tự thuật, tự sự trữ tình). ? Đề tài, chủ đề cụ thể: Tình cảnh khốn khổ của đứa trẻ mồ côi; mẹ đi lấy chång ë xa. ? Néi dung chñ yÕu: Nçi ®au xãt tñi hËn vµ t×nh c¶m th¬ng nhí mÑ khi ë xa; cảm xúc hạnh phúc nồng nàn khi đợc nằm trong lòng mẹ. ? §Æc s¾c nghÖ thuËt: Giäng v¨n võa ch©n thµnh võa tha thiÕt; c¶m xóc tu«n trµo, chan chøa, m·nh liÖt; so s¸nh liªn tëng míi mÎ. b. V¨n b¶n: Tøc níc vì bê – Ng« TÊt Tè: ? Phơng thức biểu đạt: Tiểu thuyết (tự sự)..

(121) ? Đề tài, chủ đề cụ thể: Ngời nông dân cùng khổ, bị đè nén, áp bức đã uất øc vïng lªn. ? Nội dung chủ yếu: Tố cáo chế độ bất nhân, tàn ác và ca ngợi vẻ đẹp tâm hồn, sức mạnh vùng lên đấu tranh của ngời phụ nữ nông thôn Việt Nam trớc C¸ch m¹ng. ? §Æc s¾c nghÖ thuËt: X©y dùng nh©n vËt chñ yÕu qua ng«n ng÷, cö chØ, vµ hành động trong thế đối lập, tơng phản với các nhân vật khác, kể chuyện và miêu tả rất sinh động. c. V¨n b¶n: L·o H¹c – Nam Cao: ? Phơng thức biểu đạt: Truyện ngắn (tự sự có xem trữ tình). ? Đề tài, chủ đề cụ thể: Một ông già nông dân nghèo, giàu lòng tự trọng đã dằn vặt đau khổ vì trót lừa một con chó, đã tự tử vì muốn giữ bằng đợc mảnh vờn cho con. ? Néi dung chñ yÕu: Sè phËn bi th¶m cña ngêi n«ng d©n cïng khæ vµ nh©n phẩm cao đẹp của họ. ? Đặc sắc nghệ thuật: Nhân vật đợc miêu tả và phân tích diễn biến tâm lí sâu sắc; câu chuyện đợc kể một cách linh hoạt; giọng văn trầm buồn, chân thực kÕt hîp víi tr÷ t×nh vµ triÕt lÝ. ? VÒ phong c¸ch riªng cña tõng nhµ v¨n cã g× kh¸c nhau? - Nhµ v¨n Thanh TÞnh: ChÊt v¨n tù sù tr÷ t×nh tha thiÕt, ªm ¸i, nhÑ nhµng b»ng ngßi bót giµu chÊt th¬. - Nhµ v¨n Nguyªn Hång: Võa ch©n thµnh, tha thiÕt, c¶m xóc tu«n trµo chan chøa, m·nh liÖt, nång nµn. - Nhµ v¨n Ng« TÊt Tè: Giäng v¨n hiÖn thùc khoÎ kho¾n, m¹nh mÏ, s¾c sảo, tình huống truyện giàu kịch tính, diễn biến hành động bất ngờ mà tự nhiên, hîp lÝ. - Nhµ v¨n Nam Cao: Giäng v¨n trÇm buån, ch©n thùc, tha thiÕt mµ giµu tính triết lí; cách dẫn truyện tự nhiên, toả sáng vẻ đẹp tâm hồn. ? T tởng của các tác giả đợc thể hiện trong tác phẩm nh thế nào? - Hồi kí “Trong lòng mẹ” cho thấy t tởng tiến bộ vợt xa thời đại mình sống của nhà văn Nguyên Hồng: Lúc đó mà tác giả dám phát biểu quan niệm của mình: “Giá những khổ cực lạc hậu đày đoạ mẹ tôi là… mới thôi”  tiến bộ. - Quan niệm t tởng trong tác phẩm “Tắt đèn” của Ngô Tất Tố còn hạn chế: Nhà văn để cho chị Dậu đánh lại ngời nhà lí trởng để rồi chấp nhận “thà ngồi tù…” - để chị Dậu hành động tự phát nh vậy, trong khi đó (1939 tác phẩm ra đời  1930 đã có ánh sáng của Đảng soi đờng. (và kết thúc tác phẩm cũng là “tắt đèn” “chị Dậu chạy ra ngoài trời, trời tối đen nh mực, tối đen nh cái tiền đồ cña chÞ”. - Quan niệm t tởng của Nam Cao cũng có hạn chế: Tác giả để cho ngời nông dân – Lão Hạc chết quá bi đát, cha tìm ra lối thoát cho ngời nông dân (trong khi phong trào công nông dân xô viết Nghệ Tĩnh 1930 – 1931 đã đấu tranh rất mạnh mẽ, đã thắng lợi, đã xây dựng đợc chính quyền xô viết trong mấy tháng mà tác phẩm này ra đời năm 1943). ? Nhận xét về thể loại các văn bản truyện kí đã học ở lớp 8? - ThÓ lo¹i phong phó: TruyÖn ng¾n, håi kÝ, tiÓu thuyÕt. ? Nội dung chủ yếu của truyện ngắn Lão Hạc, Tức n ớc vỡ bờ đã đêm đến cho em nh÷ng hiÓu biÕt s©u s¾c nh thÕ nµo vÒ x· héi, vÒ con ngêi thêi Êy?.

(122) - M©u thuÉn x· héi gay g¾t. - T×nh c¶nh khèn cïng th¶m th¬ng cña ngêi n«ng d©n díi ¸ch ¸p bøc bãc lét cña thùc d©n phong kiÕn. - Bộ mặt xấu xa, độc ác của bọn thống trị xã hội, tha hồ tác oai tác quái, hµnh h¹ ngêi n«ng d©n nghÌo. - Vẻ đẹp tâm hồn, nhân phẩm cao quí và sức sống tiềm tàng của ngời nông d©n. I. §o¹n v¨n (hoÆc nh©n vËt) mµ em thÝch nhÊt? ? §o¹n v¨n em yªu thÝch nhÊt lµ ®o¹n nµo? TrÝch trong t¸c phÈm nµo? Cña ai? VÝ dô: §o¹n trong L·o H¹c: “L·o cè lµm ra vui vÎ… L·o hu hu khãc”. VÝ dô: “L·o n»m trªn giêng… c¸i chÕt thËt d÷ déi”. VÝ dô: “Gi¸ nh÷ng cæ tôc… míi th«i”… (HS phân tích cái hay của đoạn văn để chứng minh điều mình thích) ? Em thÝch nhÊt nh©n vËt nµo? Trong t¸c phÈm nµo? V× sao em thÝch? - Nh©n vËt bÐ Hång. - Nh©n vËt chÞ DËu. - Nh©n vËt L·o H¹c. II. LuyÖn tËp ë nhµ: (gi¸o viªn híng dÉn häc sinh vÒ nhµ lµm bµi tËp) 1. Viết một đoạn văn hồi tởng lại buổi đến trờng đầu tiên của bản thân em (yªu cÇu ch©n thùc vµ cô thÓ)? ? Phân tích đề bài? Yªu cÇu: - Về hình thức: Một đoạn văn từ chỗ viết hoa lùi đầu giòng đến chỗ xuống dßng. - Về nội dung: Hồi tởng lại buổi đến trờng đầu tiên của bản thân em. 2. Bµi 2: Gi¶i thÝch ý nghÜa cña c©u thµnh ng÷: “Tøc níc vì bê”. C©u thµnh ngữ này đợc chọn đợc làm nhan đề cho đoạn trích học có thoả đáng khống? Có hay kh«ng? V× sao?. D. Cñng cè – dÆn dß. - Bài ôn tập này yêu cầu các em nhớ, học thuộc đợc 3 vấn đề. - Lµm c¸c bµi tËp vµo vë. - §äc bµi míi. TiÕt 39:. V¨n häc Ngµy so¹n:……………… Thông tin về ngày trái đất năm 2000 (V¨n b¶n nhËt dông). A. Mục tiêu cần đạt:.

(123) 1. Qua một việc cụ thể, thiết thực là sử dụng bao bì nilông, thấy đợc tầm quan trọng và tính phức tạp của một trong những vấn đề khó giải quyết nhất trong nhiÑm vô b¶o vÖ m«i trêng vµ xö lÝ r¸c th¶i. Thấy đợc tác hại, mặt trái của việc sử dụng bao bì nilông, tự mình hạn chế sử dụng bao bì nilông và có thể tuyên truyền, vận động mọi ngời cùng thùc hiÖn viÖc lµm cÇn thiÕt nµy. Từ đó, suy nghĩ tích cực về những việc tơng tự khác trong vấn đề xö lÝ r¸c th¶i sinh ho¹t. TÝnh thuyÕt phôc trong c¸ch tuyÕt minh vÒ t¸c h¹i cña viÖc sö dông bao nilông và tính hợp lí, khả thi của những kiến nghị mà văn bản đề xuất. 2. TÝch hîp víi phÇn TiÕng ViÖt ë bµi nãi gi¶m, nãi tr¸nh, víi phÇn TËp lµm v¨n ë luyÖn nãi: KÓ chuyÖn theo ng«i kÓ kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m. 3. Rèn luyện kĩ năng đọc, tìm hiểu và phân tích một văn bản nhật dụng dới dạng văn bản thuyết minh một vấn đề khoa học.. B. ChuÈn bÞ Tìm hiểu nguồn gốc của thông tin: Văn bản đợc soạn thảo dựa trên bức thông điệp của 13 cơ quan nhà nớc và tổ chức phi chính phủ phát ngày 224-2000, năm lần đầu tiên, Việt Nam tham gia ngày trái đất. Tìm hiểu tình hình dùng bao bì nilông ở địa phơng mình.. C. TiÕn tr×nh lªn líp -. ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: KiÓm tra bµi cò: ? Em cßn nhí kh¸i niÖm v¨n b¶n nhËt dông? V¨n b¶n nhËt dông cã thÓ gåm nh÷ng kiÓu v¨n b¶n nµo?. Bµi míi Vào bài: Bảo vệ môi trờng sống quanh ta, rộng hơn là bảo vệ trái đất – ng«i nhµ chung cña mäi ngêi - ®ang bÞ « nhiÔm nÆng nÒ lµ mét nhiÖm vô khoa hoc, xã hội, văn hoá vô cùng quan trọng đối với nhân dân toàn thế giới, cũng là nhiÖm vô cña mçi chóng ta. Mét trong nh÷ng viÖc lµm cô thÓ vµ cÇn thiÕt hµng ngày là hạn chế thấp nhất đến mức không dùng các loại bao bì bằng nilông. Vì sao vậy? Trông tin về ngày trái đất năm 2000 sẽ giải thích, thuyết minh giúp chóng ta.. I. Hớng dấn đọc, tìm hiểu bố cục, giải thích từ khó và tìm hiểu kiÓu lo¹i v¨n b¶n: 1. §äc: Yêu cầu: Đọc: rõ ràng, rành mạch, phát âm đúng các thuật ngữ chuyên m«n. ? 2 học sinh đọc nối nhau hết một văn bản? 2. Gi¶i thÝch tõ khã: ¤ nhiÔm: Khëi xíng: PlactÝc: chÊt dÎo (nhùa)..

(124) 3. Bè côc: 4 ®o¹n a. Ngày 22/4  từng khu vực: sơ lợc nguồn gốc và nguyên nhân sự ra đời của ngày trái đất. b. Năm 2000  trẻ sơ sinh: vì sao Việt Nam lựa chọn chủ đề “Một ngày kh«ng dïng bao b× nil«ng”. ThuyÕt minh t¸c h¹i nhiÒu mÆt vµ nghiªm träng cña viÖc dïng bao b× nil«ng. c. Vì vậy, chúng ta cần phải  môi trờng: đề ra những việc cần làm. d. Đoạn còn lại: lời kêu gọi động viên mọi ngời. 4. Kiểu loại văn bản: Văn bản nhật dụng thuyết minh vấn đề khoa học tự nhiªn.. II.. Hớng dẫn đọc, tìm hiểu, phân tích văn bản.. 1. Những nguyên nhân cơ bản dẫn đến việc hạn chế và không dùng bao b× nil«ng. ? §äc l¹i phÇn b? ? Dùng bao bì bằng túi đựng nilông có nhiều cái lợi nh đã nêu ở trên. Nhng lîi bÊt cËp h¹i. Vëy nh÷ng c¸i h¹i cña bao nil«ng lµ g×? C¸i h¹i nµo lµ c¬ b¶n nhÊt? V× sao? - Dïng bao b× nil«ng sÏ g©y nguy h¹i, « nhiÔm m«i trêng lµ do tÝnh kh«ng ph©n huû cña plaxtic. - Từ tính chất hoá học này đã tạo ra hàng loạt tác hại khác: + Bẩn, gây vớng, cản trở sự phân hủy đất đai, giảm vẻ đẹp của sân, hè, đờng, phố. + Lẫn vào đất, cản trở quá trình sinh trởng của các loài thực vật, dẫn đến xói mòn đất rừng, đồi,núi. + Tắc cống, tắc đờng dẫn nớc thải, tăng khả năng úng ngập. + Muçi ph¸t sinh, l©y truyÒn dich bÖnh. + Sinh vËt trong s«ng hå, biÓn nuèt ph¶i vµ chÕt. + Bao nil«ng mµu lµm « nhiÔm thùc phÈm. + Khí độc thải ra khi bao nilông bị đốt gây ngộ độc, cảm, ngất, gây ung th, dÞ tËt bÈm sinh cho c¸c trÎ s¬ sinh. + Rác đựng trong túi nilông kín sẽ khó phân hủy, sẽ sinh ra các chất độc, thèi, khai: NH3 (Am«ni¾c), CH4 (Mªtan), H2S (Sunphur¬)… + Mét vµi con sè dÉn chøng: H»ng n¨m cã tíi 100000 con chim, thó biÓn chÕt do nuèt ph¶i tói nil«ng, 90 con thó trong vên thó (Ên §é) chÕt do ¨n ph¶i thức ăn thừa của khách tham quan đựng trong những hộp nhựa… GV: Tóm lại, việc xử lí vấn đề bao bì nilông hiện nay vẫn đang là một vấn đề phức tạp và cha triệt để. So sánh toàn diện và nhắm tới lợi ích lâu dài và cơ b¶n cña con ngêi vµ m«i trêng th× dïng tói nil«ng lîi kh«ng b»ng h¹i. Bëi vËy, trong khi cha loại bỏ hoàn toàn đợc bao nilông, cha có giải pháp thay thế có tính thực tiễn khả thi chỉ có thể đề ra những biện pháp hạn chế việc dùng loại bao b× nµy. 2. VÒ nh÷ng biÖn ph¸p h¹n chÕ dïng bao b× nil«ng ? §äc ®o¹n 2?.

(125) ? Các biện pháp ấy đều có thể thực hiện đợc không? Muốn thực hiện đợc cần phải có thêm các điều kiện gì? Các biện pháp ấy đã triệt để, đã giải quyết tận gốc vấn đề cha? Vì sao? - Những biện pháp đã đợc nêu trong thông tin là hợp lí, là có khả năng thực thi vì nó chủ yếu tác động vào ý thức của ngời sử dụng. Nó dựa trên nguyên tắc chủ động phòng tránh. Tuy nhiên, nếu mỗi ngời không tự giác, không ý thức đầy đủ tính nghiêm trọng và lâu dài, không từ bỏ thói quen dễ dãi th× nh÷ng biÖn ph¸p trªn còng chØ lµ nh÷ng lêi kªu gäi su«ng trªn giÊy mµ th«i. Những biện pháp trên, xét cho cùng, vẫn cha thể triệt để, tận gốc vấn đề. Tốt nhất, triệt để nhât là tuyệt đối không sản xuất loại bao bì này ở khắp nơi trên thÕ giíi. ? Em hãy liên hệ việc dùng bao nilông ở gia đình em? (HS tù liªn hÖ) 3. ý nghĩa to lớn và trọng đại của vấn đề. ? Sö dông hay kh«ng sö dông bao b× nil«ng chØ lµ mét viÖc, mét thíi quen rÊt nhá, rÊt b×nh thêng trong cuéc sèng sinh ho¹t hµng ngµy cña con ngêi hiÖn đại chúng ta. Nhng thật ra nó lại có ý nghĩa rất to lớn. Vậy ý nghĩa to lớn đó là g×? T¸c gi¶ kÕt thóc b¶n th«ng tin b»ng nh÷ng lêi lÏ nh thÕ nµo? - Sù xuÊt hiÖn th«ng ®iÖp cña ViÖt Nam lµ rÊt cÇn thiÕt. Lêi kªu gäi khÈn thiÕt b¾t ®Çu b»ng 3 tõ “h·y” kh«ng chØ lµ lêi kªu gäi su«ng, chung chung mµ là lời kêu gọi xuất phát từ trách nhiệm chung đối với toàn nhân loại và với mỗi con ngời. Nhng đó cũng là những yêu cầu và khuyến nghị rất vừa sức, rất cụ thể đối với mỗi chúng ta.. III. Tæng kÕt – ghi nhí  V¨n b¶n trªn thuéc kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh. VËy thö nªu lªn nh÷ng yªu cÇu cña kiÓu lo¹i v¨n b¶n nµy? * Ngay sau buæi häc, líp tæ chøc thu gom c¸c bao nil«ng cÊt vµo kho  không sử dụng. Về nhà cũng làm nh thế đối với sinh hoạt hàng ngày ở gia đình. Khéo léo tuyên truyền, vận động bố, mẹ, anh, chị và bà con láng giềng hạn chế sö dông bao b× nil«ng. * Ghi nhí: SGK trang 107.. D. Cñng cè – dÆn dß - ChuÈn bÞ cho tiÕt kiÓm tra v¨n häc: tiÕp tôc «n tËp 4 bµi truyÖn kÝ ViÖt Nam hiện đại (đã ôn ở tiết 38). - So¹n bµi “¤n dÞch thuèc l¸”. TiÕt 40: TiÕng ViÖt. Ngµy so¹n: ………………... Nãi gi¶m, nãi tr¸nh A. Mục tiêu cần đạt 1. KiÕn thøc: HS hiÓu kh¸i niÖm nãi gi¶m, nãi tr¸nh vµ gi¸ trÞ biÓu c¶m cña 2 biÖn ph¸p tu tõ nµy. 2. Tích hợp với văn ở văn bản thông tin về ngày trái đất năm 2000, với Tập lµm v¨n ë bµi luyÖn nãi: kÓ chuyÖn theo ng«i kÓ kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m..

(126) 3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng ph©n tÝch vµ sö dông hai biÖn ph¸p tu tõ nµy trong v¶m thô v¨n vµ trong giao tiÕp.. B. ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n HS: So¹n bµi theo c©u hái trong SGK.. C. TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức: - KiÓm tra bµi cò: KÕt hîp bµi míi bµi míi. Bµi míi I. Nãi gi¶m nãi tr¸nh vµ t¸c dông cña hai biÖn ph¸p nµy 1. VÝ dô: - Vì vậy, tôi để sắn mấy lời này, phòng khi tôi sẽ đi gặp cụ Các Mác, cụ Lê nin và các vị cách mạng đàn anh khác, thì đồng bào cả nớc, đồng chí trong Đảng và bầu bạn khắp nơi đều khỏi cảm thấy đột ngột. (Hå ChÝ Minh – di chóc) - Bác đã đi rồi sao, Bác ơi! Mùa thu đang đẹp, nắng xanh trời (Tè H÷u – B¸c ¬i) - Lợng con ông Độ đây mà… Rõ tội nghiệp, về đến nhà thì bố mẹ chẳng cßn. (Hå Ph¬ng – Th nhµ) ? §äc c¸c vÝ dô sau, cho biÕt nh÷ng tõ ng÷ in ®Ëm trong c¸c ®o¹n trÝch sau đây có nghĩa là gì? Tại sao ngời viết, ngời nói lại dùng cách diễn đạt đó? 2. NhËn xÐt: Các từ ngữ gạch chân trong các đoạn trích trên đều có ý nghĩa là “chết”, dùng để nói đến cái chết. Sở dĩ ngời nói lại dùng cách diễn đạt nh vậy là vì: để giảm nhẹ, để tránh đi phần nào sự đau buồn đối với cả ngời nói lẫn ngời nghe. ? V× sao trong c©u v¨n sau ®©y, t¸c gi¶ dïng tõ ng÷ “bÇu s÷a” mµ kh«ng dïng mét tõ ng÷ kh¸c cïng nghÜa? “Ph¶i bÐ l¹i vµ l¨n vµo lßng mét ngêi mÑ, ¸p mÆt vµo bÇu s÷a nãng cña ngêi mẹ, để bàn tay ngời mẹ vuốt ve từ trán xuống cằm và gãi rôm ở sống lng cho, míi thÊy ngêi mÑ cã mét ªm dÞu v« cïng.” (Nguyªn Hång – Nh÷ng ngµy th¬ Êu)  Tác giả dùng từ “bầu sữa” mà không dùng một từ ngữ khác đồng nghĩa thay thế để tránh thô tục. ? So s¸nh 2 c©u sau ®©y, cho biÕt c¸ch nãi nhÑ nhµng, tÕ nhÞ, uyÓn chuyÓn hơn đối với ngời nghe? - Con dao nµy lêi l¾m. - Con dao này không đợc chăm chỉ lắm.  Cách nói thứ 2 tế nhị, nhẹ nhàng hơn đối với ngời nghe..

(127) GV: Vậy trong tất cả các ví dụ trên, ta thấy ngời nói đã dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển để tránh gây cảm giác quá đau buồn, ghê sợ, nặng nề, tránh th« tôc, thiÕu lÞch sù. C¸ch nãi nh vËy, ngêi ta gäi lµ c¸ch nãi gi¶m, nãi tr¸nh. ? VËy theo em, nãi gi¶m, nãi tr¸nh lµ gi? 3. KÕt luËn - Nói giảm, nói tránh là một biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyÓn chuyÓn, tr¸nh g©y c¶m gi¸c qu¸ ®au buån, ghª sî, nÆng nÒ; tr¸nh th« tôc, thiÕu lÞch sù. ? §äc ghi nhí SGK trang 108? * Ghi nhí SGK trang 108. II. C¸c c¸ch nãi gi¶m, nãi tr¸nh: Cã thÓ nãi gi¶m, nãi tr¸nh theo nhiÒu c¸ch: 1. Dùng các từ đồng nghĩa, đặc biệt là các từ Hán Việt: VÝ dô: Thay tõ chÕt b»ng c¸c tõ kh¸c cïng nghÜa nh: ®i, vÒ, hi sinh, tõ trÇn, mÊt, qui tiªn… 2. Dùng cách nói phủ định điều ngợc lại với nội dung đánh giá: VÝ dô: Thay v× nãi: “C©u chuyÖn cña anh dë l¾m” b»ng c¸ch nãi: “C©u chuyện anh kể không đợc hay lắm”. 3. Dïng c¸ch nãi vßng: VÝ dô: Thay v× nãi: “Em häc cßn kÐm l¾m” b»ng c¸ch nãi: “Em cÇn ph¶i cè g¾ng häc nhiÒu h¬n n÷a”. 4. Dïng c¸ch nãi trèng: Ví dụ: Thay vì nói: “Ông ấy bị thơng nặng thế thì không thể sống lâu đợc nữa đâu” bằng cách nói: “Ông ấy thế thì không con lâu đợc nữa đâu!”. ? C« cã bµi tËp nh sau: * Cho biÕt gi¸ trÞ biÓu c¶m trong c¸c c¸ch nãi gi¶m, nãi tr¸nh sau: 1. Bác Dơng thôi đã, thôi rồi. (Nguyễn Khuyến). 2. Th©n l¬n bao qu¶n lÊm ®Çu. (NguyÔn Du). 3. Bµ vÒ n¨m Êy lµng treo líi. (Tè H÷u).  Câu 1: Bác Dơng – ngời bạn của Nguyễn Khuyến qua đời, để nói giảm bớt đi nỗi đau mất mát, nhà thơ đã viết: “thôi đã, thôi rồi.”  Câu 2: Khi bị mụ tú bà đánh đập vì Kiều không chịu tiếp khách ở lầu xanh, vì quá đau đớn mà đành chấp nhận dấn thân vào cõi ô nhục, làm cái nghề nhơ bẩn đó  để giảm bớt nỗi đau đớn nhục nhằn, Nguyễn Du đã dùng từ ngữ “bao qu¶n lÊm ®Çu”.  Câu 3: Để giảm bớt nỗi đau từ biệt, Tố Hữu đã nói tránh đi bằng cách dïng tõ “bµ vÒ”.. III. LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? Đọc và nêu yêu cầu đề bài 1: - §iÒn tõ ng÷ nãi gi¶m, nãi tr¸nh sau ®©y vµo chç trèng ( …): §i nghØ, khiÕm thÞ, chia tay nhau, cã tuæi, ®i bíc n÷a. ? Lời giải? Một em đứng tại chỗ giải bài này?.

(128) a. Khuya råi, mêi bµ ®i nghØ. b. Cha mÑ em chia tay nhau tõ ngµy em cßn rÊt bÐ, em vÒ ë víi bµ ngo¹i. c. §©y lµ líp häc cho trÎ em khiÕm thÞ. d. Mẹ đã có tuổi rồi, nên chú ý giữ gìn sức khỏe. e. Cho nã mÊt, mÑ nã ®i bíc n÷a, nÖ chó rÊt th¬ng nã. 2. Bµi tËp 2: ? Đọc đề, cho biết yêu cầu của đề? ? Gi¶i bµi tËp 2? - C¸c c©u sö dông biÖn ph¸p nãi gi¶m, nãi tr¸nh lµ: + Anh nªn hßa nh· víi b¹n bÌ! + Anh kh«ng nªn ë ®©y n÷a! + Anh đừng hút thuốc trong phòng! + Nã nãi nh thÕ lµ thiÕu thiÖn chÝ. + H«m qua em cã lçi víi anh, em xin anh thø lçi. 3. Bµi tËp 3: ? Đọc đề bài, nêu yêu cầu của đề? ? Lời giải? (đặt 5 câu) VÝ dô: - “CËu mÆc c¸i ¸o nµy xÊu l¾m”  chuyÓn thµnh: “CËu mÆc c¸i ¸o nµy không đợc đẹp lắm”. - Chị ấy dạo này yếu lắm  Chị ấy dạo này không đợc khỏe lắm. - Anh Êy håi nµy hay nãng n¶y, c¸u giËn mét c¸ch v« cí  Anh Êy d¹o này không đợc bình tĩnh lắm. - Cô gái này xấu lắm  Cô gái này không đợc a nhìn lắm. - Ngôi nhà này chặt chội quá!  Ngôi nhà này không đợc rộng rãi cho l¾m! 4. Bµi tËp 4: Híng dÉn häc sinh tù lµm.. D. Cñng cè – dÆn dß: ? HÖ thèng l¹i bµi häc h«m nay cÇn nhí nh÷ng g×: - Về nhà củng cố và làm đủ 4 bài tập vào vở và học thuộc bài. TuÇn 11 Bµi 10 ……………….. + 11. Ngµy. TiÕt 41: KiÓm tra v¨n (1 tiÕt) §Ò bµi: PhÇn I: Tr¾c nghiÖm ( 3 ®iÓm): C©u 1: Trong ®o¹n trÝch, chÞ DËu hiÖn lªn lµ mét con ngêi nh thÕ nµo? a. Giµu t×nh yªu th¬ng víi chång con.. so¹n:.

(129) b. C¨m thï bän tay sai cua thùc d©n phong kiÕn. c. Có thái độ phản kháng mạnh mẽ đối với bọn tay sai. d. Cả a, b, c đều đúng. Câu 2: Theo em, vì sao chị Dậu đợc gọi là điển hình về ngời nông dân Việt Nam tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m? a. V× chÞ DËu lµ ngêi n«ng d©n khæ nhÊt tõ tríc tíi nay. b. V× chÞ DËu lµ ngêi phô n÷ n«ng d©n m¹nh mÏ nhÊt tõ tríc tíi nay. c. V× chÞ DËu lµ ngêi phô n÷ n«ng d©n ph¶i chÞu nhiÒu cùc khæ nhng vÉn giữ đợc những phẩm chất vô cùng cao đẹp. d. V× chÞ DËu lµ ngêi phô n÷ n«ng d©n lu«n nhÞn nhôc tríc sù ¸p bøc cña bän thùc d©n phong kiÕn. C©u 3: Trong t¸c phÈm, l·o H¹c hiÖn lªn lµ mét con ngêi nh thÕ nµo? a. Lµ mét ngêi cã sè phËn ®au th¬ng nhng cã phÈm chÊt cao quý. b. Là ngời nông dân sống ích kỷ đến mức gàn dở, ngu ngốc. c. Là ngời nông dân có thái độ sống vô cùng cao thợng. d. Lµ ngêi n«ng d©n cã søc sèng tiÒm tµng m¹nh mÏ. C©u 4: Méng tëng nµo kh«ng hiÖn lªn sau nh÷ng lÇn quÑt diªm cña c« bÐ b¸n diªm? a. Lò sởi bằng sắt có những hình nổi bằng đồng bóng nhoáng. b. Ng«i nhµ xinh x¾n cã d©y trêng xu©n bao quanh. c. Cây thông Nô-en đợc trang trí lộng lẫy. d. Bµn ¨n thÞnh so¹n víi kh¨n tr¸i bµn tr¾ng tinh. e. Ngêi bµ vµ c¶nh hai bµ ch¸u bay trªn hå. Câu 5: Câu nào nói về việc mà cụ Bơ-men đã làm cho Giôn-xi trong đoạn trÝch “ChiÕc l¸ cuèi cïng”? a. Cô sî sÖt khi nh×n thÊy c©y thêng xu©n kh«ng cßn mét chiÕc l¸ nµo. b. Cụ đã vẽ “Chiếc lá cuối cùng” trong đêm ma tuyết giá lạnh. c. Cả a và b đều đúng. d. Cả a và b đều sai. Câu 6: Nhận định nào nói đúng nhất về đoạn trích “Hai cây phong”? a. §o¹n tÝch nãi lªn nh÷ng t×nh c¶m g¾n bã cña ngêi viÕt víi loµi c©y phong. b. Đoạn trích nói lên ý nghĩa của 2 cây phong đối với cuộc đời của nhân vật “T«i”. c. Đoạn trích miêu tả hết sức sinh động hình ảnh 2 cây phong qua con mắt vµ t©m hån cña ngêi kÓ chuyÖn. d. Đoạn trích miêu tả hết sức sinh động hình ảnh 2 cây phong qua con mắt cña ngêi häa sÜ. PhÇn II: Tù luËn: C©u 1: Nªu nh÷ng ®iÓm gièng nhau vña 3 t¸c phÈm truyÖn kÝ ViÖt Nam (Trong lßng mÑ, Tøc níc vì bê, L·o H¹c)? C©u 2: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n v¨n sau:.

(130) “Lão cố làm ra vui vẻ. Nhng trông lão cời nh mếu và đôi mắt lão ằng ặc nớc (…). Mặt lão đột nhiên co rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho n ớc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o nghÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh con nÝt. L·o hu hu khãc.” (TrÝch: L·o H¹c – Nam Cao) (So¹n chi tiÕt trong gi¸o ¸n kiÓm tra – chÊm tr¶) TiÕt 42: TËp lµm v¨n: LuyÖn nãi: KÓ chuyÖn theo ng«i kÓ KÕt hîp víi miªu t¶ v¶ biÓu c¶m.. A. Mục đích cần đạt: - Giúp HS ôn lại kiến thức về ngôi kể đã học ở lớp 6. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng kÓ chuyÖn tríc tËp thÓ. - RÌn kÜ n¨ng kÓ chuyÖn kÕt hîp víi miªu t¶ vµ biÓu c¶m. - Tích hợp với kiến thức văn và kiến thức tiếng việt đã học. B. ChuÈn bÞ: GV: Nghiªn cøu t¹i liÖu – So¹n gi¸o ¸n. HS: ¤n tËp c¸c bµi ë líp 6 (ng«i kÓ, thø tù kÓ…). C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức. KiÓm tra bµi cò: K2 bµi míi.. Bµi míi I. ChuÈn bÞ ë nhµ: 1. ¤n tËp vÒ ng«i kÓ: (ë líp 6): ? KÓ theo ng«i thø nhÊt lµ kÓ nh thÕ nµo? Nh thÕ nµo lµ kÓ theo ng«i thø 3? - Kể theo ngôi thứ nhất là cách kể mà ngời kể xng tôi để dẫn dắt câu chuyện, giúp cho ngời nghe hiểu đợc sự việc chính của câu chuyện. Với ngôi kể nµy, ngêi kÓ cã t c¸ch lµ ngêi trong cuéc, tham gia vµo c¸c sù viÖc vµ kÓ l¹i, do đó độ tin cậy cao. Với t cách là ngời trong cuộc, ngời kể sẽ làm cho câu chuyện trë nªn ch©n thùc, cã tÝnh thuyÕt phôc cao. - KÓ theo ng«i thø 3 lµ c¸ch kÓ mµ ngêi kÓ giÊu m×nh ®i, gäi tªn c¸c sù vËt mét c¸ch kh¸ch quan. Víi ng«i kÓ nµy, ngêi kÓ cã t c¸ch lµ ngêi chøng kiÕn c¸c sự việc và kể lại, do đó có thể kể linh hoạt thông qua nhiều mối quan hệ của nh©n vËt. ? LÊy vÝ dô vÒ c¸ch kÓ chuyÖn theo ng«i thø nhÊt? Ng«i thø 3? - C¸ch kÓ chuyÖn theo ng«i thø nhÊt: DÕ mÌn phiªu lu kÝ; T«i ®i häc; Nh÷ng ngµy th¬ Êu; L·o H¹c… - C¸ch kÓ theo ng«i thø 3: Con rång, ch¸u tiªn; Th¸nh giãng; C©y bót thÇn; Tắt đèn. ? Tại sao ngời ta phải thay đổi ngôi kể:.

(131) - Mçi chuyÖn thêng chØ sö dông mét ng«i kÓ, nhng cã t¸c phÈm sö dông nhiều ngôi kể khác nhau. Ngời ta phải thay đổi ngôi kể vì: Tùy vào mỗi cốt truyÖn cô thÓ, ë nh÷ng t×nh huèng cô thÓ mµ ngêi viÕt lùa chän ng«i kÓ cho phï hợp. Trong một truyện có sự thay đổi ngôi kể sẽ làm cho sự việc, nhân vật đợc soi chiếu ở những điểm nhìn khác nhau, làm tăng tính sinh động, phong phú khi miªu t¶ sù vËt, sù viÖc vµ con ngêi. 2. ChuÈn bÞ luyÖn nãi: §äc ®o¹n trÝch sau vµ kÓ l¹i theo lêi cña chÞ DËu (ng«i thø nhÊt). “Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn: - Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tình đợc một lúc, ông tha cho ! - Tha nµy! Tha nµy! Vừa nói hắn vừa bịch (luôn) luôn vào ngực chị Dậu mấy bịch rồi lại sấn đến để trói anh Dậu. Hình nh tức quá không thể chịu đợc, chị Dậu liều mạng cự lại: - Chồng tôi đau ốm, ông không đợc phép hành hạ! Cai lÖ t¸t vµo mÆt chÞ mét c¸i ®anh bèp, råi h¾n cø nh¶y vµo c¹nh anh DËu. ChÞ DËu nghiÕn hai hµm r¨ng: - Mµy trãi ngay chång bµ ®i, bµ cho mµy xem! Råi chÞ tóm lÊy cæ h¾n, Ên dói ra cöa. Søc lÎo khÎo cña anh chµng nghiÖn chạy không kịp với sức xô đẩy của ngời đàn bà lực điền, hắn ngã chỏng quèo trên mặt đất, miệng vẫn nhan nhản thét trói vợ chồng kẻ thiếu su. Ngời nhà lí trởng sấn sổ bớc đến giơ gậy chực đánh chị Dậu. Nhanh nh cắt, chị Dậu nắm ngay đợc gậy của hắn. Hai ngời giằng co nhau, du đẩy nhau, rồi ai nấy đều buông gậy ra, áp vào vật nhau. Hai đứa trẻ con kêu khóc om sòm. Kết côc anh chµng “hÇu cËn c«ng lÝ” yÕu h¬n chÞ chµng con män, h¾n bÞ chÞ nµy tóm tãc l¼ng cho mét c¸i, ng· nhµo ra thÒm”. GV: Gợi ý HS đọc lại đoạn trích “Tức nớc vỡ bờ” (Trích: Tắt đèn – Ngô TÊt Tè). Vµ kÓ l¹i theo lêi cña chÞ DËu (ng«i thø nhÊt). Muèn kÓ l¹i ®o¹n trÝch trên theo ngôi thứ nhất thì phải thay đổi những gì? (xng hô, lời dẫn thoại) chuyÓn loµi thoµi thµnh lêi kÓ ra sao, chi tiÕt nµo miªu t¶, chi tiÕt nµo lµ lêi biÓu c¶m.. II. LuyÖn nãi trªn líp A: T×m ý: GV: Giáo viên yêu cầu: Học sinh đóng vai chị Dậu kể lại câu chuyện theo ng«i thø nhÊt. ? Đoạn trích đợc kể theo ngôi nào: - Ng«i thø 3. ? Đoạn tích đó kể về sự việc gì? 1. Sự việc: Cuộc đối đầu giữa những kẻ đi thúc su với ngời xin khất su. Nh©n vËt chÝnh lµ chÞ DËu vµ tªn cai lÖ vµ ngêi nhµ lÝ trëng. 2. C¸c yÕu tè biÓu c¶m næi bËt nhÊt lµ c¸c tõ xng h«? ? T×m c¸c yÕu tè biÓu c¶m trong ®o¹n trÝch: - Van xin, nÝn nhÞn, ch¸u van «ng… - BÞ øc hiÕp, phÉn né: chång t«i ®au èm….

(132) - C¨m thï vïng lªn: mµy trãi ngay chång bµ ®i, bµ cho may xem. 3. C¸c yÕu tè miªu t¶ lµ: ? T×m c¸c yÕu tè miªu t¶ trong ®o¹n trÝch? - ChÞ DËu x¸m mÆt. - Sức lẻo khẻo của anh chàng nghiện… ngời đàn bà lực điền… ngã chỏng quÌo… nham nh¶m thÐt… - Anh chµng hÇu cËn «ng lÝ… ng· nhµo ra thÒm. ? T¸c dông cña yÕu tè miªu t¶ nµy lµ g×? - Nêu bật đợc sức mạnh của lòng căm thù đã khiến: + Ngời đàn bà lực điền đã chiến thắng anh chàng nghiện. + Chị chàng con mọn đã chiến thắng anh chàng hầu cận ông lí. B: LuyÖn nãi: GV: Yªu cÇu: - Học sinh phải đóng vai chị Dậu kể lại chuyện theo ngôi thứ nhất. - Yªu cÇu: + Häc sinh ph¶i nãi to, râ rµng. + Nói chứ không đọc. + Kết hợp: động tác, điệu bộ, nét mặt, ngữ điệu. ? Gäi mét häc sinh nãi phÇn më bµi? - Giíi thiÖu t×nh huèng. - Giíi thiÖu sù viÖc. - Giíi thiÖu nh©n vËt. ? NhËn xÐt phÇn tËp nãi cña b¹n? - Häc sinh nhËn xÐt. - Gi¸o viªn nhËn xÐt bæ sung. ? Gäi häc sinh nãi phÇn th©n bµi: (Gåm toµn bé ®o¹n trÝch ë trªn). ? NhËn xÐt b¹n nãi? - Gi¸o viªn nhËn xÐt - bæ sung – cho ®iÓm. ? Gäi mét häc sinh nãi phÇn kÕt bµi. - Sau khi đánh ngã, chiến thắng chúng. - Chồng tôi lo sợ nói: “…”  lúc đó tôi vẫn quả quyết: “Thà ngồi tù… không chịu đợc”.  GV có thể kể mẫu một đoạn để học sinh học tập: … Tôi xám mặt, vội vàng đặt con bé xuống đất, chạy tới đỡ tay tên ng ời nhµ lÝ trëng van xin: “Ch¸u van «ng, nhµ chau võa míi tØnh l¹i, xin «ng tha cho”. Nhng hắn đâu có để ý đến lời van xin đến rớm máu của tôi. Hắn bịch vào ngực tôi mấy bịch rồi hùng hổ sấn tới định trói chồng tôi. Vừa thơng chồng, vừa uất ức trớc thái độ bất nhân của hắn, tôi dằn giọng, đấu lí với hắn: “Chồng tôi đau ốm, ông không đợc phép hành hạ”. Tên cai lệ tát vào mặt tôi đánh bốp, và sấn sổ nhảy vào cạnh chồng tôi. Không thể chịu đựng đợc nữa, tôi nghiến hai.

(133) hµm r¨ng: “Mµy trãi ngay chång bµ ®i, mµ cho may xem”. Råi t«i tóm lÊy cæ hắn, ấn dúi ra cửa. Hắn ngã chỏng quèo trên mặt đất, nhng miệng vẫn không ngít lêi qu¸t thÐt trãi ngay vî ch«ng kÓ thiÕu su… GV: Cho ®iÓm tõng häc sinh nãi trªn líp.. III. Híng dÉn häc sinh häc tËp ë nhµ. Bµi tËp vÒ nhµ: a. Đoạn văn: “Mẹ tôi lấy vạt áo nâu thấm nớc mắt cho tôi… đã trả lời mẹ t«i nh÷ng c©u g×” (§o¹n trÝch: “Trong lßng mÑ” – Nguyªn Hång) - Häc sinh tr¶ lêi c¸c c©u hái vµ luyÖn nãi ë nhµ (víi b¹n cïng tæ, nhãm). ? Câu chuyện đợc kể theo ngôi thứ mấy: Ngời kể ở đây là ai? ? Yếu tố biểu cảm và miêu tả đợc thể hiện trong đoạn văn ở những chi tiết nµo? ? Hãy đóng vai bà mẹ để kể lại câu chuyện trong đoạn văn trên đây.. D. Cñng cè – dÆn dß: - T×m hiÓu bµi 11: C©u ghÐp. TiÕt 43:. Ngµy so¹n:……………….. C©u ghÐp (2 tiÕt). TiÕng ViÖt. A. Mục tiêu cần đạt 1. Kiến thức: Học sinh nắm đợc đặc điểm của câu ghép và cách nối các vế c©u trong c©u ghÐp. 2. Tích hợp với văn ở các văn bản đã học, với tập làm văn qua bài: Tìm hiểu chung vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh.. B. ChuÈn bÞ: GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – So¹n gi¸o ¸n. HS: T×m hiÓu bµi häc.. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: +SÜ sè: +NÒn nÕp - KiÓm tra bµi cò: ? ở cấp I em đã đợc học mấy kiểu câu chia theo cấu tạo? Đó là những kiểu c©u nµo? - Hai kiÓu c©u chia theo cÊu t¹o: + Câu đơn. + C©u ghÐp. ? Có thể lấy cho cô 1 ví dụ về câu đơn, 1 ví dụ về câu ghép?. Bµi míi Giíi thiÖu bµi:.

(134) H«m nay chóng ta sÏ ®i t×m hiÓu kÜ h¬n mét trong 2 kiÓu c©u chia theo cÊu tạo, đó là câu ghép. (Gi¸o viªn ghi ®Çu bµi lªn b¶ng) GV: Bµi häc nµy häc trong 2 tiÕt.. I. §Æc ®iÓm cña c©u ghÐp: (D¹y theo ph¬ng ph¸p qui n¹p, dïng b¶ng phô) 1. VÝ dô (ghi b¶ng phô)  chÐp c¶ ®o¹n råi dïng phÊn mµu g¹ch ch©n nhng c©u in ®Ëm. §äc ®o¹n trÝch sau vµ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu bªn díi: Tôi quên thế nào đợc (những cảm giác trong sáng ấy nảy nở trong lòng tôi) nh (mấy cành hoa tơi mỉm cời giữa bầu trời quang đãng). Buæi mai h«m Êy, mét buæi mai ®Çy s¬ng thu vµ giã l¹nh, (mÑ t«i ©u yÕm nắm tay tôi dẫn đi trên con đờng làng dài và hẹp.) (Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn): (hôm nay tôi đi học ? Tìm các cụm C-V trong những câu in đậm (đã trích ở trên) * Ph©n tÝch c©u: C©u 1: Côm chñ vÞ nßng cèt: Tôi quên thế nào đợc C¸c côm C-V lµm thµnh phÇn phô lµ: + Cụm C-V làm phụ ngữ cho động từ “quên” là: (bổ ngữ có kết cấu C-V) Nh÷ng c¶m gi¸c trong s¸ng Êy n¶y në trong lßng t«i. + Cụm C-V làm phụ ngữ cho động từ “nảy nở” là (bổ ngữ có kết cấu C-V) Mấy cành hoa tơi mỉm cời giữa bầu trời quang đãng ? Vậy có thể xếp câu trên vào loại câu nào các em đã đợc học ở lớp 7? - Có thể xếp câu (1) vào loại câu: Dùng cụm C-V để mở rộng câu. C©u 2: C¸c thµnh phÇn phô tr¹ng ng÷ lµ: + Buæi mai h«m Êy, mét buæi mai ®Çy s¬ng thu vµ giã l¹nh, + Côm C-V nßng cèt lµ: “Mẹ tôi âu yếm nắm tay tôi dẫn đi trên con đờng làng dài và hẹp” C©u 3: C©u 3 cã 3 côm C-V + Cụm C-V (1): “Cảnh vật xung quanh tôi/ đều thay đổi” + Cụm C-V (2): “Lòng tôi/ đang có sự thay đổi lớn”. + Côm C-V (3): “H«m nay t«i/ ®i häc”. ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸c côm C-V ë c©u 3 víi c¸c côm C-V ë c©u 1? - C¸c côm C-V ë c©u 1: Cã sù bao chøa nhau. - Cßn c¸c côm C-V ë c©u 3: N»m ngoµi nhau, kh«ng bao chøa nhau, mçi côm C-V lµ mét vÕ c©u. - Mçi vÕ c©u nãi mét sù vËt, sù viÖc: + Vế 1: Sự thay đổi của cảnh vật..

(135) + Vế 2: Sự thay đổi của lòng tôi. + VÕ 3: Nãi tíi viÖc h«m nay t«i ®i häc. GV: Nh vËy, c¸c côm C-V trong c©u 3 kh«ng bao chøa nhau, mçi côm C-V là một vế câu nói về một vật, một việc, có thể tách ra thành các câu đơn. Đó chính là đặc điểm của câu ghép. ? VËy theo em, c©u ghÐp lµ g×? - Ghi nhí SGK trang 112. C©u ghÐp lµ nh÷ng c©u do hai hoÆc nhiÒu côm C-V kh«ng bao chøa nhau tạo thanh. Mỗi cụm C-V này đợc gọi là một vế câu. ? Dựa vào định nghĩa trên, em hãy trình bày kết quả phân tích ở trên vào b¶ng tæng hîp sau? KiÓu cÊu t¹o c©u. C©u cô thÓ. KÝ hiÖu. C©u cã 1 côm C-V. Buæi mai h«m Êy, mét buæi mai ®Çy s¬ng thu vµ giã l¹nh, mÑ t«i ©u yÕm n¾m tay t«i dÉn đi trên con đờng làng dài và hÑp.. Côm CV nhá n»m trong côm C-V lín. Tôi quên thế nào đợc những c¶m gi¸c trong s¸ng Êy n¶y në trong lßng t«i nh mÊy cµnh hoa t¬i mØm cêi gi÷a bÇu trêi quang đãng.. C©u phøc thµnh phÇn bæ ng÷. C¸c côm Cảnh vật xung quanh tôi đều C-V không thay đổi, vì chính lòng tôi đang bao chøa có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi nhau ®i häc. C©u ghÐp. C©u cã hai hoÆc nhiÒu côm C-V. Câu đơn. GV: Các em đọc bài tập 1 SGK trang 113? GV: C« cã bµi tËp nhanh sau: ? T×m c¸c c©u ghÐp cßn l¹i trong ®o¹n v¨n trªn? (HS t×m, GV dïng phÊn g¹ch ch©n ë b¶ng phô treo). - Con đờng này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhng lần này tự nhiên thấy lạ.  C©u trªn gåm 2 vÕ c©u: + Vế 1: “Con đờng… lắm lần” + VÕ 2: “nhng lÇn nµy… thÊy l¹”. ? Vế câu thứ 2 có điều gì đặc biệt trong kết cấu? - Chñ ng÷ bÞ lîc bá. GV: Chú ý: Các vế câu trong câu ghép bình thờng có đầy đủ cụm C-V, song trờng hợp đặc biệt có những câu bị lợc bỏ CN hoặc VN song không ảnh hëng tíi néi dung ý nghÜa cña c©u.. II. C¸ch nèi c¸c vÕ c©u: (Dïng ph¬ng ph¸p qui n¹p, b¶ng phô, th¶o luËn nhãm, trß ch¬i) (1) Dïng nh÷ng tõ cã t¸c dông nèi:.

(136) GV: C¸c em chó ý vµo ®o¹n trÝch ë môc I s¸ch gi¸o khoa. ? T×m thªm c¸c c©u ghÐp trong ®o¹n trÝch ë môc I? 1. Hằng năm cứ vào cuối thu, lá ngoài đờng rụng nhiều và trên không có những đám mây bàng bạc, lòng tôi lại nao nức những kỉ niệm mơn man của buæi tùu trîng 2. Nh÷ng ý tëng Êy t«i cha lÇn nµo ghi lªn giÊy, v× håi Çy t«i kh«ng biÕt ghi vµ ngµy nay t«i kh«ng nhí hÕt. 3. Con đờng này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhng lần này tự nhiên thấy lạ. 4. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. ? Hãy cho biết: trong mỗi câu ghép, các vế câu đợc nối với nhau bằng cách nµo? - Câu 1: Các vế câu đợc nối với nhau bằng quan hệ từ “và”. - Câu 2: Các vế câu đợc nối với nhau bằng quan hệ từ “và”. - Câu 3: Các vế câu đợc nối với nhau bằng quan hệ từ “nhng”. - Câu 4: Các vế câu đợc nối với nhau bằng quan hệ từ “vì”. ? Trong 4 c©u trªn, nh÷ng tõ: “vµ, v×, nhng” nèi kÕt c¸c v Õ c©u, ta xÕp chóng vµo lo¹i tõ nµo? - Các từ đó đợc gọi là: quan hệ từ. ? VËy ta cã thÓ kÕt luËn thø nhÊt vÒ c¸ch nèi thø nhÊt? * Nèi b»ng 1 quan hÖ tõ. GV: C¸c em h·y chó ý vµo vÝ dô 2 trªn b¶ng phô? Ví dụ 2: Vì (bạn Mai / chăm học) nên (cuối năm bạn / đợc thầy khen). ? Câu trên có phải là câu ghép không? Tìm các cụm C-V của 2 vế câu? Ngời ta dùng phơng tiện nào để nối 2 vế câu? - Dùng cặp quan hệ từ để nối các vế câu. ? Nªu kÕt luËn thø 2? * Nèi b»ng 1 cÆp quan hÖ tõ. ? Nêu các cặp quan hệ từ thờng dùng để nối các vế câu ghép kiểu câu nh trªn? - C¸c cÆp quan hÖ tõ: v×… nªn; nÕu… th×; tuy… nh ng; kh«ng nh÷ng… mµ con; GV: Các em chú ý lên bảng phụ, đọc ví dụ 3 và ví dụ 4: Ví dụ 3: (Tôi / cha đi đón) (nó / đã về rồi). VÝ dô 4: (Ai / lµm) (ngêi Êy / chÞu). ? C©u 3 cã ph¶i lµ c©u ghÐp kh«ng? V× sao? - Ví dụ 3 là câu ghép vì nó liên kết với nhau bằng 1 cặp phó từ “cha… đã”. ? Tìm ví dụ về các cặp phó từ thờng dùng để tạo kiểu câu ghép trên? - Mới… đã; càng… càng; chẳng những… mà còn… GV: C¸c em theo dâi vµo vÝ dô 4: ? Từ dùng để nối mà có gạch chân có gì đặc biệt?.

(137) - Gồm đại từ “ai” đứng trớc và chỉ từ “ấy” đứng sau. GV: Nh vậy, các cặp đại từ, chỉ từ thờng đi đôi với nhau trong khi nối các vÕ c©u ghÐp t¹o thµnh cÆp tõ h« øng. ? Tìm những cặp đại từ, chỉ từ thờng dùng để nối trong kiểu câu ghép trên? - ai… ấy; nào… nấy; đâu… đấy; sao… vậy. ? Tõ viÖc ph©n tÝch vÝ dô 3, 4 ta cã thÓ rót ra kÕt luËn tiÕp theo vÒ c¸ch nèi thø nhÊt, kÕt luËn tiÕp theo lµ g×? * Nối bằng một cặp phó từ, đại từ hay chỉ từ thờng đi đôi với nhau (cặp tõ h« øng). GV: Nh vậy, ở cách nối thứ nhất chúng ta có 3 phơng tiện dùng để nối các vÕ c©u cña c©u ghÐp. Nèi b»ng 1 quan hÖ tõ; nèi b»ng 1 cÆp quan hÖ tõ; nèi bằng 1 cặp phó từ, đại từ hay chỉ từ thờng đi đôi với nhau (cặp từ hô ứng). * Ghi nhí 1: s¸ch gi¸o khoa trang 112. ? §äc l¹i ghi nhí Êy? GV: C« cã bµi tËp nhanh sau:  GV đặt một tình huống  yêu cầu HS trả lời bằng một câu ghép có dùng 1 trong 3 phơng tiện để nối. VÝ dô: V× sao h«m nay b¹n kh«ng thuéc bµi? HS: V× (h«m qua t«i / bÞ èm) cho nªn (t«i / kh«ng thuéc bµi). GV: NhËn xÐt c¸ch cÊu t¹o tõ ghÐp, c¸ch sö dông tõ nèi trong c©u ghÐp vµ cho ®iÓm. ? T×m trong t¸c phÈm “Trong lßng mÑ” cña Nguyªn Hång mét sè c©u ghÐp có sử dụng 1 trong 3 phơng tiện để nối các vế câu? * C¸ch thøc tiÕn hµnh: Dïng h×nh thøc trß ch¬i tiÕp søc, chia líp thµnh 4 nhóm, mỗi nhóm cử 1 ngời lên bảng viết 1 câu ghép, rồi đến bạn thứ 2… ở dới cổ vũ cho bạn, sau 3 phút, nhóm nào viết đợc nhiều câu, đúng  nhóm đó th¾ng ChuyÓn ý: §Ó nèi c¸c vÕ trong c©u ghÐp chóng ta cßn cã c¸ch nèi thø hai: (2) Kh«ng dïng tõ nèi: a. VÝ dô:  HS xem lại ví dụ 1 trên bảng phụ, câu: “Cảnh vật xung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học”.  VÝ dô 5: B¶ng phô: MÑ t«i cÇm nãn vÉy t«i, vµi gi©y sau t«i ®uæi kÞp. (Trong lßng mÑ – Nguyªn Hång). ? ở vế câu “chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn” đợc nối vế câu “hôm nay t«i ®i häc” b»ng ph¬ng tiÖn nµo? - B»ng dÊu 2 chÊm. GV: Trong c©u ghÐp khi vÕ tríc nèi víi vÕ sau b»ng dÊu 2 chÊm thêng lµ vÕ sau cã t¸c dông bæ sung gi¶i thÝch cho vÕ tríc. ? Câu ghép ở ví dụ 5: các vế câu đợc nối với nhau bằng cách nào? - B»ng dÊu phÈy..

(138) ? Nối các vế câu trong câu ghép bằng dấu 2 chấm hoặc dấu phẩy đó chính lµ c¸ch nèi thø hai. b. Ghi nhí: * Ghi nhí 2: s¸ch gi¸o khoa trang 112. ? Đọc to lại phần ghi nhớ đó? Ghi nhí: Cã 2 c¸ch nèi c¸c vÕ c©u: - Dïng nh÷ng tõ ng÷ cã t¸c dông nèi: + Nèi b»ng 1 quan hÖ tõ. + Nèi b»ng 1 cÆp quan hÖ tõ. + Nối bằng 1 cặp phó từ, đại từ hay chỉ từ thờng đi đôi với nhau (cặp từ hô øng). - Kh«ng dïng tõ nèi: Trong trêng hîp nµy, gi÷a c¸c vÕ c©u cÇn cã dÊu phÈy, dÊi chÊm phÈy hoÆc dÊu 2 chÊm. ? Hãy đặt 1 câu ghép có sử dụng 1 trong 2 cách nói trên? - (M©y tan), (ma t¹nh), (trêi n¾ng dÇn lªn). GV: Nh vậy, bài học hôm nay, chúng ta cần nhớ 2 đơn vị kiến thức: + §Æc ®iÓm cña c©u ghÐp. + C¸c c¸ch nèi c¸c vÕ trong c©u ghÐp. ? §äc l¹i c¶ 2 phÇn ghi nhí trong s¸ch gi¸o khoa trang 112? (HS đọc).. III. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1: ? §äc vµ cho biÕt yªu cÇu? Yªu cÇu: T×m c©u ghÐp trong c¸c ®o¹n trÝch díi ®©y. Cho biÕt trong mçi c©i ghép, các vế câu đợc nối với nhau bằng những cách nào? - U van DÇn, u l¹y DÇn! (B»ng dÊu phÈy). - Dần hãy để cho chị đi với u, đừng giữ chị nữa. (Bằng dấu phẩy). - Chị con có đi, u mới có tiền nộp su, thầy Dần mới đợc về với Dần chứ! (B»ng dÊu phÈy). - Sáng ngày ngời ta đánh trói thầy Dần nh thế, Dần có thơng không? (Bằng dÊu phÈy). - NÕu DÇn kh«ng bu«ng chÞ ra, chèc n÷a «ng lÝ vµo ®©y, «ng Êy trãi nèt c¶ u nữa, trói nốt cả Dần nữa đấy. (Bằng dấu phẩy). - Cô tôi cha dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. (Bằng dÊu phÈy). - Gía những cổ tục đã đầy đoạn mẹ tôi là một vật nh hòn đá hay cục thủy tinh, ®Çu mÈu gç, t«i quyÕt vå ngay lÊy mµ c¾n, mµ nhai, mµ nghiÕn cho k× n¸t vôn míi th«i. (B»ng dÊu phÈy). - Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất: lòng tôi càng thắt lại, khóe mắt tôi đã cay cay. (B»ng dÊu hai chÊm)..

(139) - H¾n lµm nghÒ ¨n trém nªn vèn kh«ng a l·o H¹c bëi v× l·o l¬ng thiÖn qu¸. (Nèi b»ng tõ “bëi v×”). 2. Bµi tËp 2+3: ? Đọc đề bài? Cho biết yêu cầu của đề? Yêu cầu: - Với mỗi cặp quan hệ từ dới đây, hãy đặt một câu ghép? - Chuyển hai câu ghép em vừa đặt đợc thành những câu ghép mới bằng mét trong hai c¸ch sau: a. Bá bít mét quan hÖ tõ b. §¶o l¹i trËt tù c¸c vÕ c©u? ? Gọi hai em lên bảng làm, mỗi em đặt hai câu? a. “ Vì trời ma to nên đờng rất trơn”.  Bỏ bớt một quan hệ từ: Trời ma to nên đờng rất trơn.  §¶o l¹i vÕ c©u: §êng rÊt tr¬n v× trêi ma to. b. “Nếu Nam chăm học thì nó thi đỗ”.  Bỏ bớt một quan hệ từ: “Nếu Nam chăm học nó thi đỗ”.  Đảo lại vế câu: “ Nam thi đỗ nếu nó chăm học”. c. “Tuy nhà ở xa nhng Nam vẫn đi học đúng giờ”.  Bỏ bớt một quan hệ từ: “Tuy nhà ở xa, Nam vẫn đi học đúng giờ”.  Đảo lại: “Nam đi học đúng giờ tuy nhà ở xa”. d. “Kh«ng nh÷ng Mai häc giái mµ cßn khÐo tay”. (Câu này không bỏ đợc quan hệ từ, mà cũng không đảo đợc vế câu). * KÕt luËn : - Nói chung, ở câu ghép: khi ta bớt đi một quan hệ từ hoặc đảo trật tự các vế câu sẽ không ảnh hởng đến ý của câu. Song nếu để cả cặp quan hệ từ thì ý trong câu ghép đợc nhấn mạnh hơn. * Chó ý: §èi víi c©u ghÐp cã sö dông cÆp quan hÖ tõ “ch¼ng nh÷ng- mµ còn” ta không thể bỏ bớt một quan hệ từ, không đảo đợc vị trí của các vế câu. 3. Bµi tËp 5: - Yêu cầu: Viết một đoạn văn ngắn về một trong các đề tài sau: (Trong đoạn v¨n cã sö dông Ýt nhÊt mét c©u ghÐp). a. Thay đổi thói quen sử dụng bao bì nilông b. T¸c dông cña viÖc lËp dµn ý tríc khi viÕt bµi tËp lµm v¨n. Yªu cÇu: - VÒ h×nh thøc: + Một đoạn văn (theo đĩnh nghĩa). + Kh«ng h¹n chÕ sè dßng. - VÒ néi dung: + Viết về đề tài: Tác dụng của việc lập dàn ý trớc khi viết tập làm văn. + Trong ®o¹n v¨n cã sö dông Ýt nhÊt mét c©u ghÐp. Cho häc sinh lµm vµo vë nh¸p..

(140) GV: gọi hai em đọc đoạn văn của mình? GV đánh giá - cho điểm. D. Cñng cè – dÆn dß: - GV hÖ thèng l¹i bµi häc. - HS häc thuéc bµi vµ lµm bµi tËp 4 SGK. TiÕt 44: TËp lµm v¨n ……………….. Ngµy so¹n:. T×m hiÓu chung vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh A. Mục tiêu cần đạt: 1. KiÕn thøc : - Gióp häc sinh hiÓu thÕ nµo lµ v¨n b¶n thuyÕt minh. - Ph©n biÖt v¨n b¶n thuyÕt minh víi c¸c v¨n b¶n tù sù, miªu t¶ vµ biÓu c¶m, nghÞ luËn. 2. Tích hợp với các kiến thức về văn và Tiếng Việt đã học. 3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng viÕt vµ ph©n tÝch v¨n b¶n thuyÕt minh.. B. ChuÈn bÞ: GV: nghiªn cøu tµi liªu – so¹n gi¸o ¸n. HS: §äc, t×m hiÓu bµi häc trong SGK. C. TiÕn tr×nh lªn líp: ổn định tổ chức: 1 phút KiÓm tra bµi cò: 3 phót. ? Trong văn bản tự sự, có phải chỉ đơn thuần kể ngời, kể vật hay không? ? Em h·y nªu râ t¸c dông cña miªu t¶, biÓu c¶m trong v¨n b¶n tù sù?. Bµi míi. Giíi thiÖu bµi: Kh¸c víi v¨n b¶n tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, nghÞ luËn, ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n 8 vµ 9 c¸c so¹n gi¶ cßn ®a vµo ph©n m«n TËp lµm v¨n mét thÓ lo¹i, mét kiÓu v¨n b¶n míi – lo¹i v¨n b¶n nµy chñ yÕu tr×nh bµy tri thøc mét c¸ch kh¸ch quan, giúp con ngời hiểu hết đợc đặc trng, tính chất của sự vật, hiên tợng và biết cách sử dụng chúng vào mục đích có lợi cho con ngời. Loại văn bản này có tên là v¨n b¶n thuyÕt minh. Vậy văn bản thuyết minh là gì? Vai trò và đặc điểm chung của nó ra sao? Bài học hôm nay sẽ giúp các em hiểu đợc điều đó.. I. Vai trò và đặc điểm chung cua văn bản thuyết minh: 1. Văn bản thuyết minh trong đời sống con ngời: ? §äc c¸c v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c©u hái: a. C©y dõa B×nh §Þnh. b. T¹i sao l¸ c©y cã mµu xanh lôc: c. HuÕ..

(141) ? Mçi v¨n b¶n trªn tr×nh bµy, giíi thiÖu, gi¶i thÝch ®iÒu g×? - Văn bản a, trình bày lợi ích của cây dừa, lợi ích này gắn với đặc điểm của c©y dõa mµ c©y kh¸c kh«ng cã. TÊt nhiªn c©y dõa BÕn Tre hay n¬i kh¸c còng cã Ých lîi nh thÕ. Nhng ®©y giíi thiÖu riªng vÒ c©y dõa B×nh §Þnh, g¾n bã víi d©n B×nh §Þnh. - V¨n b¶n b, gi¶i thÝch vÒ t¸c dông cña chÊt diÖp lôc lµm cho ngêi ta thÊy l¸ c©y cã mµu xanh. - V¨n b¶n c, giíi thiÖu HuÕ víi t c¸ch lµ mét trung t©m v¨n hãa nghÖ thuËt lớn của Việt Nam với những đặc điểm tiêu biểu riêng của Huế. ? Em thờng gặp các loại văn bản đó ở đâu? - Thờng gặp ở trên báo, sách và các phơng tiện thông tin đại chúng khác. ? H·y kÓ thªm mét vµi v¨n b¶n cïng lo¹i mµ em biÕt? + CÇu Long Biªn, mét chøng nh©n lÞch sö. + Thông tin về ngày trái đất năm 2000. + ¤n dÞch, thuèc l¸. + Chïa mét cét. 2. §Æc ®iÓm chung cña v¨n b¶n thuyÕt minh: (Cho HS th¶o luËn theo 4 nhãm.) ? C¸c v¨n b¶n trªn cã ph¶i lµ v¨n b¶n tù sù; miªu t¶; biÓu c¶m; nghÞ luËn không? Vì sao? Chúng khác với các văn bản đó ở chỗ nào? - 3 v¨n b¶n trªn kh«ng ph¶i lµ v¨n b¶n tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, nghÞ luËn v×: + C¨n b¶n tù sù: tr×nh bµy sù viÖc, diÔn biÕn, nh©n vËt  3 v¨n b¶n trªn không có nội dung đó. + Văn miêu tả: trình bày chi tiết cụ thể cho ta cảm nhận đợc sự vật, con ngời  3 văn bản trên không có nội dung đó. + V¨n biÓu c¶m: béc lé c¶m xóc, suy nghÜ chñ quan cña ngêi viÕt  3 v¨n bản trên không có nội dung đó. + V¨n nghÞ luËn: ph¶i tr×nh bµy ý kiÕn b»ng luËn ®iÓm, luËn cø, luËn chøng  3 văn bản trên không có nội dung đó.  §©y lµ kiÓu v¨n b¶n kh¸c – V¨n b¶n thuyÕt minh. ? Vậy nội dung của 3 văn bản trên nhằm mục đích gì? - 3 văn bản trên nhằm cung cấp tri thức (kiến thức) về đặc điểm, tính chất, nguyªn nh©n… cña c¸c hiÖn tîng vµ sù vËt trong tù nhiªn, x· héi b»ng ph¬ng thøc: tr×nh bµy, giíi thiÖu, gi¶i thÝch. GV: Lo¹i v¨n b¶n nh vËy th× gäi lµ v¨n b¶n thuyÕt minh. ? VËy v¨n b¶n thuyÕt minh lµ g×? §Þnh nghÜa: - Văn bản thuyết minh là kiểu văn bản thông dụng trong mọi lịnh vực đời ssống nhằm cung cấp tri thức (kiến thực) về đặc điểm, tính chất, nguyên nh©n… cña c¸c hiÖn tîng vµ sù vËt trong tù nhiªn, x· héi b»ng ph¬ng thøc: tr×nh bµy, giíi thiÖu, gi¶i thÝch..

(142) GV: C¸c em chó ý: Gi¶i thÝch trong v¨n thuyÕt minhkh¸c h¼n víi gi¶i thÝch trong v¨n nghÞ luËn. Gi¶i thÝch trong v¨n nghÞ luËn chñ yÕu lµ dïng dÉn chøng, lí lẽ nhằm phát biểu quan điểm và làm sáng tỏ vấn đề. Còn giải thích trong văn thuyÕt minh l¹i lµ gi¶i thÝch b»ng c¬ chÕ, qui luËt cña sù vËt, c¸ch thøc sö dông và bảo quản đồ vật… Đây là một kiểu giải thích bằng tri thức khoa học. Những đặc điểm chung của văn bản thuyết minh. * Trình bày những đặc điểm tiêu biểu của đối tợng: VÝ dô: - C©y dõa: th©n, l¸, níc, cïi, sä… nh thÕ nµo? - Lµ c©y: tÕ bµo, anh s¸ng, sù hÊp thô ¸nh s¸ng… nh thÕ nµo? - HuÕ: c¶nh s¾c, c¸c c«ng tr×nh kiÕn tróc, c¸c mãn ¨n… nh thÕ nµo? * Tr×nh bµy mét c¸ch kh¸ch quan: - Cung cấp các tri thức khách quan về đối tợng để ngời đọc hiểu đúng đắn và đầy đủ về đối tợng đó. - Kh«ng cã c¸c yÕu tè h cÊu, tëng tîng vµ tr¸nh béc lé c¸c c¶m xóc chñ quan, c¸c thiªn kiÕn yªu – ghÐt… - Mục đích của văn bản thuyết minh là giúp ngời đọc nhận thức về đối tợng nh nó vốn có trong thực tế, chứ không phải giúp cho ngời đọc có cảm hứng thởng thức một hình tợng nghệ thuật đợc xây dựng bằng h cấu, tởng tợng. Lu ý: + Cần hiểu những đặc điểm trên với ý nghĩa tơng đối, cốt để phân biệt với các kiểu văn bản khác, không nên tuyệt đối hóa một cách cực đoan. + V¨n thuyÕt minh cã tÝnh chÊt thùc dung, cung cÊp tri thøc lµ chÝnh, kh«ng đòi hỏi bắt buộc phải làm cho ngời đọc thởng thức cái hay, cái đẹp nh tác phẩm văn học. Tuy nhiên, nếu viết có cảm xúc, biết gây hứng thú cho ngời đọc đợc th× vÉn tèt. VÝ dô: NÕu giíi thiÖu vÒ mét loµi hoa, cã thÓ b¾t ®Çu b»ng viÖc miªu tả vẻ đẹp của hoa, gợi cảm xúc chung về loài hoa ấy. + Mỗi bài thuyết minh ở đây đều nhằm trả lời câu hỏi: sự vật, hiện tợng ấy là gì? có đặc điểm gì? vì sao nh vậy? nó có lợi ích giì? nó gắn bó với đời sống con ngêi nh thÕ nµo? + Khi lµm v¨n thuyÕt minh, ngêi viÕt ph¶i biÕt t«n träng sù thËt. V× vËy, ngôn ngữ của văn bản thuyết minh phải trong sáng, chính xác, cô đọng và sinh động để giúp ngời đọc hiểu đợc một cách nhanh chóng và đầy đủ về sự vật, đối tợng đợc đề cập đến. * Ghi nhí: s¸ch gi¸o khoa trang 117. ? Đọc to, rõ phần ghi nhớ đó? II. LuyÖn tËp: 1. C¸c v¨n b¶n sau cã ph¶i lµ v¨n b¶n thuyÕt minh kh«ng? v× sao? ? §äc 2 ®o¹n v¨n b¶n a vµ b. - Hai văn bản: Khởi nghĩa nông văn vân và con giun đất đều là văn bản thuyÕt minh: + V¨n b¶n: Khêi nghÜa N«ng v¨n V©n cung cÊp cho chóng ta tri thøc vÒ kho häc sinh vËt. - Các tri thức đó đều chính xác, khách quan..

(143) 2. §äc l¹i vµ cho biÕt th«ng tin vÒ ngµy Tr¸i §Êt n¨m 2000 thuéc lo¹i v¨n b¶n nµo? PhÇn néi dung thuyÕt minh trong v¨n b¶n nµy cã t¸c dông g×? - V¨n b¶n trªn thuéc v¨n b¶n nhËt dông, thuéc kiÓu v¨n nghÞ luËn. - Cã sö dông thuyÕt minh khi nãi vÒ t¸c h¹i cña bao nilon. 3. C¸c v¨n b¶n kh¸c: tù sù, nghÞ luËn, biÓu c¶m, miªu t¶ cã cÇn yÕu tè thuyÕt minh kh«ng? V× sao? - Trong c¸c v¨n b¶n kh¸c nh: Tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, nghÞ luËn, yÕu tè thuyết minh cũng đợc sử dụng và trong những trờng hợp nhất định, nó đợc coi lµ cÇn thiÕt khi muèn cung cÊp nh÷ng tri thøc kh¸ch quan, ch©n thùc, râ rµng vÒ sự vật và hiện tợng đợc đề cập. Từ đó, khiến cho ngời đọc thấy hấp dẫn và bộc lộ ra những t tởng quan điểm, tình cảm, thái độ. GV: Nói tóm lại, văn bản thuyết minh là văn bản thông dụng, đợc sử dụng rộng rãi, ngành nghề nào cũng cần đến. Ví dụ: Ta mua một máy ti vi, một tủ lạnh cũng đều có kèm bản thuyết minh để ta hiểu tính năng cấu tạo, cách sử dụng và cách bảo quản. Ta mua 1 hép b¸nh, trªn hép cã ghi xuÊt xø, thµnh phÇn, c¸c chÊt lµm nªn b¸nh, ngµy s¶n xuÊt, h¹n sö dung…. D. Cñng cè – dÆn dß: - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµy d¹y. - VÒ nhµ c¸c em häc thuéc bµi vµ lµm bµi tËp sau: T×m yÕu tè thuyÕt minh trong văn bản “Thông tin về trái đất năm 2000” TuÇn 12: Bµi 11, 12 Ngµy so¹n:…………… TiÕt 45: V¨n häc V¨n b¶n: ¤n dÞch thuèc l¸ (V¨n b¶n nhËt dông). A. Mục tiêu cần đạt: 1. Xác định quyết tâm phòng chống hút thuốc lá trên cơ sở nhận thức đầy đủ tác hại to lớn, nhiều mặt của hút thuốc lá đối với đời sống cá nhân và cộng đồng. 2. TÝch hîp víi phÇn TiÕng ViÖt ë bµi c©u ghÐp vµ c¸c kiÓu c©u ghÐp; víi phÇn TËp lµm v¨n ë bµi ThuyÕt minh. 3. Rèn kĩ năng phân tích một văn bản nhật dụng thuyết minh một vấn đề khoa häc x· héi.. B. ChuÈn bÞ: GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n. HS: T×m hiÓu bµi häc Sgk.. C. TiÕn tr×nh lªn líp: ổn định tổ chức: KiÓm tra bµi cò: (15’) ? Trong văn bản thông tin về ngày trái đất năm 2000, chúng ta đã đợc kêu gọi về vấn đề gì? Vấn đề ấy có tầm quan trọng nh thế nào? Từ khi học bài đó đến nay, em đã thực hiện lời kêu gọi ấy nh thế nào?.

(144) ? Bè côc 3 phÇn cña v¨n b¶n nhËt dông – thuyÕt minh khoa häc cã t¸c dụng gì đối với ngời đọc? Chứng minh? Bµi míi Vµo bµi: §· tõ l©u ë ViÖt Nam còng nh nhiÒu níc trªn thÕ giíi, nhiÒu ngêi dân có thói quen hút thuốc lá, nhiều ngời trở thành nghiện không bỏ đợc. Điều đó rất có hại cho sức khỏe và kinh tế. Nhiều công trình nghiên cứu khoa học đã cho thÊy, thuèc l¸ lµ nguyªn nh©n g©y nªn nhiÒu c¨n bÖnh ung th. V× vËy ch¬ng trình văn 8 đã giới thiệu bài viết “Ôn dịch thuốc lá” để đa ra một lời cảnh báo nh¾c nhë cho tÊt c¶ chóng ta. H«m nay c« trß ta cïng nhau t×m hiÓu v¨n b¶n nµy. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm. 1. T¸c gi¶: B¸c sÜ NguyÔn Kh¾c ViÖn lµ ngêi am hiÓu nhiÒu lÜnh vùc khoa học tự nhiên và khoa học xã hội, đặc biệt là y học. Ông là tấm gơng tiêu biểu trong viÖc b¶o vÖ vµ ch¨m lo søc kháe cho con ngêi. Mét trong nh÷ng cèng hiÕn næi bËt cña «ng lµ ë lÜnh vùc y häc. NhiÒu t¸c phÈm cña «ng viÕt vÒ phßng vµ ch÷a bÖnh lµ bµi häc bæ Ých cho con ngêi. 2. Tác phẩm: Văn bản “Ôn dịch thuốc lá” đợc trích từ cuốn sách “Từ thuóoc lá đến ma túy – bệnh nghiện” do nhà xuất bản giáo dục ấn hành năm 1992. Đây là mộtbài viết có giá trị về nhiều mặt. Nội dung của bài viết đợc tăng thêm gi¸ trÞ nhê c¸ch lËp luËn vµ thuyÕt minh cã tÝnh hÊp dÉn, søc thuyÕt phôc cao. II. §äc vµ t×m hiÓu bè côc v¨n b¶n: 5’ 1. §äc: - Giáo viên hớng dẫn đọc - đọc mẫu – gọi học sinh đọc. Chó ý: §äc m¹ch l¹c, nhÊn vµo nh÷ng ch÷ in nghiªng hoÆc nh÷ng dÉn chứng sinh động. Giáo viên sửa lỗi cho học sinh trong quá trình luyện đọc. 2. Chó thÝch: - Gi¸o viªn cho häc sinh t×m hiÓu kÜ c¸c chó thÝch ë s¸ch gi¸o khoa, cã thÓ gi¶i thÝch thªm mét sè tõ: vi trïng, kÝ sinh trïng… 3. Bè côc ? V¨n b¶n nµy cã thÓ chia mÊy phÇn? Nªu ý chÝnh cña tõng phÇn? - Bè côc 3 phÇn: + Phần 1: Từ đầu  “còn nặng hơn cả AIDS”: Nêu vấn đề ôn dịch, thuốc lá (thuèc l¸ trë thµnh «n dÞch). + Phần 2: Tiếp đến “con đờng phạn pháp”: Những tác hại của khói thuốc lá đối với cá nhân và cộng đồng. + PhÇn 3: PhÇn cßn l¹i: Ph¶i phßng chèng «n dÞch, thuèc l¸. GV: Có thể chia bố cục 4 phần… (kêu gọi cả thế giới đứng lên chống lại ôn dÞch thuèc l¸). III. T×m hiÓu v¨n b¶n: 1. Phần mở đầu: Nêu vấn đề ôn dịch, thuốc lá: 5’ * Tìm hiểu ý nghĩa nhan đề văn bản: ? Đọc lại và quan sát kĩ vào tiêu đề văn bản? Tiêu đề có 2 từ rất ngắn gọn. Em hiÓu g× vÒ 2 tõ nµy? Khi nµo ngêi ta dïng tõ «n dÞch? DÊu phÈy ë ®©y cã ý nghÜa g×?.

(145) - Ôn dịch: Ngời ta thờng dùng để chửi rủa một kẻ nào đó làm việc xấu xa. ở đây, “Ôn dịch” đợc hiểu là loại bệnh nguy hiểm, lây lan rồng, gây hậu quả nghiªm träng. - Thuèc l¸: Tõ viÕt t¾t cña “tÖ nghiÖn thuèc l¸”. ? Em thấy cách xắp xếp 2 từ này và cấu trúc của tiêu đề có gì độc đáo? - §Æt “thuèc l¸” sau “«n dÞch” nh mét sù so s¸nh: TÖ nghiÖn thuèc l¸ chẳng khác gì một thứ bệnh dịch có đặc điểm dễ lây lan, gây hậu quả nghiêm träng. ? T¹i sao t¸c gi¶ kh«ng viÕt: dÞch thuèc l¸ mµ viÕt “«n dÞch”? DÊu phÈy giữa hai từ ở tiêu đề có tác dụng gì?( Thái độ, tình cảm của tác giả nh thế nào khi viÕt hai tõ nµy) -Từ “ôn dịch” không để chửi rủa mà ngay ở đó, ta đã nhận thấy thái độ bất b×nh, võa c¨m phÉn. - Sau «n dÞch lµ dÊu phÈy t¹o ng÷ ®iÖu g©y mét t×nh huèng nguy cÊp, ph¶i c¶nh b¸o, g©y Ên tîng m¹nh cho ngêi nghe.DÊu phÊy nh mét phÐp tu tõ biÓu lé t×nh c¶m c¨m tøc, ghª rîn cña ngêi viÕt. GV: Nh vËy, qua 2 tõ ng¾n gän, ta cã thÓ hiÓu th©m ý cña ngêi viÕt “ Thu«c lá! Mày là đồ ôn dịch đáng ghê sợ”. Thật là cách thể hiện chủ đề độc đáo, hấp dÉn. *T×m hiÓu v¨n b¶n: ? §äc l¹i ®o¹n ®Çu cho biÕt : T¸c gi¶ so s¸nh «n dÞch thuèc l¸ víi nh÷ng đại dịch nào? so sánh nh thế có tác dụng gì? - Tác giả so sánh ôn thuốc lá với ôn dịch, đại dịch nổi tiếng khác là một cách vào đề gây sự chú ý cho ngời đọc, khiến cho họ có thể ngạc nhiên, có thể cha tin ngời viết để thuận lợi hơn cho phần tiếp theo. - Nhan đề đặt dấu phẩy ở giữa là một cách nhấn mạnh và mở rộng nghĩa: ở ®©y, t¸c gi¶ kh«ng chØ muèn nãi thuèc l¸ lµ «n dÞch nguy hiÓm vµ khã trõ mµ còn tỏ thái độ lên án, nguyền rủa việc hút thuốc lá: “ Thuốc lá, ngơi là đồ ôn dịch, đồ chết toi”! Mà cái tác hại rõ ràng nhất, thờng xuyên nhất là đe dọa tính m¹ng vµ søc kháe loµi ngêi. ? Để dẫn dắt đợc vấn đề ấy, tác giả đã dẫn dắt ngời đọc nh thế nào? - Dịch hạch, thổ tả….đã diệt trừ đợc. - XuÊt hiÖn nh÷ng «n dÞch kh¸c: + AIDS cha cã gi¶i ph¸p + NhiÒu bµi häc + 5 v¹n c«ng tr×nh + ¤n dÞch thuèc l¸ ? Cách dẫn dắt vấn đề thật khéo léo. Hãy chỉ ra sự khéo léo đó? - Ban đầu: Thông báo tin mừng: Những đại dịch ( hạch, thổ tả ….) từng gây hàng vạn, hàng triệu ngời chết đã chặn đứng, diệt trừ đợc. - Tiếp theo: nêu thực tế đối lập nỗi lo âu xuất hiện những ôn dịch khác: ôn dịch thuốc lá Dẫn dắt vấn đề bằng cách đối lập này thu hút sự chú ý. - Tác giả liệt kê hai đại dịch cuối thế kỉ XX: AIDS và thuốc lá, dịch này cha giải quyết đợc đã kế tiếp dịch khác nặng nề hơn. Tác giả đặt dịch thuốc lá nặng hơn AIDS để khẳng định tính chất nguy hiểm của nó..

(146) ? Nh÷ng con sè: 5 v¹n c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc cïng c¸c tõ ng÷: khñng khiÕp, «n dÞch cã t¸c dông g×? - Nh÷ng con sè nhÊn m¹nh tÝnh chÝnh x¸c, tÇm quan träng cña th«ng tin, những từ ngữ giàu tính biểu cảm tác động mạnh đến nhận thức của ngời đọc. ? Những câu văn mở đầu thể hiện đúng đặc điểm của văn bản nào đã học? - V¨n b¶n thuyÕt minh. GV: Những câu văn mở đầu thể hiện đúng đặc điểm của văn bản thuyết minh, nêu đợc vấn đề mà vẫn có những yếu tố biểu cảm cần thiết giúp ngời đọc thấy ôn dịch thuốc lá là một dịch ghê gớm, khủng khiếp, đáng sợ. Chuyển ý: Hiểm họa thuốc lá ghê gớm, đáng sợ nh thế nào, chúng ta hãy cïng chuyÓn sang phÇn 2. 2. T¸c h¹i cña thuèc l¸: (10 phót) ? Đọc đoạn 2? Cho biết tác giả đã thuyết minh tác hại của thuốc lá nh thế nµo? ( - Tác hại cho sức khỏe ngời hút và kinh tế gia đình, xã hội. - T¸c h¹i cho nh÷ng ngêi xung quanh v× hót ph¶i khãi thuèc. - Tác hại đến đạo đức của con ngời, kỉ cơng xã hội ) ? Thuèc l¸ cã h¹i cho søc kháe con ngêi nh thÕ nµo? ( Häc sinh theo dâi vµo ®o¹n: “ Ngµy tríc”  “ Tæn hao søc kháe céng đồng” ) * Khói thuốc lá chứa nhiều chất độc thấm vào cơ thể ngời hút: + ChÊt h¾c Ýn lµm tª liÖt c¸c l«ng mao ë vßm häng, phÕ qu¶n g©y ho hen, ung th vßm häng, ung th phæi… + ChÊt oxit cacbon thÊm vµo m¸u kh«ng cho tiÕp nhËn O 2 khiÕn cho søc kháe gi¶m sót. + Chất nicôtin làm co thắt các động mạch gây bệnh huyết áp cao, nhồi máu cơ tim rất dễ dẫn đến tử vong. * Khói thuốc lá còn đầu độc những ngời xung quanh: + Gần ngời hút thuốc lá cũng hít phải khói độc. + Hàng ngàn công trình nghiên cứu đã chứng minh rõ: vợ con ngời hót thuèc l¸ còng bÞ ®au tim, m¹ch, viªm phÕ qu¶n, ung th; ngêi cã ung th th× đẻ non…. ? ViÖc t¸c gi¶ so s¸nh t¸c h¹i cña thuèc l¸ b»ng c¸ch dÉn lêi cña TrÇn Hng §¹o nh trªn nh»m dông ý g×? - B»ng lêi v¨n thuyÕt minh cô thÓ, chÝnh x¸c, nh÷ng sè liÖu thèng kª, những thông tin khoa học tiêu biểu, tác giả đã nhấn mạnh tác hại của thuốc đối víi søc kháe con ngêi lµ rÊt nghiªm träng. - Tác giả đã so sánh việc chống thuốc lá với chống giặc ngoại xâm. Tác giả mợn lối so sánh rất hay của nhà quân sự thiên tài Trần Hng Đạo để thuyết minh một cách thuyết phục cho vấn đề y học: “Nếu giặc đánh nh vũ bão thì không đáng sợ, đáng sợ là giặc gặm nhấm nh tằm ăn dâu”. - Nguy h¹i cña khãi thuèc l¸ lµ ë chç: Ngêi hót thuèc kh«ng thÊy ngay t¸c hại của nó, nó không làm cho ngời ta lăn đùng ra chết ngay… Dẫn nh vậy có tác dụng thuyết phục ngời đọc mạnh mẽ, cách lập luận trở nên sắc bén..

(147) - Nghiện thuốc là ảnh hởng đến đạo đức con ngời.: (HS đọc đoạn: “Bố và anh hút… con đờng phạm pháp”). ? Theo dõi đoạn văn thuyết minh về ảnh hởng xấu của thuốc lá đến đạo đức con ngêi, em h·y cho biÕt ®o¹n nµy cã nh÷ng th«ng tin g× næi bËt? - TØ lÖ thanh thiÕu niªn hót thuèc l¸ ë c¸c thµnh phè lín níc ta ngang víi c¸c thµnh phè ch©u ¢u, Mü… - §Ó cã tiÒn hót thuèc, thanh thiÕu niªn sinh trém c¾p. - Tõ hót thuèc l¸ cã thÓ sÏ hót ma tóy, nghiÖn ma tóy. ? ở đây tác giả đã dùng biện pháp nghệ thuật gì? Dụng ý của tác giả? - NghÖ thuËt so s¸nh: TØ lÖ hót thuèc, sè tiÒn mua 1 bao thuèc ë ¢u, Mü th× lµ nhá, nhng ë ViÖt Nam th× lµ rÊt lín (15000®) - Dụng ý: Cảnh báo nạn đua đòi hút thuốc ở nớc nghèo đánh vào túi tiền ít ỏi của ngời Việt Nam… Từ đó nẩy sinh các tệ nạn khác ở thanh thiếu niên n ớc ta. - Tác hại của thuốc lá đến lối sống đạo đức của con ngời: Hủy hoại lối sèng, nh©n c¸ch cña ngêi ViÖt Nam, nhÊt lµ thanh thiÕu niªn. GV: Có thể nói, tác giả đã đứng ở những góc nhìn khác nhau, phân tích b»ng nh÷ng sè liÖu cô thÓ, t¹o tÝnh kh¸ch quan ch©n thùc trong lêi thuyÕt minh của mình. Khi thì là một bác sĩ, một nhà khoa học, phân tích tác hại của nó đối víi c¸c bé phËn c¬ thÓ ngêi, khi lµ nhµ nghiªn cøu, su tÇm, tÝch lòy tµi liÖu tõ c¸c bÖnh viÖn víi sè liÖu cô thÓ; khi l¹i lµ nhµ ®iÒu tra x· héi häc chØ râ t¸c h¹i cña thuèc l¸ víi kinh tÕ x· héi… Khi l¹i dïng biÖn ph¸o tranh luËn … vµ b»ng phơng pháo lập luận sác bén đó, ta thấy thuốc lá không chỉ hủy hoại sức khỏe con ngêi, nã cän gÆm nhÊm t©m hån, lèi sèng con ngêi, nhÊt lµ thÕ hÖ trÎ. Những câu văn của Nguyễn Khắc Viện thực sự là một hồi còi báo động mỗi lúc mét giãng cao, vang xa thÊy s©u vµo lßng tÊt c¶ mäi líp ngêi: líp ngêi nghiÖn, ngêi kh«ng nghiÖn, líp cha anh vµ c¶ trÎ th¬ n÷a! ChuyÓn ý: Thuèc l¸ ®ang hñy ho¹i søc kháe vµ nh©n c¸ch con ngêi. NhiÒu nớc phát triển đã chống hút thuốc lá mạnh mẽ. Vậy là một nớc nghèo nh Việt Nam, chúng ta cần phải làm gì để tránh đợc tai họa của thuốc lá, chúng ta hãy cïng t×m hiÓu tiÕp phÇn cuèi. 3. KiÕn nghÞ chèng thuèc l¸: (5’) ? Học sinh đọc đoạn cuối? ? ở đoạn cuối ngời viết đã đa ra các dẫn chứng về các chiến lợc chống hút thuèc l¸ ë c¸c níc ph¸t triÓn nh thÕ nµo? - ở Bỉ, năm 1987 phạt hút thuốc lá nơi công cộng lần thứ nhất 40 đô la Mỹ, tái phạm phạt 500 đô la. - Trong vài năm, dịch hút thuốc lá này đã giảm hẳn, ngời ta thấy có triển vọng nêu đợc khẩu hiệu “Một Châu Âu không còn thuốc lá”. - Nớc ta nghèo, nay lại theo đòi nhiễn thêm các bệnh do thuốc lá, sốt rét, bệnh phong, lao, ỉa chảy cha thanh toán đợc, lại ôm thêm ôn dịch, thuốc lá này. Nghĩ đến mà kinh! Đã đến lúc mọi ngời phải đứng lên chống lại, ngăn ngừa nạn «n dÞch nµy! GV: T¸c gi¶ kÕt thóc b»ng mét c©u c¶m th¸n, thÓ hiÖn mét tÊm lßng tha thiÕt vµ mong mái gi÷ g×n søc kháe cho con ngêi vµ m«i trêng ViÖt Nam b»ng viÖc chèng n¹n hót thuèc l¸: kh«ng hót thuèc l¸, tÝch cùc cai, bá dÇn thãi quen hót thuèc l¸..

(148) TÊt nhiªn, còng nh viÖc kh«ng dïng bao b× nil«ng, kh«ng thÓ ra lÖnh cÊm hút thuốc lá, không thể đóng cửa các nhà máy sản xuất thuốc là mà phải tuyên truyền vận động, hớng vào tinh thần, ý thức tự giác của mỗi ngời, nhất là nam giới. Mọi ngời không khuyến khích những ngời thân hút thuốc, qui định những n¬i hót thuèc riªng. IV. Híng dÉn tæng kÕt vµ luyÖn tËp: ? §äc vµ suy nghÜ néi dung phÇn ghi nhí? * Ghi nhí: SGK trang 122. ? Lµm bµi tËp 1, 2 trang 122. 1. Bµi tËp 1: ? Đọc đề bài? - Nếu là học sinh nam, hãy viết một bản quyết tâm cụ thể xác định cho m×nh sÏ kh«ng bao giê hót thuèc l¸. - Nếu là học sinh nữ, viết kết hoạch vận động ngời thân trong gia đình m×nh tõ bá thuèc l¸. ? T¹i sao trªn bao thuèc l¸ l¹i cã ghi dßng khÈu hiÖu nh¾c nhë ngêi sö dông: “Hót thuèc l¸ cã h¹i cho søc kháe”? ? Trong văn bản này, tác giả đãdùng những phơng pháp thuyết minh nào? H·y chØ râ (®o¹n nµo lµ tr×nh bµy, ®o¹n nµo lµ gi¶i thÝch, ®o¹n nµo lµ giíi thiÖu). - So¹n bµi: Bµi to¸n d©n sè. TiÕt 46. ……………. Ngµy so¹n: TiÕng ViÖt:. C©u ghÐp (tiÕp theo) A. Mục tiêu cần đạt: 1. Kiến thức: Học sinh nắm đợc mối quan hệ về ý nghĩa giữa các vế trong c©u ghÐp. 2. TÝch hîp víi V¨n ë v¨n b¶n “¤n dÞch, thuèc l¸”, víi TËp lµm v¨n qua bµi ph¬ng ph¸p thuyÕt minh. 3. Rèn luyện kĩ năng sử dụng các cặp quan hệ từ để tạo lập câu ghép. B. ChuÈn bÞ: GV: Nghiªn cøu tµi liÖu; so¹n gi¸o ¸n. HS: So¹n bµi: - T×m hiÓu c¸c vÝ dô. - Suy nghÜ vÒ phÇn ghi nhí. C. TiÕn tr×nh lªn líp: ổn định tổ chức: - NÒn nÕp. - SÜ sè: KiÓm tra bµi cò. ? ThÕ nµo lµ c©u ghÐp?.

(149) ? C¸c c¸ch nèi c¸c vÕ trong c©u ghÐp? Bµi míi I. Quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u: 1. VÝ dô: (Có lẽ tiếng Việt của chúng ta đẹp bởi vì tâm hồn của ngời Việt Nam ta rất đẹp, bởi vì cuộc sống, cuộc đấu tranh của nhân dân ta từ trớc tới nay là cao quí, là vĩ đại, nghĩa là rất đẹp). ? Quan hÖ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u trong c©u ghÐp trªn lµ quan hÖ g×? Trong mối quan hệ đó, mỗi vế câu biểu thị ý nghĩa gì? - Các vế trong câu ghép trên có quan hệ nguyên nhân – kết quả, trong đó vế nguyên nhân đứng sau vế kết quả. ? Dựa vào những kiến thức đã học ở các lớp dới, hãy nêu thêm những quan hÖ ý nghÜa cã thÓ cã gi÷a c¸c vÕ c©u, cho vÝ dô minh häa? - Gi÷a c¸c vÕ c©u trong c©u ghÐp cã quan hÖ ý nghÜa víi nhau kh¸ chÆt chẽ. Quan hệ ý nghĩa này thờng đợc qui định bởi quan hệ từ đợc dùng để nối c¸c vÕ c©u trong c©u ghÐp. Cã nh÷ng quan hÖ thêng gÆp lµ: + Quan hÖ nguyªn nh©n – kÕt qu¶. + Quan hÖ ®iÒu kiÖn – kÕt qu¶. + Quan hÖ t¬ng ph¶n. + Quan hÖ t¨ng tiÕn. + Quan hÖ lùa chän. + Quan hÖ bæ sung. + Quan hÖ nèi tiÕp. + Quan hệ đồng thời. + Quan hÖ gi¶i thÝch… VÝ dô: * Quan hÖ nguyªn nh©n – kÕt qu¶: “Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn lắm.” * Quan hÖ ®iÒu kiÖn (gi¶ thiÕt) – kÕt qu¶: “Giá nh nó nghe lời tôi thì nó không đến nỗi phải nghỉ học.” “NÕu trêi ma to th× khu phè nµy ch¾c ch¾n sÏ bÞ ngËp.” * Quan hệ tơng phản, nghịch đối: “Dï ai nãi ng¶ nãi nghiªng Lßng ta vÉn v÷ng nh kiÒng ba ch©n”. * Quan hệ mục đích: “§Ó phong trµo thi ®ua cña líp ngµy mét tiÕn bé th× chóng ta ph¶i cè g¾ng h¬n.” * Quan hÖ t¨ng tiÕn: “Trời càng ma to, đờng càng ngập nớc.” * Quan hÖ lùa chän: “Mình đọc hay tôi đọc?”.

(150) * Quan hÖ bæ sung: “Nó không những học giỏi mà nó còn lao động giỏi.” * Quan hÖ nèi tiÕp: “Thầy giáo vào, cả lớp đứng dậy chào.” * Quan hệ đồng thời: “C« gi¸o gi¶ng bµi, chóng t«i ghi chÐp ch¨m chó.” * Quan hÖ gi¶i thÝch: “Mäi ngêi bçng im lÆng: chñ täa b¾t ®Çu ph¸t biÓu.” 2. Ghi nhí: - C¸c vÕ cña c©u ghÐp cã quan hÖ ý nghÜa víi nhau kh¸ chÆt chÏ, nh÷ng quan hÖ thêng gÆp lµ: quan hÖ nguyªn nh©n, quan hÖ ®iÒu kiÖn (gi¶ thiÕt), quan hÖ t¬ng ph¶n, quan hÖ t¨ng tiÕn, quan hÖ lùa chän, quan hÖ bæ sung, quan hÖ tiếp nối, quan hệ đồng thời, quan hệ giải thích. - Mỗi quan hệ thờng đợc đánh dấu bằng những quan hệ từ, cặp quan hệ từ hoặc cặp từ hô ứng nhất định. Tuy nhiên, để nhận biết chính xác quan hệ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ c©u, trong nhiÒu trêng hîp, ta ph¶i dùa vµo v¨n c¶nh hoÆc hoµn c¶nh giao tiÕp. VÝ dô: “T«i ®i chî, nã nÊu c¬m.”  2 vÕ cña c©u ghÐp trªn, tïy vµo hoµn c¶nh giao tiÕp cô thÓ, cã thÓ chøa quan hệ đồng thời, cũng có thể chứa quan hệ nối tiếp…  C©u ghÐp cã thÓ cã nhiÒu vÕ. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c vÕ cña c©u ghÐp cã thÓ cã nhiÒu cung bËc kh¸c nhau. VÝ dô: “(T«i nãi m·i) nhng (nã kh«ng nghe t«i) nªn (nã thi trît.)  Câu ghép trên có 3 vế câu và có hai loại quan hệ trong câu ghép đó: + VÕ 1 vµ 2 cã quan hÖ t¬ng ph¶n (T«i nãi m·i nhng nã kh«ng nghe t«i). + VÕ 2 vµ 3 cã quan hÖ nguyªn nh©n (V× nã kh«ng nghe t«i nªn nã thi trît). II. LuyÖn tËp: * Bµi tËp thªm (s¸ch n©ng cao) Yªu cÇu: Cho biÕt c¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c vÕ cña c©u ghÐp díi ®©y: a. B¸c Tai, hai anh vµ t«i lµm viÖc mÖt nhäc quanh n¨m, cßn l·o miÖng ch¼ng lµm g× c¶.  Mối quan hệ giữa 2 vế câu ghép trên là mối quan hệ tơng phản (đối chiÕu). b. ThÇy th× sê vßi, thÇy th× sê ngµ, thÇy th× sê tai, thÇy th× sê ch©n, thÇy th× sê ®u«i. (ThÇy bãi xem voi).  Quan hệ đối chiếu - đồng thời. c. Đến đây, một mình, một ngựa, tráng sĩ lên đỉnh núi, cởi giáp sắt bỏ lại, råi c¶ ngêi lÉn ngùa tõ tõ bay lªn trêi. (Th¸nh Giãng).  Quan hÖ nèi tiÕp. d. TÊm nghe lêi em, hôp xuèng th× C¸m trót hÕt t«m tÐp cña TÊm vµo giá m×nh råi ch¹y vÒ nhµ tríc. (TÊm C¸m)  Quan hÖ nèi tiÕp..

(151) téi.. e. NGời ta đánh mình không sao, mình đánh ngời ta thì mình phải tù, phải. g. KÕt côc, anh chµng “hÇu cËn «ng lÝ” yÕu h¬n chÞ chµng con män, h¾n bÞ chÞ nµy tóm tãc l¼ng cho mét c¸i, ng· nhµo ra thÒm.  Quan hÖ gi¶i thÝch. * Bµi tËp 1: (S¸ch gi¸o khoa ng÷ v¨n 8 – trang 124) ? Đọc bài tập 1 và nêu yêu cầu của đề? Yêu cầu: Xác định quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu trong những câu ghép díi ®©y vµ cho biÕt mçi vÕ c©u biÓu thÞ ý g× trong mèi quan hÖ Êy. a. Cảnh vật chung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: hôm nay tôi đi học. (Tôi đi học – Thanh Tịnh)  C¸c vÕ trong c©u ghÐp trªn cã mèi quan hÖ nguyªn nh©n – kÕt qu¶ trong đó có chứa từ “vì” chỉ quan hệ nguyên nhân, vế còn lại chỉ kết quả. b. Nếu trong pho lịch sử loài ngời xóa các thi nhân, văn nhân và đồng thời trong t©m linh loµi ngêi xãa hÕt nh÷ng dÊu vÕt hä cßn lu l¹i th× c¸i c¶nh tîng nghèo nàn sẽ đến bực nào! (Hoài Thanh – ý nghĩa văn chơng)  Các vế trong câu ghép trên có mối quan hệ điều kiện – kết quả trong đó vÕ chøa quan hÖ tõ “nÕu” chØ ®iÒu kiÖn, vÕ chøa quan hÖ tõ “th×” chØ kÕt qu¶. c. Nh vËy, ch¼ng nh÷ng th¸i Êp cña ta m·i m·i v÷ng bÒn… mµ bæng léc c¸c ngời cũng đời đời hởng thụ; chẳng những… mà tên họ các ngơi cũng sử sách lu th¬m. (TrÇn Quèc TuÊn – HÞch tíng sÜ)  C¸c vÕ trong c©u ghÐp trªn cã mèi quan hÖ t¨ng tiÕn thÓ hiÖn qua cÆp quan hÖ tõ ch¼ng nh÷ng – mµ cßn. d. Tuy rét vẫn kéo dài, mùa xuân đã đến bên bờ sông Lơng. (Nguyễn Đình Thi)  C¸c vÕ trong c©u ghÐp trªn cã mèi quan hÖ t¬ng ph¶n, thÓ hiÖn qua cÆp quan hÖ tõ: Tuy – nhng. e. Hai ngời giằng co nhau, du đẩy nhau, rồi ai nấy đều buông gậy ra, áp vào vËt nhau […]. KÕt côc, anh chµng “hÇu cËn «ng lÝ” yÕu h¬n chÞ chµng con män, hắn bị chị này túm tóc lẳng cho một cái, ngã nhào ra thềm. (Tắt đèn – Ngô Tất Tè)  §o¹n trÝch trªn cã 2 c©u ghÐp: + C¸c vÕ cña c©u ghÐp thø nhÊt cã mèi quan hÖ thêi tian nèi tiÕp, thÓ hiÖn qua tõ “råi”. + Các vế của câu ghép thứ hai đợc ngăn cách với nhau bởi dấu phẩy, không dùng quan hệ từ nhng vẫn ngầm hiểu đợc giữa các vế có mối quan hệ nguyên nh©n – kÕt qu¶ (v× yÕu nªn bÞ l¼ng). 2. Bµi tËp 2 – sgk/124: ? §äc c¸c ®o¹n trÝch díi ®©y vµ tr¶ lêi c©u hái? ? T×m c©u ghÐp trong 2 ®o¹n trÝch sau: - Biển luôn thay đổi màu tùy theo sắc mây trời. Trời xanh thẳm, biển cũng xanh th¼m nh d©ng cao lªn ch¾c nÞch. Trêi r¶i m©y tr¾ng nh¹t, biÓn m¬ mµng dÞu h¬i s¬ng. Trêi ©m u m©y ma, biÓn x¸m xÞt nÆng nÒ. Trêi Çm Çm gi«ng giã, biển đục ngầu giận dữ… (Vũ Tú Nam – Biển đẹp) ? Xác định quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu trong mỗi câu ghép?.

(152) - Đoạn văn trên có 3 câu ghép. Các vế câu không đợc kết nối với nhau bằng cặp quan hệ từ nhng ta vẫn ngầm hiểu đợc mối quan hệ nguyên nhân – kÕt qu¶ gi÷a chóng (vÝ dô: V× trêi xanh th¼m, nªn biÓn còng xanh th¼m nh ®ang d©ng cao, ch¾c nÞch) - Vµo mïa s¬ng, ngµy ë H¹ Long nh ng¾n l¹i. Buæi sím, mÆt trêi lªn ngang cột buồm, sơng tan, trời mới quang. Buổi chiều, nắng vừa nhạt, sơng đã bu«ng nhanh xuèng mÆt biÓn. ? T×m c©u ghÐp trong ®o¹n v¨n trªn? ? Xác định mối quan hệ ý nghĩa giữa các vế câu trong mỗi câu ghép? - §o¹n v¨n trªn cã 2 c©u ghÐp. - Gi÷a c¸c vÕ cña 2 c©u ghÐp rªn cã mèi quan hÖ thêi gian nèi tiÕp. ? Cã thÓ t¸ch c¸c vÕ cña nh÷ng c©u ghÐp trªn (ë c¶ 2 ®o¹n v¨n) thµnh c¸c câu đơn đợc không? Vì sao? - Không thể tách các vế của những câu ghép này thành các câu đơn đợc vì gi÷a c¸c vÕ c©u cã mèi quan hÖ chÆt chÏ vÒ mÆt ý nghÜa. 3. Bµi tËp 3 sgk/125? (Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh lµm). D. Cñng cè – dÆn dß: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. - DÆn dß: + VÒ nhµ häc thuéc bµi + Lµm tiÕp bµi tËp 3, 4 sgk trang 125, 126. TiÕt 47 ………………... Ngµy so¹n:. Ph¬ng ph¸p thuyÕt minh A. Mục tiêu cần đạt: 1. Kiến thức: Giúp học sinh nắm đợc các phơng pháp thuyết minh. 2. TÝch hîp víi V¨n ë v¨n b¶n “Bµi to¸n d©n sè”, víi tiÕng ViÖt ë bµi “C©u ghÐp”. 3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng x©y dùng kiÓu v¨n b¶n thuyÕt minh. B. ChuÈn bÞ: - GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – So¹n gi¸o ¸n. - HS: T×m hiÓu bµi häc. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: - SÜ sè: - NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò. I. T×m hiÓu c¸c ph¬ng ph¸p thuyÕt minh: 1. Quan sát, học tập, tích lũy tri thức để làm bài văn thuyết minh (công viÖc chuÈn bÞ)..

(153) ? a. §äc l¹i c¸c v¨n b¶n thuyÕt minh võa häc (C©y dõa B§,t¹i sao l¸ c©y cã màu xanh lục, Huế, Khởi nghĩa Nông Văn Vần, Con giun đất) và cho biết các văn bản ấy đã sử dụng các loại tri thức gì? - Sö dông c¸c lo¹i tri thøc vÒ: + Sinh vËt (C©y dõa). + Khoa học (Lá cây, con giun đất). + LÞch sö (Khëi nghÜa). + V¨n hãa (HuÕ). ? b. Làm thế nào để có các tri thức đó? Vai trò của quan sát, học tập, tích lòy ë ®©y nh thÕ nµo? - Thuyết minh thực chất là cung cấp tri thức cho ngời đọc về một đối tợng nào đó, vì vậy, muốn viết một văn bản thuyết minh đạt yêu cầu thì ngời viết cần ph¶i chuÈn bÞ: + Quan sát: Tìm hiểu đối tợng về màu sắc, hình dang, kích thớc, đặc điểm, tÝnh chÊt… + Học tập: Tìm hiểu đối tợng trong sách báo, tài liệu, từ điển… + Thăm quan: Tìm hiểu đối tợng bằng cách trực tiếp ghi nhớ thông qua các gi¸c quan, c¸c Ên tîng… VÝ dô: - ViÕt vÒ chïa mét cét th× ph¶i cã qu¸ tr×nh quan s¸t, t×m hiÓu, tra cứu sách vở đã viết về chùa một cột. - Viết về hoa đào thì phải am hiểu về hoa đào. - ViÕt vÒ Sa pa th× ph¶i am hiÓu vÒ Sa pa. * Tãm l¹i, c«ng viÖc chuÈn bÞ gåm: + Quan sát đối tợng về: hình dáng, kích thớc, đặc điểm… + Tìm hiểu mối quan hệ giữa đối tợng với các đối tợng xung quanh (có thể cïng lo¹i hoÆc kh¸c lo¹i), víi m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi… + Tìm hiểu quá trình phát sinh, phát triển, tồn tại và mất đi (nếu có) của đối tîng. + Ghi chép những số liệu cần thiết làm cơ sở để tham khảo, chọn lọc chi tiÕt. ? Bằng tởng tợng, suy luận có thể có tri thức để làm bài văn thuyết minh đợc không? - Không thể đợc, mà dứt khoát phải quan sát, tìm hiểu, ghi chép số liệu. GV: Tóm lại, muốn làm bài thuyết minh thì phải có tri thức về đối tợng cần thuyết minh. Muốn có tri thức về đối tợng thì trớc hết phải biết quan sát. Quan sát không phải giản đơn là nhìn, xem mà còn phải xét để phát hiện đặc điểm tiêu biểu của sự vật, hiện tợng, phân biệt cái chính, phụ, đặc điểm nào có ý nghÜa ph©n biÖt sù vËt nµy víi sù vËt kh¸c (vÝ dum: cao, thÊp, dµi, ng¾n, to, bÐ, tròn, vuông, dẹp, mềm, cứng, nóng, lạnh, sắt, gỗ, nhựa…). Sau đó phải biết tra cứu từ điển, sách giáo khoa; sau đó phải biết phân tích (ví dụ: đối tợng chia làm mấy bộ phận, mỗi bộ phận có đặc điểm gì? mối qua hệ giữa các bộ phận ấy với nhau ra sao?). Làm đợc nh vậy sẽ có tri thức để thuyết minh. 2. Ph¬ng ph¸p thuyÕt minh: (cã 6 ph¬ng ph¸p) a. Phơng pháp nêu định nghĩa, giải thích:.

(154) VÝ dô: - HuÕ lµ mét trong nh÷ng trung t©m v¨n hãa, nghÖ thuËt lín cña ViÖt Nam. * Phơng pháp định nghĩa: Giới thiệu tổng quát hoặc qui đối tợng cần thuyết minh vào một loại nào đó, rồi chỉ ra đặc trng khác biệt của nó; * Giải thích: Dùng tri thức khoa học giảng giải các đặc điểm, tính năng, công dụng… của đối tợng, sự vật, hiện tơng. - N«ng V¨n VÇn lµ tï trëng d©n téc Tµy, gi÷ chøc Tri ch©u B¶o L¹c. ? Trong 2 c©u v¨n trªn, ta thêng gÆp tõ g×? Sau tõ Êy ngêi ta thêng cung cÊp mét kiÕn thøc nh thÕ nµo? - Tõ thêng gÆp lµ tõ “lµ”. - Sau từ đó ngời ta cung cấp cho ta: đặc điểm, bản chất, đặc trng của sự vật, con ngời (của đối tợng cần thuyết minh.) ? Hãy nêu vai trò và đặc điểm của loại câu văn định nghĩa, giải thích trong v¨n b¶n thuyÕt minh? - Vai trò: Giúp ngời đọc hiểu về đối tợng. - §Æc ®iÓm: Thêng ng¾n gän, cô thÓ, chÝnh x¸c. b. Ph¬ng ph¸p liÖt kª: * Cách làm: Kể ra lần lợt các đặc điểm, tính chất,… của sự vật theo một trật tự nào đó. VÝ dô: + C©y dõa B×nh §Þnh: Th©n c©y lµm m¸ng, l¸ c©y lµm tranh, cong l¸ chÎ nhỏ làm vách, gốc dừa già làm chõ đồ xôi, nớc dừa để uống, cùi dừa để ăn sông víi b¸nh ®a,… sä dõa lµm khuy ¸o, vá dõa bÖn d©y… + Thông tin về ngày trái đất năm 2000: bao bì ni lông làm tắc nghẽn cống nớc thải, làm chết các sinh vật, làm ô nhiễm thực phẩm, thải khí độc gây ung th… * Vai trò: Giúp ngời đọc hiểu sâu sắc, toàn diện và có ấn tợng về nội dung đợc thuyết minh. c. Ph¬ng ph¸p nªu vÝ dô: Lµm cho kiÕn thøc trõu tîng trë nªn cô thÓ, dÔ hiÓu. * Cách làm: Dẫn ra những ví dụ cụ thể để ngời đọc tin vào nội dung đợc thuyÕt minh. VÝ dô: - Thông tin về ngày trái đất năm 2000: Đặc biệt bao bì nilông màu đựng thùc phÈm lµm « nhiÔm thùc phÈm do chøa c¸c chÊt kim lo¹i nh ch×, ca®imi g©y t¸c h¹i cho n·o vµ lµ nguyªn nh©n g©y ung th phæi. - Nguy hiểm nhất là các bao bì nilông thải bỏ bị đốt, các khí độc, thải ra, đặc biệt là chất đi-ô-xin có thể gây ngộ độc, ngất, nôn ra máu, ảnh hởng đến c¸c tuyÕn néi tiÕt, gi¶m kh¶ n¨ng miÔn dÞch, g©y rèi läan chøc n¨ng, g©y ung th vµ c¸c dÞ tËt bÈm sinh cho trÎ s¬ sinh. * Tác dụng: Các ví dụ cụ thể có tác dụng thuyết phục ngời đọc khiến cho ngời đọc tin vào những điều mà ngời viết đã cung cấp. d. Ph¬ng ph¸p dïng sè liÖu (c¸c con sè cô thÓ): Lµm cho kiÕn thøc trõu tîng trë nªn cô thÓ, dÔ hiÓu..

(155) * Cách làm: Dùng các số liệu chính xác để khẳng định đọ tin cậy cao của các tri thức đợc cung cấp. VÝ dô: - Thông tin về ngày trái đất năm 2000: Ngày 22/4 hàng năm đợc coi là ngày trái đất do một tổ chức bảo vệ môi trờng của Mỹ khởi sớng từ năm 1970. Từ đó đến nay đã có 141 nớc trên thế giới tham gia tổ chức này với qui mô và néi dung thiÕt thùc vÒ b¶o vÖ m«i trêng. - Ôn dịch, thuốc lá: Với 1 thanh niên Mỹ, 1 đô la mua đợc 1 bao thuốc lá là một khoản tiền nho r, còn đối với thanh niên Việt Nam muốn có 15000đ mua 1 bao 555 – vì đã hút phải hút thuốc sang – chỉ có 1 cách là trộm cắp… - ở Bỉ, từ năm 1987, vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đô la, tái phạm lần thứ hai phạt 500 đô la… * Tác dụng: Nếu không có các số liệu thì ngời đọc có thể cha tin vào nội dung thuyÕt minh, cho r»ng ngêi viÕt suy diÔn. e. Phơng pháp so sánh: (Nhằm to đậm một đặc điểm, tác dụng nào đó của sù vËt, hiÖn tîng. * Cách làm: So sánh 2 đối tợng cùng loại hoặc khác loại nhằm làm nổi bật các đặc điểm, tính chất của đối tợng cần thuyết minh. VÝ dô: ¤n dÞch, thuèc l¸: ¤n dich thuèc l¸ ®ang ®e däa tÝnh m¹ng loµi ngêi còn nặng hơn cả AIDS… Nếu giặc đánh nh vũ bão thì không đáng sợ, đáng sợ lµ giÆc gÆm nhÊm nh t»m ¨n d©u. * Tác dung: Tăng sức thuyết phục và độ tin cậy cho nội dung đợc thuyết minh. g. Phơng pháp phân loại, phân tích: (phân tích là chia nhỏ đối tợng thành từng phần, từng phơng diện; còn phân loại là chia đối tợng vốn có nhiều cá thể thành từng nhóm để giới thiệu. * Cách làm: Chia đối tợng ra từng mặt, từng khía cạnh, từng vấn đề… để lÇn lît thuyÕt minh. VÝ dô: - HuÕ lµ sù kÕt hîp hµi hßa cña nói, s«ng vµ biÓn. - Huế đẹp với cảnh sắc sông núi. - HuÕ cßn cã nh÷ng c«ng tr×nh kiÕn tróc næi tiÕng. - Huế đợc yêu vì những sản phẩm đặc biệt của mình. - HuÕ cßn næi tiÕng víi nh÷ng mãn ¨n. - Huế còn là thành phố đấu tranh kiên cờng… * Tác dụng: Giúp cho ngời đọc hiểu dần từng mặt của đối tợng một cách có hệ thống, cơ sở để hiểu đối tợng một cách đầy đủ, toàn diện. GV: Trong thùc tÕ, ngêi viÕt thêng kÕt hîp c¶ 6 ph¬ng ph¸p mét c¸ch hîp lý, cã hiÖu qu¶. * Ghi nhí: SGK trang 128. - Muốn có tri thức để làm tốt bài văn thuyết minh, ngời viết phải quan sát, tìm hiều sự vật, hiện tợng cần thuyết minh, nhất là phải nắm bắt đợc bản chất, đặc trng của chúng để tránh sa vào trình bày các biểu hiện không tiêu biểu, kh«ng quan träng..

(156) - §Ó bµi v¨n thuyÕt minh cã søc thuyÕt phôc, dÔ hiÓu, s¸ng râ, ngêi ta cã thể sử dụng phối hợp nhiều phơng pháp thuyết minh nh: Nêu định nghĩa, giải thÝch; liÖt kª; nªu vÝ dô; dïng sè liÖu; so s¸nh; ph©n lo¹i, ph©n tÝch. ? Đọc to, rõ lại phần ghi nhó đó? II. LuyÖn tËp: 1. Tác giả bài ôn dịch, thuốc lá đã nghiên cứu rất nhiều để nên lên yêu cầu chống nạn hút thuốc lá. Em hãy chỉ ra phạm vi tìm hiểu vấn đề thể hiện trong bµi viÕt? - Trong văn bản “Ôn dịch, thuốc lá” ngời viết đã nêu ra phạm vi tìm hiểu vấn đề là: Bài viết thể hiện kiến thức của một bác sĩ (trong đoạn: “Thuốc lá chứa nhiều chất độc… ngày càng sút kém”); kiến thức của ng ời quan sát đời sống xã hội (trong đoạn: “Có ngời bảo…nêu ra gơng xấu); tri thức của một ngời có tâm huyết đối với các vấn đề xã hội bức xúc (trong đoạn: “Tỉ lệ thanh thiÕu niªn hót thuèc… l¹i thªm «n dÞch thuèc l¸ nµy”). 2. V¨n b¶n «n dÞch, thuèc l¸ sö dông c¸c ph¬ng ph¸p thuyÕt minh lµ: Ph¬ng ph¸p liÖt kª, ph¬ng ph¸p nªu vÝ dô cô thÓ; ph¬ng ph¸p nªu sè liÖu; ph¬ng ph¸p so sanh; phơng pháp phân tích; phơng pháp giải thích… để nêu bật tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe của con ngời. D. Cñng cè – dÆn dß: * GV hÖ thèng bµi. * DÆn dß: - Häc thuéc ghi nhí. - HiÓu bµi häc. - Lµm tiÕp bµi tËp 4 trang 129. TiÕt 48: ………………. TËp lµm v¨n. Ngµy so¹n:. Tr¶ bµi kiÓm tra v¨n, bµi tËp lµm v¨n sè 2. §Ò bµi: H·y kÓ l¹i mét viÖc lµm cña em lµm bè mÑ em rÊt vui lßng. ( So¹n cô thÓ trong gi¸o ¸n kiÓm tra – chÊm tr¶ ) TuÇn 13 TiÕt 49 V¨n b¶n: Ngµy so¹n: ………………. Bµi to¸n d©n sè ( V¨n b¶n nhËt dông ) ( Theo Th¸i An ) A.Mục tiêu cần đạt: 1. Kiến thức: Thấy đợc hạn chế gia tăng dân số là một đòi hỏi tất yếu của sự phát triển nhân loại nói chung, đối với dân tộc Việt Nam nói riêng, từ đó có ý thức góp phần mình vào việc tuyên truyền, vận động cho quốc sách của Đảng vµ Nhµ níc ta vÒ ph¸t triÓn d©n sè. Qua v¨n b¶n nhËt dông, cñng cè thªm kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n nghÞ luËn ( chøng minh – gi¶i thÝch ). 2. Tích hợp với phần Tiếng Việt ở bài dấu ngọăc đơn và dấu hai chấm, với tập làm văn ở đề văn thuyết minh; với thực tế: hiểu biết về tình hình tăng dân số ở địa phơng ( gia đình, họ hàng, thôn, xã).

(157) 3. Rèn kĩ năng đọc và phân tích lập luận chứng minh – giải thích trong mét v¨n b¶n nhËt dông. B. ChuÈn bÞ: GV: t×m tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n HS: so¹n bµi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định về tổ chức: - NÒ nÕp - SÜ sè: - KiÓm tra bµi cò: ? Tác giả Nguyễn Khắc Viện đã phân tích tác hại của việc hút thuốc lá nh thÕ nµo? Bµi míi. I. Hớng dẫn đọc, giải thích từ khó, tìm hiểu thể loại và bố cục: 1. §äc: Yªu cÇu: §äc to, râ rµng, chó ý c¸c c©u c¶m, nh÷ng con sè, nh÷ng tõ phiªn ©m. 2. Gi¶i thÝch tõ ng÷: - GV gi¶i thÝch thªm mét sè tõ: + Chàng Ađam và nàng Êva: Theo kinh thánh của đạo Thiên chúa (Kitô, Giatô), đó là cặp vợ chồng đầu tiên trên Trái Đất đợc Chúa tạo ra và sai xuống trần gian để hình thành và phát triển loài ngời. + Tån t¹i hay kh«ng tån t¹i: C©u nãi næi tiÕng cña nh©n vËt H¨mlÐt trong vë bi kÞch H¨mlet cña Sªc_xpia (Anh). 3. ThÓ lo¹i v¨n b¶n: ? V¨n b¶n nµy thuéc thÓ lo¹i g×? - Văn bản nhật dụng- Nghị luận chứng minh – Giải thích. Vấn đề xã hội: d©n sè gia t¨ng vµ nh÷ng hËu qu¶ cña nã. 4. Bè côc: a. Mở bài: ( Từ đầu đến “ sáng mắt ra”): bài toán dân số và kế hoạch hóa gia đình đợc đặt ra từ thời cổ đại. b. Thân bài: ( Từ “ đó là câu chuyện từ bài toán cổ” “ ô thứ 31 của bàn cê”): chøng minh vµ gi¶i thÝch v× sao t¸c gi¶ l¹i s¸ng m¾t ra: + Câu chuyện nhà thông thái kén rể bằng cách ra đề toán hạt thóc. + Giả thiết của tác giả về tốc độ phát triển của dân số loài ngời. + §èi chiÕu víi tØ lÖ sinh con trong thùc tÕ cña phô n÷ thÕ giíi vµ ViÖt Nam. c. Kết bài: “ Đừng để cho mỗi con ngời” đến hết: Lời khuyến nghị cần thiết: Loài ngời cần hạn chế sự bùng nổ và gia tăng dân số, đó là con đờng tồn t¹i cña chÝnh loµi ngêi. GV: Bố cục mạch lac, chặt chẽ, theo vấn đề, luận điểm của một văn bản nghị luận. Tất cả làm rõ vấn đề chủ chốt: Bài toán dân số là gì và cách giải nó nh thÕ nµo? II. Hớng dẫn đọc, hiểu chi tiết:.

(158) 1. PhÇn më bµi: S¸ng m¾t ra vÒ bµi to¸n d©n sè ? §äc l¹i ®o¹n 1? ? Bài toán dân số, theo tác giả thực chất là vấn đề gì? - Bài toán dân số thực chất là vấn đề dân số và kế hoạch hóa gia đình; cụ thể là vấn đề sinh đẻ có kế hoạch: là mỗi cặp vợ chồng chỉ có từ 1 đến 2 con, dù trai hay g¸i. ? Vấn đề này đợc đặt ra từ bao giờ? từ cổ đại hay mới gần đây? - Tác giả nêu ra hai ý kiến: vấn đề này đợc đặt ra từ thời cổ đại hay mới đợc đặt ra gần đây? Vài chục năm gần đây? ? Ai s¸ng m¾t ra? S¸ng m¾t ra nh thÕ nµo? - Tác giả sáng mắt ra. Điều làm tác giả sáng mắt ra chính là vấn đề dân số và kế hoạch hóa gia đình – một vấn đề rất hiện đại mới đặt ra gần đây, thế nhng đọc xong bài toán cổ, tác giả lại thấy là vấn đề ấy dờng nh đợc đặt ra từ thời cổ đại. GV: Cách đặt vấn đề nh vậy tạo đợc sự bất ngờ, hấp dẫn, lôi cuôn sự chú ý, theo dõi của ngời đọc. 2. PhÇn th©n bµi: Chøng minh- Gi¶i thÝch xung quanh bµi to¸n cæ: ? KÓ tãm t¾t c©u chuyÖn kÐn rÓ cña nhµ th«ng th¸i cã 1 vai trß ý nghÜa rÊt lớn trong việc làm nổi bật vấn đề chính mà ngời viết muốn đề cập đến trong văn b¶n. Díi h×nh thøc mét bµi to¸n cæ, c©u chuyÖn kÐn rÓ cña nhµ th«ng th¸i võa gây tò mò, hấp dẫn ngời đọc, vừa mang lại một kết luận bất ngờ: các chàng trai trong câu chuyện cũng nh ngời đọc tởng số thóc ấy ít hóa ra “ có thể phủ kín bề mặt Trái Đất”. Câu chuyện là tiền đề để tác giả so sánh với sự bùng nổ và gia t¨ng d©n sè. Hai sù viÖc nµy gièng nhau ë chç: c¶ hai (sè thãc dïng cho c¸c « của bàn cờ và dân số thế giới) đều tăng theo cấp số nhân với công bội là 2. (tơng ứng với tỉ lệ sinh con của mỗi gia đình mà pháp lệnh dân số và kế hoạch hóa gia đình đã đặt ra). Từ sự liên tởng so sánh này, ngời viết đã giúp ngời đọc hình dung ra tốc độ gia tăng dân số là hết sức nhanh chóng. ? ViÖc ®a ra nh÷ng con sè vÒ tØ lÖ sinh con cña phô n÷ ë mét sè níc theo thông báo của Hội nghị Cairo nhằm mục đích gì? - Trong văn bản, tác giả đã đa ra tỉ lệ sinh con của phụ nữ một số nớc theo th«ng b¸o cña Héi nghÞ Cairo. ViÖc lµm nµy rÊt cã ý nghÜa: + Tríc hÕt, nã cho thÊy ngêi phô n÷ cã thÓ sinh rÊt nhiÒu con (nhiÒu nhÊt lµ phô n÷ Ru-an-da cã thÓ sinh 8,1 con; phô n÷ ViÖt Nam sinh 3,7 con; tÝnh chung phụ nữ toàn Châu Phi là 5,8 con). Nh thế chỉ tiêu mỗi gia đình chỉ có từ một đến hai con là rất khó khăn. + Thø hai, c¸c con sè cho thÊy c¸c níc chËm ph¸t triÓn l¹i sinh con rÊt nhiều. Phần lớn các nớc đợc nêu trong văn bản là Châu Phi: Nêpan, Ru-an-đa, Ta-za-ni-a, Ma-®a-gat-xca; Ch©u ¸ cã hai níc Ên §é, ViÖt Nam. V× thÕ, ta cã thÓ rót ra kÕt luËn r»ng : Nh÷ng níc kÐm vµ chËm ph¸t triÓn ë hai ch©u lôc nµy l¹i lµ nh÷ng níc d©n sè gia t¨ng d©n sè m¹nh mÏ. ? Cã thÓ rót ra kÕt luËn g× vÒ mèi quan hÖ gi÷a d©n sè vµ sù ph¸t triÓn x· héi? - Giữa gia tăng dân số và sự phát triển đời sống xã hội có mối quan hệ mật thiết, sự bùng nổ dân số đi kèm với đói nghèo, lạc hậu, kinh tế kém phát triển, ngời dân không đợc hởng các phúc lợi xã hội về giáo dục, y tế, văn hóa….. Ng ợc lại, khi kinh tế, văn hóa, giáo dục càng kém phát triển thì con ngời càng không thể ngăn chặn đợc sự bùng nổ và gia tăng dân số. Hai yếu tố đó tác động.

(159) đến nhau, ảnh hởng lẫn nhau. Cái này vừa là nguyên nhân, vừa là kết quả của c¸i kia. ? ViÖc t¸c gi¶ nªu thªm mét vµi con sè dù b¸o t×nh h×nh gia t¨ng d©n sè hiện nay và đến năm 2015, dân số thế giới sẽ là hơn 7 tỉ ngời nói lên yếu tố gì? Có tác dụng cảnh báo gì đối với ngời đọc? - Dùng nhiều con số cụ thể để chứng minh hậu quả khôn lờng đang thách thøc nh©n läai trong mét t¬ng lai gÇn nh 1 sù c¶nh b¸o nguy c¬ bïng næ d©n sè luôn có thể xảy ra trong lịch sử nhân loại. Trở lại với bài toán cổ hạt thóc, để thấy tuy mới bớc thêm đợc 1 ô, từ ô 30 sang ô 31 trong bàn ờ 64 ô của nhà thông thái xa, nhng thực chất nhân loại đã tự bình phơng số lợng của chính mình, mặc dù chúng ta đã cố gắng rất nhiều để giảm tỉ lệ dân số từ 1,73 xuống 1,57 (n¨m 1990). GV: Tãm l¹i trong phÇn th©n bµi, ngêi viÕt kh«ng lÝ luËn dµi dßng, chung chung mà đã chứng minh vấn đề bằng những con số tờng minh, chính xác, đáng tin cậy làm ngời đọc phải sửng sốt, giật mình trớc thực trạng bài toán dân số vẫn gia tăng đều đặn theo cấp số nhân, còn của cải loài ngời thì chỉ làm ra theo cấp số cộng. Còn đất đai thì ngàn vạn năm nay về cơ bản vẫn thế, chẳng sinh sôi nảy nở theo cấp số nào! Thật là đáng lo ngại vì khoảng cách giữa các phơng B¾c, ph¬ng T©y giµu m¹nh, v¨n minh víi c¸c níc ph¬ng §«ng, ph¬ng Nam nghèo khổ cứ lớn mãi thêm nếu vấn đề dân số ở các nớc này cha đợc giải quyết mét c¸ch khoa häc cã hiÖu qu¶. 3. Đoạn kết: con đờng tồn tại và phát triển của nhân loại. ? HS đọc đoạn kết bài và suy nghĩ đè trả lời các câu hỏi sau: ? NhËn xÐt c¸ch kÕt bµi cña t¸c gi¶? - Kết bài nh vậy vừa tập trung hớng vào chủ đề (Bài toán dân số) vừa góp phần nâng cao tầm trọng của vấn đề. Dẫn câu độc thoại nổi tiếng của của nhân vật Hămlét trong vở bi kịch vĩ đại của Sụcpia, diễn tả những suy nghĩ, dằn vặt da diÕt cña con ngêi thêi Phôc hng lµ mét dông ý nghÖ thuËt cña t¸c gi¶. Bëi lÏ, chúng ta càng ngày càng thấm thía, rằng vấn đề kiểm soát và định hớng đợc nhịp độ gia tăng dân số của một quốc gia là một trong những vấn đề sống còn và khó khăn nhất, đặt ra từ cấp lãnh đạo cao nhất đến mỗi gia đinh, mỗi ngời dân, đặc biệt là thế hệ trẻ, với mỗi cặp vợ chồng đang tuổi sinh con. Trẻ em, nhà trờng và ngành giáo dục cũng chịu tác động rất lớn từ chính sách dân số của nhà nớc. Hiện tại và tơng lai của con ngời, của đất nớc phụ thuộc không nhỏ vào vấn đề dân số theo kế hoạch đợc thực thi có kết quả nh thế nào. III. Híng dÉn tæng kÕt vµ luyÖn tËp. * Ghi nhí: SGK trang 132. ? Đọc phần ghi nhớ đó? ? đọc thêm đoạn văn trong bài: Giáo dục – chìa khóa của tơng lai (HS đọc). ? Vì sao nói phát triển giáo dục, nâng cao dân chí, đặc biệt là nhà trờng, các thầy, cô giáo, gia đình, cha mẹ, đặc biệt là ngời mẹ đóng vai trò vô cùng quan trọng để giải quyết bài toán dân số? ? Trong hiện tại và tơng lai, em tự thấy cần phải làm gì để góp phần thực hiện tốt chính sách dân số của nhà nớc và ở địa phơng mình? D. Cñng cè – dÆn dß: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi d¹y. - DÆn dß: So¹n bµi: “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” cña Phan Béi Ch©u..

(160) TiÕt 50 ………………... TiÕng ViÖt. Ngµy so¹n:. Dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm A. Kết quả cần đạt: 1. Kiến thức: Nắm đợc chức năng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm. 2. TÝch hîp víi V¨n ë v¨n b¶n Bµi to¸n d©n sè, víi TËp lµm v¨n qua bµi: §Ò v¨n thuyÕt minh vµ c¸ch lµm bµi v¨n thuyÕt minh. 3. Rèn luyện kĩ năng sử dụng dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm trong khi viết v¨n b¶n. B. ChuÈn bÞ: Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n. Häc sinh: So¹n bµi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: ổn định tổ chức: - NÒn nÕp: - SÜ sè: KiÓm tra bµi cò: K2 bµi míi. Bµi míi I. Dấu ngoặc đơn: ? §äc c¸c vÝ dô sau vµ tr¶ lêi c©u hái: a. Đùng một cái, họ (những ngời bản xứ) đợc phong cho cái danh hiệu tối cao lµ “chiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lÝ vµ tù do” (ThuÕ m¸u cña NguyÕn Anh Quèc) b. Gọi là kênh Ba khía vì ở đó hai bên bờ tập trung toàn những con ba khía, chúng báo đặc sệt quanh các gốc cây (ba khía là một loại còng biển lai cua, càng sắc tím đỏ, làm mắm xé ra trộn tỏi ớ ăn rất ngon). (Theo Đoàn Giỏi - Đất rõng ph¬ng nam) c. Lí Bạch (701 – 762), nhà thơ nổi tiếng của Trung Quốc đời Đờng, tự Thái Bạch, hiều Thanh Liên c sĩ, quê ở Cam Túc; lúc mới nâm tuổi, gia đình về định c ở làng Thanh Liên, huyện Xơng long thuộc Miên Châu (Tứ Xuyên). (Ng÷ v¨n 7 – TËp 1) ? Dấu ngoặc đơn trong các đoạn trích trên đợc dùng để làm gì? - Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần có chức năng chú thích (giải thÝch, bæ sung, thuyÕt minh thªm) cho 1 tõ ng÷, mét vÕ c©u trong c©u hoÆc cho 1 c©u, chuçi c©u trong ®o¹n v¨n. - Cô thÓ: + Dấu ngoặc đơn trong câu (a): dùng để giúp cho ngời đọc hiểu rõ hơn phần đựơc chú thích (xem họ là ai), đồng thời nó còn đợc dùng để nhấn mạnh nội dung đợc nói đến. + Dấu ngoặc đơn trong câu (b): dùng để thuyết minh về một loài động vật mà tên của nó (ba khía) đợc dùng để gọi tên của một con kênh, giúp ngời đọc có thể hình dung rõ hơn đặc điểm của con kênh này. + Dấu ngoặc đơn trong câu (c): dùng để bổ sung thông tin về năm sinh, n¨m mÊt vµ quª qu¸n cïa LÝ B¹ch..

(161) ? NÕu bá phÇn trong dÊu ngoÆc ®i th× ý nghÜa c¬ b¶n cña nh÷ng ®o¹n trÝch trên có thay đổi không? - Nếu bỏ phần trong dấu ngoặc đơn thì ý nghĩa cơ bản của câu văn trên sẽ không bị thay đổi, vì khi viết, ngời viết đã ý thức rằng phần đó chỉ có chức năng chú thích nhằm cung cấp thêm một thông tin kèm theo và không coi đó là phần ý nghÜa c¬ b¶n. GV: Nh vậy, dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần chú thích (giải thích, thuyÕt minh, bæ sung thªm) cho 1 tõ, 1 c©u, 1 chuçi c©u trong 1 ®o¹n v¨n. * Ghi nhí: sgk trang 134. ? Đọc lại phần ghi nhớ đó? (HS đọc) Bµi tËp nhanh: ? Phần nào trong các câu sau có thể cho vào dấu ngoặc đơn, tại sao? a. Nam, líp trëng líp 8A, cã mét giäng h¸t tuyÖt vêi. b. Mùa xuân, mùa đầu tiên trong một năm, cây cối xanh tơi đẹp mắt. c. Bé phim Trêng Chinh, do Trung Quèc s¶n xuÊt, rÊt hay. - Có thể cho các phần nằm giữa 2 dấu phẩy vào trong ngoặc đơn vì chúng chØ cã t¸c dông gi¶i thÝch them. II. DÊu hai chÊm: ? Dấu hai chấm trong những đoạn trích sau dùng để làm gì? a. Råi DÕ cho¾t loanh quanh, b¨n kho¨n. T«i ph¶i b¶o: - §îc, chó m×nh cø nãi th¼ng thõng ra nµo. DÕ cho¾t nh×n t«i mµ r»ng: - Anh đã nghĩ thơng em nh thế thì hay là anh đào giúp cho em một ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em chạy sang… (DÕ mÌn phiªu lu kÝ – T« Hoµi) b. Nh tre mäc th¼ng, con ngêi kh«ng chÞu khuÊt. Ngời xua có câu: “Trúc dẫu cháy, đốt ngay vẫn thẳng”. Tre là thẳng thắn, bÊt khuÊt. (C©y tre ViÖt Nam – ThÐp Míi) c. Con đờng này tôi đã quen đi lại lắm lần, nhng lần này tự nhiên thấy là. Cảnh vật xung quanh tôi đều thay đổi, vì chính lòng tôi đang có sự thay đổi lớn: h«m nay t«i ®i häc. (T«i ®i häc – Thanh TÞnh) - Dấu hai chấm trong đoạn trích (a): đợc dùng để đánh dấu – báo trớc lời đối thoại của Dế Mèn nói với Dế Choắt và lời của Dế Choắt nói với Dế Mèn. - Đoạn trích (b): dấu hai chấm đợc dùng để dẫn lời dẫn trực tiếp (Thép mới dÉn l¹i lêi cña ngêi xa). - §o¹n trÝch (c): dÊu hai chÊm cã t¸c dông gi¶i thÝch v× sao mµ 2 nh©n vËt tôi cảm thấy cảnh vật chung quanh “tôi” có sự thay đổi lớn. GV: Nh vậy, dấu hai chấm dùng để: a. B¸o tríc mét lêi tho¹i. b. B¸o tríc mét lêi dÉn (lêi dÉn n»m trong dÊu ngoÆc kÐp). c. Gi¶i thchs mét néi dung. ? C¸c trêng hîp ph¶i viÕt hoa sau dÊu hai chÊm lµ:.

(162) - ViÕt hoa khi b¸o tríc mét lêi tho¹i. - ViÕt hoa khi b¸o tríc mét lêi dÉn. GV: Khi gi¶i thÝch mét néi dung th× sau dÊu hai chÊm kh«ng cÇn viÕt hoa. Nh vậy dấu hai chấm dùng để: - Đánh dấu (báo trớc) phần giải thích, thuyết minh cho một phần trứơc đó. - §¸nh dÊu (b¸o tríc) lêi dÉn trùc tiÕp (dïng víi dÊu ngoÆc kÐp). - Đánh dấu (báo trứơc) lời đối thoại (dùng với dấu gạch ngang). * Ghi nhí: sgk trang135. ? Đọc lại phần ghi nhớ đó? (HS đọc) III. LuyÖn tËp: 1. Bài tập 1: Giải thích công dụng của dấu ngoặc đơn trong những đoạn trÝch sau: a. Trong đoạn trích từ sách Ngữ văn 7, dấu ngoặc đơn đợc dùng để giải thích, thuyết minh cho phần trớc đó (phần trong ngoặc kép, là những từ phiên ©m tõ ch÷ H¸n). b. Trong đoạn trích của Thủy Lan, dấu ngoặc đơn đợc dùng để giải thích, thuyÕt minh nh»m gióp ngêi däc hiÓu râ trong 2290m chiÒu dµi cña cÇu cã tÝnh c¶ phÇn cÇu dÉn víi chÝn nhÞp dµi vµ mêi nhÞp ng¾n. c. Trong đoạn trích từ sách ngữ văn 7, dấu ngoặc đơn thứ nhất đợc dùng để đánh dấu phần bổ sung (ngời nói) cho phần trớc đó; dấu ngoặc đơn thứ hai đợc dùng để giải thích cho phần trứơc đó. 2. Bµi tËp 2: Gi¶i thÝch c«ng dông cña dÊu hai chÊm trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau: a. Trong đoạn trích của Nam Cao, dấu hai chấm đợc dùng để đánh dấu (báo tríc) phÇn gi¶i thÝch cho ý: hä th¸ch nÆng qu¸. b. Trong đoạn trích của Tô Hoài, dấu hai chấm đợc dùng để đánh dấu (báo trớc) lời đối thoại của Dế Choắt với Dế Mèn và phần thuyết minh cho nội dung mµ DÕ Cho¾t khuyªn DÕ MÌn. c. Trong đoạn văn của Vũ Tú Nam, dấu hai chấm đợc dùng để đánh dấu (báo trứơc) phần thuyết minh cho ý: đủ màu (là những màu nào). 3. Bài tập 3: Có thể bỏ dấu hai chấm trong đoạn trích sau đợc không? Trong đoạn trích này, tác giả dùng dấu hai chấm nhằm mục đích gì? - Cã thÓ bá dÊu hai chÊm trong ®o¹n v¨n cña §Æng Thai Mai (trong bµi “TiÕng ViÖt – mét biÓu hiÖn hïng hån cña søc sèng d©n téc” nhng nghÜa cña phần đặt sau dấu hai chấm lại không đợc nhấn mạnh bằng nguyên bản. - Dấu hai chấm trong đoạn văn trên tác giả dùng với mục đích báo trớc phần thuyết mi nh cho ý: Tiếng Việt có những đặc sắc của một thứ tiếng đẹp, một thứ tiếng hay (đẹp, hay thể hiện ở những điểm nào?) 4. Bµi tËp 4: * Yªu cÇu: Quan s¸t c©u sau vµ tr¶ lêi c©u hái: - Động Phong Nha gồm hai bộ phận: Động khô và động nớc (Trần Hoàng Động Phong Nha).  Có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn đợc không? Nếu thay thì ý nghĩa của câu có gì thay đổi?.

(163)  Nếu viết lại là: “Phong nha gồm: Động khô và động nớc” thì có thể thay dấu hai chấm bằng dấu ngoặc đơn đợc không? Vì sao? * H¬ng gi¶i: * Lêi gi¶i: - Có thể thay dấu hai chấm trong câu văn trên bằng dấu ngoặc đơn đợc vì nghĩa cơ bản của câu không thay đổi. Nhng ở đây ngời viết coi phần sau dấu hai chấm là phần nghĩa cơ bản của câu chứ không coi đó là phần chỉ có tác dụng kèm thêm khi phần này đặt trong dấu ngoặc đơn. - Nếu viết “Phong nha gồm: Động kho và động nớc” thì không thể thay dấu hai chấm trong câu văn trên bằng dấu ngoặc đơn vì trong câu này vế: “Động khô và động nớc” không thể coi là thuộc phần chú thích. 5. Bµi tËp 5: - Đoạn văn của Thanh Tịnh đợc bạn học sinh đó chép lại nh vậy là sai vì dấu ngoặc đơn (hay ngoặc kép) bao giờ cũng đợc dùng thành cặp (sửa lại bằng cách đặt thêm 1 dấu ngoặc đơn nữa). - Phần đợc đánh dấu bằng dấu ngoặc đơn không phải là bộ phận của câu. Bµi tËp nµy nh»m lu ý häc sinh phÇn chó thÝch cã thÓ lµ bé phËn cña c©u, nhng còng cã thÓ lµ mét hoÆc nhiÒu c©u. 6. Bµi tËp 6: (Häc sinh tù lµm). D. Cñng cè – dÆn dß: * Gi¸o viªn cñng cè b»ng c¸ch hÖ thèng l¹i bµi gi¶ng. *DÆn dß: - VÒ nhµ häc thuéc bµi häc + ghi nhí. - Lµm nèt bµi tËp 6 trong s¸ch gi¸o khoa trang 137. TiÕt 51 ……………….. TËp lµm v¨n. Ngµy so¹n:. §Ò v¨n thuyÕt minh vµ c¸ch lµm bµi v¨n thuyÕt minh. A. Mục tiêu cần đạt: 1. KiÕn thøc: Gióp cho häc sinh hiÓu c¸ch lµm bµi v¨n thuyÕt minh: quan s¸t, tÝch lòy tri thøc vµ ph¬ng ph¸p tr×nh bµy. 2. TÝch hîp víi V¨n ë v¨n b¶n Bµi to¸n d©n sè, víi TiÕng ViÖt qua bµi DÊu ngoặc đơn và dấu hai chấm. 3. Rèn luyện kĩ năng tìm hiểu đề và kĩ năng kết hợp các phơng pháp làm bµi v¨n thuyÕt minh cã hiÖu qu¶. B. ChuÈn bÞ: Gi¸o viªn: so¹n gi¸o ¸n. Häc sinh: T×m hiÓu bµi míi. C. TiÕn tr×nh lªn líp. ổn định tổ chức: - SÜ sè: - NÒn nÕp:.

(164) KiÓm tra bµi cò: KÕt hîp bµi míi.. Bµi míi I. §Ò v¨n thuyÕt minh vµ c¸ch lµm bµi v¨n thuyÕt minh. 1. §Ò v¨n thuyÕt minh ? Đọc các đề văn sau và nhận xét về phạm vi của các đề văn đó? a. Giíi thiÖu mét g¬ng mÆt trÎ cña thÓ thao ViÖt Nam (vÝ dô: NguyÔn Thóy HiÒn; Ph¹m V¨n QuyÕn). b. Giíi thiÖu mét tËp truyÖn. c. Giíi thiÖu vÒ chiÕc nãn l¸ ViÖt Nam. d. Giíi thiÖu vÒ chiÕc ¸o dµi ViÖt Nam. e. Thuyết minh về chiếc xe đạp. f. Giới thiệu đôi dép lốp trong kháng chiến. g. Giới thiệu một di tích, thắng cảnh nổi tiếng của quê hơng (đình, chùa, hồ, kiÕn tróc…) h. ThuyÕt minh vÒ mét gièng vËt nu«i cã Ých. i. Giíi thiÖu vÒ hoa ngµy tÕt ë ViÖt Nam. j. ThuyÕt minh vÒ mét mãn ¨n d©n téc (b¸nh chng, b¸nh giµy, phë, cèm…) k. Giíi thiÖu vÒ tÕt trung thu. l. Giới thiệu một đồ chơi dân gian. - Phạm vi các đề văn trên rất rộng. Đó là các vấn đề về thể thao, văn học nghệ thuật, văn hóa, các đồ vật truyền thống, các danh lam thắng cảnh, các loài động vật có ích… ? Dựa vào tính chất của bài văn thuyết minh để tìm hiểu đề văn và yêu cầu vÒ néi dung cña bµi v¨n thuyÕt minh? * Tìm hiểu yêu cầu của đề văn: - §Ò v¨n thuyÕt minh rÊt ®a d¹ng vµ phong phó, trong s¸ch gi¸o khoa cho 12 đề: + Có đề nêu rõ yêu cầu: “Giới thiệu”. + Có đề chỉ nêu lên vấn đề cần giải quyết. + Có đề lại mang tính chất lựa chọn. GV: Nh vậy, mỗi đề lại nêu một đối tợng xác định cần thuyết minh cho ngời khác hiều. * Yªu cÇu vÒ néi dung: - Bè côc cña bµi v¨n thuyÕt minh gåm 3 phÇn: + Mở bài: Giới thiệu đối tợng thuyết minh. + Thân bài: Trình bày các đặc điểm, cấu tạo, lợi ích … của đối t ợng đợc thuyÕt minh. + Kết bài: Bày tỏ thái độ của ngời viết với đối tợng đợc thuyết minh. * Yêu cầu cụ thể của các đề trên:.

(165) ? Thảo luận theo nhóm và cho biết những yêu cầu về nội dung của các đề v¨n trªn? a. Giíi thiÖu vÒ mét g¬ng mÆt thÓ thao trÎ tuæi cña ViÖt Nam: - Hä, tªn, m«i trêng sèng, c¸c biÓu hiÖn n¨ng khiÕu. - Quá trình học tập, rèn luyện, phấn đấu… - Thµnh tÝch næi bËt vµ ý nghÜa cña nã. b. Giíi thiÖu mét tËp truyÖn: - T¸c gi¶, nhµ xuÊt b¶n, n¨m xuÊt b¶n, d luËn chung vÒ tËp truyÖn. - Giới thiệu những nét đặc sắc về nhội dung và nghệ thuật của tập truyện. - Khẳng định những đóng góp tích cực của tập truyện. c. Giíi thiÖu vÒ chiÕc nãn l¸ ViÖt Nam: - Nguån gèc, chÊt liÖu, cÊu t¹o, h×nh d¸ng, mµu s¾c… - Vai trò, tác dụng của chiếc nón lá trong đời sống, sinh hoạt của ngời Việt Nam. d. Giíi thiÖu vÒ chiÕc ¸o dµi ViÖt Nam: - Ngu«n gèc, chÊt liÖu, kiÓu d¸ng, mµu s¾c… - Vai trò, tác dụng, giá trị thẩm mĩ của chiếc áo dài trong đời sống, sinh ho¹t cña ngêi ViÖt Nam. e. Thuyết minh về chiếc xe đạp: - ChÊt liÖu, cÊu t¹o, nguyªn lÝ vËn hanh… - Tác dụng của chiếc xe đạp đối với đời sống sinh hoạt của ngời Việt Nam. f. Giới thiệu về đôi dép lốp trong kháng chiến: - ChÊt liÖu, cÊu t¹o, mµu s¾c… - Tác dụng của đôi dép lốp đối với con ngời, tính u việt của nó trên địa hình rõng nói phøc t¹p… g. Giíi thiÖu mét di tÝch th¾ng c¶nh næi tiÕng: - Vị trí địa lí, các đặc điểm nổi bật, các thần thoại hoặc truyền thuyết gắn liÒn víi di tÝch, th¾ng c¶nh… - Vai trò và tầm quan trọng của di tích, thắng cảnh đối với đời sống tinh thÇn cña ngêi ViÖt Nam. - ý nghĩa giáo dục của di tích, thắng cảnh đối với hiện tại và tơng lai. i. ThuyÕt minh vÒ mét con vËt nu«i cã Ých: - Tên con vật, các đặc điểm nổi bật về hình dáng, tính chất… - Quan hệ và vai trò của con vật đối với đời sống của con ngời. j. Giíi thiÖu vÒ hoa ngµy tÕt ë ViÖt Nam: - Tên loài hoa, các đặc điểm nổi bật về hình dáng, màu sắc, hơng vị… - Quy tr×nh ch¨m sãc, uèn tØa… - Cách sự dụng, giá trị thẩm mĩ, ý nghĩa đối với ngày tết. l. ThuyÕt minh vÒ mét mãn ¨n d©n téc: - Tªn mãn ¨n, nguån gèc, nguyªn liÖu chÕ biÕn, h×nh d¸ng, mµu s¾c, h¬ng vÞ….

(166) - Gi¸ trÞ Èm thùc vµ ý nghÜa (cã thÓ g¾n víi c¸c truyÒn thuyÕt). - Vai trò của món ăn đặc sản đối với đời sống của ngời Việt Nam. m. Giíi thiÖu vÒ TÕt Trung thu: - Nguån gèc, thêi gian, ý nghÜa… - C¸ch thøc tæ chøc tÕt trung thu. n. Giíi thiÖu mét trß ch¬i d©n gian: - Xuất xứ, tên gọi, chất liệu, cách làm, hình dáng, màu sắc, các đặc điểm næi bËt… - Gi¸ trÞ sö dông, gi¸ trÞ thÈm mÜ, ý nghÜa (cã thÓ g¾n víi thÇn tho¹i, truyÒn thuyÕt). GV: Chú ý: Có thể dùng phơng pháp định nghĩa đối với một số đối tợng. 2. C¸ch lµm bµi v¨n thuyÕt minh: ? Đọc bài văn sau: “Xe đạp”. * Bớc 1: Xác định đối tợng cần thuyết minh. ? §èi tîng thuyÕt m inh cña bµi v¨n lµ g×? - Chiếc xe đạp. * Bớc 2: Xác định cấu trúc. ? ChØ ra phÇn më bµi, th©n bµi, kÕt bµi vµ cho biÕt néi dung mèi phÇn? - Mở bài: Từ đầu  “chuyển động nhờ sức ngời”: Giới thiệu chiếc xe đạp. - Thân bài: Tiếp đến “nh một hoạt động thể thao”: Giới thiệu cấu tạo và nguyên tắc hoạt động của chiếc xe đạp. - Kết bài: Đoạn còn lại: Mêu vị trí của xe đạp trong đời sống của ngời Việt Nam vµ trong t¬ng lai * Bíc 3: Ph©n tÝch phÇn th©n bµi. ? Để giới thiệu về chiếc xe đạp, bài viết đã trình bày cấu tạo chiếc xe đạp nh thÕ nµo? ? Xe gåm mÊy bé phËn? - C¸c bé phËn chÝnh? + Truyền động. + §iÒu khiÓn. + Chuyªn chë. * Hệ thống truyền động gồm: - Khung, bàn đạp, trục… - §Üa, r¨ng ca. - æ lÝp. - B¸nh xe. * HÖ thèng ®iÒu khiÓn gåm: - Ghi đông. - Bé phanh. * HÖ thèng chuyªn chë gåm:.

(167) - Yªn xe. - Giá đèo hàng. - G¸c ba ga. - Giỏ đụng đồ.. - Các bộ phận phụ: Chắn bùn, chắn xích, đèn… GV: Gi¸o viªn gióp häc sinh ph©n biÖt v¨n b¶n trªn (thuyÕt minh) víi v¨n bản miêu tả một chiếc xe đạp. - Nếu miêu tả thì phải chú ý đến màu sắc, kiểu dáng, vẻ đẹp… của chiếc xe đạp. - Khi miªu t¶ lu«n cã yÕu tè c¶m xóc nh thÝch hay kh«ng thÝch, yªu mÕn hay rÎ róng, tù hµo hay tñi th©n… ? VËy theo em, v¨n b¶n trong s¸ch gi¸o khoa cã nh÷ng yÕu tè miªu tÈ kh«ng? T¹i sao? - Học sinh có thể trả lời: Không có yếu tố miêu tả vì: Mục đích của văn bản sách giáo khoa là giúp cho ngời đọc hiểu về cấu tạo, về nguyên lí vận hành của chiếc xe đạp. * Bớc 4: Xác định phơng pháp thuyết minh: - Ph¬ng ph¸p chó thÝch vµ liÖt kª. GV: Tóm lại, để làm đợc bài văn thuyết minh, chúng ta cần nắm vững, hiểu râ: - Đề văn thuyết minh nêu các đối tợng để ngời làm bài trình bày tri thức về chóng. - Để làm bài văn thuyết minh, cần phải tìm hiểu kĩ đỗi tợng thuyết minh, xác định rõ phạm vi tri thức về đối tợng đó; sử dụng phơng pháp thuyết minh thÝch hîp; ng«n tõ chÝnh x¸c dÔ hiÓu. - Bè côc bµi v¨n thuyÕt minh thêng cã 3 phÇn: + Mở bài: Giới thiệu đối tợng thuyết minh. + Thân bài: Trình bày cấu tạo, các đặc điểm, lợi ích… của đối tợng. + Kết bài: Bày tỏ thái độ đối với đối tợng. GV: §ã chÝnh lµ néi dung cña phÇn ghi nhí s¸ch gi¸o khoa. * Ghi nhí: sgk trang 140. ? Đọc lại ghi nhớ đó? (Học sinh đọc) II. LuyÖn tËp: 1. Bài tập 1: Lập ý và dàn ý cho đề văn sau: “Giới thiệu về chiếc nón lá Việt Nam”. GV: Cho häc sinh tham kh¶o dµn ý s¸ch gi¸o khoa: a. Mở bài: Nêu 1 định nghĩa về chiếc nón lá Việt Nam. b. Th©n bµi:.

(168) - Hình dáng của nón nh thế nào? Nón đợc làm bằng nguyên liệu gì? Cách làmnón ra sao? Nón thờng đợc sản xuất ở đâu? Vùng nào nổi tiếng về nghề làm nãn? (vÝ dô: nãn HuÕ, nãn Qu¶ng B×nh, nãn Hµ T©y…) - Nón có tác dụng nh thế nào đối với đời sống của ngời Việt Nam. - Có thể dùng nón làm quà tặng đợc không? - Em cã biÕt mét ®iÖu mïa cã tªn lµ Móa nãn kh«ng? - Em cã nghÜ r»ng: Nãn trë thµnh mét biÓu tîng cña ngêi phô n÷ ViÖt Nam kh«ng? c. KÕt bµi: C¶m nghÜ vÒ chiÕc nãn l¸ ViÖt Nam. GV: §äc cho häc sinh nghe mét sè bµi viÕt vÒ chiÕc nãn l¸ trong s¸ch thiÕt kế trang 275. Sau đó cho học sinh lập dàn ý một đề cụ thể, nhỏ hơn. Ví dụ: “Nãn lµng Chu«ng” (s¸ch thiÕt kÕ). ? §äc v¨n b¶n: Nãn lµng Chu«ng? (s¸ch thiÕt kÕ trang 275). ? LËp dµn ý (rót ra tõ bµi mÉu). - Mở bài: Đoạn đầu: Giới thiệu vị trí địa lĩ, cac nghề truyền thống của làng Chu«ng. - Th©n bµi: 3 ®o¹n: + §o¹n 1: S¬ lîc vÒ lÞch sö vµ sù ph¸t triÓn cña lµng nghÒ truyÒn thèng. + §o¹n 2: Giíi thiÖu qui tr×nh lµm nãn. + §o¹n 3: Giíi thiÖu chñng lo¹i, ph¬ng thøc tiªu thô vµ gi¸ c¶ cña s¶n phÈm. - KÕt bµi: §o¹n cuèi: T×nh c¶m g¾n bã víi lµng nghÒ truyÒn thèng cña ngêi d©n lµng Chu«ng. D. Cñng cè – dÆn dß: - Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi gi¶ng. - DÆn dß: + Häc thuéc lÝ thuyÕt (bµi häc, ghi nhí) + LËp dµn ý cho bµi thuyÕt minh: “Lµng nãn Phó Cam”. TiÕt 52 ……………….. Ngµy so¹n:. Chơng trình địa phơng (PhÇn V¨n) A. Mục tiêu cần đạt: 1. Bớc đầu có ý thức tìm hiểu các tác giả văn học ở địa phơng và các tác phẩm văn học viết về địa phơng. Qua việc lập bảng danh sách các nhà văn, nhà th¬ quª ë thµnh phè (tØnh), quËn (huyÖn) n¬i em ë, qua viÖc chän chÐp mét b¶i thơ hoặc một tác phẩm văn xuôi viết về địa phơng, vừa củng cố tình cảm quê hơng vừa rèn luyện bớc đầu nâng lực thẩm binh và tuyển chọn văn thơ. 2. TÝch hîp víi phÇn TiÕng ViÖt ë bµi “DÊu ngoÆc kÐp”, víi phÇn TËp lµm văn ở bài luyện nói: Thuyết minh về một thứ đồ dùng. 3. RÌn kÜ n¨ng hÖ thèng hãa vµ tuyÓn chän v¨n th¬ theo nh÷ng tiªu chuÈn nhất định..

(169) B. ChuÈn bÞ: Gi¸o viªn: - Hớng dẫn công việc trớc 1 tháng để học sinh có thời gian chuẩn bị, giáo viên gợi ý hớng su tầm tài liệu, cung cấp những t liệu mình có tạo điều kiện để häc sinh lùa chän, hÖ thèng hãa. - Thờng xuyên đôn đốc, nhắc nhở, kiểm tra quá trình chuẩn bị của học sinh. Häc sinh: - Hiểu đợc mục đích và tính chất của giờ học. - Tận dụng nguồn tài liệu có thể có trong gia đình, họ hàng, làng xóm để chuÈn bÞ cho bµi häc. C. TiÕn tr×nh lªn líp: ổn định tổ chức: - SÜ sè: - NÒn nÕp: KiÓm tra: 5’ ?Chơng trình địa phơng phần văn lớp 6 chúng ta đã tìm hiểu về nội dung g×? * Yêu cầu: Chúng ta đã học về các loại truyện dân gian, các di tích lịch sử và danh lam thắng cảnh, môi trởng địa phơng. ? Chơng trình địa phơng phần văn 7 chúng ta đã hiểu biết về nội dung gì? - Chúng ta đã tìm hiểu về những câu ca dao, tục ngữ mang tính địa phơng nói về sản vật, di tích lịch sử, danh lam thắng cảnh, những từ ngữ địa phơng. GV: Gi¸o viªn nhËn xÐt viÖc häc bµi cña häc sinh. Bµi míi Giíi thiÖu bµi: 3’ Các em ạ! Quê hơng Nam Định ta qua phần văn đã tìm hiểu ở lớp 6 và lớp 7 các em đã biết đợc đâu là mảnh đất trù phú, giàu đẹp, hữu tình. Từ xa xa mảnh đất này đã là nguồn cảm hứng sáng tác của biết bao nhà văn, nhà thơ của quê hơng. Hôm nay cô trò ta cùng đi tìm hiểu cuộc đời và sự nghiệp của một số tác giả tiêu biểu của đất học Nam Định mình. ? Quª ¬ng Nam §Þnh ta cã nh÷ng t¸c gi¶ nµo? - Nguyªn Hång, §oµn V¨n Cõ, NguyÔn BÝnh (Vô B¶n), Tó X¬ng, Ph¹m C«ng Trø (H¶i Thanh – H¶i HËu), V¨n Cao (Vô B¶n), NguyÔn §øc MËu (Nam Trùc), TrÇn M¹nh H¶o (NghÜa Hng), Vò Tó Nam (Vô B¶n), Vò QuÇn Ph¬ng (H¶i Anh), Vò Cao (Vô B¶n), T« Ngäc HiÕn (Xu©n Trêng), NguyÔn Kh¶i (TP Nam §Þnh), TrÇn TuÊn Kh¶i (MÜ Léc), H÷u Mai (TP Nam §Þnh), NguyÔn Thi (H¶i Anh – H¶i HËu), Xu©n Tr×nh (ý Yªn), TrÇn ThÕ TuyÓn (H¶i Phong – H¶i HËu), Sãng Hång (Xu©n Trêng), TrÇn HuyÒn Tr©n (Vô B¶n), Vâ Huy T©m (Nam Trùc), Vò Lª Mai (Xu©n Trêng), TrÇn Huy LiÖu (Vô B¶n). GV: Quª h¬ng Nam §Þnh ta s¶n sinh ra rÊt nhiÒu c¸c nhµ v¨n, nhµ th¬. §a sè c¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ nµy tuæi Êu th¬ cña hä g¾n víi quª h¬ng “n¬i ch«n rau.

(170) cắt rốn”, sau đó lớn lên đợc học hanh, nhận nhiệm vụ cách mạng, họ vừa hoạt động, vừa sáng tác trong các lĩnh vực ở khắp mọi nơi trên đất nớc. Tiết học hôm nay, c« trß ta t×m hiÓu mét sè nhµ v¨n, nhµ th¬ tiªu biÓu.. I. Nh÷ng t¸c gi¶ tiªu biÓu: (18’) STT. 1. 2. 3. Hä tªn. ¬ng. Bót danh. TrÇn TÕ X-. NguyÔn Xu©n Khu. Cõ. §oµn. C©c t¸c phÈm chÝnh. X-. 1870 – 1907. Th¬ng vî, S«ng lÊp, §Êt VÞ Hoµng, ¸o bßng che b¹n.. Sãng Hång (Trêng Chinh). 1907. TËp th¬: Sãng Hång (tËp 1, 2), Mét sè bµi viÕt vÒ v¨n hãa nghÖ thuËt.. 1913. Th«n ca I, Th«n ca II, Th¬ löa (1947), TrÇn Hng §¹o – anh hïng d©n téc.. NguyÔn 1917 Trung BÝnh, – 1966 NguyÔn BÝnh ThuyÕt. TËp th¬ gåm 106 bài thơ với tựa đề “Ch©n quª” vµ “T¬ng t ngêi hµng xãm”.. Hµ TuyÕn, Anh TuÊn, Phó M¬. 1926. TruyÖn: Vïng má, ChiÕc c¸n bóa, Tr¨ng b·o. ¬ng. Tó. N¨m sinh – N¨m mÊt. V¨n. 4. NguyÔn BÝnh. 5. Vâ T©m. 6. NguyÔn Hoµng Ba. NguyÔn 15-5Thi, 1928 NguyÔn Ngäc TiÕn. Thơ: Hơng đồng néi; TËp truyÖn: Tr¨ng s¸ng, §«i b¹n; TruyÖn kÝ: Ngêi mÑ cÇm sóng.. 7. NguyÔn M¹nh Kh¶i. NguyÔn 3-12Kh¶i 1930. TËp truyÖn: Mïa l¹c; TruyÖn: Mét chÆng đờng, Ngời trở về, Đờng trong mây.. 8. Trø. Huy. Ph¹m C«ng. ?-?. TËp th¬: Lêi thÒ cá may.  Sau khi nªu ra mçi t¸c gi¶, gi¸o viªn hái häc sinh vÒ nh÷ng ®iÒu c¬ b¶n: bút danh, năm sinh, năm mất, tác phẩm chính của các tác giả đó. II. Những tác phẩm tiêu biểu viết về địa phơng: (13’) ? Em đợc đọc bài thơ, bài văn nào viết về địa phơng của các tác giả trên?.

(171) - Cã rÊt nhiÒu t¸c phÈm viÕt vÒ quª h¬ng Nam §Þnh: + S«ng lÊp – Tó X¬ng. + Chî TÕt - §oµn V¨n Cõ. + Ch©n quª - NguyÔn BÝnh. ? Em nào có thể đọc diễn cảm bài thơ đó? S«ng lÊp Sông kia rày đã lên đồng Chç lµm nhµ cöa, chç trång ng« khoai V¼ng nghe tiÕng Õch bªn tai Giật mình còn tởng tiếng ai gọi đò ? Bµi th¬ “S«ng lÊp” cã néi dung g×? - Nhà thơ Tú Xơng đã nói lên một hiện thực của quê hơng dới ách áp bức bóc lột của bọn thực dân – phong kiến: chúng đã bắt nhân dân ta lấp đi con sông Vị Hoàng (khúc sông chảy qua thành phố Nam Định) làm mất đi nét đẹp văn hóa vốn có của quê hơng Nam Định. Một sự đổi thay không mong muốn. ? §äc bµi th¬ “Chî TÕt” cña §oµn V¨n Cõ vµ nªu néi dung kh¸i qu¸t cña bµi th¬? - Qua ngßi bót tinh tÕ gîi c¶m, bót ph¸p hiÖn thùc, lêi th¬ d¹t dµo víi những hình ảnh sinh động, nhà thơ đã làm sống dậy một khung cảnh chợ tết ở quª h¬ng víi nh÷ng c¶m xóc ch©n thµnh mÕn yªu. ? Hãy đọc bài thơ “Chân quê” của Nguyễn Bính. H«m qua em ®i tØnh vÒ Đợi em ở mãi con đê đầu làng Kh¨n nhung quÇn lÜnh rén rµng ¸o cµi khuy bÊm em lµm khæ t«i Cßn ®©u c¸i ¸o lôa såi Cái dây lng đũi cái quần nái đen Nãi ra sî mÊt lßng em Van em em h·y gi÷ nguyªn quª mïa Nh h«m em ®i lÔ chïa Cø ¨n mÆc thÕ cho võa lßng anh Hoa chanh në gi÷a vên chanh ThÇy u m×nh víi chóng m×nh ch©n quª H«m qua em ®i tØnh vÒ Hơng đồng, gió nội bay đi ít nhiều ? Em hiÓu bµi th¬ muèn nãi g×? - Nçi buån man m¸c cña nhµ th¬ khi nh÷ng ngêi con g¸i cña th«n quª ®i ra thành phố, học đòi cách ăn mặc kiểu âu hóa làm mất đi vẻ đẹp chân quê của nông thôn Việt Nam ta. ẩn đằng sau ý đó phải chăng tác giả muốn phê phán cái văn hóa lai căng của một số tác giả văn nghệ sĩ đã làm mất đi nét đẹp văn hãa d©n téc..

(172) GV: Cã thÓ nãi, c¸c nhµ v¨n, nhµ th¬ cña quª h¬ng Nam §Þnh viÕt vÒ c¶nh vËt, con ngêi quª h¬ng víi nh÷ng c¶m xóc d¹t dµo yªu mÕn. C¸c em h·y t×m đọc các tác phẩm của họ để hiểu rõ hơn điều đó. III. LuyÖn tËp: (5 phót) ? Có ngời nhận xét rằng: nhà thơ đồng quê Đoàn Văn Cừ “ có ngòi bút dồi dµo vµ rùc rì”, th¬ «ng ®Çy rÉy sù sèng vµ rén rÞp nh÷ng h×nh s¾c t¬i vui. Qua bµi th¬ “Chî tÕt” em h·y chøng minh. ( Học sinh thảo luận nhóm, một em đại diện trả lời). Gîi ý: - Đó là một nhận xét hoàn toàn đúng. - Khung c¶nh chî tÕt nhén nhÞp t¬i vui: + C¶nh vËt:d¶i m©y, s¬ng hång, s¬ng tr¾ng, tia n¾ng nh¶y hoµi trªn ruéng lóa. + Con ngêi: th»ng cu, cô giµ, c« yÕm th¾m, anh hµng tranh, thÇy khãa…. D. Cñng cè, dÆn dß - GV hÖ thèng bµi. - DÆn dß: + Thuéc bµi häc. + ChÐp vµo vë mét bµi th¬ kh¸c cña Tó X¬ng vµ NguyÔn BÝnh. + Säan bµi 14 . TuÇn 14 TiÕt 53 TiÕng ViÖt Ngµy so¹n: ………….. DÊu ngoÆc kÐp. A. Mục tiêu cần đạt: 1. Kiến thức: Học sinh nắm đợc chức năng của dấu ngoặc kép và phân biệt đợc với dấu ngoặc đơn. 2. Tích hợp với văn ở các văn bản đã học, với tập làm văn qua bài “Luyện nói: thuyết minh về một đồ dùng”. 3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông dÊu ngoÆc kÐp khi viÕt v¨n b¶n. B. ChuÈn bÞ: GV: Nghiªn cøu, so¹n gi¸o ¸n. HS đọc, tìm hiểu bài mới. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + sÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? Trình bày tác dụng của dấu ngoặc đơn và dấu hai chấm? Bµi míi: I. C«ng dông:.

(173) g×?. ? Dấu ngoặc kép trong đoạn trích trong những đọan trích sau dùng để làm. a. Thánh Giăng-đi có một phơng châm: “chinh phục đợc mọi ngời ai cũng cho là khó, nhng tạo đợc tình thơng, lòng nhân đạo, sự thông cảm giữa con ngời víi con ngêi l¹i cµng khã h¬n”. ( Theo: Lâm ngữ đờng, tinh hoa xử thế) b. Nh×n tõ xa, cÇu Long Biªn nh mét d¶i lôa uèn lîn v¾t ngang s«ng Hång, nhng thùc ra d¶i lôa Êy nÆng tíi 17 ngh×n tÊn! (CÇu Long Biªn- chøng nh©n lÞch sö-Thóy Lan) c. Tre với ngời nh thế đã mấy nghìn năm. Một thế kỉ “ văn minh”, “khia hóa” của thực dân cũ cũng không làm ra đợc một tấc sắt. Tre vẫn phải còn vất v¶ m·i víi ngêi. (ThÐp míi-c©y tre ViÖt Nam) d. Hàng loạt vở kịch nh “Tay ngời đàn bà”, “Giác ngộ”, “Bên kia sông Đuống”,… ra đời. (Ng÷ v¨n 7 tËp hai) - Tác dụng của dấu ngoặc kép ở ví dụ (a): dùng để đánh dấu lời dẫn trực tiÕp (lêi cña Gi¨ng-®i). - Tác dụng của dấu ngoặc kép ở ví dụ (b): dùng để đánh dấu từ đợc hiểu theo nghĩa đặc biệt (“dải lụa” chỉ chiếc cầu, ẩn dụ). - Tác dụng của dấu ngoặc kép ở ví dụ (c): dùng để đánh dấu từ ngữ đợc hiểu víi ý mØa mai, ch©m biÕm. - Tác dụng của dấu ngoặc kép ở ví dụ (d): Dùng để đánh dấu tên các vở kịch đợc dẫn trong câu trên. GV: Nh vậy, dấu ngoặc kép dùng để: - §¸nh dÊu tõ, ng÷, c©u, ®o¹n dÉn trùc tiÕp. - Đánh dấu từ ngữ đợc hiểu theo nghĩa đặc biệt hay có hàm ý mỉa mai. - Đánh dấu tên các tác phẩm, tờ báo, tập san … đợc dẫn.  §ã chÝnh lµ c«ng dông cña dÊu ngoÆc kÐp. * Ghi nhí: SGK trang 142. ? Đọc lại ghi nhớ đó? (HS đọc) II. LuyÖn tËp: * Bµi tËp 1: Gi¶i thÝch c«ng dông cña dÊu ngoÆc kÐp trong hai ®o¹n trÝch sau: a. Nã lµm in nh nã tr¸ch t«i…thÕ nµy µ? (L·o H¹c-Nam Cao) - Dấu ngoặc kép dùng để dẫn lời nói trực tiếp. Đây là những câu nói mà lão H¹c tëng nh lµ lêi cña cËu Vµng nãi víi l·o. b. “KÕt côc, anh chµng hÇu cËn…ng· ra thÒm” (Ngô Tất Tố-Tắt đèn).

(174) - Dấu ngoặc kép có tác dụng: đợc dùng để dánh dấu từ ngữ dùng với nghĩa mØa mai. c. “Hai tiÕng “em bÐ” mµ c« t«i ng©n dµi…nh ý t«i muèn” (Nh÷ng ngµy th¬ Êu-Nguyªn Hång) - Dấu trực tiếp dùng để đánh dấu lời dẫn trực tiếp (dẫn lại lời nói của bà cô). d. “Tríc n¨m 1914, hä chØ lµ nh÷ng n« lÖ da ®en…lµ “chiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lÝ vµ tù do”. (ThuÕ m¸u-NguyÔn ¸i Quèc) - Dấu ngoặc kép dùng để dẫn lời nói trực tiếp và hàm ý mỉa mai. e. “Nguyễn Du thuật lại cảnh Hồ Tôn Hiến nghe đàn: Nghe càng đắm, ngắm càng say L¹ cho mÆt s¾t còng ng©y v× t×nh. cái thứ “mặt sắt” mà “ngây vì tình” ấy quả không lấy gì làm đẹp! (Hoµi Thanh-NghÞ luËn vµ phª b×nh tËp 1) - Dấu ngoặc kép dùng để dẫn lời dẫn trực tiếp (dẫn lại chữ dùng của NguyÔn Du). * Bài tập 2: Hãy đặt dấu chấm và dấu ngoặc kép vào chỗ thích hợp. (có điều chỉnh chữ viết hoa trong trờng hợp cần thiết) trong những đọan trích sau và giải thÝch lÝ do. a.Biển vừa treo lên, có hai ngời qua đờng xem, cời bảo: - Nhà này xa nay chuyên bán cá ơn hay sao mà phải đề biển là “cá tơi”. Nhµ hµng nghe nãi, bá ngay ch÷ “t¬i” ®i. (Treo biÓn) b. Nã nhËp t©m lêi d¹y cña chó TiÕn Lª: “Ch¸u h·y vÏ c¸i g× th©n thuéc nhÊt víi ch¸u”. - Đặt dấu hai chấm nh trên để đánh dấu (báo trớc) lời dẫn trực tiếp; dấu ngoặc kép để đánh dấu từ ngữ đợc dẫn trực tiếp. c. L·o H¹c ¬i! L·o h·y yªn lßng mµ nh¾m m¾t!...Kh«ng chÞu b¸n ®i mét sµo. (L·o H¹c-Nam Cao) -…t«i sÏ trao l¹i cho h¾n vµ b¶o h¾n: “§©y lµ c¸i v ên mµ «ng cô th©n sinh ra anh đã để lại cho anh trọn vẹn, cụ thà chết chứ không chịu bán đi một sào…”  Đặt dấu hai chấm để đánh dấu (báo trớc) lời dẫn trực tiếp; Dấu ngoặc kép để đánh dấu từ ngữ đợc dẫn trực tiếp. * Bµi tËp 3: V× sao hai c©u sau ®©y cã ý nghÜa gièng nhau mµ dïng nh÷ng dÊu c©u kh¸c nhau? â. Chủ tịch Hồ Chí Minh nói: “Tôi chỉ có một ham muốn, ham muốn đến tột bậc, là làm sao cho nớc ta đợc hoàn toàn độc lập, dân ta đợc hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng đựơc học hành”. b. Chủ tich Hồ Chí Minh nói Ngời chỉ có một ham muốn, ham muốn đến tột bậc, là làm sao cho nớc ta đợc hoàn toàn độc lập, dân ta đợc hoàn toàn tự do, đồng bào ta ai cũng có cơm ăn, áo mặc, ai cũng đựơc học hành..

(175) - Hai c©u gièng nhau nhng l¹i dïng dÊu c©u kh¸c nhau v×: §o¹n v¨n ë vÝ dô (b) kh«ng dïng dÊu hai chÊm vµ dÊu ngoÆc kÐp v× kh«ng dÉn nguyªn v¨n lêi cña Hå Chñ TÞch §©y lµ lêi dÉn gi¸n tiÕp. * Bài tập 4: Viết một đoạn văn thuyết minh ngắn có dùng dấu ngoặ đơn, dÊu hai chÊm vµ dÊu ngoÆc kÐp. Gi¶i thÝch c«ng dông. Tham kh¶o hai ®o¹n v¨n sau: Ngµy nay, ®i c¸c níc ph¸t triÓn, ®©u ®©u còng næi lªn chiÕn dÞch chèng thuèc l¸. CÊm thuèc l¸ ë nh÷ng n¬i c«ng céng, ph¹t nÆng nh÷ng ngêi vi ph¹m (ở Bỉ, từ năm 1987 vi phạm lần thứ nhất phạt 40 đôla, tái phạm 500 đôla). Khắp n¬i, nh÷ng tµi liÖu, khÈu hiÖu chèng thuèc l¸ dÇn dÇn lÊn ¸t nh÷ng qu¶ng c¸o của các hãng thuốc lá và trên báo chí, thuốc lá đã cấm quảng cáo thuốc lá ở nhiều nớc. Chỉ trong vài năm, chiến dịch chống thuốc lá này đã làm giảm hẳn số ngời hút, và ngời ta đã thấy triển vọng có thể nêu lên những khẩu hiệu cho nh÷ng n¨m cuèi 1990 “mét ch©u ¢u kh«ng cßn thuèc l¸”. Níc ta kh¸c víi c¸c níc ch©u ¢u, ®ang cßn trong t×nh tr¹ng cã nhiÒu bÖnh tËt do vi trïng, kÝ sinh trùng gây ra, nay lại theo đòi các nớc phát triển, nhiễm thêm các bệnh do thuốc lá: sốt rét, bệnh phong, lao, ỉa chảy… ch a thanh tóan đợc, lại ôm thêm nạn dịch thuốc lá này. Nghĩ đến mà kinh! Đã đến lúc mọi ngời phải đứng lên chống lại, ng¨n ngõa bÖnh «n dÞch nµy. (Theo NguyÔn Kh¾c ViÖn-¤n dÞch thuèc l¸) * Bµi tËp 5: HS tù lµm. D. Cñng cè, híng dÉn: - Cñng cè: Gv hÖ thèng l¹i bµi gi¶ng. - DÆn dß: + VÒ nhµ häc thuéc bµi häc. + Lµm nèt bµi tËp 5 SGK trang 144. TiÕt 54: TËp lµm v¨n Ngµy so¹n:…………….. Luyện nói: Thuyết minh một thứ đồ dùng A. Mục tiêu cần đạt: - Rèn luyện khả năng quan sát, suy nghĩ độc lập cho học sinh. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng nãi cho häc sinh. - Tích hợp với các kiến thức về văn và Tiếng Việt đã học. B. ChuÈn bÞ: Gi¸o viªn: Nghiªn cøu, so¹n gi¸o ¸n. Häc sinh: T×m hiÓu bµi míi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức. - KiÓm tra bµi cò. Bµi míi I. ChuÈn bÞ ë nhµ: (Phần này, giáo viên cho học sinh chép đề và hớng dẫn từ hôm trớc để học sinh vÒ nhµ chuÈn bÞ). §Ò bµi: ThuyÕt minh vÒ c¸i phÝch níc (b×nh thñy)..

(176) 1. Yêu cầu: Trình bày đợc công dụng, cấu tạo, nguyên lí giữ nhiệt và cách b¶o qu¶n. 2. Quan s¸t vµ t×m hiÓu: - Trớc hết hãy xác định phích nớclà một thứ đồ dùng thờng có trong mỗi gia đình và cong dụng của nó. - Xác định cái phích nớc là do những bộ phận nào tạo thành: + Bộ phận quan trọng nhất của phích nớc là ruột phích đợc cấu tạo nh thế nào để giữ nhiệt? (Gợi ý: 2 lớp thủy tinh, ở giữa là chân không làm mất khả năng truyền nhiệt ra ngoài; phía trong lớp thủy tinh đợc tráng bạc nhằm hắt nhiệt trở lại để giữ nhiệt; miệng bình nhỏ làm giảm khả năng truyền nhiệt…) - Hiệu quả giữ nhiệt: Trong vòng 6 tiếng đồng hồ nớc từ 100 độ còn giữ đợc 70 độ. + Bé phËn vá phÝch lµm b»ng g×, cã t¸c dông b¶o qu¶n ruét phÝch ra sao? - Bảo quản và sử dụng phích nh thế nào để khỏi vỡ, nớc sôi không gây nguy hiÓm cho trÎ em? 3. LËp dµn ý: a. Mở bài: Giới thiệu đối tợng thuyết minh. - Cái phích nớc là một thứ đồ dùng tiện dụng và hữu ích đối với các gia đình ở Việt Nam chúng ta. b. Thân bài: Trình bày cấu tạo, các đặc điểm, lợi ích… của đối tợng. ? Tríc hÕt, h·y nªu l¹i c¸c ph¬ng ph¸p thuyÕt minh? - Phơng pháp nêu định nghĩa, giải thích. - Ph¬ng ph¸p liÖt kª. - Ph¬ng ph¸p nªu vÝ dô. - Ph¬ng ph¸p dïng sè liÖu (con sè). - Ph¬ng ph¸p so s¸nh. - Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i, ph©n tÝch. ? PhÇn th©n bµi ta ®i gi¶i quyÕt mÊy ý? * H×nh d¸ng bªn ngoµi cña c¸i phÝch: - H×nh trô - Cao kho¶ng 35 – 40cm. * CÊu t¹o cña phÝch: gåm 2 phÇn: - PhÇn vá: + Bộ phận vỏ phích làm bằng nhựa hoặc nhôm, sắt để bảo quản ruột phích. + Vá phÝch mµu xanh ngäc – tr«ng thËt m¸t m¾t. - Ruét phÝch: Bé phËn ruét phÝch - ®©y lµ bé phËn quan träng nhÊt cña phích nớc. Nó đợc làm bằng 2 lớp thủy tinh, ở giữa là chân không làm mất khả n¨ng truyÒn nhiÖt ra ngoµi; phÝa trong líp thñy tinh cã tr¸ng thñy ng©n cã t¸c dụng hắt nhiệt trở lại để giữ nhiệt. Miệng phích hình tròn,nhỏ làm giảm khả n¨ng truyÒn nhiÖt. * T¸c dông – hiÖu qu¶:.

(177) - Hiệu quả: Hiệu quả giữ nhiệt của phích nớc: trong vòng 6 tiếng đồng hồ nớc từ 100 độ còn giữ đợc 70 độ. - Tác dụng: Cái phích là một đồ dùng tiện lợi, hữu ích: + Chøa níc s«i pha trµ cho ngêi lín. + Pha s÷a cho trÎ em. + Giữ đợc sự ấm áp, đảm bảo đợc sức khỏe cho con ngời trong sinh hoạt và đời sống. + Giá một cái phích rất phù hợp với túi tiền của đại đa số ngời lao đông, nhất là bà con nông dân. Vì vậy từ lâu cái phích đã trở thành một vật dụng quen thuộc, thân thiết trong nhiều gia đình Việt Nam chúng ta (so sánh với đồ hiện đại nh bình nóng lạnh…). * C¸ch b¶o qu¶n: - Phích nên đợc để trong một cái giá gỗ để tránh va quệt đổ vỡ. - Mçi khi rãt níc vµo phÝch kh«ng nªn rãt qu¸ ®Çy sÏ lµm níc chãng nguéi vµ khi rãt ®Çy th× n¾p phÝch bÞ ng©m trong níc sÏ h mÊt. - Để phích ở một vị trí thích hợp tránh vỡ, tránh gây đổ phích, vỡ phích, làm báng trÎ em. ? V¨n b¶n nµy theo em, chñ yÕu dïng ph¬ng ph¸p nµo? - V¨n b¶n nµy chñ yÕu dïng ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i, ph©n tÝch. Ngoµi ra còn dùng phơng pháp liệt kê, so sánh, định nghĩa, giải thích. c. Kết bài: Bày tỏ thái độ đối với đối tợng. - Cái phích rất tiện lợi cho cuộc sống hàng ngày trong mỗi gia đình Việt Nam. Riêng với gia đình em, cái phích trở thành ngời bạn tri kỉ, gắn bó thân thơng. Ngày nào cũng vậy, sau khi rót nớc vào phích xong là em lại lau phích cho khô, sạch, đẹp. Ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh: Tất cả 3 phần trên là học sinh phải chuẩn bị chu đáo ở nhà và đã có sự kiểm tra cña c¸c tæ trëng vµ c¸n sù tríc khi tiÕn hµnh tiÕt tËp nãi. II. LuyÖn nãi trªn líp: * Ph¬ng thøc tiÕn hµnh: Gi¸o viªn nªu yªu cÇu cña tiÕt luyÖn nãi: Yªu cÇu: - Nãi to, râ rµng. - §¶m b¶o ng÷ ®iÖu nãi. - ThÓ hiÖn ë giäng nãi, nÐt mÆt, ¸nh m¾t, kÌm theo cö chØ, ®iÖu bé thÝch hîp khi nãi. 1. 15 phót ®Çu cho c¸c nhãm th¶o luËn – nãi miÖng trong nhãm m×nh theo c¸c phÇn sau: - Mét em tr×nh bµy miÖng phÇn më bµi. - PhÇn th©n bµi: 4 em tr×nh bµy: + H×nh d¸ng bªn ngoµi cña phÝch. + CÊu t¹o cña c¸i phÝch..

(178) + HiÖu qu¶ vµ c«ng dông. + C¸ch b¶o qu¶n. Chú ý: Dựa vào các ý trên đã chuẩn bị ở nhà, nhìn vào các ý lớn đó để diễn đạt thành văn nói – lấp đầy văn bản nói. Theo các phơng pháp thuyết minh: phân loại, phân tích; định nghĩa, giải thích; so sánh… 2. Thêi gian cßn l¹i (35 phót), gi¸o viªn cho mçi nhãm 1 em lªn nãi tríc líp: - Nhãm 1: Tr×nh bµy miÖng phÇn më bµi. - Nhãm 2: Tr×nh bµy phÇn th©n bµi. - Nhãm 3: Tr×nh bµy phÇn kÕt bµi. - Nhãm 4 (cã em c¸n sù v¨n): Tr×nh bµy miÖng c¶ bµi, thuyÕt minh hoµn chØnh c¶ 3 phÇn. * Chó ý: Sau mét em tr×nh bµy miÖng  gi¸o viªn gäi häc sinh nhËn xÐt phần trình bày của bạn, sau đó giáo viên bổ sung, nhận xét, cho điểm 4 em. 3. Gi¸o viªn ghi mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh mÉu vµo giÉy trong råi ®a lªn máy chiếu để học sinh tham khảo. - §o¹n v¨n nh sau: KÝnh tha c« gi¸o! C¸c b¹n th©n mÕn! Hiện nay, tuy nhiều gia đình khá giả đã có bình nóng lạnh hoặc các loại phích điện hiện đại, nhng đa số các gia đình Việt Nam ta vẫn coi cái phích nớc là một thứ đồ dùng tiện dụng và hữu ích. Cái phích có cấu tạo thành phần đơn giản: vỏ phích đợc làm bằng nhựa hoặc sắt… Cái phích dùng để chứa n ớc sôi pha trµ cho ngêi lín, pha s÷a cho trÎ em. Gi¸ mét c¸i phÝch rÊt phï hîp víi tói tiền của đại đa số ngời lao động, nhất là bà con nông dân. Vì vậy, từ lâu cái phích đã trở thành một vật dụng quen thuộc, thân thiết gắn bó trong nhiều gia đình Việt Nam chúng ta. III. Nhận xét - đánh giá - rút kinh nghiệm: 1. NhËn xÐt vÒ kiÓu bµi – c¸ch tr×nh bµy (vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p thuyÕt mi nh đã đợc cha?) 2. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ cña viÖc tr×nh bµy: u ®iÓm, nhîc ®iÓm. 3. Rút kinh nghiệm để chuẩn bị cho bài viết. D. Cñng cè – dÆn dß: * Qua tiÕt tËp nãi: c¸c em ph¶i n¾m ch¾c: - Dµn ý cña bµi v¨n thuyÕt minh. - 6 ph¬ng ph¸p thuyÕt minh. - Yªu cÇu nãi v¨n thuyÕt minh. * Về nhà lập dàn ý cho đề văn thuyết minh sau: “Thuyết minh về cái bút bi”.  Các em chuẩn bị ôn tập chu đáo để tiết sau viết bài văn số 3: Văn thuyết minh. TiÕt 55 + 56 ……………... TËp lµm v¨n. Ngµy so¹n:.

(179) ViÕt bµi: TËp lµm v¨n sè 3 (V¨n thuyÕt minh) §Ò bµi: ThuyÕt minh vÒ c©y bót bi (So¹n cô thÓ trong gi¸o ¸n kiÓm tra – chÊm tr¶). TuÇn 15 V¨n th¬ yªu níc, c¸ch m¹ng ®Çu thÕ kû XX TiÕt 57 V¨n häc Ngµy so¹n: ……………. V¨n b¶n: Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c <Phan Béi Ch©u> A. Mục tiêu cần đạt - Qua bµi th¬ “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c”, gióp häc sinh c¶m nhận đợc vẻ đẹp hào hùng, bi tráng của nhà nho yêu nớc và cách mạng nớc ta ®Çu thÕ kû XX – ngêi mang chÝ lín cøu níc, cøu d©n, dï trong hoµn c¶nh tï đầy khốc liệt vẫn hiên ngang phong thái đờng hoàng, ung dung, bất khuất, kiên cêng víi niÒm tin son s¾t vµo sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc. Giäng th¬ khÈu khÝ, tỏ chí, tỏ lòng, hào sảng, khoa trơng, có sức lôi cuốn, xúc động sâu sắc. - TÝch hîp víi phÇn TiÕng ViÖt ë bµi ¤n luyÖn vÒ dÊu c©u; víi phÇn TËp lµm v¨n ë ThuyÕt minh vÒ mét thÓ lo¹i v¨n häc víi lÞch sö ViÖt Nam ë giai ®o¹n 30 n¨m ®Çu thÕ kû XX. - Rèn kĩ năng: Củng cố và nâng cao hiểu biết về thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật (cấu trúc và phép đối), thơ nói chí, tỏ lòng trong thời kỳ trung đại – hiện đại: tác dụng của lối nói khoa trơng, phóng đại trong thể thơ này. B. ChuÈn bÞ: Gi¸o viªn: Nghiªn cøu – so¹n gi¸o ¸n – mîn tranh ch©n dung Phan Béi Ch©u. Häc sinh: So¹n bµi, thuéc lßng bµi th¬. Su tÇm ¶nh ch©n dung cô Phan Béi Ch©u. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò Bµi míi I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: * VÒ t¸c gi¶: - Phan Béi Ch©u (1867 – 1940), tªn hiÖu lµ Sµo Nam, ngêi x· Nam Hßa, huyÖn Nam §µn, tØnh NghÖ An. (Gi¸o viªn gi¬ ¶nh ch©n dung Phan Béi Ch©u lªn cho häc sinh quan s¸t)..

(180) - §©y lµ mét nhµ yªu níc, nhµ c¸ch m¹ng lín nhÊt cña d©n téc ta trong vßng 25 n¨m ®Çu thÕ kû XX, tõng xuÊt d¬ng sang NhËt B¶n, Trung Quèc, Th¸i Lan để mu đồ sự nghiệp cứu nớc. - Ông con là nhà văn, nhà thơ lớn, có sự nghiệp sáng tác khá đồ sộ. Tác phẩm của ông bao gồm rất nhiều thể loại, tất cả đều thể hiện lòng yêu nớc, thơng dân tha thiết, khát vọng độc lập, tự do và ý chí chiến đấu bền bỉ, kiên cờng - Ông đợc tôn vinh là nhà nho yêu nớc và cách mạng, ngọn cờ đầu của phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam 25 n¨m ®Çu thÕ kû XX. * T¸c phÈm: - Th¬ v¨n cña «ng chñ yÕu viÕt b»ng ch÷ H¸n, mét sè t¸c phÈm viÕt b»ng chữ Nôm, đề tài phong phú, giọng điệu sôi sục, hào hùng, mạnh mẽ, rất lôi cuốn. Đó là những câu thơ dậy sóng, giục giã đồng bào đánh Pháp, giành lại non s«ng. - C¸c t¸c phÈm chÝnh: + H¶i ngo¹i huyÕt th (th¬ ch÷ H¸n). + Sµo Nam thi tËp (th¬ ch÷ H¸n + N«m). + Trïng quang t©m sö (tiÓu thuyÕt). + Phan Béi Ch©u niªn biÓu (håi kÝ – ch÷ H¸n). - Bµi th¬ “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” s¸ng t¸c vµo ®Çu n¨m 1914 trÝch trong tËp th¬ “Ngôc trung thu” khi Phan Béi Ch©u bÞ bän qu©n phiÖt tØnh Quảng Đông – Trung Quốc bắt giam. Lúc này ông đã bị thực dân Pháp kết án tử hình vắng mặt (1912) nên việc vào tù của ông đồng nghĩa với cái chết. PBC làm bài thơ này để tự an ủi mình và bày tỏ cảm xúc trong những ngày đầu mới vào ngục, làm xong bài thơ, PBC đã ngâm lớn rồi cời vang động cả 4 bức vách, hÇu nh kh«ng biÕt m×nh ®ang bÞ nhèt trong ngôc. * Gi¶i thÝch mét sè tõ ng÷: - “Ông già bến Ngự” (hoặc con voi già - bến Ngự): để chỉ Phan Bội Châu trong những năm cuối đời bị thực dân Pháp giam lỏng ở bến Ngự, bờ sông Hơng – Huế (1925 – 1940). II. Hớng dẫn đọc, tìm hiểu bài thơ: 1. §äc bµi th¬: Yêu cầu: Học sinh đọc bài thơ với giọng hào hùng, to, vang, chú ý cách ngắt nhịp 4/3; riêng câu 2, nhịp ắ. Câu cuối, đọc với giọng cảm khái, thách thøc, ung dung nhÑ nhµng. GV: Chóng ta kh«ng gi¶i thÝch tõ kh¸ thµnh môc riªng mµ c« sÏ gi¶i thÝch khi t×m hiÓu tõng liªn th¬ (cÆp c©u). ? Hãy nhắc lại ngắn gọn về thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật đã học ở lớp 7? - Sè lîng c©u ch÷?  8 c©u, mçi c©u 7 ch÷.. - C¸ch hiÖp vÇn?  HiÖp vÇn víi c¸c tiÕng cuèi c©u1, 2, 4, 6, 8. - Phép đối?  Đối ở câu (3, 4) và (5, 6). - Bố cục?  4 phần (2 câu đầu: đề; 2 câu thực; 2 câu luận; 2 câu kết). 2. T×m hiÓu bµi th¬: ? Bµi th¬ nµy thuéc thÓ lo¹i g×?.

(181) - Tr÷ t×nh. ? Văn bản này đợc tạo bằng phơng thức nào? (Ph¬ng thøc biÓu c¶m) ? Vì bài thơ đợc dùng phơng thức biểu cảm, vậy tình cảm ở đây đợc bộc lộ trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp? V× sao? - Tình cảm đợc bộc lộ trực tiếp, vì tâm t tình cảm con ngời bộc lộ trực tiếp chø kh«ng cÇn dùa vµo sù viÖc, h×nh ¶nh. ? Nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ nµy lµ ai? - Lµ nhµ th¬ yªu níc Phan Béi Ch©u. ? Cảm tác có nghĩa là cảm xúc đợc viết ra thành sáng tác. Vậy “cảm tác vào nhµ ngôc Qu¶ng §«ng” cã nghÜa nh thÕ nµo? - Cảm xúc đợc viết ra khi bị giam trong nhà ngục Quảng Đông. ? Do vậy, hoàn cảnh sáng tác bài thơ này có gì đặc biệt. - §îc viÕt trong tï. III. Ph©n tÝch vµi th¬ (ph©n tÝch v¨n b¶n) * §¹i ý cña bµi th¬: PBC lµm bµi th¬ “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” để an ủi mình và bày tỏ cảm xúc trong những ngày đầu mới vào ngục. Đây là bài thơ tỏ chí, khẳng định chí hớng và lí tởng của nhà thơ. Qua đó, ngời đọc cảm nhận đợc t thế hiên ngang, ung dung, tự tại của một đấng anh hùng hào kiÖt trong hoµn c¶nh ®ang bÞ cÇm tï. 1. Hai câu đề: (5’) ? Học sinh đọc 2 câu đầu và giải thích các từ “hào kiệt”, “phong lu” (theo chó thÝch). “VÉn lµ hµo kiÖt, vÉn phong lu Ch¹y mái ch©n th× h·y ë tï” - Từ Hán – Việt chủ ngời có tài chí, phong tháy ung dung, đàng hoàng của nhµ th¬. ? ë c©u th¬ ®Çu, t¸c gi¶ sö dông phÐp tu tõ g×? - §iÖp tõ “vÉn”. ? §iÖp tõ “vÉn” cã t¸c dông g× trong c©u th¬? - Khẳng định phong thái ung dung, đàng hoàng của một bậc anh hùng không thay đổi trong bất cứ hoàn cảnh nào. Nó phủ nhận hoàn toàn cái cảnh ngộ đắng cay hiện tại. ? §äc c©u th¬ thø 2, em hiÓu c©u 2 nh thÕ nµo? - T¸c gi¶ coi viÖc vµo tõ nh mét chç dõng ch©n. ë ®©y, kh«ng ph¶i lµ PBC đã thấy “mỏi chân”, mà là giả định nh một cuộc dùng chân sau chặng đờng dài mái mÖt, coi nhu mét viÖc b×nh thêng trong cuéc sèng. §ã lµ c¸ch biÕn viÖc nghiêm trọng thành việc bình thờng của nhà cách mạng để tự động viên, an ủi. ? NhËn xÐt sù ng¾t nhÞp vµ giäng ®iÖu ë c©u th¬ thø 2? - Câu thơ thứ 2, nhịp thơ và giọng thơ có sự thay đổi so với câu th thứ nhất: tõ nhÞp th¬ 4/3 ë c©u 1  chuyÖn sang nhÞp 3/4 ë c©u 2, tõ giäng th¬ kh¼ng kh¸i, r¾n rái chuyÓn sang giäng th¬ mang khÈu khÝ l¹c quan, hµo s¶ng pha chót đùa vui, hóm hỉnh..

(182) ? Sự thay đổi nhịp thơ, giọng thơ nh vậy đã góp phần diễn tả quan niệm của nhµ th¬ nh thÕ nµo? - PBC quan niệm rằng: con đờng cứu nớc là một chặng đờng dài đầy chông gai. Để về đến đích cần phải có quyết tâm cao nhng do những khó khăn khách quan thì nhà tù là nơi dừng chân tạm nghỉ để rồi lại tiếp tục đi tiếp. GV: Nh vËy mang b¶n chÊt cña ngêi anh hïng kh«ng bao giê chÞu khuÊt phục hoàn cảnh nên PBC đã vợt lên trên gông cùm, xiềng xích của kẻ tù, để hoàn toàn tự do thanh thản về mặt tinh thần. Do đó, trớc một hiện thực tăm tối, một sự kiện trọng đại, nh bớc ngoặt của đời, ngời chí sĩ ấy vẫn nói bằng một giọng đùa vui nh thế. Đây cũng là giọng điệu quen thuộc chủ thơ khẩu khí khá phæ biÕn trong th¬ ca d©n téc ta.  Hai câu thơ mở đầu đúng là một tuyên ngôn về nhân cách, về bản lĩnh ung dung tự tại, vừa hóm hỉnh lạc quan. Từ đó ngời chiến sĩ cách mạng biến thế bị động thành chủ động, biến thân xác mất tự do thành sự tự do về tinh thần để tự động viên mình giữ vững lí tởng, suy ngẫm sự đời. 2. Hai c©u thùc: (5’) ? §äc 2 c©u thùc, cho biÕt néi dung chÝnh cña 2 c©u nµy? “§· kh¸ch kh«ng nhµ trong bèn biÓn L¹i ngêi cã téi gi÷a n¨m ch©u” - Hai c©u th¬ trªn, t¸c gi¶ gi·i bµy nh÷ng suy ngÉm vÒ t×nh thÕ cña m×nh khi ë trong tï. ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ ©m ®iÖu cña 2 c©u th¬ trªn? - Vẫn cái giọng thơ hào sảng tiếp nối âm điệu hai câu đề, nhng đến hai câu “thùc” nhµ th¬ cã phÇn chïng xuèng, xãt xa gãp phÇn thÓ hiÖn t©m tr¹ng cña nhà thơ khi nghĩ về chặng đờng gian khổ mà mình vừa trải qua. ? H×nh ¶nh “kh¸ch kh«ng nhµ” vµ “ngêi cã téi” diÔn t¶ ®iÒu g×? - Hình ảnh “khách không nhà” phác ra chặng đờng ngời chiến sĩ cách mạng đã trải qua gần 10 năm trời từ lúc xuất dơng đến khi bị cầm tù. Bản thân cụ đã phải dấn thân vào cuộc đời phiêu bạt không nhà cửa, không ngời thân thÝch ë bªn, suèt tõ Trung Quèc sang NhËt B¶n, vßng vÒ Th¸i Lan råi trë l¹i Trung Quốc… cuộc đời ấy gian khổ vất vả biết bao nhiêu. Nh ng đấy là những gian khổ vì một lí tởng lớn lao – là cuộc đời ngang dọc tung hoành của những anh hùng nghĩa hiệp, của các bậc danh nho mà họ Phan từng biết. Do đó, “khách không nhà” kia mang phong thái của những anh hùng bốn biển, đáng tự hµo. Nhng giê ®©y, ngêi anh hïng Êy ®ang trong th©n phËn “ngêi cã téi”, thËt lµ nghịch lí và phi lí. Bọn quân phiệt Trung Quốc bấy giờ đã liên kết với thực dân Ph¸p g¸n cho PBC c¸i téi k× qu¸i, téi “chèng l¹i nhµ níc b¶o hé”. Côm tõ “l¹i ngêi cã téi” cÊt lªn nghe ph¶ng phÊt ©m ®iÖu hµi híc, diÔu cît b¶n ¸n phi chÝnh nghÜa, ph¶n c«ng lÝ cña kÎ thï. §ång thêi còng pha chót chua ch¸t tù c¶m nhËn mình có lỗi, sơ xuất để rơi vào tay giặc. Do đó, tiếp sau với từ “có tội” là cụm từ “giữa năm châu” nh hàm một ý sâu sắc: mình có tội với đồng bào, đồng chí, với bạn bè năm châu vì… giữa đ ờng bị đứt gánh. Hai câu thơ tả thực mà hàm biÕt bao ý nghÜa bãng bÈy, më réng. ? Trong 2 c©u th¬ thùc t¸c gi¶ thµnh c«ng trong nghÖ thuËt g×? NghÖ thuËt đó có tác dụng nh thế nào trong việc diễn tả hình ảnh một con ngời từng trải? - Tác giả đã sự dụng nghệ thuật đối xứng khá chặt chẽ: “đã khách” đối xứng với “lại ngời”; “không nhà trong bốn biển” đối với “có tội giữa năm châu”. Từng cặp từ ngữ đối nhau, từng ý đối nhau, hài hòa, vẽ lại hình ảnh một con nghwừi từng trải qua cuộc đời chình nổi nhng đáng tự hào. Tự hào kiêu.

(183) hãnh, nhng vẫn khiêm tốn nhận rõ lỗi lầm của mình. Đó là nét đẹp cụ thể thứ nhÊt cña bøc ch©n dung ngêi anh hïng hµo kiÖt Phan Béi Ch©u. 3. Hai c©u luËn: (5’) ? §äc vµ cho biÕt néi dung chÝnh cña hai c©u luËn? “… «m chÆt bå kinh tÕ, Më miÖng cêi tan cuéc o¸n thï? §©y lµ khÈu khÝ cña bËc anh hïng, hµo kiÖt, cho dïng ë trong t×nh tr¹ng bi kịch đến mức độ nào thì ngời chiến sĩ PBC cẫn một lòng theo đuổi sự nghiệp cứu nớc, cứu đời, vẫn có thể ngạo nghễ cời trớc mọi thủ đoạn của kẻ thù. ? Tác giả dùng nghệ thuật đối rất thành công: chỉ rõ và phân tích? - Nghệ thuật đối tiếp tục đợc hoàn chỉnh. Hình ảnh “Bủa tay ôm chặt” đối xứng với “Mở miệng cời tan” đặc tả hình dáng và ý chí một con ngời mang lí tởng đẹp, quyết tâm cao, luôn luôn chiến đấu kiên cờng, dũng cảm để giành lấy th¾ng lîi, lu«n lu«n l¹c quan tin tëng m×nh sÏ chiÕn th¾ng. - Hình ảnh “bồ kinh tế” đối chọi với “cuộc oán thù” giải thích rõ những đối tợng mà ngời anh hùng “ôm chặt” và “cời tan”. Bồ kinh tế nghĩa là “kinh bang tế thế” – lí tởng trị nớc, cứu đời mà tác giả đang theo đuổi. ? Lối nói khoa trơng cùng với bút pháp lãng mạn đợc tác giả dùng rất hiệu qu¶. Em h·y ph©n tÝch? - Động từ “ôm chặt” thuộc loại từ khoa trơng phóng đại, nhấn mạnh. Dùng nó, PBC nh muốn tự dặn mình không bao giờ xa rời con đờng mình đã đi, lí tởng mình đã chọn. “Cuộc oán thù” là cách nói khái quát cuộc đấu tranh quyết liÖt gi÷a c¸i thiÖn vµ c¸i ¸c, gi÷a bän ngo¹i x©m vµ nh©n d©n c¸c d©n téc bÞ ¸p bức, cụ thể hơn nữa, đây chính là cuộc chiến đấu ngoan cờng của nhân dân Việt Nam chèng bän thùc d©n Ph¸p x©m lîc. ë c©u 5, t¸c gi¶ dïng tõ “«m chÆt” võa nh một lời tâm niệm, vừa là một lời thề chiến đấu. - Xuống câu 6, đối xứng bằng từ “cời tan” thật lô gich chặt chẽ, thể hiện rõ dự cảm ngày mai cuộc chiến đấu sẽ thắng lợi, ngời chiến sĩ sẽ nhận đợc niềm vui, có thể ngạo nghễ cời tan. Vậy là phép đối từ ngữ của thơ đã thể hiện rõ quan hệ nhân quả trong cuộc đời, quan hệ biện chứng trong cảm xúc, suy nghĩ của tác giả. Nh vậy: ở 2 câu thực và luận trong bài thơ này, những câu thơ đối xøng nhau gãp phÇn t¹o ©m hëng hµo hïng, l·ng m¹n kiÓn anh hïng ca. C¸c cặp từ đối “bốn biển” – “năm châu”, “bủa tay” – “mở miệng”, “bồ kinh tế” – “cuéc o¸n thï” kh¾c häa râ nÐt tÇm vãc cña nh©n vËt tr÷ t×nh, cµng vÒ sau cµng lín lao, k× vÜ, m¹nh mÏ, phi thêng, rÊt phï hîp víi giäng ®iÖu l·ng m¹n hào hùng của toàn bài thơ. Hai câu thơ luận đợc coi là sự kết tinh cao độ cảm xóc l·ng m¹n hµo hïng cña t¸c gi¶. 4. Hai c©u kÕt: ? §äc diÔn c¶m 2 c©u kÕt? - Bµi th¬ khÐp l¹i b»ng nh÷ng lêi thËt thiÕt thùc, trÇm tÜnh: “Th©n Êy vÉn cßn, cßn sù nghiÖp Bao nhiªu nguy hiÓm sî g× ®©u!” Chủ để bài thơ khép lại trọn vẹn: coi thờng hiểm nguy, kiên trì cách mạng, tin tëng vµo t¬ng lai cña sù nghiÖp c¸ch m¹ng. - NÕu ë nh÷ng c©u th¬ trªn, t¸c gi¶ dïng nhiÒu tõ gèc H¸n trang träng víi ©m ®iÖu l¸ng m¹n bay bæng th× trong 2 c©u th¬ nµy, trõ mét tõ “sù nghiÖp” gèc Hán, còn lại là những từ nôm na, mộc mạc, gần gũi với cuộc đời. Ngôn ngữ thơ.

(184) h¹ c¸nh ®Ëu xuèng th©n phËn, c¶nh ngé ®Çy nguy hiÓm cña nhµ th¬. Song không vì thế mà mất đi chất hào hùng của đấng hào kiệt, phong lu. Chỉ có điều, cách nói, cách nghĩ và thái độ ứng sự dờng nh thiết thực, mộc mạc hơn. Hai câu th¬ nh mét lêi tù nhñ, mét lêi tuyªn thÖ víi chÝnh m×nh – thÓ r»ng: “Th©n ta còn đây, ta còn sống đây thì sự nghiệp cách mạng, cuộc chiến đấu của ta và các đồng chí đồng bào vẫn còn đây… Gian khổ hiểm nguy không làm ta run sợ, ®Çu hµng…”. - ý nghĩa nhân sinh lồng lộng, sáng ngời một t thế ngời anh hùng đứng cao hơn tù ngục, hiểm nguy; cao hơn cái chết để khẳng định ý chí gang thép của m×nh mµ kh«ng kÎ thï nµo khuÊt phôc næi. - Từ “còn” đợc điệp lại 2 lần gắn kết 2 hình ảnh “thân ấy” với “sự nghiệp”, võa nhÊn m¹nh quyÕt t©m, niÒm tin cña con ngêi, võa ng©n vang ©m ®iÖu dâng d¹c, døt kho¸t. C¶ h×nh thøc nghÖ thuËt vµ ý nghÜa néi dung, hai c©u th¬ kÕt bµi này đăng đối, hài hòa với 2 câu thơ mở đầu, góp phần nhấn mạnh, nâng cao chủ đề bài thơ. ? – Tãm l¹i, b»ng giäng ®iÖu hµo hïng cã søc l«i cuèn m¹nh mÏ, bµi th¬ “C¶m t¸c vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng” lµ bøc ch©n dung tù häa con ngêi tinh thần của PBC với phong thái ung dung, đờng hoàng và khí phách kiên cờng, bất khuất vợt lên trên cảnh tù ngục khốc liệt để tự an ủi mình giữ vững lí tởng, niềm tin vµ kh¸t väng cøu níc, cøu d©n. GV: Sau nµy – n¨m 1925, cô Phan l¹i bÞ giÆc b¾t mét lÇn n÷a. Ch©n dung cña cô, b¶n lÜnh lµm ngêi cña cô vÉn tiÕp tôc táa s¸ng mµ NguyÔn ¸i Quèc tõng ca ngợi là “bậc anh hùng, vị thiên sứ, đấng sả thân vì độc lập, đợc 20 triệu con ngêi trong vßng n« lÖ t«n sïng.” (lóc bÊy giê níc ta míi cã 20 triÖu ngêi). Ngµy nay, qua th¬ v¨n cña chÝnh cô PBC vµ th¬ v¨n cña ngêi kh¸c viÕt vÒ cô, chắc rằng hơn 70 triệu trái tim đều rung cảm và nhớ đến PBC nh một tấm gơng để soi sáng, để noi theo. * Ghi nhí: B»ng giäng ®iÖu hµo hïng cã søc l«i cuèn m¹nh mÏ, vµo nhµ ngôc Qu¶ng Đông cảm tác đã thể hiện phong thái ung dung, đờng hoàng và khí phách kiên cêng, bÊt khuÊt, vît lªn trªn c¶nh tï ngôc khèc liÖt cña nhµ chÝ sÜ yªu níc Phan Béi Ch©u. ? §äc l¹i phÇn ghi nhí sgk trang 148? (Học sinh đọc). IV. Híng dÉn tæng kÕt – luyÖn tËp: ? Em h·y kh¸i qu¸t gi¸ trÞ néi dung vµ nghÖ thuËt næi bËt cña bµi th¬? 1. VÒ nghÖ thuËt: ? – Bµi th¬ nµy, t¸c gi¶ tiÕp tôc vËn dông nhuÇn nhuyÔn thÓ th¬ thÊt ng«n bát cú Đờng luật, với phép đối chặt chẽ, giọng thơ hào sảng, hăm hở, đầy khí thÕ ng¹o nghÔ mµ vui, dÝ dám, tuy vÉn dïng nhiÒu tõ H¸n ViÖt cæ theo thãi quen cña mét nhµ nho uyªn b¸c sím duy t©n. - Bµi th¬ cßn thµnh c«ng trong c¸ch dïng ®iÖp tõ, trong viÖc sö dông lèi khoa trơng, phóng đại (bút pháp khoa trơng khiến cho câu thơ đầy cảm hứng l·ng m¹n). - Việc sử dụng phép đối và các cặp từ đối góp phần làm cho tầm vóc nhân vËt tr÷ t×nh trë nªn k× vÜ, phi thêng. - Giäng ®iÖu hµo hïng vµ c¶m høng l·ng m¹n, ®Ëm chÊt sö th i cña t¸c phÈm. 2. VÒ néi dung:.

(185) ? Nªu nÐt thµnh c«ng vÒ néi dung cña bµi th¬? - Thể hiện phong thái ung dung, đàng hoàng, khí phách hiên ngang, bất khuÊt, lßng tin m·nh liÖt vµo sù nghiÖp cøu níc trong chèn lao tï cña nhµ th¬ yêu nớc PBC. Đây chính là phẩm cách tốt đẹp nủa những ngời tù yêu nớc nh÷ng n¨m ®©u thÕ kû XX. V. LuyÖn tËp: Bài tập 1: Hãy tìm thêm những bài thơ thể hiện phẩm chất tốt đẹp của ngời tï yªu níc? (Häc sinh tù lµm). Bµi tËp 2: - Ôn lại những kiến thức đã học về thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật. - NhËn d¹ng bµi th¬ nµy vÒ c¸c ph¬ng diÖn: sè c©u, sè ch÷, c¸ch gieo vÇn. + Câu 3, 4 và 5, 6 bắt buộc phải đối ý, đối lời: “§· kh¸ch kh«ng nhµ / trong bèn biÓn L¹i ngêi cã téi / víi n¨m ch©u Bña tay «m chÆt / bå kinh tÕ Më miÖng cêi tan / cuéc o¸n thï”  Tạo nên sự đăng đối, hài hòa làm cho tầm vóc nhân vật trữ tình trở nên lín lao, k× vÜ. * DÆn dß: - VÒ nhµ: + Thuéc lßng bµi th¬. + HiÓu vµ thuéc phÇn ph©n tÝch. + T×m mét sè bµi th¬ cña PBC vµ mét sè nhµ th¬ kh¸c viÕt vÒ cuéc sèng tï ®Çy cña ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng. - Soạn bài: Đập đá ở Côn Lôn. TiÕt 58. V¨n häc Ngµy so¹n:…………… Văn bản: Đập đá ở Côn Lôn <Phan Ch©u Trinh> A. Mục tiêu cần đạt: - Qua bài giảng: Giáo viên giúp học sinh cảm nhận đợc vẻ đẹp của những chÝ sÜ yªu níc ®©u thÕ kû XX. Nh÷ng ngêi mang chÝ lín cøu níc, cøu d©n, phong thái ung dung, khí phách hiên ngang bất khuất với niềm tin không đổi cho sù nghiÖp gi¶i phãng d©n téc. - Hiểu đợc sức truyền cảm nghệ thuật qua giọng thơ khẩu khí hào hùng của t¸c gi¶. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn nghiªn cøu tµi liÖu liªn quan: + So¹n gi¸o an. + Mîn tranh ch©n dung Phan Ch©u Trinh. - Häc sinh:.

(186) + Thuéc lßng bµi th¬ (khi so¹n). + Soạn bài theo đúng yêu cầu của giáo viên. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? §äc thuéc lßng bµi th¬ “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” cña Phan Bội Châu? Nêu chủ đề của bài thơ? ? Ph©n tÝch 2 c©u kÕt cña bµi th¬? Bµi míi I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: 1. T¸c gi¶: - Phan Chu Trinh (1872 – 1926), hiÖu lµ T©y Hå, biÖt hiÖu …, quª ë lµng T©y Léc, huyÖn Hµ §«ng (nay lµ huyÖn Tam K×), tØnh Qu¶ng Nam. - Trong những năm đầu thế kỷ XX, Phan Chu Trinh là ngời đề sớng dâu chủ, đòi bãi bỏ chế độ quân chủ sớm nhất ở Việt Nam. - Hoạt động cứu nớc của ông phong phú, đa dạng và sôi nổi ở trong nớc, có lóc ë Ph¸p, ë NhËt; Phan Chu Trinh lµ ngêi giái biÖn luËn vµ cã tµi v¨n ch¬ng. Văn chính luận của ông rất hùng biện, đanh thép; thơ văn trữ tình của ông đều thÊm ®Ém tinh thÇn yªu níc vµ d©n chñ. - C¸c t¸c phÈm chÝnh: T©y Hå thi tËp; TØnh quèc hån ca; X¨ng tª thi tËp (c¸c tËp th¬); Giai nh©n k× ngé (truyÖn th¬ dÞch). - N¨m 1908, «ng bÞ khÐp téi xói giôc nh©n d©n næi lo¹n trong phong trµo chèng thuÕ ë Trung K× nªn bÞ b¾t ®Çy ra C«n §¶o. §Õn th¸ng 6/1910, nhê sù can thiệp của hội nhân quyền (Pháp) ông mới đợc tha. (Giáo viên đa tranh chân dung Phan Chu Trinh cho häc sinh quan s¸t). 2. T¸c phÈm: ? Qua việc chuẩn bị bài ở nhà, mời một em giới thiệu về hoàn cảnh ra đời cña bµi th¬? - §Çu n¨m 1908, nh©n dung Trung K× næi dËy chèng su thuÕ, Phan Ch©u Trinh bÞ b¾t, bÞ kÕt ¸n, bÞ ®Çy ra C«n §¶o (th¸ng 4/1908). Vµi th¸ng sau, nhiÒu th©n sÜ yªu níc kh¾p Trung K×, B¾c K× còng bÞ ®Çy ra ®©y. - N¨m 1908, Phan Ch©u Trinh bÞ b¾t vµ bÞ ®Çy ra C«n §¶p. Bµi th¬ nµy viÕt trong thêi gian «ng bÞ tï – cô thÓ lµ «ng viÕt trong lóc «ng cïng víi c¸c tï nhân khác bị bắt lao động khổ sai. II. §äc – T×m hiÓu chó thÝch: 1. §äc v¨n b¶n: GV: Toàn bài các em đọc với giọng phấn chấn, tự tin, nhiẹp thơ 4/3 (câu 1 vµ c©u 2 nhÞp 2/2/3). Giáo viên đọc mẫu. ? Mời em đọc? (gọi 2 em đọc văn bản). 2. Chó gi¶i tõ khã:.

(187) GV: Ngoµi c¸c tõ khã trong s¸ch gi¸o khoa, c¸c em cÇn chó ý thªm c¸c tõ sau: - Đập đá: Một hình thức lao động cực nhọc ở Côn Đảo. Bọn cai ngục bắt các tù nhân vào núi khai thác đã, đập đá hộc, đá to thành những mảnh, viên nhỏ để làm đờng. III. §äc – T×m hiÓu t¸c phÈm: ? Đọc thầm 4 câu thơ đầu? Em có thể đặt tiêu đề cho 2 câu thơ này nh thế nµo? “Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn Lõng lÉy lµm cho lë nói non… tr¨m hßn” 4 câu thơ trên đã miêu tả: Bức tranh Ngời đập đá. GV: §óng råi, chóng ta ®i t×m hiÓu ý thø nhÊt: 1. Bức tranh ngời đập đá: (4 câu thơ đầu) a. Hai câu đề: ? §äc diÔn c¶m 2 c©u th¬ ®Çu vµ cho biÕt 2 c©u th¬ ®Çu miªu t¶ c¸i g×? “Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn Lõng lÉy lµm cho lë nói non” - Câu thơ đầu miêu tả bối cảnh không gian, đồng thời tạo dựng t thế của con ngời giữa đất trời Côn Đảo. “Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn” ? Trong câu thơ trên, khi đọc lên các em chú ý đến cụm từ nào? - Trớc hết tác giả đã sử dụng cụm từ “làm trai” rất giàu ý nghĩa. Ngời xa đã nói đến hai chữ “làm trai” rất nhiều: GV: “Lµm trai cho ®ang nªn trai Xuống đông, đông tĩnh, lên đoài, đoài tan”. Hay: “ChÝ lµm trai dÆm ngh×n da ngùa Gieo th¸i s¬n nhÑ tùa hång mao” (Chinh phô ng©m). Hay: “Làm trai đứng ở trong trời đất Ph¶i cã danh g× víi nói s«ng” (NguyÔn C«ng Trø). §ã lµ quan niÖm nh©n sinh truyÒn thèng, lµ lßng kiªu h·nh, lµ ý chÝ tù khẳng định bản thân của ngời đàn ông, ngời trai thời loạn, là khát vọng hành động cao cả, phi thờng. Còn ở đây, ngời tù đứng giữa đất Côn Lôn – giữa một hòn đảo xa, giữa biển trời, núi non hùng vĩ, mênh mông nhng không hề cảm thÊy m×nh nhá bÐ mµ tù hµo vÒ vÞ thÕ cña m×nh: “Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn” Nói đến Côn Lôn, mọi ngời đều hiểu rằng đây là “Côn Đảo”, mảnh đất giữa đại dơng mênh mông, nơi thực dân Pháp dùng để xây nhà tù, giam cầm đày đọa.

(188) những ngời yêu nớc, đứng lên chống lại chúng. Cho nên, hình ảnh “làm trai đứng giữa đất Côn Lôn” dễ làm cho ngời đọc nghĩ tới một con ngời hiên ngang, ng¹o nghÔ gi÷a tï ngôc, xiÒng xÝch. GV: Ngời con trai đó đang làm gì? “Lõng lÉy lµm cho lë nói non” ? ở câu thơ thứ 2 đó, em thấy tác giả sử dụng từ chọn lọc rất thành công. Đó lµ tõ nµo? - T¸c gi¶ sö dông thµnh c«ng tõ chän läc: “lõng lÉy” vµ “lë nói non”. ? Tõ “lõng lÉy” ë ®©y cã ý nghÜa nh thÕ nµo? - Lõng lÉy cã nghÜa lµ ng¹o nghÔ, lÉm liÖt. ? “Lë nói non” nghÜa lµ g×? - Lở núi non là phá núi lấy đá. GV: Một công việc hết sức nặng nhọc và đơn điệu thì có gì mà “lừng lẫy”? Nhng hiểu theo nghĩa tợng trng và theo cách nói khoa trơng thì đó là công việc hết sức phi phàm của thần trụ trời, của bà Nữ oa đội đá vá trời, của chàng Hậu Nghệ bắn mặt trời. Ngời tù đập đá, trong t thế vung búa phá núi thoắt bỗng trở thµnh h×nh ¶nh dòng sÜ huyÒn tho¹i víi vÞ thÕ vµ tÇm vãch cao lín dÞ thêng mang vẻ đẹp hùng tráng, khôi vĩ. Câu thứ nhất: tĩnh, chuyển sang câu thứ hai: động, làm cho ý thơ mở ra, h×nh tîng nh©n vËt hiÖn lªn oai phong, lÉm liÖt nh mét thiªn thÇn. Trong thùc tÕ thì Phan Châu Trinh đang phải làm lao dịch khổ sai, đập đá, chuyển đá làm đờng theo sự ép buộc của bọn cai ngục. Đó là một công việc nặng nhọc, khổ cực. VËy mµ nhµ th¬ l¹i c¶m thÊy m×nh ng¹o nghÔ, lÉm liÖt nh vËy th× thËt lµ b¶n lĩnh - đó là bản lĩnh của một ngời anh hùng vợt lên trên mọi đau khổ của cuộc đời để khẳng định một phong cách sống, phong cách làm ngời: “Làm trai đứng giữa đất Côn Lôn Lõng lÉy lµm cho lë nói non”. Chuyển: Đến hai câu thực, phong cách sống ấy càng đợc bộc lộ rõ nét hơn nh thÕ nµo? C« trß ta ®i sang t×m hiÓu 2 c©u thùc. b. Hai c©u thùc: ? Đọc diễn cảm 2 câu thực và cho biết: Công việc đập đá tiếp tục đợc miêu tả cụ thể nh thế nào? Điều đó có gây cho em cảm giác nặng nhọc hay không? “Xách búa đánh tan năm bảy đống Ra tay ®Ëp bÓ mÊy tr¨m hßn” Đây là công việc: phá đá ra, sau đó đập từng hòn to cho nó thành những hòn nhỏ dần  công việc đó thật là vất vả, nặng nhọc. GV: Hai câu thực là để tả thực, phát triển ý của hai câu đề. Ngời trai – ngời tù làm cho lở núi non bằng cách “Xách búa đáng tan năm bảy đống” và “Ra tay đập bể mấy trăm hòn”. Câu thơ miêu tả khá cụ thể khiến ngời đọc cảm nhận đợc nỗi vất vả, cực khổ của ngời tù. ? T¸c gi¶ sö dông nghÖ thuËt g×? - Nghệ thuật đối: đối hình ảnh “xách búa” với “ra tay”, đối hành động “đánh tan” với “đập bể”; đối xứng trong hai câu thơ đã lột tả đợc cái t thế, khí thế tinh thần của ngời đập đá vợt lên hoàn cảnh, làm chủ hoàn cảnh của ngời tù. GV: ở đây, ta chú ý đến cái nghĩa tợng trng, bóng bảy, ta có cảm giác ngời tù ấy đang tung hoành, đập phá quyết liệt cái đối tợng mà mình đang đối mặt..

(189) Hình ảnh đối xứng hài hòa, kết hợp với các từ ngữ nôm na vừa chạm khắc chân dung nh©n vËt, võa ng©n vang ©m thanh, nhÞp ®iÖu cña c«ng viÖc. Hãa ra, ®©y đâu phải việc đập đá bình thờng nh kẻ địch ép buộc ngời tù mà chính là việc “biến cái càn khôn vũ trụ của ngời dũng sĩ phá tan những gò đống, đập vỡ những tảng, những hòn ngăn cản đờng đi…” lặp từ “đánh tan” đối xứng với “®Ëp bÓ” vang lªn nghe thËt h¶ hª. Nh vậy, có thể nói, 4 câu thơ đầu của bài thơ “Đập đá ở Côn Lôn” thiên về miªu t¶ ngo¹i h×nh nh©n vËt tr÷ t×nh, còng lµ h×nh ¶nh Phan Ch©u Trinh khi ph¶i lµm viÖc khæ sai ë C«n §¶o. Nhng nhµ th¬ kh«ng dïng bót ph¸p t¶ thùc mµ phóng bút, dùng tởng tợng và nghĩ suy để tự họa chân dung mình. Do đó, từ một việc bình thờng và khổ cực, tác giả đã nâng lên miêu tả hình ảnh một con ngêi phi phµm, mét anh hïng thÇn tho¹i thùc hiÖn sø mÖnh thiªng liªng: khai sông, phá núi, vạt đồi, chuyển đá để tạo dựng càn khôn, đổi thay vũ trụ. Rõ ràng, 4 câu thơ đầu đã dựng đợc bức tợng đài uy nghi về những tù nhân Côn Đảo, những anh hùng giữa chốn địa ngục trần gian, với khí phách hiên ngang, lẫm liệt giữa đất trời. 2. C¶m xóc, suy nghÜ cña nhµ th¬: (4 c©u cuèi). GV: Nếu 4 câu thơ đầu là sự miêu tả kết hợp với biểu cảm thì đến 4 câu thơ cuối tác giả đã trực tiếp bộc lộ cảm xúc, và suy nghĩ của mình. a. Hai c©u luËn: (5+6) ? Đọc diễn cảm 2 câu luận, cho biết phép đối tiếp tục đợc tác giả sử dụng nh thế nào trong 2 câu luận đó. “Thang ngµy bao qu¶n th©n sµnh sái Ma n¾ng cµng bÒn d¹ s¾t son.” - Từ công việc đập đá, tác giả đã trực tiếp bộc lộ suy nghĩ và cảm xúc về sự nghiÖp cøu níc cña b¶n th©n. §Ó lµm næi bËt chÝ lín, gan to cña ngêi anh hïng, tác giả đã đặt những hình ảnh trong thế đối lập với những thử thách gian lầom họ phải chịu đựng: + Tháng ngày ma nắng (chỉ những gian khổ phải chịu đựng không phải một sớm một chiều mà dài dằng dặc qua nhiều năm tháng) đối lập với sức chịu đựng dẻo dai, bền bỉ và ý chí chiến đấu sắt son của ngời chiến sĩ cách mạng “Th©n sµnh sái” vµ “d¹ s¾t son”: GV: ý thơ ở đây mở rộng không chỉ nói việc đập đá mà khái quát thời gian, không gian, những “nắng ma”, bão tố của cuộc đời đâng đợi mình ở phía trớc. §Êy lµ nhµ tï, lµ g«ng xiÒng, lµ tra tÊn, lµ nèi tiÕp nh÷ng lao dÞch khæ sai, những cơ cực gấp bội phần việc đập đá. Nhng tất cả, nhà thơ đều chấp nhận, thậm chí đều coi là điều kiện, là trờng học để tôi luyện cho bản thân thêm “sµnh sái”, cøng r¾n h¬n, cho d¹ “s¾t son”, lßng trung thµnh víi d©n, víi níc cµng bÒn v÷ng h¬n. ở đây, tác giả còn sử dụng 2 cặp tiểu đối khá tinh tế: “tháng ngày” (biểu tợng cho sự thử thách kéo dài) đối chọi “thân sành sỏi” và “ma nắng” (biểu tợng cho những gian khổ ở đời) đối chọi “dạ sắt son”. - NghÖ thuËt Èn dô kh¸ thó vÞ: T¸c gi¶ dïng 2 c©u h×nh ¶nh “sµnh sái” vµ “sắt son” vốn rất gần gũi cuộc sống đời thờng ngầm ví với bản lĩnh tinh thần và søc lùc cña con ngêi khiÕn cho th¬ mang ©m ®iÖu d©n d· mµ vÉn trang träng, dÔ hiÓu. b. Hai c©u kÕt: (7, 8) ? ë hai c©u kÕt, t¸c gi¶ sö dông nghÖ thuËt g×? T¸c dông?.

(190) - §Õn 2 c©u kÕt l¹i xuÊt hiÖn mét Èn dô n÷a còng ®Ëm tÝnh chÊt d©n gian vµ còng rÊt Ên tîng: “Nh÷ng kÎ v¸ trêi khi lì bíc Gian nan chi kÓ viÖc con con”. Hình ảnh “kẻ vá trời” nhắc ngời đọc nhớ tới huyền thoại về bà “Nữ Oa đội đá vá trời”. Tự ví mình là kẻ “vá trời” tơng tự một cị thần kì diệu nh thế là cách nãi khoa tr¬ng cêng ®iÖu. Song ngÉm ra còng kh«ng ph¶i qu¸ lêi bêi v× sù nghiÖp cøu d©n cøu níc tho¸t khái ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p h¬n nöa thÕ kØ mµ c¸c cô PBC, PCT theo ®uæi lóc bÊy giê qu¶ lµ mét viÖc to lín, t¸o b¹o, nặng nề và đầy ý nghĩa, chẳng kém gì bà Nữ Oa đội đá vá trời. Nhà thơ nhấn mạnh bức chân dung ngời đập đá ở những câu thơ trên. Đồng thời cũng muốn ngÇm vÝ c«ng viÖc khæ sai mµ ngêi tï ®ang ph¶i lµm chØ lµ viÖc con con. Nh thế, cả về niêm luật của Đờng thi lẫn nội dung ý nghĩa hai câu kết đã tô đậm thêm t thế, bản lĩnh và ý chí của ngời anh hùng, đấng tài trai đứng giữa đất Côn L«n. Nh vËy, bèn c©u th¬ cuèi cïng lµ khÈu khÝ ngang tµng cña ngêi anh hïng kh«ng chÞu khuÊt phôc hoµn c¶nh, lu«n gi÷ v÷ng niÒm tin vµ ý chÝ s¾t son. Vẻ đẹp tinh thần này kết hợp với tầm vóc lẫm liệt, oai phong trên đã tạo nên mét h×nh tîng giµu chÊt sö thi vµ g©y Ên tîng m¹nh. - Giäng ®iÖu r¾n rái thÓ hiÖn niÒm tin s©u s¾c vµo chÝ lín. ? NÐt gièng nhau gi÷a hai bµi th¬ “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” vµ “Đập đá ở Côn Lôn”? GV: Bèn nhãm th¶o luËn råi cö nhãm trëng cho biÕt ý kiÕn cña nhãm m×nh?: §¸p ¸n: +§Òu lµ t©m tr¹ng cña ngêi anh hïng khi lì bíc. + Giäng th¬ r¾n rái, hµo hïng thÓ hiÖn t thÕ hiªn ngang, lÉm liÖt. + T thế của con ngời là t thế của cao đẹp của ngời anh hùng sánh với trời đất, chí anh hùng của họ là chí anh hùng của những ngời muốn dời non lÊp bÓ, s½n sµng chÊp nhËn mäi hiÓm nguy v× sù nghiÖp cøu níc, cøu d©n. IV. Tæng kÕt-ghi nhí: 1. VÒ nghÖ thuËt: ? Nét đặc sắc về nghệ thuật? - Bót ph¸p l·ng m¹n. - Giäng ®iÖu hµo hïng. - Tõ ng÷ chän läc. - Đối xứng và đối lập. - Èn dô, ngoa dô, khoa tr¬ng. - Bµi th¬ mang ©m ®iÖu d©n d· mµ vÉn trang träng. 2. VÒ néi dung: - Bài thơ đập đá ở Côn Lôn giúp ta cảm nhận đợc một hình tợng đẹp lÉm liÖt, ngang tµng cña ngêi anh hïng cøu níc dï gÆp bíc nguy nan nhng vÉn không sờn lòng đổi chí. * Häc phÇn ghi nhí ( SGK trang 150 ) ? Một em đọc to phần ghi nhớ đó?.

(191) III. LuyÖn tËp: ? Đọc bài tập, nêu yêu cầu của đề? * Yªu cÇu: Qua hai bµi th¬ “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” vµ “§Ëp đá ở Côn Lôn” trình bày cảm nhận của mình về vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn của h×nh tîng nhµ nho yªu níc vµ C¸ch m¹ng ®Çu thÕ kØ XX. * Gîi ý: HS cÇn tr×nh bµy c¸c ý sau: + Tr×nh bµy mét vµi nÐt c¬ b¶n vÒ hoµn c¶nh lÞch sö cña d©n téc ta vµo ®Çu thÕ kØ XX. + Tr×nh bµy hai nÐt chÝnh vÒ th©n thÕ, sù nghiÖp cña hai nhµ th¬ cã liªn quan đến việc ra đời của hai bài thơ đó Khẳng định đây là hai tác giả và tác phẩm tiêu biểu nhất, thể hiện vẻ đẹp hào hùng, lãng mạn của hình tợng nhà nho yªu níc vµ c¸ch m¹ng ®Çu thÕ kØ XX. + Cả hai bài thơ đều la khẩu khí của những bậc hào kiệt khi sa cơ, lỡ bớc r¬i vµo vßng tï ngôc. + Vẻ đẹp hào hùng lãng mạn của nhà nho yêu nớc và cách mạng này trớc hÕt ë : - KhÝ ph¸ch hiªn ngang lÉm liÖt ngay c¶ trong hai thö th¸ch gian lao cã thÓ nguy hiểm đến tính mạng. - Vẻ đẹp ấy còn thể hiện ở ý chí chiến đấu và niềm tin son sắt vào sự nghiÖp chÝnh nghÜa cña m×nh. D. Cñng cè- Híng dÉn: * Cñng cè: GV hÖ thèng bµi. * Híng dÉn: - Häc thuéc bµi - So¹n bµi: ¤n tËp vÒ dÊu c©u. TiÕt 59 ……………. TiÕng ViÖt. Ngµy. so¹n:. ¤n luyÖn vÒ dÊu c©u A. Mục tiêu cần đạt: Gióp häc sinh: - Nắm đợc các kiến thức về dấu câu một cách có hệ thống. - Có ý thức cẩn trọng trong việc dùng dấu câu, tránh đợc lỗi thờng gặp về dÊu c©u. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông vµ kÜ n¨ng söa c¸c lçi vÒ dÊu c©u. B. ChuÈn bÞ: Gi¸o viªn: - Nghiên cứu lại các bài về dấu câu học sinh đã học ở lớp 6, 7, 8; Soạn gi¸o ¸n. - Chuẩn bị phiếu học tập để phát cho các nhóm. Häc sinh: - Ôn lại các bài về dấu câu đã học ở lớp 6, 7, 8. - N¾m ch¾c néi dung c¸c phÇn ghi nhí, cong dông cña c¸c lo¹i dÊu c©u..

(192) C. TiÕn tr×nh lªn líp: ổn định tổ chức: - SÜ sè: - NÒn nÕp: KiÓm tra bµi cò, kÕt hîp bµi míi. Bµi míi I. Tæng kÕt vÒ dÊu c©u: ? Dựa vào các bài đã học về dấu câu ở các lớp 6, 7, 8, lập bảng tổng kết về dấu câu theo mẫu dới đây: (tổ chức hoạt động nhóm) DÊu c©u. C«ng dông. 1. DÊu chÊm. Đợc đặt ở cuối câu trần thuật, miêu tả, kể chuyện hoặc câu cầu khiến để đánh dấu (báo hiệu) sự kết thúc của câu.. 2. DÊu chÊm. Đợc đặt ở cuối câu nghi vấn hoặc trong ngoặc đơn và sau 1 ý hay 1 từ ngữ nhất định để biểu thị thái độ nghi ngờ hoặc châm biến đối với ý đó hay nội dung của từ đó.. 3. DÊu chÊm than. Đợc đặt ở cuối câu cầu khiến, câu cảm thán hoặc trong ngoặc đơn và sau 1 ý hay một từ ngữ nhất định để biểu thị thái độ nghi ngờ hoặc châm biếm đối với ý đó hay nội dung của từ đó.. hái. 4. DÊu phÈy. Đợc dùng để đánh dấu ranh giới giữa các bộ phận của c©u (cô thÓ lµ: gi÷a c¸c thµnh phÇn phô cña c©u víi chñ ng÷ vµ vÞ ng÷, gi÷a c¸c tõ ng÷ cã cïng chøc n¨ng trong c©u, gi÷a mét tõ ng÷ víi bé phËn chó thÝch cña nã, gi÷a c¸c vÕ cña mét c©u ghÐp.. 5. DÊu chÊm löng. Đợc dùng để tỏ ý còn nhiều sự vật, hiện tợng cha đợc liÖt kª hÕt thÓ hiÖn chç lêi nãi bÞ bá dë hay ngËp ngõng, ng¾t qu·ng, lµm gi·n nhÞp ®iÖu c©u v¨n, chuÈn bÞ cho sù xuÊt hiÖn cña mét tõ ng÷ biÓu thÞ néi dung bÊt ngê hay hµi híc, ch©m biÕm.. 6. DÊu chÊm phÈy. Đợc dùng để đánh dấu ranhgiới giữa các vế của 1 câu ghép có cấu tạo phức tạp hay đánh dấu ranhgiới giữa các bé phËn trong mét phÐp liÖt kª phøc t¹p.. 7. DÊu g¹ch ngang. Đặt ở giữa câu để đánh dấu bộ phận chú thích, giải thích trong câu, đặt ở đầu dòng để đánh dấu lời nói trực tiếp của nhân vật hoặc để liệt kê, nối các từ nằm trong một liªn danh.. đơn. 8. DÊu ngoÆc. 9. DÊu hai chÊm 10. DÊu ngoÆc. Đợc dùng để đánh dấu phần có chức năng chú thích (gi¶i thÝch, bæ sung, thuyÕt minh thªm) cho 1 tõ ng÷, 1 vÕ c©u trong c©u hoÆc cho 1 c©u, chuçi c©u trong ®o¹n v¨n. Đợc dùng để đánh dấu (báo trớc) lời dẫn trực tiếp (dùng kèm với dấu ngoặc kép) hay lời đối thoại (dùng với dÊu g¹ch ngang). Đợc dùng để đánh dấu từ ngữ, câu, đoạn dẫn trực tiếp;.

(193) kÐp. đánh dấu từ ngữ đợc hiểu theo nghĩa đặc biệt hay có hàm ý mỉa mai, đánh dấu tên tác phẩm, tờ báo, tập san… đợc dẫn trong c©u.. Ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh phÇn I nh sau: Giáo viên chia lớp thành 5 nhóm, sau đó pháp phiếu học tập cho mỗi nhóm 2 phiÕu, yªu cÇu mçi nhãm viÕt néi dung phÇn ghi nhí cña 2 lo¹i dÊu c©u (nhóm 1 viết dấu chấm và dấu chấm hỏi) cứ nh vậy lần lợt đến hết  rồi nhóm trởng lên dán vào các ô đã kẻ sẵn ở tờ bìa to cô đã treo trên bảng. II. C¸c lçi thêng gÆp vÒ dÊu c©u: 1. Thiếu dấu ngắt câu khi câu đã kết thúc: VÝ dô: * Tác phẩm “Lão Hạc” làm em vô cùng xúc động trong xã hội cũ, biết bao nhiêu ngời nông dân đã sống nghèo khổ, cơ cực nh lão Hạc. ? Ví dụ trên thiếu dấu ngắt câu ở chỗ nào? Nêu dùng dấu gì để kết thúc câu ở chỗ đó? - Thiếu dấu ngắt câu sau chữ “xúc động”. Dùng dấu chấm để kết thúc câu ở chỗ đó. 2. Dïng dÊu ng¾t c©u khi c©u cha kÕt thóc: VÝ dô: * Thêi cßn trÎ, häc ë trêng nµy. ¤ng lµ häc sinh xuÊt s¾c nhÊt. ? Dùng dấu chấm sau từ “này” là đúng hay sai? Nên dùng dấu gì? - Sai, v× c©u cha kÕt thóc. Nªn dïng dÊu phÈy. 3. Thiếu dấu thích hợp để tách các bộ phận của câu khi cần thiết: VÝ dô: * Cam quýt bởi xoài là đặc sản của vùng này. ? Câu này thiếu dấu gì? Để phân biệt ranh giới giữa các thành phần đồng chức? Hãy đặt dấu đó vào chỗ thích hợp? - Thiếu dấu phẩy để phân biệt ranh giới giữa các thành phần cùng chức năng (chủ ngữ).  Sửa lại: Cam, quýt, bởi, xoài là đặc sản của vùng này. 4. LÉn lén c«ng dông cña c¸c dÊu c©u: VÝ dô: * Quả thật, tôi không biết nên giải quyết vấn đề này nh thế nào và bắt đầu tõ ®©u? Anh cã thÓ cho t«i mét lêi khuyªn kh«ng. §õng bá mÆc t«i lóc nµy. ? §Æt dÊu chÊm hái ë cuèi c©u thø nhÊt vµ dÊu chÊm ë cuèi c©u thø hai trong đoạn văn này đã đúng cha? Vì sao? ở các vị trí đó nên dùng dấu gì? - DÊu ? (sai)  thay dÊu (.); thay dÊu chÊm (.) b»ng dÊu (?) vµ thay dÊu chÊm (.) b»ng dÊu chÊm than (!). Ghi nhí: SGK trang 151. ? §äc l¹i phÇn ghi nhí? III. LuyÖn tËp: (Gi¸o viªn dïng thªm mét sè bµi th¬, bá dÊu cho häc sinh lµm). 1. Bµi tËp 1, sgk trang 12:.

(194) ChÐp ®o¹n v¨n díi ®©y vµo vë bµi tËp vµ ®iÒn dÊu c©u thÝch hîp vµ chç cã dấu ngoặc đơn: Con chã c¸i n»m ë gËm ph¶n bçng chît vÉy ®u«i rèi rÝt (,) tá ra d¸ng bé vui mõng. Anh DËu lö thö tõ cæng tiÕn vµo… s¾p bÞ tï téi (.) GV: Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp. 2. Bµi tËp 2: sgk trang 15. * Yªu cÇu bµi tËp: - Ph¸t hiÖn lçi vÒ dÊu c©u. - Thay dÊu c©u thÝch hîp (cã ®iÒu chØnh ch÷ viÕt hoa trong trêng hîp cÇn thiÕt.) * C¸c lµm: * Lêi gi¶i: Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh gi¶i bµi tËp 2. D. Cñng cè – Híng dÉn: * Củng cố: Giáo viên hệ thống lại bài đã ôn. * Híng dÉn: - Thuéc bµi «n. - Biết cách vận dụng dấu câu khi viết cho đúng. TiÕt 60 KiÓm tra TiÕng ViÖt (1tiÕt) (TuÇn 15, tiÕt 60) (So¹n trong gi¸o ¸n kiÓm tra – chÊm tr¶) So¹n l¹i bµi:. Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c (Phan. Béi. Ch©u) I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: * T¸c gi¶: ? Giíi thiÖu vµi nÐt vÒ t¸c gi¶: (§a ¶nh ch©n dung Phan Béi Ch©u lªn cho häc sinh quan s¸t). - Phan Béi Ch©u (1867 – 1940) – tªn hiÖu lµ Sµo Nam, ngêi x· Nam Hßa, huyÖn Nam §µn, tØnh NghÖ An. - ¤ng lµ mét nhµ yªu níc, nhµ c¸ch m¹ng lín nhÊt cña d©n téc ta trong vßng 20 n¨m ®Çu thÕ kû XX. ¤ng tõng xuÊt d¬ng sang NhËt B¶n, Trung Quèc, Thái Lan để mu đồ sự nghiệp cứu nớc. Ông cũng là một nhà văn, nhà thơ lớn, có sự nghiệp sáng tác khá đồ sộ. - Các tác phẩm của ông đề thể hiện lòng yêu nớc, thơng dân tha thiết, khát vọng độc lập, tự do và ý chí chiến đấu bền bỉ, kiên cờng. - C¸c t¸c phÈm chÝnh: + H¶i ngo¹i huyÕt th (th¬ ch÷ H¸n)..

(195) + Sµo Nam thi tËp (th¬ ch÷ H¸n vµ ch÷ N«m). + Trïng Quang t©m sö (tiÓu thuyÕt ch÷ H¸n). + Phan Béi Ch©u niªn biÓu (håi kÝ ch÷ H¸n). * T¸c phÈm: - Bµi th¬ “Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c” lµ mét bµi th¬ N«m n»m trong t¸c phÈm “Ngôc trung th” (th viÕt trong ngôc), s¸ng t¸c vµo ®Çu n¨m 1914, khi «ng bÞ bän qu©n phiÖt tØnh Qu¶ng §«ng – Trung Quèc b¾t giam. (T¸c phÈm “Ngôc trung th” cã thÓ xem lµ tËp tù truyÖn ®Çu tiªn cña Phan Béi Ch©u, cã ý nghÜa nh mét bøc th tuyÖt mÖnh). ? Bài thơ này đợc viết theo thể thơ nào? - Bài thơ này đợc viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật, cho nên có kết cấu 4 phần: đề, thực, luận, kết. II. §äc – gi¶i thÝch tõ khã – T×m hiÓu t¸c phÈm: 1. §äc: Yêu cầu đọc: khi đọc bài thơ này yêu cầu các em đọc với giọng hào hùng, chú ý ngắt nhiẹp 4/3, riêng câu 2 nhịp 3/4, câu cuối đọc với giọng cảm khái, th¸ch thøc, ung dung, nhÑ nhµng. Giáo viên đọc mẫu. Gọi 2 em học sinh đọc tác phẩm. 2. Gi¶i thÝch tõ khã: - “Bủa tay”: Mở rộng vòng tay để ôm lấy. - “¤ng giµ BÕn Ngù” (hoÆc “Con voi giµ BÕn Ngù”): §Ó chØ Phan Béi Ch©u trong những năm cuối đời bị thực dân Pháp giam lỏng ở Bến Ngự - Bờ sông Hơng – Huế. ? Hãy nêu vài đặc điểm của thể thơ “Thất ngôn bát cú Đờng luật”? - Lµ thÓ th¬ 8 c©u, mçi c©u 7 ch÷. - Kết cấu 4 phần: 2 câu đề, 2 câu thực, 2 câu luận, 2 câu kết. - Niêm luật: 2 câu thực và 2 câu luận đối vế, đối nhau. - C¸ch gieo vÇn: gieo vÇn b»ng ë cuèi c¸c c©u 1, 2, 4, 6, 8. ? Văn bản này đợc tạo bằng phơng thức nào? - Ph¬ng thøc biÓu c¶m. ? V¨n b¶n nµy thuéc thÓ lo¹i g×? - Tr÷ t×nh. ? Nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ nµy lµ ai? - Nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ nµy chÝnh lµ t¸c gi¶ - lµ nhµ th¬ yªu níc Phan Béi Ch©u. ? Hoàn cảnh sáng tác bài thơ này có gì đặc biệt? - §îc viÕt trong tï. ? Nêu chủ đề của bài thơ? - Bài thơ “Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác” đã thể hiện phong thái ung dung, đờng hoàng, và khí phách kiên cờng, bất khuất vợt lên trên cảnh tù ngục khèc liÖt cña nhµ chÝ sÜ yªu níc Phan Béi Ch©u..

(196) III. Ph©n tÝch v¨n b¶n: 1. Hai câu đề: (câu 1 + 2) GV: Hai câu đề là một tuyên ngôn khẳng định t thế làm ngời của nhà thơ: “VÉn lµ hµo kiÖt vÉn phong lu Ch¹y mái ch©n th× h·y ë tï” ? §äc diÔn c¶m 2 c©u ®Çu vµ cho biÕt: “hµo kiÖt”, “phong lu” nghÜa lµ g×? - “Hµo kiÖt”: ngêi cã tµi n¨ng, chÝ khÝ h¬n h¼n ngêi b×nh thêng. - “Phong lu”: có dáng vẻ lịch sự, thanh nhã. ở đây chỉ sự ung dung, đờng hoµng. GV: NhËn m×nh lµ ngêi “hµo kiÖt”, “phong lu” – biÓu hiÖn mét phong th¸i thật đờng hoàng, ung dung, tự tin, thanh thản vừa ngang tàng bất khuất, lại vừa hµo hoa tµi tö. ? Điệp từ “vẫn” đợc nhắc lại 2 lần trong câu thơ đầu có tác dùng gì? - §iÖp tõ “vÉn” cïng víi 2 danh tõ gèc H¸n “hµo kiÖt”, “phong lu” cã t¸c dụng khẳng định phong thái ung dung, đờng hoàng của bậc trí nhân anh hung, dù trong hoàn cảnh nào vẫn không đổi thay. Nó phủ nhận hoàn toàn cảnh ngộ đắng cay hiện tại (đó là nhà thơ đang bị tù ngục): “Vẫn là hào kiệt vẫn phong lu”. ? Đọc diễn cảm câu thơ thứ 2, trong câu thơ này có một từ đợc dùng rất hay. Theo em, đó là từ nào? Phân tích tác dụng? - Từ “hãy” đợc tác giả dùng rất đắt, trong câu thơ này, từ hãy là mắt chữ nhãn tự. Vì sao vậy? “Hãy” là một từ biểu thị tính chất tạm thời của một việc lµm. ë ®©y, t¸c gi¶ coi viÖc ngåi tï nh mét chç dõng ch©n – t¹m nghØ sau mét chặng đờng dài mệt mỏi. Đó là cách biến việc nghiêm trọng thành một việc bình thờng của nhà cách mạng để tự động viên, an ủi mình. ? Nhịp điệu và giọng thơ trong 2 câu thơ trên có gì thay đổi? Điều đó có tác dông g×? - ở 2 câu thơ đầu, nhịp thơ và giọng điệu thơ có sự thay đổi, câu đầu là nhịp 4/3, đến câu thứ 2 chuyển nhịp 3/4 kéo theo giọng điệu thơ cũng thay đổi: Tõ giäng th¬ kháe kho¾n, r¾n rái ë c©u th¬ ®Çu chuyÓn sang giäng th¬ mang khẩu khí lạc quan, hào sảng pha chút đùa vui, hóm hỉnh. Sự thay đổi nhịp thơ, giọng thơ nh vậy đã góp phần diễn tả quan niệm của nhà thơ: “Con đờng cứu nớc là con đờng chông gai, để về đến đích cần phải có quyết tâm cao”. GV: Nh vậy, 2 câu thơ đầu nói về t thế của nhà thơ. Đó là t thế đờng hoàng, tù tin, l¹c quan, võa ngang tµng võa hµo hoa. 2. Hai c©u thùc: (c©u 3 + 4) ? Đọc diễn cảm 2 câu thực và cho biết nội dung chính của 2 câu thơ đó? “§· kh¸ch kh«ng nhµ trong bèn biÓn L¹i ngêi cã téi gi÷a n¨m ch©u” Hai c©u thùc gi·i bµy nh÷ng suy ngÉm vÒ t×nh thÕ cña t¸c gi¶ khi ë trong tï. ? H×nh ¶nh “kh¸ch kh«ng nhµ” vµ “ngêi cã téi” nãi lªn ®iÒu g×? - Hình ảnh “khách không nhà” đã phác ra chặng đờng ngời chiến sĩ cách mạng đã trải qua gần 10 năm trời, từ lức xuất dơng đến khi bị cầm tù, bản thân cụ đã phải dấn thân vào cuộc đời phiêu bạt không nhà cửa, không ngời thân thÝch ë bªn suèt tõ Trung Quèc sang NhËt B¶n, vßng vÒ Th¸i Lan råi l¹i vÒ.

(197) Trung Quốc. Cuộc đời ấy gian nan, vất vả biết bao nhiêu. Nhng đây là những gian khổ vì một lí tởng lớn lao, là cuộc đời tung hoành của những anh hùng nghÜa hiÖp cho nªn “kh¸ch kh«ng nhµ” kia mang phong th¸i cña nh÷ng anh hùng bốn biển, đáng tự hào. ThÕ nhng, giê ®©y, ngêi anh hïng Êy ®ang trong th©n phËn “ngêi cã téi”, thật là nghịch lí và phi lí. Bọn quân phiệt Trung Quốc bấy giờ đã liên kết với thùc d©n Ph¸p, g¸n cho Phan Béi Ch©u c¸i téi “chèng l¹i nhµ níc b¶o hé”. Côm tõ “l¹i ngêi cã téi” cÊt lªn nghw ph¶ng phÊt ©m ®iÖu hµi híc, diÔu cît b¶n ¸n phi chÝnh nghÜa, ph¶n c«ng lÝ cña kÎ thï. §ång thêi còng pha chót chua ch¸t tù càm nhận mình có lỗi, sơ xuất để rơi vào tay giặc  câu thơ hàm một ý sâu sắc: Mình có tội với đồng bào, đồng chí, với bạn bè năm châu vì giữa đờng “đứt g¸nh”. ? Em nhËn xÐt g× vÒ giäng ®iÖu ë 2 c©u th¬ nµy? - Giäng ®iÖu cã phÇn chïng xuèng, thèng thiÕt, trËm lÆng thÓ hiÖn nçi ®au bên trong. Đã có lần, khi tổng kết đời mình, Phan Bội Châu tự nhận đời ông là tr¨m thÊt b¹i kh«ng mét thµnh c«ng. ? Trong 2 câu thơ trên, nghệ thuật đối xứng đợc sử dụng khá chặt chẽ: - “Đã khách” đối xứng “Lại ngời”; “không nhà trong bốn biển” đối xứng với “có tội giữa năm châu”. ở đây, từng cặp từ ngữ đối nhau, từng ý đối nhau hài hòa, vẽ lại hình ảnh một con ngời từng trải qua cuộc đời chìm nổi nhng đáng tự hào. Tự hào, kiêu hãnh mà vẫn khiêm nhờng, đó là nét đẹp cụ thể của bøc ch©n dung ngêi anh hïng hµo kiÖt Phan Béi Ch©u. GV: Trong 2 c©u th¬ nµy, ta thÊy giäng th¬ trÇm lÆng, ®Çy mµu s¾c c¶m kh¸i nhng còng lµ ®au xãt cho d©n téc. 3. Hai c©u luËn: (c©u 5 + 6) ? Đọc diễn cảm hai câu luận? Cho biết nội dung chính của 2 câu luận đó? “Bña tay «m chÆt bå kinh tÕ Më miÖng cêi tan cuéc o¸n thï” Hai câu thơ nói về thái độ đối với sự nghiệp của Phan Bội Châu. Vẫn với khẩu khí của bậc anh hùng hào kiệt, cho dù có ở vào tình trạng bi kịch đến mức độ nào đi chăng nữa thì ý chí của ngời anh hùng vẫn không thay đổi, vẫn một lßng theo ®uæi sù nghiÖp cøu níc vµ cêi ng¹o nghÔ tríc mäi thñ ®o¹n cña kÎ thï. ? T¸c gi¶ sù dông nghÖ thuËt g×? T¸c dông? - Nghệ thuật đối tiếp tục đợc hoàn chỉnh. Hình ảnh “Bủa tay ôm chặt” đối xứng với “mở miệng cời tan” đặc tả hình dáng và ý chí một con ngời mang lí tởng đẹp, quyết tâm cao, luôn luôn chiến đấu kiên cờng, dũng cảm để giành lấy th¾ng lîi, lu«n lu«n l¹c quan tin tëng m×nh sÏ chiÕn th¾ng. - Hình ảnh “bồ kinh tế” đối chọi với “cuộc oán thù” giải thích rõ hơn đối tợng mà ngời anh hùng “ôm chặt” và “cời tan”. ? ở đây, lối nói khoa trơng cùng với bút pháp lãng mạn đã đợc tác giả sử dông rÊt cã hiÖu qu¶. Em h·y ph©n tÝch? - Trong 2 câu thơ này, tác giả đã sử dụng lối nói khoa trơng phóng đại, đặc biệt là bút pháp lãng mạn kiểu anh hùng ca, kết hợp với biện pháp đối thơ (đối giữa 2 câu thơ) khiến cho con ngời đợc nói đến ở đây không còn là con ngời nhỏ bé, bình thờng, hữu hạn, mà từ tầm vóc đến tài năng đều trở nên hết sức lớn lao, thậm chí đến mức thần thánh. “Kinh tế” ở đây là “kinh bang tế thế”, tức là trÞ quèc an d©n, lµ cøu v·n thêi cuéc; “bå kinh tÕ” lµ sù nghiÖp cøu níc, cøu.

(198) dân. Đã “bủa tay ôm chặt” lấy sự nghiệp đó thì dù có ở hoàn cảnh khó khăn đến mÊy, Phan Béi Ch©u còng kh«ng chÞu tõ bá, kh«ng chÞu bu«ng tay. Kh«ng những thế, ông lại còn “mở miệng cời tan cuộc oán thù”. Phải chăng đó là sự lạc quan của ông trớc tình thế bi đát của mình? Mối oán thù do thực dân Pháp gây nên đối với ông sẽ đợc hóa giải? Nếu nh vậy thì tâm hồn ông thật là khoáng đạt và thanh cao biết bao nhiêu! Chính điều này đã kích thích cao độ cảm xúc của ngời đọc, tạo nên sức truyền cảm nghệ thuật lớn (thao khảo đoạn này ở giáo ¸n so¹n tríc). - Nh vậy ở 2 câu thực và luận trong bài thơ này, những câu thơ đối nhau góp phần tạo âm hởng hào hùng, lãng mạn kiểu anh hùng ca. Các cặp từ đối “bèn biÓn” – “n¨m ch©u”; “bña tay” – “më miÖng”; “bå kinh tÕ” – “cuéc o¸n thï” kh¾c häa râ nÐt tÇm vãc cña nh©n vËt tr÷ t×nh, cµng vÒ sau cµng lín lao, k× vÜ, m¹nh mÏ, phi thêng rÊt phï hîp víi giäng ®iÖu l·ng m¹n hµo hïn cña toàn bài thơ. Hai câu thơ luận đợc coi là sự kết tinh cao độ cảm xúc lãng mạn hµo hïng cña t¸c gi¶. 4. Hai c©u kÕt: (7 + 8) “Th©n Êy h·y cßn, cßn sù nghiÖp Bao nhiªu nguy hiÓm sî g× ®©u!” Chủ đề: bài thơ khép lại trọn vẹn: coi thờng hiểm nguy, kiên trì cách mạng, tin tëng vµo t¬ng lai cña sù nghiÖp c¸ch m¹ng. (Phần còn lại nh bài soạn trớc đã soạn). TuÇn 16 - TiÕt 6 …………….. TËp lµm v¨n. Ngµy so¹n:. ThuyÕt minh mét thÓ lo¹i v¨n häc A. Mục tiêu cần đạt - Cñng cè kiÕn thøc vÒ kiÓu bµi thuyÕt minh. - RÌn luyÖn c¸c thao t¸c x©y dùng v¨n b¶n thuyÕt minh. - Tích hợp với 2 văn bản văn đã học. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: + Chọn một số văn bản thơ thất ngôn bát cú Đờng luật và tứ tuyệt đờng luật để hớng dẫn học sinh phơng pháp thuyết minh một thể lọai văn học. + Chọn một văn bản đã học: Văn bản “Lão Hạc” để minh họa thêm cho học sinh hiÓu ph¬ng ph¸p thuyÕt minh mét thÓ lo¹i v¨n häc. - Häc sinh: + N¾m ch¾c 6 ph¬ng ph¸p thuyÕt minh. + Dµn ý cña v¨n thuyÕt minh (trong bµi). C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò:.

(199) ? Tr×nh bµy 6 ph¬ng ph¸p lµm v¨n thuyÕt minh? ? Nªu khung cña bµi v¨n thuyÕt minh? Bµi míi I. Từ quan sát đến mô tả, thuyết minh đặc điểm một thể loại văn học. Đề bài: Thuyết minh đặc điểm thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật 1. Quan s¸t: GV: Đọc kĩ 2 bài thơ “Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác” và “Đập đá ở C«n L«n” råi tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: ? Mçi bµi th¬ cã mÊy dßng? Mçi dßng cã mÊy ch÷ (tiÕng)? Sè dßng, sè ch÷ ấy có bắt buộc không? Có thể tùy ý thêm bớt đợc không? - Hai bài thơ “Vào nhà ngục Quảng Đông cảm tác” và “Đập đá ở Côn L«n”: Mçi bµi cã 8 c©u, mçi c©u cã 7 ch÷ (tiÕng), sè dßng, sè ch÷ Êy lµ b¾t buéc, kh«ng thÓ tïy ý thªm hoÆc bít. ? TiÕng cã thanh huyÒn vµ thanh ngang (thanh kh«ng) gäi lµ tiÕng b»ng, kÝ hiÖu lµ B, c¸c tiÕng cã thanh hái, ng·, s¾c, nÆng gäi lµ tiÕng tr¾c, kÝ hiÖu lµ T. Hãy ghi kí hiệu bằng, trắc cho từng tiếng trong 2 bài thơ đó? * Đập đá ở Côn Lôn: - B»ng: lµm, trai, c«n, l«n, lõng, lµm, cho, non, tan, n¨m, ra, tay, tr¨m, hßn, ngµy, bao, th©n, sµnh, ma, cµng, bÒn, son, trêi, khi, gian, chi, con, con. - Trắc: đứng, giữa, đất, lở, núi, sách, búa, đánh, bẩy, đống, đập, bể, mấy, th¸ng, qu¶n, sái, n¾ng, d¹, s¾t, nh÷ng, kÎ, v¸, lì, bíc, kÓ, viÖc. * Vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng c¶m t¸c: - B»ng: Lµ, hµo, phong, lu, ch©n, th×, tï, kh«ng, nhµ, trong, ngêi, ngêi, n¨m, ch©u, tay, «m, bå, kinh, cêi, tan, thï, th©n, cßn, cßn, bao, nhiªu, nguy, g×, ®©u. - Trắc: vẫn, kiệt, vẫn, chạy, mỏi, hãy, ở, đã, khách, bốn, biển, có, tội, giữa, bña, chÆt, tÕ, më, miÖng, cuéc, o¸n, Êy, vÉn, sù, nghiÖp, hiÓm, sî. GV: Nếu dòng trên tiếng bằng ứng với dòng dới tiếng trắc thì gọi là “đối” nhau, nÕu dßng trªn tiÕng b»ng øng víi dßng díi còng tiÕng b»ng th× gäi lµ “niªm” víi nhau (dÝnh nhau). ? Dùa vµo kÕt qu¶ quan s¸t, h·y nªu mèi quan hÖ b»ng tr¾c gi÷a c¸c dßng? - Mèi quan hÖ gi÷a c¸c dßng: Theo luËt: NhÊt, tam, ngò bÊt luËn, nhÞ, tø, lôc ph©n minh. (NghÜa lµ: Kh«ng cÇn xÐt c¸c tiÕng thø nhÊt, thø ba, thø n¨m, chỉ xét đối niêm ở các tiếng thứ hai, thứ t, thứ sáu). GV: VÇn lµ bé phËn cña tiÕng kh«ng kÓ dÊu thanh vµ phô ©m ®Çu (nÕu cã). Nh÷ng tiÕng cã bé phËn vÇn gièng nhau, vÝ dô: an, than, can… lµ nh÷ng tiÕng hiÖp vÇn víi nhau. VÇn cã thanh huyÒn hoÆc thanh ngang gäi lµ vÇn b»ng, vÇn cã thanh hái, ng·, s¾c, nÆng gäi lµ vÇn tr¾c. ? H·y cho biÕt mçi bµi th¬ cã nh÷ng tiÕng nµo hiÖp vÇn víi nhau, n»m ë vÞ trí nào trong dòng thơ và đó là vần bằng hay vần trắc? * Bµi C¶m t¸c vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng: - Dßng 1 vµ 2: TiÕng “vÉn – ch©n” hiÖp vÇn víi nhau n»m ë tiÕng thø nhÊt, thø n¨m (dßng 1) vµ tiÕng thø ba (dßng 2) hiÖp vÇn b»ng. - Dßng 3 vµ 4: Kh«ng hiÖp vÇn víi nhau. - Dßng 5 vµ 6: Kh«ng hiÖp vÇn víi nhau. - Dßng 7 vµ 7: Kh«ng hiÖp vÇn víi nhau..

(200) * Bài Đập đá ở Côn Lôn: - Dòng 1 và 2: Tiếng: “làm – làm”, “lôn – non”, “đứng – lừng” hiệp vần víi nhau. - Dßng 3 vµ 4: TiÕng: “n¨m – tr¨m”, “b¶y – tay” hiÖp vÇn víi nhau. - Dßng 5 vµ 6: Kh«ng hiÖp vÇn víi nhau. - Dßng 7 vµ 8: TiÕng: “khi – chi”, “kÓ – kÓ” hiÖp vÇn víi nhau. GV: Thơ muốn nhịp nhàng thì phải ngắt nhịp, chỗ ngắt nhịp đọc hơi ngừng lại một chút trớc khi đọc tiếp đến hết dòng. Chỗ ngắt nhịp cũng đánh dấu một chç ngõng cã nghÜa. ? H·y cho biÕt c©u th¬ b¶y tiÕng trong bµi ng¾t nhÞp nh thÕ nµo? - Bµi C¶m t¸c vµo nhµ ngôc Qu¶ng §«ng: ng¾t nhÞp 4/3 ë c©u 1, 3, 4, 7, 8; ng¾t nhÞp ¾ ë c©u 2; ng¾t nhÞp 2/2/3 ë c©u 5, 6 (c©u 5, 6 còng cã thÓ ng¾t nhÞp 4/3). - Bài Đập đá ở Côn Lôn: cả bài có thể ngắt nhịp 4/3 (hoặc nhịp 2/2/3). 2. LËp dµn ý: a. Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ thÓ lo¹i: - Nêu định nghĩa chung về thể thơ: Thấtngôn bát cú Đờng luật: Thơ thất ngôn bát cú là một thể thơ thông dụng trong các thể thơ Đờng luật, đợc các nhà th¬ ViÖt Nam rÊt yªu chuéng. (C¸c nhµ th¬ cæ ®iÓn ViÖt Nam ai còng lµm thÓ th¬ nµy b»ng ch÷ H¸n hoÆc ch÷ N«m). b. Th©n bµi: Tr×nh bµy c¸c yÕu tè h×nh thøc cña thÓ th¬ vµ vÞ trÝ, c«ng dông, h¹n chÕ cña nã. - ThuyÕt minh luËt th¬: + Sè c©u, ch÷: 8 c©u, mçi c©u 7 ch÷. + LuËt b»ng tr¾c: (nh trªn). + Gieo vÇn: (nh trªn). + Ng¾t nhÞp: (nh trªn). - ThuyÕt minh vÒ vÞ trÝ, c«ng dïng vµ h¹n chÕ: + Vị trí, công dụng: Đây là thể thơ có vẻ đẹp hài hòa, cân đối cổ điển; nhạc ®iÖu trÇm bæng, phong phó. + Tác dụng của hình thức thể loại đối với việc thể hiện chủ đề của bài thơ: 2 câu đề có tác dụng nêu vấn đề, 2 câu thực có tác dụng tả thực làm cho nội dung vấn đề hiện lên sống động. Hai câu luận phát biểu suy ngẫm của nhà thơ làm cho vấn đề thêm sâu sắc. Hai câu kết: chốt lại sâu sắc nội dung, chủ để của bài thơ đợc thể hiện rõ nét nhất, sâu sắc nhất (ý chí bất khuất, phong thái ung dung…). c. Kết luận: Tác dụng của tác phẩm thơ đối với tâm hồn bạn đọc và đối với đời sống xã hội (cảm nhận của em về vẻ đẹp, nhạc điệu của thể thơ). - T¸c phÈm th¬ thÊt ng«n b¸t có §êng luËt gãp phÇn lµm cho thÓ lo¹i v¨n häc d©n téc thªm phong phó. - Qua thể thơ “Thất ngôn bát cú Đờng luật”, chúng ta học tập đợc những tinh hoa cña th¬ §êng – Trung Quèc… 3. LuyÖn tËp: Đề bài 1: Thuyết minh đặc điểm chính của truyện ngắn trên cơ sở các truyện ngắn đã học: Tôi đi học, Lão Hạc, Chiếc lá cuối cùng..

(201) (Tham kh¶o s¸ch: “§Ó häc tèt” trang 163). Đề bài 2: Thuyết minh đặc điểm chính của truyện ngắn “Lão Hạc” của Nam Cao? Dµn bµi: 1. Më bµi: Giíi thiÖu t¸c gi¶ vµ hoµn c¶nh s¸ng t¸c t¸c phÈm: - T¸c gi¶: Nam Cao (1915 – 1951) tªn khai sinh lµ TrÇn H÷u Tri, quª ë lµng §¹i Hoµng, phñ LÝ Nh©n (nay lµ x· Hßa HËu, huyÖn LÝ Nh©n) tØnh Hµ Nam. ¤ng lµ nhµ v¨n hiÖn thùc xuÊt s¾c víi nh÷ng truyÖn ng¨n, truyÖn dµi chân thực viết về ngời nông dân nghèo đói bị vùi dập và ngời trí thức nghèo sèng mßn mái, bÕ t¾c trong x· héi cò. Sau c¸ch m¹ng, Nam Cao ch©n thµnh, tận tụy sáng tác phục vụ kháng chiến. Ông đã hi sinh trên đờng công tác ở vùng sau lng địch. - “L·o H¹c” lµ truyÖn ng¾n xuÊt s¾c viÕt vÒ ngêi n«ng d©n cña Nam Cao, ®¨ng b¸o lÇn ®Çu n¨m 1943. 2. Th©n bµi: - §Þnh nghÜa truyÖn ng¾n. - Tãm t¾t néi dung chÝnh t¸c phÈm. - Giới thiệu đặc điểm nổi bật của tác phẩm: + Đặc điểm về nội dung (tự sự, miêu tả, biểu cảm, đánh giá, bố cục, lời văn, chi tiÕt). + §Æc ®iÓm vÒ h×nh thøc nghÖ thuËt. 3. Tác dụng của tác phẩm đối với cuộc sống. (Tham khảo dàn bài quyển ThiÕt kÕ trang 343). D. Cñng cè – Híng dÉn vÒ nhµ: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi häc. - Híng dÉn: + VÒ nhµ c¸c em häc thuéc bµi, n¾m v÷ng 2 khung bµi: thuyÕt minh vÒ bµi th¬ vµ truyÖn ng¾n. + Viết thành bài văn hoàn chỉnh đề văn trên trên cơ sở dàn ý. TiÕt 62:. V¨n häc. Ngµy so¹n:………….. V¨n b¶n: Muèn lµm th»ng cuéi (T¶n §µ) A. Mục tiêu cần đạt: 1. T©m sù vµ íc väng rÊt ng«ng cña nhµ th¬ l·ng m¹n T¶n §µ: buån ch¸n tríc thùc t¹i tÇm thêng, muèn tho¸t li khái thùc t¹i Êy b»ng m¬ íc lªn tr¨ng lµm th»ng Cuéi. Nh÷ng nÐt míi mÎ trong h×nh thøc cò: Th¬ thÊt ng«n b¸t có §êng luËt: lêi th¬ nhÑ nhµng, trong s¸ng, rÊt gi¶n dÞ nh lêi nãi thêng l¹i pha chót hãm hØnh, duyªn d¸ng. 2. TÝch hîp víi phÇn TiÕng ViÖt ë bµi ¤n tËp. 3. Rèn luyện kĩ năng đọc, phân tích cấu trúc thơ thất ngôn bát cú Đờng luật, tiÕp tôc cñng cè hiÓu biÕt vÒ thÓ th¬ nµy. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn:.

(202) + Mîn su tÇm ¶nh, tranh ch©n dung T¶n §µ vµ mét sè bµi th¬ kh¸c cña T¶n Đà: Thề non nớc, Hỗu trời, Cảm thu, Tiễn thu… đọc tham khảo. - Häc sinh: + Thuéc lßng bµi th¬. + So¹n bµi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? Đọc thuộc bài thơ Đập đá ở Côn Lôn? Giới thiệu tác giả, tác phẩm, nêu chủ đề bài thơ? Phân tích 2 câu đề, 2 câu luận? Bµi míi I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: 1. T¸c gi¶: ? Cho biÕt vµi nÐt chÝnh vÒ T¶n §µ? - T¶n §µ (1889 – 1939) tªn khai sinh lµ NguyÔn Kh¾c HiÕu, quª ë lµng Khª Thîng, huyÖn BÊt B¹t, tØnh S¬n T©y (nay lµ huyÖn Ba V× - tØnh Hµ T©y). - T¶n §µ xuÊt th©n lµ nhµ nho, tõng 2 phen lÒu châng ®i thi nhng kh«ng đỗ. Sau đó ông chuyển sang sáng tác văn chơng quốc ngữ và sớm nổi tiếng, đặc biÖt lµ vµo nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kû XX. - Thơ ông tràn đầy cảm xúc lãng mạn, lại rất đậm đà bản sắc dân tộc và có nh÷ng t×m tßi, s¸ng t¹o míi mÎ. Cã thÓ xem th¬ T¶n §µ nh mét g¹ch nèi gi÷a nền thơ cổ điển và nền thơ hiện đại Việt Nam. Ngoài thơ, Tản Đà còn viết văn xu«i vµ còng næi tiÕng víi nh÷ng bµi t¶n v¨n, tïy bót, tù truyÖn, nh÷ng thiªn du kí viễn tởng đặc sắc. - T¸c phÈm chÝnh: Khèi t×nh con I, II (th¬ - 1917); GiÊc méng con I (tiÓu thuyÕt – 1917); ThÒ non níc (tiÓu thuyÕt – 1920); GiÊc méng con II (du kÝ – 1932); GiÊc méng lín (tù truyÖn – 1932). 2. T¸c phÈm: - Bµi th¬ “Muèn lµm th»ng Cuéi” n»m trong quyÓn Khèi t×nh con I, xuÊt b¶n n¨m 1917. II. §äc – T×m hiÓu thÓ lo¹i, bè côc, chó thÝch. 1. §äc - Giọng nhẹ nhàng, buồn mơ màng, nhịp thơ thay đổi từ 4/3 sang 2/2/3. - Giáo viên cùng 3 – 4 học sinh đọc 3 lâng bài thơ. - Giáo viên nhận xét cách đọc. 2. Gi¶i thÝch tõ khã: (Theo s¸ch gi¸o khoa trang 155). 3. Thể thơ: Thất ngôn bát cú Đờng luật – Bài thơ có sức hấp dẫn đặc biệt, bµi th¬ võa cã giai ®iÖu nhÑ nhµng, thanh tho¸t pha chót tr÷ t×nh, hãm hØnh, l¹i cã nÐt phãng tóng, ng«ng nghªnh cña mét hån th¬ l·ng m¹n thêi k× ®Çu..

(203) Vần luật của bài thơ không còn trói buộc đợc tâm hồn thi sĩ, câu chữ tuy cha thËt sù míi mÎ nhng rÊt tù nhiªn, kh«ng bÞ trãi buéc bëi mét khu«n s¸o nµo. 4. Bố cục: Học sinh tiếp tục tự phân bố cục: chia 4 phần: đề, thực, luận, kết (hoÆc chia 2 ®o¹n bµi th¬). III. Ph©n tÝch bµi th¬: * Chủ đề: Bài thơ thể hiện tâm trạng chán nản, bất hòa sâu sắc với thực tại tÇm thêng, muèn tho¸t li b»ng méng tëng, lµm b¹n víi chÞ H»ng. §©y lµ t¸c phÈm thÓ hiÖn kh¸ râ phong c¸ch th¬ Tµn §µ: Tµi hoa, giµu chÊt l·ng m¹n. §ã là tiếng nói của một cái tôi ngông nghêng đáng yêu, tài hoa, đa tình. 1. Hai câu thơ đầu: Lời tâm sự của nhà thơ với chị Hằng trong một đêm thu: ? Hai c©u th¬ ®Çu lµ tiÕng than, lêi t©m sù cña T¶n §µ víi chÞ H»ng. V× sao T¶n §µ cã t©m tr¹ng ch¸n trÇn thÕ? - Bài thơ đợc mở đầu bằng 2 câu thơ rất tự nhiên: “§ªm thu buån l¾m chÞ H»ng ¬i! TrÇn thÕ em nay ch¸n nöa råi” Đây là lời tâm sự của tác giả với chị Hằng trong một đêm thu, nó nh một tiếng than, một nỗi lòng, một tâm trạng. Nói nh Xuân Diệu, đó là “tiếng của tr¸i tim, tiÕng cña linh hån”, lµ “c¸i g× quÝ b¸u nhÊt cña mét thi sÜ”. - Tiếng than đó chất chứa một nỗi sầu da diết khôn nguôi, tác giả diễn tả qua 2 tiÕng gi¶n dÞ mµ hµm xóc: “buån l¾m”. §ã còng lµ nçi buån bµng b¹c trong hầu khắp các bài thơ của Tản Đà mà có lúc thi sĩ đã diễn giải thật cụ thể trong một bài văn xuôi ngắn giải sầu: “Từ độ sầu đếnnay, ngày nào cũng có lúc sầu, đêm cũng có lúc sầu. Ma dầm lá rụng mà sầu, trăng trong gió mát mà càng sầu, một mình tịch mịch mà sầu, đông ngời cời nói mà càng sầu, nằm vắt tay lªn tr¸n mµ sÇu, ®em th¬ v¨n ng©m vÞnh mµ cµng sÇu … Sçu kh«ng cã mèi, chém sao cho đứt, sầu không có khối, đập sao cho tan…”. Đó là lí do khiến T¶n §µ muèn lµm th»ng cuéi. - “Trần thế” ở đây là cõi đời bụi bặm, đối lập với cõi tiên sung sớng, êm đềm. Tản Đà chán trần thế, muốn lên tiên là để thoát li cái cuộc đời đáng chán này. Điều đó thể hiện sự bất hòa sâu sắc của ông đối với xã hội đơng thời. Cái sầu trong bài thơ này lại là sự cộng hởng giữa nỗi buồn “đêm thu” với nỗi chán đời nên càng thêm da diết. Tản Đà đã từng viết: “Gió gió ma ma đã chán phèo Sự đời nghĩ đến lại buồn teo”. VËy nçi buån Êy lµ do ®©u? Ph¶i ch¨ng nã b¾t nguån tõ nçi nh©n t×nh thÕ thái, từ nỗi cô đơn, bế tắc của cá nhân nhà thơ? 2. Bèn c©u th¬ tiÕp: (3, 4, 5, 6): C¸i ng«ng cña T¶n §µ: ? Tản Đà là một hồn thơ “ngông”. Em hiểu “ngông” là gì? (bộc lộ thái độ nh thế nào đối với cuộc sống)? Hãy phân tích cái “ngông” của Tản Đà trong ớc muốn đợc làm thằng Cuội? - Tản Đà là một hồn thơ “ngông”, chính Tản Đà đã tự nhận mình vốn xa là mét vÞ tiªn trªn trêi, bÞ ®Çy xuèng h¹ giíi v× téi “ng«ng”. Ng«ng cã nghÜa lµ lµm nh÷ng viÖc tr¸i víi lÏ thêng, kh¸c víi mäi ngêi b×nh thêng. Ng«ng trong v¨n ch¬ng thêng biÓu hiÖn b¶n lÜnh cña con ngêi cã c¸ tÝnh m¹nh mÏ, cã mçi bÊt hßa s©u s¾c víi x· héi, kh«ng chÞu Ðp m×nh trong khu«n khæ chËt hÑp cña lÔ nghi, lề thói thông thờng, lấy sự ngông ngáo để chống đối lại cái vòng cơng tỏa kh¾c nghiÖt ®ang k×m h·m sù ph¸t triÓn hîp qui luËt cña con ngêi..

(204) - Tản Đà đã ngông khi chọn cách xng hô thân mật, thậm chí hơi suồng sã víi chÞ H»ng (gäi lµ chÞ vµ xng em), khi d¸m lªn tËn trêi cao, tù nhËn m×nh lµ tri kỷ, tri âm, xem chị Hằng nh một ngời bạn tâm giao để giãi bày mọi nỗi niềm s©u kÝn. - T¶n §µ còng rÊt ng«ng trong íc nguyÖn “muèn lµm th»ng cuéi”: “Cung quế đã ai ngồi đó chửa? Cµnh ®a xin chÞ nh¾c lªn ch¬i! Cã bÇu cã b¹n can chi tñi, Cïng giã, cïng m©y thÕ míi vui” - Nếu xét về luật bố cục và đối xứng Đờng thi thì 4 câu thơ trên đã bị phạm luật, không đúng nội dung của 2 câu thực (tả thực) và 2 câu luận (suy luận mở rộng), từng cặp câu cũng cha thật đối nhau trong ngôn từ và ý nghĩa. Song đọc lên, ta vẫn thấy ngôn ngữ trôi chảy, ý tứ khoáng đạt, hồn thơ phát triển tự nhiên, gắn bó hài hòa với 2 câu mở đề. Đó là những dòng cách tân Đờng luật để ý tình đợc tung phá, cái tôi thi sĩ đợc bay bổng, tự nhiên. Bốn câu thơ cất lên những tiếng nói ớc nguyện, những dự cảm thật độc đáo. Câu thứ nhất thăm dò: “Cung quế đã ai ngồi đó chửa”. Câu thứ hai, không đợi trả lời, liền đề đạt, cầu xin mạnh dạn: “Cành đa xin chị nhắc lên chơi”. Những hình ảnh “cung quế”, “cành đa”, “ai ngồi đó” gợi biết bao nhiêu chuyện huyền thoại vÒ “cung Qu¶ng Hµn” (mÆt tr¨ng), vÒ “c©y ®a, chó cuéi” mµ nhiÒu ngêi ViÖt Nam đều biết. Đó đâu phải một nơi chốn của con ngời mà là những địa chỉ siêu nhiªn, nh÷ng con ngêi siªu nh©n chØ cã trong tëng tîng, trong nh÷ng giÊc m¬. Phải chăng khi cất lên những tiếng thơ đó, thi sĩ Tản Đà đang ru hồn mình vào trong mét giÊc m¬? Ta cã c¶m ti¸c nhµ th¬ ®ang bÐ l¹i, nhá nh¾n nh nh©n vËt chú cuội ngày xa bán vào “cành đa” bay lên, lên đến tận cung trăng, rồi từ từ hạ xuống, ngồi dới gốc đa, bên cạnh chú cuội. Sau đó là một cảnh tợng, một bức tranh k× thó: “Cã bÇu, cã b¹n can chi tñi, Cïng giã, cïng m©y thÕ míi vui” Hai côm tõ “can chi tñi” vµ “thÕ míi vui” thÓ hiÖn râ t©m tr¹ng h¶ hª, quªn hết nỗi buồn khổ ở trần gian để tìm nguồn vui nơi tiên giới. Âm điệu của ngôn từ nh ngân lên pha chú hóm hỉnh, cời đùa, ngông nghênh mà rất tình tứ. Có thể nói, tâm hồn lãng mạn của thi nhân đã tìm đợc một địa chỉ lí tởng để thoát li, lên tới mặt trăng, ẩn mình trong mây bay, gió cuốn tức là Tản Đà đã hoàn toàn xa lánh đợc cuộc đời “buồn chán”, xa lãnh “cõi trần nhem nhuốc”. Nhng ớc nguyÖn cña T¶n §µ kh«ng chØ hoµn toµn lµ trèn ch¹y, xa l¸nh. §ã chÝnh lµ nh÷ng íc m¬, nh÷ng kh¸t väng ch©n chÝnh cña mét con ngêi lu«n g¾n bã víi cuộc đời, luôn mong muốn cuộc đời nói chung, đời mình nói riêng có niềm vui, có hạnh phúc, đợc gặp những bạn bè nhân hậu. - Với ớc nguyện muốn làm thằng cuội, cái khát vọng chính đáng kia bắt gÆp mét giÊc méng cña t©m hån th¬ ®a t×nh, trë thµnh mét c¸ch nãi cã phÇn ngông nghênh, ngạo đời, lãng mạn. Cảm hứng lãng mạn của Tản Đà mang đậm dấu ấn thời đại và đi xa hơn ngời xa là ở chỗ đó. 3. Hai câu kết: Cảm xúc lãng mạn và ngông đợc đẩy lên đến cao độ ? Ph©n tÝch h×nh ¶nh cuèi bµi th¬: “Tùa nhau trong xuèng thÕ gian cêi”. Em hiÓu c¸i cêi ë ®©y cã y nghÜa g×? - Mạch cảm xúc lãng mạn và “ngông” đợc đẩy lên cao độ bằng một hình ảnh tởng tợng đầy bất ngờ và ý vị của Tản Đà. Đêm trung thu trăng sáng, đẹp, ngời ngời đều ngẩng cao đầu chiêm ngỡng trăng thì nhà thơ lại đang ngồi trên cung trăng, tựa vai chị Hằng Nga để cùng ngắm thế gian và… c ời. Cái cời ở.

(205) đây có thể có nhiều ý nghĩa: vừa thỏa mãn vì đã đạt đợc khát vọng thoát li cõi đời trần tục nên thỏa mãn, cời vui. Cũng có thể vì đợc đứng ở vị trí tầm cao, đứng trên mọi thói đời nhỏ bé, thấp hèn, nên nhà thơ nhìn rõ những điều xấu xa, bẩn thỉu, đáng cời, đáng khinh của cõi trần chật hẹp nhỏ nhoi. Cũng có thể đây là cái cời tự trào, tự giễu mình chơi ngông hơn đời, khác đời. Một chữ cời mµ më ra hai, ba nghÜa, thËt lµ thó vÞ. Ph¶i ch¨ng hai c©u th¬ kÕt, nhÊt lµ tõ cuèi cùng của bài thơ (“Cời”) là đỉnh cao của hồn thơ lãng mạn, phóng khoáng, ng«ng nghªng mµ rÊt duyªn d¸ng, ®a t×nh cña T¶n §µ: “Råi cø mçi n¨m… c êi”. - Tãm l¹i, bµi th¬ “Muèn lµm th»ng Cuéi” lµ t©m sù cña mét con ngêi bÊt hßa s©u s¾c víi x· héi tÇm thêng, xÊu xa; muèn tho¸t li b»ng méng tëng lªn cung trăng để bầu bạn với chị Hằng, vui cùng mây gió. Đó là một giấc mơ kì thú, ngông nghêng, lãng mạn. Sức hấp dẫn của bài thơ chính là ở vẻ đẹp của giấc mơ ấy đợc thể hiện ở những từ ngữ, những hình ảnh đậm chất dân tộc, ở những tìm tòi đổi mới thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật của Tản Đà. Nhờ những đổi mới trong hồn thơ, tìm tòi trong nghệ thuật, thi sĩ Tản Đà đã góp phần mở ra một giai đoạn cách tân sôi động, hào hứng cho lịch sử thơ ca hiện đại Việt Nam, đúng nh nhà nghiên cứu Hoài Thanh đã nhận xét: “Tiên sinh đã cïng chóng t«i chia sÎ mét nçi kh¸t väng thiÕt tha, nçi kh¸t väng tho¸t li ra ngoài cái tù túng, cái giả dối, cái khó khăn của khuôn sáo… Tiên sinh đã tạo những bản đàn mở đầu cho một cuộc hòa nhạc Tân kì đang sắp sửa…”. VI. Tæng kÕt – Ghi nhí: 1. VÒ nghÖ thuËt: ? Theo em, nh÷ng yÕu tè nghÖ thuËt nµo t¹o nªn søc hÊp dÉn cña bµi th¬? - Nguån c¶m xóc m·nh liÖt, dåi dµo, võa phãng tóng, bay bæng, l¹i võa sâu lắng, tha thiết, đợc biểu hiện một cách tự nhiên, thoải mái, nhuần nhị nh giäng t©m t×nh th©n mËt víi ngêi b¹n tri kØ, tri ©m. - Lời lẽ giản dị, trong sáng, không gọt đẽo cầu kì mà vẫn mợt mà, ý nhị, giµu søc biÓu c¶m, l¹i rÊt ®a d¹ng trong lçi biÓu hiÖn (khi than, khi nh¾n hái, khi cÇu xin). - Sức tởng tợng phong phú, táo bạo đã tạo ra một giấc mộng kì thú với nh÷ng chi tiÕt gîi c¶m vµ bÊt ngê (vÝ dô: Cµnh ®a xin chÞ nh¾c lªn ch¬i; Råi cø mçi n¨m… thÕ gian cêi”). - ThÓ th¬ §êng luËt trong tay t¸c gi¶ vÉn tu©n thñ nghiªm chØnh c¸c qui t¾c vÒ vÇn, luËt nhng hoµn toµn kh«ng cßn gß bã, c«ng thøc. - Søc hÊp dÉn cña bµi th¬ lµ ë hån th¬ l·ng m¹n pha chót ng«ng nghªnh đáng yêu và ở những tìm tòi đổi mới thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật cổ điển. 2. VÒ néi dung: ? Tất cả các thủ pháp nghệ thuật đó góp phần thể hiện nội dung gì? - Bµi th¬ “Muèn lµm th»ng Cuéi” cña T¶n §µ lµ t©m sù cña mét con ngêi bÊt hßa s©u s¾c víi thùc t¹i tÇm thêng, xÊu xa, muèn tho¸t li b»ng méng tëng lên cung trăng để bầu bạn với Chị Hằng. GV: Tản Đà vốn xuất thân nhà nho nhng lại sống giữa thời buổi nho học đã tàn tạ, Tản Đà đã sớm chuyển sang cầm cây bút sắt “mà sinh nhai lối dọc lối ngang”, là một nghệ sĩ có tài, có tình, có cá tính độc đáo, có nhân cách cao thợng, trong sáng, ông không muốn hòa nhập với xã hội thực dân phong kiến đầy rÉy nh÷ng chuyÖn xÊu xa, nh¬ bÈn, hçn t¹p, x« bå, bon chen danh lîi. ¤ng t×m c¸ch tho¸t li vµo rîu, th¬, vµo câi méng, câi tiªn, vµo lèi sèng phãng tóng cña kh¸ch tµi tö ®a t×nh. ¤ng lµ thi sÜ ViÖt Nam ®Çu tiªn d¸m hiÖn diÖn trong th¬ với “cái tôi” đầy đủ bản ngã của mình: Cái tôi sầu mộng đa tình, cái tôi ngông.

(206) nghênh phớt đời, cái tôi cảm thơng u ái… Thơ Tản Đà đã thổi một luồng gió lãng mạn mới mẻ trên thi đàn Việt Nam, đặc biệt là và những năm 20 của thể kû XX, víi c¸i buån m¬ mµng, c¸i xóc c¶m ch¬i v¬i cña c¸i t«i. V. LuyÖn tËp: ? Vì sao tác giả lại đặt tên bài thơ “Muốn làm thằng Cuội”? Đọc bài thơ, em thÊy ai ®ang t©m sù víi ai? - Tên bài thơ đã bộc lộ rất rõ t tởng chủ đề của bài thơ: đó là t tởng của mét con ngêi bÊt hßa s©u s¾c víi thùc t¹i tÇm thêng, xÊu xa cña xa héi thùc d©n phong kiến, muốn thoát li bằng mộng tởng lên cung trăng làm thằng Cuội để bÇu b¹n víi chÞ H»ng Nga. - Nhµ th¬ T¶n §µ ®ang t©m sù víi chÞ H»ng Nga trªn cung tr¨ng vµ còng là tâm sự với chính lòng mình, với bạn đọc. ? ChØ ra nh÷ng nÐt míi trong th¬ §êng luËt cña T¶n §µ? - C¶m xóc võa m·nh liÖt, phãng kho¸ng, bay bæng, vïa s©u l¾ng tha thiÕt. MÇu s¾c “®iÖu nãi” kh¸ ®Ëm nÐt. - Ng«n ng÷ gi¶n dÞ, gÇn gòi lêi ¨n tiÕng nãi b×nh thêng. - Chi tiÕt th¬ gîi c¶m, bÊt ngê. - Các nguyên tắc thơ Đờng luật vẫn đợc đảm bảo nhng tự nhiên, không bị c«ng thøc hãa. D. Cñng cè – Híng dÉn: - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi gi¶ng. - Híng dÉn vÒ nhµ: + Thuéc lßng bµi th¬. + Thuéc t¸c gi¶, t¸c phÈm. + Phân tích đợc bài thơ. + So¹n bµi: “Hai ch÷ níc nhµ”  Nªn gi¶ng theo thiÕt kÕ trang 349. TiÕt 63: ……………... TiÕng ViÖt. Ngµy. ¤n tËp TiÕng ViÖt A. Mục tiêu cần đạt: 1. Hệ thống hóa những kiến thức Tiếng Việt đã học ở học kì I. 2. RÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng sö dông TiÕng ViÖt trong nãi, viÕt. 3. Cã ý thøc cñng cè tÝch hîp ngang víi TËp lµm v¨n, V¨n. B. ChuÈn bÞ: Gi¸o viªn: So¹n gi¸o ¸n. Häc sinh: ¤n l¹i tõng bµi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè:. so¹n:.

(207) dô?. + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: kÕt hîp bµi míi. Bµi míi A. Néi dung «n tËp: I. Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ: ? ThÕ nµo lµ mét tõ ng÷ cã nghÜa réng vµ mét tõ ng÷ cã nghÜa hÑp? Cho vÝ. - Một từ ngữ có nghĩa rộng khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó bao hàm nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. VÝ dô: “Thó” cã nghÜa réng h¬n: voi, h¬u. “C©y” cã nghÜa réng h¬n: c©y cam, c©y bëi. - Một từ ngữ có nghĩa hẹp khi phạm vi nghĩa của từ ngữ đó đợc bao trùm trong ph¹m vi nghÜa cña mét sè tõ ng÷ kh¸c. VÝ dô: C¸ Thu, c¸ Chim hÑp h¬n “c¸”. ? Tính chất rộng hẹp của từ ngữ là tơng đối hay tuyệt đối? Tại sao? - Tính chất rộng hẹp của nghĩa từ ngữ chỉ là tơng đối vì nó phụ thuộc vào ph¹m vi nghÜa cña tõ (ph¹m vi biÓu vËt). VÝ dô: + C©y, cá, hoa: cã ph¹m vi nghÜa øng víi tõng nhãm cïng loµi thùc vËt, do đó nghĩa cùa từ “thực vật” rộng hơn nghĩa của ba từ: cây, cỏ, hoa. + Cây, cỏ, hoa: có phạm vi nghĩa bao hàm đối với các cá thể cùng nhóm, cùng loài, do đó nghĩa của ba từ: cây, cỏ, hoa rộng hơn nghĩa của các từ ngữ “c©y dõa”, “cá gµ”, “hoa cóc”. II. ¤n tËp vÒ “trêng tõ vùng”. ? ThÕ nµo lµ trêng tõ vùng? Cho vÝ dô? - Trêng tõ vùng lµ tËp hîp tÊt c¶ c¸c tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜa. VÝ dô: + Trêng tõ vùng vÒ ph¬ng tiÖn giao th«ng: Tµu, xe, thuyÒn, m¸y bay. + Trờng từ vựng về vũ khí: Súng, gơmg, tên lửa, lựu đạn. ? Phân biệt cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ với trờng từ vựng? Cho ví dụ? - Cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ nói về mối quan hệ bao hàm nhau gi÷a c¸c tõ ng÷ cã cïng tõ lo¹i. VÝ dô: Thùc vËt (danh tõ) bao hµm: c©y, cá, hoa (danh tõ); C©y, cá, hoa bao hµm: c©y dõa, cá gµ, hoa cóc (danh tõ). - Trêng tõ vùng tËp hîp c¸c tõ cã Ýt nhÊt mét nÐt chung vÒ nghÜa, nhng cã thÓ kh¸c nhau vÒ tõ lo¹i. VÝ dô: Trêng tõ vùng vÒ ngêi: + Chức vụ của ngời: Tổng thống, cục trởng, giám đốc (danh từ). + PhÈm chÊt trÝ tuÖ cña ngêi: Th«ng minh, s¸ng suèt, ngu, ®Çn (tÝnh tõ). III. Tõ tîng h×nh, tîng thanh..

(208) ? Tõ tîng h×nh, tîng thanh lµ g×? Cho vÝ dô? - Từ tợng hình là từ gợi tả hình ảnh, dáng vẻ, hoạt động, trạng thái của sự vËt.. - Tõ tîng thanh lµ tõ m« pháng ©m thanh cña tù nhiªn, cña con ngêi. VÝ dô: + Tõ tîng h×nh: Lom khom, ngÊt ngëng, lËp cËp. + Tõ tîng thanh: Oang oang, chan ch¸t, kÏo kÑt. ? Nªu t¸c dông cña tõ tîng h×nh, tîng thanh? Cho vÝ dô? - Từ tợng hình, tợng thanh gọi đợc hình ảnh, âm thanh cụ thể, sinh động, có giá trị biểu cảm cao; thờng đợc dùng trong văn miêu tả và tự sự. VÝ dô: Lom khom díi nói tiÒu vµi chó (- Bµ Huyªn Thanh Quan -)  Lom khom gîi ra t thÕ cña mÊy chó tiÒu phu ®ang cói khum ngêi xuèng nhÆt cñi  Ýt ái, nhá nhoi. Giäng h×, giäng hØ, giäng hi ha. (- Hå Xu©n H¬ng -).  H×, hØ, hi ha: gîi ra ©m thanh cña c¸c kiÓu cêi. IV. Từ ngữ địa phơng – biệt ngữ xa hội. ? Thế nào là từ ngữ địa phơng? Cho ví dụ? - Từ ngữ địa phơng là từ ngữ chỉ sử dụng ở một hoặc một số địa phơng nhất định. VÝ dô: B¾c Bé: Ng«, qu¶ døa, vµo. Nam Bộ: Bắp, trái thơm, vô. (từ ngữ địa phơng). ? ThÕ nµo lµ biÖt ng÷ x· héi? Cho vÝ dô? - Biệt ngữ xã hội là những từ ngữ chỉ đợc dùng trong một tầng lớp xã hội nhất định. VÝ dô: TÇng líp vua chóa ngµy xa: TrÉm, khanh. TÇng líp häc sinh, sinh viªn: Ngçng, gËy, quay phim. (®iÓm 2, ®iÓm 1, cãp bµi). V. Trî tõ – Th¸n tõ. ? Trî tõ lµ g×? Cho vÝ dô? - Trợ từ là những từ dùng để nhấn mạnh hoặc biểu thị thái độ đánh giá sự vật, sự việc đợc nói đến trong câu. VÝ dô: + Nó ngồi cả buổi chiều mà chỉ làm đợc mỗi một bài tập. + §õng nãi ngêi kh¸c, chÝnh anh còng lêi tËp thÓ dôc. ? Th¸n tõ lµ g×? Cho vÝ dô? - Thán từ là những từ dùng làm dấu hiệu biểu lộ cảm xúc, tình cảm thái độ của ngời nói hoặc dùng để gọi đáp. VÝ dô:.

(209) + ¤ hay, t«i tëng anh còng biÕt råi! + D¹, con ®ang häc bµi! GV: Thán từ thờng đứng ở đầu câu, có khi nó tách ra thành một câu đặc biÖt. VÝ dô: + Nµy, chÞ nghÜ em nªn mÆc thªm ¸o vµo! + Nµy! ChÞ nghÜ em nªm mÆc thªm ¸o vµo! VI. T×nh th¸i tõ: ? T×nh th¸i tõ lµ g×? cho vÝ dô? - Tình thái từ là những từ đợc thêm vào câu để cấu tạo câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán và để biểu thị các sắc thái tình cảm của ngời nói. VÝ dô: + Anh đọc xong cuốn sách rồi à? + Con nghe thÊy råi ¹! ? Có thể sử dụng tình thái từ một cách tùy tiện đợc không? Tại sao? Cho ví dô? - Không sử dụng tùy tiện đơc, vì: Phải chú ý đến quan hệ về tuổi tác, thứ bậc xã hội và tình cảm đối với ngời nghe, đọc. VÝ dô: + §èi víi ngêi lín tuæi: B¸c gióp ch¸u m«t tay ¹! + §èi víi b¹n bÌ: B¹n gióp m×nh mét tay nµo! VII. Nãi qu¸, nãi gi¶m, nãi tr¸nh: ? Nãi qu¸ lµ g×? Cho vÝ dô? - Nói quá là một biện pháp tu từ phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tợng đợc miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tợng, tăng sức biểu cảm. VÝ dô: + Bao giờ chạch đẻ ngọn đa Sáo đẻ dới nớc thì ta lấy mình. + Tiếng đồn bố mẹ anh hiền C¾n c¬m kh«ng vì, c¾n tiÒn vì tan. ? Nãi gi¶m, nãi tr¸nh lµ g×? Cho vÝ dô? - Nói giảm, nói tránh là biện pháp tu từ dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyÓn, tr¸nh g©y c¶m gi¸c qu¸ ®au buån, ghª sî, nÆng nÒ, th« tôc, thiÕu lÞch sù. VÝ dô: + Chị ấy không con trẻ lắm! (chị ấy đã già). + Nhà tôi đi đột ngột quá, nên cũng chẳng kịp dặn dò vợ con đợc điều gì! (chết đột ngột quá). VIII. C©u ghÐp: ? C©u ghÐp lµ g×? Cho vÝ dô?.

(210) - C©u ghÐp lµ c©u cã tõ 2 côm C – V trë lªn vµ chóng kh«ng bao chøa nhau. Mỗi cụm C – V của câu ghép có dạng một câu đơn và đợc gọi chung là mét vÕ (cña) c©u ghÐp. VÝ dô: + Giã thæi, m©y bay, hoa në. (c¸c vÕ c©u nèi tiÕp víi nhau). + Vì trời ma nên đờng ớt. (các vế câu nối bằng quan hệ từ) GV: C¸c vÕ c©u trong c©u ghÐp cã thÓ nèi trùc tiÕp víi nhau b»ng dÊu phÈy hoÆc nèi víi nhau b»ng quan hÖ tõ. ? Cho biÕt c¸c quan hÖ vÒ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ trong c©u ghÐp? Cho vÝ dô? - C¸c quan hÖ vÒ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ trong c©u ghÐp lµ: * Quan hÖ bæ sung: VÝ dô: Anh dõng lêi vµ chÞ còng kh«ng nãi n÷a. * Quan hÖ nèi tiÕp: VÝ dô: Nã dõng l¹i råi bçng ch¹y vôt ®i. * Quan hÖ nguyªn nh©n – kÕt qu¶: Ví dụ: Vì trời ma nên đờng rất trơn. * Quan hÖ t¬ng ph¶n: Ví dụ: Tuy nhà xa nhng Nam vẫn đi học đúng giờ. GV: Quan hÖ vÒ ý nghÜa gi÷a c¸c vÕ cña c©u ghÐp thêng rÊt chÆt chÏ vµ tinh tế, vì vậy cần chú ý khi sử dụng các quan hệ từ hoặc các cặp quan hệ từ để tạo c©u ghÐp. VÝ dô: + Quan hÖ nh©n qu¶ thêng dïng c¸c cÆp quan hÖ tõ: v× - nªn; do – nªn; t¹i – nªn; bëi – nªn; nhê – nªn;… + Quan hÖ gi¶ thiÕt – kÕt qu¶ thêng dïng c¸c cÆp quan hÖ tõ: nÕu – th×; gi¸ - th×; hÔ – th×;… + Quan hÖ tõ t¬ng ph¶n (hoÆc nhîng bé) thêng dung c¸c cÆp quan hÖ tõ: tuy – nhng; dÉu – nhng; dï – vÉn; mÆc dï – vÉn;… + Quan hệ mục đích thờng dùng các quan hệ từ: để, cho, đặng,… + Quan hệ bổ sung, đồng thời thờng dùng quan hệ từ “và”. + Quan hÖ nèi tiÕp thêng dïng quan hÖ tõ “råi”. + Quan hÖ lùa chän thêng dïng quan hÖ tõ “hay”. IX. DÊu c©u: ? Tác dụng của dấu ngoặc đơn? Cho ví dụ? - Dấu ngoặc đơn dùng để đánh dấu phần có chức năng chú thích. VÝ dô: + Nam (líp trëng líp 8B) nh¶y lªn s©n khÊu vµ h¸t lu«n! + BÝch (mét c©y to¸n cña líp) rÊt thÝch lµm th¬! ? T¸c dông cña dÊu hai chÊm? Cho vÝ dô? - Dấu hai chấm dùng để đánh dấu (báo trớc) phần bổ sung, giải thích, thuyết minh cho một phần trớc đó, đánh dấu (báo trớc) lời dẫn trực tiếp hay lời đối thoại..

(211) VÝ dô: + Ông cha ta đã dạy: “Có công mài sắt, có ngày nên kim!” + Nam bµy ra tríc mÆt: s¸ch, vë, bót, thíc kÎ,… nhng ®Çu ãc l¹i cø nghÜ ®©u ®©u… ? T¸c dông cña dÊu ngoÆc kÐp? Cho vÝ dô? - Dấu ngoặc kép dùng để đánh dấu từ ngữ, câu, đoạn dẫn trực tiếp; đánh dấu từ ngữ đợc hiểu theo nghĩa đặc biệt hay có hàm ý mỉa mai, đánh dấu tên tác phÈm, tê b¸o, tËp san… dÉn trong c©u v¨n. VÝ dô: + M·i sau nµy t«i vÉn kh«ng bao giê quªn lêi thÇy tõng d¹y: “Trung thùc chÝnh lµ mét phÈm chÊt cña lßng dòng c¶m!” + Tôi rất thích đọc “Hoa học trò” bởi đó là một tờ báo bổ ích và có nhiều chuyªn môc hãm hØnh. B. LuyÖn tËp tæng hîp: 1. Cho ®o¹n v¨n sau: “Mặt lão đột nhiên có rúm lại. Những vết nhăn xô lại với nhau, ép cho nớc m¾t ch¶y ra. C¸i ®Çu l·o nghoÑo vÒ mét bªn vµ c¸i miÖng mãm mÐm cña l·o mÕu nh con nÝt. L·o hu hu khãc…” a. Thèng kª c¸c tõ cïng trêng tõ vùng vÒ c¬ thÓ ngêi? b. Thống kê các từ dùng tiểu trờng từ vựng chỉ hoạt động của ngời? c. Viết một đoạn văn có sử dụng trợ từ, thán từ, tình thái từ để phân tích ®o¹n v¨n trªn? 2. Dựa vào kiến thức về văn học dân gian và về cấp độ khái quát của nghĩa từ ngữ, hãy điền từ ngữ thích hợp vào những ô trống theo sơ đồ sau: TruyÖn d©n gian. TruyÒn thuyÕt. TruyÖn cæ tÝch. TruyÖn ngô ng«n. TruyÖn cêi. D. Cñng cè – Híng dÉn: - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi «n tËp, nhÊn m¹nh kiÕn thøc träng t©m. - Häc sinh: + Học thuộc và hiểu các kiểu kiến thức đã ôn. + BiÕt c¸ch dùng ®o¹n v¨n cã sö dông kiÕn thøc TiÕng ViÖt: c©u ghÐp, trî tõ, th¸n tõ, t×nh th¸i tõ… + BiÕt ph©n tÝch c©u ghÐp vµ kÕt luËn chóng thuéc kiÓu c©u ghÐp nµo. TiÕt 64:. Tr¶ bµi: TËp lµm v¨n sè 3. (V¨n thuyÕt minh: C¸i bót bi) So¹n trong gi¸o ¸n chÊm tr¶..

(212) Ngµy so¹n:………….. Hai ch÷ níc nhµ (trÝch) (TrÇn TuÊn Kh¶i) A. Mục đích cần đạt: 1. Qua việc mợn đề tài lịch sử, lựa chọn thể thơ song thất lục bát rất thích hợp tạo dựng không khí, tâm trạng, giọng thơ thống thiết, cảm nhận đợc nội dung tr÷ t×nh yªu níc trong ®o¹n th¬ trÝch: nçi ®au mÊt níc vµ ý chÝ phôc thï cøu níc. 2. TÝch hîp víi phÇn TiÕng ViÖt vµ TËp lµm v¨n ë bµi KiÓm tra tæng hîp tÝch hîp víi lÞch sö ViÖt Nam ë giai ®o¹n ®Çu thÕ kû XV vµ ®Çu thÕ kû XX. 3. Rèn kĩ năng đọc, phân tích song thất lục bát, so sánh với đoạn Chinh phụ ngâm khúc đã học. B. ChuÈn bÞ: - Giáo viên: Tìm đọc tập thơ của á Nam Trần Tuấn Khải với lời giới thiệu cña Xu©n DiÖu, so¹n gi¸o ¸n, t×m mîn ch©n dung TrÇn TuÊn Kh¶i. - Häc sinh: So¹n bµi, thuéc lßng bµi th¬. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? §äc thuéc lßng bµi th¬ “Muèn lµm th»ng Cuéi” cña T¶n §µ, vµ h·y ph©n tÝch 2 c©u kÕt cña bµi th¬? TuÇn 17: TiÕt 65 + 66:. V¨n häc. Bµi míi Vµo bµi: Qua Môc nam quan (b©y giê lµ H÷u NghÞ quan – cöa khÈu biªn giíi ViÖt – Trung ë L¹ng S¬n), nhí l¹i chuyÖn NguyÔn Tr·i tiÔn cha lµ NguyÔn Phi Khanh bÞ giÆc Minh b¾t vÒ Trung Quèc, nhµ th¬ Tè H÷u viÕt: “ Ai lªn ¶i b¾c ngµy xa Êy Khãc tiÔn cha ®i mÊy dÆm trêng H«m nay biªn giíi mïa xu©n dËy Núi trắng hoa mơ, cờ đỏ đờng”. Cßn TrÇn TuÊn Kh¶i – mét nhµ th¬ yªu níc næi tiÕng ®Çu thÕ kû XX – l¹i mợn hẳn câu chuyện lịch sử cảm động này để giãi bày tâm sự yêu nớc thơng nòi và kích động tinh thần cứu nớc của nhân dân ta đầu thế kỷ XX. Hôm nay chúng ta cùng tìm hiểu bài thơ đó – một bài thơ mợn đề tài lịch sử để thầm kín nãi lªn tinh thÇn yªu níc vµ ý chÝ cøu níc nh thÕ nµo? (Häc sinh ghi ®Çu bµi) I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: 1. T¸c gi¶:.

(213) ? Cho biÕt vµi nÐt vÒ t¸c gi¶ TrÇn TuÊn Kh¶i? - TrÇn TuÊn Kh¶i (1895 – 1983), bót hiÖu lµ ¸ Nam, quª ë lµng Quang X¸n, x· MÜ Hµ, huyÖn MÜ Léc, tØnh Nam §Þnh. - Ông thờng mợn đề tài lịch sử hoặc những biểu tợng nghệ thuật bóng gió để bộc lộ nỗi đau mất nớc, nỗi căm giận bọn cớp nớc và bè lũ tay sai, nhằm khích lệ tinh thần yêu nớc của đồng bào và bày tỏ khát vọng độc lập, tự do của m×nh. - Thơ Trần Tuấn Khải vào những năm 20 của thế kỷ XX đợc truyền tụng réng r·i, næi tiÕng nhÊt lµ nh÷ng bµi h¸t kÌm theo c¸c lµn ®iÖu d©n ca vµ nh÷ng bµi th¬ theo c¸c thÓ lo¹i cæ truyÒn cña d©n téc nh lôc b¸t, song thÊt lôc b¸t. - T¸c phÈm chÝnh: C¸c tËp th¬: “Duyªn nî phï sinh” I, II (1921 vµ 1923); “Bót quan hoµi” I, II (1924 vµ 1927); “Víi s¬n hµ” I, II (1936 vµ 1949)… 2. T¸c phÈm: - Hai chữ nớc nhà là bài thơ mở đầu tập “Bút quan hoài I” (1924), lấy đề tài lÞch sö thêi qu©n Minh x©m lîc níc ta: NguyÔn Phi Khanh (cha NguyÔn Tr·i) bÞ giÆc b¾t ®em sang Trung Quèc; NguyÔn Tr·i ®i theo, nhng tíi biªn giíi phÝa Bắc, Nguyễn Phi Khanh đã khuyên con nên quay trở về để lo tính việc trả thù nhà, đền nợ nớc. á Nam đã mợn lời ngời cha dặn dò con để sáng tác nên bài thơ nµy, göi g¾m t©m sù yªu níc cña m×nh. §o¹n trÝch trªn ®©y lµ phÇn më ®Çu cña bµi th¬. II. Hớng dẫn tìm hiểu thể thơ, đọc và tìm hiểu bố cục, giải thích từ khó: 1. Đọc: Giọng thống thiết, kích động: các câu 7 chữ ngắt nhịp 3/4; các câu 6 – 8 đọc nhịp 2/2/2 và 4/4.  Giáo viên đọc mẫu.  Gọi 2 học sinh đọc tiếp nhau (1 lần bài thơ). 2. ThÓ lo¹i: - ThÓ th¬ song thÊt lôc b¸t: phï hîp víi viÖc diÔn t¶ nh÷ng t©m tr¹ng kh«ng chỉ êm đềm, mợt mà mà còn nhiều khi đau đớn, da diết, kích động sâu sắc, dữ déi. ? Giống bài thơ nào đã học ở lớp 7? (Chinh phô ng©m khóc). 3. Gi¶i thÝch tõ khã: - §o¸i: ghÐ, ngã, ngo¸i. - Ch©u: níc m¾t, lÖ, giät ch©u, giät hång. - Hång l¹c: thñy tæ, dßng dâi d©n téc ViÖt Nam (Hång: nói Hång LÜnh, s«ng Hång; L¹c: chim l¹c, ¢u l¹c, L¹c ViÖt.) - Quách: bọc ngoài áo quan, ngoài cỗ ván để chôn ngời chết, (trong quan ngoµi qu¸ch). - Thµnh qu¸ch: nãi vÒ c¸c bøc têng thµnh kiªn cè ngµy xa. - Sa cơ: gặp chuyện không may, bất ngờ, không kịp đối phó, phải chịu thất b¹i, chÞu lõa gÆt, cã khi chÞu chÕt. - Th©n l¬n bao qu¶n vòng lÇy (lÊy tõ c©u KiÒu). - Tæ t«ng: tæ tiªn, cha «ng, cô kÞ. 4. Bè côc: (3 phÇn)..

(214) - 8 c©u ®Çu: T©m tr¹ng cña ngêi cha khi ph¶i tõ biÖt con trai n¬i ¶i B¾c. - 20 câu tiếp: Tình cảm của đất nwocs trong hiện tại đau thơng và tang tóc. - 8 c©u cuèi: Nãi lªn t×nh thÕ bÊt lùc cña ngêi cha vµ lêi trao göi sù nghiÖp cho con trai.GV: Toµn bµi th¬ dµi 101 c©u, ®o¹n trÝch häc lµ 36 c©u ®Çu.. III. Ph©n tÝch bµi th¬: ? ý chÝnh vµ c¶m xóc bao trïm c¶ ®o¹n th¬ trÝch häc nh thÕ nµo? * §o¹n th¬ lµ lêi tr¨ng trèi cña ngêi cha tríc giê vÜnh biÖt, trong bèi c¶nh b¶n th©n «ng bÞ b¾t, bÞ nhèt trong xe tï, níc mÊt nhµ tan. §ã lµ t©m tr¹ng nÆng trĩu ân tình, đau đớn, xót xa đợc kể, tả với giọng thơ lâm li, thống thiết. 1. T©m tr¹ng cña ngêi cha (NguyÔn Phi Khanh) trªn ¶i b¾c khi ph¶i chia tay víi con trai (NguyÔn Tr·i): ? Đọc diễn cảm 8 câu thơ đầu? Cảnh vật thiên nhiên trong bốn câu đầu đợc miêu tả nh thế nào? Những từ ngữ mây sầu ảm đạm, gió thảm đìu hiu, hổ thét chim kªu g©y cho em c¶m gi¸c g×? Cã ph¶i ®©y chØ hoµn toµn lµ c¶nh thËt hoÆc phóng đại? - Bèi c¶nh kh«ng gian: Cuéc chia li cña ba cha con NguyÔn Phi Khanh, Nguyễn Trãi,Nguyễn Phi Hùng diễn ra ở một nơi biên giới núi rừng ảm đạm, heo hút. Đây là nơi tận cùng của đất nớc. Đối với cuộc ra đi không có ngày trở lại của ngời cha thì đây là điểm cuối cùng để rồi chia tay vĩnh viễn với quê hơng, với non sông Đại Việt. Tâm trạng đau đớn lúc tử biệt sinh li ấy đã phủ lên cảnh vật một màu tang tóc chia li, thê lơng và cảnh vật heo hút ảm đạm ấy cũng nh giôc mèi sÇu ®au trong lßng ngêi. Søc gîi c¶m va hßa hîp gi÷a c¶nh vµ ngêi là ở đó nên cho dù các từ ngữ, hình ảnh có phần cũ mòn, ớc lệ mà kém phần cụ thể thì nó vẫn tạo đợc không khí chung cho toàn cuộc chia tay mà ai đọc cũng thấy đó không hẳn chỉ là không khí thời Phi Khanh những năm 1407, mà chính lµ kh«ng khÝ níc An Nam thêi nh÷ng n¨m 20 cña thÕ kØ XX, kh«ng khÝ mÊt níc n« lÖ: Chốn ải Bắc mây sầu ảm đạm Cõi giời nam gió thảm đìu hiu Bèn bÒ hæ thÐt chim kªu §o¸i nom phong c¶nh nh khªu bÊt b×nh. ? Trong bèi c¶nh ®au th¬ng nh vËy, t©m tr¹ng cña ngêi cha ra sao? - Trong hoàn cảnh đau đớn éo le: cha bị bắt giải sang Trung Quốc, không mong ngày trở lại. Con muốn đi theo cha để săn sóc cha già cho tròn đạo hiếu, nhng cha phải dằn lòng khuyên con trở lại để lo tính việc cứu nớc, trả thù nhà. Đối với cả hai cha con, tình nhà, nghĩa nớc đều sâu đậm, da diết nên đều tột cùng đau đớn, xót xa: “H¹t m¸u nãng thÊm quanh hån níc Chót th©n tµn lÇn bíc dÆm kh¬i Tr«ng con tÇm t· ma r¬i Con ¬i, con nhí lÊy lêi cha khuyªn”. - Níc mÊt nhµ tan, cha con anh em li biÖt. Bëi vËy nh÷ng h×nh ¶nh m¸u lÖ, hồn nớc vẫn là hình ảnh đã rất quen thuộc và có phần sáo mòn, nhng ở đây ngời đọc vẫn đợc cuốn theo tâm trạng và cảm xúc của hai cha con, nhất là ngời cha.

(215) già đang cố dặn con, trăng trối với đứa con trai lớn mà ông vô cùng tin t ởng, hi väng. ? Nh÷ng côm tõ: “h¹t m¸u nãng, hån níc, th©n tµn lÇn bíc dÆm kh¬i, tÇm t· ch©u r¬i” lµ c¸ch nãi g×? T¸c dông nh thÕ nµo? Nã cã phï hîp víi v¨n c¶nh nµy kh«ng? - Cách nói ớc lệ quen thuộc của thơ văn trữ tình trung đại, nhng ở đây rất phù hợp với văn cảnh nói về khoảnh khắc lịch sử cách chúng ta đã gần 600 n¨m. Kh«ng nh÷ng thÕ nã cßn gîi kh«ng khÝ nghiªm trang, thiªng liªng nh lêi trối trăng, khiến ngời nghe, ngời đọc xúc động. GV: Tóm lại, tám câu thơ đầu đã thể hiện rất rõ nét tâm trạng đau đớn, xót xa cña ngêi cha trªn ¶i B¾c khi ph¶i chia tay víi con trai. Lêi cha dÆn con trong phót chia tay Êy rÊt ch©n thµnh, thiªng liªng, kh«ng chót s¸o mßn, íc lÖ. Nãi kh¸c ®i, ®©y lµ lêi tr¨ng trèi, lêi huyÕt lÖ cña t×nh cha con, còng lµ lêi non s«ng ®©t níc. D. Cñng cè – Híng dÉn: - GV hÖ thèng bµi. - HS: + Thuéc lßng bµi th¬. + N¾m ch¾c t¸c gi¶, t¸c phÈm. + Phân tích đợc 8 câu thơ đầu. TiÕt 66:. Ngµy so¹n:…………… Hai tiÕng níc nhµ (tiÕp) 2. Tình hình hiện tại của đất nớc: (20 câu tiếp) ? Gọi học sinh đọc lại đoạn 2? Mạch thơ của đoạn này nh thế nào? Nó đợc ph¸t triÓn qua mÊy ý nhá? - 3 ý nhá: + 4 câu đầu: Ngời cha tự hào nhắc đến lịch sử dân tộc. + 8 câu tiếp: Hiện thực đất nớc dới ách đô hộ của giặc Minh. + 8 c©u cuèi: T©m tr¹ng ngêi cha. a. Những trang sử đáng tự hào của dân tộc: ? Ngời cha nhắc đến lịch sử dân tộc trong những lời khuyên nào? Giống Hồng lạc hoàng thiên đã định Mấy ngàn năm suy thịnh đổi thay Giêi Nam riªng mét câi nµy, Anh hïng hiÖp n÷ xa nay kÐm g×! ? Lời ngời cha khiến em nhớ đến những tích nào trong lịch sử dân tộc? - Gièng Hång l¹c  Con Rång ch¸u Tiªn.. - Giêi Nam riªng mét câi  Bµi th¬ “ThÇn” cña Lý Thêng KiÖt. - Anh hïng hiÖp n÷: C¸c anh hïng hµo kiÖt c¶ nam lÉn n÷ nh Bµ Trng, Bµ. TriÖu, TrÇn Hng §¹o….

(216) ? Qua các tích trên, ngời cha muốn nói đến những nét nào của lịch sử dân téc? - Ngời cha nhắc lại cho con rất nhiều nét cao quý đáng tự hào trong lịch sử dân tộc: là một dân tộc có nguồn gốc, nòi giống cao quý, có lịch sử lâu đời, có quyền độc lập, tự chủ, là một dân tộc có nhiều anh hùng hào kiệt, không kém bất kì một dân tộc nào khác; những nét đó làm nên Hai chữ nớc nhà. ? T¹i sao khi khuyªn con, dÆn dß con nh÷ng lêi cuèi cïng, ngêi cha l¹i nhắc đến lịch sử anh hùng của dân tộc trớc nhất? - Nh÷ng lêi dÆn cña ngêi cha còng lµ nh÷ng ®iÒu cã thùc trong lÞch sö d©n téc, ngêi cha muèn khªu gîi, muèn khÝch lÖ dßng m¸u anh hïng d©n téc ë ngêi con. ? §iÒu nµy cho thÊy t×nh c¶m s©u ®Ëm nµo trong tÊm lßng ngêi cha? - Điều này cho thấy, dù bị bắt, Nguyễn Phi Khanh vẫn luôn nghĩ về đất nớc, về dân tộc với niềm tự hào sâu sắc, vẫn giữ trong lòng một tình yêu đất nớc m·nh liÖt, thiÕt tha. ? T×nh c¶m cña NguyÔn Phi Khanh còng lµ t×nh c¶m cña ai? - Là tình cảm yêu nớc thiết tha của tác giả. ở đây, Trần Tuấn Khải đã mợn lời ngời cha để thổ lộ nỗi lòng mình. b. Hiện thực đất nớc dới ách đô hộ của giặc Minh. ? Đọc 8 câu thơ tiếp theo? Hiện thực đất nớc đợc diễn tả bằng những câu th¬ nµo? Bèn ph¬ng khãi löa bõng bõng XiÕt bao th¶m häa x¬ng rõng, m¸u s«ng! Nơi đô thị thành tung quách vỡ Chèn nh©n gian bá vî l×a con. ? NhËn xÐt g× vÒ giäng ®iÖu cña ®o¹n th¬? - §o¹n th¬ cã nhÞp nhanh h¬n, dån dËp h¬n, giäng ®iÖu bõng bõng c¨m hËn khi nãi vÒ téi ¸c cña giÆc. ? Phân tích các hình ảnh thơ đợc dùng: Khói lửa bừng bừng; xơng rừng, máu sông; thành tung quách vỡ; bỏ vợ lìa con. Gợi các hình ảnh đó mang tính chÊt nh thÕ nµo? Gîi c¶nh tîng ra sao? - C¸c h×nh ¶nh th¬ trªn t¸c gi¶ dïng mang tÝnh chÊt íc lÖ, tîng trng nhng vẫn có sức truyền cảm mạnh mẽ bởi nó gợi ra cảnh tợng của đất nớc Đại Việt dới ách đô hộ của giặc Minh, một cảnh tợng tơi bời trong lửa khói đốt phá, giết chãc cña bän x©m lîc tµn b¹o tµn h¹i c¶ gièng c«n trïng, c©y cá, lµm cho bao ngêi d©n r¬i vµo c¶nh khèn cïng. C¶nh tîng Êy gîi lªn trong mçi ngêi nçi nhục, nỗi đau mất nớc, lòng căm thù tột độ với quân xâm lợc, nỗi lo lắng cho vận mệnh đất nớc. ? Những hình ảnh thơ trên gợi cho ngời đọc liên tởng tới tình hình đất nớc ở thêi k× nµo? - Các hình ảnh thơ trên còn gợi cho ngời đọc cảm nhận rõ đây chính là h×nh ¶nh quª h¬ng, tæ quèc ViÖt Nam díi ¸ch thèng trÞ cña thùc d©n Ph¸p. Vµ đó cũng là một dụng ý của tác giả. ? Em cảm nhận đợc gì về tâm trạng của tác giả khi viết những dòng thơ nµy?.

(217) - Tác giả vừa miêu tả tình trạng hiện thực đất nớc, vừa lên án kẻ thù trong t©m tr¹ng trÜu nÆng nh÷ng c¶m xóc ch©n thµnh, xãt th¬ng, c¨m giËn. c. T©m tr¹ng cña ngêi cha: ? Đọc 8 câu thơ cuối, tâm trạng của ngời cha tiếp tục đợc bộc lộ nh thế nµo? - Tâm trạng ngời cha – một tâm trạng đau đớn, vò xé, uất ức đã đợc thể hiện ngay từ những câu thơ đầu của văn bản, nó đầm đìa trong mỗi chữ, mỗi dòng thơ nói về cảnh nớc mất, nhà tan. Song đến đây tâm trạng ấy đợc bộc lộ mét c¸ch trùc tiÕp vµ m·nh liÖt nhÊt. ? Tâm trạng của ngời cha đợc diễn tả trong những câu thơ nào? Th¶m vong quèc kÓ sao xiÕt kÓ Trông cơ đồ nhờng xé tâm can. Ngậm ngùi đất khóc giời than … Khãi Nïng LÜnh nh x©y khèi uÊt S«ng Hång Giang nhêng vËt c¬n sÇu ? §o¹n th¬ sö dông nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ nh thÕ nµo? T¸c dông? - Đoạn thơ vẫn tiếp tục dùng những hình ảnh ớc lệ, tợng trng, đồng thời sử dông phÐp so s¸nh “nh x©y khèi uÊt”, “nhêng vËt c¬n sÇu”; kÕt hîp víi phÐp nhân hóa “đất khóc, giời than” để cực tả nỗi đau mất nớc. Nỗi đau ấy sâu sắc và thấm thía, nó không chỉ là nỗi đau của con ngời, mà nó thấm đến cả đất trời, sông núi; là nỗi đau của cả đất trời, sông núi Việt Nam. GV: Đó là nỗi đau lớn và thiêng liêng. Vì vậy, tác giả đã sử dụng nhiều hình ảnh lớn lao, kì vĩ: “đất khóc, giời than”, “khói Nùng Lĩnh nh xây khối uÊt”, “s«ng Hång Giang nhêng vËt c¬n sÇu”. Nçi ®au mÊt níc, mÊt tù do nh lªn đến tột đỉnh, kết lại thành những cơn đau xé tâm can, những khối đau cuồn cuén mÞt mê nh s¬ng khãi phñ tèi nói non, nh÷ng dßng ®au cuån cuén, vËt v· nh sãng níc s«ng Hång. Nh÷ng h×nh ¶nh th¬ thÓ hiÖn rÊt s¸t hîp víi nh÷ng cung bậc cảm xúc vừa đau đớn, xót thơng, vừa căm hờn cháy bỏng trong lòng ngêi cha còng nh trong lßng t¸c gi¶. §ã lµ biÓu hiÖn s©u s¾c cña lßng yªu níc. Trong đoạn này, nỗi đau riêng của ngời cha không hề đợc đề cập đến. Tất cả trong lßng ngêi cha chØ cã nçi ®au mÊt níc, còng lµ nçi ®au chung cña nh©n d©n §¹i ViÖt. ? VËy em hiÓu nh thÕ nµo vÒ lêi cña ngêi cha? Con ¬i! Cµng nãi cµng ®au Lấy ai tế độ đàn sau đó mà? GV: C¸c em chó ý vµo chó thÝch 10, 11 trong s¸ch gi¸o khoa. - Lời dặn dò, nhắn nhủ khẩn thiết và đau đớn của Nguyễn Phi Khanh nh nh÷ng dßng huyÕt lÖ trªn mÆt giÊy. §ã cßn lµ lêi non níc cña nh©n d©n §¹i ViÖt ®Çu thÕ ký XV, võa lµ t©m tr¹ng, lµ nçi lßng cña t¸c gi¶, cña nh©n d©n ViÖt Nam mÊt líc håi ®Çu thÕ kû XX. Nã trë thµnh lêi kªu gäi cøu níc thiÕt tha, s©u nÆng, thiªng liªng. 3. T¸m c©u cuèi: Lêi trao göi cuèi cïng. ? §äc diÔn c¶m 8 c©u cuèi? Nh÷ng ý th¬ nµo diÔn t¶ t×nh c¶nh thùc cña ngêi cha? - Tuæi giµ søc yÕu..

(218) - Sa c¬, chÞu bã tay. - Th©n l¬n bao qu¶n…? ? Nh÷ng chi tiÕt th¬ trªn gióp em thÊu hiÓu g× vÒ c¶nh ngé cña ngêi cha lóc nµy? - Ngời cha lúc này đã già yếu, lại thất thế sa cơ, bị giặc bắt, chịu bó tay. Cảnh ngộ đó bất lực và đau xót. Đau xót cho mình và đau xót cho đất nớc. ? T¹i sao khi khuyªn con trë vÒ t×m c¸ch cøu níc, cøu nhµ, ngêi cha l¹i nãi tíi c¶nh ngé bÊt lùc cña m×nh? - Ngời cha nói nhiều đến thất bại, đến tuổi già sức mỏi, hoàn cảnh lại bất lùc, bëi NguyÔn Phi Khanh biÕt con m×nh (NguyÔn Tr·i) lµ ngêi thùc sù cã tµi, cã ý chÝ, cã lßng tËn hiÕu, tËn trung. ¤ng muèn khÝch lÖ con lµm tiÕp nh÷ng điều mà cha cha làm đợc, muốn con nhận thấy rằng mình hoàn toàn tin tởng và trông cậy vào con: “Giang sơn gánh vác sau này cậy con”, để Nguyễn Trãi sẽ thay cha röa nhôc cho nhµ, cho níc. §©y lµ lêi trao göi cña thÕ hÖ cha truyÒn l¹i cho thế hệ con trong phút chia li vĩnh biệt. Đó là nhiệm vụ trọng đại vô cùng khã kh¨n vµ còng thiªng liªng v« cïng. - Tiếp đến, ngời cha mong con “nhớ đến tổ tông khi trớc”. Đó là một tổ tông nh thế nào? Tổ tông đã “vì nớc giao lao” vì ngọn cờ độc lập. ? Ngời cha nhắc đến tổ tông với mục đích gì? - Khích lệ con nối nghiệp vẻ vang của tổ tông. Hình ảnh “ngọn cờ độc lập” in “máu đào” của cha ông vừa nhắc thế hệ con cháu niềm tự hào về truyền thống anh hùng; vừa giục giã, khích lệ hành động. GV: Qua lêi dÆn dß cuèi cïng, ta cµng thÊy NguyÔn Phi Khanh lµ ngêi anh hùng hào kiệt, hoàn toàn không nghĩ đến riêng mình, một lòng một dạ vì dân, v× níc. ? NhËn xÐt giäng ®iÖu cña ®o¹n th¬ nµy? - §o¹n th¬ cã giäng ®iÖu khuyªn nhñ thèng thiÕt, ch©n thµnh, khiÕn ngêi nghe xúc động. ? Tõ nh÷ng lêi khuyªn trªn, em hiÓu NguyÔn Phi Khanh lµ ngêi cha nh thÕ nµo? - Là ngời cha yêu con, yêu nớc. Hai tình yêu đó hòa quyện với nhau, do đó lời của Nguyễn Phi Khanh là lời ngời cha nói với con, đó cũng là lời của cha ông dặn lại con cháu; là lời hịch của lịch sử, của đất nớc vọng về; là lời tâm sự, lµ kh¸t väng, lµ niÒm tin cña nhµ th¬ muèn chia sÎ tíi thÕ hÖ trÎ, tíi nh©n d©n lóc bÊy giê. IV. Tæng kÕt – ghi nhí: 1. VÒ néi dung: ? §äc bµi th¬ em hiÓu g× vÒ nçi lßng ngêi cha trong c¶nh níc mÊt, nhµ tan? - Trong lòng ngời cha, tình yêu con hòa hợp với tình yêu đất nớ tha thiết, s©u nÆng. ? Tại sao tác giả đặt nhan đề bài thơ là “Hai chữ nớc nhà”? - Bài thơ nói đến nghĩa nớc và tình nhà. - Nghĩa nớc phải đợc đặt trên tình nhà. - Trung vµ hiÕu cÇn vÑn c¶ hai, nhng hiÕu víi cha mÑ lµ tiÓu hiÕu, hiÕu víi nớc mới là đại hiếu.  Đó là cơ sở t tởng trong lời dặn của Nguyễn Phi Khanh..

(219) - Nớc mất thì nhà tan, Cứu đợc nớc cùng là hiếu với cha. Thù nớc đợc trả là thù nhà cũng đợc báo. ? Trần Tuấn Khải đã mợn lời Nguyễn Phi Khanh để bày tỏ lòng mình với đất nớc. Từ đó em hiểu thêm những gì về tấm lòng quý giá của nhà thơ? - Nhà thơ có tấm lòng tha thiết với đất nớc. - Có thái độ khích lệ lòng yêu nớc của mọi ngời. - T«n träng vµ tù hµo vÒ nh÷ng anh hïng cøu níc trong lÞch sö d©n téc. * Ghi nhí: sgk – 163. V. LuyÖn tËp: 1. ThÓ th¬ s«ng thÊt lôc b¸t cã t¸c dông nh thÕ nµo trong bµi th¬? - DiÔn t¶ vµ kh¬i gîi t×nh c¶m thèng thiÕt trong lßng ngêi. - Có âm điệu tình cảm đặc biệt, tăng giá trị biểu cảm của bài thơ. D. Cñng cè – Híng dÉn. - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi. - Häc sinh: + Häc thuéc lßng bµi th¬. + Phân tích đợc bài thơ. + Soạn bài: chuẩn bị cho tiết hoạt động ngữ văn: làm thơ 7 chữ. TiÕt 67 + 68 KiÓm tra tæng hîp cuèi k× I. (So¹n trong gi¸o ¸n kiÓm tra, chÊm tr¶) TiÕt 69+70.. Ngµy so¹n:………………... Họat động ngữ văn làm thơ 7 chữ A. Mục tiêu cần đạt: - Gióp häc sinh: + Biết cách làm thơ 7 chữ với những yêu cầu tối thiểu: đặt câu thơ 7 chữ, biết ngắt nhịp 4/3, biết gieo đúng vần. - T¹o kh«ng khÝ m¹nh d¹n, s¸ng t¹o, vui vÎ. B. ChuÈn bÞ: GV: - Nghiªn cøu vÒ th¬ §êng luËt - So¹n gi¸o ¸n. HS: - T×m hiÓu vµ so¹n bµi theo c¸c c©u hái SGK trnag 164-165. C. TiÕn tr×nh lªn líp: ổn định tổ chức KiÓm tra bµi cò: kÕt hîp bµi míi..

(220) Bµi míi: I. Híng dÉn häc sinh chuÈn bÞ bµi ë nhµ: 1. Kh¸i niÖm vµ ph¹m vi luyÖn tËp: - Thơ bảy chữ là hình thức thơ lấy câu thơ 7 chữ (tiếng) làm đơn vị nhịp ®iÖu, bao gåm th¬ 7 ch÷ cæ thÓ, th¬ §êng luËt 8 c©u 7 ch÷ vµ 4 c©u 7 ch÷ (tø tuyêt), thơ hiện đại nhiều khổ thơ với câu thơ 7 chữ…Phạm vi luyện tập ở đây là thơ 4 câu 7 chữ (tứ tuyệt) hay 1 khổ 4 câu thơ làm theo đúng luật thơ Đờng trong các thể thơ khác), giới hạn ở cách ngắt nhịp, gieo đúng vần, đúng luật b»ng tr¾c gi÷a c¸c c©u. 2. Xem lại bài thuyết minh thể thơ (đã học bài 15): Yêu cầu HS mở bài 15 ra xem l¹i. 3. §äc kÜ c¸c bµi, c¸c khæ th¬ sau, nhËn xÐt vÒ sè c©u, sè ch÷, c¸ch ng¾t nhÞp, gieo vÇn vµ phÇn nµo luËt b»ng tr¾c trong c©u. - VÒ bè côc: Nh×n chung trong mét bµi thoe 4 c©u 7 ch÷ hßan chØnh: +2 c©u th¬ ®Çu t¶ sù vËt, sù viÖc. + C©u thø 3 chuyÓn m¹ch. + C©u thø 4 biÓu thÞ t tëng. - 1 khæ th¬ 4 c©u 7 ch÷ trong mét bµi th¬ nhiÒu khæ th× kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i theo bè côc nh trªn. a. B¸nh tr«i níc Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn B¶y næi ba ch×m víi níc non R¾n n¸t mÆc dÇu tay kÎ nÆn Mµ em vÉn gi÷ tÊm lßng son. b. Đi, bạn ơi, đi sống đủ đầy Sèng trµo sinh lùc, bèc men say Sèng trong sãng giã thanh cao míi Sèng m¹nh, dï trong mét phót gi©y (Tè H÷u - §i) c. Bµ t«i ë mét tóp lÒu tre Cã mét hµng cau ch¹y tríc hÌ Mét m¶nh vên bªn rµo giËu nøa Xu©n vÒ hoa c¶i në vµng hoe (Anh Th¬ - TÕt quª bµ) 4. Su tÇm mét sè bµi th¬ 7 ch÷, chÐp vµo vë bµi tËp: (Häc sinh tù su tÇm trong s¸ch gi¸o khoa v¨n 8 hoÆc trong c¸c tµi liÖu kh¸c råi chÐp vµo vë so¹n). 5. Tập làm một bài thơ 4 câu 7 chữ, đề tài tự chọn Lu ý: Không đợc chép bài có sắn của ngời khác. VÝ dô:.

(221) Líp 8 yªu quÝ cña t«i ¬i! Ngày thi sắp đến, sắp đến rồi XiÕt chÆt tay nhau cïng v¬n tíi C¶ líp ®iÓm cao, thÕ míi vui. II. Hoạt động trên lớp: * Tríc hÕt gi¸o viªn kiÓm tra viÖc chuÈn bÞ ë nhµ cña häc sinh. * Hoạt động cụ thể trên lớp; 1. NhËn diÖn luËt th¬: ? Hãy đọc, gạch nhịp và chỉ ra các tiếng gieo vần cũng nh mối quan hệ b»ng tr¾c cña hai c©u th¬ kÒ nhau trong bµi th¬ sau: ChiÒu ChiÒu h«m th»ng bÐ / cìi tr©u vÒ Nã ngÈng ®Çu lªn / hín hë nghe TiÕng s¸o diÒu cao / vßi väi rãt, Vßm trêi trong v¾t / ¸nh pha lª. (§oµn V¨n Cõ) - NhÞp th¬: 4/3 - Bài thơ đợc viết theo luật bằng (tiếng thứ 2 “hôm” của câu thơ thứ nhất thuéc vÇn b»ng). - Quan hệ bằng trắc: ở câu 1 và câu 2, tiếng thứ nhất, hai, bốn, sáu đối nhau; tiÕng thø ba, n¨m, b¶y niªm víi nhau. - Gieo vÇn trong bµi th¬ trªn lµ vÇn b»ng, vÞ trÝ gieo vÇn lµ tiÕng cuèi c©u 2 vµ 4 hoÆc tiÕng cuèi c©u 1, 2, 4 hoÆc tiÕng cuèi c©u 1 vµ 4. ë bµi th¬ trªn, t¸c gi¶ gieo vÇn b»ng ë tiÕng cuèi c©u 1 vµ tiÕng cuèi c©u 4 (vÒ – lª). b. ? Bài thơ “Tối” của Đoàn Văn Cừ đã bị chép sai. Hãy chỉ ra chỗ sai, nói lí do và tìm cách sửa lại cho đúng. Tèi Trong tóp lÒu tranh c¸nh liÕp che Ngọn đèn mờ, tỏa ánh xanh xanh Tiếng chày nhịp một trong đêm vắng Nh bớc thời gian đếm quãng khuya. - Sau “ngọn đèn mờ” không có dấu phẩy, dấu phẩy gây đọc sai nhịp. Ngọn đèn mờ tỏa ánh xanh lè Vèn lµ “¸nh xanh lÌ”, chÐp thµnh “¸nh xanh xanh”, ch÷ “xanh” sai vÇn. ? C¸ch söa? - Bá dÊu phÈy, söa ch÷ “xanh” thµnh mét ch÷ hiÖp vÇn víi ch÷ “che” ë trên. ở đây có chữ lè (xanh lè) là thích hợp, nhng có thể nghĩ đến các tiếng “vàng khè” hoặc “bóng đèn mờ tỏa bóng đêm nhòe” hay “bóng trăng nhòe” hay “ánh trăng loe”. Sửa đợc nh thế đã góp phần “làm thơ” rồi. - Söa l¹i:.

(222) Trong tóp lÒu tranh / c¸nh liÕp che, Ngọn đèn mờ tỏa / ánh xanh lè. Tiếng chày nhịp một / trong đêm vắng, Nh bớc thời gian / đếm quãng khuya. Bµi th¬ trªn gieo vÇn (che – lÌ), vÇn e. 2. TËp lµm th¬: a. ? H·y lµm tiÕp 2 c©u cuèi theo ý m×nh trong bµi th¬ cña Tó X¬ng mµ ngêi biên soạn đã giấu đi: T«i thÊy ngêi ta cã b¶o r»ng: B¶o r»ng th»ng Cuéi ë cung tr¨ng. GV: Bài thơ mở đầu kể chuyện thằng Cuội ở cung trăng. Nh thế là đề tài bµi th¬ xoay quanh chuyÖn th»ng Cuéi ë cung tr¨ng. Hai c©u tiÕp theo ph¶i ph¸t triển về đề tài đó theo một hớng nào đó. Muốn thế, ngời làm thơ phải biết các chuyÖn vÒ chó Cuéi nh Cuéi nãi dèi, cung tr¨ng cã chÞ H»ng, cã c©y ®a, cã con thá ngäc,… Cã thÓ lµm bµi th¬ nghiªm tóc; cã thÓ lµm bµi th¬ nghÞch ngîm hãm hØnh, … đáng chú ý là 2 câu thơ tiếp theo phải theo luật sau: BBTTBBT TTBBTTB - Nguyªn v¨n 2 c©u cuèi cña Tó X¬ng lµ: Chøa ai ch¼ng chøa, chøa th»ng cuéi, T«i gím gan cho c¸i chÞ H»ng. - NÕu nhÊn m¹nh tíi viÖc nãi dèi khiÕn th»ng Cuéi lªn cung tr¨ng, bÞ ngêi chª cêi cã thÓ viÕt: §¸ng cho c¸i téi qu©n lõa dèi Giµ khÊc nh©n gkan vÉn gäi th»ng. - Hoặc giễu chú cuội cô đơn nơi mặt trăng chỉ có đá với bụi: Cung trăng chỉ toàn đất cùng đá Hít bụi suốt ngày đã sớng chăng. - HoÆc lo cho chÞ H»ng: Câi trÇn ai còng chêng mÆt nã Nay đến cung trăng bỡn chị Hằng. GV: ở 2 câu thơ này, chữ “mặt” không đúng luật bằng trắc. ? Em hãy sửa lại cho đúng. b. Lµm tiÕp bµi th¬ dang dë díi ®©y cho trän vÑn theo ý cña m×nh. Vui sao ngày đã chuyển sang hè Phợng đỏ sân trờng rộn tiếng ve. GV: Hai c©u tiÕp theo ph¶i lµ: TTBBBTT BBTTTBB.

(223) PhÊp phíi trong lßng bao tiÕng gäi Thoảng hơng lúa chính gió đồng quê. b. Một số học sinh đọc bài thơ 4 câu 7 chữ cùa mình làm ở nhà cho các bạn b×nh. Tôi yêu các bạn lớp Tám đê, Tèi tèi cÇn cï häc say mª. §iÓm cao giµnh lÊy mõng c« gi¸o, Cha mÑ cïng vui, c¶ líp vui. ? Bµi th¬ trªn sai luËt b»ng tr¾c, em h·y chØ ra vµ söa l¹i? D. Cñng cè – Híng dÉn - Gi¸o viªn nhÊn m¹nh c¸ch lµm th¬ 7 ch÷. - Häc sinh: + VÒ nhµ lµm 1 bµi th¬ tø tuyÖt. + ¤n l¹i c¸ch thuyÕt minh thÓ lo¹i th¬. TiÕt 71. Tr¶ bµi kiÓm tra tæng hîp (So¹n trong gi¸o ¸n chÊm tr¶)..

(224) Häc k× II TuÇn 19. TiÕt 73. Ngày so¹n:………………… Nhí rõng (ThÕ L÷). A. Mục tiêu cần đạt: - Giúp học sinh cảm nhận đợc niềm khát khao tự do mãnh liệt, nỗi chán ghét sâu sắc cái thực tại tù túng, tầm thờng, giả dối đợc thể hiện trong bài thơ qua lêi con hæ bÞ nhèt ë vên b¸ch thó. - Thấy đợc bút pháp lãng mạn đầy truyền cảm của nhà thơ: + TÝnh m·nh liÖt trong t tëng vµ c¶m xóc cña néi dung biÓu c¶m. + Sù míi mÎ phãng tóng cña ng«n tõ, h×nh ¶nh, nhÞp ®iÖu. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: + Nghiªn cøu tµi liÖu. + So¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh: + Thuéc lßng bµi th¬. + So¹n bµi. C. TiÕt tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: Gi¸o viªn kiÓm tra sù chuÈn bÞ cña häc sinh cho häc k× II: + S¸ch gi¸o khoa Ng÷ v¨n. + Vë ghi. + C¸c tµi liÖu.. Bµi míi Giíi thiÖu bµi: - V¨n häc ViÖt Nam giai ®o¹n 1960 – 1945, bªn c¹nh dßng v¨n häc hiÖn thùc phª ph¸n, dßng v¨n häc yªu níc c¸ch m¹ng th× cßn mét dßng v¨n häc n÷a, đó là Thơ mới. Đây là các tác phẩm trữ tình cũng đợc sáng tác theo khuynh hớng lãng mạn. - Thơ mới: Tên gọi của hình thức thể loại thơ tự do, đồng thời cũng là tên gäi cña mét phong trµo th¬ míi cã xu híng l·ng m¹n g¾n liÒn víi tªn tuæi mét sè thi sÜ trÎ nh ThÕ L÷, Lu Träng L, Xu©n DiÖu… - “Nhí rõng” lµ mét trong nh÷ng bµi th¬ tiªu biÓu nhÊt cña ThÕ L÷ vµ lµ tác phẩm góp phần mở đờng cho sự thắng lợi của Thơ mới..

(225) I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: 1. T¸c gi¶: ? Dùa vµo phÇn chó thÝch vµ bµi so¹n ë nhµ, em h·y giíi thiÖu vµi nÐt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm? * T¸c gi¶: - ThÕ L÷ (1907 – 1989) tªn khai sinh lµ NguyÔn Thø LÔ. - Quª ë B¾c Ninh, lµ nhµ th¬ tiªu biÓu nhÊt cña phong trµo th¬ míi (1932 – 1945) buæi ®Çu. - Với một hồn thơ dồi dào, đầy lãng mạn, Thế Lữ đã góp phần quan trọng vào việc đổi mới thơ ca và đem lại chiến thắng cho Thơ mới. Ngoài sáng tác th¬, «ng con viÕt truyÖn. - C¸c t¸c phÈm chÝnh: “MÊy vÇn th¬” (1935); TruyÖn “Vµng vµ m¸u” (1934); “Bên đờng thiên lôi” (1936); “Lê Phong phóng viên” (1937). * T¸c phÈm: - Nhớ rừng đợc sáng tác năm 1934 và đợc in trong tập thơ “Mấy vần thơ” xuÊt b¶n n¨m 1935. §©y lµ bµi th¬ tiªu biÓu nhÊt cña ThÕ L÷ vµ lµ t¸c phÈm góp phần mở đờng cho sự thắng lợi của thơ mới. - Đại ý: Mợn lời con hổ bị nhốt ở vờn bách thú, nhà thơ đã diễn tả sâu sắc nèi ch¸n ghÐt thùc t¹i tÇm thêng, tï tóng vµ niÒm khao kh¸t tù do m·nh liÖt bằng những vần thơ tràn đầy cảm xúc lãng mạn. Bài thơ đã khơi gợi lòng yêu nớc thầm kín của ngời dân mất nớc thuở ấy. II. Hớng dẫn đọc, tìm hiểu chú thích, thể thơ, bố cục: 1. §äc: - §o¹n 1, 4: §äc nhÊn giäng, ®anh gän thÓ hiÖn t©m tr¹ng ch¸n ghÐt, c¨m hên, uÊt øc cña con hæ. - Đoạn 2 và 3: Đọc giọng trầm, mạnh mẽ thể hiện đợc tâm trạng vừa tự hào, võa tiÕc nuèi thêi oanh liÖt. - §o¹n 5: Giäng tha thiÕt thÓ hiÖn sù hoµi niÖm n¬i rõng nói xa kia b»ng giÊc mäng ngµn. 2. T×m hiÓu chó thÝch: - Gi¸o viªn kiÓm tra viÖc t×m hiÓu chó thÝch cña häc sinh; lu ý nh÷ng tõ H¸n ViÖt vµ tõ cæ. 3. T×m hiÓu thÓ th¬ vµ bè côc bµi th¬: GV: Nhí rõng lµ t©m sù cña con hæ ë vên b¸ch thó. ? Khi mîn lêi con hæ ë vên b¸ch thó, nhµ th¬ muèn ta liªn tëng ®iÒu g× vÒ con ngêi? - Liên tởng đến tâm sự của con ngời. ? Phơng thức biểu đạt của văn bản này là gì? - BiÓu c¶m giao tiÕp. ? H·y quan s¸t bµi th¬ “Nhí rõng”, chØ ra nh÷ng ®iÓm míi cña hi nhf thøc bài thơ này so với các bài thơ đã học, chẳng hạn thơ Đờng luật? (Cho häc sinh th¶o luËn nhãm) - Bài thơ “Nhớ rừng” không hạn định lợng số câu, chữ, đoạn..

(226) -. Mçi dßng thêng cã 8 tiÕng. NhÞp ng¾t tù do. Vần không cố định. Giäng th¬ µo ¹t, phãng kho¸ng. GV: Đó chnhs là đặc điểm của thơ mới. ? Bµi th¬ chia lµm mÊy ®o¹n? ý mçi ®o¹n? - Bµi th¬ chia 5 ®o¹n: + §o¹n 1 + 4: Khèi c¨m hên vµ niÒm uÊt hËn. + §o¹n 2 + 3: Nçi nhí thêi oanh liÖt. + Đoạn 5: Khao khát mộng ngàn đời. GV: Trong bµi th¬ cã 2 c¶nh tîng t¬ng ph¶n. §ã lµ c¶nh vên b¸ch thó, n¬i con hæ ®ang bÞ giam cÇm (®o¹n 1, 4) vµ c¶nh nói non hïng vÜ, n¬i con hæ “tung hoµnh hèng h¸ch nh÷ng ngµy xa” (®o¹n 2, 3). Víi con hæ, c¶nh trªn lµ thùc t¹i, c¶nh díi lµ méng tëng, lµ dÜ v·ng. CÊu trúc 2 cảnh tợng đối lập nh vậy vừa tự nhiên, phù hợp với diễn tiến tâm trạng con hổ, vừa tập trung thể hiện rõ chủ đề. Khi phân tích, chúng ta cũng theo hớng này. III. Ph©n tÝch v¨n b¶n: 1. C¶nh con hæ ë vên b¸ch thó (®o¹n 1 vµ 4): * §o¹n 1: ? Đọc diễn cảm đoạn thơ 1? Cho biết đại ý của đoạn thơ? - §o¹n 1 thÓ hiÖn t©m tr¹ng con hæ trong c¶nh ngé bÞ tï h·m ë vên b¸ch thó. ? Đọc đoạn thơ đầu, em thấy hoàn cảnh của con hổ đã bị thay đổi. Em hãy chỉ rõ sự thay đổi đó? - Hoàn cảnh của con hổ đã có sự đổi thay: + Xa: “Chóa tÓ mu«n loµi” “Lµ oai linh n¬i rõng th¼m” + Nay: BÞ nhèt chÆt “trong còi s¾t” “N»m dµi trong ngµy th¸ng dÇn qua” Trë thµnh: “Trß l¹ m¾t” “Thứ đồ chơi” Ngang hµng: Víi “bän gÊu dë h¬i” Vµ “CÆp b¸o chuång bªn v« t lù”. ? Với hổ thì môi trờng hiện tại mà hổ đang phải sống, đó là môi trờng nh thÕ nµo?.

(227) - §ã lµ m«i trêng tï tóng, tÇm thêng, ch¸n ng¾t. ? BÞ giam cÇm trong mét m«i trêng nh vËy, t©m tr¹ng con hæ lóc nµy nh thÕ nµo? - T©m tr¹ng c¨m uÊt, ngao ng¸n. GV: Con hæ v« cïng c¨m uÊt, ngao ng¸n cho cuéc sèng hiÖn t¹i cña m×nh. Nhng kh«ng cã c¸ch g× tho¸t ra khái c¸i m«i trêng tï tóng, tÇm thêng, ch¸n ngắt ấy, con hổ chỉ đành buông xuôi bất lực “nằm dài trong ngày tháng dần qua”. Cái nhìn đối mặt với cảnh ngộ bị cầm tù của con hổ, cơ sở của niềm u uất kh«ng ngu«i, lµ mét c¸i nh×n ®Çy bi kÞch. Nã kh«ng chÊp nhËn hoµn c¶nh, không chịu hạ mình vì nó luôn ý thức mình là bậc đế vơng, là chúa sơn lâm của chèn rõng xanh. ? Đọc diễn cảm đoạn 4? Nêu đại ý? - C¶nh vên b¸ch thó díi con m¾t cña chóa s¬n l©m. ? C¶nh vên b¸ch thó hiÖn lªn nh thÕ nµo? - Đó là: “Những cảnh không đời nào thay đổi”. - §ã lµ: “Nh÷ng c¶nh söa sang, tÇm thêng, gi¶ dèi” - “Học đòi bắt chớc vẻ hoang vu”. ? Dới con mắt của hổ thì đó là cảnh nh thế nào? - C¶nh vên b¸ch thó, díi con m¾t cña chóa s¬n l©m, hiÖn ra víi tÊt c¶ những sự tầm thờng và giả dối; đơn điệu và nhàm chán; là những cảnh giả tạo do bµn tay con ngêi söa sang, b¾t chíc. ? T¸c gi¶ dïng thñ ph¸p g×? - LiÖt kª. ? NhËn xÐt vÒ giäng ®iÖu th¬ ë ®o¹n th¬ nµy? - Giäng giÔu nh¹i, h»n häc, ch¸n chêng, khinh miÖt. ? NhËn xÐt vÒ c¸ch ng¾t nhÞp? - C¸ch ng¾t nhÞp ng¾n, dån dËp ë nh÷ng c©u ®Çu: 4/2/2; 2/2/2/2 “Nh÷ng c¶nh söa sang, / tÇm thêng, / gi¶ dèi Hoa ch¨m, / cá xÐn, / lèi ph¼ng, / c©y trång” råi chuyÓn sang nhÞp chËm, phãng tóng: 5/3; 3/5 “D¶i níc ®en gi¶ suèi, / ch¼ng th«ng dßng Len díi n¸ch / nh÷ng m« gå thÊp kÐm” ? Víi thñ ph¸p liÖt kª cïng víi giäng ®iÖu th¬ vµ c¸ch ng¾t nhÞp linh ho¹t, phóng túng thể hiện sự chán chờng, khinh miệt nh vậy đã góp phần diễn tả điều g×? - Nó góp phần diễn tả sự chật chội, bó buộc, gò bó, cần phải phá tung ra để đợc sống đúng mình, thỏa cái khao khát đợc tháo cũi, sổ lồng. ? Đằng sau cái khao khát đợc tháo cũi, sổ lồng ấy là tâm trạng gì, ý tởng g×? - Ch¸n ghÐt s©u s¾c thùc t¹i tï tóng, tÇm thêng, gi¶ dèi. - Khao khát đợc sống tự do, chân thật..

(228) - Đó là hình ảnh thực tại xã hội đợc cảm nhận bởi những tâm hồn lãng mạn khao khát tự do. Thái độ ngao ngán, chán ghét cao độ đối với cảnh vờn bách thú của con hổ cũng chính là thái độ của họ với xã hội. 2. C¶nh con hæ trong chèn giang s¬n hïng vÜ cña nã: (®o¹n 2 vµ 3) ? Đọc diễn cảm đoạn 2 và 3? Nêu đại ý? - Miªu t¶ c¶nh s¬n l©m hïng vÜ vµ h×nh ¶nh con hæ – chóa s¬n l©m ngù trÞ trong vơng quốc của nó - đó là niềm khát khao tự do qua hoài niệm về thiên nhiªn rõng th¼m k× vÜ s¸nh cïng søc m¹nh v« biªn cña vÞ chóa rõng xanh. ? Đọc thầm lại đoạn thơ 2, cho biết: cảnh sơn lâm đợc gợi tả qua chi tiết nµo? - Bãng c¶, c©y giµ, tiÕng giã gµo ngµn, giäng nguån hÐt nói, thÐt khóc trêng ca d÷ déi. “Nhí c¶nh s¬n l©m, bãng c¶, c©y giµ Víi tiÕng giã gµo ngµn, víi giäng nguån hÐt nói Víi khi thÐt khóc trêng ca d÷ déi”. ? NhËn xÐt vÒ c¸ch dïng tõ? Vµ t¸c dông? - Điệp từ “với” đợc điệp lại 3 lần cùng với các động từ chỉ đặc điểm của hành động (gào, hét, thét)  Gợi tả sức sống mãnh liệt của núi rừng bí ẩn. ? H×nh ¶nh chóa tÓ cña mu«n loµi hiÖn lªn nh thÕ nµo gi÷a kh«ng gian Êy? - “Ta bớc chân lên, dõng dạc, đờng hoàng V¬n tÊm th©n nh sãng cuén nhÞp nhµng Vên bãng ©m thÇm, l¸ gai, cá s¾c Trong hang tối, mắt thần khi đã quắc, Lµ khiÕn cho mäi vËt ph¶i im h¬i. Ta biÕt ta chóa tÓ c¶ mu«n loµi, Gi÷a chèn th¶o hoa kh«ng tªn, kh«ng tuæi.” ? Có gì đặc sắc trong từ ngữ, nhịp điệu của những lời thơ miêu tả chúa tể cña mu«n loµi? T¸c dông? - C¸c tõ ng÷ gîi t¶ h×nh d¸ng, tÝnh c¸ch hæ: Bíc ch©n dâng d¹c, lîn tÊm thân, vờn bóng, mắt thần đã quắc… - Nhịp thơ ngắn, thay đổi linh hoạt  Hình ảnh chúa tể của muôn loài đợc khắc họa mang vẻ đẹp: ngang tàng, lẫm liệt giữa núi rừng uy nghiêm, hùng vĩ. GV: Tóm lại: Trên cái phông nền của cảnh núi rừng đại ngàn lớn lao, phi thờng, hùng vĩ đó, hình ảnh con hổ hiện lên nổi bật với một vẻ đẹp oai phong lẫm liệt. Những câu thơ sống động, giàu chất tạo hình đã diễn tả chính xác vẻ đẹp vừa uy nghi, dũng mãnh, vừa mềm mại, uyển chuyển của chúa sơn lâm. ? Đọc diễn cảm đoạn 3, cho biết: Cảnh rừng núi đợc miêu tả ở các thời ®iÓm nµo? - Những đêm. - Nh÷ng ngµy ma. - Nh÷ng b×nh minh. - Nh÷ng chiÒu..

(229) ? Cảnh sắc trong mỗi thời điểm đó có gì nổi bật? - §ªm vµng bªn bê suèi. - Ngµy ma chuyÓn bèn ph¬ng ngµn. - B×nh minh c©y xanh n¾ng géi. - ChiÒu lªnh l¸ng m¸u sau rõng. ? Thiên nhiên hiện lên với một vẻ đẹp nh thế nào? - Thiên nhiên hiện lên với một vẻ đẹp rực rỡ, huy hoàng, náo động, hùng vÜ, bÝ Èn. ? Gi÷a thiªn nhiªn Êy, chó tÓ cña mu«n loµi sèng mét cuéc sèng nh thÕ nµo? - Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới TiÕng chim ca giÊc ngñ ta tng bõng Ta đợi chết mảnh mặt trời găy gắt §Ó ta chiÕm lÊy riªng phÇn bÝ mËt. ? Đại từ Ta đợc điệp lại nhiều lần có tác dụng gì? - T¹o nhac ®iÖu r¾n rái, hïng tr¸ng  ThÓ hiÖn khÝ ph¸ch ngang tµng, uy nghi, lµm chñ cña chóa s¬n l©m. ? Trong ®o¹n th¬ nµy, ®iÖp tõ “®©u” kÕt hîp víi c©u th¬ c¶m than: “Than «i! Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u?”, dÊu hái tu tõ cã ý nghÜa g×? - Nhấn mạnh và bộc lộ trực tiếp nỗi tiếc nuối cuộc sống độc lập, tự do của chÝnh m×nh. GV: §o¹n 3 cña bµi th¬ cã thÓ coi lµ mét bé tranh tø b×nh léng lÉy. Bèn c¶nh, c¶nh nµo còng cã nói rõng hïng vÜ, tr¸ng lÖ víi con hæ uy nghi lµm chóa tể. Đó là cảnh “những đêm vàng bên bờ suối” hết sức diễm ảo với hình ảnh con hổ “say mồi đứng uống ánh trăng tan” đầy lãng mạn. Đó là cảnh “ngày ma chuyển bốn phơng ngàn” với hình ảnh con hổ mang dáng dấp đế vơng “ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới”. Đó là cảnh “bình minh cây xanh nắng gội” chan hßa ¸nh s¸ng, rén r· tiÕng chim ®ang ca h¸t cho giÊc ngñ ngon lµnh cña chóa sơn lâm. Và đó là cảnh “chiều lênh láng máu sau rừng” thật là dữ dội với con hổ đang chờ đợi mặt trời “chết” để “chiếm lấy riêng phần bí mật” trong vũ trụ. ở cảnh nào núi rừng cũng mang vẻ đẹp vừa hùng vĩ, vừa thơ mộng, và con hổ cũng nổi bật lên với t thế lẫm liệt, kiêu hùng, đúng là một chúa sơn lâm đầy uy lực. Nhng đó chỉ là dĩ vãng huy hoàng, chỉ hiện ra trong nỗi nhớ da diết tới đau đớn của con hổ. Một loạt điẹp ngữ: nào đâu, đâu những… cứ lặp đi lặp lại, diễn tả thấm thía nỗi nhớ tiếc khôn nguôi của con hổ đối với những cảnh không bao giờ còn thấy nữa. Và giấc mơ huy hoàng đó đã khép lại trong tiếng than u uất: “Than «i! Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u?”. ? Ta thÊy c¶nh vên b¸ch thó n¬i con hæ bÞ nhèt vµ c¶nh rõng nói n¬i con hæ đã từng ngự trị ngày xa - đó là 2 cảnh tợng đợc miêu tả trái ngợc nhau. Hãy chỉ ra tính chất đối lập của 2 cảnh tợng này? - §èi lËp mét bªn lµ c¶nh tï tóng, tÇm thêng, gi¶ dèi víi mét bªn lµ cuéc sèng ch©n thËt, phãng kho·ng, s«i næi, tù do. ? Theo em, sự đối lập này có ý nghĩa gì trong việc diễn tả trạng thái tinh thần của con hổ vờn bách thú và từ đó là của con ngời?.

(230) - DiÔn t¶ nçi c¨m ghÐt cuéc sèng tÇm thêng, gi¶ dèi, nçi bÊt hßa s©u s¾c đối với thực tại. - DiÔn t¶ kh¸t väng m·nh liÖt vÒ mét cuéc sèng tù do, cao c¶, ch©n thËt. 3. Nçi khao kh¸t giÊc méng ngµn cña con hæ: ? §äc diÔn c¶m ®o¹n th¬ cuèi, cho biÕt: giÊc méng ngµn cña con hæ híng vÒ mét kh«ng gian nh thÕ nµo? - Hớng về một không gian oai linh, hùng vĩ, thênh thang. Nhng đó là một không gian trong mộng “Nơi ta không còn đợc thấy bao giờ!” ? C¸c c©u th¬ c¶m th¸n më ®Çu: “Hìi oai linh, c¶nh níc non hïng vÜ” vµ kÕt ®o¹n: “Hìi c¶nh rõng ghª gím cña ta ¬i!” cã ý nghÜa g×? - Béc lé trùc tiÕp nâi tiÕc nhí cuéc sèng ch©n thËt, tù do. ? GiÊc méng ngµn cña con hæ lµ mét giÊc méng nh thÕ nµo? - §ã lµ giÊc méng m·nh liÖt, to lín, nhng ®au xãt, bÊt lùc. ? GiÊc méng ngµn Êy cã ph¶i lµ mét nçi ®au bi kÞch kh«ng, nªn hiÓu bi kÞch là nỗi đau của các ớc muốn cao đẹp không thể thực hiện đợc trong thực tế? - §ã lµ mét nâi ®au bi kÞch. ? Nçi ®au tõ giÊc méng ngµn to lín Êy ph¶n ¸nh ®iÒu g×? - Phản ánh khát vọng đợc sống chân thật cuộc sống của chính mình, trong xø së cña chÝnh m×nh. - §ã lµ kh¸t väng gi¶i phãng, kh¸t väng tù do. ? Nh vËy, tõ t©m sù nhí rõng cña con hæ ë vên b¸ch thó, em hiÓu nh÷ng ®iÒu s©u s¾c nµo trong t©m sù cña con ngêi? - Nçi ch¸n ghÐt thùc t¹i tï tóng, tÇm thêng, gi¶ dèi. - Khát vọng tự do cho cuộc sống đợc là của chính mình. ? Nếu “Nhớ rừng” là bài thơ tiêu biểu của thơ lãng mạn thì từ đó em hiểu nh÷ng ®iÓm míi mÎ nµo cña th¬ l·ng m¹n ViÖt Nam? (Cho häc sinh th¶o luËn nhãm) - Lêi th¬ ph¶n ¸nh nçi ch¸n ghÐt thùc t¹i, thêng híng tíi m¬ íc vÒ mét cuộc đời tự do chân thật. - Giäng th¬ µo ¹t µo ¹t, kh¾c kho¶i. - H×nh ¶nh, ng«n tõ gÇn gòi. GV: Nhµ phª b×nh Hoµi Thanh cã nhËn xÐt: “Ta tëng chõng thÊy nh÷ng ch÷ bÞ x« ®Èy, bÞ d»n vÆt bëi mét søc m¹nh phi thêng”. ? Em hiÓu søc m¹nh phi thêng ë ®©y lµ g×? (Th¶o luËn nhãm) - §ã lµ søc m¹nh cña c¶m xóc. - Trong th¬ l·ng m¹n, c¶m xóc m·nh liÖt lµ yÕu tè quan träng hµng ®Çu. Từ đó kéo theo sự phù hợp của hình thức câu thơ. - ë ®©y, c¶m xóc phi thêng kÐo theo nh÷ng ch÷ bÞ x« ®Èy. GV: Bài thơ đã thể hiện nỗi bất hòa sâu sắc đối với thực tại và niềm khao kh¸t tù do m·nh liÖt cña nh©n vËt tr÷ t×nh. §ã lµ t©m tr¹ng cña nhµ th¬ l·ng.

(231) mạn, đồng thời cũng là tâm trạng chung của ngời dân Việt Nam mất nớc khi đó. Có thể nói, bài thơ đã chạm tới huyệt thần kinh nhạy cảm nhất của ngời dân ViÖt Nam ®ang sèng trong c¶nh n« lÖ “bÞ nhôc nh»n tï h·m”, còng “gÆm mét khèi c¨m hên trong còi s¾t” vµ tiÕc nhí kh«n ngu«i “thêi oanh liÖt” víi nh÷ng chiÕn c«ng chèng giÆc ngo¹i x©m vÎ vang trong lÞch sö d©n téc. ChÝnh v× vËy bài thơ vừa ra đời đã đợc công chúng say sa đón nhận. Họ cảm thấy lời con hổ trong bµi th¬ chÝnh lµ tiÕng lßng s©u kÝn cña hä. 4. Phân tích những nét đặc sắc nghệ thuật nổi bật của bài thơ: - C¶ bµi th¬ trµn ®Çy c¶m h÷ng l·ng m¹n, m¹ch c¶m xóc s«i næi, cuån cuén cứ tuôn trào dới ngòi bút của nhà thơ. Đâu là đặc điểm tiêu biểu nhất của bút ph¸p th¬ l·ng m¹n, vµ còng lµ yÕu tè cèt lâi lµm nªn søc n«i cuèn m¹nh mÏ, chi phèi c¸c yÕu tè nghÖ thuËt kh¸c cña bµi th¬. - Với hình tợng con hổ bị nhốt trong vờn bách thú, tác giả đã có một biểu tợng rất thích hợp và đẹp để thể hiện chủ để bài thơ. Con hổ có một vẻ đẹp oai hùng, lại đợc coi là chúa sơn lâm đầy uy quyền ở chốn nớc non hùng vĩ, nay bị tï h·m trong còi s¾t lµ biÓu tîng rÊt thÝch hîp vÒ ngêi anh hïng chiÕn b¹i mang tâm sự u uất. Cảnh rừng đại ngàn hoang vu, giang sơn của chúa sơn lâm, là biểu tợng của thế giới rộng lớn, khoáng đạt, thế giới của tự do. Cũng nh vờn bách thó víi cói s¾t vµ rõng suèi nh©n t¹o lµ biÓu tîng cho thùc t¹i tï tóng, gi¶ dèi, tầm thờng. Với những hình ảnh có ý nghĩa biểu tợng đó, nhà thơ rất thuận lợi trong viÖc nãi lªn tË sù, c¶m høng l·ng m¹n cña m×nh. - H×nh ¶nh th¬ giµu chÊt t¹o h×nh, ®Çy Ên tîng. §Æc biÖt lµ nh÷ng h×nh ¶nh, chi tiết trong cảnh sơn lâm hùng vĩ, tất cả đều toát lên một vẻ đẹp tráng lệ, khoáng đạt, phi thờng, đồng thời rất thơ mộng. - Ngôn ngữ và nhạc điệu phong phú, giàu sức biểu cảm, thể hiện “đắt” ý th¬. - Bµi th¬ ®Çu nh¹c tÝnh, ©m ®iÖu dåi dµo, c¸ch ng¾t nhÞp linh ho¹t (cã c©u ng¾t nhÞp rÊt ng¾n, cã c©u l¹i tr¶i dµi). Giäng th¬ khi th× u uÊt, bùc däc, d»n vÆt, khi thì say sa, tha thiết, hùng tráng, song tất cả vẫn nhất quán, liền mạch và đều trµn ®Çy c¶m xóc. 5. Tæng kÕt – ghi nhí: * Ghi nhí: sgk trang 7. ? §äc ghi nhí sgk trang 7? - VÒ nghÖ thuËt: (Nh trang bªn) + Nh÷ng vÇn th¬ trµn ®Çy c¶m xóc l·ng m¹n. + C¸c thñ ph¸p nghÖ thuËt: Èn dô, nh©n hãa, ®iÖp ng÷, c©u hái tu tõ, c©u th¬ c¶m th¸n… - Về nội dung: Mợn lời con hổ bị nhốt ở vờn bách thú để diễn tả sâu sắc: + Nçi ch¸n ghÐt thùc t¹i tÇm thêng, tï tóng. + NiÒm khao kh¸t tù do m·nh liÖt. * LuyÖn tËp: §Ò 1: Ph©n tÝch bµi th¬ “Nhí rõng” cña ThÕ L÷. (Học thuộc khung bài phân tích thơ để áp dụng làm bài). §Ò 2: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n th¬ sau: “Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối ….

(232) Than «i! Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u?” (Tham kh¶o quyÓn Yªu v¨n häc v¨n). D. Cñng cè – Híng dÉn: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. - Häc sinh: + Thuéc lßng bµi th¬. + Thuéc bµi häc. + Làm 2 đề văn trên. + Soạn bài: Ông đồ. TiÕt 74 …………………... Ngµy so¹n:. Nhớ rừng và Ông đồ. A. Yªu cÇu: - TiÕp tôc hoµn thiÖn v¨n b¶n “Nhí rõng” – phÇn luyÖn tËp. - Giúp học sinh cảm nhận đợc tình cảnh tàn tạ của nhân vật Ông đồ, qua đó thấy đợc niềm cảm thơng và nỗi nhớ tiếc ngậm ngùi của tác giả đối với cảnh cũ, ngời xa gắn liền với một nét đẹp văn hóa cổ truyền. - Thấy đợc sức truyền cảm nghệ thuật đặc sắc của bài thơ. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn so¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh so¹n bµi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? §äc thuéc lßng bµi th¬? Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n th¬ sau: “Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối … Than «i! Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u?” Bµi míi Bµi 1: Nhí rõng (tiÕp) §Ò 1: Ph©n tÝch bµi th¬ “Nhí rõng” cña ThÕ L÷. GV: Hớng dẫn học sinh phân tích đề và lập dàn ý: 1. Phân tích đề: - ThÓ lo¹i: V¨n ph©n tÝch t¸c phÈm (ph©n tÝch c¾t ngang; lång néi dung vµ nghÖ thuËt). - Néi dung: Ph©n tÝch t¸c phÈm trän vÑn qua c¸c ý sau: + C¶nh con hæ ë vên b¸ch thø (®o¹n 1 + 4)..

(233) + C¶nh con hæ trong chèn giang s¬n hïng vÜ cña nã (®o¹n 2 + 3). + Nỗi khao khát giấc mộng đời của con hổ (đoạn 5). 2. LËp dµn ý: * Më bµi: - Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm. - Nêu chủ để của tác phẩm. * Th©n bµi:  Ph©n tÝch t¸c phÈm: - C¶nh con hæ ë vên b¸ch thó (®o¹n 1, 4). - C¶nh con hæ trong chèn giang s¬n hïng vÜ (®o¹n 2, 3). - Nỗi khát khao giấc mộng đời của con hổ (đoạn 5).  §¸nh gi¸ t¸c phÈm. * KÕt bµi: Nªu c¶m nghÜ cña b¶n th©n. §Ò 2: C¶m nhËn vÒ ®o¹n th¬: “Nµo ®©u… nay cßn ®©u?” * Phân tích đề: - ThÓ lo¹i: Ph©n tÝch t¸c phÈm (mét ®o¹n c¾t). - Nội dung: Phân tích các thủ pháp nghệ thuật để bật ra nội dung: + Cấu trúc đoạn thơ là cấu trúc tứ bình mang vẻ đẹp nghệ thuật cổ điển, có Ýt nhiÒu c¸ch t©n trang s¸ng t¹o. + Trớc hết là nỗi nhớ khôn nguôi: nhớ suối, nhớ trăng, nhớ những “đêm vµng”, nhí lóc “say måi” ung dung, tháa thÝch bªn bê suèi. “Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối Ta say mồi đứng uống ánh trang tan.” Hai chữ “nào đâu”phiếm chỉ, hỏi một kỉ niệm đẹp đã lùi sâu và dĩ vãng. + Hình ảnh “đêm vang bên bờ suối” một ẩn dụ đầy mộng ảo nên thơ  Bức tranh thứ nhất trong bộ tứ bình đợc Thế Lữ vẽ bằng bút pháp tài hoa gợi lên hình ảnh chúa sơn lâm say mồi trong niềm vui hoan lạc giữa một đêm trăng bên bê suèi. + Bøc tranh thø hai: Nãi lªn nçi nhí ngÈn ng¬ man m¸c cña hæ vÒ nh÷ng ngµy ma rõng. Hæ ung dung “lÆng ng¾m” c¶nh giang s¬n, n¬i m×nh ngù trÞ, xóc động cảm thấy “giang sơn ta đổi mới”. Chữ “đâu” lần thứ 2 xuất hiện, biểu lộ nçi lßng tiÕc nuèi, ngÈn ng¬. + Điệp từ “Ta” thể hiện niềm tự hào về những kỉ niệm đẹp thuở “vùng vẫy ngµy xa”  Bøc tranh thø 2 gîi t¶ mét kh«ng gian nghÖ thuËt hoµnh tr¸ng cña giang san chóa s¬n l©m mang tÇm vãc “bèn ph¬ng ngµn”. + KØ niÖm thø 3 nãi vÒ giÊc ngñ cña hæ trong c¶nh b×nh minh. V¬ng quèc trµn ngËp trong mµu xanh vµ ¸nh n¾ng: “b×nh minh c©y xanh n¾ng géi”… Bài 2: Ông đồ (Vò §×nh Liªn) Giới thiệu bài: Ông đồ là ngời dạy học chữ nho xa. Nhà nho xa nếu không đỗ đạt làm quan thì thờng làm nghề dạy học, gọi là Ông đồ, Thầy đồ. Mỗi dịp tết đến, ông đồ thờng đợc nhiều ngời thuê viết chữ, câu đối để trang trí trong nhà. Nhng từ khi chuyện thi cử phong kiến bị bãi bỏ, chữ nho không con đợc trọng, ngày tết không mấy ai sắm câu đối hoặc chơi chữ, Ông đồ trở nên thất.

(234) thế và bị gạt ra lề cuộc đời. Từ đó, hình ảnh ông đồ chỉ còn là “cái di tích tiều tụy đáng thơng của một thời tàn” (Vũ Đình Liên). Với lòng thơng cảm sâu sắc, Vũ Đình Liên đã sáng tác bài thơ “Ông đồ” thể hiện niềm thơng cảm chân thµnh tríc mét líp ngêi ®ang tµn t¹ vµ nçi tiÕc nhí c¶nh cò ngêi xa cña nhµ th¬. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: 1. T¸c gi¶: - Vò §×nh Liªn (1913 – 1996), quª gèc ë H¶i D¬ng nhng chñ yÕu sèng ë Hµ Néi. - ¤ng lµ mét trong nh÷ng nhµ th¬ líp ®Çu tiªn cña phong trµo th¬ míi. - Th¬ «ng thêng mang nÆng lßng th¬ng ngêi vµ niÒm hoµi cæ. Ngoµi s¸ng t¸c th«, «ng con nghiªn cøu, dÞch thuËt, gi¶ng d¹y v¨n häc. - Tuy sáng tác không nhiều, nhng chỉ với bài thơ “Ông đồ”, Vũ Đình Liên đã có vị trí xứng đáng trong phong trào thơ mới. 2. T¸c phÈm: - Bài thơ “Ông đồ” đợc sáng tác năm 1936, in trong tập “Thi nhân Việt Nam”. Đây là bài thơ nổi tiếng nhất của Vũ Đình Liên và đợc ngời đời đánh giá lµ mét kiÖt t¸c. II. Hớng dẫn đọc, tìm hiểu từ khó, bố cục và thể loại: 1. Đọc: Yêu cầu đọc: Giọng chậm, ngắt nhịp 2/3, hoặc 3/2, chú ý giọng vui, phấn khởi ở đoạn 1, 2; giọng chậm, buồn, xúc động ở đoạn 3 và 4. Khổ cuối giäng trÇm, buån, b©ng khu©ng. GV: §äc mÉu. ? Gọi 2 học sinh đọc bài? ? Nhận xét bạn đọc? (Gi¸o viªn nhËn xÐt, söa ch÷a). 2. Gi¶i thÝch tõ khã: - Phîng móa rång bay: chØ nÐt ch÷ mÒm m¹i, uèn lîn, nÐt thanh, nÐt ®Ëm, đẹp sang trọng nh con chim phợng hoàng đang múa, đẹp oai hùng nh con rồng ®ang bay trong m©y. - Thảo: viết chữ nhanh mà vẫn đẹp. 3. ThÓ th¬: - Bài thơ đợc viết theo thể thơ ngũ ngôn: 5 chữ / 1 câu; 4 câu trong 1 khổ, gÇn gòi víi thÓ th¬ cña bµi “§ªm nay B¸c kh«ng ngñ” cña Minh HuÖ. - VÇn chËm (gieo ë tiÕng cuèi c©u, vÇn c¸ch, vÇn liÒn, b»ng tr¾c xen kÏ hoÆc nèi tiÕp). 4. Bè côc: Chia 3 ®o¹n: - Đoạn 1: (Khổ thơ 1 + 2): Hình ảnh ông đồ bán chữ trong những năm còn đông khách (Hình ảnh ông đồ thời vang bóng). - Đoạn 2: (Khổ thơ 3 + 4): Hình ảnh ông đồ trong những mùa xuân ế khách, tàn tạ (Hình ảnh ông đồ thời vắng bóng). - Đoạn 3: Khổ 5: Cảnh đó, ngời đâu (Tấm lòng của nhà thơ hoài cổ). III. Ph©n tÝch: 1. Hình ảnh ông đồ thời huy hoàng: (khổ 1 + 2).

(235) ? Đọc thầm khổ thơ 1, cho biết: Hình ảnh ông đồ viết chữ để bán trong những ngày tết ở phố phờng Hà Nội – những năm 30 của thế kỷ XX đợc nhà th¬ t¸i hiÖn qua h×nh ¶nh th¬ nµo? - Hai khổ thơ đầu tiên làm nổi bật hình ảnh ông đồ trong thời kì đắc ý nhất của ông. Mỗi năm tết đến xuân về, ông đồ lại bày trên hè phố: trong Văn Miếu, phố Bà Triệu, phố Huết… mực tàu, giấy đó, nghiên mực và các loại bút long, sắn sàng bán chữ, viết thuê các chữ, câu đối Hán, Nôm mang ý nghĩa chúc tết, mõng xu©n, cÇu h¹nh phóc. ? Bêm đờng phố đông ngời nô nức qua lại sắm tết, hình ảnh ông đồ cùng mực tàu, giấy đỏ bên hè phố đông ngời qua lại, nh góp mặt vào cái đông vui, náo nhiệt của phố phờng. Hình ảnh đó đã trở thành thân quen nh không thể thiếu trong mỗi dịp tết đến xuân về. Ông viết chữ, viết câu đối đỏ, tức là cung cấp một thứ hàng mà mỗi gia đình cần sắm cho ngày tết. Vì vậy, cứ vào dịp tết, ngời ta kéo nhau tìm đến ông đồ, và lúc này ông rất đắt hàng: “Bao nhiªu ngêi thuª viÕt.” ? ở 2 khổ thơ đầu, hình ảnh ông đồ nh hòa vào, góp vào cái rộn ràng, tng bừng, sắc màu rực rỡ của phố xá đang đón tết. - Mực tàu, giấy đỏ của ông hòa với màu đỏ của hoa đào nở. Sự có mặt của ông đã thu hút bao ngời xúm đến. Ngời ta tim đến ông không chỉ vì thuê ông viết chữ mà con để thởng thức tài viết chữ đẹp của ông. Mọi ngời tấm tắc ngợi khen tµi «ng, khen «ng cã hoa tay, khen ch÷ «ng viÕt “nh phîng móa rång bay”: “Bao nhiªu ngêi thuª viÕt TÊm t¾c ngîi khen tµi Hoa tay th¶o nh÷ng nÐt Nh phîng móa rång bay? Lúc ấy ông trở thành trung tâm của sự chú ý, là đối tợng của sự ngỡng mộ cña mäi ngêi. ? Thái độ của tác giả đối với ông đồ là thái độ yêu mến khâm phục bởi vì họ vẫn còn yêu chữ Hán và phong tục chơi câu đối, vì thế họ “thuê” ông viết. Mà số ngời thuê cũng rất đông đảo “bao nhiêu ngời”. Khổ thơ trên mang chất kí sự chỉ ghi chép những gì nhìn thấy mà vẫn làm sau đắm lòng ngời, đó cũng bởi cái tình của ngời viết. Giữa nhà thơ và ông đồ có một mối tơng giao, tri kỷ. Hai h×nh tîng Êy khã t¸ch b¹ch ph©n chua, ph¶i ch¨ng gi÷a hä cã mét t©m hån đồng điệu. 2. Hình ảnh ông đồ thời vắng khách: (Khổ thơ 3 + 4) - Thời thế đã đổi thay, Hán học đã lụi tàn trong xã hội thực dân nửa phong kiÕn. Nh Tó X¬ng tõng nãi: “Nµo cã ra g× c¸i ch÷ nho. ¤ng nghÌ, «ng cèng cũng nằm co” cho nên hình ảnh ông đồ đã dần dần vắng bóng. ? Hãy so sánh để làm rõ sự khác nhau giữa hai hình ảnh của ông đồ xa và nay? - Bằng nghệ thuật đối lập, tác giả dựng lên trớc mắt ngời đọc hình ảnh tiều tụy, ế ẩm đáng thơng của ông đồ: Xa: “Bao nhiêu ngời thuê viết”; con bây giờ: “Ngêi thuª viÕt nay ®©u?”. Mét c©u hái cÊt lªn nhiÒu ng¬ ng¸c, c¶m th¬ng. Nçi sầu, nỗi tủi từ lòng ông đồ nh thấm sang cảnh vật: Giấy đỏ buồn không thắm Mực đọng tron nghiên sầu..

(236) Nỗi buồn, sầu từ ông đồ đã làm cho giấy đỏ nhạt nhòa, “buồn không thắm”; làm cho mực khô, đọng lại trong “nghiên sầu”. ở đây, giấy đỏ, nghiên mực đợc nh©n hãa, thÊm bao nçi buån tª t¸i cña nh©n t×nh thÕ sù: Giấy đỏ buồn không thắm Mực đọng tron nghiên sầu Cảnh vật buồn, lòng ngời buồn. Vũ Đình Liên đã xuất thần viết nên 2 câu thơ tuyệt bút lay động bao thơng cảm trong lòng ngời. - Nçi buån tõ lßng «ng cïng thÊm s©u, táa réng vµo kh«ng gian c¶nh vËt. Dới trời ma bụi, “ông đồ vẫn ngồi đấy” nh bất động, lẻ loi và cô đơn: “Qua đờng không ai hay” – cái vàng của lá, cái nhạt nhòa của giấy, của ma bụi đầy trêi vµ con ma trong lßng ngêi. Nçi buån lª thª. L¸ vµng r¬i trªn giÊy Ngoµi trêi ma bôi bay. - Hai c©u th¬ trªn kh«ng chØ lµ hai c©u th¬ t¶ c¶nh mµ con lµ hai c©u th¬ t¶ tâm trạng, tả cảnh ngộ của ông đồ. Lá vàng rơi, một biểu hiện của sự tàn úa; lại kèm với ma bụi bay, lạnh lẽo và buồn thảm, cảnh tợng đó gợi cho ngời đọc cảm xúc thơng cảm cho ông đồ, ông đang bị gạt ra ngoài rìa cuộc sống, ông đang bị l·ng quªn cïng víi nh÷ng g× g¾n víi ch÷ H¸n víi t©m lÝ chuéng thó ch¬i c©u đối một thời. Thơ tả ít mà gợi nhiều. Cảnh vật tàn tạ mêng mang, lòng ngời buån th¬ng thÊm thÝa 3. TÊm lßng cña nhµ th¬ hoµi cæ: ? T©m t cña nhµ th¬ nh thÕ nµo? - KhÐp l¹i bµi th¬ lµ mét c©u hái diÔn t¶ nçi buån trèng v¾ng, th¬ng tiÕc, xót xa. Hoa đào lại nở. Ông đồ già đi đâu về đâu… Năm nay đào lại nở Không thấy ông đồ xa Nh÷ng ngêi mu«n n¨m cò Hån ë ®©u b©y giê? Mét chót ngì ngµng vµ b©ng khu©ng nh mét niÒm uÊt hËn. §o¹n th¬ nh những nén hơng thắp lên để tởng nhớ, để gọi hồn ngời xa trở về. Con ngời có thÓ chÕt, th©n x¸c tan thµnh c¸t bôi, nhng phÇn linh hån vÉn con tån t¹i, con lu dấu đó đây trong vòng trời đất. Liệu hồn ngời xa, ngời muôn năm cũ, ông đồ xa còn nhớ đờng về chốn cũ lối xa mỗi dịp xuân về trong sự tởng nhớ của những kÎ hËu sinh chãt lçi v« t×nh? - Thủ pháp dùng điệp với hình ảnh hoa đào lại trở về và ông đồ – hai hình ¶nh héi tô ¸nh s¸ng cña bµi th¬ nh nhÊn m¹nh thêi gian, chu k× c¸i vÜnh cöu cña trời đất và cái hữu hạn của đời ngời. Tứ thơ “cảnh đấy, ngời đâu” mang âm hởng của cả hồn thơ kim – cổ, đông – tây với niềm hoài cổ, cảm thơng. - Thơng ông đồ là thơng một lớp ngời đã vĩnh viễn lùi vào quá khứ. Thơng ông đồ cũng là xót thơng một nền văn hóa lụi tàn dới ách thống trị của ngoại bang. Sự đồng cảm, xót thơng của Vũ Đình Liên đối với ông đồ đã trang trải và thÊm s©u vµo tõng c©u th¬, vÇn th¬. Thñ ph¸p t¬ng ph¶n kÕt hîp víi nh©n hãa, ẩn dụ đã tạo nên nhiều hình ảnh gợi cảm, thể hiện một bút pháp nghệ thuật điêu luyện đậm đà. Bài thơ ông đồ chứa chan tinh thần nhân đạo. Theo đuổi nghề văn mà làm đợc bài thơ nh thế cũng đủ, “nghĩa là đủ để lu danh với ngời đời” (Hoài Thanh). Đó là những lời tốt đẹp nhất, trân trọng nhất mà tác giả “Thi nhân Việt Nam” đã giành cho Vũ Đình Liên và bài thơ kiệt tác “Ông đồ”. IV. Tæng kÕt – Ghi nhí:.

(237) 1. NghÖ thuËt: ? VÒ nghÖ thuËt, bµi th¬ hay ë nh÷ng ®iÓm nµo? - Vò §×nh Liªn dïng thÓ th¬ ngò ng«n, lêi th¬ thËt b×nh dÞ. - VÒ kÕt cÊu, bµi th¬ sö dông lèi miªu t¶ theo thêi gian. Bµi th¬ cã d¸ng dấp một câu chuyện. Nhân vật trung tâm là ông đồ. Khép lại câu chuyện là lời bình của ngời chép truyện. Tất cả đều rất cô đọng. - Những chi tiết thơ đợc chắt lọc rất tinh tế và giàu sức gợi. Giấy đỏ nhạt phai vì buồn tủi, mực đọng lại trong nghiên vì sầu tủi. Những vật vô tri vô giác mµ còng biÕt thÊu hiÓu nçi buån sÇu cña chñ… - Thể thơ 5 chữ đều đều, cân đối, cổ kính, nhịp ngắn 2/3, 3/2 xen kẽ, không gắt gao, không có những đột biến, nh những lời kể tâm tình, điềm đạm mµ ®Çy ©m hëng u hoµi, tiÕc th¬ng. Bµi th¬ mang bãng d¸ng mét c©u chuyÖn kÓ víi thiªn nhiªn, nh©n vËt, kh«ng gian, thêi gian ch¶y tr«i theo nhÞp tù sù. - Hình ảnh lá vàng và ma bụi phủ lên giấy, khuất lấp hình dáng ông đồ đơn c«i, Õ Èm còng rÊt gîi c¶m. 2. Néi dung: - Bài thơ “Ông đồ” thể hiện niềm cảm thơng của tác giả đối với một lớp ngời hết thời bị ngời đời lạnh nhạt và lãng quên. - Ông đồ già là một ngời già, đơn côi, một trí thức lỗi thời, một nghệ nhân xuÊt chóng. ¤ng lµ mét “di tÝch” cña mét thêi tµn, nªn niÒm c¶m th¬ng l¹i cµng dễ dàng tìm đợc tiếng nói tri âm. GV: Cuộc chuyển giao lịch sử giữa hai thời đại đã tạo nên những số phận bi kịch. Hình tợng ông đồ đã trở thành một kỉ niệm xa xôi của một nền văn hóa cổ truyÒn ®ang dÇn lui vµo dÜ v·ng víi t©m tr¹ng bïi ngïi, tiÕc nuèi. Trong nh÷ng vui buồn, đợc mất của đời sống dân tộc, niềm thơng cho những giá trị tinh thần cña mét thêi vÉn lµ nçi ¸m ¶nh day døt víi tÊt c¶ nh÷ng tÊm lßng biÕt tr©n träng nh÷ng gi¸ trÞ, tinh hoa cña d©n téc. Søc sèng l©u bÒn cña bµi th¬ chÝnh lµ ë chç đó. * Ghi nhí ? §äc ghi nhí? Ông đồ của Vũ Đình Liên là bài thơ ngũ ngôn bình dị mà cô đọng, đầy gợi cảm. Bài thơ đã thể hiện sâu sắc tình cảnh đáng thơng của ông đồ, qua dó toát lªn niÒm c¶m th¬ng ch©n thµnh tríc líp ngêi ®ang tµn t¹ vµ nçi tiÕc nhí c¶nh cò ngêi xa cña nhµ th¬. V. LuyÖn tËp: Đề 1: Phân tích bài thơ “Ông đồ” của Vũ Đình Liên. §Ò 2: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n th¬ sau: “Nhng mçi n¨m mçi v¾ng … Ngoµi trêi ma bôi bay”. D. Cñng cè: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. §. Híng dÉn: - Thuéc lßng bµi th¬..

(238) - Phân tích đợc bài thơ. - Lập dàn ý 2 đề văn trên. TiÕt 75: C©u nghi vÊn Ngµy so¹n : …………… A. Yêu cầu cần đạt: 1. KiÕn thøc: - Học sinh nắm đợc cách cấu tạo câu nghi vấn và phân biệt đợc câu nghi vÊn víi c¸c c©u kh¸c. - Tích hợp với phần Văn ở 2 văn bản “Nhớ rừng” và “Ông đồ”, với Tập làm v¨n ë bµi viÕt ®o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh. RÌn luyÖn kÜ n¨ng nhËn diÖn vµ sö dông c©u nghi vÊn. B. ChuÈn bÞ: Gi¸o viªn: Nghiªn cøu, so¹n gi¸o ¸n. Häc sinh: T×m hiÓu bµi míi s¸ch gi¸o khoa. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò, kÕt hîp bµi míi. Bµi míi I. §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng chÝnh: 1. §Æc ®iÓm h×nh thøc: ? §äc ®o¹n trÝch sau vµ cho biÕt trong ®o¹n trÝch sau, c©u nµo lµ c©u nghi vấn? Những đặc điểm hình thức cho biết đó là câu nghi vấn? “VÎ nghi ng¹i hiÖn ra s¾c mÆt, con bÐ hãm hØnh hái mÑ mét c¸ch thiÕt tha: - Sáng nay ngời ta đấm u có đau lắm không? ChÞ DËu khÏ g¹t níc m¾t: - Kh«ng dau con ¹! - ThÕ lµm sao u cø khãc m·i mµ kh«ng ¨n khoai? Hay lµ u th¬ng chóng con đói quá? (Tắt đèn – Ngô Tất Tố)  Trong ®o¹n trÝch trªn, cã c¸c c©u nghi vÊn lµ: + Sáng nay ngời ta đấm u có đau lắm không? + ThÕ lµm sao u cø khãc m·i mµ kh«ng ¨n khoai? + Hay là u thơng chúng con đói quá? ? Đặc điểm hình thức nào cho biết đó là câu nghi vấn? GV: Tríc hÕt, ph¶i hiÓu râ: “h×nh thøc” cña c©u cã thÓ hiÓu lµ dÊu hiÖu ta nhận biết đợc bằng mắt (khi viết) và nhận biết đợc bằng tai (khi nói)..

(239) - §Æc ®iÓm dÔ nhËn biÕt nhÊt cña c©u nghi vÊn lµ sö dông c¸c tõ nghi vÊn, gåm c¸c lo¹i: + Các đại từ nghi vấn (đại từ để hỏi): ai, gì, nào, thế nào, sao, bao nhiêu, bao giê, bao l©u, mÊy, ®©u… + C¸c t×nh th¸i tõ nghi vÊn: µ, , h¶, hö, chø, ch¨ng… + C¸c phô tõ phèi hîp víi nhau (cã thÓ cã tõ “hay” ë gi÷a): cã “hay” không? có phải “hay” không? đã… “hay” cha? + Quan hÖ tõ “hay” (nèi c¸c vÕ cã quan hÖ lùa chän). - ë d¹ng viÕt, cuèi c©u nghi vÊn thêng cã dÊu chÊm hái. ë d¹ng nãi, c©u nghi vÊn cã ng÷ ®iÖu nghi vÊn (thêng lªn cao giäng ë cuèi c©u hoÆc nhÊn m¹nh ý cần đợc trả lời, giải đáp) VÝ dô: Anh ®i Hµ Néi hay HuÕ? ChÞ mua cam hay t¸o? ? ë nh÷ng c©u nghi vÊn trong ®o¹n trÝch trªn, ngoµi dÊu hiÖu h×nh thøc lµ cã dÊu chÊm hái ë cuèi c©u ra, c¸c em thÊy nã cã dÊu hiÖu nµo n÷a? - Cã nh÷ng tõ nghi vÊn nh: cã, kh«ng, (lam) sao, hay (lµ). 2. Chøc n¨ng chÝnh cña c©u nghi vÊn: ? Những câu nghi vấn trên dùng để làm gì? - Dùng để hỏi. GV: Chú ý: Câu nghi vấn dùng để hỏi (và cả tự hỏi nh trong câu Kiều “Ngời đâu gặp gỡ làm chi; Trăm nay biết có duyên gì hay không?”)/ - Ngoài chức năng là dùng để hỏi, câu nghi vấn còn dùng để cầu khiến, khẳng định, phủ định, bộc lộ tình cảm, cảm xúc - đây là những chức năng phụ cña c©u nghi vÊn. * Ghi nhí: C©u nghi vÊn lµ c©u: - Cã nh÷ng tõ nghi vÊn (ai, g×, nµo, sao, t¹i sao, ®©u, bao giê, bao nhiªu, µ, , hả, chứ, (có)… không, (đã)… cha,… hoặc có từ “hay” (nối các vế câu có quan hÖ lùa chän). - Có chức năng chính là dùng để hỏi. * Khi viÕt, c©u nghi vÊn kÕt thóc b»ng dÊu chÊm hái. II. LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? Xác định câu nghi vấn trong các đoạn trích sau? Những đặc điểm hình thức nào cho biết đó là câu nghi vấn? §o¹n. Sè lîng c©u nghi vÊn. Tõ nghi vÊn. DÊu kÕt thóc c©u. a. 1. Ph¶i kh«ng. DÊu chÊm hái. b. 1. T¹i sao. DÊu chÊm hái. c. 2. G×. DÊu chÊm.

(240) hái d. 4. Kh«ng, g×, h¶. DÊu chÊm hái. 2. Bµi tËp 2: * Yêu cầu đề bài: - Cã 2 yªu cÇu: + Căn cứ vào đâu để xác định những câu trên là câu nghi vấn? + Trong các câu đó có thể thay từ “hay” bằng từ “hoặc” đợc không? Vì sao? a. Mình đọc hay tôi đọc? (Nam Cao - Đôi mắt) b. Em đợc thì cho anh xin Hay là em để làm tin trong nhà? (Ca dao) c. Hay tại sự sung sớng bống đợc trông nhìn và ôm ấp cái hình hài máu mủ của mình mà mẹ tôi lại tơi đẹp nh thuở con sung túc? (Nguyªn Hång – Nh÷ng ngµy th¬ Êu) ? Căn cứ vào đâu để xác định những câu trên là câu nghi vấn? - Việc dùng quan hệ từ “hay” trong các câu ở bài tập này đợc coi là dấu hiệu hình thức để nhận biết câu nghi vấn (từ “hay” nối các vế câu có quan hệ lùa chän trong c©u nghi vÊn). ? Trong các câu đó có thể thay từ “hay” bằng từ “hoặc” đợc không? Vì sao? - Trong c¸c ng÷ c¶nh nµy, kh«ng thÓ thay tõ “hay” b»ng tõ “hoÆc”. V× nÕu thay c©u v¨n sÏ trë nªn sai ng÷ ph¸p, sai c¶ vÒ logic vµ cã nghÜa kh¸c h¼n. 3. Bµi tËp 3: ? * Yêu cầu: Có thể đặt dấu chấm hỏi ở cuối những câu sau đợc không? Vì sao? ? * Giải đáp: Không thể đặt dấu chấm hỏi ở cuối câu vì đó không phải là c©u nghi vÊn. + C©u a vµ b cã c¸c tõ nghi vÊn nh: cã… kh«ng; t¹i sao. Nhng nh÷ng kÕt cÊu chøa nh÷ng tõ nµy chØ lµm chøc n¨ng bæ ng÷ trong mét c©u. + Trong câu c và d thì: nào (cũng), ai (cũng) là những từ phiếm định. GV: C¸c em chó ý: Trong TiÕng ViÖt, tæ hîp X còng nh: ai còng, g× còng, nµo còng, sao còng, ®©u còng, bao nhiªu còng… bao giê còng cã ý nghÜa kh¼ng định tuyệt đối (ví dụ: “Ai cũng thế đấy” có nghĩa là mọi ngời đều thấy thế) và X là một từ phiếm định, chứ không phải là nghi vấn. 4. Bµi tËp 4: ? Đọc và nêu yêu cầu đề bài? - Ph©n biÖt h×nh thøc vµ ý nghÜa cña 2 c©u sau: a. Anh cã kháe kh«ng? b. Anh đã khỏe cha? Kh¸c nhau: - C©u a lµ c©u nghi vÊn cã sö dông cÆp tõ “cã – kh«ng”..

(241) ý nghÜa: Hái th¨m søc kháe cµo thêi ®iÓm hiÖn t¹i, kh«ng biÕt t×nh tr¹ng sức khỏe của ngời đợc hỏi nh thế nào. - Câu b là câu nghi vấn có sử dùng cặp từ “đã - cha”. VÒ néi dung (ý nghÜa): Hái th¨m søc kháe vµo thêi ®iÓm hiÖn t¹i nhng ngêi hỏi không biết rõ trớc đó ngời đợc hỏi đã có tình trạng sức khỏe không tốt (ốm ®au, tai n¹n.) 5. Bµi tËp 5: ? Đọc và nêu yêu cầu của đề bài? - Sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc vµ ý nghÜa cña 2 c©u sau: a. Bao giê anh ®i Hµ Néi? b. Anh ®i Hµ Néi bao giê? * NhËn xÐt: - Câu a: “Bao giờ” đứng ở đầu câu: hỏi về thời điểm sẽ thực hiện hành động ®i. - Câu b: “Bao giờ” đứng ở cuối câu: Hỏi về thời gian đã diễn ra hành động ®i. 6. Bµi tËp 6: ? Nêu yêu cầu đề bài? a. ChiÕc xe nµy bao nhiªu kilo-gam mµ nÆng thÕ? b. ChiÔce nµy gi¸ bao nhiªu mµ rÎ thÕ? ? Lêi gi¶i: - Câu a là câu nghi vấn đúng, vì ngời hỏi đã tiếp xúc với sự vật, hỏi để biết trọng lợng chính xác của sự vật đó. - C©u b: c©u nghi vÊn nµy sai v× ngêi hái cha biÕt gi¸ chÝnh x¸c cña chiÕc xe thì không thể thắc mắc về chuyện đắt hay rẻ đợc. D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi. §. Híng dÉn: - Häc thuéc vµ hiÓu bµi. - Cñng cè l¹i c¸c bµi tËp vµo vë. - ¤n l¹i c¸c bµi TiÕng ViÖt tõ ®Çu n¨m l¹i ®©y. TiÕt 76: …………. Ngµy. so¹n:. ViÕt ®o¹n v¨n thuyÕt minh A. Yªu cÇu: 1. KiÕn thøc: Gióp häc sinh biÕt nhËn d¹ng, x¾p xÕp ý vµ viÕt mét ®o¹n v¨n thuyÕt minh ng¾n. 2. Tích hợp với phần Văn ở 2 văn bản “Nhớ rừng” và “Ông đồ” với phần TiÕng ViÖt qua bµi C©u nghi vÊn. 3. Kỹ năng: Xác định chủ đề, xắp xếp và phát triển ý khi viết đoạn văn thuyÕt minh. B. ChuÈn bÞ:.

(242) Gi¸o viªn: So¹n gi¸o ¸n. Häc sinh: §äc, t×m hiÓu bµi míi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + NÒn nÕp: + SÜ sè: - KiÓm tra bµi cò: ? ThÕ nµo lµ ®o¹n v¨n? Vai trß cña ®o¹n v¨n trong bµi v¨n? CÊu t¹o thêng gÆp cña ®o¹n v¨n? Yªu cÇu tr¶ lêi: - §o¹n v¨n lµ mét bé phËn cña bµi v¨n. - NhiÒu ®o¹n v¨n kÕt hîp víi nhau lµm thµnh bµi v¨n. - Đoạn văn thờng có từ 2 câu trở nên, đợc xắp xếp theo một trình tự nhất định. Bµi míi I. §o¹n v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh: 1. NhËn d¹ng v¸c ®o¹n v¨n thuyÕt minh: GV: Đoạn văn là bộ phận của bài văn. Viết tốt đoạn văn là điều kiện để làm tốt bài văn. Đoạn văn thờng gồm 2 câu trở lên, đợc xắp xếp theo một trật tự nhất định. ? §äc c¸c ®o¹n v¨n sau. Nªu c¸ch x¾p xÕp c¸c c©u trong ®o¹n v¨n (c©u chñ đề, từ ngữ chủ đề và các câu giải thích, bổ sung)? a. Thế giới đang đứng trớc nguy cơ thiếu nớc sạch nghiêm trọng. Nớc ngọt chỉ chiếm 3% tổng lợng nớc trên trái đất. Lợng nớc ít ỏi ấy đang ngày càng bị ô nhiÔm bëi c¸c chÊt th¶i c«ng nghiÖp. ë c¸c níc thø ba, h¬n mét tØ ngêi ph¶i uèng níc bÞ « nhiÔm. §Õn n¨m 2025, 2/3 d©n sè thÕ giíi sÏ thiÕu níc. (Theo Hoa häc trß) b. Ph¹m V¨n §ång (1906 – 2000): Nhµ c¸ch m¹ng næi tiÕng vµ nhµ v¨n hãa lín, quª ë x· §øc T©n, huyÖn Mé §øc, tØnh Qu¶ng Ng·i. ¤ng tham gia cách mạng từ năm 1925, đã giữ nhiều cơng vị quan trọng trong bộ máy lãnh đạo của Đảng và nhà nớc Việt Nam, từng là thủ tớng chính phủ trên 30 năm. ¤ng lµ häc trß vµ lµ ngêi céng sù gÇn gòi cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. (Ng÷ v¨n 7 – TËp 2) ? Đọc thầm lại đoạn a, cho biết đoạn văn có mấy câu? Từ nào đợc nhắc lại trong các câu đó? Dụng ý? - Đoạn văn gồm 5 câu; câu nào cũng có từ “nớc” đợc sử dụng lặp lại một cách đầy dụng ý. Đó chính là từ quan trọng nhất để thể hiện chủ đề của đoạn v¨n. ? Câu nào là câu chủ đề của đoạn văn? - Câu 1 là câu chủ đề, chủ đề đoạn văn đợc thể hiện tập trung vào cụm từ (ng÷): ThiÕu níc s¹ch nghiªm träng. ? Vai trß cña tõng c©u trong ®o¹n v¨n nh thÕ nµo trong viÖc thÓ hiÖn vµ ph¸t triển chủ đề?.

(243) -. Câu 1: Giới thiệu khái quát vấn đề thiếu nớc ngọt trên thế giới. Câu 2: Cho biết tỉ lệ nớc ngọt ít ỏi so với tổng lợng nớc trên trái đất. C©u 3: Giíi thiÖu sù mÊt t¸c dông cña phÇn lín lîng níc ngät. C©u 4: Giíi thiÖu sè lîng ngêi khæng lå thiÕu níc ngät. C©u 5: Dù b¸o t×nh h×nh thiÕu níc.  Nh vËy, ®o¹n v¨n viÕt vÒ níc nhng kh«ng ph¶i lµ ®o¹n v¨n miªu t¶ v× ®o¹n v¨n kh«ng t¶ mµu s¾c, mïi vÞ, h×nh d¸ng… cña níc. Kh«ng ph¶i ®o¹n v¨n kÓ chuyÖn v× ®o¹n v¨n kh«ng kÓ, kh«ng thuËt nh÷ng chuyÖn, viÖc vÒ níc. Kh«ng ph¶i ®o¹n v¨n biÓu c¶m v× ®o¹n v¨n kh«ng biÓu hiÖn c¶m xóc g× cña ngêi viÕt, trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp. Không phải đoạn văn nghị luận vì đoạn văn đó không bàn luận, phân tích, chững minh, giải thích vấn đề gì về nớc.  Đoạn văn trên là đoạn thuyết minh vì cả đoạn văn nhằm giới thiệu vấn đề thiÕu níc ngät trªn thÕ giíi hiÖn nay. ThuyÕt minh mét sù viÖc, hiÖn tîng tù nhiªn – x· héi. ? Mèi quan hÖ gi÷a c¸c c©u nh thÕ nµo? - Mçi quan hÖ gi÷a c¸c c©u rÊt chÆt chÏ: + Câu 1: Nêu chủ đề khái quát. + C¸c c©u 2, 3, 4 giíi thiÖu cô thÓ nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña sù thiÕu níc. C©u 5 dù b¸o sù viÖc trong t¬ng lai. GV: §o¹n v¨n b còng t×m hiÓu t¬ng tù nh ®o¹n v¨n a. - Đoạn văn b gồm 3 câu. Câu nào cũng nói tới một ngời - đó là đồng chí Ph¹m V¨n §ång. - Chủ đề là giới thiệu về đồng chí Phạm Văn Đồng. Cụm từ trọng trâm là Ph¹m V¨n §ång. - Câu 1 vừa nêu chủ đề, vừa giới thiệu quê quán, khẳng định phẩm chất và vai trß cña «ng: Nhµ c¸ch m¹ng vµ nhµ v¨n hãa. - Câu 2 sơ lợc giới thiệu quá trình hoạt động cách mạng và những cơng vị lãnh đạo Đảng, nhà nớc mà đồng chí Phạm Văn Đồng đã trải qua. - C©u 3 nãi vÒ quan hÖ cña «ng víi Hå chñ tÞch.  §o¹n v¨n trªn lµ ®o¹n v¨n thuyÕt minh – giíi thiÖu vÒ mét danh nh©n, một con ngời nổi tiếng theo kiểu cung cấp thông tin về các mặt hoạt động khác nhau của ngời đó. ? VËy qua viÖc t×m hiÓu 2 ®o¹n v¨n trªn, em cã thÓ suy ra c¸ch nhËn diÖn c¸c ®o¹n v¨n thuyÕt minh nh thÕ nµo? - Phải xác định câu chủ đề, từ ngữ chủ đề. - Sau đóphải xét xem: Nếu đoạn văn đó không tả, không kể, không biểu cảm, không bàn luận, phân tích, giải thích, chứng minh mà là giới thiệu vấn đề, mét sù viÖc, mét hiÖn tîng tù nhiªn, x· héi, mét danh nh©n, mét con ngêi theo kiểu cung cấp thông tin một cách chính xác, khách quan, sinh động về chủ đề đó thì đó là đoạn văn thuyết minh. 2. Söa l¹i c¸c ®o¹n v¨n thuyÕt minh cha chuÈn:.

(244) ? §äc c¸c ®o¹n v¨n sau, nªu nhîc ®iÓm cña mçi ®o¹n v¨n vµ c¸ch söa ch÷a? a. Bót bi kh¸c bót møc lµ do nã cã hßn bi nhá ë ®Çu ngßi bót, khi viÕt hßn bi l¨n lµm mùc trong èng nhùa ch¶y ra, ghi thµnh ch÷. Ngoµi èng nhùa cã vá bót bi. §Çu bót bi cã n¾p nhùa cã thÓ gµi vµo tói ¸o. Loai bót bi kh«ng cã n¾p ®Ëy th× cã lß xo vµ nót bÊm. Khi viÕt th× Ên ®Çu c¸n bót cho ngßi bót tråi ra, khi th«i viÕt th× Ên nót bÊm cho ngßi bót thôt vµo. (Bµi lµm cña häc sinh) b. Nhà em có chiếc đèn bàn. Đèn bàn có một ống thép không gỉ thẳng đứng, trên gắn một cái đui đèn, trên đó lắp một bóng đèn 25 oát. Dới ống thép là đế đèn, đợc làm bằng một khối thủy tinh vững chãi. Trên bóng đèn có chao đèn làm bằng vải lụa, có khung sắt gắn ở trong và có vòng thép gắn vào bóng đèn. ống thép rỗng, dây điện luồn ở trong đó, trên đế đèn có công tắc để bật đèn hoặc tắt đèn rất tiện lợi. (Bµi lµm cña häc sinh). ? Đoạn văn a giới thiệu – thuyết minh về cái gì? cần đạt yêu cầu gì? Cách s¾p xÕp nªn nh thÕ nµo? - Đoạn văn a giới thiệu về một dụng cụ học tập quen thuộc, một đồ vật th«ng dông: chiÕc bót bi. - Yªu cÇu tèi thiÓu cña ®o¹n v¨n nµy lµ: + Nêu rõ chủ đề. + CÊu t¹o cña bót bi, c«ng dông cña bót bi. + C¸ch sö dông bót bi. ? §èi chiÕu víi yªu cÇu trªn, em thÊy ®o¹n v¨n a m¾c lçi g×? CÊn söa ch÷a bæ sung nh thÕ nµo? - §o¹n v¨n nµy cßn nhîc ®iÓm: + Không rõ câu chủ đề. + Cha râ c«ng dông. + C¸c ý tr×nh bµy lén x«n, thiÕu m¹ch l¹c. - CÇn t¸ch thµnh 3 ý râ rµng: + CÊu t¹o. + C«ng dông. + C¸ch sö dông. - Và khi dựng đoạn văn này cần để câu chủ đề đứng ở đầu đoạn văn. - Cã thÓ söa l¹i nh sau: “ HiÖn nay, bót bi lµ lo¹i bót th«ng dông trªn toµn thÕ giíi. Bót bi kh¸c bót mùc ë chç lµ ®Çu bót bi cã hßn bi nhá xÝu. Ngoµi èng nhùa cã vá bót. §Çu bót bi có nắp đậy, có móc thẳng để cài vào túi áo. Loại bút bi không có nắp đậy thì cã lß xo vµ nót bÊm. Khi viÕt, hßn bi l¨n lµm mùc trong èng nhùa ch¶y ra, ghi thµnh ch÷. Khi viÕt, ngêi ta Ên ®Çu c¸n bót cho ngßi bót tråi ra, khi th«i viÕt th× Ên nót bÊm cho ngßi bót thôt vµo bªn trong vá bót. Dïng bót bi rÊt nhÑ nhµng, tiÖn lîi. Nhng häc sinh c¸c líp tiÓu häc cha nªn sö dông v× ®Çu bót bi trßn, cøng vµ tr¬n nªn khã cã thÓ luyÖn viÕt ch÷ nÐt thanh nÐt ®Ëm.” ? §o¹n v¨n b cã nhîc ®iÓm g×?.

(245) - Đoạn văn b giới thiệu về chiếc đèn bàn – một đồ dùng quen thuộc trong gia đình. - Em học sinh đó trình bày quá lộn xộn, rắc rối, phức tạp hóa khi giới thiệu cấu tạo của chiếc đèn bàn. Câu 1 với các câu sau gắn kết gợng gạo. ? Cã thÓ söa l¹i nh thÕ nµo? - Cã thÓ söa l¹i nh sau: “Đèn bàn là chiếc đèn để trên bàn làm việc ban đêm. Đèn bàn có hai loại chủ yếu: đèn điện, đèn dầu. ở đây chỉ giới thiệu cấu tạo sơ lợc của một kiểu đèn bµn ch¸y s¸ng b»ng ®iÖn nÕu tÝnh tõ díi lªn, tõ ngoµi vµo trong, ta thÊy: ®Çu tiên là đế đèn (đợc làm bằng một khối thủy tinh vững chãi) có gắn công tắc để bật hay tắt đèn, tùy ý ngời sử dụng. Dây dẫn điện từ nguồn điện qua đế đèn nối với công tắc, luồn hớng lên trong một ống thép không gỉ, thẳng đứng, tới đầu ống, nối với đui đèn. Bóng đèn bàn công suất có thể từ 25 đến 75 oát. Để tập trung nguồn sáng, trên bóng đèn là chao đèn làm bằng đồng, sắt thay hợp kim (hoặc vải, lụa, có khung sắt và vòng thép gắn vào bóng đèn)”. ? Tóm lại, khi viết đoạn văn thuyết minh cần chú ý đến điều gì? - Khi viết đoạn văn thuyết minh: cần trình bày rõ ý chủ đề của đoạn, tránh lÉn ý cña ®o¹n v¨n kh¸c. - Sắp xếp các ý theo một trình tự nhất định: + Theo thứ tự cấu tạo, thứ tự nhận thức (từ tổng thể đến bộ phận, từ ngoài vào trong, từ xa đến gần). + Thø tù diÔn biÕn cña sù viÖc trong thêi gian trø¬c sau. + Theo thø tù chÝnh phô (c¸i chÝnh nãi tríc, c¸i phô nãi sau).  Ghi nhí: SGK trang 15. ? Một em đọc to, rõ ghi nhớ đó? II. LuyÖn tËp: 1. Bài tập 1: Viết đoạn mở bài và kết bài cho đề văn: “Giới thiệu trờng em”. GV: Yªu cÇu: - Mỗi đoạn viết ngắn gọn: từ một đến ba câu trong một đoạn. - HÊp dÉn, Ên tîng, kÕt hîp biÓu c¶m, miªu t¶, kÓ chuyÖn. VÝ dô: ? §o¹n më bµi: Mời bạn đến thăm trờng tôi, ngôi trờng be bé, nằm ở giữa đồng xanh – ng«i trêng th©n yªu – m¸i nhµ chung cña chóng t«i. ? §o¹n kÕt bµi: Trờng tôi nh thế đó: giản dị, khiêm nhờng mà xiết bao gắn bó. Chắc chắn những kỉ niệm về trờng sẽ đi theo suốt cuộc đời tôi. 2. Bµi tËp 2: Viết đoạn văn thuyết minh cho chủ đề: Hồ Chí Minh, lãnh tụ vĩ đại của nh©n d©n ViÖt Nam. GV: Cã thÓ cô thÓ hãa, ph¸t triÓn thµnh mét vµi ý nhá sau: - Năm sinh, năm mất, quê quán, gia đình. - Đôi nét về quá trình hoạt động, sự nghiệp..

(246) - Vai trò và cống hiến to lớn đối với dân tộc và thời đại. ? C¸c em viÕt ra giÊy nh¸p? ? Mời hai em lên bảng viết đoạn văn đó? (Học sinh lên bản viết, chia đôi bảng). 3. Bµi tËp 3: ViÕt ®o¹n v¨n giíi thiÖu s¸ch gi¸o khoa ng÷ v¨n líp 8 tËp 1. VÝ dô: S¸ch ng÷ v¨n 8 tËp 1 gåm 17 bµi häc. Mçi bµi häc thêng gåm 3 ph©n m«n: v¨n, tiÕng ViÖt, tËp lµm v¨n. Tuy nhiªn, kh«ng ph¶i bµi nµo còng gièng hÖt nhau, cã bµi chØ cã hai ph©n m«n, cã bµi l¹i thªm c¶ phÇn «n tËp, kiÓm tra. Mỗi phân môn lại có một cách trình bày phù hợp với đặc điểm riêng. Ví dụ: phân môn văn thờng có các mục: Văn bản, chú thích, đọc – hiểu văn bản, ghi nhí, luyÖn tËp. D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. §. Híng dÉn: - Thuéc bµi häc, ghi nhí. - Nhận diện đợc văn bản thuyết minh. - BiÕt dùng ®o¹n v¨n thuyÕt minh. - BiÕt nhËn xÐt vµ söa ch÷a ®o¹n thuyÕt minh viÕt sai. TuÇn 20 Bµi 19 Ngµy so¹n:………….. TiÕt 77: Quª h¬ng A. Mục tiêu cần đạt: - Giúp học sinh cảm nhận đợc vẻ đẹp tơi sáng, giàu sức sống của một làng quê miền Trung trung bộ và tình cảm quê hơng đằm thắm của tác giả. Nghệ thuËt t¶ c¶nh, t¶ t×nh b×nh dÞ mµ s©u l¾ng, thÊm thÝa. - TÝch hîp víi phÇn TiÕng ViÖt ë bµi “C©u nghi vÊn”, TËp lµm v¨n ë bµi ThuyÕt minh vÒ mét c¸ch lµm (ph¬ng ph¸p). - Rèn kĩ năng đọc diễn cảm thơ tám chữ, phân tích các hình ảnh nhân hóa, so sánh đặc sắc.. c¸.. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: + TuyÓn tËp th¬ TÕ Hanh. + ¶nh ch©n dung nhµ th¬. + Su tầm tranh hoặc ảnh một làng ven biển, cảnh đoàn thuyền ra khơi đánh. - Häc sinh: + Thuéc lßng th¬. + So¹n bµi. + Su tÇm tranh, ¶nh nh trªn. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức:.

(247) + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra: ? Phân tích hình ảnh ông đồ trong 2 khổ thơ đối lập 2 – 3. Qua sự tơng phản đó, tác giả muốn thể hiện tình cảm gì, đối với ai? Bµi míi Giíi thiÖu bµi míi: TÕ Hanh lµm mét trong nh÷ng nhµ th¬ míi næi tiÕng víi tËp NghÑn ngµo (Hoa niên), trong đó Quê hơng, Những ngày nghỉ học, Lời con đờng quê… là nh÷ng bµi hay nhÊt. Quª h¬ng t¸i hiÖn trong nçi nhí cña nhµ th¬ trÎ b»ng thÓ thơ 8 chữ đều đặn, nhịp nhàng, hình ảnh một làng chài ven biển miền Trung với t×nh c¶m yªu mÕn, nång th¾m. GV: Cùng với lời giới thiệu bài, giáo viên cho học sinh xem tranh, ảnh đã su tầm đợc. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: * T¸c gi¶: - TÕ Hanh, tªn khai sinh lµ TrÇn TÕ Hanh, sinh n¨m 1921 t¹i mét lµng chµi ven biÓn tØnh Qu¶ng Ng·i. ¤ng cã mÆt trong phong trµo th¬ míi ë chÆng cuèi (1940 – 1945) víi nh÷ng bµi th¬ mang nÆng nçi buån vµ t×nh yªu quª h¬ng th¾m thiÕt. - Sau n¨m 1945, TÕ Hanh s¸ng t¸c bÒn bØ nh»m phôc vô c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn. - T¸c phÈm chÝnh: C¸c tËp th¬ “Hoa niªn” (1945); “Göi miÒn b¾c” (1955); “TiÕng sãng” (1960); “Hai nöa yªu th¬ng” (1963); “Khóc ca míi” (1966). * T¸c phÈm: - Quê hơng là nguồn cảm hứng lớn trong suốt đời thơ Tế Hanh, mà bài “Quª h¬ng” lµ sù më ®Çu. Bµi th¬ nµy rót trong tËp “NghÑn ngµo” (1939), sau đợc in lại trong tập “Hoa Niên”, xuất bản năm 1945. II. Hớng dẫn đọc văn bản, tìm hiểu chú thích, nhận xét về thể thơ và bố côc bµi th¬: 1. §äc: Yªu cÇu: §äc giäng nhÑ nhµng, trong trÎo, chó ý nhÞp phæ biÕn trong bµi lµ 3/2/3 hoÆc 3/5. ? Gọi 2 học sinh đọc? ? Nhận xét cách đọc của bạn? 2. Gi¶i thÝch tõ khã: - C¸nh buåm v«i: c¸nh buåm b»ng vµi mµu tr¾ng nh v«i. - Ph¨ng m¸i chÌo: m¸i chÌo qu¹t níc nhanh vµ m¹nh. - Nghề chài lới: nghề quăng chài, thả lới, nghề đánh cá. 3. ThÓ th¬ - nhÞp – vÇn: - ThÓ th¬ 8 ch÷ (tiÕng) / c©u; 2 hoÆc 4, 6, 8 c©u / khæ – mét thÓ th¬ kh¸ phæ biÕn trong phong trµo th¬ míi. Bµi th¬ “Nhí rõng” còng lµm theo thÓ nµy. PhÇn ®Çu: ph¬ng thøc miªu t¶; phÇn sau: ph¬ng thøc biÓu c¶m. - NhÞp 3 – 2 – 3; 3 – 5..

(248) - VÇn ch©n, liÒn: s«ng, hång; c¸, m·; giang, lµng; th¾ng, n¾ng; x¨m, n»m…; b»ng tr¾c nèi tiÕp tõng cÆp mét. ChØ cã mét vÇn l ng – vÇn th«ng: kh¬i, mïi. 4. Bè côc: - 2 c©u ®Çu: giíi thiÖu chung vÒ lµng quª cña nhµ th¬. - 6 câu tiếp: cảnh thuyền ra khơi đánh cá trong buổi sớm mai. - 8 c©u tiÕp: thuyÒn c¸ trë vÒ bÕn. - 4 câu cuối: nôn nao nỗi nhớ làng, nhớ biển quê hơng. (2 đoạn b và c là đặc s¾c nhÊt cña bµi th¬). III. Ph©n tÝch bµi th¬: 1. Cảnh dân chài bơi thuyền ra khơi đánh cá: ? Đọc diễn cảm 8 câu thơ đầu? Nhà thơ đã giới thiệu chung về làng quê m×nh nh thÕ nµo? Qua chi tiÕt th¬ nµo? - “Lµng t«i ë vèn lµm nghÒ chµi líi Níc bao v©y c¸ch biÓn nöa ngµy s«ng” GV: Hai c©u th¬ më ®Çu rÊt b×nh dÞ, tù nhiªn, t¸c gi¶ giíi thiÖu chung vÒ làng quê của mình: đó là một làng ven biển, nh một thứ cù lao, dân ở đó làm nghề đánh cá, làng ở vào thế trung tâm, nớc là đờng viền, nớc màu lạnh làm nên, còn đất (làng) nh một điểm ấm sáng hiện ra nh một miền thơng nhớ chơi vơi. Thêm nữa, làng không chỉ có “nớc bao vây” mà khoảng cách biển cũng đợc do bằng nớc (nửa ngày sông). Thời gian đợc đo bằng không gian, một không gian níc võa quÊn quyÖn, võa mªnh m«ng th¬ méng. Lµng vèn lµ lµng mµ lµng cũng nh con thuyền bốn mùa dập dờn trong sóng nớc êm ru. Nhà thơ đã cá biệt hãa c¸i lµng chµi líi cña m×nh b»ng nh÷ng c¶m nhËn rÊt riªng Êy. Nã võa t¶ thùc, võa hiÖn lªn nh mét giÊc chiªm bao. ? Cảnh dân chài bơi thuyền ra khơi (từ câu 3 đến câu 8) đợc miêu tả nh thế nµo? “Khi trêi trong, giã nhÑ, s¬m mai hång Dân trai tráng bơi thuyền đi đánh cá. ChiÕc thuyÒn nhÑ h¨ng nh con tuÊn m· Ph¨ng m¸i chÌo, m¹nh mÏ vît trêng giang.” GV: Đó là những câu thơ đẹp, mở ra cảnh tợng bầu trời cao rộng, trong trẻo, nhuốm nắng hồng bình minh; trên đó, nổi bật lên hình ảnh đoàn thuyền b¨ng m×nh ra kh¬i. - C©u th¬ nh cã häa, cã nh¹c. B»ng nhÞp ng¾t 3/2/3, c©u th¬ nh mÆt biÓn dËp dÒnh, con thuyÒn ra kh¬i nhÞp nhµng víi nh÷ng con sãng chao lªn lîn xuống, nh một sự nâng đỡ, vỗ về. - Hình ảnh trọng tâm của đoạn thơ là hình ảnh con thuyền – nó đợc so s¸nh nh con tuÊn m·: “chiÕc thuyÒn nhÑ h¨ng nh con tuÊn m·”, cïng víi mét loạt tính từ, động từ chọn lọc: hăng, phăng, vợt, diễn tả thật ấn tợng khí thế b¨ng tíi dòng m·nh cña con thuyÒn ra kh¬i, lµm to¸t lªn mét søc sèng m¹nh mẽ, một vẻ đẹp hùng tráng đầy hấp dẫn. Bốn câu thơ trên vừa là phong cảnh thiên nhiên tơi sáng, vừa là bức tranh lao động đầy hứng khởi và dào dạt sức sèng. - Hai câu thơ tiếp theo miêu tả cánh buồm căng rất đẹp, một vẻ đẹp lãng mạn với sự so sánh độc đáo, bất ngờ:.

(249) “C¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã…” ? Em hãy phân tích để thấy đợc cái hay của nghệ thuật so sánh độc đáo đó? - H×nh ¶nh c¸nh buåm tr¾ng c¨ng giã biÓn kh¬i quen thuéc bçng trë nªn lớn lao, thiêng liêng và rất mơ mộng. Tế Hanh nh nhận ra đó chính là biểu tợng của linh hồn làng chài. Nhà thơ vừa vẽ ra chính xác cái hình, vừa cảm nhận đợc cái hồn của sự vật. Sự so sánh ở đây không làm cho việc miêu tả cụ thể hơn nh ng đã gợi ra một vẻ đẹp bay bổng, mang ý nghĩa lớn lao. Liệu có hình ảnh nào diễn tả đợc chính xác, giàu ý nghĩa và đẹp hơn để biểu hiện linh hồn làng chài bằng hình ảnh cánh buồm trắng giơng to, no gió biển khơi bao la đó? Cách so sánh hình ảnh vô hình đã làm cho cái đặc điểm tinh thần riêng của làng chài đợc hình tợng hóa. ở đây cánh buồm là biểu tợng cho khát vọng chinh phục không gian với những miền đất, những vùng biển xa xôi, tập trung niềm khát khao vµ m¬ íc bay bæng cña con ngêi; c¸nh buåm cßn lµ biÓu tîng cho søc mạnh của con ngời giữa tự nhiên, khắc họa một nét đẹp lãng mạn của hình dáng vµ t©m hån nh÷ng con ngêi lu«n sèng gi÷a trêi níc bao la – nh÷ng t©m hån khoáng đạt, bay bổng và mở rộng đón gió đại dơng, những tính cách kiên cờng do luôn đối diện với sự hùng vĩ và mãnh liệt của biển cả, bão tố, ma sa… GV: Hình ảnh cánh buồm trắng rớn mình, căng tràn gió khơi lồng lộng tợng trng cho hồn cốt, thần thái của con ngời miền biển, là hình ảnh thực đợc c¶m nhËn qua t©m hån mét ngêi con híng vÒ quª h¬ng víi t×nh c¶m thµnh kÝnh, thiªng liªng. 2. C¶nh thuyÒn vÒ bÕn: ? §äc diÔn c¶m 8 c©u th¬ tiÕp? ? Không khí bến cá khi thuyền đánh cá từ biển trở về đợc tái hiện nh thế nµo? Ngày hôm sau, ồn ào trên bến đỗ Khắp dân làng tấp nập đón ghe về. Nhê ¬n trêi biÓn lÆng c¸ ®Çy ghe Nh÷ng con c¸ t¬i ngon th©n b¹c tr¾ng. - Khổ thơ thứ 3 là cảnh dân làng chài đón thuyền cá trở về. Bốn câu đầu là một bức tranh lao động náo nhiệt, đầy ắp niềm vui và sự sống, toát ra từ không khí ồn ào, tấp nập đông vui, từ những chiếc ghe đầy cá, từ những con cá tơi ngon thân bạc trắng thật thích mắt, cả từ lời cảm tạ chân thành đất trời đã sóng yên “biển lặng” để ngời dân chài trở về an toàn với cá đầy ghe. ? Bèn c©u th¬ tiÕp miªu t¶ ngêi d©n chµi vµ con thuyÒn n»m yªn nghØ trªn bÕn ngay sau chuyÕn ra kh¬i nh thÕ nµo? D©n chµi líi lµn da ng¨m r¸m n¾ng, C¶ th©n h×nh nång thë vÞ xa x¨m ChiÕc thuyÒn im bÕn mái trë vÒ n»m Nghe chÊt muèi thÊm dÇn trong thí vá. - C©u ®Çu “d©n chµi líi lµm da ng¨m r¸m n¾ng” lµ c©u th¬ t¶ thùc, c©u sau là sáng tạo độc đáo, gợi cảm, rất thú vị “cả thân… xa xăm” thể hiện ng ời lao động làng chài, những đứa con của biển khơi nớc da ngăm nhuộm nắng, nhuộm giã, th©n h×nh v¹m vì vµ thÊm ®Ëm vÞ mÆn mßi, nång táa “vÞ xa x¨m” cña biÓn khơ. Hình ảnh ngời chài đợc miêu tả vừa chân thực, vừa lãng mạn và trở nên có tÇm vãc phi thêng..

(250) GV: Hình ảnh những con ngời chiến thắng trở về đợc khắc họa bằng những câu thơ tuyệt đẹp: “Dân chài lới… xa xăm”. Bức tợng đài ngời dân chài tạc giữa đất trời, một bức tợng đài có hình khối, màu sắc và cả hơng vị đặc trng đã làm toát lên một phong thái, một thần sắc đặc biệt. Màu da rám nắng là tín hiệu của một đời sống lao động chân tay vất vả, phải vật lộn với thiên nhiên để tồn tại, mét mµu da tõng tr¶i. VÞ xa x¨m kh«ng chØ lµ vÞ muèi mÆn mßi, nång ®Ëm tõng in dÊu trªn bÊt kú ngêi ®i kh¬i nµo mµ con mang mét ý vÞ tîng trng, gîi c¶m: ®Èy h×nh ¶nh nh÷ng ngêi trai lµng chµi sang mét s¾c th¸i huyÒn tho¹i, cæ tÝch gợi hơi thở của đại dơng, của biển xa, nơi con ngời kiên cờng dũng cảm làm nên những kì công đáng khâm phục. Quen mà lạ, thực mà h là hình ảnh những con ngời ấy, những đứa con của lòng biển, của đại dơng. - Hai c©u th¬ tiÕp theo miªu t¶ chiÕc thuyÒn n»m im trªn bÕn sau khi vËt lộn với sóng gió trở về cũng là sáng tạo nghệ thuật độc đáo nh vậy tác giả kh«ng chØ thÊy con thuyÒn ®ang n»m im trªn bÕn mµ cßn “thÊy” sù mái mÖt say sa cña con thuyÒn vµ cßn c¶m thÊy con thuyÒn Êy nh ®ang l¾ng nghe chÊt muèi thấm dần trong thớ vỏ của nó. Con thuyền vô tri đã trở nên có hồn, có tâm hồn rất tinh tế. Cũng nh ngời dân chài, con thuyền lao động ấy cũng thấm đậm vị muèi mÆn cña biÓn kh¬i. Kh«ng cã mét t©m hån tinh tÕ, tµi hoa vµ nhÊt lµ nÕu không có tấm lòng gắn bó sâu nặng với con ngời cùng cuộc sống lao động làng chµi quª h¬ng th× kh«ng thÓ cã nh÷ng c©u th¬ xuÊt thÇn nh vËy. 3. Nçi nhí lµng – quª biÓn cña nhµ th¬: - ë 4 c©u th¬ kÕt, nhµ th¬ trùc tiÕp nãi vÒ nçi nhí lµng quª kh«n ngu«i cña m×nh. Nçi nhí ch©n thµnh, tha thiÕt nªn lêi th¬ thËt gi¶n dÞ, tù nhiªn, nh thèt ra tõ tr¸i tim: Nay xa lµng t«i lu«n tëng nhí Mµu níc xanh, c¸ b¹c, chiÕc buåm v«i, Tho¸ng con thuyÒn rÏ sãng ch¹y ra kh¬i T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸! Cậu học sinh Tế Hanh, đứa con hiếu thảo của quê hơng đang phải đi học xa quê đó cứ “luôn tởng nhớ”, nhớ tới cồn cào cái “mùi nồng nàn” đặc trng của quê hơng. Với Tế Hanh, cái hơng vị lao động làng chài đó chính là hơng vị riêng đầy quyến rũ của quê hơng. Nhà thơ đã cảm nhận đợc chất thơ trong đời sống lao động hàng ngày của ngời dân, đó là một điều đáng quý. Vì vậy, hình ¶nh quª h¬ng trong bµi th¬ kh«ng hÒ buån b·, hiu h¾t nh nhiÒu bµi th¬ míi cùng đề tài này, mà thật tơi sáng, khỏe khoắn, mang hơi thở nồng ấm của lao động, của sự sống. GV: Bài thơ đã kết thúc, nhng bức tranh về quê hơng vùng biển, cảnh và ngêi vïng biÓn, nhÊt lµ c¸i t×nh cña nhµ th¬ víi quª h¬ng vÉn ®Çy d vÞ, ng©n nga. T×nh c¶m Êy nh chÊt muèi thÊm ®Ém trong nh÷ng c©u th¬, c¶ giäng th¬ båi håi tuy ng«n ng÷ th¬ nãi chung v« cïng b×nh dÞ. IV. Tæng kÕt – ghi nhí: 1. VÒ nghÖ thuËt: - Bót ph¸p l·ng m¹n. - Hình ảnh thơ đẹp, ấn tợng: con thuyền ra khơi, con thuyền nghỉ ngơi trên bÕn; c¸nh buåm – m¶nh hån lµng; mïi nång mÆn. - Nghệ thuật so sánh độc đáo, bất ngờ: “chiếc thuyền nhẹ hăng nh con tuấn m·” hay “c¸nh buåm gi¬ng to nh m¶nh hån lµng”. - Tõ ng÷ chän läc: h¨ng, ph¨ng, vît, gi¬ng to, rín, ån µo, tÊp nËp. - Quan s¸t tinh tÕ..

(251) - Nghệ thuật nhân hóa đặc sắc “chiếc thuyền... vỏ”, nghệ thuật ẩn dụ “dân chµi líi… xa x¨m.” 2. Về nội dung: Nhà thơ đã gửi gắm trong những câu thơ giản dị mà tinh tế, tài hoa mà ân tình sâu nặng đối với quê hơng miền biển của mình. Tình cảm của tác giả đối với làng quê là tình cảm tha thiết, chân thành. - Bµi th¬ t¶ c¶nh thiªn nhiªn, sinh ho¹t nhng vÉn lµ bµi th¬ tr÷ t×nh biÓu c¶m. C¶m xóc, nçi nhí lµng quª biÓn vÉn trµn ngËp t©m hån chñ thÓ tr÷ t×nh – nh©n vËt t«i. - Víi nh÷ng vÇn th¬ tr÷ t×nh b×nh dÞ mµ gîi c¶m, bµi th¬ Quª h¬ng cña TÕ Hanh đã vẽ ra một bức tranh tơi sáng, sinh động về một làng quê miền biển, trong đó nổi bật lên hình ảnh khỏe khoắn, đầy sức sống của ngời dân chài và sinh hoạt lao động làng chài. Bài thơ cho thấy tình cảm quê hơng trong sáng, tha thiÕt cña nhµ th¬. * Ghi nhí: sgk trang 18. D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. §. Híng dÉn: - Thuéc lßng bµi th¬. - Phân tích đợc bài thơ. - Về nhà làm 3 đề văn sau: §Ò 1: Ph©n tÝch bµi th¬ Quª h¬ng cña TÕ Hanh. (Ph©n tÝch trän vÑn) Đề 2: Trình bày cảm nhận của em về đọan thơ sau: “Khi trêi trong giã nhÑ sím mai hång … Rín th©n tr¾ng bao la th©u gãp giã” (Quª h¬ng – TÕ Hanh) §Ò 3: Tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ ®o¹n th¬ sau: “Ngày hôm sau ồn ào trên bến đỗ … Nghe chÊt muèi thÊm dÇn trong thí vá” - So¹n bµi: Khi con tu hó Chú ý: 3 đề văn trên làm vào vở học chiều để nộp vở cho cô giáo chấm.. TiÕt 78. Ngµy so¹n:……………….. Khi con tu hó (Tè H÷u) A. Mục tiêu cần đạt: 1. Học sinh cảm nhận đợc tình yêu cuộc sống, niềm khao khát tự do cháy bỏng của ngời chiến sĩ cách mạng trẻ tuổi đang bị giam cầm trong tù ngục đợc.

(252) thÓ hiÖn b»ng nh÷ng h×nh ¶nh gîi c¶m, bay bæng víi thÓ th¬ lôc b¸t gi¶m dÞ mµ tha thiÕt. 2. TÝch hîp víi phÇn V¨n ë bµi Quª h¬ng, phÇn TiÕng ViÖt ë bµi C©u nghi vÊn, víi phÇn TËp lµm v¨n ë bµi ThuyÕt minh mét c¸ch lµm (ph¬ng ph¸p). 3. Rèn kĩ năng đọc sáng tạo thơ lục bát, phân tích những hình ảnh lãng mạn bay bæng trong bµi th¬, søc m¹nh nghÖ thuËt cña c©u hái tu tõ. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu, so¹n bµi. - Häc sinh: Thuéc th¬ vµ thuéc bµi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức. - KiÓm tra bµi cò: ? Ph©n tÝch bµi th¬ “Quª h¬ng” cña TÕ Hanh? Yªu cÇu: Ph©n tÝch qua 3 ý lín. Bµi míi Giíi thiÖu bµi: 19 tuổi đời, đang hoạt động cách mạng sôi nổi, say sa ở Thành phố Huế thì Tè H÷u bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t, giam ë xµ lim sè 1, nhµ lao Thõa phñ. Trong những bài thơ tù đợc in ở tập thơ Từ ấy – phần 2: Xiềng xích; có bài thơ lục bát ngắn: “Khi con tu hú”. Hôm nay cô trò mình cùng tìm hiểu bài thơ đó. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: 1. T¸c gi¶: - Tè H÷u (1920 – 2002) tªn khai sinh lµ NguyÔn Kim Thµnh, quª gèc ë lµng Phï Lai, nay thuéc x· Qu¶ng Thä, huyÖn Qu¶ng §iÒn, tØnh Thõa Thiªn HuÕ. - ¤ng gi¸c ngé lÝ tëng c¸ch m¹ng khi ®ang häc ë trêng Quèc häc. Th¸ng 4 – 1939, Tè H÷u bÞ thùc d©n Ph¸p b¾t giam vµo nhµ lao Thõa Phñ (HuÕ). Sau đó chuyển sang nhà tù Lao Bảo (Quảng Trị) và nhiều nhà tù ở Tây Nguyên. - Sau cách mạng, ông đảm nhiệm nhiều chức vụ quan trọng trong Đảng và chính quyền đồng thời vẫn sáng tác thơ. - ở ông có sự thống nhất đẹp đẽ giữa cuộc đời cách mạng và cuộc đời thơ. Ông đợc coi là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng và kháng chiến. - Ông đợc nhà nớc trao tặng giải thởng Hồ Chí Minh về Văn học nghệ thuật (n¨m 1996). - C¸c t¸c phÈm chÝnh: C¸c tËp th¬: Tõ Êy (1937 – 1946); ViÖt B¾c (1946 – 1954); Giã léng (1955 – 1961); Ra trËn (1962 – 1971); M¸u vµ hoa (1972 – 1977); Một tiếng đờn (1979 – 1992); Trờng ca “Theo chân Bác”… 2. T¸c phÈm: - Bài thơ Khi con tu hú đợc sáng tác tháng 7 năm 1939 trong nhà lao Thừa Phủ (Huế) khi tác giả mới bị bắt giam ở đấy. II. Hớng dẫn đọc, giải thích từ khó, tìm hiểu bố cục: 1. Đọc: Chú ý thay đổi giọng đọc: + 6 c©u ®Çu giäng võa, n¸o nøc, phÊn chÊn..

(253) + 4 câu sau giọng bực bội, nhấn mạnh các động từ, các từ ngữ cảm thán: Hè «i!, lµm sao, chÕt uÊt th«i! ? Mời 2 em đọc? 2 em nhận xét? Giáo viên sửa chữa. 2. Gi¶i thÝch tõ khã: - Tu hó: loµi chim l«ng mµu ®en, lín h¬n chim s¸o, thêng kªu vµo ®Çu mïa hÌ. - B¾p: ng«. - Nắng đào: nắng hồng. - Phßng: ë ®©y lµ phßng giam. - Bầy: đàn. - R©y: chuyÓn, ng¶ (mµu). - Lóa chiªm: lo¹i lóa cÊy vµo th¸ng 11 – 12, gÆt vµo th¸ng 4, th¸ng 5. 3. Bè côc: Chia 2 ®o¹n: - §o¹n 1: 6 c©u th¬ ®Çu: tiÕng chim tu hó thøc dËy mïa hÌ rùc rì trong lßng nhµ th¬ (t¶ c¶nh). - §o¹n 2: 4 c©u cuèi: tiÕng chim tu hó bõng thøc kh¸t väng tù do ch¸y báng trong lßng ngêi tï (t¶ t×nh: t©m tr¹ng ngêi chiÕn sÜ trong nhµ tï). 4. ThÓ th¬: - Bài thơ đợc viết theo thể thơ lục bát (6 – 8) nhịp nhàng, uyển chuyển, giµu ©m hëng, cã nhiÒu kh¶ n¨ng chuyÓn t¶i c¶m xóc tr÷ t×nh. III. Ph©n tÝch bµi th¬: 1. Bøc tranh mïa hÌ trong t©m tëng ngêi tï c¸ch m¹ng (6 c©u ®Çu): ? Tiếng chim tu hú đã làm thức dậy trong tâm hồn ngời chiến sĩ trẻ trong tù mét khung c¶nh mïa hÌ nh thÕ nµo? - Bắt đầu từ tiếng chim tu hú. Âm thanh của tiếng chim tu hú đã làm thức dËy trong t©m hånn gêi chiÕn sÜ trÎ tuæi lÇn ®Çu tiªn nÕm mïi tï ngôc cña bän thực dân đế quốc khung cảnh mùa hè bên ngoài xã lim. Trong tởng tợng dồi dµo cña t©m hån thi nh©n, bøc tranh mïa hÌ thËt trÎ trung, rén r·, ®Çy søc sèng: Khi con tu hó gäi bÇy Lúa chiem đơng chín trái cây ngọt dần Vên r©m dËy tiÕng ve ng©n Bắp rây vàng hạt đầy sân nắng đào Trêi xanh cµng réng cµng cao §«i con diÒu s¸o lén nhµo tõng kh«ng - 6 c©u th¬ lôc b¸t thanh tho¸t më ra c¶ mét thÕ giíi rén rµng, trµn trÒ nhùa sống. Nhiều hình ảnh tiêu biểu của mùa hè đã đợc đánh thức dậy trong tâm tởng của nhà thơ. Đây là cảnh mùa hè tiêu biểu ở các làng quê. Nhng bức tranh hiện thực ấy đợc mở ra bằng 2 lớp: lắn nghe và hồi tởng; hiện tại và quá khứ, cái đang tới và cái đã qua. Cái hôm nay – cái bây giờ mà nhà thơ đang nghe là tiÕng chim tu hó, mét sù l¾ng nghe bÊt chît sau mét thêi gian bÞ xiÒng xÝch trong tù (“Khi con tu hú gọi bầy”). Cái cảm giác đột nhiên ấy – sở dĩ là đột nhiên, vì nó xuất hiện trong một bối cảnh không gian đặc biệt: hiếm khi có âm thanh cuộc sống vọng vào. Tu hú gọi bầy là mùa hè đã tới. Nhng nó đến nh thế nào thì tác giả không nhìn thấy. Vốn sống, sự gắn bó với mọi làng quê đã đợc huy động để thay vào. Mạch thơ vẫn tự nhiên nh không có một sự lắp ghép cố.

(254) t×nh nµo. Chim th× “gäi bÇy”, lóa chiªm th× “®ang chÝn”, tr¸i c©y th× “ngät dÇn”. Âm thanh ấy, hơng vị ấy thể hiện nỗi nhớ đồng quê, nhớ làng xóng thân yêu. Chữ “đơng chín” và “ngọt dần” gợi tả thời gian đang lặng lẽ trôi qua, sự vận động của sự sống đang tiếp tục diễn ra, vận động, phát triển. Một giọng thơ bồi håi tha thiÕt. Khi con tu hó gäi bÇy Lóa chiªm ®ang chÝn, tr¸i c©y ngät dÇn. Gi÷a chèn tï ngôc “lßng s«i r¹o rùc”, ngêi chiÕn sÜ trÎ nhí “tiÕng ve ng©n”, nhớ màu “vàng” của bắp, nhớ màu “đào” của nắng. Cảnh sắc đồng quê trong hoµi niÖm trµo lªn trong t©m hån biÕt bao b×nh dÞ, th©n thiÕt, yªu th¬ng: Vên r©m dËy tiÕng ve ng©n Bắp rây vàng hạt, đầy sân nắng đào. Cã khao kh¸t sèng míi cã nçi nhí Êy. VÇn th¬ ®Çy mµu s¾c, ¸nh s¸ng vµ ©m thanh. TiÕng ve chøa ®Çy t©m tr¹ng, ve kh«ng kªu mµ lµ “ve ng©n”. Sau tiếng ve là màu “vàng” của bắp, là màu “đào” (hồng) của nắng hiên lên. Chữ “ng©n” t¶ tiÕng ve s«i lªn – mét vÇng ©m thanh xao xuyÕn ngËp trµn kh«ng gian. Chữ “đầy” gợi nắng đẹp, nắng chan hòa, nắng đầu sân, nắng rực rỡ. Nçi nhí trë nªn båi håi: Nhí bÈu trêi xanh, nhí c¸nh diÒu s¸o “lén nhµo” gi÷a c¸i mªnh m«ng cao réng cña “tõng kh«ng”. H×nh ¶nh con diÒu “lén nhµo tõng kh«ng” mang ý nghÜa biÓu tîng cho sù tung hoµnh vµ kh¸t väng tù do: Trêi xanh cµng réng cµng cao §«i con diÒu s¸o lén nhµo tõng kh«ng. ? 6 câu thơ đầu làm hiện lên bức tranh đồng quê nh thế nào? - 6 câu thơ đầu làm hiện lên bức tranh đồng quê thân yêu. Thơ nên nhạc, nên hoa. Ngôn từ trong sáng, tinh luyện. Mỗi chữ đợc dùng nh đợc chắt lọc qua hồn quê và hồn thơ đậm đà: “đơng chín”, “ngọt dần”, “dậy” tiếng ve ngân, “đầy” sân nắng đào, “xanh”, “rộng”, “cao”, “lộn nhào”… Tiếng chim tu hú đã thøc dËy, më ra tÊt c¶ vµ b¾t nhÞp cho tÊt c¶: mïa hÌ rén r· ©m thanh, rùc rì s¾c màu, ngọt ngào hơng vị, bầu trời khoáng đạt tự do… trong cảm nhận của ng ời tù trẻ trung và yêu đời, say mê khao khát sống, khao khát tự do. Nhà thơ đang bị đày đọa trong ngục tối, nhng tinh thần ở ngoài lao, hòa quyện với quê hơng đất nớc mới có cảm xúc, cảm hứng ấy. ở đây là sức cảm nhận mãnh liệt, tinh tế của một tâm hồn trẻ trung, yêu đời nhng đang bị mất tự do và khao khát tự do đến cháy ruột, cháy lòng. GV: Liªn hÖ so s¸nh ? Trong bµi th¬ “BÕp löa” cña B»ng ViÖt còng cã tiÕng chim tu hó: “Tu hó ơi chẳng đến ở cùng bà. Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa”. Theo em, có gì gièng nhau vµ kh¸c nhau trong c¶m nhËn tiÕng chim tu hó ë 2 nhµ th¬ Tè H÷u vµ B»ng ViÖt?  Giống nhau: Tiếng tu hú đều gợi không gian đồng quê gần gũi, thân thuộc. Đều là âm thanh đợc đón nhận bởi tình thơng mến.  Kh¸c nhau: - Trong th¬ B»ng ViÖt, tiÕng tu hó gîi nhí vÒ nh÷ng kØ niÖm th©n th¬ng cña t×nh bµ ch¸u n¬i quª nhµ. - Trong thơ Tố Hữu, tiếng tu hú là âm thanh báo hiệu mùa hè sôi động đợc c¶m nhËn tõ t©m hån yªu sèng, khao kh¸t tù do cña ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng trong cảnh ngộ tù đày..

(255) ? Tình cảm yêu quý cuộc sống tự do còn đợc Tố Hữu thể hiện trong những vÇn th¬ nµo kh¸c mµ em biÕt? - Ch¼ng h¹n, mét sè c©u th¬ trong bµi: “T©m t trong tï”: Cô đơn thay là cảnh thân tù Tai më réng vµ lßng s«i r¹o rùc Tôi lắng nghe tiếng đời lăn náo nức ë ngoµi kia sung síng biÕt bao nhiªu. 2. T©m tr¹ng ngêi tï (khæ th¬ cuèi): ? §äc khæ th¬ cuèi? Cho biÕt: khi nhµ th¬ viÕt: “Ta nghe hÌ dËy bªn lßng”, em hiểu nhà thơ đã đón nhận bức tranh mùa hè tơi đẹp của mùa hè bằng thính gi¸c hay b»ng søc m¹nh cña t©m hån? - B»ng søc m¹nh cña t©m hån, b»ng tÊm lßng. ? Từ đó, có thể hình dung trạng thái tâm hồn của tác giả nh thế nào? - Nång nhiÖt víi t×nh yªu cuéc sèng tù do. ? NhËn xÐt vÒ giäng th¬? - Giäng th¬ tõ tha thiÕt nhí chuyÓn thµnh uÊt hËn sôc s«i: Ta nghe hÌ dËy bªn lßng Mµ ch©n muèn ®Ëp tan phßng, hÌ «i! Ngét lµm sao, chÕt uÊt th«i Con chim tu hó ngoµi trêi cø kªu. Mùa hè đã đến, mùa hè đang qua. Bao âm thanh đã “dậy bên lòng”, thôi thúc, giục giã: “Muốn đạp tan phòng” xà lim chật chội. Không cam chịu cảnh tï ®Çy. Lßng uÊt hËn d©ng trµo muèn ph¸ tung chèn ngôc tï chËt chéi vµ ngét ng¹t. C©u th¬ “Ngét lµm sao, chÕt uÊt th«i” víi c¸ch ng¾t nhÞp 3/3, c¶m xóc nh nÐn xuèng bçng trµo lªn thÓ hiÖn mét ý chÝ bÊt khuÊt: QuyÕt sèng v× tù do! QuyÕt chÕt v× tù do! T©m tr¹ng cña nhµ th¬ lóc nµy lµ t©m tr¹ng ®au khæ, uÊt ức, ngột ngạt đợc nhà thơ nói lên trực tiếp. Đoạn thơ với cách dùng những từ ng÷ m¹nh: “®Ëp tan phßng, chÕt uÊt”, nh÷ng tõ ng÷ c¶m th¸n («i, th«i, lµm sao cứ), tất cả nh truyền đến độc giả cái cảm giác ngột ngạt cao độ, niềm khao khát ch¸u báng muèn tho¸t ra khái c¶nh tï ngôc, trë vÒ víi cuéc sèng tù do ë bªn ngoài. Tiếng con tu hú ở đầu bài thơ đã đánh thức dậy những âm sắc của mùa hè, báo hiệu mùa hè đã tới. Tiếng chim tu hú cuối bài thơ lại nh giục giã, khuyÕn khÝch niÒm kh¸t khao tù do ch¸y báng cña ngêi tï. TiÕng kªu cña chim tu hú đến đây trở thành tiếng gọi của tự do. Hai câu kết đã thể hiện niềm khát khao tự do đến cháy bỏng, đến đỉnh ®iÓm: Ngét lµm sao, chÕt uÊt th«i Con chim tu hó ngoµi trêi cø kªu. Sự tơng phản của cảnh trời tự do và nhà tù giam hãm đã thôi thúc thêm niÒm uÊt hËn, muèn ph¸ tan nhµ tï. Con chim cø kªu, nghÜa lµ tiÕng gäi tù do kh«ng bao giê th«i; nghÜa lµ ý chÝ vît ngôc lu«n lu«n thêng trùc. Bµi th¬ kÕt thúc với một sự nung nấu ý chí hành động, một tâm trạng nhức nhối, bồn chồn, một tâm sự không thể ngồi yên, khoanh tay. Điều thú vị là Tố Hữu đã kết thúc chuỗi ngày tù ngục của mình bằng hành động vợt ngục. Con chim cách mạng ấy đã cất cánh tung bay. IV. Híng dÉn tæng kÕt – ghi nhí:.

(256) 1. VÒ nghÖ thuËt: ? §Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt cña bµi th¬? - TiÕng chim tu hó kh¬i nguån c¶m xóc. - Hai ®o¹n th¬ - hai c¶nh, hai t©m tr¹ng, kh¸c nhau mµ vÉn thèng nhÊt trong sù ph¸t triÓn logic. - Giọng điệu thơ tự nhiên khi tơi sáng, khoáng đạt, khi dằn vặt, sôi trào trong thÓ th¬ lôc b¸t truyÒn thèng mÒm m¹i, uyÓn chuyÓn. 2. VÒ néi dung: - Ghi nhí: sgk trang 20. ? Một em đọc to phần ghi nhớ. V. LuyÖn tËp: 1. ViÕt mét ®o¹n v¨n t¶ c¶nh hÌ vÒ n¬i em ë. 2. Ph©n tÝch bµi th¬ “Khi con tu hó” cña Tè H÷u. D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. §. Híng dÉn: - Thuéc lßng bµi th¬. - Phân tích đợc bài thơ. - So¹n bµi: Tøc c¶nh P¾c Bã. TiÕt 79 …………………….. Ngµy so¹n:. C©u nghi vÊn (tiÕp) A. Mục tiêu cần đạt: 1. Kiến thức: Học sinh nắm đợc các chức năng thờng gặp của câu nghi vấn (chøc n¨ng phô). BiÕt sö dông c©u nghi vÊn phï hîp víi t×nh huèng giao tiÕp. 2. TÝch hîp víi V¨n ë 2 v¨n b¶n Quª h¬ng vµ Khi con tu hó; víi TËp lµm v¨n qua bµi ThuyÕt minh vÒ mét ph¬ng ph¸p (c¸ch lµm). 3. RÌn luyÖn kÜ n¨ng sö dông c©u nghi vÊn trong khi viÕt v¨n b¶n vµ trong giao tiÕp x· héi. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu so¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh: T×m hiÓu bµi míi. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò: ? ở tiết 1, chúng ta đã biết chức năng của câu nghi vấn là gì? Cho 1 ví dụ minh häa? - Câu nghi vấn dùng để hỏi. - VÝ dô:.

(257) + ThÇy bèc qu©n g× thÕ? + D¹, bÈm, con cha bèc. (Sèng chÕt mÆc bay) GV: Ngoài chức năng để hỏi, câu nghi vấn còn có chức năng nào nữa? Bài học hôm nay sẽ giúp các em trả lời câu hỏi đó. Bµi míi III. Nh÷ng chøc n¨ng kh¸c (cña c©u nghi vÊn): 1. VÝ dô: sgk trang 20 + 21. GV: Treo b¶ng phô cã ghi c¸c vÝ dô sgk. ? Trong c¸c ®o¹n trÝch trªn, c©u nµo lµ c©u nghi vÊn? a. Nh÷ng ngêi mu«n n¨m cò Hån ë ®©u b©y giê? (Béc lé c¶m xóc) b. Mày định nói cho chị mày nghe đấy à? (Đe dọa) c. Có biết không?... lính đâu? Sao bay dám để nó xồng xộc vào đây nh vËy? Kh«ng cßn phÐp t¾c g× n÷a µ? (§e däa) d. Mét ngêi hµng ngµy chØ cÆm côi lo l¾ng v× m×nh thÕ mµ khi xem truyÖn hay ng©m th¬ cã thÓ vui, buån, mõng, giËn cïng nh÷ng ngêi ë ®©u ®©u, h¸ ch¼ng ph¶i lµ chøng cí cho c¸i m·nh lùc l¹ lïng cña v¨n ch¬ng hay sao? (Khẳng định) e. Con gái tôi vẽ đấy ? Chả lẽ lại đúng là nó, cái con mèo hay lục lọi ấy! (Béc lé c¶m xóc ng¹c nhiªn) ? Chọn chức năng đúng cho các câu nghi vấn trong các đoạn trích trên? Nói cách khác: các câu nghi vấn trên có dùng để hỏi không? Nếu không dùng để hỏi thì dùng để làm gì? - Các câu nghi vấn trên không dùng để hỏi, mà là dùng để: + a: Béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc. + b: §e däa. + c: §e däa. + d: Khẳng định. + e: Béc lé c¶m xóc ng¹c nhiªn, vui síng. ? Em h·y nhËn xÐt vÒ dÊu kÕt thóc nh÷ng c©u nghi vÊn trªn? (cã ph¶i bao giê còng lµ dÊu chÊm hái kh«ng?) - Trong c¸c c©u nghi vÊn trªn, cã c©u kh«ng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm hái (câu e) mà lại kết thức bằng dấu chấm than, vì câu đó không chỉ là câu hỏi mà cßn mang ý nghÜa c¶m th¸n, béc lé c¶m xóc. ? Nh vËy, qua c¸c vÝ dô trªn, ta cã thÓ rót ra mét kÕt luËn g×? - Trong thực tế giao tiếp, ta thấy có trờng hợp câu nghi vấn không dùng để hỏi, mà dùng để: cầu khiến; khẳng định; phủ định; đe dọa; bộc lộ tình cảm, cảm xúc… Những câu này không yêu cầu ngời đối thoại trả lời. - Về dấu hiệu hình thức: Không phải tất cả các câu nghi vấn đều kết thúc b»ng dÊu chÊm hái mµ cã thÓ kÕt thóc b»ng dÊu chÊm, dÊu chÊm than, hoÆc dÊu chÊm phÈy. GV: §ã còng chÝnh lµ néi dung cña phÇn ghi nhí sgk trang 22..

(258) * Ghi nhí: sgk trang 22. ? Ngoài chức năng chính dùng để hỏi thì câu nghi vấn còn có những chức n¨ng phô nµo n÷a? - Câu nghi vấn còn có chức năng (phụ) dùng để: cầu khiến, khẳng định, phủ định, đe dọa, bộc lộ tình cảm – cảm xúc… ? Khi không dùng để hỏi, câu nghi vấn có thể kết thúc bằng những dấu câu nµo? - Khi không dùng để hỏi, câu nghi vấn có thể kết thúc bằng những dấu câu sau: + DÊu chÊm. + DÊu chÊm than. + DÊu chÊm löng. ? Một em đọc to, rõ ghi nhớ trong sgk? IV. LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? §äc vµ nªu yªu cÇu bµi tËp 1? - T×m c©u nghi vÊn? - Những câu nghi vấn đó dùng để làm gì? GV: Treo bảng phụ – yêu cầu 4 nhóm hoạt động, mỗi nhóm làm 1 đoạn, đại diện 4 nhóm trả lời. + Nhóm 1: a. Con ngời đáng kính ấy bây giờ cũng theo gót Binh T để có ăn ?  Câu nghi vấn dùng để biểu lộ cảm xúc ngạc nhiên. + Nhóm 2: b. Nào đâu những đêm vàng bên bờ suối Ta say mồi đứng uống ánh trăng tan?  Câu nghi vấn dùng để phủ định, biểu lộ tình cảm, cảm xúc. - §©u nh÷ng ngµy ma chuyÓn bèn ph¬ng ngµn Ta lặng ngắm giang sơn ta đổi mới?  Câu nghi vấn đung để phủ định, biểu lộ cảm xúc. - §©u nh÷ng b×nh minh c©y xanh n¾ng géi TiÕng chim ca giÊc ngñ ta tng bõng?  Câu nghi vấn phủ định, biểu lộ cảm xúc. - §©u nh÷ng chiÒu… phÇn bÝ mËt?  Câu nghi vấn phủ định, biểu lộ cảm xúc. - Thêi oanh liÖt nay cßn ®©u?  Câu nghi vấn phủ định, biểu lộ tình cảm, cảm xúc. + Nhãm 3: c. Sao ta kh«ng ng¾m sù biÖt li theo t©m hån cña mét chiÕc l¸ nhÑ nhµng r¬i?  C©u nghi vÊn dïng víi nghÜa cÇu khiÕn, béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc. + Nhãm 4: d. ¤i, nÕu thÕ th× cßn ®©u lµ qu¶ bãng bay?.

(259)  Câu nghi vấn để phủ định, bộc lộ cảm xúc. Bµi tËp 2: ? Đọc và nêu yêu cầu của đề? - Tìm câu nghi cấn và đặc điểm hình thái của nó? - Những câu nghi vấn ấy dùng để làm gì? - Câo nào có thể thay thế đợc bằng một câu không phải là câu nghi vấn mà có ý nghĩa tơng đơng? Hãy viết những câu có ý nghĩa tơng đơng đó> * Lêi gi¶i:  Cã nh÷ng c©u nghi vÊn sau: a. Sao cụ lo xa quá thế?, Tội gì bây giờ nhịn đói mà tiền để lại?, Ăn mãi hết đi thì đến lúc chết lấy gì mà lo liệu?  Cả 3 câu đều là câu nghi vấn phủ định. b. Cả đàn bò giao cho thằng bé không ra ngời không ra ngợm ấy chăn dắt lµm sao?  C©u nghi vÊn béc lé sù b¨n kho¨n, ngÇn ng¹i. c. Ai d¸m b¶o th¶o méc tù nhiªn kh«ng cã t×nh mÉu tö?  Câu nghi vấn dùng để khẳng định. d. Thằng bé kia, mày có việc gì? Sao lại đến đây mà khóc?  Câu nghi vấn dùng để hỏi (cả 2 câu đều dùng để hỏi).  §Æc ®iÓm h×nh thøc cña c¸c c©u nghi vÊn trªn: Nh÷ng tõ nghi vÊn (g¹ch chân) và dấu chấm hỏi ở cuối câu thể hiện đặc điểm hình thức của câu nghi vÊn.  Trong những câu nghi vấn đó, câu có thể thay thế đợc bằng một câu không phải là câu nghi vấn mà có ý nghĩa tơng đơng là: C©u nghi vÊn Sao cô l¹i lo xa qu¸ thÕ?. Câu tơng đơng Cô kh«ng ph¶i lo xa qu¸ thÕ.. Ai d¸m b¶o th¶o méc tù nhiªn kh«ng cã t×nh mÉu tö?. Th¶o mäc tù nhiªn cã t×nh mÉu tö.. Tội gì bây giở nhịn đói mà để tiền. Không nên nhịn đói mà để tiền lại.. l¹i?. Ăn mãi hết đi thì đến lúc chết lấy ¡n hÕt th× lóc chÕt kh«ng cã tiÒn g× mµ lo liÖu? mµ lo liÖu. Cả đàn bò giao cho thằng bé Kh«ng biÕt ch¾c lµ th»ng bÐ cã thÓ không ra ngời không ra ngợm ấy, chăn chăn dắt đợc đàn bò hay không. d¾t lµm sao? 3. Bµi tËp 3: Yêu cầu: Đặt 2 câu nghi vấn không dùng để hỏi? - Bạn có thể kể cho tôi nghe nội dung của bộ phim “Cánh đồng hoang” đợc không?  Yêu cầu ngời bạn kể lại nội dung của một bộ phim vừa đợc trình chiếu..

(260) - (Lão Hạc ơi!) Sao đời lãi lại khốn cùng đến thế?  Béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc tríc sè phËn cña mét nh©n vËt v¨n häc. 4. Bµi tËp 4: Trong giao tiÕp nhiÒu khi nh÷ng c©u nghi vÊn nh: “Anh ¨n c¬m cha?”; “CËu đọc sách đấy à?”; “Em đi đâu đấy?” không nhằm để hỏi, vậy trong những trờng hợp đó, câu nghi vấn dùng để làm gì? Mối quan hệ giữa ngời nói và ngời nghe ë ®©y nh thÕ nµo? * §¸p ¸n: - Trong nhiều trờng hợp giao tiếp, những câu nh vậy dùng để chào. Ngời nghe không nhất thiết phải trả lời mà có thể đáp lại bằng một câu chào khác (có thÓ còng lµ mét c©u nghi vÊn). - Ngêi nãi vµ ngêi nghe cã quan hÖ rÊt th©n mËt. D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng kiÕn thøc. §. Híng dÉn: - Thuéc bµi häc. - Hoµn chØnh c¸c bµi tËp vµo vë. TiÕt 80 ………………. TËp lµm v¨n. Ngµy. so¹n:. ThuyÕt minh vÒ mét ph¬ng ph¸p (C¸ch lµm) A. Mục tiêu cần đạt: - Gióp häc sinh biÕt c¸ch thuyÕt minh ph¬ng ph¸p (c¸ch lµm) mét thÝ nghiệm, một món ăn thông thờng, một đồ dùng học tập đơn giản, một trò chơi quen thuộc, cách trồng cây… Từ mục đích, yêu cầu đến việc chuẩn bị, quy tr×nh tiÕn hµnh, yªu cÇu s¶n phÈm. - TÝch hîp víi phÇn V¨n ë 2 bµi Quª h¬ng, Khi con tu hó. - RÌn luyÖn kÜ n¨ng tr×nh bµy mét c¸ch thøc, mét ph¬ng ph¸p lµm viÖc víi mục đích nhất định. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu – So¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh: §äc vµ t×m hiÓu bµi míi sgk. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức. - KiÓm tra bµi cò, kÕt hîp bµi míi. Bµi míi I. Giíi thiÖu mét ph¬ng ph¸p (c¸ch lµm): ? §äc c¸c v¨n b¶n sau vµ tr¶ lêi c©u hái? a. Cách làm đò chơi “Em bé đá bóng” bằng quả khô. b. C¸ch nÊu canh rau ngãt víi thÞt lîn n¹c..

(261) ? Khi cần thuyết minh cách làm một đồ vật (hay cách nấu món ăn, may áo quấn…) ngời ta thờng nêu những nội dung gì? Cách làm đợc trình bày theo thứ tù nµo? - Khi thuyÕt minh ngêi ta cÇn nªu nh÷ng néi dung sau: + §iÒu kiÖn: Nguyªn vËt liÖu. + C¸ch thøc, tr×nh tù… lµm ra s¶n phÈm. + Yêu cầu chất lợng đối với sản phẩm đó. - Cách làm đợc trình bày theo thứ tự nào: Khi thuyết minh cách làm thì phải nêu rõ cái gì làm trớc, cái gì làm sau theo một thứ tự nhất định thì mới đạt đợc kết quả nh mong muốn. * Ghi nhí: S¸ch gi¸o khoa trang 26. ? Mời một em đọc lại ghi nhớ đó? II. LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? Đọc và cho biết yêu cầu của đề bài? Gîi ý: Häc sinh cã thÓ chän c¸c trß ch¬i th«ng dông cña løa tuæi häc sinh (ch¬i cê ca-r«, ch¬i « ¨n quan). ? Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t trß ch¬i. ? Th©n bµi: - Sè ngêi ch¬i, dông cô ch¬i. - C¸ch ch¬i, luËt ch¬i. - Yêu cầu đối với trò chơi. ? Kết bài: Nêu cảm nhận của mình về trò chơi đó. 2. Bµi tËp 2: ? Đọc và nêu yêu cầu đề bài? - Đọc bài giới thiệu mẫu, chỉ ra cách đặt vấn đề, các cách đọc và đặc biệt là nội dung và hiệu quả của phơng pháp đọc nhanh đợc nêu trong bài? - Các số liệu trong bài có ý nghĩa gì đối với việc giới thiệu phơng pháp đọc nhanh? ? Chỉ ra cách đặt vấn đề? - Bài viết đa ra số liệu trang in hàng năm trên thế giới để từ đó thấy đợc mức độ khổng lồ của núi t liệu mà con ngời phải nghiên cứu, tìm hiều. ? Bài viết giới thiệu mấy cách đọc? Đó là những cách nào? - Bài viết giới thiệu 2 cách đọc: + Cách đọc thành tiếng (khi đọc phải phát âm). + Cách đọc thầm: có 2 phơng pháp đọc thầm:  Phơng pháp đọc thầm theo từng dòng: các từ đợc tiếp nhận nh một chuỗi liên tục các dòng. Đó là cách đọc của nhiều ngời với tốc đọ đạt từ 150 – 200 tõ/ phót.  Phơng pháp đọc ý: Ngời đọc không đọc theo từng câu mà thu nhận ý. Họ đọc ý chung chứa trong bài viết qua các từ ngữ chủ yếu (từ chủ đề, từ chìa khãa). §©y lµ ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn nhÊt v× nã cho phÐp ta thu nhËn th«ng tin.

(262) cÇn thiÕt chøa trong mét ®o¹n v¨n, mét trang s¸ch, läc bá nh÷ng th«ng tin không cần thiết. Cách đọc này gọi là đọc nhanh. Tức là đọc toàn bộ khối từ vì ngời đọc nắm vững nó. Chỉ cần một cái nhìn đã bao trùm lên 6 – 7 dòng, và đôi khi cả trang, và nh thế thu nhận thông tin nhiều mà tốn ít thời gian. Đọc nhanh không đọc theo đờng ngang mà mắt luôn chuyển động theo đờng dọc từ trên xuống dới. Với cách đọc này, cơ mắt ít mỏi. Với cách đọc mới này ta nhìn toàn bộ thông tin chứa trong trang sách, đọc toàn bộ bài viết và tiếp thu toàn bộ nội dung. Phơng pháp này ai cũng học đợc nhng phải tập trung cao, có ý chí. ? Các số liệu trong bài có ý nghĩa gì đối với việc giới thiệu phơng pháp đọc nhanh? - C¸c sè liÖu trong bµi cã ý nghÜa thuyÕt minh cho t¸c dông cña ph¬ng pháp đọc nhanh. Ví dụ: Napôlêông đọc tốc độ 2000 từ/phút. Ban-zắc đọc tốc độ 4000 từ/phút. Mác-xim Goocki đọc mỗi trang sách chỉ mất vài giây. Lê-nin nh lớt qua trang sách nhng Ngời nắm chắc đợc nội dung… D. Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. §. Híng dÉn: - Thuéc ghi nhí. - BiÕt c¸ch thuyÕt minh 1 ph¬ng ph¸p (c¸ch lµm). - Ôn lại các bài đã học về văn bản thuyết minh. TuÇn 21 ………….. TiÕt 81:. V¨n häc. Ngµy. so¹n:. Tøc c¶nh P¸c Bã (Hå ChÝ Minh). A. Yêu cầu cần đạt: 1. Giúp học sinh cảm nhận đợc nềm vui, sảng khoái của Hồ Chí Minh trong những ngày sống và làm việc gian khổ ở Pắc Bố, qua đó thấy đợc vẻ đẹp tâm hån cña B¸c, võa lµ mét chiÕn sÜ say mª c¸ch m¹ng võa nh mét kh¸ch l©m tuyền ung dung sống hòa nhịp với thiên nhiên. Giá trị nghệ thuật độc đáo của bài thơ thất ngôn tứ tuyệt Đờng luật rất cổ điển nhng cũng rất mới mẻ, hiện đại. 2. Rèn kĩ năng đọc diễn cảm, phân tích thơ tứ tuyệt Đờng luật, tìm hiểu và ph©n tÝch trong th¬ §êng luËt. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: + Su tầm tranh Bác đang ngồi dịch sử Đảng lên bàn đá chông chênh ở Pác Bã. + So¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh: So¹n bµi, häc thuéc lßng bµi th¬. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè:.

(263) + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? Ph©n tÝch 4 c©u cuèi cña bµi th¬ “Khi con tu hó” cña Tè H÷u? Bµi míi Giíi thiÖu bµi: Tháng 2 – 1941, sau 30 năm bôn ba hoạt động cách mạng ở nớc ngoài, Bác Hồ trở về tổ quốc trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng trong nớc. Giây phút trở về thiêng liêng và cảm động ấy đợc nhà thơ Tố Hữu ghi lại trong bài th¬ Theo ch©n B¸c nh sau: “¤i s¸ng xu©n nay, xu©n 41 Tr¾ng rõng biªn giíi në hoa m¬ B¸c vÒ… im lÆng, con chim hãt Th¸nh thãt bê lau, vui ngÈn ng¬…”. Ngêi sèng vµ lµm viÖc trong hoµn c¶nh hÕt søc gian khæ. ë trong hang P¸c Bã nhng B¸c vÉn thÓ hiÖn mét tinh thÇn l¹c quan, phong th¸i ung dung cña ngêi chiến sĩ cách mạng, Bác đã làm thơ động viên mình, động viên đồng bào trong bớc đờng hoạt động cách mạng. Bài thơ Tức cảnh Pác Bó đợc ra đời trong hoàn cảnh đó. Giờ học hôm nay, cô trò ta sẽ tìm hiểu bài thơ này. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm: 1. T¸c gi¶: ? Hãy nhắc lại đôi nét về cuộc đời của Bác? - Hå ChÝ Minh lµ nhµ c¸ch m¹ng, nhµ th¬, nhµ v¨n hãa lín cña níc ta vµ thÕ giíi. (Giíi thiÖu nh s¸ch gi¸o viªn ng÷ v¨n 7). ? Dựa vào sách giáo khoa, hãy giới thiệu hoàn cảnh ra đời của bài thơ? 2. T¸c phÈm: - Sau 30 năm hoạt động ở nớc ngoài, tháng 2 -1941, Bác Hồ trở vể tổ quốc, trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng ở trong nớc. Khi đó, ngời soóng và làm viÖc trong ®iÒu kiÖn hÕt søc gian khæ: ë trong hang P¸c Bã – mét hang nói nhá thuộc huyện Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng; với những sinh hoạt hàng ngày rất đạm bạc. Bài thơ “Tức cảnh Pác Bó” đợc sáng tác trong thời gian này. II. Hớng dẫn đọc, tìm hiểu từ khó, thể thơ, bố cục: 1. §äc t¸c phÈm: GV: Yêu cầu đọc: - §äc giäng vui, hãm hØnh thÓ hiÖn sù s¶ng kho¸i, nhÑ nhµng, thanh tho¸t. - Ng¾t nhÞp 4/3 hoÆc 2/2/3. Giáo viên đọc mẫu. ? Mời 2 em đọc? * Đại ý: Bài thơ phản ánh hoạt động phong phú, sôi nổi, phong thái ung dung tự tại và tinh thần lạc quan cách mạng của ngời chiến sĩ vĩ đại trong hoàn c¶nh khã kh¨n gian khæ. 2. Gi¶i thÝch tõ khã: ? Một em đọc chú thích sách giáo khoa?.

(264) GV: Chông chênh: Từ láy tợng hình: không vững chắc, dễ nghiêng đổ. 3. ThÓ th¬: - Bài thơ đợc viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt Đờng luật (4 câu, mỗi câu 7 chữ) – là một thể thơ nổi tiếng bên Trung Quốc đã du nhập vào nớc ta và trở thành một trong những thể thơ phổ biến của văn học trung đại Việt Nam. Bài thơ này đợc Bác viết bằng chữ quốc ngữ. (4 câu: Khai, triển, chuyển, kết). III. Ph©n tÝch bµi th¬: ? C¶m nhËn chung cña em vÒ giäng ®iÖu bµi th¬? VÒ t©m tr¹ng cña chñ thÓ tr÷ t×nh – nhµ th¬? - Giäng ®iÖu chung cña bµi th¬ lµ ung dung, tho¶i maÝi, thÓ hiÖn t©m tr¹ng vui, s¶ng kho¸i cña chñ thÓ tr÷ t×nh. 1. C©u 1: ? Đọc diễn cảm câu 1, ngắt đúng nhịp 4/3. (Học sinh đọc): “Sáng ra bờ suối / tối vào hang.” ? C©u th¬ nãi vÒ viÖc g×? NhÞp th¬ 4/3 gîi ®iÒu g×? - C©u th¬ ®Çu nãi vÒ viÖc ë vµ nÕp sinh ho¹t hµng ngµy cña B¸c Hå khi ë Pác Bó. Nhịp thơ 4/3 tạo câu thơ trở thành 2 vế sóng đôi, toát lên cảm giác nhịp nhàng, nền nếp, đều đặn: sáng ra, tối vào. Đó là cuộc sống bí mật nhng vẫn giữ đợc qui củ, nền nếp. Đặc biệt là tâm trạng thoải mái, ung dung hòa điệu với nhịp sống núi rừng, với hang, với suối. Quy luật vận động ấy đã thể hiện một tinh thần làm chủ hoàn cảnh rất chủ động và lạc quan của Bác.. 2. C©u 2: GV: Câu thứ 2 vẫn tiếp tục mạch cảm xúc đó, có thêm nét vui đùa: lơng thực, thực phẩm ở đây thật đầy đủ, đầy đủ đến d thừa, “cháo bẹ, ra măng” luôn cã s½n: “Ch¸o bÑ rau m¨ng vÉn s½n sµng” ? Thức ăn của Bác – vị Chủ tịch nớc trong những ngày hoạt động bí mật ở hang P¸c Bã lµ g×? - Thøc ¨n cña B¸c lµ: “ch¸o bÑ, rau m¨ng” (ch¸o ng«). ? Em hiÓu 3 ch÷ “vÉn s½n sµng” cã ý nghÜa nh thÕ nµo? - Ba chữ “vẫn sẵn sàng” có nghĩa là cháo bẹ, rau măng luôn có sẵn, đủ dïng ë m¬i suèi, hang nµy. §»ng sau vÇn th¬ lµ nô cêi cña mét con ngêi sèng trong gian khổ khó khăn nhng vẫn lạc quan yêu đời, ý tởng này vẫn theo suốt trong con ngêi B¸c qua tõng vÇn th¬ kh¸c: “Khách đến thì mời ngô nếp nớng, S¨n vÒ thêng chÐn thÞt rõng quay Non xanh níc biÕc tha hå d¹o Rîu ngät chÌ t¬i mÆc søc say” (C¶nh rõng ViÖt B¾c – 1947) Rõ ràng là với Bác Hồ, đợc sống giữa núi rừng, có suối, có hang, có “vợn hãt chim kªu”, “non xanh níc biÕc” thËt lµ thÝch thó, mäi thø cÇn g× cã nÊy,.

(265) “cháo bẹ rau măng” hay “rợu ngọt chè tơi” đều “vẫn sẵn sàng”, “tha hồ”, “mặc søc” hëng thô. GV: C¸ch nãi “vÉn s½n sµng”, “tha hå”, “mÆc søc say”... sao mµ sang trọng, hóm hỉnh và yêu đời đến thế! Còn gì thích thú hơn khi cuộc sống cần gì có nấy! Còn gì thú vị hơn khi đợc sống giao hòa với thiên nhiên, Ngày đợc làm việc bên bờ suối, làm bạn với thiên nhiên, tối trở về hang (nhà) để nghỉ ngơi và nghe tiếng suối trong nhà mà đã có lần ta bắt gặp trong thơ Bác: “Tiếng suối trong nh tiÕng h¸t xa”. Cã mét phong vÞ cæ ®iÓn truyÒn thèng Èn sau nô cêi hån nhiên đó. Nghệ thuật trào lộng để cời cợt những thiếu thốn về vật chất đã từng cã trong th¬ cæ, NguyÔn KhuyÕn viÕt “§· bÊy l©u… khã ®uæi gµ”, hay NguyÔn Bỉnh Khiêm tự hào về cuộc sống vật chất đơn sơ giản dị “Thu ăn măng trúc, đông ăn giá. Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao”. 3. C©u th¬ 3: ? §äc diÔn c¶m c©u th¬ 3? “Bàn đá chông chêng dịch sử Đảng” ? NÕu c©u 1 nãi vÒ chuyÖn ë, c©u 2 nãi vÒ chuyÖn ¨n, th× c©u 3 nãi g×? - C©u 3 nãi vÒ c«ng viÖc hµng ngµy cña B¸c. ? Ngêi lµm g×? - Ngời ngồi bên chiếc bàn đá tự tạo chông chêng để dịch cuối “Lịch sử §¶ng céng s¶n Liªn X«” ra tiÕng ViÖt, lµm tµi liÖu häc tËp, tuyªn truyÒn c¸ch m¹ng cho c¸n bé, chiÕn sÜ. GV: Kh¸c víi ngêi xa: C«ng thµnh, th©n tho¸i, mai danh Èn tÝch ë chèn nói rừng, Hồ Chí Minh đã sống và chiến đấu vì một lí tởng cao đẹp: “Bàn đá chông chªnh dÞch sö §¶ng”. ? Ch«ng chªng nghÜa lµ nh thÕ nµo? T¸c dông? - Ch«ng chªng lµ tõ l¸y miªu t¶ duy nhÊt trong bµi th¬, nã cã t¸c dông tµo hình gợi cảm. Nó không chỉ miêu tả cái bàn đá tự tạo mà còn phần nào gợi ra c¸i ý nghÜa tîng trng cho thÕ lùc c¸ch m¹ng níc ta cßn ®ang trong thêi k× khã kh¨n, trøng níc. GV: Ba tõ “dÞch sö §¶ng” toµn thanh tr¾c, to¸t lªn c¸i kháe kho¾n, m¹nh mẽ, gân guốc. Trung tâm của bức tranh Pác Bó là hình tợng ngời chiến sĩ đợc khắc họa chân thực, vừa có tầm vóc lớn lao, trong t thế uy nghi, giống nh bức tợng đài vị lãnh tụ cách mạng. Sự thật hoàn cảnh sinh hoạt của Bác Hồ ở Pác Bó khi đó hết sức gian khổ. Bài Tức cảnh Pác Bó cũng nói đến sự thật đó (ngủ trong hang tối, ăn chao bẹ rau măng, bàn làm việc chỉ là tảng đá chông chêng), nhng đã biến thành một sự thËt kh¸c h¼n, kh«ng ph¶i lµ nghÌo khæ, thiÕu thèn mµ lµ giµu cã, d thõa, sang trọng. Những câu thơ có giọng khẩu khí, nói cho vui, phần nào khoa trơng (thờng gặp trong hàng loạt bài thơ xa nói vui cảnh nghèo, một chủ để đã trở thành truyền thống) nhng niềm vui thích của Bác Hồ ở đây là rất thật, không chút gợng gạo, “lên gân”. Niềm vui đó toát lên từ toàn bộ bài thơ, từ từ ngữ, hình ảnh đến giọng điệu thơ. ở 3 câu thơ trên, ngời đọc tìm thấy ở Bác điểm giống mà lại khác các bậc tiền nhân. Giống ở phong thái ung dung, ở t cách tiên phong đạo cốt, ở niềm vui thó sèng hßa víi thiªn nhiªn, ë sù vît lªn coi thêng gian khæ. Kh¸c ë chç ngêi xa lui về chốn lâm tuyền là để lánh xa cõi đời nhơ bẩn, là sự quay lng với hiện thùc, dï sao còng mang Ýt nhiÒu khÝ vÞ tho¸t li, cßn B¸c lµ ngêi c¸ch m¹ng, viÖc ở chốn núi rừng hoàn toàn do điều kiện hoạt động bí mật tạo nên. Chính vì vậy, từ khung cảnh núi rừng, từ cảnh rau cháo đơn sơ nh của kẻ đang ẩn dật, vui thú.

(266) lâm tuyền, ý thơ vụt qua đa con ngời sang đời sống hoạt động cách mạng. Bác Hå ®©u ph¶i lµ mét Èn sÜ mµ lµ mét chiÕn sÜ. 4. C©u 4: GV: NiÒm vui lín nhÊt cña B¸c Hå trong bµi th¬ kh«ng ph¶i chØ lµ “thó l©m tuyền” giống nh của ngời ẩn sĩ xa mà trớc hết, đó là niềm vui vô hạn của ngời chiến sĩ yêu nớc vĩ đại, sau 30 năm xa nớc, “đêm mơ nớc, ngày thấy hình của nớc” (Chế Lan Viên), nay đợc trở về sống giữa lòng đất nớc yêu dấu, trực tiếp lãnh đạo cách mạng, cứu dân cứu nớc. Đặc biệt, lúc này Bác đang rất vui vì Ngời tin rằng thời cơ giải phóng dân tộc đang tới gần, điều mà Bác chiến đấu suốt đời để đạt đợc đang trở thành hiện thực. So với niềm vui lớn lao đó thì những gian khæ trong sinh ho¹t cã nghÜa lÝ g×; thËm chÝ, tÊt c¶ nh÷ng hang tèi, ch¸o bẹ, rau măng, bàn đá chông chênh… kia không phải là gian khổ mà đều trở thành sang trọng, vì đó là cuộc đời cách mạng: “Cuộc đời cách mạng thậtlà sang!” ? Em hiÓu “sang” ë ®©y lµ nh thÕ nµo? - C©u th¬ cuèi lµ lêi tù nhËn xÐt, biÓu hiÖn trùc tiÕp t©m tr¹ng, c¶m xóc của chủ thể trữ tình. Câu thơ kết đọng ở từ “sang”. Có thể coi đólà thi nhãn – nhãn tự của bài thơ - sang là sang trọng, giàu có, cao quý, đẹp đẽ; là cảm giác hµi lßng, vui thÝch. GV: NiÒm vui Êy to¸t ra tõ toµn bé bµi th¬, tõ tõ ng÷, h×nh ¶nh, giäng ®iÖu thơ. Niềm vui và cái sang của cuộc đời cách mạng ấy xuất phát từ quan niệm sống của Bác Hồ. Với Bác, cảnh ấy, cuộc sống ấy quả thật là đẹp, “thật là sang”. Chữ “sang” kết thúc bài thơ có thể coi là chữ thần, là nhãn tự đã kết tinh, táa s¸ng tinh thÇn toµn bµi. Tøc c¶nh P¸c Bã lµ mét bµi th¬ hån nhiªn, gi¶n dÞ, vừa cổ điển, vừa hiện đại. Nó nh một chứng tích lịch sử về những ngày tháng gian khæ cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam mµ B¸c lµ ngêi chÌo l¸i, gîi lªn trong lßng ngời đọc chúng ta bài học về tinh thần lạc quan, biết sống và hớng về một lí tởng cao đẹp. IV. Tæng kÕt 1. VÒ nghÖ thuËt. ? Bài thơ đã sử dụng thành công các thủ pháp nghệ thuật nào? - ThÓ th¬: Tø tuyÖt §êng luËt. - Nhịp thơ 4/3 ổn định. - Tiểu đối. - C¸ch nãi khoa tr¬ng, trµo léng. - Giäng ®iÖu vui t¬i, hãm hØnh, l¹c quan, ªm ¸i. - Tõ ng÷ chän läc: “vÊn s½n sµng”, “s¸ng”, “ch«ng chªnh”. - Bài thơ vừa cỏ điển vừa hiện đại. - Bµi th¬ cã nh÷ng nÐt míi: + Lêi th¬ thuÇn ViÖt dÔ hiÓu. + Giọng thơ tự nhiên, vui đùa, nhẹ nhàng thể hiện tình cảm vui tơi, phấn chÊn. 2. NghÖ thuËt: ? Bµi th¬ gióp em hiÓu thªm ®iÒu g× vÒ nh÷ng ngµy B¸c sèng vµ lµm viÖc ë Pác Bó? Từ đó giúp em hiểu nh thế nào về những điều cao quý ở con ngời Bác?.

(267) - Bµi th¬ cho ta thÊy tinh thÇn l¹c quan, phong th¸i ung dung cña B¸c Hå trong cuéc sèng c¸ch m¹ng ®Çy gian khæ ë P¸c Bã. Víi ngêi lµm c¸ch m¹ng, sèng hßa nhËp víi thiªn nhiªn lµ niÒm vui lín. * Ghi nhí: s¸ch gi¸o khoa trang 30. V. LuyÖn tËp: 1. Bài tập 1: Theo em, giữa niềm vui đợc sống hòa với thiên nhiên của Hồ ChÝ Minh cã g× gièng vµ kh¸c víi “thó l©m tuyÒn” cña ngêi xa? Phơng pháp: Hình thức: Cho 2 nhóm thảo luận. Gọi 2 em đại diện trả lời. * Gièng: - §Òu yªu thÝch thiªn nhiªn, sèng gÇn gòi, giao hßa víi thiªn nhiªn, coi thiªn nhiªn nh ngêi b¹n tri ©m tri kû. * Kh¸c: - Thú lâm tuyền của ngời xa: Thờng sống nh một ẩn sĩ, xa lánh cõi đời, lánh đục tìm trong. - B¸c Hå truy cã vui víi “thó l©m tuyÒn” nhng kh«ng ph¶i lµ mét Èn sÜ mµ là một chiến sĩ, suốt đời chiến đấu không mệt mỏi cho sự nghiệp cứu nớc, cứu d©n. 2. Bài tập 2: Tính chất cổ điển và hiện đại của bài thơ đợc thể hiện nh thế nµo? * Cæ ®iÓn: - Thó l©m tuyÒn. - ThÓ th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt §êng luËt. - H×nh ¶nh, nhÞp ®iÖu, giäng ®iÖu. * Hiện đại: - Cuộc đời cách mạng, lối sống cách mạng, công việc cách mạng, t tởng lạc quan c¸ch m¹ng. - Ng«n ng÷ gi¶n dÞ, tù nhiªn. - Giọng thơ chân thành, dung dị, vui đùa, hóm hỉnh. - Hßa hîp rÊt tù nhiªn, thèng nhÊt trong chØnh thÓ bµi th¬. D. Cñng cè – DÆn dß: - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi. - VÒ nhµ: + Häc thuéc lßng bµi th¬. + Phân tích đợc bài thơ. + Soạn bài: Ngắm trăng - Đi đờng. TiÕt 82 ……………… TiÕng ViÖt C©u cÇu khiÕn. A. Mục tiêu cần đạt: 1. Kiến thức: Nắm đợc khái niệm câu cầu khiến. 2. TÝch hîp víi phÇn V¨n ë v¨n b¶n Tøc c¶nh P¸c Bã.. Ngµy so¹n:.

(268) 3. RÌn kÜ n¨ng nhËn diÖn vµ sö dông c©u cÇu khiÕn trong nãi, viÕt. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: So¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh: T×m hiÓu c¸c vÝ dô s¸ch gi¸o khoa. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? Trình bày đặc điểm hình thức và chức năng của câu nghi vấn? Cho ví dụ? Bµi míi I. §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng cña c©u cÇu khiÕn: 1. §Æc ®iÓm h×nh thøc cña c©u cÇu khiÕn: a. §Æc ®iÓm dÔ nhËn biÕt nhÊt lµ: c©u cÇu khiÕn sö dông c¸c tõ cÇu khiÕn (gåm c¸c lo¹i): * Các phụ từ mệnh lệnh cầu khiến đặt trớc vị ngữ của câu (hãy, đừng, chớ, nên, phải, không đợc…). ? Cho vÝ dô vµ ph©n tÝch? Bạn đừng đi chơi nữa! Từ đợc gạch chân (đừng) là từ cầu khiến, đứng trớc vị ngữ. * Các tình thái từ cầu khiến thờng đặt ở cuối câu (đi, thôi, lên, nào, với, nhÐ…). ? Cho vÝ dô? - Tèi nay, b¹n sang nhµ t«i häc nhÐ! * Các động từ có ý nghĩa cầu khiến, đặt trớc chủ ngữ (đề nghị, yêu cầu, xin, mong…). ? Ví dụ: Đề nghị bạn không đợc nói chuyện nữa! b. Khi viÕt, c©u cÇu khiÕn thêng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm than hoÆc dÊu chÊm. c. Khi nói (khi đọc) câu cầu khiến có ngữ điệu cầu khiến (nhấn giọng ở các tõ cÇu khiÕn). (*) Bµi tËp nhanh: PhÇn t×m hiÓu bµi: - Trong phần trích a có câu cầu khiến là: “Thôi đừng lo lắng. Cứ về đi!”.  Sở dĩ ta nhận biết nhanh đó là 2 câu cầu khiến vì: + Có sử dụng từ cầu khiến: đừng, đi. + Cuèi c©u cÇu khiÕn cã dÊu chÊm. + Khi đọc có ngữ điệu cầu khiến. - Trong phÇn trÝch b cã c©u cÇu khiÕn lµ: “§i th«i con.”.  Sở dĩ chúng ta nhận biết đợc câu cầu khiến vì:.

(269) + Sö dông tõ cÇu khiÕn: th«i. + Cuèi c©u cã dÊu chÊm. - Trong phÇn trÝch c cã c©u cÇu khiÕn lµ: “B¹n h·y häc bµi ®i!”  Sở dĩ ta nhận biết đợc câu cầu khiến vì: + Sö dông tõ cÇu khiÕn: h·y. + Cuèi c©u cã dÊu chÊm than. 2. §Æc ®iÓm chøc n¨ng cña c©u cÇu khiÕn: * Câu cầu khiến dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo … Nội dung và mụch đích cầu khiến cũng có những mức độ khác nhau. Cụ thể: - Thể hiện mệnh lệnh, một điều ngăn cấm (mức độ cầu khiến cao). VÝ dô: + H·y tiÕn lªn! (mÖnh lÖnh). + Không đợc mất trật tự! (ngăn cấm). - Bày tỏ lời yêu cầu, lời mời, lời khuyên răn, dỗ dành (mức độ cầu khiến b×nh thêng). VÝ dô: + §i vµo trong nhµ kÎo n¾ng, ch¸u! (yªu cÇu). + Xin mêi vµo! (lêi mêi). + Con nhí gi÷ quÇn ¸o, s¸ch vë cho s¹ch sÏ. (lêi khuyªn r¨n, dç dµnh). - Thể hiện lời chúc, điều mong mỏi… (mức độ cầu khiến thấp). VÝ dô: + Chúc anh lên đờng may mắn! + Mong anh th«ng c¶m cho! * Ghi nhí: s¸ch gi¸o khoa trang 31. ? Mời một em hãy đọc lại to, rõ phần ghi nhớ sách giáo khoa. ? C©u cÇu khiÕn lµ g×? - Câu cầu khiến là câu có những từ cầu khiến nh: hãy, đừng, chớ… đi, thôi, nào… hay ngữ điệu cầu khiến; dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề nghị, khuyên bảo… - Khi viÕt, c©u cÇu khiÕn thêng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm than, nhng khi ý cầu khiến không đợc nhấn mạnh thì có thể kết thúc bằng dấu chấm. (Häc sinh ghi vµo vë) II. LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? §äc vµ nªu yªu cÇu cña bµi tËp? Cã 2 yªu cÇu: - §Æc ®iÓm h×nh thøc nµo? - NhËn xÐt vÒ chñ ng÷, thö thªm, bít, thay thÕ chñ ng÷ xem ý nghÜa cña các câu trên thay đổi nh thế nào? ? Yªu cÇu 1:.

(270) a. H·y lÊy g¹o lµm b¸nh mµ lÔ Tiªn V¬ng. + §Æc ®iÓm h×nh thøc: c©u trªn cã sö dông tõ cÇu khiÕn: “h·y”; cuèi c©u dùng dấu chấm; khi đọc có ngữ điệu cầu khiến. b. ¤ng gi¸o hót tríc ®i. + §Æc ®iÓm h×nh thøc: C©u trªn cã sö dông tõ cÇu khiÕn: “®i”; cuèi c©u cã dïng dÊu chÊm. c. Nay chúng ta đừng làm gì nữa, thử xem lão miệng có sống đợc không. + Đặc điểm hình thức: có từ cầu khiến: “đừng”; cuối câu có dấu chấm. ? Yªu cÇu 2: NhËn xÐt vÒ chñ ng÷: - C©u a, thªm chñ ng÷: Con h·y lÊy g¹o lµm b¸nh mµ lÔ Tiªn V¬ng.  Nội dung câu không thay đổi, ngời nghe đợc nói tới cụ thể hơn. - C©u b, bít chñ ng÷: Hót tríc ®i.  Néi dung cÇu khiÕn nhÊn m¹nh h¬n, c¸ch nãi khiÕm nh· h¬n. - Câu c, thay chủ ngữ: Nay các anh đừng làm gì nữa, thử xem láo miệng có sống đợc không.  Nội dung câu có thay đổi, trong chủ ngữ không có ngời nói. 2. Bµi tËp 2: ? §äc bµi 2, nªu yªu cÇu? - Bµi 2 cã 2 yªu cÇu: + T×m c©u cÇu khiÕn? + NhËn xÐt sù kh¸c nhau vÒ h×nh thøc biÓu hiÖn ý nghÜa cÇu khiÕn gi÷a những câu đó? ? Nªu c¸ch gi¶i vµ lêi gi¶i? * Lêi gi¶i: Yªu cÇu 1: c¸c c©u cÇu khiÕn lµ: a. Th«i im c¸i ®iÖu h¸t ma dÇm sót sïi Êy ®i b. Các em đừng khóc. c. - §a tay cho t«i mau! - CÇm lÊy tay t« nµy! Yªu cÇu 2: - C©u a v¾ng chñ ng÷; cã tõ cÇu khiÕn: “®i”. - Câu b có chủ ngữ và có từ cầu khiến: “đừng”. - C©u c kh«ng cã tõ ng÷ cÇu khiÕn, chØ cã ng÷ ®iÖu cÇu khiÕn. ? NhËn xÐt bµi lµm cña b¹n? 3. Bµi tËp 3: ? §äc vµ nªu yªu cÇu? - Cã 2 yªu cÇu. So s¸nh h×nh thøc vµ ý nghÜa cña 2 c©u sau: a. Hãy cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột!.

(271) b. Thầy em cố ngồi dậy húp ít cháo cho đỡ xót ruột! ? Lêi gi¶i: - VÒ h×nh thøc: C©u a: v¾ng chñ ng÷. C©u b cã chñ ng÷. - Về ý nghĩa: Trong câu b, mức độ cầu khiến nhẹ nhàng hơn, ngời nói bộc lé t×nh c¶m, c¶m xóc râ h¬n. GV: Nh vậy, a và b chỉ khác nhau về mức độ cầu khiến và sắc thái biểu c¶m. 4. Bµi tËp 4: ? §äc bµi? XÐt ®o¹n trÝch xau vµ tr¶ lêi c©u hái: DÕ Cho¾t nh×n t«i mµ r»ng: - Anh đã nghĩ thơng em nh thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái ngách sang bên nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em ch¸y sang… ? DÕ Cho¾t nãi víi DÕ MÌn nh vËy lµm g×? - Së dÜ DÕ Cho¾t nãi mét c¸ch khiªm nhêng nh vËy v× DÕ Cho¾t tù coi m×nh lµ vai díi, cã vÞ thÕ thÊp so víi DÕ MÌn. DÕ Cho¾t cßn yÕu ®uèi, nhót nh¸t nên đã chọn cách nói nh vậy. ? Rót ra kÕt luËn g×? - Khi sử dụng câu cầu khiến cần chú ý đến vai xã hội. D. Cñng cè – Híng dÉn: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. - Híng dÉn vÒ nhµ: + Thuéc lßng ghi nhí. + Lµm tiÕp bµi tËp 4, 5, 6 + T×m hiÓu bµi míi. TiÕt 83 …………... TËp lµm v¨n. Ngµy so¹n:. ThuyÕt minh mét danh lam th¾ng c¶nh. A. Kết quả cần đạt: - Häc sinh biÕt c¸ch viÕt bµi thuyÕt minh, giíi thiÖu mét danh lam th¾ng c¶nh trªn c¬ së chuÈn bÞ kÜ cµng, hiÓu biÕt s©u s¾c vµ toµn diÖn vÒ danh lam thắng cảnh đó. - Nắm vững bố cục bài thuyết minh đề tài này. - Rèn kĩ năng đọc sách, tra cứu và ghi chép tài liệu, quan sát trực tiếp danh lam thắng cảnh để phục vụ cho bài văn thuyết minh. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn nghiªn cøu, so¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh t×m hiÓu c¸c v¨n b¶n mÉu trong s¸ch gi¸o khoa..

(272) C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + NÒn nÕp: + SÜ sè: - KiÓm tra bµi cò: ? Em hiÓu thÕ nµo lµ danh lam th¾ng c¶nh? Cho vÝ dô vÒ danh lam th¾ng c¶nh, di tÝch lÞch sö mµ em biÕt? Yêu cầu: Danh lam thắng cảnh là những cảnh đẹp, núi, sông, rừng, thiên nhiªn hoÆc do con ngêi gãp phÇn t« ®iÓm thªm. VÝ dô: VÞnh H¹ Long, Hå Ba BÓ, Sa Pa, rõng Cóc Ph¬ng… NhiÒu danh lam th¾ng c¶nh còng chÝnh lµ di tÝch lÞch sö, g¾n liÒn víi mét thời kì lịch sử, một sự kiện lịch sử, một nhân vật lịch sử. Ví dụ: Cổ Loa, đền Sãc, thµnh nhµ Hå… ? ThuyÕt minh mét danh lam th¾ng c¶nh thêng lµ c«ng viÖc cña ai? Nh»m mục đích gì? - Đó là công việc của các hớng dẫn viên du lịch, nhằm mục đích giúp cho khách tham quan, du lịch hiểu tờng tận hơn, đầy đủ hơn về nơi mà họ đang tham quan, du lÞch. Víi häc sinh, cÇn häc vµ luyÖn tËp kiÓu bµi thuyÕt minh này để có ý thức và phơng pháp tìm hiểu sâu sắc hơn non sông, đất nớc mình. Bµi míi I. Giíi thiÖu mét danh lam th¾ng c¶nh: * Híng dÉn t×m hiÓu bµi mÉu: Hå Hoµn KiÕm vµ §Òn Ngäc S¬n. ? §äc bµi giíi thiÖu trªn? ? Bài thuyết minh giới thiệu mấy đối tợng? Các đối tợng ấy có quan hệ với nhau nh thÕ nµo? - 2 đối tợng: Hồ Hoàn Kiếm và Đền Ngọc Sơn. - 2 đối tợng ấy có quan hệ gần gũi, gắn bó với nhau. Đền Ngọc Sơn tọa lạc trªn Hå Hoµn KiÕm. ? Qua bài thuyết minh, em hiểu biết đợc thêm những kiến thức gì về 2 đối tợng trên? - VÒ hå Hßan KiÕm: nguån gèc h×nh thµnh, sù tÝch nh÷ng tªn hå. - Về đền Ngọc Sơn: nguồn gốc và sơ lợc quá trình xây dựng đền Ngọc Sơn, vị trí và cấu trúc đền. ? Muốn có những kiến thức đó, ngời viết phải làm gì? - §Ó thuyÕt minh, giíi thiÖu tèt mét danh lam th¾ng c¶nh, di tÝch lÞch sö, cần trang bị những kiến thức sâu rộng về địa lí, lịch sử, văn hóa, văn học, nghệ thuật có liên quan đến đối tợng. Bởi vậy: + Phải đọc sách báo, tài liệu có liên quan, thu thập, nghiên cứu, ghi chép. + Phải xem tranh, ảnh, phim, băng… Tốt nhất, có điều kiện phải đến tận nơi nhiều lần để xem xét, quan sát, nhìn, nghe, hỏi han, tìm hiểu trực tiếp. ? Ph©n tÝch bè côc bµi viÕt? - Gåm 3 ®o¹n:.

(273) + Giíi thiÖu hå Hoµn KiÕm (NÕu tÝnh tõ… thñy qu©n). + Giới thiệu đền Ngọc Sơn (theo truyền thuyết… Hà Nội). + Giíi thiÖu bê hå (®o¹n cßn l¹i). ? Trình tự sắp xếp theo không gian, vị trí từng cảnh vật: hồ - đền – bờ hồ. ? Bµi nµy cßn cã thiÕu xãt g× vÒ bè côc? - Cã 3 phÇn nhng l¹i kh«ng ph¶i lµ 3 phÇn: më, th©n, kÕt theo bè côc thêng gÆp cña mét bµi v¨n thuyÕt minh nãi chung. - PhÇn th©n bµi cÇn bæ sung phÇn më bµi vµ kÕt luËn: + PhÇn më bµi: Giíi thiÖu, dÉn kh¸ch cã c¸i nh×n bao qu¸t vÒ quÇn thÓ danh lam thắng cảnh hồ Hoàn Kiếm - đền Ngọc Sơn. + PhÇn kÕt luËn: ý nghÜa lÞch sö, x· héi, v¨n hãa cña th¾ng c¶nh, bµi häc vÒ gi÷ g×n vµ t«n t¹o th¾ng c¶nh. + PhÇn th©n bµi nªn bå sung vµ s¾p xÕp l¹i mét c¸ch khoa häc h¬n. Ch¼ng hạn: về vị trí của hồ, diện tích, độ sâu qua các mùa, cầu Thê Húc, nói kĩ hơn về tháp rùa, về rùa hồ Gơm, quang cảnh đờng phố quanh hồ… + Nhan đề cũng có thể thay đổi lại, chẳng hạn: Quần thể Hồ Gờm; Chiếc lẵng hoa xinh đẹp của Hà Nội; ? Ph¬ng ph¸p thuyÕt minh ë ®©y lµ g×? - Ph¬ng ph¸p thuyÕt minh chñ yÕu trong bµi v¨n mÉu lµ: Ph©n lo¹i, ph©n tÝch, liÖt kª. ? Nãi tãm l¹i, muèn viÕt bµi v¨n giíi thiÖu vÒ danh lam th¾ng c¶nh ta ph¶i lµm g×? - Phải đếnnơi thăm thú, quan sát hoặc tra cứu sách vở, hỏi han những ngời hiÓu biÕt vÒ n¬i Êy. ? Bài giới thiệu cần đảm bảo điều gì? - Bài giới thiệu cần có bố cục đủ 3 phần. - Lêi giíi thiÖu Ýt nhiÒu cã kÌm theo miªu t¶, b×nh luËn th× sÏ hÊp dÉn h¬n. - Bài giới thiệu phải dựa trên cơ sở kiến thức đáng tin cậy và có phơng ph¸p thÝch hîp (trong 6 ph¬ng ph¸p thuyÕt minh). - Lêi v¨n cÇn chÝnh x¸c vµ biÓu c¶m. GV: §ã còng chÝnh lµ néi dung phÇn ghi nhí trong s¸ch gi¸o khoa trang 34. * Ghi nhí: sgk trang 34. ? Một em đọc to, rõ phần ghi nhớ đó? (Học sinh đọc). II. LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? Đọc đề và nêu yêu cầu của đề bài? - LËp l¹i bè côc cña bµi giíi thiÒu Hå Hoµn KiÕm vµ §Òn Ngäc S¬n mét c¸ch hîp lÝ? ? Nªu lêi gi¶i?.

(274) - Bè côc cña bµi thuÕt minh giíi thiÖu Hå Hoµn KiÕm vµ §Òn Ngäc S¬n cã thÓ lËp l¹i nh sau: a. Mở bài: Giới thiệu khái quát về hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn. (Hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn là 2 thắng cảnh nổi tiếng ở Hà Nội. Nói đến Hà Néi, kh«ng ai lµ kh«ng nh¾c tíi 2 th¾ng c¶nh n»m gi÷a lßng Hµ Néi nµy. Cã một nhà thơ nớc ngoài đã gọi Hồ Gơm là “chiếc lẵng hoa xinh đẹp giữa lòng Hµ Néi”. b. Thân bài: Giới thiệu xuất xứ của hồ, tên hồ, độ rộng, hẹp, vị trí của tháp rùa, của đền Ngọc Sơn, cầu Thê Húc, miêu tả quang cảnh xung quanh, cây cối, mµu níc, thØnh tho¶ng cô rïa l¹i næi lªn… c. Kết bài: Vị trí của hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn trong lòng ngời Hà Nội và tình cảm của ngời Hà Nội đối với 2 thắng cảnh này.. 2. Bµi tËp 2: ? Nêu yêu cầu của đề? (Nếu muốn giới thiệu theo trình tự tham quan hồ Hoàn Kiếm và đền Ngọc Sơn từ xa đến gần, từ ngoài vào trong thì nên sắp xếp nh thÕ nµo? - Từ xa thấy hồ rộng, có tháp rùa, giữa hồ có đền Ngọc Sơn. - Đến gần: Cổng đền có tháp bút, cầu Thê Húc dẫn vào đền. Đền Ngọc Sơn có hồ bao bọc quanh đền, xung quan hồ có nhiều cây to… 3. Bµi tËp 3: ? Bµi tËp 3 yªu cÇu ®iÒu g×? - NÕu viÕt l¹i bµi nµy theo bè côc 3 phÇn, em sÏ chän nh÷ng chi tiÕt tiªu biểu nào để làm nổi bật giá trị lịch sử và văn hóa của di tích, thắng cảnh? Yªu cÇu: ? a. Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ di tÝch lÞch sö Hå G¬m. ? b. Th©n bµi: - Giíi thiÖu vÒ sù tÝch lÞch sö Hå G¬m. - Giíi thiÖu vÒ Hå G¬m ngµy nay: diÖn tÝch, sinh vËt, thùc vËt tiªu biÓu trong hå. - Tác dụng của Hồ Gơm đối với môi trờng sinh thái, môi trờng du lịch của Thủ đô. ? c. Kết bài: Khẳng định lại giá trị Hồ Gơm. D. Cñng cè – DÆn dß: - Cñng cè: + Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. + NhËn xÐt viÖc lµm bµi tËp cña líp. - DÆn dß: + HiÓu vµ thuéc lßng ghi nhí. + Bæ sung hoµn chØnh c¸c bµi tËp vµo vë..

(275) + Ôn lại tất cả các bài Tập làm văn từ tuần 1 đến nay để chuẩn bị cho tiết ôn tËp TiÕng ViÖt.. TiÕt 84 ……………... TËp lµm v¨n. Ngµy so¹n:. ¤n tËp vÒ v¨n b¶n thuyÕt minh. A. Mục tiêu cần đạt: 1. Về lí thuyết: Học sinh đợc củng cố, nắm vững các khái niệm về văn bản thuyÕt minh, c¸c kiÓu bµi thuyÕt minh, c¸c ph¬ng ph¸p thuyÕt minh, bè côc, lêi v¨n trong v¨n b¶n thuyÕt minh, c¸c bíc, c¸c kh©u chuÈn bÞ vµ lµm v¨n thuyÕt minh. 2. Về thực hành: Củng cố và rèn luyện các kĩ năng nhận thức đề bài, lập dµn ý, bè côc, viÕt ®o¹n v¨n thuyÕt minh, viÕt bµi v¨n thuyÕt minh. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: So¹n gi¸o ¸n. - Học sinh: Ôn lại tất cả các bài đã học (Tập làm văn). C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò, kÕt hîp bµi míi. Bµi míi A. Néi dung «n tËp lÝ thuyÕt: I. §Æc ®iÓm cña v¨n thuyÕt minh: 1. §Þnh nghÜa: ? V¨n b¶n thuyÕt minh lµ g×? - Thuyết minh là kiểu văn bản thông dụng trong mọi lĩnh vực đời sống nhằm cung cấp cho ngời đọc (nghe) tri thức (kiến thức) về đặc điểm, tính chất, nguyªn nh©n, ý nghÜa… cña c¸c hiÖn t îng, sù vËt trong tù nhiªn, x· héi b»ng ph¬ng thøc tr×nh bµy, giíi thiÖu, gi¶i thÝch. 2. Yªu cÇu c¬ b¶n vÒ néi dung tri thøc: - Trong văn bản thuyết minh, mọi tri thức (kiến thức) đều phải khách quan, xác thực, đáng tin cậy. 3. VÒ lêi v¨n: ? VÒ lêi v¨n yªu cÇu nh thÕ nµo? - VÒ lêi v¨n ph¶i râ rµng, chÆt chÏ, dÔ hiÓu, gi¶n dÞ vµ hÊp dÉn. II. Các kiểu đề văn thuyết minh: ? Kể tên các kiểu đề văn thuyết minh mà em đã học? 1. Thuyết minh một đồ vật (động vật, thực vật). 2. ThuyÕt minh mét thÓ lo¹i v¨n häc. 3. ThuyÕt minh mét ph¬ng ph¸p (c¸ch lµm)..

(276) 4. ThuyÕt minh mét danh lam th¾ng c¶nh.  Giíi thiÖu mét danh nh©n (mét g¬ng mÆt næi tiÕng) hoÆc mét t¸c gi¶.  Giíi thiÖu mét phong tôc, tËp qu¸n d©n téc, mét lÔ héi hoÆc tÕt. III. C¸c ph¬ng ph¸p thuyÕt minh: ? Cã mÊy ph¬ng ph¸p thuyÕt minh? KÓ tªn? 1. Phơng pháp nêu định nghĩa, giải thích. 2. Ph¬ng ph¸p liÖt kª, hÖ thèng hãa. 3. Ph¬ng ph¸p nªu vÝ dô. 4. Ph¬ng ph¸p dïng sè liÖu (con sè). 5. Phơng pháp so sánh đối chiếu. 6. Ph¬ng ph¸p ph©n lo¹i, ph©n tÝch. IV. C¸c bíc x©y dùng v¨n b¶n: ? H·y tr×nh bµy c¸c bíc x©y dùng v¨n b¶n? 1. Häc tËp, nghiªn cøu, tÝch lòy tri thøc b»ng nhiÒu biÖn ph¸p gi¸n tiÕp, trùc tiếp để nắm vững và sâu sắc đối tợng. 2. LËp dµn ý, chän vÝ dô, sè liÖu. 3. ViÕt bµi v¨n thuyÕt minh, söa ch÷a, hoµn chØnh. IV. Dµn ý chung cña v¨n thuyÕt minh: ? 1. Dàn ý chung của văn bản thuyết minh một đồ vật: a. Mở bài: Giới thiệu khái quát về đối tợng cần thuyết minh. b. Th©n bµi: - Thuyết minh cấu tạo (cấu tạo bên trong và cấu tạo bên ngoài) của đồ vật (hình dánh của đồ vật). - Thuyết minh về công dụng, nguyên lí, cơ chế của đồ vật. - ThuyÕt minh vÒ h¹n chÕ (nÕu cã). - Thuyết minh về cách bảo quản đồ vật. c. Kết bài: Bày tỏ thái độ của ngời viết đối với đối tợng đợc thuyết minh. ? 2. Dµn ý chung cña v¨n b¶n thuyÕt minh mét thÓ lo¹i v¨n häc: a. Mở bài: Giới thiệu khái quát về thể loại (nêu định nghĩa chung về thể th¬). b. Thân bài: Giới thiệu các đặc điểm của thể loại thơ đó: - Sè c©u, sè ch÷ trong mét bµi. - Qui luËt b»ng tr¾c cña thÓ th¬. - C¸ch gieo vÇn cña thÓ th¬. - C¸ch ng¾t nhÞp phæ biÕn cña bµi th¬ vµ ng¾t nhÞp ë tõng c©u th¬. - ThuyÕt minh vÒ vÞ trÝ, c«ng dông vµ h¹n chÕ cña thÓ th¬. c. Kết bài: Cảm nhận về vẻ đẹp, nhạc điệu của thể thơ (vai trò của thể thơ đó). ? 3. Dµn ý thuyÕt minh mét thÓ lo¹i truyÖn ng¾n: a. Mở bài: Nêu một định nghĩa chung về thể loại truyện ngắn..

(277) b. Th©n bµi: Tr×nh bµy c¸c yÕu tè vÒ h×nh thøc cña thÓ läa truyÖn ng¾n: - Cèt truyÖn. - T×nh huèng truyÖn. - Nh©n vËt. - Ng«n ng÷ nh©n vËt vµ ng«n ng÷ trÇn thuËt. - C¸ch kÓ chuyÖn. c. Kết bài: Tác dụng của hình thức thể loại truyện ngắn đối với việc thể hiện chủ đề của tác phẩm. ? 4. Dµn ý thuyÕt minh mét ph¬ng ph¸p (c¸ch lµm): a. Mở bài: Giới thiệu khái quát đối tợng thuyết minh. b. Th©n bµi: - Giíi thiÖu ®iÒu kiÖn – nguyªn vËt liÖu. - Giíi thiÖu c¸ch thøc, tr×nh tù lµm ra s¶n phÈm. - Giới thiệu yêu cầu chất lợng đối với sản phẩm. c. KÕt bµi: Nªu c¶m nhËn cña m×nh. ? 5. Dµn bµi thuyÕt minh mét danh lam th¾ng c¶nh: a. Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ danh lam th¾ng c¶nh mµ m×nh cÇn thuyÕt minh. b. Th©n bµi: - Giíi thiÖu sù tÝch, xuÊt xø. - Giới thiệu về đặc điểm của danh lam thắng cảnh hiện nay: diện tích, sinh vËt, thùc vËt… - Tác dụng của danh lam thắng cảnh đó đối với môi trờng sinh thái, môi trờng du lịch. c. Kết bài: Khẳng định lại giá trị của danh lam thắng cảnh đó. VI. Vai trß, vÞ trÝ, tØ lÖ cña c¸c yÕu tè: miªu t¶, tù sù, nghÞ luËn (b×nh luËn, ph©n tÝch, gi¶i thÝch) trong v¨n thuyÕt minh: ? Theo em, vai trß, vÞ trÝ, tØ lÖ cña c¸c yÕu tè trªn trong v¨n thuyÕt minh nh thÕ nµo? - C¸c yÕu tè miªu t¶, tù sù (kÓ chuyÖn), nghÞ luËn (b×nh luËn, ph©n tÝch, giải thích) không thể thiếu đợc trong văn bản thuyết minh nhng chiếm một tỉ lệ nhỏ và đợc sử dụng hợp lí. Tất cả chỉ nhằm làm rõ và nổi bật đối tợng cần thuyÕt minh. B. Néi dung luyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? Đọc đề và nêu yêu cầu của đề? a. Giới thiệu một số đồ dùng trong học tập hoặc trong sinh hoạt. VÝ dô: ThuyÕt minh c¸i cÆp s¸ch: ? Dµn ý?  Mở bài: Giới thiệu khái quát đồ dùng.  Th©n bµi:.

(278) - CÊu t¹o (h×nh d¸ng), chÊt liÖu, kÝch thíc, mµu s¾c, cÊu t¹o c¸c bé phËn, c¸ch sö dông, c¸ch b¶o qu¶n…  Kết bài: Bày tỏ thái độ của ngời viết về cái cặp sách (những điều cần lu ý khi chọn để mua, khi sử dụng, khi gặp sự cố cần sửa chữa…) 2. Bµi tËp 2: ThuyÕt minh mét thÓ lo¹i v¨n häc. (ThÓ th¬ thÊt ng«n b¸t có). ? Hãy lập dàn ý cho đề văn trên? Dµn ý:  Mở bài: Giới thiệu chung về thể thơ, vị trí của nó đối với văn học, xã hội hoÆc hÖ thèng thÓ lo¹i.  Thân bài: Giới thiệu các đặc điểm hình thức thể loại: - Sè c©u, sè ch÷. - LuËt b»ng tr¾c. - Ng¾t nhÞp, gieo vÇn.  KÕt bµi: Nh÷ng ®iÒu cÇn lu ý khi thëng thøc hoÆc s¸ng t¹o thÓ lo¹i, v¨n b¶n. 3. Bµi tËp 3: §Ò: Giíi thiÖu mét danh lam th¾ng c¶nh – di tÝch lÞch sö ë quª h¬ng? ? Em hãy lập dàn ý cho đề văn trên?  Më bµi: VÞ trÝ vµ ý nghÜa v¨n hãa, lÞch sö, x· héi cña danh lam th¾ng cảnh đối với quê hơng đất nớc.  Th©n bµi: - Vị trí địa lí, quá trình hình thành, phát triển, định hình, tu tạo trong quá trình lịch sử cho đến ngày nay. - CÊu tróc quy m« tõng khèi, tõng mÆt, tõng phÇn. - S¬ lîc thÇn tÝch. - HiÖn vËt trng bµy, thê cóng. - Phong tôc, lÔ héi.  Kết bài: Thái độ tình cảm của ngời viết đối với danh lam thắng cảnh đó. 4. Bµi tËp 4: Đề: Giới thiệu một phơng pháp, cách làm một đồ dùng học tập. ? H·y lËp dµn ý?  Mở bài: Tên đồ chơi, thí nghiệm, mục đích, tác dụng của nó.  Th©n bµi: - §iÒu kiÖn nguyªn vËt liÖu (sè lîng, chÊt lîng). - Qui trình, cách thức tiến hành cụ thể từng bớc, từng khâu từ đầu đến khi hoµn thµnh. - ChÊt lîng thµnh phÈm, kÕt qu¶ thÝ nghiÖm.  KÕt bµi: Nh÷ng ®iÒu cÇn lu ý, gi¶i quyÕt t×nh huèng trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh. 5. Bài tập 5: Tập viết các đoạn văn theo các đề bài sau:.

(279)  §Ò: ThuyÕt minh thÓ lo¹i th¬ lôc b¸t. Yêu cầu: Viết một đoạn phần thân bài cho đề văn trên? ? Mét em lªn b¶ng lµm, c¸c em kh¸c viÕt vµo vë nh¸p? Th¬ lôc b¸t cßn gäi lµ th¬ 6 – 8. Êy lµ v× thÓ th¬ d©n téc rÊt phæ biÕn nµy đợc cấu tạo theo từng cặp đi đôi với nhau. Câu trên 6 tiếng, câu dới 8 tiếng. Về nhÞp th¬: phæ biÕn lµ nhÞp ch½n 2/2/2 hoÆc 4/4, hoÆc 4/2 hoÆc 2/4, hoÆc 2/4/2; nhng còng cã khi dïng nhÞp lÎ, hoÆc ch½n – lÎ: 3/3; 3/3/2. Ch¼ng h¹n: Hỡi cô tát nớc bên đàng, Sao cô múc ánh trăng vàng đổ đi? (NhÞp ch½n). Anh đi đó, anh về đâu? C¸nh buåm n©u, c¸nh buåm n©u, c¸nh buåm… (NhÞp lÎ, vµ lÎ – ch½n).  §Ò: Giíi thiÖu mét loµi hoa? ? Hãy viết một đoạn văn (kết bài) cho đề văn trên? Ngäc lan, loµi hoa tr¾ng th¬m thoang tho¶ng em rÊt yªu, rÊt thÝch ch¨m c©y để sáng sáng, chiều chiều lại đợc hái, nhặt những bông hoa quí tinh khiết, để ớp vào trong túi áo, trong quyển thơ đọc dở, để trong giấc ngủ, giấc mơ nh cũng miªn man trong mïi h¬ng thanh khiÕt.  §Ò: ThuyÕt minh mét gièng vËt nu«i. D. Cñng cè – DÆn dß: - Gi¸o viªn cñng cè bµi. - Häc thuéc lÝ thuyÕt, n¾m v÷ng c¸c khung bµi thuyÕ minh.. TiÕt 85. V¨n häc. Ngµy so¹n:25/1/2007. Ngắm trăng - Đi đờng A. Kết quả cần đạt: - Học sinh hiểu đợc tình cảm yêu thiên nhiên đặc biệt sâu sắc của Bác Hồ. Dù trong hoàn cảnh ngục tù, Ngời vẫn mở rộng tâm hồn thởng thức cảnh đẹp ợởm trÙng, giđỡh vắi vđng trÙng nh ngêi bÓn hiồn tri kủ. Nghơ thuẹt thŨ tụ tuyơt Đờng luật đặc sắc: giọng điệu tự nhiên, thanh thoát, nhân hóa, phép đối… - TÝch hîp víi c¸c bµi th¬ tr¨ng cña B¸c, víi phÇn TiÕng ViÖt ë bµi C©u c¶m th¸n, c©u trÇn thuËt, víi phÇn TËp lµm v¨n ë bµi v¨n biÓu c¶m. - Rèn kĩ năng đọc và phân tích bài thơ thất ngôn tứ tuyệt. - Qua bài thơ Đi đờng, giúp học sinh hiểu đợc ý nghĩa sâu sắc: Từ việc đi đờng gian khổ để nói lên bài học đờng đời, đờng cách mạng. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn nghiªn cøu tµi liÖu; so¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh so¹n bµi; thuéc lßng 2 bµi th¬. C. TiÕn tr×nh lªn líp:.

(280) - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? §äc thuéc lßng bµi “Tøc c¶nh P¸c Bã”? Em hiÓu thÕ nµo lµ thó l©m tuyÒn? Thó l©m tuyÒn cña Hå ChÝ Minh cã hoµn toµn gièng víi thó l©m tuyÒn cña NguyÔn Tr·i, NguyÔn BØnh Khiªm kh«ng? V× sao? Bµi míi Giíi thiÖu bµi: Mïa thu n¨m 1942, tõ Cao B»ng, l·nh tô NguyÔn ¸i Quèc lÊy tªn lµ Hå ChÝ Minh, sang Trung Quốc để tranh thủ sự viện trợ quốc tế cho cách mạng Việt Nam. §Õn huyÖn Tóc Vinh (Qu¶ng T©y), Ngêi bÞ nhµ cÇm quyÒn Tëng Giíi Th¹ch b¾t gi÷, råi bÞ gi¶i tíi gi¶i lui gÇn 30 nhµ giam cña 13 huyÖn thuéc tØnh Quảng Tây, bị đày ải cực khổ hơn 1 năm trời, từ 29/8/2942 đến 10/9/1943 (mời bốn tràng tê tái gông cùm – Tố Hữu). Trong thời gian đó, để ngâm ngợi cho khuây, vừa ngâm vừa đợi đến ngày tự do, Bác Hồ viết tập nhật kí bằng thơ chữ H¸n: Ngôc trung nhËt kÝ (NhËt kÝ trong tï), gåm 33 bµi. Ngoµi b×a tËp th¬, B¸c vẽ 2 nắm tay bị xiềng xích đang giơ cao cùng 4 câu đề từ: Th©n thÓ ë trong lao Tinh thÇn ë ngoµi lao Muèn lªn sù nghiÖp lín Tinh thÇn ph¶i cµng cao. Tập thơ đợc dịch ra tiếng Việt năm 1960. Tập thơ cho thấy một tâm hồn cao đẹp, ý chí cách mạng kiên cờng, tài thơ xuất sắc của Hồ Chí Minh. Nhật kí trong tï lµ mét viªn ngäc quÝ trong kho tµng v¨n häc d©n téc. Hôm nay cô trò ta cùng nhau tìm hiểu 2 bài thơ của Bác trong tập thơ đó: Ngắm trăng và Đi đờng Bµi Ng¾m tr¨ng (25’) I. Hớng dẫn đọc, giải thích từ khó, tìm hiểu thể loại, bố cục: 1. §äc: - C©u 1: nhÞp 2/2/3 (hoÆc 2/5) giäng b×nh th¶n. - C©u 2: nhÞp 4/3 giäng bèi rèi. - Câu 3 + 4: nhịp 4/3 giọng đằm thắm, vui, sảng khoái. GV: §äc mÉu. ? Mời 2 em đọc? (mỗi em đọc 1 lợt). 2. Gi¶i thÝch tõ khã: (s¸ch gi¸o khoa). 3. ThÓ lo¹i vµ bè côc: ? Bµi th¬ nµy thuéc thÓ th¬ g×? - ThÓ th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt §êng luËt víi bè côc: + Câu 1: Khai đề. + Câu 2: Thừa đề. + Câu 3: Chuyển đề..

(281) + Câu4: Hợp đề. GV: B¶n dÞch th¬ còng theo thÓ thÊt ng«n tø tuyÖt, b¸m s¸t nguyªn t¸c, nhng còng cã chç cha lét t¶ hÕt tinh thÇn cña nguyªn t¸c. ? Chú thích sách giáo khoa cho hiểu gì về sự ra đời của bài thơ? - Bài thơ đợc viết trong nhà tù Tởng Giới Thạch, khi Bác bị vô cớ bắt giam t¹i Trung Quèc th¸ng 8/1942. GV: Bµi th¬ Ng¾m tr¨ng lµ mét bµi th¬ tr÷ t×nh. Trong bµi th¬ nµy t¸c gi¶ chÝnh lµ nh©n vËt tr÷ t×nh (lµ ngêi ng¾m tr¨ng). ? Theo em, tính biểu cảm trong bài thơ “Ngắm trăng” cần đợc hiểu là biểu c¶m trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp? V× sao? - Biểu cảm trực tiếp. Vì tác giả đã từ cuộc ngắm trăng trong tù mà bộc lộ trực tiếp niềm say mê vẻ đẹp thiên nhiên của mình. II. Ph©n tÝch bµi th¬: 1. C¸i kh«ng cã trong cuéc ng¾m tr¨ng (c©u 1): GV: C©u th¬ thø nhÊt: “Ngôc trung v« töu diÖu v« hoa” §îc dÞch rÊt s¸t lµ: “Trong tï kh«ng rîu còng kh«ng hoa” ? Sự thật nào đợc nói đến trong câu thơ này? - Trong nhà tù Tởng Giới Thạch thiếu thốn đủ điều, huống gì là những thứ ®em l¹i vui thó cho con ngêi nh rîu víi hoa. ? Ch÷ v« (kh«ng) lÆp l¹i trong c©u th¬ nµy cã ý nghÜa g×? - Hai lần “không” nghĩa là khẳng định không hề có rợu và hoa cho sự thởng ngoạn vủa con ngời. GV: Ngoài ý nghĩa thật, lời thơ này còn mang ý nghĩa tợng trng, đó là: nhà tù hà khắc Tởng Giới Thạch không phải là chỗ để con ngời thỏa mãn nhu cầu thởng ngoạn cái đẹp. ? Cuéc ng¾m tr¨ng cña ngêi xa thêng g¾n liÒn víi rîu vµ hoa. Khi trong tï “kh«ng rîu còng kh«ng hoa” th× cuéc ng¾m tr¨ng ë ®©y sÏ nh thÕ nµo? - ThiÕu nhiÒu thø, khã thùc hiÖn. ? Nếu thực hiện đợc cuộc ngắm trăng ấy, con ngời cần phải tự có thêm điều g×? - Niềm say mê lớn đối với trăng, tình yêu mãnh liệt với thiên nhiên. Nghĩa lµ cã thªm yÕu tè tinh thÇn cã thÓ vît lªn trªn c¶nh ngé ngÆt nghÌo. ? Từ đó, câu thơ nói việc trong tù “không rợu cũng không hoa” trở nên đa nghÜa nh thÕ nµo? - Võa cã ý nghÜa hiÖn thùc - Võa cã ý nghÜa tîng trng. - Võa cã ý nghÜa biÓu c¶m. ? §Æt trong c¶ bµi th¬ “Ng¾m tr¨ng”, c©u th¬ më ®Çu cã ý nghÜa g×? - Nói cái không có để chuẩn bị nói nhiều hơn về những cái sẵn có trong cuéc ng¾m tr¨ng cña t¸c gi¶ ë nh÷ng c©u th¬ tiÕp theo. 2. Nh÷ng ®iÒu s½n cã trong cuéc ng¾m tr¨ng (c©u 2, 3, 4):.

(282) ? §äc diÔn c¶m c©u 2 (th¬ dÞch) vµ cho biÕt: c©u th¬ nµy nguyªn d¹ng nh thÕ nµo ë b¶n phiªn ©m vµ dÞch nghÜa? - §èi thö l¬ng tiªu n¹i nhîc hµ? - Trớc cảnh đẹp đêm nay biết làm thế nào? ? Theo em, cã g× kh¸c nhau vÒ kiÓu c©u trong 3 lêi th¬ nµy: - C©u th¬ dÞch thuéc kiÓu c©u trÇn thuËt. - C©u th¬ phiªn ©m vµ dÞch nghÜa thuéc kiÓu c©u nghi vÊn. ? ở đây, câu nghi vấn dùng để hỏi hay còn dùng để bộc lộ cảm xúc của ngời viết? - Vừa dùng để hỏi (tác giả tự hỏi mình) - Vừa dùng để bộc lộ cảm xúc tâm hồn của tác giả trớc cảnh đêm trăng đẹp. ? Nếu lời thơ “Đối thử lơng tiêu nại nhợc hà?” là câu nghi vấn để bày tỏ cảm xúc của ngời viết thì cảm xúc đó là gì? - Trạng thái xao xuyến của tâm hồn không cầm lòng đợc trớc vẻ đẹp “khó hững hờ” của tạo hóa về đêm. ? Trạng thái tình cảm “khó hững hờ” trớc cảnh đẹp đêm nay đã biến thành hµnh vi nµo cña con ngêi? - Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ. ? H·y nh¾c l¹i c©u th¬ nµy ë b¶n phiªn ©m? - Nh©n híng song tiÒn kh¸n minh nguyÖt. ? Nếu chỉ là hành động ngời ngắm trăng thì đó cũng là việc thờng tình. Nhng cái khác trong hành động “ngắm trăng” ở đây là gì? - §Ó ng¾m tr¨ng ngêi tu ph¶i híng ra ngoµi song s¾t nhµ tï. ? Từ đó, em cảm nhận đợc điều gì trong tình yêu thiên nhiên của Bác? - Bác chủ động đối với thiên nhiên. - Quên đi thân phận tù đày. - Đó là tình yêu thiên nhiên tha thiết đến độ quên mình. ? Tõ c©u th¬ dÞch: “NguyÖt tßng song khÝch kh¸n thi gia”, h·y cho biÕt: biện pháp nghệ thuật nào đợc sử dụng và tác dụng của nó? - PhÐp nh©n hãa (tr¨ng: nhßm, ng¾m nhµ th¬). - Gợi tả trăng nh có linh hồn, trở nên sinh động, gần gũi, thân thiết với ngời. ? Khi ngắm trăng và đợc trăng ngắm, ngời tù bỗng thấy mình trở thành thi gia? V× sao vËy? - Trăng xuất hiện khiến ngời tù quên đi thân phận mình, tâm hồn đợc tự do rung động với vẻ đẹp của thiên nhiên. - Tâm hồn tự do rung cảm trớc cái đẹp thì đó là tâm hồn thi gia (nhà thơ). ? Trong bµi th¬ “Tin th¾ng trËn” sau nµy cña B¸c cã c©u: “Tr¨ng vµo cöa sæ đòi thơ”, so với câu “Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ” ở bài “Ngắm trăng”, em thÊy cã ®iÓm nµo gièng nhau trong h×nh ¶nh tr¨ng vµ ngêi?.

(283) - Trăng đều tìm đến làm bạn với ngời. - Ngời đều thành nhà thơ. GV: Trong 2 câu thơ diễn tả hoạt động ngắm của ngời và trăng, tác giả đã dùng phép đối. ? Nội dung phép đối ở đây là gì? - §èi xøng vÒ ý nghÜa gi÷a 2 c©u, 2 chñ thÓ: mét bªn ngêi ng¾m tr¨ng vµ mét bªn tr¨ng ng¾m ngêi. ? Tác dụng của phép đối này là gì? - Tạo sự cân đối của bức tranh ngắm trăng. - Tôn lên vẻ đẹp của cả trăng và ngời. - Lµm to¸t lªn sù hµi hßa, nhÞp nhµng gi÷a con ngêi vµ thiªn nhiªn. GV: Nh vËy, trong bµi th¬ “Ng¾m tr¨ng” võa cã c¸i kh«ng, võa cã c¸i cã, nhng từ đó, điều gì đã đợc khẳng đinh? (Cho 2 nhãm th¶o luËn). - Nhóm 1: Vẻ đẹp vĩnh viễn của thiên nhiên. - Nhãm 2: T×nh yªu vÜnh viÔn cña con ng¬ig giµnh cho thiªn nhiªn. ? Cuéc ng¾m tr¨ng diÔn ra trong ®iÒu kiÖn kh«ng b×nh thêng, nhng l¹i thuộc về một nhu cầu rất bình thờng của tâm hồn Bác. Theo em, đó là nhu cầu nµo? - §îc giao hßa víi thiªn nhiªn. ? Nhu cầu ấy phản ánh vè đẹp nào trong tâm hồn và cách sống của Bác? - Khát khao cái đẹp. - Sống cho cái đẹp. ? ở bài “Ngắm trăng”, hồn thơ của Bác đợc diễn đạt trong một hình thức thơ víi nh÷ng dÊu hiÖu næi bËt nµo? - ThÓ th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt ch÷ h¸n mang d¸ng vÎ cæ ®iÓn. - Sử dụng phép đối, phép nhân hóa linh hoạt. ? Nhµ phª b×nh v¨ häc Hoµi Thanh nhËn xÐt: “Th¬ B¸c ®Çy tr¨ng”. Em hiÓu nhận xét này khái quát đặc điểm nào trong nội dung thơ Bác? - Trăng là đề tài nổi bật trong thơ Bác. - Bac giµnh nhiÒu c¶m xóc cña m×nh cho tr¨ng. ? Hãy kể tên các bài thơ có hình ảnh trăng của Bác mà em đã đợc học? - R»m th¸ng giªng. - C¶nh khuya. GV: Tãm l¹i, bµi th¬ viÕt vÒ mét c¶nh ng¾m tr¨ng, mét t thÕ ng¾m tr¨ng trong tù, qua đó biểu hiện một tâm hồn thanh cao, một phong thái ung dung tự t¹i cña nhµ th¬ - chiÕn sÜ. * Bài Đi đờng (Tự học có hớng dẫn): 15’ I. §äc vµ t×m hiÓu v¨n b¶n:.

(284) GV: Đây là bài thơ tứ tuyệt, khi đọc các em ngắt nhịp 4/3 thể hiện sự suy ngÉm. Đây là bản thơ dịch sát, lời thoát, giữ đợc ý sát với nguyên tác, không có ch÷ nµo gîng Ðp. Có đôi chỗ cha hoàn toàn trung thành với nguyên tác: - Nguyªn t¸c viªt theo thÓ thÊt ng«n. - Bµi dich chän thÓ lôc b¸t  PhÇn nµo gi¶m ®i c¸i ch¾c ch¾n, chÆt chÏ, g©n guèc phï hîp víi néi dung t tëng cña bµi th¬. - Nguyªn t¸c cã nhiÒu ®iÖp ng÷  Cã hiÖu qu¶ thÈm mÜ râ rÖt. - Bµi dÞch, c©u ®Çu kh«ng cã ®iÖp ng÷. II. T×m hiÓu kÕt cÊu bµi th¬: 1. Bè côc bµi th¬ thÊt ng«n tø tuyÖt §êng luËt mÉu mùc. - C©u “khai”: më ra. - C©u “thõa”: n©ng cao triÓn khai ý c©u “khai”. - C©u “chuyÓn”: chuyÓn ý. - C©u “hîp”: tæng hîp ý cña c¶ bµi. 2. Ph©n tÝch:  Câu 1: (câu khai đề) ? §äc diÔn c¶m c©u 1? Tẩu lộ tài tri tẩu lộ nan (Có đi đờng mới biết đi đờng khó). ? ë b¶n phiªn ©m, viÖc t¸c gi¶ sö dông ®iÖp ng÷ “tÈu lé” cã hiÖu qu¶ nghÖ thuËt nh thÕ nµo? - Làm nổi bật ý thơ “tẩu lộ nan” (đi đờng khó khăn, gian nan) ? NhÞp th¬ 4/3 gãp phÇn béc lé sù suy ngÉm, thÊm thÝa cña nh©n vËt tr÷ t×nh? - Đó là những suy ngẫm,thấm thía đợc Hồ Chí Minh đúc rút từ bao cuộc chuyển lao, đi đờng: hết đèo cao đến núi cao, trèo “núi qua truông, khổ sở”, đầy ¶i v« cïng gian nan, vÊt v¶: “N¨m m¬i ba c©y sè mét ngµy ¸o mò dÇm ma, ít hÕt giµy Lại khổ thân đêm không chỗ ngủ…” Nỗi gian lao của ngời đi bộ trên đờng núi là điều nhiều ngời cũng biết, nhng kh«ng ph¶i ai còng c¶m nhËn thÊm thÝa, s©u s¾c nÕu nh m×nh kh«ng trùc tiÕp tr¶i qua. ? Nhng c©u th¬ cã ph¶i chØ cã nghÜa ®en: nçi gian tru©n cña viÖc ®i bé trªn đờng núi ấy không? Em biết câu thơ Đờng nào cũng nói về chủ đề này? - Bªn c¹nh nghÜa ®en thÊm thÝa c¸i khã kh¨n, gian lao cña viÖc ®i bé trªn đờng núi, câu thơ còn hàm ý “thế lộ nan” – một chủ đề quen thuộc và phổ biến trong thơ cổ trung đại phơng Đông: cuộc đời khó khăn, đờng đời khó kh¨n. Bµi th¬ Hµnh lé nan cña LÝ B¹ch cã c©u: “Hµnh lé nan! Hµnh lé nan!” (§êng ®i khã! §êng ®i khã!)  C©u 2 (thõa): “Trïng san chi ngo¹i h÷u trïng san” (Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng”..

(285) ? §äc diÔn c¶m c©u 2? ? H·y ph©n tÝch 2 líp nghÜa cña c©u th¬ nµy? Tõ “trïng san” dÞch thµnh nói cao đã thật sát cha? Vì sao? - NghÜa ®en cña c©u thõa: Nãi cô thÓ c¸i gian lao cña “tÈu lé”. Ph¶i vît qua rất nhiều núi, hết dãy này đến dãy khác, liên miên bất tận. Dịch “trùng san” là núi cao không thật sát vì Hồ Chí Minh đâu có chủ ý nói đến núi cao hay thấp mà Ngời chủ ý nói tới lớp núi, dãy núi cứ hiện ra tiếp nối, liên miên nh để thách thøc ý chÝ vµ nghÞ lùc cña ngêi tï. NghÜa réng cña c©u th¬ lµ hÕt khã kh¨n nµy đến khó khăn khác, gian truân này tiếp gian truân kia mà con ngời cách mạng muèn thµnh c«ng kh«ng thÓ kh«ng vît qua. Võa nhËn thøc lÝ trÝ, võa hiÖn thùc – cảm xúc là đặc điểm của 2 câu thơ này. ? Bµi häc rót ra lµ g×? - Bµi häc rót ra lµ cÇn nh×n th¼ng vµo khã kh¨n gian khæ mµ vît qua nã.  C©u 3 (chuyÓn): “Trùng san đăng đáo cao phong hậu” (Núi cao lên đến tận cùng). ? §äc diÔn c¶m? ? Nhận xét điệp tự “trùng san” đợc sử dụng tiếp theo kiểu gì? Tác dụng? - Lèi tiÕp vßng trßn,b¾c cÇu, gièng nh c¸ch ®iÖp c¸c tõ “thÊy”, “ngêi d©n” trong bµi “Sau phót chia li” cña §oµn ThÞ §iÓm dÞch Trinh phô ng©m khóc cña §Æng TrÇn C«n. - C¸ch ®iÖp vÇn nµy lµm cho m¹ch th¬, ý th¬ nèi liÒn t¹o c¶m gi¸c liªn miªn kh«ng hÕt, kÐo dµi m·i m·i cña c¶nh vËt. ? VËy ë 2 c©u th¬ nµy, t¸c gi¶ muèn kh¸i qu¸t qui luËt g×, më ra t©m tr¹ng nh thÕ nµo cña chñ thÓ tr÷ t×nh? - C©u th¬ “chuyÓn” chuyÓn m¹ch th¬, ý th¬, vót lªn theo chiÒu cao cña d·y nói cuèi cïng. §i hÕt nói nµy qua nói kh¸c, ®i m·i råi cuèi cïng còng ph¶i tíi đích, cũng phải leo đến đợc đỉnh ngọn cao nhất của nó. Càng gần thắng lợi càng nhiều nguy nan. Đó là qui luật của việc đi đờng nhng cũng là qui luật “thế lôn nan” – qui luật cuộc đời, qui luật xã hội. - Câu thơ thứ 3 khép lại những chặng đờng “tẩu lộ nan” của ngời tù đến thời điểm mở ra một chặng đờng, một vị thế mới, khác hẳn.  C©u 4 (hîp): “Vạn lí d đồ cố miện gian” (Thu vào tầm mắt muôn trùng nớc non). ? Đọc bản phiên âm và dich thơ (câu 4)? Câu thơ tả t thế nào của ngời đi đờng? - Từ t thế ngời tù bị đọa đày triền miên trên đờng bị giải đi hết ngày này sang nơi khác. Chính đồ vụt trở thành hành nhân, thi nhân, du khách, khác tiên. - Và cái thú vị nhất của ngời đi đờng núi là trèo lên đợc tới đỉnh núi cao nhất để từ đỉnh cao ấy có thể bao quát toàn cảnh không gian thoáng rộng trong t thÕ tù do, lµm chñ. GV: Câu thơ kết thúc diễn tả tâm trạng sung sớng, hân hoan của ngời đi đờng, cũng là hình ảnh biểu trng. Đó là hình ảnh ngời chiến sĩ cách mạng trên đỉnh cao của chiến thắng, trải qua bao gian khổ, hi sinh. Nếu câu thơ thứ 3, tứ thơ đột ngột bay vút lên theo chiều cao nhất của dãy núi, đỉnh núi thì câu kết lại mở ra bát ngát theo chiều rộng, theo tầm bao quát của đôi mắt nhìn từ đỉnh cao. Cảm giác hài hòa, cao - rộng đợc cân bằng. Đó.

(286) chính là cái kết thúc độc đáo, mới mẻ, đồng thời tạo nên tầm vóc lớn lao, sâu sắc của tứ thơ, của chủ đề bài thơ. III. Tæng kÕt – ghi nhí: ? Tinh thần cổ điển và tinh thần thép, chất nghệ sĩ và chất chiến sĩ đợc kết hîp nh thÕ nµo trong bµi th¬ Ng¾m tr¨ng? * Tinh thÇn cæ ®iÓn: - Đó là thi đề (vọng nguyệt); thi liệu (rợu, hoa, trăng). - Cấu trúc đăng đối. - Hình ảnh chủ thể trữ tình với tình cảm thiên nhiên đặc biệt nhạy cảm, sâu s¾c, m·nh liÖt, hån nhiªn thÓ hiÖn søc m¹nh t©m hån, søc m¹nh tinh thÇn to lín cña ngêi nghÖ sÜ – chiÕn sÜ. * Tinh thÇn thÐp, chÊt chiÕn sÜ vµ chÊt thi sÜ: - Đằng sau những câu thơ rất thơ, những hình ảnh rất trữ tình, cổ điển đó là mét tinh thÇn thÐp, lµ sù tù do néi t¹i, phong th¸i ung dung, vît lªn sù tµn b¹o của tù ngục; là tinh thần thời đại, tinh thần lạc quan, luôn hớng về phía ánh s¸ng, lµ hån th¬ gi¶n dÞ, hµm xóc, d ba… GV: Bµi th¬ lµ mét sù vît ngôc thµnh c«ng vµ k× l¹ cña Hå ChÝ Minh. ? Bài thơ “Đi đờng” có ý nghĩa nh thế nào? - Bài thơ, trớc hết làm ra để tự động viên mình, tự khuyên mình, nhng tự nã l¹i cã søc truyÒn c¶m, cã t¸c dông cæ vò tinh thÇn con ngêi vît qua khã khăn, thử thách trên đờng đời để vơn tới mục đích cao đẹp. Đó là chân lí, đạo lí thùc tiÔn s©u s¾c cña bµi th¬ nhËt kÝ cña B¸c Hå.  Ghi nhí: sgk trang 38.  Ghi nhí: sgk trang 40. ? Một em đọc lại 2 ghi nhớ trên? V. LuyÖn tËp: ? ChÐp nh÷ng c©u th¬ vÒ tr¨ng cña B¸c, so s¸nh víi h×nh ¶nh tr¨ng trong bµi “Väng nguyÖt”. D. Cñng cè – dÆn dß: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. - DÆn dß: + Thuéc lßng 2 bµi th¬. + Phân tích đợc bài Ngắm trăng. + Hiểu đợc giá trị nội dung và nghệ thuật chính của bài “Đi đờng”. + Soạn bài: Chiếu dời đô. TiÕt 86. TiÕng ViÖt C©u c¶m th¸n. Ngµy so¹n:25/1/2007. A. Mục tiêu cần đạt: - Hiểu rõ đặc điểm hình thức của câu cảm thán. Phân biệt câu cảm thán với c¸c kiÓu c©u kh¸c. - N¾m v÷ng chøc n¨ng cña c©u c¶m th¸n..

(287) BiÕt sö dông c©u c¶m th¸n phï hîp víi t×nh huèng giao tiÕp. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn nghiªn cøu tµi liÖu – So¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh t×m hiÓu c¸c vÝ dô s¸ch gi¸o khoa. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? Thế nào là câu cầu khiến? Nêu đặc điểm hình thức của câu cầu khiến? ? Chức năng của câu cầu khiến? Khi sử dụng câu cầu khiến cần chú ý đến ®iÒu g×? Bµi míi I. §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng cña c©u c¶m th¸n: 1. §Æc ®iÓm h×nh thøc: * §Æc ®iÓm dÔ nhËn biÕt cña c©u c¶m th¸n lµ sö dông c¸c tõ ng÷ c¶m th¸n, gåm c¸c lo¹i: - C¸c th¸n tõ biÓu lé t×nh c¶m («i, than «i, hìi «i, chao «i, trêi ¬i, å, « hay, ói chµ, ña, èi, ¸i, thay, biÕt bao, xiÕt bao, biÕt chõng nµo…) VÝ dô: (a) Hìi ¬i l·o H¹c! (b) Than «i! - Các thán từ biểu hiện mức độ của cảm xúc, mức độ đánh giá (thật, lắm, qu¸, ghe, cùc kú…) Ví dụ: Cảnh bình minh trên biển đẹp quá! Chó ý: Trong TiÕng ViÖt, cã thÓ coi c©u c¶m th¸n lµ c©u cã nh÷ng tõ ng÷ c¶m th¸n nh: «i, than «i, hìi ¬i, chao ¬i («i), trêi ¬i; thay, biÕt bao, xiÕt bao, biÕt chõng nµo… Nh÷ng tõ ng÷ c¶m th¸n: «i, than «i, hìi ¬i, chao ¬i, trêi ¬i… cã thÓ tù t¹o thành một câu đặc biệt mà cũng có thể là một bộ phận biệt lập trong câu và thờng đứng ở đầu câu. Những từ: thay, biết bao, xiết bao, biết chừng nào… thì đứng sau các từ ngữ mµ nã bæ nghÜa (lµm phô ng÷). Phân biệt “biết bao trong câu cảm thán (đứng sau tính từ) và “biết bao” trong câu trần thuật (đứng trớc danh từ). VÝ dô: - Cã biÕt bao ngêi ra trËn vµ m·i m·i kh«ng trë vÒ.  C©u trÇn thuËt.. - Trời hôm nay đẹp biết bao!  Câu cảm thán. * ë d¹ng viÕt, c©u c¶m th¸n thêng kÕt thóc b»ng dÊu chÊm than. Cã thÎ cã c©u kÕt thóc b»ng dÊu chÊm (nh vÝ dô c Bµi tËp 1). * ë d¹ng nãi, c©u c¶m th¸n cã ng÷ ®iÖu c¶m th¸n (nhÊn giäng ë c¸c tõ ng÷ cảm thán, có giọng thay đổi phù hợp với cảm xúc…).

(288) GV: C¸c em lµm cho c« bµi tËp 1 (sgk trang 44) Yªu cÇu: T×m c¸c c©u c¶m th¸n trong c¸c ®o¹n trÝch sau: - §o¹n trÝch a: + Than «i! + Lo thay! + Nguy thay! - §o¹n trÝch b: Hìi c¶nh rõng ghª gím cña ta ¬i! - §o¹n trÝch c: Chao «i, cã biÕt ®©u r»ng: hung h¨ng hèng h¸ch l¸o chØ tæ ®em th©n mµ tr¶ nî cho mÊy cö chØ ngu d¹i cña m×nh mµ th«i 2. Chøc n¨ng cña c©u c¶m th¸n: * Câu cảm thán dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của ngời nói (ngời viết) đối với sự vật hay hiện tợng đợc nói đến (sự vui mừng, thán phục, đau xót, ngạc nhiªn…) GV: Cô có một tình huống sau đây: Hôm nay, lớp mình đợc đón 3 cô giáo về thực tập, đợc nghe các cô hát, kể chuyện thật thú vị. ? Em hãy đặt một câu cảm thán bộc lộ cảm xúc vui mừng của mình trong t×nh huèng Êy? - Hôm nay, tôi đợc nghe cô giáo thực tập hát 3 bài liền, thú vị quá!  Cảm xóc vui mõng. GV: Trong tiết trả bài Tập làm văn, cô giáo đọc cho cả lớp nghe bài văn xuất sắc nhất lớp - đó là bài văn đạt điểm 10 của bạn Thùy Dung. ? Em hãy đặt một câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc thán phục của mình đối víi b¹n? - Bµi v¨n cña b¹n Thïy Dung qu¶ lµ hay thËt!  C¶m xóc th¸n phôc. GV: Đọc truyện ngắn “Cô bé bán diêm” của nhà văn An-đéc-xen, đợc chøng kiÕn c¸i chÕt thËt th¶m th¬ng cña c« bÐ. ? Em hãy đặt một câu cảm thán bộc lộ cảm xúc đau xót của mình trớc cái chết tội nghiệp, đáng thơng của cô bé bán diêm? - Cái chết của cô bé bán diêm đáng thơng biết chừng nào!  Cảm xúc đau xãt. GV: C« cã bµi tËp sau (bËt m¸y chiÕu hoÆc treo b¶ng phô): B¹n TuÊn kh«ng thuéc bµi, bÞ ®iÓm kÐm trong giê V¨n. B¹n líp trëng hái b¹n: - TuÊn! V× sao b¹n bÞ ®iÓm kÐm v¨n nh vËy? TuÊn tr¶ lêi: - Tí ®ang lµm bµi tËp. ? Cô mới 2 em đóng vai 2 bạn đó thực hiện tình huống trên. Chú ý, sau khi TuÊn tr¶ lêi xong th× banh líp trëng tá vÎ võa ng¹c nhiªn võa bùc vµ cã dïng một câu cảm thán để trách móc và tỏ ý ngạc nhiên trớc câu trả lời theo kiểu “«ng nãi gµ, bµ nãi vÞt” cña b¹n TuÊn? (Gi¸o viªn gäi 2 em lªn thùc hiÖn: nhËp vai, chó ý c¶ ¸nh m¾t, nÐt mÆt, cö chỉ để thể hiện cho rõ tình huống ấy). Yªu cÇu:.

(289) Líp trëng: - TuÊn, v× sao h«m nay b¹n bÞ ®iÓm kÐm v¨n nh vËy? TuÊn tr¶ lêi: - Tí ®ang lµm bµi tËp. Líp trëng: - ¤ hay, c¸i cËu nµy, râ lµ “«ng nãi gµ, bµ nãi vÞt”! GV: Các em thực hiện rất tốt tình huống đó. Cảm ơn các em, xin cả lớp thởng cho 2 bạn một tràng pháo tay. ? C©u c¶m th¸n xuÊt hiÖn chñ yÕu ë ®©u?  C©u c¶m th¸n xuÊt hiÖn chñ yÕu trong ng«n ng÷ nãi h»ng ngµy hay ng«n ng÷ v¨n ch¬ng. ? H·y t×m trong bµi th¬ “Quª h¬ng” cña TÕ Hanh mét c©u c¶m th¸n? - T«i thÊy nhí c¸i mïi nång mÆn qu¸! ? Các em cần chú ý: Câu cảm thán có chức năng là: dùng để bộc lộ trực tiếp c¶m xóc cña ngêi nãi (ngêi viÕt). Ngêi nãi, ngêi viÕt cã thÓ béc lé c¶m xóc b»ng nhiÒu kiÓu c©u kh¸c (c©u nghi vÊn, c©u cÇu khiÕn, c©u trÇn thuËt) nhng trong câu cảm thán, cảm xúc của ngời nói (viết) đợc biểu thị bằng phơng tiện đặc thù: đó là từ ngữ cảm thán; đó là cảm xúc đợc bộc lộ trực tiếp. (*) Bài tập nhanh: Hãy thêm các từ ngữ cảm thán và dấu chấm than để chuyển đổi các câu sau thành câu cảm thán: a. Anh đến muộn quá. b. Buæi chiÒu th¬ méng. ? Gäi 2 em lªn b¶ng lµm bµi? Yªu cÇu: a. Than ôi, anh đến muộn quá! b. Buæi chiÒu th¬ méng biÕt bao! ? Em hãy phân biệt câu cảm thán với câu cầu khiến đã học hôm trớc? VÒ h×nh thøc C©u c¶m th¸n. C©u cÇu khiÕn. - DÊu hiÖu dÔ nhËn biÕt: Cã sö DÊu hiÖu dÔ nhËn biÕt: Cã sö dông tõ ng÷ c¶m th¸n. dông tõ cÇu khiÕn. - Khi viÕt: C©u c¶m th¸n thêng kÕt Khi viÕt: C©u cÇu khiÕn kÕt thóc thóc b»ng dÊu chÊm than (!). b»ng dÊu chÊm than (!) vµ cã khi lµ dÊu chÊm (.) - Khi nãi, c©u c¶m th¸n cã ng÷ Khi nãi, c©u cÇu khiÕn cã ng÷ ®iÖu c¶m th¸n. ®iÖu cÇu khiÕn. VÒ chøc n¨ng C©u c¶m th¸n - Dùng để bộc lộ trực tiếp cảm xúc của ngời nói (viết) đối với sự vật hoặc. C©u cÇu khiÕn - Dùng để ra lệnh, yêu cầu, đề.

(290) hiện tợng đợc nói đến (vui mừng, thán nghị, khuyên bảo… phôc, ®au xãt, ng¹c nhiªn…).. II. LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? §äc bµi tËp 1 vµ nªu yªu cÇu? Yªu cÇu: - Xác định các câu cảm thán. - Cho biết tất cả các câu trong những đoạn trích sau đều là câu cảm thán kh«ng? V× sao? ? Lµm bµi? Cã c¸c c©u c¶m th¸n sau: - “Than «i!”; “Lo thay!”; “Nguy thay!” - “Hìi c¶nh rõng ghª gím cña ta ¬i!”. - “Chao «i, cã biÕt ®©u r»ng: hung h¨ng, hèng h¸ch l¸o chØ tæ ®en th©n mµ trö nî cho nh÷ng cö chØ ngu d¹i cña m×nh th«i.”  Không phải tất cả các câu trong những đoạn trích đều là câu cảm thán, vì chØ cã nh÷ng c©u trÝch trªn míi cã tõ ng÷ c¶m th¸n. 2. Bµi tËp 2: ? Đọc và nêu yêu cầu của đề bài? Yªu cÇu: - Phân tích tình cảm, cảm xúc đợc thể hiện trong những câu sau. - Có thể xếp những câu này vào kiểu câu cảm thán đợc không? Vì sao? a. Ai lµm cho bÓ kia ®Çy Cho ao kia c¹n cho gÇy cß con? (Ca dao)  Lời than thở của ngời nông dân dới chế độ phong kiến. b. Xanh kia th¨m th¼m tõng trªn V× ai g©y dùng cho nªn nçi nµy? (Chinh phô ng©m khóc)  Lêi than thë cña ngêi chinh phô tríc nçi tru©n chuyªn do chiÕn tranh g©y ra. c. Tôi có chờ đâu, có đợi đâu §em chi xu©n l¹i gîi thªm sÇu. (Xu©n – ChÕ Lan Viªn)  T©m tr¹ng bÕ t¾c cña nhµ th¬ tríc cuéc sèng (tríc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m). d. Anh mµ chÕt lµ chØ t¹i c¸i téi ng«ng cuång d¹i dét cña t«i. T«i biÕt ph¶i lµm thÕ nµo b©y giê?.

(291) (DÕ MÌn phiªu lu kÝ – T« Hoµi)  Sù ©n hËn cña DÕ MÌn tríc c¸i chÕt th¶m th¬ng, oan øc cña DÕ Cho¾t.  Kết luận: Tất của các câu trong phần này đều là những câu bộc lộ tình cảm, cảm xúc. Tuy đều bộc lộ tình cảm, cảm xúc, nhng không có câu nào là câu cảm thán, vì không có hình thức đặc trng của kiểu câu này. Đây là bài tập giúp học sinh tránh đợc cách hiểu câu cảm thán là câu bộc lộ tình cảm, cảm xóc. GV: Nh vËy, qua c¸c bµi tËp ë trªn, ta nhËn thÊy: C©u c¶m th¸n lµ c©u béc lé trùc tiÕp t×nh c¶m, c¶m xóc b»ng c¸c tõ ng÷ c¶m th¸n. 3. Bµi tËp 3: ? Yêu cầu: Đặt 2 câu cảm thán để bộc lộ cảm xúc: a. Tríc t×nh c¶m cña mét ngêi th©n dµnh cho m×nh. - Mẹ ơi, tình yêu mà mẹ đã dành cho con thiêng liêng biết bao! b. Khi nh×n thÊy mÆt trêi mäc. - §Ñp thay c¶nh mÆt trêi buæi b×nh minh! ? NhËn xÐt bµi lµm cña b¹n? 4. Bµi tËp 4: GV: Hãy nhắc lại đặc điểm hình thức và chức năng của câu nghi vấn, câu cÇu khiÕn vµ c©u c¶m th¸n?  Gîi ý: C¸c em nªn kÎ b¶ng díi ®©y vµo vë, råi ®iÒn néi dung thÝch hîp vµo chç trèng trong b¶ng nµy. §Æc ®iÓm h×nh thøc Chøc n¨ng Chøc n¨ng Tõ ng÷ chuyªn DÊu kÕt thóc chÝnh dïng c©u C©u nghi vÊn C©u cÇu khiÕn C©u c¶m th¸n D. Cñng cè – DÆn dß: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. - Bµi h«m nay cÇn n¾m ch¾c: + §Æc ®iÓm h×nh thøc. + §Æc ®iÓm chøc n¨ng. + Chó ý. + BiÕt c¸ch sö dông c©u c¶m th¸n phï hîp víi tõng t×nh huèng giao tiÕp. + Hoµn chØnh c¸c bµi tËp vµo vë. TiÕt 87 + 88. ViÕt bµi TËp lµm v¨n sè 5 (So¹n trong gi¸o ¸n kiÓm tra chÊm tr¶) TiÕt 89. Ngµy so¹n:27/1/2007.

(292) C©u trÇn thuËt. A. Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Hiểu rõ đặc điểm hình thức của câu trần thuật. Phân biệt câu trần thuật với c¸c kiÓu c©u kh¸c. - N¾m v÷ng chøc n¨ng cña c©u trÇn thuËt. BiÕt sö dông c©u trÇn thuËt phï hîp víi t×nh huèng giao tiÕp. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu – So¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh: T×m hiÓu c¸c vÝ dô trong s¸ch gi¸o khoa. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? ThÕ nµo lµ c©u c¶m th¸n? §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng cña nã? Bµi míi I. §Æc ®iÓm h×nh thøc vµ chøc n¨ng: 1. §Æc ®iÓm h×nh thøc cña c©u trÇn thuËt: ? §äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái? a. Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nớc cña nh©n d©n ta. (…) d©n téc anh hïng. (Hå ChÝ Minh – Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta) b. Thèt nhiªn mét ngêi nhµ quª, m×nh mÈy lÊm l¸p, quÇn ¸o ít ®Çm, tÊt t¶ ch¹y x«ng vµo, thë kh«ng ra lêi: - Bẩm… quan lớn… đê vỡ mất rồi! (Ph¹m Duy Tèn – Sèng chÕt mÆc bay) c. Cai Tứ là một ngời đàn ông thấp và gầy, tuổi độ bốn lăm, năm mơi. Mặt l·o vu«ng nhng hai m¸ hãp l¹i. (LÇm than - Lam Khai) d. Ôi Tào Khê! Nớc Tào Khê làm đá mòn đấy! Nhng dòng nớc Tào Khê kh«ng bai giê c¹nh chÝnh lµ lßng chung thñy cña ta! (Mét tuæi th¬ v¨n – Nguyªn Hång) ? Những câu nào trong các đoạn trích trên không có đặc điểm hình thức của câu nghi vấn, câu cầu khiến hoặc câu cảm thán? (Nó có dấu hiệu hình thức đặc trng nh nh÷ng kiÓu c©u nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n hay kh«ng?) - Chỉ có câu “Ôi Tào Khê!” có đặc điểm hình thức của câu cảm thán, còn tÊt c¶ nh÷ng c©u kh¸c th× kh«ng. GV: Nh÷ng c©u cßn l¹i (trõ c©u “¤i Tµo Khª!”) ë c¸c ®o¹n trÝch trªn ta gäi lµ c©u trÇn thuËt. ? VËy c©u trÇn thuËt lµ lo¹i c©u nh thÕ nµo? §Æc ®iÓm næi bËt nhÊt cña c©u trÇn thuËt lµ g×?.

(293) - Câu trần thuật là một loại câu không có đặc điểm hình thức của các kiểu c©u: nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n. - Đặc điểm nổi bật nhất của câu trần thuật là nó không có đặc điểm hình thøc cña c©u nghi vÊn, c©u cÇu khiÕn, c©u c¶m th¸n – nghÜa lµ nã kh«ng sö dụng những từ ngữ đặc trng, từ ngữ riêng (các từ: nghi vấn, từ cầu khiến, từ ngữ c¶m th¸n) nh ba kiÓu nãi trªn. ? C¸c em quan s¸t vµ nhËn xÐt xem: KÕt thóc mçi c©u trÇn thuËt, t¸c gi¶ dïng dÊu c©u g×? - ở dạng viết, cuối câu trần thuật thờng có dấu chấm, đôi khi là dấu chấm than hoÆc dÊu chÊm löng. (+ Kết thúc bằng dấu chấm: “Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chøng tá tinh thÇn yªu níc cña d©n ta.” + Kết thúc bằng dấu chấn than (!): “Nớc Tào Khê làm đá mòn đấy!” + KÕt thóc b»ng dÊu chÊm löng: “Chóng ta cã quyÒn tù hµo v× nh÷ng trang lịch sử vẻ vang thời đại Bà Trng, Bà Triệu, Trần Hng Đạo, Lê Lợi, Quang Trung…”) ? Hãy đọc diễn cảm lại các câu trần thuật ở đoạn trích a, b và nhận xét về ngữ điệu khi đọc các câu đó? - ë d¹ng nãi, c©u trÇn thuËt cã ng÷ ®iÖu kÓ cßn gäi lµ ng÷ ®iÖu trÇn thuËt. 2. Chøc n¨ng cña c©u trÇn thuËt: ? Hãy đọc lại các câu trần thuật ở các đoạn trích trên và cho biết: Các câu trần thuật đó có chức năng dùng để làm gì?  Câu trần thuật có chức năng chính là dùng để kể, thông báo, nhận định: VÝ dô: + Câu trần thuật dùng để kể: “Lịch sử ta đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nớc của dân ta.” + Câu trần thuật dùng để thông báo: Vd 1: Hôm nay, con không đi lao động mà đi tập văn nghệ theo yêu cầu của nhµ trêng. Vd 2: Bẩm… quan lớn… đê vỡ mất rồi! + Câu trần thuật có chức năng miêu tả: “Cai Tứ là một ngời đàn ông thấp và gầy, tuổi độ bốn lăm, năm mơi. Mặt lão vuông nhng hai má hóp lại.” + Câu trần thuật dùng để nhận định: “Nớc Tào Khê làm đá mòn đấy!”  Ngoài chức năng chính trên, câu trần thuật còn dùng để yêu cầu, đề nghị hay béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc… (vèn lµ chøc n¨ng chÝnh cña nh÷ng kiÓu c©u kh¸c). + Câu trần thuật dùng để bộc lộ tình cảm, cảm xúc: “Nhng dòng nớc Tào Khª kh«ng bao giê c¹n chÝnh lµ lßng chung thñy cña ta!” + Câu trần thuật dùng để yêu cầu, đề nghị: ? Hãy đặt một câu trần thuật dùng để yêu cầu (hoặc tìm một ví dụ trong mét v¨n b¶n? Vd 1: Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thờ, ngặt vì cất dở mẻ rợu, em chịu khó thay anh, đến mai thì về. Vd 2: Em muèn c¶ anh cïng ®i nhËn gi¶i..

(294)  So víi 3 kiÓu c©u: Nghi vÊn, cÇu khiÕn, c¶m th¸n th× c©u trÇn thuËt cã nhiều chức năng nhất. Các mục đích giao tiếp khác nhau đều có thể thực hiện bằng câu trần thuật. (Đây là kiểu câu cơ bản và đợc dùng phổ biến nhất trong giao tiÕp). * Ghi nhí: s¸ch gi¸o khoa trang 46. ? Một em đọc lại ghi nhớ đó? (Một học sinh đọc) II. LuyÖn tËp: 1. Bµi tËp 1: ? Đọc bài 1 và nêu yêu cầu của đề bài? - Hãy xác định kiểu câu? - Xác định chức năng của các câu đó? ? Nªu c¸ch lµm? - KÎ b¶ng. ? Lêi gi¶i? ST C©u KiÓu c©u Chøc n¨ng T 1 ThÕ råi DÕ Cho¾t t¾t thë. TrÇn thuËt Dùng để kể 2 T«i th¬ng l¾m. TrÇn thuËt Béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc 3 Võa th¬ng võa ¨n n¨n téi TrÇn thuËt Béc lé t×nh m×nh. c¶m, c¶m xóc 4 Cây bút đẹp quá! C¶m th¸n Béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc 5 Ch¸u c¶m ¬n «ng! TrÇn thuËt Béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc 6 C¶m ¬n «ng! TrÇn thuËt Béc lé t×nh c¶m, c¶m xóc 2. Bµi tËp 2: sgk/4 ? Nêu yêu cầu của đề bài? - NhËn xÐt vÒ kiÓu c©u? - NhËn xÐt vÒ ý nghÜa c©u? ? C¸ch lµm vµ lêi gi¶i? - C©u thø 2 trong phÇn dÞch nghÜa cña bµi “Ng¾m tr¨ng” lµ: “Tríc c¶nh đẹp đêm nay biết làm thế nào?”  là kiểu câu nghi vấn. - Câu thứ 2 (tơng ứng) trong phần dịch thơ là: “Cảnh đẹp đêm nay khó h÷ng hê.”  lµ c©u trÇn thuËt. - Hai câu này tuy khác nhau về kiểu câu nhng cùng diễn đạt một ý nghĩa: Đêm trăng đẹp gây xúc động mãnh liệt cho nhà thơ, khiến nhà thơ muốn làm điều gì đó. 3. Bµi tËp 3: sgk/47 ? Gi¸o viªn: Gäi 3 häc sinh lªn b¶ng lµm phÇn yªu cÇu 1 (chia b¶ng lµm 3) a. Anh t¾t thuèc l¸ ®i!  C©u cÇu khiÕn..

(295) b. Anh có thể tắt thuốc lá đợc không?  Câu nghi vấn. c. Xin lỗi, ở đây không đợc hút thuốc lá.  Câu trần thuật. ? Gi¸o viªn” Gäi 1 em lªn b¶ng lµm yªu cÇu 2? - Cả 3 đều dùng để cầu khiến (có chức năng giống nhau) - Cả b và c thể hiện ý cầu khiến (đề nghị) nhẹ nhàng, nhã nhặn, và lịch sự h¬n c©u a. 4. Bµi tËp 4: sgk/ 47 ? Đọc đề, cho biết yêu cầu của đề? - Nh÷ng c©u sau cã ph¶i lµ c©u trÇn thuËt kh«ng? - Dùng để làm gì? ? C¸ch lµm vµ lêi gi¶i? a. Đêm nay, đến phiên anh canh miếu thơ, ngặt vì cất dở mẻ rợu, em chịu khó thay anh, đến sáng thì về. (Th¹ch Sanh) b. Tuy thÕ, nã vÉn kÞp th× thÇm vµo tai t«i: “Em muèn c¶ anh cïng ®i nhËn gi¶i.” (T¹ Duy Anh – Bøc tranh cña em g¸i t«i) STT. C©u Đêm nay… đến sáng thì. KiÓu c©u. Chøc n¨ng. Dùng để cầu TrÇn thuËt khiÕn. 1. vÒ.. 2. Tuy thÕ, nã vÉn th× thÇm vµo tai t«i.. TrÇn thuËt. 3. Em muèn c¶ anh cïng ®i nhËn gi¶i.. Dùng để cầu TrÇn thuËt khiÕn. Dùng để kể. 5. Bµi tËp 5: sgk/ 47 ? Đặt câu trần thuật dùng để hứa hẹn, xin lỗi, cảm ơn, chúc mừng, cam ®oan. ? C¸ch lµm – lêi gi¶i: Đề bài yêu cầu đặt tất cả các câu đều là câu trần thuật, chỉ khác nhau về chøc n¨ng: + Høa hÑn: M×nh c¶m ¬n cËu rÊt nhiÒu. + Xin lỗi: Xin lỗi, mình bận quá không đến đợc. + Chóc mõng: M×nh xin chóc mõng sinh nhËt cËu. + Cam đoan: Xin đảm bảo mình sẽ trả sách cho cậu đúng hẹn. 6. Bµi tËp 6: sgk/47 ? Yêu cầu: viết một đoạn đối thoại ngắn có sử dụng cả 4 kiểu câu đã học? GV: Gợi ý: Trớc hết cần xác định nội dung trò chuyện về vấn đề gì, sau đó chú ý bố trí 4 kiểu câu đã học vào đoạn đối thoại theo yêu cầu của bài tập. VÝ dô:.

(296) - CËu míi mua cuèn s¸ch “KÝnh v¹n hoa – Toµn tËp” cña NguyÔn NhËt ánh đấy à? - Mình vừa mua ở nhà sách Nguyễn Văn Cừ đấy. - ¤i! QuyÓn s¸ch míi tuyÖt vêi lµm sao! - Khi nào đọc xong, cậu cho mình mợn nhé! D. Cñng cè – DÆn dß: - Cñng cè: Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. - DÆn dß: + Thuéc ghi nhí. + HiÓu bµi häc. + Cñng cè c¸c bµi tËp vµo vë. TiÕt 90. V¨n häc Chiếu dời đô. Ngµy so¹n :28/1/ 2007. A. Mục tiêu cần đạt: Giúp học sinh: - Thấy đợc khát vọng của nhân dân ta về một đất nớc độc lập, thống nhất, hùng cờng và khí phách của dân tộc Đại Việt đang trên đà lớn mạnh đợc phản ánh qua Chiếu dời đô. - Nắm đợc đặc điểm cơ bản của Thể chiếu. Thấy đợc sức thuyết phục to lớn của Chiếu dời đô là sự kết hợp giữa lí lẽ và tình cảm. Biết vận dụng bài học để viÕt v¨n nghÞ luËn. - Rèn luyện kĩ năng đọc, phân tích lí lẽ và dẫn chứng trong văn bản nghị luận trung đại: Chiếu. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu – So¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh: So¹n bµi – Thuéc lßng ghi nhí. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp: - KiÓm tra bµi cò: ? §äc thuéc lßng b¶n phiªn ©m ch÷ H¸n vµ b¶n dÞch th¬ bµi “Ng¾m tr¨ng” của Hồ Chí Minh? Phân tích bài thơ đó?. Bµi míi I. T¸c gi¶ - T¸c phÈm. ? Giíi thiÖu vµi nÐt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm? 1. T¸c gi¶: NhÊn m¹nh LÝ C«ng UÈn lµ ngêi th«ng minh, nh©n ¸i, cã chÝ lín, s¸ng lËp v¬ng triÒu nhµ LÝ (quª: huyÖn Tõ S¬n – B¾c Ninh).

(297) 2. Tác phẩm: Nhấn mạnh hoàn cảnh ra đời của tác phẩm để thấy đợc vị trí quan trọng của Chiếu dời đô đối với sự phát triển lịch sử dân tộc. II. Hớng dẫn đọc – hiểu cấu trúc văn bản – tìm hiểu chú thích. 1. §äc v¨n b¶n: GV: Toàn bài, các em cần đọc giọng trang trọng nhng có những câu cần nhÊn m¹nh s¾c th¸i t×nh c¶m tha thiÕt hoÆc ch©n t×nh: “TrÉm rÊt ®au xãt … dêi đổi”, “Trẫm muốn… thế nào?” ? Mời 2 em đọc? ? Nhận xét bạn đọc? (Cho häc sinh nhËn xÐt) ? Tõ chó thÝch s¸ch gi¸o khoa, h·y cho biÕt: §Æc ®iÓm c¬ b¶n cña thÓ ChiÕu trên các phơng diện: mục đích, nội dung, hình thức. - Về mục đích: là thể văn do vua dùng để ban bố mệnh lệnh (chiến th, chiÕu chØ…). - Về nội dung: Chiếu thờng thể hiện một t tởng lớn lao có ảnh hởng đến vận mệnh triều đại, đất nớc. ? Quan sát văn bản Chiếu dời đô, cho biết: Bài này thuộc kiểu văn bản nào mà em đã học? Vì sao? - Kiểu văn bản nghị luận. Vì nó đợc viết bẳng phơng thức lập luận để trình bày và thuyết phục ngời nghe theo t tởng dời đô của tác giả. 2. Gi¶i thÝch tõ khã: - Theo s¸ch gi¸o khoa trang 50 + 51.  Gi¸o viªn cho häc sinh xem trang s¸ch gi¸o khoa. ? Một em đọc chú thích sách giáo khoa? GV: - Mệnh: ý trời, lòng trời, trời định. - VËn: thêi c¬, vËn héi. - Khanh: từ vua dùng để gọi các bầy tôi, quan, tớng thân thiết. 3. Bè côc: 3 ®o¹n: - Đoạn 1: Từ đầu đến “không thể không dời đổi”: Phân tích những tiền đề, cơ sở lịch sử và thực tiễn của việc dời đô. - Đoạn 2: Tiếp (Huống gì) đến “muôn đời”: Những lí do để chọn thành Đại La lµ kinh ®o míi. - §o¹n 3: Cßn l¹i: kÕt luËn. III. Ph©n tÝch v¨n b¶n: 1. Những tiền đề, cơ sở lịch sử và thực tiễn của việc dời đô. ? §äc diÔn c¶m l¹i ®o¹n 1? GV: Đây là đoạn có tính chất nêu tiền đề, làm chỗ dựa cho lí lẽ ở những phần tiếp theo. Trong đoạn 1 này, tác giả viện dẫn sử sách nói về việc dời đô cña c¸c vua thêi xa bªn Trung Quèc. ? Theo suy luận của tác giả thì việc dời đô của các vua nhà Thơng nhà Chu nhằm mục đích gì? Kết quả của việc dời đô ấy? - Thời nhà Thơng 5 lần dời đô, nhà Chu 3 lần dời đô nhằm mục đích: “Mu toan nghiệp lớn, tính kế muôn đời cho con cháu”. Việc dời đô vừa thuận “theo.

(298) mÖnh trêi” (phï hîp víi quy luËt kh¸ch quan) võa thuËn “theo ý d©n” (phï hîp víi nguyÖn väng cña nh©n d©n). - Kết quả của việc dời đô là: + “VËn níc l©u dµi”. + “Phong tôc phån thÞnh”. GV: Làm cho đất nớc vững bền, phát triển thịnh vợng. ? Việc Lí Thái Tổ dẫn số liệu cụ thể về các lận dời đô của 2 triều Thơng, Chu để nhằm mục đích gì? - Để chuẩn bị cho lí lẽ ở phần sau: Trong lịch sử đã từng có chuyện dời đô và đã từng đem lại những kết quả tốt đẹp. Việc Lí Thái Tổ dời đô không có gì là kh¸c thêng, tr¸i víi quy luËt. ? Từ chuyện xa, tác giả liên hệ, phê phán việc 2 triều đại Đinh, Lê không chịu dời đô nh thế nào? Kết quả ra sao? - Từ xa ngẫm nay, Lí Công Uẩn phê phán 2 triều đại trớc (Đinh, Tiền Lê): + L¹i theo ý riªng m×nh. + Khinh thêng mÖnh trêi. + Kh«ng noi theo dÊu cò cña Th¬ng, Chu. - KÕt qu¶: + Triều đại không đợc lâu bền. + Sè vËn ng¾n ngñi. + Tr¨m hä ph¶i hao tèn. + Muôn vật không đợc thích nghi. GV: Theo tác giả, không thể phát triển thịnh vợng trong một vùng đất chật chội. Thực ra, việc 2 triều Đinh, Lê vẫn cứ phải đóng đô ở Hoa L chứng tỏ thế và lực của 2 triều đại ấy cha đủ mạnh để ra nơi đồng bằng, đất phẳng, nơi trung tâm của đất nớc mà vẫn còn phải dựa vào địa thế núi rừng hiểu trở. Đến thời Lí, trong đà phát triển đi lên của đất nớc thì việc đóng đô ở Hoa L không còn phù hîp n÷a. ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch lËp luËn cña t¸c gi¶ ë ®o¹n v¨n thø nhÊt nµy? - Dẫn chứng kết hợp với lí lẽ – lí đi đôi với tình. ë phÇn sau cña ®o¹n 1 nµy, bªn c¹nh lÝ lµ t×nh: “TrÉm rÊt ®au xãt vÒ viÖc đó”.  Câu văn thể hiện tình cảm, tâm trạng của nhà vua trớc hiện tình đất nớc. Trong văn bản nghị luận, lí lẽ và dẫn chứng đóng vai trò chủ yếu, nhng tình c¶m cña ngêi viÕt, sù ch©n thµnh vµ s©u s¾c sÏ lµm t¨ng tÝnh thuyÕt phôc cho lập luận. Câu văn còn thể hiện quyết tâm dời đô của nhà vua là để tránh cái lỗi lầm của 2 triều đại trớc, là vì thơng dân, vì trăm họ. Lời văn đã tác động sâu sắc đến tình cảm ngời đọc. 2. Những lí do để chọn thành Đại La là kinh đo mới của n ớc Đại Việt (Khẳng định thành Đại La là một nơi tốt nhất để định đô): GV: ở đoạn 2, tác giả đã khẳng định thành Đại La là một nơi tốt nhất để định đô. ? Hãy đọc diễn cảm, giọng tự hào, phấn chấn lại đoạn 2 cho cô? (Học sinh đọc).

(299) ? Để đi đến lời ca ngợi thành Đại La xứng đáng là kinh đô bậc nhất của Đế vơng muôn đời, Lí Công Uản đã dựa vào những luận chứng nh thế nào? Về nh÷ng mÆt nµo? - Lí Công Uẩn khẳng định thành Đại La xứng đáng là kinh đô bậc nhất của đế vơng muôn đời qua các luận chứng sau:  Về vị thế địa lí: + ở vào nơi trung tâm đất trời, mở ra 4 hớng nam bắc đông tây. + §îc c¸i thÕ rång cuén hæ ngåi. + Cã nói l¹i cã s«ng. + Đất rộng mà bằng phẳng, cao mà thoáng, tránh đợc nạn lụt lội, chật chội.  VÒ vÞ thÕ chÝnh trÞ v¨n hãa: + Lµ ®Çu mèi giao lu: “chèn héi tô cña bèn ph¬ng”. + Là mảnh đất hng thịnh: “muôn vật cũng rất mực phong phú tốt tơi”.  Về tất cả các mặt, thành Đại La có đủ mọi điều kiện để trở thành kinh đô của đất nớc, xứng đáng là “nơi kinh đô bậc nhất của đế vơng muôn đời”. GV: Quả là nhà vua Lí Công Uẩn đã có cặp mắt tinh đời, hơn đời, toạn diện và sâu sắc khi nhịn nhận và đánh giá, lựa chọn thành Đại La, Thăng Long Hà Nội ngày nay làm kinh đô mới cho triều đại mới mà ông là ngời khởi nghiệp. ? Chú ý vào đoạn văn 2, hãy nhận xét cách đặt câu, sắp xếp ý của tác giả? - Câu văn đợc viết theo lối biền ngẫu, các vế đối nhau, cân xứng, nhịp nhµng, cã t¸c dông hç trî dÉn chøng vµ lÝ lÏ ®i vµo lßng ngêi, thuyÕt phôc ngêi nghe. 3. §o¹n kÕt: ? §äc diÔn c¶m ®o¹n kÕt? (Học sinh đọc). ? T¹i sao kÕt thóc bµi chiÕu, nhµ vua kh«ng ra lÖnh mµ l¹i hái ý kiÕn cña quÇn thÇn? C¸ch kÕt thóc Êy cã t¸c dông g×? - Phần kết thúc gồm 2 câu. Câu 1 nêu rõ khát vọng, mục đích của nhà vua. C©u 2 hái ý kiÕn cña quÇn thÇn. DÜ nhiªn LÝ C«ng UÈn hoµn toµn cã thÓ ra lÖnh cho bÇy t«i chÊp hµnh; nhng «ng lµ nhµ vua khëi nghiÖp, th©n d©n, d©n chñ vµ khôn khéo nên qua sự phân tích ở trên, đã thấy rõ việc dời đô, việc chọn thành Đại La là theo mệnh trời, hợp lòng ngời; thiên thời, địa lợi, nhân hòa, là lẽ phải hiÓn nhiªn, lµ yªu cÇu cña lÞch sö. ThÕ nhng nhµ vua vÉn muèn nghe thªm ý kiÕn bµn b¹c cña quÇn thÇn, vÉn muèn ý nguyÖn riªng cña nhµ vua trë thµnh ý nguyÖn chung cña thÇn d©n tr¨m hä. C¸ch kÕt thóc Êy lµm cho bµi ChiÕu mang tính chất mệnh lệnh nghiêm khắc, độc thoại trở thành đối thoại, có phần dân chủ, cởi mở, tạo ra sự đồng cảm giữa vua với dân và bầy tôi. ? Em cã nhËn xÐt nh thÕ nµo vÒ kÕt cÊu bµi chiÕu còng lµ tr×nh tù lËp luËn cña t¸c gi¶? - Mở đầu là nêu sử sách làm tiền đề, làm chỗ dựa cho lí lẽ. - Sau đó: soi sáng tiền đề vào thực tế 2 triều đại Đinh, Lê để chỉ rõ thực tế ấy không còn thích hợp đối với sự phát triển của đất nớc, nhất thiết phải dời đô. - Đi tới kết luận: Khẳng định thành Đại La là nơi tốt nhất để chọn làm kinh đô và bầy tỏ khát vọng, mục đích của nhà vua, xin ý kiến của quần thần tạo ra sự đồng cảm giữa vua với dân và bầy tôi..

(300) ? Đọc chiếu dời đô, em hiểu nh thế nào về khát vọng của nhà vua và của dân tộc ta đợc phản ánh trong bài văn này? (Cho häc sinh th¶o luËn nhãm – 2 nhãm) - Lòng yêu nớc cao cả, biểu hiện ở ý chí dời đô về Đại La để mở mang, phát triển đất nớc. - Tầm nhìn sáng suốt về vận mệnh đất nớc. - Lßng tin m·nh liÖt vµo t¬ng lai d©n téc. ? ý nghĩa lịch sử – xã hội to lớn của Thiên đô chiếu? - Phản ánh ý chí độc lập tự cờng và sự phát triển lớn mạnh của dân tộc ta, cña níc §¹i ViÖt ë thÕ kû XI. - Dời đô từ vùng núi rừng Hoa L (Ninh Bình) ra vùng trung tâm đồng bằng đất rộng, ngời đông chứng tỏ triều đình nhà Lí do Lí Công Uẩn là ngời sáng lập đã đủ sức chấm dứt nạn phong kiến cát cứ. Thế và lực của dân tộc Đại Việt đủ sức đơng đầu chống lại các triều đình phong kiến Trung Quốc để bảo vệ non sông đất nớc mình. Định đô ở Thăng Long là thực hiện đúng nguyện vọng của nhân dân: Thu giang sơn về một mối, nguyện vọng xây dựng đất nớc độc lập, trêng tån, phån vinh. ? Chiếu dời đô có sức thuyết phục cao, vì sao vậy? - Chiếu dời đô có sức thuyết phục cao vì đã kết hợp giữa lí và tình, giữa ý chÝ cña nhµ vua víi nguyÖn väng cña nh©n d©n. ? Sự đúng đắn của quan điểm dời đô về Đại La đã đợc minh chững nh thế nµo trong lÞch sö níc ta? - Thăng Long là trung tâm chính trị, kinh tế, văn hóa của đất nớc từ khi Lí Công Uẩn dời đô đến nay. - Thủ đô Hà Nội luôn là trái tim của Tổ quốc. - Th¨ng Long – Hµ Néi lu«n v÷ng vµng trong mäi thö th¸ch lÞch sö (c¸c cuéc chiÕn tranh xa… nay) * Ghi nhí: S¸ch gi¸o khoa trang 51. IV. Tæng kÕt: 1. VÒ nghÖ thuËt. ? Tại sao kết thúc bài “Chiếu dời đô”, Lí Thái Tổ không ra mệnh lệnh mà lại đặt câu hỏi: “Các khanh nghĩ thế nào?”. Cách kết thúc nh vậy có tác dụng g×? - Cách kết thúc mang tính chất đối thoại, trao đổi, tạo sự đồng cảm giữa mệnh lệnh của vua với thần dân. Bài chiếu dời đô thuyết phục ngời nghe bằng lí lẽ chặt chẽ và bằng tình cảm chân thành. Nguyện vọng dời đô của Lí Thái Tổ phï hîp víi nguyÖn väng cña nh©n d©n. ? Ph©n tÝch tr×nh tù m¹ch l¹c trong hÖ thèng lËp luËn cña t¸c gi¶? - ChÆt chÏ, võa cã lÝ, võa cã t×nh, kÕt hîp xa nay, ph©n tÝch vµ dÉn chøng. - Nªu dÉn chøng xa. - Phân tích nguyên nhân, kết quả, ý nghĩa của dẫn chứng làm tiền đề xa. Nêu và dẫn chứng trong nớc, ở 2 triều đại trớc cùng nguyên nhân, hậu quả của nó làm tiền đề gần, trực tiếp (đau xót, càng thêm quyết tâm)..

(301) - Nªu vµ ph©n tÝch nh÷ng u ®iÓm, thuËn lîi nhiÒu mÆt, h¬n h¼n cña vïng đất định chọn làm kinh đô mới (phấn chấn, càng thêm quyết tâm). - Quyết định dời đô trong sự trao đổi với quần thần. (Dân chủ, cởi mở, tin cËy). - T tởng truyền thống: Thiên - Địa – Nhân: Thiên thời, địa lợi, nhân hòa; häc theo ngêi xa, häc theo Trung Hoa. 2. Néi dung: ? Bài “Chiếu dời đô” cho em hiểu gì? - Chiếu dời đô xứng đáng là lời thiên tử và đấng minh quân hiểu rộng biết s©u. - Chiếu dời đô phản ánh khát vọng của nhân dân về một đất nớc độc lập, thống nhất, đồng thời phản ánh ý chí tự cờng của dân tộc Đại Việt đang trên đà lớn mạnh. Bài chiếu có sức thuyết phục mạnh mẽ vì nói đợc ý nguyện của nhân d©n, cã sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a lÝ vµ t×nh. II. LuyÖn tËp: Đề: Chứng minh “Chiếu dời đô” có kết cấu chặt chẽ, lập luận giàu sức thuyÕt phôc. (Giáo viên gợi ý để học sinh về nhà làm). D. Cñng cè – DÆn dß: - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi. - Häc sinh: + Phân tích đợc văn bản. + Thuéc c¸c dÉn chøng. + Soạn bài: Câu phủ định. + Làm thành bài văn hoàn chỉnh đề luyện tập ở trên. TiÕt 91. TiÕng ViÖt Câu phủ định. Ngµy so¹n:29/ 1/2007. A. Mục tiêu cần đạt: 1. Kiến thức: Học sinh hiểu đợc thế nào là câu phủ định. 2. Tích hợp với phần Văn ở văn bản “Chiếu dời đô”, với Tập làm văn ở bài Chơng trình địa phơng. 3. Rèn luyện kĩ năng nhận biết và sử dụng câu phủ định trong nói, viết. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n. - Häc sinh: T×m hiÓu c¸c vÝ dô s¸ch gi¸o khoa. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức: + SÜ sè: + NÒn nÕp:.

(302) Bµi míi I. Đặc điểm hình thức và chức năng của câu phủ định: 1. §Æc ®iÓm h×nh thøc: (Dïng ph¬ng ph¸p quy n¹p) GV: Nh các em đã biết, mỗi kiểu câu thờng có những hình thức riêng của mình. Câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán có đặc điểm hình thức là thờng dùng những từ ngữ đặc trng nh: các từ nghi vấn, từ cầu khiến, từ cảm thán. Hoặc với kiểu câu trần thuật có đặc điểm hình thức là không dùng các từ ngữ nghi vÉn, cÇu khiÕn hoÆc c¶m th¸n. Tơng tự nh vậy, câu phủ định cũng có đặc điểm hình thức riêng của mình. Đó là việc câu phủ định thờng dùng các từ ngữ phủ định (không, không phải, kh«ng ph¶i lµ…, cha, ch¼ng, ch¶, ch¼ng ph¶i, ch¶ ph¶i…, ®©u ph¶i, ®©u cã ph¶i…) VÝ dô: - Nam kh«ng ®i HuÕ. - Nam cha ®i HuÕ. - Nam ch¼ng ®i HuÕ. Ph¬ng ph¸p: Khi d¹y kiÕn thøc nµy, gi¸o viªn ®i theo ph¬ng ph¸p qui n¹p: ChÐp vÝ dô lªn b¶ng phô: a. Nam ®i HuÕ. b. Nam kh«ng ®i HuÕ. c. Nam cha ®i HuÕ. d. Nam ch¼ng ®i HuÕ. ? Cho biết câu b, c, d có đặc điểm hình thức gì so với câu a? - Kh¸c c©u a ë chç kh«ng cã nh÷ng tõ: kh«ng, cha, ch¼ng. GV: Đó là những từ ngữ phủ định  những câu chứa từ ngữ phủ định đợc gọi là câu phủ định. 2. Chức năng của câu phủ định: (Phơng pháp diễn dịch) GV: Câu phủ định thờng dùng để: a. Thôngbáo, xác nhận không có sự vật, sự việc, tính chất, quan hệ nào đó. Ta còn gọi đấy là câu phủ định miêu tả. Đây là loại câu đa ra một nhận định, một ý kiến nào đó cho nên có thể xuất hiện ở phần đầu hoặc mở đầu một văn b¶n. VÝ dô: Nam cha ®i HuÕ. Nam còng ch¼ng ®i HuÕ.  2 vÝ dô trªn th«ng b¸o x¸c nhËn kh«n cã sù viÖc. Gi¸o viªn ph¶i ®a thªm 2 vÝ dô: tÝnh chÊt vµ quan hÖ. b. Bác bỏ, phản bác một ý kiến, một nhận định. Ta còn gọi đây là câu phủ định bác bỏ. VÝ dô: Không phải, nó chần chẫn nh cái đòn cân. §©u cã, nã bÌ bÌ nh c¸i qu¹t thãc. 3. Phân loại câu phủ định..

(303) GV: Tùy thuộc vào vị trí và tác dụng của từ ngữ phủ định trong câu, ta có thể chia câu phủ định thành: a. Phủ định hoàn toàn: - Đây là loại câu có từ phủ định đứng trớc nòng cốt câu và phủ định toàn bộ nßng cèt c©u. VÝ dô: Kh«ng ph¶i c¶ líp häc giái to¸n. b. Phủ định bộ phận: - Đây là loại câu có từ ngữ phủ định tác động đến chủ ngữ, vị ngữ hoặc một bộ phận nào đó trong câu. Thông thờng, sự phân biệt nghĩa khẳng định và phủ định chủ yếu tập trung ở phần vị ngữ, bổ ngữ, định ngữ… VÝ dô: Bµi to¸n nµy kh«ng khã. (ë phÇn vÞ ng÷) Nó đọc không phải báo mà là truyện. (ở phần bổ ngữ) Nó về nhà không phải ngày hôm qua. (ở phần định ngữ) (*) Phân biệt câu phủ định bác bỏ với câu phủ định miêu tả: a. Câu phủ định bác bỏ bao giờ cũng xuất hiện sau 1 ý kiến, một nhận xét nào đó đã đợc đa ra trớc. Ví dụ: Tởng con voi nh thế nào, hóa ra nó sun sun nh con đỉa. Không phải, nó chần chẫn nh cái đòn câu.  Dây là câu phủ định bác bỏ ý kiến: nó sun sun nh con đỉa. Vì vậy, câu phủ định bác bỏ thờng không đứng ở vị trí mở đầu của một văn bản. Đấy là điểm khac biệt giữa câu phủ định bác bỏ với câu phủ định miêu tả. b. Sự phân biệt giữa câu phủ định bác bỏ với câu phủ định miêu tả không ph¶i lóc nµo còng hiÖn ra mét c¸ch râ rµng b»ng dÊu hiÖu h×nh thøc. Cã nh÷ng lúc, cả 2 loại câu này đều có dùng các từ phủ định không, cha, chẳng,… nên việc nhận ra đâu là câu phủ định bác bỏ, đâu là câu phủ định miêu tả phải dựa vµo t×nh huèng. Ví dụ: Với câu: Nó cha làm bài tập.  ta có thể xác định là: + Câu phủ định phản bác nếu câu này dùng để bác bỏ ý kiến của ai đa ra trớc đó: Nó làm bài tập rồi. + Nhng câu đó sẽ là câu phủ định miêu tả nếu câu này dùng để trả lời cho c©u hái: Nã lµm bµi tËp cha? GV: Chó ý: a. Không phải chỉ câu phủ định mới biểu thị ý nghĩa phủ định mà cả câu nghi vấn, câu trần thuật khẳng định trong những trờng hợp nào đó cũng có thể biểu thị ý nghĩa phủ định. Ví dụ: - H¸t thÕ mµ hay µ? (H¸t thÕ kh«ng hay). - Häc thÕ còng lµ giái hay sao? (Häc thÕ kh«ng giái). b. Sự liên kết 2 hình thức phủ định có thể sẽ cho kết quả là sự khẳng định. Nói khác đi, sự phủ định đối với sự phủ định sẽ cho ta ý nghĩa khẳng định. Ví dô: - Ch¼ng ngµy nµo mµ Lan l¹i kh«ng lo häc bµi vµ lµm bµi cÈn thËn. (Ngµy nµo Lan còng lo häc bµi vµ lµm bµi cÈn thËn). - Kh«ng ph¶i t«i kh«ng biÕt Lan häc giái. (T«i biÕt Lan häc giái)..

(304) ? Tóm lại, em hãy nêu lại đặc điểm hình thức và chức năng của câu phủ định?  Ghi nhí: s¸ch gi¸o khoa trang 53. II. LuyÖn tËp: 1. Bài tập 1: Yêu cầu: Tìm câu phủ định bác bỏ trong các đoạn văn đã cho vµ gi¶i thÝch t¹i sao? ? C¸ch gi¶i vµ lêi gi¶i? GV: Ph¶i tr¶i qua 2 bíc sau: - Tìm câu phủ định có trong các đoạn văn (3 đoạn). - Dựa vào ý nghĩa của câu phủ định để xác định có phải là câu phủ định bác bỏ không. Nếu chúng có những đặc điểm dới đây thì chúng là câu phủ định b¸c bá. + Dùng để bác bỏ, phản đối lại một ý kiến, một nhận định đã đa ra trớc đó. + Không đứng ở vị trí đầu đoạn văn (trong một văn bản đầy đủ). ? Lªn b¶ng gi¶i bµi tËp nµy? - Có những câu phủ định bác bỏ nh sau: a. Kh«ng cã. b. Cụ cứ tởng thế đấy chứ nó chả hiểu gì đâu! ? Vì sao em nhận biết câu trên là câu phủ định bác bỏ? - Vì nó có chứa từ phủ định “chả”. - Là câu phủ định bác bỏ vì câu văn này ông giáo dùng để phản bác lại suy nghĩ của lão Hạc trớc đó (cái giống nó cũng khôn… nh thế này à?... nỡ vô tâm lõa nã!)  l·o H¹c th× cho r»ng cËu Vµng hiÓu tÊt c¶, cßn «ng gi¸o th× ph¶n b¸c l¹i: nã ch¼ng hiÓu g× ®©u. GV:  Với câu phủ định này, ông giáo muốn lão Hạc vơi bớt đi nỗi đau khæ, d»n vÆt vµ c¾n røt l¬ng t©m khi ph¶i b¸n ®i ngêi b¹n tri kû, kû vËt duy nhÊt của đứa con trai để lại. c. Không, chúng con không đói nữa đâu. - Là câu phủ định vì chứa từ phủ định “không”. - Lac câu phủ định bác bỏ vì câu này bác bỏ điều mà cái Tí cho rằng mẹ nó đang lo lắng, thơng xót vì chị em chúng nó đói quá. GV: C¸c em chó ý:  Câu thứ 2 trong c: “Hai đứa ăn hết ngần kia củ khoai thì no mòng bụng ra rồi còn đói gì nữa” cũng có y nghĩa bác bỏ, nhng không phải là câu phủ định vì không có từ phủ định.  C©u thø 2 trong b “V¶ l¹i ai nu«i chã mµ ch¶ b¸n hay giÕt thÞt!” lµ c©u phủ định miêu tả (vì ý nghĩa của cách nói: ai… chả)  Tõ bµi tËp 1, rót ra ®iÒu g×? - Muốn xác định câu phủ định bác bỏ phải đặt trong văn cảnh để xét ý nghÜa cña nã. 2. Bµi tËp 2: sgk/53 ? Đọc đề bài và nêu yêu cầu của đề? - Những câu dới đây có ý nghĩa phủ định không? Vì sao?.

(305) - Đặt những câu không có từ ngữ phủ định mà có ý nghĩa tơng đơng những c©u trªn. - So sánh những câu mới đặt với những câu trên đây và cho biết có phải ý nghÜa cña chóng hoµn toµn gièng nhau kh«ng. ? Nªu c¸ch gi¶i vµ lêi gi¶i? a. Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đờng, song không phải là kh«ng cã ý nghÜa. (Hoµi Thanh) b. Tháng Tám, hồng ngọc đỏ, hồng hạc vàng, không ai không từng ăn trong tÕt trung thu, ¨n nã nh ¨n c¶ mïa thu vµo lßng vµo d¹. (Qu¶ th¬m – B¨ng S¬n) c. Tõng qua thêi th¬ Êu ë Hµ Néi, ai ch¼ng cã mét lÇn… b¸n tríc cæng trêng. (C©y xÊu Hµ Néi – T¹ ViÖt Anh) ? 3 câu trên có phải là câu phủ định không? - Cả 3 câu đều có từ phủ định nên chúng là câu phủ định. - Nhng ý nghÜa cña tõng c©u cã kh¸c nhau? + Câu a dùng cachs nói phủ định – phủ định để thể hiện sự khẳng định.  Câu này có thể chuyển thành câu tơng đơng là: Câu chuyện có lẽ chỉ là một câu chuyện hoang đờng, song vẫn có ý nghĩa. + Câu b cũng dùng cách nói phủ định – phủ định để thể hiện sự khẳng định.  Có thể chuyển thành câu tơng đơng là: Tháng tám, hồng ngọc đỏ, hồng hạc vàng, ai cũng đã từng ăn trong tết trung thu, ăn nó nh là ăn cả mùa thu vào lßng vµo d¹. + Câu c không dùng cách nói phủ định – phủ định mà lại dùng từ nghi vấn kết hợp với từ phủ định (ai chẳng) để khẳng định.  Câu c có thể chuyển thành câu tơng đơng là: Từng qua thời thơ ấu ở Hà Néi, ai còng cã mét lÇn nghÓn cæ nh×n lªn t¸n l¸ cao vót mµ ng¾m nghÝa mét c¸ch íc ao chïm sÊu non xanh hay thÝch thó chia cho nhau nhÊm nh¸p mãn sÊu dÇm b¸n tríc cæng trêng. ? Qua bµi tËp 2, em thÊy cÇn rót ra kÕt luËn nh thÕ nµo? * Khi dùng câu phủ định với hình thức dùng 2 lần từ ngữ phủ định (câu a và câu b) đợc gọi là: phủ định của phủ định. * Khi dùng câu phủ định với hình thức dùng từ nghi vấn (bất định kết hợp với phủ định) thì nó sẽ thể hiện ý nghĩa khẳng định; và ý nghĩa khẳng định ấy đợc nhấn mạnh hơn. * CÇn chó ý ph©n biÖt: “Ch¼ng ai” kh¸c víi “ai ch¼ng”; “ch¼ng bao giê” kh¸c víi “bao giê ch¼ng”; “ch¼ng ®©u” kh¸c víi “®©u ch¼ng”. V×: c¸c tõ: ch¼ng ai, ch¼ng bao giê, ch¼ng ®©u mang ý nghÜa phñ ®inh; cßn: ai ch¼ng, bao giê chẳng, đâu chẳng mang ý nghĩa khẳng định.  Kết luận: Không phải bao giờ câu phủ định cũng biểu thị ý nghĩa phủ định (có nghĩa là: Có thể có trờng hợp câu phủ định biểu hiện ý nghĩa khẳng định). 3. Bµi tËp 3: sgk/54.

(306) ? §äc bµi tËp vµ nªu yªu cÇu? - Bµi tËp cã 3 yªu cÇu: + Thay thÕ tõ “cha” b»ng tõ “kh«ng” råi viÕt l¹i c©u v¨n? + Sau khi thay, xét xem nghĩa của câu có thay đổi không? + C©u nµo phï hîp víi c©u chuyÖn h¬n? ? C¸c gi¶i vµ lêi gi¶i: - Choắt không dậy đợc nữa, nằm thoi thóp. Thay tõ “kh«ng” b»ng tõ “cha”: - Choắt cha dậy đợc nữa, nằm thoi thóp.  Cau sai.  Khi thay bằng từ “cha” thi phải bỏ từ nữa. Viết lại là: “Choắt cha dậy đợc, nằm thoi thóp”. ? Khi thay nh vậy thì ý nghĩa của câu có thay đổi không? - Khi thay “không” bằng “cha” thì ý nghĩa của câu cũng thay đổi vì: + “Cha” biểu thị ý phủ định đó với điều mà cho đến một thời điểm nào đó không có, nhng sau thời điểm đó có thể có. + Còn từ “không” cũng biểu thị ý phủ định đối với điều nhất định, nhng kh«ng cã hµm ý lµ vÒ sau cã thÓ cã. + Khi không kết hợp với “nữa” thì cả tổ hợp biểu thị ý phủ định một điều vào một thời điểm nào đó và kéo dài mãi. Vd 1: Nã cha ®i häc nh¹c. Vd 2: Nã kh«ng ®i häc nh¹c. ? C©u nµo phï hîp víi c©u chuyÖn h¬n? V× sao? - Trong câu chuyện, Dế Choắt sau khi bị chị Cốc mổ đã nằm thoi thóp, kh«ng bao giê dËy n÷a vµ chÕt.  V× vËy c©u v¨n cña T« Hoµi thÝch hîp víi m¹ch cña c©u chuyÖn h¬n. 4. Bµi tËp 4: sgk/54 ? Nêu yêu cầu đề bài? - §Ò cã 3 yªu cÇu: + Các câu trong ví dụ có phải là câu phủ định không? + Những câu này dùng để làm gì? + Đặt những câu có ý nghĩa tơng đơng? a. Đẹp gì mà đẹp! b. Làm gì có chuyện đó! c. Bµi th¬ nµy mµ hay µ? d. Cô tëng t«i sung síng h¬n ch¨ng? (L·o H¹c – Nam Cao). ? C¸ch gi¶i vµ lêi gi¶i: - Các câu đã cho không phải là câu phủ định vì không có từ phủ định, nhng cũng đợc dùng để biểu thị ý phủ định (phủ định bác bỏ: phản bác ý kiến, nhận định trớc đó). + Đẹp gì mà đẹp!  Dùng để phản bác ý kiến khẳng định một cái gì đó đẹp. (Ví dụ: Ngôi nhà này đẹp thật!).

(307) + Làm gì có chuyện đó!  Dùng để phản bác tính chân thực của một thông báo hay một nhận định, đánh giá. (Ví dụ: Có loại xe hơi chạy bằng nớc lã, kh«ng cÇn x¨ng dÇu.) + Bài thơ này mà hay à?  Là một câu nghi vấn dùng để phản bác ý kiến khẳng định một bài thơ nào đó hay. + Cô tëng t«i sung síng h¬n ch¨ng?  Lµ mét c©u nghi vÊn mµ «ng gi¸o dung để phản bác điều mà ông giáo cho là lão Hạc đang nghĩ: ông giáo sớng h¬n l·o H¹c. GV:  Kết luận: Có những câu không phải là câu phủ định, nhng có ý nghĩa phủ định. 5. Bµi tËp 5: sgk/54 ? Đọc đề bài, nêu yêu cầu? Yêu cầu: Có thể hay “quên” bằng “không”; “cha” bằng “chẳng” đợc kh«ng? V× sao? “Ta thờng tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau nh cắt, nớc mắt đầm đìa; chỉ căm tức cha xả thịt lột da, nuốt gan uống máu quân thù. Dẫu cho trăm th©n nµy ph¬i ngo¸i néi cá, ngh×n x¸c nµy gãi trong da ngùa, ta còng vui lßng” (TrÇn Quèc TuÊn – HÞch tíng sÜ)  Không thể thay “quên” bằng “không”, “cha” bằng “chẳng” đợc, bởi vì việc thay thế sẽ làm thay đổi hẳn ý nghĩa của câu. + “quên” ở đây có nghĩa là không nghĩ đến, không để tâm đến  Phải dùng tõ nµy míi thÓ hiÖn chÝnh x¸c ý cña ngêi viÕt: c¨m thï giÆc vµ t×m c¸ch tr¶ thï đến mức không để tâm đến ăn uống, một hoạt động thiết yếu và diễn ra hàng ngày đối với tất cả mọi ngời  “quên” không phải là từ phủ định. - “Cha thÓ” kh¸c víi “ch¼ng thÓ”. 6. Bài tập 6: (GV tự ra đề). ? Em hãy dựng một đoạn văn gồm năm câu trong đó có sử dụng câu phủ định để phân tích cái hay của hình ảnh thơ sau: “L¸ vµng r¬i trªn giÊy Ngoµi trêi ma bôi bay” ( Ông đồ – Vũ Đình Liên) D. Cñng cè – DÆn dß: * GV hÖ thèng l¹i bµi d¹ * VÒ nhµ: - N¾m ch¾c bµi häc. - Thuéc lßng ghi nhí. - HiÓu c¸ch lµm vµ hoµn chØnh tÊt c¶ c¸c bµi tËp vµo vë. TiÕt 92:. Chơng trình địa phơng. Ngµy so¹n:30/1/2007 (PhÇn tËp lµm v¨n). A. Mục tiêu cần đạt:.

(308) 1. Híng dÉn häc sinh thùc hiªn chuÈn bÞ viÕt vµ tr×nh bµy v¨n b¶n thuyÕt minh, giới thiệu một danh lam thắng cảnh hoặc di tích lịch sử địa phơng mình đảm bảo chính xác, mạch lac, hấp dẫn, đúng thể loại, qua đó thêm hiểu biết, yªu mÕn, tù hµo vÒ quª h¬ng. 2. Rèn luyện kĩ năng tổng hợp chuẩn bị viết bài thuyết minh về đề tài giới thiệu danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử địa phơng. B. ChuÈn bÞ: - Gi¸o viªn: §iÒu tra s¬ bé t×nh h×nh c¸c danh lam th¾ng c¶nh, di tÝch lÞch sử hiện có ở địa phơng để gợi ý, định hớng đề tài cho học sinh. - Học sinh: Tự tìm hiểu và lựa chọn đề tài sau khi đã đợc giáo viên định hớng. C. TiÕn tr×nh lªn líp: - ổn định tổ chức. - KiÓm tra: viÖc chuÈn bÞ cña häc sinh cho tiÕt häc: su tÇm tµi liÖu vÒ “§µi chiến thắng chợ Cầu Đôi”, “Bia căm thù”, “Đền liệt sĩ” mà giáo viên đã gợi ý cho häc sinh. Bµi míi I. Híng dÉn häc sinh chuÈn bÞ: - Chia líp thµnh 4 nhãm: + Nhãm 1: Giíi thiÖu “§µi chiÕn th¾ng chî CÇu §«i”. + Nhãm 2: Giíi thiÖu “Bia c¨m thï” ë x· H¶i Trung. + Nhãm 3: Giíi thiÖu “§Òn liÖt sÜ” ë nhµ v¨n ho¸ huyÖn. + Nhãm 4. Giíi thiÖu vÒ “Nghi· trang liÖt sÜ” x· H¶i Hng. GV: Các em cần chú ý : danh lam thắng cảnh – di tích lịch sử ở địa phơng: chỉ nên lấy trong phạm vi: thôn (xóm), xã, huyện không nên lấy đề tài rộng đến tØnh. - Cã thÓ lµ danh lam th¾ng c¶nh - Cã thÓ lµ di tÝch lÞch sö. - Cã thÓ võa lµ danh lam th¾ng c¶nh, võa lµ di tÝch lÞch sö (mét ng«i chïa, đình, đền, miếu, cầu, đờng, chợ, sông, hồ, giếng, hang đông, núi, rừng, lăng tẩm, nghĩa trang… có thể đã đợc bộ văn hóa xếp lọai nhng cũng có thể khá nổi tiếng trong vùng, miền nhng cha đợc công nhận chính thức).  Häc sinh cã thÓ tïy lùa chän. - Hớng dẫn học sinh tìm hiểu, điều tra đối tợng: + §Õn th¨m quan trùc tiÕp mét hoÆc hai lÇn: quan s¸t kÜ vÒ vÞ trÝ, ph¹m vi khuôn viên, từ bao quát đến cụ thể, từ ngoài vào trong. + Tìm hiểu bằng cách hỏi han, trò chuyện với những ngời trông coi ở đó (s, thủ từ, bảo vệ…) để biết về lịch sử hình thành tu tạo, phát triển, lễ hội (nếu có). Tìm đọc các sách, báo, tranh, ảnh, bản đồ, sơ đồ có liên quan đến di tích. - Dµn ý cña bµi v¨n thuyÕt minh. ? a. Më bµi: - Dẫn vào danh lam – di tích; vai trò của danh lam di tích đối với đời sống văn hóa, tinh thần của nhân dân địa phơng, hoặc vùng, miền hay cả nớc. ? b. PhÇn th©n bµi: Cã thÓ cã nhiÒu c¸ch kh¸c nhau:.

(309) - Theo trình tự không gian từ ngoài vào trong, từ địa lí đến lịch sử đến lễ héi, phong tôc. - Theo tr×nh tù thêi gian qu¸ tr×nh x©y dùng, trïng tu, t«n t¹o, ph¸t triÓn. Tình hình hiện nay và những vấn đề cần giải quyết (chống xuống cấp, đầu t mạnh dạn để thu hút khách du lịch…). - Kết hợp giữa tả, kể, biểu cảm, bình luận nhng không đợc bịa đặt, cần có nh÷ng sù viÖc, sè liÖu chÝnh x¸c… - Tãm l¹i, yªu cÇu giíi thiÖu – thuyÕt minh mét di tÝch lÞch sö, danh lam thắng cảnh địa phơng là: trên cơ sở là ngời địa phơng, có điều kiện thuận lợi để tìm hiểu sâu, kĩ về danh lam – di tích ấy, tập viết bài thuyết minh, giới thiệu để củng cố những lí thuyết đã học đợc và thêm hiểu biết gắn bó, yêu mến quê hơng mình (viết bài không quá 1000 chữ) . II. Híng dÉn häc sinh thÓ hiÖn v¨n b¶n thuyÕt minh: - Mỗi nhóm một em, nhóm trởng nên đọc bài thuyết minh của nhóm mình. - Gi¸o viªn cho häc sinh xem tranh ¶nh vÒ danh lam th¾ng c¶nh – di tÝch đó (nếu có). - Nếu di tích – danh lam đó ở gần thì có thể tổ chức cho học sinh thăm quan ngắn gon ngay trong buổi học ấy. Tại đó , cho các em trình bày bài thuyết minh của mình  Học sinh và giáo viên kết hợp đối chiếu với thực tế để rút ra nhËn xÐt. * Chú ý: Tùy khả năng và điều kiện thực tế để tùy ý lựa chọn, nhng cần đảm bảo yêu cầu thiết thực, nhẹ nhàng, hấp dẫn; học sinh phải thực sự đợc chuÈn bÞ, viÕt vµ nãi. III. Híng dÉn, tæng kÕt vµ luyÖn tËp: ? 1. Tæng kÕt tiÕt tr×nh bµy: Häc sinh tù nhËn xÐt, sau qu¸ tr×nh chuÈn bÞ, sau khi hoµn thµnh v¨n b¶n; sau khi tr×nh bµy v¨n b¶n thuyÕt minh cña m×nh, em đã nhận thức thêm, củng cố đợc nhng gì về thực tế quê hơng? Về lý thuyết v¨n thuyÕt minh? ? 2. §äc mét sè bµi v¨n thuyÕt minh (s¸ch thiÕt kÕ trang 162) D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i néi dông trong tiÕt häc. - Häc sinh vÒ nhµ tiÕp tôc t×m hiÓu vÒ danh lam th¾ng c¶nh – di tÝch lÞch sử của địa phơng em; thuộc lòng khung bài thuyết minh về một danh lam thắng c¶nh..

(310) TuÇn 24. TiÕt 93 HÞch tíng sÜ (TrÝch) (TrÇn Quèc TuÊn) Ngµy so¹n:6-2-2007 A. Mục tiêu cần đạt Gióp häc sinh: - Cảm nhận đợc lòng yêu nớc bất khuất của Trần Quốc Tuấn, của nhân dân ta trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m thÓ hiÖn qua lßng c¨m thï giÆc, tinh thÇn quyÕt chiÕn quyÕt th¾ng kÎ thï x©m lîc. - Nắm đợc đặc điểm cơ bản của thể hịch. Thấy đợc đặc sắc nghệ thuật văn chÝnh luËn cña hÞch tíng sÜ - Biết vận dụng bài học để viết văn nghị luận, có sự kết hợp giữa t duy lôgíc vµ t duy h×nh tîng, gi÷a lÝ lÏ vµ t×nh c¶m. - Rèn luyện kĩ năng đọc văn thơ cổ, phân tích văn thơ cổ. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: So¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: So¹n bµi – häc thuéc lßng mét sè ®o¹n hay C. TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức + NÒn nÕp + SÜ sè - KiÓm tra bµi cò ? Nêu đặc điểm cơ bản của thể chiếu? Yªu cÇu: + Về mục đích: là thể văn do vua dùng để ban bổ mệnh lệnh..

(311) + Về nội dung: Chiếu thờng thể hiện một t tởng lớn lao có ảnh hởng đến vận mệnh, triều đại đất nớc. ? Nêu nội dung chính của văn bản “Chiếu dời đô”? Bµi míi Giíi thiÖu bµi Bài trớc chúng ta đã tìm hiểu văn bản “Chiếu dời đô” của Lý Công Uốn, nó là một thể văn nghị luận do vua dùng để ban bổ mệnh lệnh. Hôm nay cô và các em sÏ t×m hiÓu vÒ mét thÓ v¨n nghÞ luËn míi. §ã lµ HÞch tíng sÜ – mét t¸c phẩm trung đại của Trần Quốc Tuấn. Vậy hịch có đặc điểm gì giống và khác với chiếu? Hịch tớng sĩ ra đời trong hoàn cảnh nào? Có ý nghĩa gì? Chúng ta cïng nhau t×m hiÓu lo¹i v¨n b¶n nµy. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶ - t¸c phÈm ? Nªu nh÷ng hiÓu biÕt cña em vÒ TrÇn Quèc TuÊn? * T¸c gi¶: - TrÇn Quèc TuÊn (1232 - 1300) lµ con trai Anh Sinh V¬ng TrÇn LiÔu, ch¸u gäi vua TrÇn Th¸i T«ng lµ chó ruét. - Ông tài kiêm văn võ, yêu nớc, thơng dân, trọng hiền tài, chủ động gạt bỏ hiềm thù riêng, đoàn kết tôn thất, tớng lĩnh, phò vua đánh giặc. - Ông đã 3 lần tham gia và lãnh đạo nhân dân đời Trần đánh tan quân Nguyªn x©m lîc. ¤ng tham gia vµo cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn khi đang còn là một tớng trẻ; 2 lần sau (1285 và 1287) ông đã đợc phong tiết chế quốc công (thống lĩnh toàn bộ quân đội nàh Trần) ông đã lãnh đạo quân dân đời Trần 2 lần đấnh tan quân Nguyên Mông xâm lợc. - VÒ giµ, «ng xon nghØ hu ë V¹n KiÕp (thuéc ChÝ Linh – H¶i D¬ng). ? Nêu hoàn cảnh ra đời của tác phẩm? * T¸c phÈm: - Hịch tớng sĩ đợc Trần Quốc Tuấn viết vào khoảng trớc cuộc kháng chiến chèng qu©n Nguyªn M«ng lÇn thø 2 (1285), sau khi vua TrÇn phong cho «ng chức tiết chế quốc công – thống lĩnh (nắm giữ toàn bộ quân đội nhà Trần). - Đại ý: Văn bản HTS đã phản ánh tình yêu nớc nồng nàn của Trần Quốc TuÊn nãi riªng vµ cña d©n ta nãi chung trong cuéc kh¸ng chiÐn chèng qu©n Nguyªn M«ng, thÓ hiÖn qua lßng c¨m thï giÆc, ý chÝ quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng kẻ thù xâm lợc. Đây là tác phẩm tiêu biểu cho chủ nghĩa yêu nớc cao đẹp nhất của thời đại chống Nguyên Mông. ? ThÕ nµo lµ thÓ hÞch? - Thể hịch: Thuộc loại văn biền ngẫu (là thể văn có nhiều vế đối nhau qua từng cặp có nội dung kêu gọi chiến đấu chống kẻ thù trong nớc hoặc nớc ngoài) ? HTS ra đời trong lúc nớc ta vừa trải qua 30 năm hoà bình, các tớng cầm quân giờ đã già yếu; Giờ đây những tớng lĩnh mới. trẻ cha từng trải trận mạc, thêm vào đó là ảnh hởng lối sống xa hoa hởng lạc, sao nhãng việc quân cơ. Bài HTS ra đời vào lúc vận nớc nguy nan, giặc Nguyên bộc lộ rõ ý đồ xâm lợc nớc ta. Bài hịch ra đời nh một lời kêu gọi thức tỉnh giúp các tớng lĩnh mau chóng nhận thức rõ tình hình của đất nớc, thấy rõ trách nhiệm của mình trớc vận nớc. II. Hớng dân đọc – giải thích từ khó – bố cục. 1. §äc v¨n b¶n Giọng đọc thay đổi linh hoạt phù hợp với từng đoạn (hùng hồn, tha thiết).

(312) Giáo viên đọc mẫu một đoạn nhỏ. Gọi 2 em đọc. 2. Tõ khã (sgk) 3. Thể loại: Nghị luận cổ (viết theo thể văn biến ngẫu: từng cặp câu đối xøng nhau) 4. Bè côc ? Em chia mÊy phÇn? ý mçi phÇn? - Chia 4 phÇn: + PhÇn 1: Tõ ®Çu -> “cßn lu tiÕng tèt” (phÇn ch÷ nhá): Nªu g¬ng c¸c trung thần nghĩa sĩ trong sử sách để khích lệ ý chí lập công danh, xả thân vì n ớc của tiÕn sÜ. + PhÇn 2: Tõ Huèng chi -> vui lßng: T¸c gi¶ ph¬i bµy téi ¸c cña giÆc vµ t©m sự của tác giả trớc tình hình đất nớc. + Phần 3: Từ “các ngơi ở cùng ta” -> “không muốn vui vẻ phỏng có đợc không”: Nói tới cách đối xử chu đáo của Trần Quốc Tuấn với tớng sĩ dới quyền và thái độ phê phán của Trần Quốc Tuấn về những biểu hiện sai lầm trong cách sèng cña tíng sÜ. + PhÇn 4: Tõ “Nay ta chän binh ph¸p” -> hÕt: Lêi kªu gäi tíng sÜ. III. T×m hiÓu chi tiÕt v¨n b¶n 1. T¸c gi¶ nªu g¬ng c¸c trung thÇn, nghÜa sÜ trong sö s¸ch ? §äc thÇm phÇn ch÷ nhá? ? Trần Quốc Tuấn đã đa ra những nhân vật nào? Họ là ai? Là ngời ntn? - Nh©n vËt lµ tíng nh Do Vu, V¬ng C«ng Kiªn, Cèt §·i Ngét Lang XÝch Tu T. - Gia thÇn nh: Dù nhîng, KÝch §øc. - Quan nhá: Th©n Kho¸i. Đây là những tấm gơng trung thần nghĩa sĩ Trung Quốc -> Họ là những ngời có khí tiết xả thân vì chúa, vì chủ tớng bất chấp nguy hiểm đến tính mạng, họ tuyệt đối trung thành với vua, với chủ tớng. ? Néi dung ®o¹n v¨n nµy tr×nh bµy b»ng nghÖ thuËt g×? Cã dông ý ntn? - Nghệ thuật: Liệt kê d/c kết hợp với nhiều câu cảm thán để thuyết phục ngời đọc tin theo những gì ngời viết mong muốn – bởi những d/c đa ra khách quan là những chứng cứ có thật trong lịch sử – nó vừa thể hiện đợc sự tôn vinh cña t¸c gi¶ víi nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng trong lÞch sö võa khÝch lÖ lßng trung qu©n ái quốc của các tớng lĩnh đời Trần. 2. T¸c gi¶ tè c¸o téi ¸c cña giÆc vµ béc b¹ch nçi niÒm t©m sù cña m×nh tr íc tình hình đất nớc a. T¸c gi¶ tè c¸o téi ¸c cña giÆc ? §äc diÔn c¶m tõ “Huèng chi” -> “tai v¹ vÒ sau”? ? Hình ảnh lũ giặc Nguyên đợc phác hoạ qua những chi tiết nào? - Sø giÆc ®i l¹i nghªnh ngang. - Uốn lỡi cú diều mà sỉ mắng triều đình. - §un thªm dª chã mµ b¾t n¹t tæ phô. - Thác mệnh Hốt Tất Liệt mà đòi ngọc lụa..

(313) - Gi¶ hiÖu V©n Nam V¬ng mµ thu b¹c vµng vÐt cña kho cã thËt kh¸c nµo nếm thịt nuôi hổ đói… ? ở đây, tác giả đã sử dụng nghệ thuật gì? Tác dụng của nó? - T¸c gi¶ sö dông mét lo¹t h×nh ¶nh Èn dô – vÝ sø giÆc nh con có diÒu, dª chó, hổ đói – toàn những con vật bẩn thỉu, hôi tanh, đê hèn, độc ác. GV: Gi¶ng kÜ c¸c h×nh ¶nh Èn dô trªn. => Tác giả vạch trần tội ác của chúng: đó là tội sỉ nhục tổ tông ta, coi thờng phép tắc củ triều đình, bòn rút, vơ vét đến cùng kiệt của cải của nhân dân ta => giúp ngời đọc thấy rõ bản chất xấu xa, bản chất loài cầm thú củ chúng. Hơn ai hêt, tác giả đã nhìn thấy dã tâm xâm lợc của chúng. ? §Ó t¸i hiÖn h×nh ¶nh giÆc Nguyªn, t¸c gi¶ dïng nh÷ng nghÖ thuËt g× n÷a? Cã t¸c dông ntn? - Tõ ng÷ gîi h×nh, gîi c¶m (nghªnh ngang, uèn lìi, ®em th©n dª chã) - ẩn dụ: Ví kẻ thù nh cú diều, dê chó, hổ đói. - Giäng v¨n mØa mai ch©m biÕm. => H×nh ¶nh sø giÆc Nguyªn kh¸c nµo bän cÇm thó kh¸t m¸u tanh h«i. Cách gọi đó bộc lộ lòng căm thù sục sôi bỏng rát. GV: §o¹n v¨n cßn sö dông biÖn ph¸p nghÖ thuËt liÖt kª liªn tiÕp khiÕn cho tội ác của giặc phơi bày chồng chất. Bên cạnh đó, nghệ thuật dùng cách kết thúc sóng đôi ở các hình ảnh đối lập: ta và địch. Ta thì sử dụng từ ngữ trang trọng, tôn vinh: Tổ phụ, triều đình; còn địch là: Cú diều, dê chó, hổ đói => Dùng hình ảnh trên để thể hiện sự phẫn uất trớc một hiện thực không thể chấp nhận đợc. Tóm lại: Cách tố cáo của tác giả đã phơi bày bản chất xấu xa, chúng hống hách, ngạo mạn, miệt thị, coi thờng, xấc xợc đối với triều đình và với nhân dân ta. Chúng không từ một thủ đoạn nào để vơ vét đến cùng kiệt của cải của nhân dân ta. Tác giả giúp ngời đọc nhanh chóng nhận thức đợc tình hình đất nớc, nhen nhóm trong họ lòng tự tôn dân tộc khi danh dự đất nớc bị chà đạp và lòng phẫn uất, căm hờn, khinh ghét, không thể đội trời chung với giặc. b. Tác giả bộc bạch nôi niềm tâm sự của mình trớc tình hình đất nớc ? §äc diÔn c¶m ®o¹n 2 cña phÇn 2 (tõ: ta thêng ….. vui lßng) GV: Tình hình đất nớc đang nguy nan: 50 vạn quân Nguyên Mông đang ngÊp nghÐ ngoµi biªn c¬ng cña tæ quèc, bän xø gi¶ th× ngang ngîc, xÊc xîc, ®ang tõng ngµy tõng giê thu vÐt b¹c vµng c¶u kho cã h¹n, vËn mÖnh tæ quèc ®ang ngµn c©n treo sîi tãc. ? Đứng trớc tình hình đó, tác giả đã bộc bạch nỗi niềm tâm sự của mình qua nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh nµo? + Ta thêng tíi b÷a - quªn ¨n + Nửa đêm - vç gèi + Ruét ®au - nh c¾t + Níc mÆt - đầm đìa + C¨m tøc - cha x¶ thÞt -> lét da -> nuèt gan -> uèng m¸u. ? Tõ chän läc “thêng” ë ®©y gióp em hiÓu ®iÒu g×? T×nh tr¹ng tíi b÷a quªn ăn của tác giả có phải chỉ diễn ra một đôi lần không? - Thờng: Thờng xuyên, hiện tợng tới bữa quên ăn đã diễn ra thờng xuyên, thêng nhËt..

(314) GV: Kh«ng chØ quªn ¨n mµ t¸c gi¶ cßn ë trong t×nh tr¹ng kh«ng ngñ: “nöa đêm – vỗ gối” -> đêm khuya lắm rồi mà tác giả vẫn không ngủ đợc, dùng tay vç gèi, ®Ëp gèi. ? Ruét ®au nh c¾t nghÜa lµ ntn? - Đau đớn tột cùng nh là có ai đó cầm lỡi dao sắc mà cắt vào ruột mình ra tõng khóc. ? Đầm đìa nghĩa là chỉ nớc mắt ntn? - Nớc mắt đầm đìa là nớc mắt nhiều chứa chan, nhoè mi, đẫm gối. ? Qua nh÷ng chi tiÕt trªn cho thÊy t©m tr¹ng cña t¸c gi¶ TrÇn Quèc TuÊn lúc đó là tâm trạng ntn? - Tâm trạng: Lo lắng, đau xót đến tột cùng và nỗi căm giận, lòng khinh bỉ quân giặc, đồng thời Trần Quốc Tuấn còn chỉ ra mỗi nhục lớn của mọi ngời khi chủ quyền đất nớc bị xâm phạm. ? Lòng căm tức, uất ức đến bầm gan, tím ruột của tác giả còn đợc thể hiện ntn qua chi tiÕt: “chØ c¨m tøc cha s¶ thÞt, lét da, nuèt gan, uèng m¸u qu©n thï”? - ở đây, lòng căm tức, uất ức đến bầm gan, tím ruột của tác giả đợc nhân lên gấp bội qua một loạt động từ tăng tiến: xả thịt – lột da – nuốt gan – uống m¸u qu©n thï. Tõ lßng c¨m thï sôc s«i báng r¸t, TrÇn Quèc TuÊn béc b¹ch ý chÝ quyÕt t©m giÕt giÆc cøu níc: “dÇu cho tr¨m th©n ngh×n x¸c” ph¬i ngoµi lèi cá, gãi trong da ngùa th× t¸c gi¶ cïng víi lßng tù nguyÖn, b»ng c¸c sè tõ gia tăng “trăm” “nghìn” cùng điển tích “trăm thân nghìn xác” đã nhấn mạnh ý chí s½n sµng s¶ th©n v× níc cña t¸c gi¶. GV: Lßng yªu níc c¨m thï giÆc cña TrÇn Quèc TuÊn ®uîc thÓ hiÖn cô thÓ: quên ăn, mất ngủ, đau đớn đến thắt tim, thắt ruột; thể hiện qua thái độ: uất ức, căm tức khi cha trả đợc thù, sẵn sàng hi sinh để rửa đợc mối nhục cho đất nớc. Bao t©m huyÕt cña TrÇn Quèc TuÊn dßn vµo ®o¹n: “Ta thêng tíi b÷a …. Vui lßng”. Mçi ch÷, mçi lêi nh ch¶y trùc tiÕp tõ tr¸i t×m qua ngßi bót lªn trang giÊy. Câu văn chính luận mà đã khắc hoạ thật sinh động hình tợng ngời anh hùng yêu nớc đau xót đến quặn lòng trớc cảnh tình đất nớc, căm thù giặc đến bầm gan tím ruột, mong rửa nhục đến mất ngủ, quên ăn, vì nghĩa lớn mà coi thờng xơng tan, thịt nát. Khi tự bày tỏ khúc nhói gan ruột, chính Trần Quốc Tuấn đã là một tấm gơng yêu nớc bất khuất có tác dụng động viên to lớn với tớng sĩ. ? Tóm lại, cách nói của tác giả ở đoạn văn này có gì đặc biệt, nó có tác dông g×? - §o¹n v¨n trªn t¸c gi¶ dïng c¸ch nãi cêng ®iÖu, nh÷ng c©u nãi cöa miÖng của nhân dân, những động từ mạnh, những điển tích, điển cố, thủ pháp nghệ thuËt Èn dô, so s¸nh lµm cho lêi béc b¹ch t©m sù cña t¸c gi¶ thËt tha thiÕt, ch©n thµnh. §ã lµ biÓu hiÖn cña lßng yªu níc nång nµn, chÝ c¨m thï giÆc s©u s¾c, ý chí quyết tâm chiến đấu, sả thân giết giặc cứu nớc dẫu có phải hi sinh tính m¹ng cña m×nh. GV: Tóm lại, là một vị chủ soái, trớc thái độ khiêu khích, láo xợc của kẻ thï, an ninh quèc gia bÞ ®e do¹, lßng c¨m thï giÆc cña «ng bèc cao ngïn ngôt. ¤ng t©m sù víi tíng sÜ b»ng tÊt c¶ sù ch©n t×nh cña mét vÞ thèng lÜnh. T©m tr¹ng cña t¸c gi¶ lóc nµy lµ t©m tr¹ng ®au xãt, lo l¾ng, c¨m giËn sôc s«i. Tõ nçi niềm đau xót, căm thù cháy bỏng đó tác giả đã bộc bạch ý chí sẵn sàng chiến đấu sả thân vì đại nghĩa. Vì vận mệnh của tổ quốc, nỗi niềm tâm sự của Trần Quốc Tuấn đợc bộc lộ một cách bộc trực, chân thành, bằng lối diễn đạt giản dị, tù nhiªn cña v¨n phong tr÷ t×nh cæ xa cã gi¸ trÞ biÓu c¶m cao. ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ giäng v¨n?.

(315) - Giọng văn ở đây khi thì bi thiết, u uất, lúc hùng hồn, sôi sục đợc thể hiện qua hàng loạt các động từ mạnh “xả, lột, nuốt, uống”; những câu nói cửa miệng của nhân dân: “ruột đau nh cắt”, “nớc mắt đầm đìa”, rồi cả những hình ảnh, những điển tích “trăm thân nghìn xác” nhng vẫn dễ hiểu, dễ nhớ gây xúc động lòng ngời, tạo đợc sự đồng cảm của tớng sĩ làm cho họ thấy rõ bản chất của kẻ thì và cái hoạ ngoại xâm trớc mắt để họ cùng chia sẻ trách nhiệm. Có thể nói ®©y lµ ®o¹n v¨n hay, hïng tr¸ng nhÊt trong bµi hÞch. * LuyÖn tËp ? Em cho biÕt, ®o¹n v¨n ngoµi ph¬ng thøc nghÞ luËn cßn sö dông ph¬ng pháp biểu đạt nào? - §o¹n v¨n ngoµi ph¬ng thøc nghÞ luËn cßn sö dông ph¬ng thøc tù sù. ? Bài HTS ra đời trong thời gian nào? + Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn lÇn 1: 1258 + Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn lÇn 2: 1285 (*) + Cuéc kh¸ng chiÕn chèng qu©n Nguyªn lÇn 3: 1288 D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng kiÕn thøc phÇn võa häc. - VÒ nhµ thuéc lßng ®o¹n v¨n “Huèng chi … vui lßng” vµ ph©n tÝch ® îc phÇn 1 vµ phÇn 2. - Tìm hiểu kĩ 2 phần còn lại để hôm sau học. TiÕt 94 Ngµy so¹n 07-2-2007 HÞch tíng sÜ (tiÕt 2) - ổn định tổ chức - KiÓm tra bµi cò ? Một em hãy trình bày tóm tắt lại nội dung kiến thức đã học ở tiết 1? 1. Nªu g¬ng c¸c trung thÇn nghÜa sÜ trong sö s¸ch 2. Tố cáo tội ác của giặc và bộc bạch tâm sự của mình trớc tình hình đất nớc. 3. Cách đối xử của Trần Quốc Tuấn đối với t ớng sĩ dới quyền và thái độ nghiªm kh¾c phª ph¸n nh÷ng biÓu hiÖn sai lÇm trong c¸ch sèng cña tíng sÜ. a. Cách đối xử của Trần Quốc Tuấn đối với các tớng sĩ dới quyền ? §äc thÇm ®o¹n “c¸c ng¬i ë cïng ta … ch¼ng kÐm g×” cho biÕt nh÷ng biÓu hiện trong cách đối xử hàng ngày của Trần Quốc Tuấn đối với các tớng sĩ dới quyÒn? + C¸c ng¬i - ë cïng ta + Kh«ng cã mÆc - cho ¸o + Kh«ng cã ¨n - cho c¬m + Quan nhá - th¨ng chøc + L¬ng Ýt - cÊp bæng + §i bé - cho ngùa + §i thuû - cho thuyÒn + TrËn m¹c - cïng nhau sèng – chÕt + Lóc nhµn h¹ - cïng vui cêi.

(316) ? NhËn xÐt c¸ch xö sù cña TrÇn Quèc TuÊn? - Cách đối xử chu đáo: chăm sóc chu đáo nh cha chăm con, sự quan tâm đó đã trở thành nếp sống hàng ngày, ông gắn bó với tớng sĩ. GV: Cã thÓ nãi «ng lµ vÞ chñ tíng bao dung, nh©n hËu. B»ng c©u v¨n biÕn ngẫu, với cách viết điệp kiểu câu thể hiện cách đối xử ân cần, chu đáo nh tình cảm ngời cha chăm chút cho những đứa con. ? Tại sao tác giả lại so sánh cách đối xử của mình với các bậc tiền bối? (Cho c¸c nhãm th¶o luËn) - §Ó hä tù liªn hÖ víi b¶n th©n m×nh buéc hä thÊy xÊu hæ day døt v× cha lµm trßn bæn phËn. b. Phª ph¸n biÓu hiÖn sai lÇm trong c¸ch sèng cña tíng sÜ ? Đọc diễn cảm đoạn: “nay các ngơi… vui vẻ phỏng có đợc không”? ? Những sai lầm của các tớng sĩ đợc nhắc đến trên các phơng diện nào? + Nh×n chñ nhôc - kh«ng biÕt lo + ThÊy níc nhôc - kh«ng biÕt thÑn + Làm tớng triều đình phải hầu giặc - kh«ng biÕt tøc + Nghe nhạc…đãi yến nguỵ sứ - kh«ng biÕt c¨m + LÊy viÖc chäi gµ - làm vui đùa + Lấy việc đánh bạc - lµm tiªu khiÓn + Vui thó vên réng, quyÕn luyÕn vî con, lo lµm giµu - quªn viÖc níc + Ham s¨n b¾n - quªn viÖc binh - ThÝch rîu ngon, mª tiÕng h¸t … ? Nh÷ng biÓu hiÖn Êy cho thÊy mét c¸ch sèng ntn? - Cách sống bàng quan, vô trách nhiệm trớc vận mệnh đất nớc. - Vong ân bội nghĩa với vị chủ soái đã từng chăm lo chu đáo cho mình. - ThiÕu tù träng, thiÕu nh©n c¸ch. - Thãi ¨n ch¬i hëng l¹c tÇm thêng. GV: Nh÷ng thãi xÊu Êy l¹i diÔn ra khi tæ quèc ®ang lÇm nguy th× l¹i cµng đáng phải phê phán, lên án. ? Đoạn văn trên đã dùng nghệ thuật gì? ý nghĩa của nó? - Nghệ thuật liệt kê kết hợp vớicâu phủ định đợc lặp đi lặp lại thật nghiêm kh¾c lµm cho sù phª ph¸n døt kho¸t, kh«ng khoan nhîng. ? NhËn xÐt g× vÒ c¸ch viÕt cña t¸c gi¶ ë ®o¹n v¨n trªn? - C©u v¨n biÒn ngÉu - Lối điệp kiểu câu “thấy – mà không”, tác giả đã nhấn mạnh những thói xấu của tớng sĩ, đó là thói ăn chơi hởng lạc, bàng quan vô trách nhiệm, thiếu tự träng vµ nh©n c¸ch. GV: Mèi ©n t×nh gi÷a TrÇn Quèc TuÊn vµ tíng sÜ dùa trªn 2 quan hÖ: quan hệ chủ tớng và quan hệ cùng cảnh ngộ. Quan hệ chủ tớng để khích lệ tinh thần trung quân ái quốc; còn quan hệ cùng cảnh ngộ để khích lệ lòng ân nghĩa thuỷ chung cña nh÷ng ngêi chung hoµn c¶nh “lóc trËn m¹c x«ng pha th× cïng nhau sèng chÕt, lóc ë nhµ nhµn h¹ th× cïng nhau vui cêi”. Nªu mèi ©n t×nh gi÷a m×nh.

(317) và tớng sĩ, Trần Quốc Tuấn đã khích lệ ý thức trách nhiệm và nghĩa vụ của mỗi ngời đối với đạo vua tôi cũng nh đối với tình cốt nhục . c. Tự sự phê phán lối sống sai lầm của tớng sĩ, tác giả đã vạch rõ tác hại của những thói xấu đó ntn? + Cùa gµ trèng > < ®©m thñng ¸o gi¸p cña giÆc. + MÑo cê b¹c > < mu lîc nhµ binh. + Tiền của tuy nhiều > < mua đợc đầu giặc. + Chó săn tuy khoẻ > < đuổi đợc quân thù. + ChÐn rîu ngon > < lµm giÆc say chÕt. + TiÕng h¸t hay > < lµm cho giÆc ®iÕc tai. ? Tác giả đã lờng trớc những hậu hoạ gì sẽ xảy ra khi mà các tớng sĩ cứ mải mª hëng l¹c? + Lóc bÊy giê: Ta – C¸c ng¬i sÏ bÞ b¾t + Ch¼ng nh÷ng th¸i Êp cña ta kh«ng cßn – bæng léc còng mÊt + Gia quyÕn ta bÞ tam – vî con c¸c ng¬i còng khèn + X· t¾c tæ t«ng ta bÞ dµy xÐo – phÇn mé cha mÑ c¸c ng¬i còng bÞ quËt lªn. + Th©n ta kiÕp nµy chÞu nhôc, tiÕng d¬ kh«n röa, tªn xÊu cßn la – kh«ng khái mang tiÕng lµ tíng b¹i trËn. ? Đoạn văn đã sử dụng thủ pháp nghệ thuật nào? Tác dụng? - Nghệ thuật dùng câu khẳng định cùng một loạt điệp từ, điệp ngữ, điệp cấu tróc c©u trong nh÷ng c©u v¨n biÒn ngÉu tr¶i dµi lµm cho lêi phª ph¸n cµng thªm nghiêm khắc, hùng hồn. Bốn lần cặp từ “chẳng những … mà” để nói lên kết qu¶ tÊt yÕu cñ thãi xÊu cÇu an hëng l¹c cña tíng sÜ c©u cuèi cïng cña ®o¹n v¨n : “lóc bÊy giê … cã ® îc kh«ng?” lµ mét c©u hái tu tõ mang tÝnh kh¸i qu¸t gợi sự suy nghĩ mà cũng để khẳng định một chân lý muôn thuở: nớc mất thì nhà tan, đất nwocs không còn thì gia đình, dòng họ cũng không tồn tại nói chi đến những lạc thú cá nhân. Có chăng chỉ còn lại một lũ ngời vong quốc, làm tôi đòi cho kể xâm lăng mang nỗi nhục muôn đời không rửa đợc. Ngợc lại, quyết chiến đấu hy sinh vì đất nớc thì cá nhân, gia đình sẽ đợc sử sách ghi tên, muôn ngời đợc hởng hạnh phúc. ? NhËn xÐt g× vÒ giäng v¨n trong ®o¹n nµy? - Giäng v¨n trong ®o¹n nµy võa lµ lêi chñ so¸i nãi víi tíng sÜ díi quyÒn, võa lµ lêi cña ngêi cïng c¶nh ngé, chÝnh v× vËy c¸ch nãi cã khi nghiªm kh¾c mang tÝnh chÊt sØ m¾ng, r¨n ®e, cã khi l¹i ch©n thµnh, t×nh c¶m mang tÝnh chÊt bµy tá thiÖt h¬n. - TrÇn Quèc TuÊn võa ch©n t×nh chØ b¶o, võa phª ph¸n nghiªm kh¾c hµnh động hởng lạc, thái độ bàng quan trớc vận mệnh của đất nwocs của các tớng sĩ. - Cã khi t¸c gi¶ dïng c¸ch nãi th¼ng, gÇn nh sØ m¾ng: “kh«ng biÕt lo”, “kh«ng biÕt thÑn”, “kh«ng biÕt tøc”, “kh«ng biÕt c¨m”. Cã khi t¸c gi¶ dïng c¸ch nãi mØa mai, chÕ giÔu: “cùa gµ kh«ng thÓ … cña giÆc”, “mÑo cê b¹c … nhà bình” … để nhằm kích động các tớng sĩ, làm cho họ thức tỉnh. ? Từ chỗ vạch ra tác hại của thói xấu của các tớng sĩ, Trần Quốc Tuấn đã khuyªn r¨n hä nh÷ng ®iÒu nµo? - Đặt mồi lửa dới đống củi là nguy cơ … làm răn sợ => không biết lo xa. - HuÊn luyÖn qu©n sÜ, tËp dît cung tªn => t¨ng cêng häc tËp vâ nghÖ..

(318) ? Lợi ích của những lời khuyên đó? - Bªu ®Çu Hèt TÊt LiÖu … lµm r÷a thÞt V©n Nam Vîng. - Chẳng những thái ấp của ta mãi mãi vững bền … mà họ tên các ng ơi đợc sö s¸ch lu tªn… ? Theo em, trong 2 đoạn văn trên, tác giả đã thuyết phục ngời đọc bằng một lèi v¨n nghÞ luËn ntn? - Dïng nhiÒu ®iÖp ng÷, phÐp liÖt kª so s¸nh vµ c¸c h×nh h¶nh, sö dông c©u văn biền ngẫu cân đối nhịp nhàng, lí lẽ sắc sảo kết hợp với tình cảm thống thiết. Để tác động vào nhận thức, tác giả dùng thủ pháp nghệ thuật: So sánh tơng ph¶n vµ c¸ch ®iÖp tõ ®iÖp ý t¨ng tiÕn. TrÇn Quèc TuÊn so s¸nh gi÷a 2 viÔn c¶nh: đầu hàng thất bại thì mất tất cả, chiến đấu thắng lợi thì đợc cả chung và riêng. Khi nªu viÔn c¶nh ®Çu hµng thÊt b¹i, t¸c gi¶ sö dông nh÷ng tõ mang tÝnh phñ định: “không còn, cũng mất, bị tan, cũng khốn”. Còn khi nêu viễn cảnh chiến đấu thắng lợi, tác giả dùng những từ mang tính chất khẳng định “mãi mãi, vững bền, đời đời huởng thụ, không bị mai một, sử sách lu thơm => Cứ từng bớc, từng bớc tác giả đa ngời đọc thấy rõ đúng sai, nhận ra phải trái. 4. Lêi kªu gäi tíng sÜ ? §äc “nay ta chän binh ph¸p -> hÕt” ? TrÇn Quèc TuÊn khuyªn tíng sÜ ®iÒu g×? - §ã lµ nªu cao tinh thÇn c¶nh gi¸c - Ch¨m lo “häc tËp binh th, rÌn luyÖn vâ nghÖ, tËp dît cung tªn, khiÕn cho ngời ngời giỏi nh Bàng Riêng, nhà nhà đều là hậu nghệ” để quyết chiến quyết th¾ng kÎ thï x©m lîc. ? Cuối bài hịch, Trần Quốc Tuấn viết “Ta viết bài hịch này để các ngơi biết bông ta” theo em, tíng sÜ “biÕt bông” t¸c gi¶ ntn? (Cho học sinh thảo luận cặp đôi) - Coi trọng danh dự và bổn phận của bản thân, dòng tộc, đất nớc. - Khinh ghÐt thãi cÇu an hëng l¹c. - Căm thù giặc, quyết chiến đấu và chiến thắng kẻ thù. - Tha thiÕt víi vËn mÖnh cña níc nhµ. ? Em h·y ph©n tÝch nghÖ thuËt lËp luËn ë ®o¹n kÕt? - Để giành thế áp đảo cho tinh thần quyết chiến quyết thắng, phần cuối bài hịch, một lần nữa Trần Quốc Tuấn vạch rõ ranh giời giữa 2 con đờng chính và tà, cũng có nghĩa la 2 con đờng sống và chết để thuyết phục tớng sĩ. Tác giả biểu lộ một thái độ dứt khoát: hoặc là địch, hoặc là ta; không có vị trí chông chênh cho những kẻ bàng quan trớc thời cuộc. Chính thái độ dứt khoát này đã có tác dụng thanh toán những thái độ trừ trừ trong hàng ngũ tớng sĩ, động viên những ngời còn thờ ơ, do dự hãy đứng hẳn sang phía lực lợng quyết chiến quyết thắng. Đoạn cuối bài hịch có giá trị động viên tới mức cao nhất ý chí và quyết tâm chiến đấu của mọi ngời. * Ghi nhí: SGK trang 61. IV. Tæng kÕt 1. NghÖ thuËt ? HTS, tác giả đã dùng những thủ pháp nghệ thuật gì? - Đây là một áng văn chính luận đặc sắc có sự kết hợp giữa lập luận chặt chÏ s¾c bÐn víi lêi v¨n th«ng thiÕt, cã søc l«i cuèn m¹nh mÏ..

(319) - Sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a yÕu tè chÝnh luËn víi yÕu tè v¨n ch¬ng, kÕt hîp t duy l«gÝc vµ t duy h×nh tîng, lý trÝ vµ t×nh c¶m. Néi dung t tuëng, luËn ®iÓm, luËn chøng b»ng lËp luËn chÆt chÏ, víi lêi v¨n gîi c¶m, cã khi thèng thiÕt tr÷ tình, tác động mạnh mẽ đến ngời đọc. - DÉn chøng dån dËp, liªn tiÕ võa trong sö s¸ch, võa trong thùc tÕ, lÊy c¶ bản thân tác giả để nêu gơng, so sánh đối lạp, điệp ngữ, điệp cấu trúc câu; động từ tăng tiến, hình ảnh ẩn dụ, khoa trơng phóng đại… 2. VÒ néi dung - Tác giả khích lệ nhiều mặt để tập trung vào một hớng: + KhÝch lÖ lßng c¨m thï giÆc, nçi nhôc mÊt níc. + KhÝch lÖ lßng trung qu©n ¸i quèc vµ lßng ©n nghÜa thuû chung cña ngêi cïng c¶nh ngé. + KhÝch lÖ ý chÝ lËp c«ng danh x¶ th©n v× níc. + KhÝch lÖ lßng tù träng, liªm sØ ë mçi ngêi khi nhËn râ c¸i sai thÊy râ ®iÒu đúng. => KhÝch lÖ lßng yªu níc, bÊt khuÊt, quyÕt chiÕn th¾ng kÎ thï x©m lîc. - V¨n b¶n HTS ph¶n ¸nh tinh thÇn yªu níc nång nµn cña d©n téc ta trong cuéc kh¸ng chiÕn chèng ngo¹i x©m, thÓ hiÖn qua lßng c¨m thï giÆc, ý chÝ quyÕt chiÕn, quyÕt th¾ng kÎ thï x©m lîc. V. LuyÖn tËp 1. §Ò 1: Tr×nh bµy c¶m nhËn vÒ ®o¹n v¨n sau: “Huèng chi … tai v¹ vÒ sau” 2. §Ò 2: Tr×nh bµy c¶m nhËn vÒ ®o¹n v¨n sau: “Ta thêng … vui lßng” 3. §Ò 3: Ph©n tÝch bµi HTS cña tt D. Cñng cè – híng dÉn Gi¸o viªn hÖ thèng bµi: - T¸c gi¶ nªu g¬ng c¸c trung thÇn nghÜa sÜ trong sö s¸ch. - T¸c gi¶ tè c¸o téi ¸c cña sø giÆc vµ béc b¹ch nçi niÒm t©m sù cña m×nh víi tíng sÜ. + Tè c¸o téi ¸c cña giÆc + Nçi niÒm t©m sù cña t¸c gi¶ - T¸c gi¶ phª ph¸n thãi xÊu cña tíng sÜ + Nhắc lại cách đối xử tốt + Phª ph¸n nghiªm kh¾c + V¹ch râ t¸c h¹i - T¸c gi¶ kªu gäi tíng sÜ TiÕt 95 Ngµy so¹n: 08-2-2007 Hành động nói A. Mục tiêu cần đạt - Gióp häc sinh hiÓu: + Nói cũng là một thứ hành động..

(320) + Số lợng hành động nói khá lớn, nhng có thể quy lại thành một số kiểu khái quát nhất định. + Có thể sử dụng nhiều kiểu câu đã học để thực hện cùng một hành động nãi. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: So¹n gi¸o ¸n - Häc sinh: So¹n bµi – häc thuéc lßng mét sè ®o¹n hay C. TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức + NÒn nÕp + SÜ sè - KiÓm tra bµi cò Bµi míi I. Hành động nói là gì? ? §äc c¸c ®o¹n trÝch lµ tr¶ lêi c¸c c©u hái: VÝ dô 1: mÑ con LÝ Th«ng ®ang ngñ, bçng nghe tiÕng gäi cöa. Ngì lµ hån oan cña Th¹ch Sanh hiÖn vÒ, mÑ con h¾n ho¶ng sî, van l¹y rèi rÝt. Khi Th¹ch Sanh vµo nhµ kÓ cho nghe chuyÖn giÕt ch»n tinh, chóng míi hoµn hån. Nhng LÝ Th«ng bæng n¶y ra kÕ kh¸c. H¾n nãi: - Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tát không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời cha sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ë nhµ lo liÖu. Th¹ch Sanh l¹i thËt thµ tin ngya. Chµng véi v· tõ gi· mÑ con LÝ Thong, trë vÒ tóp lÒu cò díi gèc ®a, kiÕm cñi nu«i th©n. (Th¹ch Sanh) ? Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích chính là gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy? - Lí Thông nói với Thạch Sanh nhừm đẩy Thạch Sanh đi để mình hởng lợi “Th«i, b©y giê nh©n trêi cha s¸ng em h·y trèn ngay ®i.” ? Lí Thông có đạt đợc mục đích của mình không? Chi tiết nào nói lên điều đó? - Lí Thông có đạt đợc mục đích, vì nghe Lí Thông nói, Thạch Sanh “vội vã tõ gi· mÑ con LÝ Th«ng” ? Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phơng tiện gì? - B»ng lêi nãi ? Nếu hiểu hành động là: “Việc làm cụ thể của con ngời nhằm một mục đích nhất định” thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao? - Việc làm của Lí Thông là một hành động, vì nó là một việc làm có mục đích. GV: Nh vậy, Lí Thông đã thực hiện một hành động nói. Ví dụ 2: Giáo viên đến (không gần quá) yêu cầu một học sinh: - Cô mời em X đứng dậy! (Sau khi học sinh đó đứng dậy, giáo viên lại yêu cầu tiếp):.

(321) - C« mêi em X ngåi xuèng! ? Nh vậy, cô dùng cách nói để điều khiển bạn X đứng lên, ngồi xuống hay là cô dùng hành động bằng tay để điều khiển bạn X? - Hs: C« dïng c¸ch nãi ¹. GV: Đó chính là cô đã thực hiện một hành động nói. Vậy hành động nói là gì? Hành động nói là hành động đợc thực hiện bằng cách nói ra một điều gì đó, trong trêng hîp nµy lµ nãi ra sù yªu cÇu. ? Qua hai ví dụ trên, em nào định nghĩa: hành động nói là gì? - Hành động nói là hành động đợc thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định. * Ghi nhí (sgk trang 62) ? Đọc lại ghi nhơ đó? (Học sinh đọc) II. Một số kiểu hành động nói thờng gặp. ? Cho biết mục đích của mỗi câu trong lời nói của Lí Thông ở đoạn văn trÝch cña môc I sgk? Mục I: Mục đích của từng câu: - Con trăn ấy là của nhà vua nuôi đã lâu (trình bày) - Nay em giÕt nã tÊt kh«ng khái bÞ téi chÕt (®e do¹) - Th«i, b©y giê nh©n trêi cha s¸ng, em h·y trèn ngay ®i (®uæi khÐo) - Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu (hứa hẹn) Môc 2: Lêi cña c¸i Tý: - VËy th× b÷a sau con ¨n ë ®©u? (hái) - U nhất định bán con đấy ? (hỏi) - U kh«ng cho con ë nhµ n÷a ? (hái) - Khèn n¹n th©n con thÕ nµy! (C¶m th¸n, béc lé c¶m xóc) - Trêi ¬i! (C¶m th¸n, béc lé c¶m xóc) Lêi cña chÞ DËu - Con sÏ ¨n ë nhµ cô NghÞ th«n §oµi (b¸o tin) * Các hành động nói: - Tr×nh bµy, ®e do¹, ®uæi khÐo, høa hÑn - Hái, b¸o tin, béc lé c¶m xóc ? Từ các ví dụ trên, các em hãy rút ra cho cô: có những kiểu hành động nói thêng gÆp nµo? 1. Hành động hỏi (VD: U nhất định bán con đấy ?) 2. Hành động điều khiển (VD: Thế thì phải giục anh ấy ăn nhanh lên đi, kẻo nữa ngời ta sắp sửa kéo vào rồi đấy) 3. Hành động hứa hẹn (VD: Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu) 4. Hành động trình bày (VD: Con trăn ấy là của nhà vua nuôi đã lâu) 5. Hành động bộc lộ cảm xúc (VD: Khốn nạn thân con thế này!) * Ghi nhí sgk trang 63.

(322) GV: Chó ý - Các em cần phân biệt các kiểu câu phân loại theo mục đích nói (câu trần thuật, câu nghi vấn, câu cầu khiến, câu cảm thán) với các hành động nói. + Sự phân biệt các kiểu câu dựa theo mục đích nói đợc xác định trên cơ sở dựa vào hình thức cấu tạo (dấu câu, từ ngữ đặc trng) và chức năng vốn có của tõng kiÓu c©u nµy. + Còn sự phân biệt các hành động nói lại lấy mục đích để làm cơ sở xác định. - Trong hoạt động giao tiếp, khi có từ 2 ngời trở lên nói chuyện với nhau, ta phải xác định rõ: ai là ngời thực hiện hành động nói, ai là ngời thực hiện hành động nghe. Ngời nói và ngời nghe trong hoạt động giao tiếp thờng có sự chuyển đổi lẫn nhau. Lúc này, một ngời thực hiện hành động nói (ngời nói), nhng sau đó ngời ấy lại thực hiện hành động nghe (ngời nghe). Vì thế khi chúng ta nói đến hành động nói mà cha xem xét (hay tạm bỏ qua) vai của ngời nghe. III. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 Yêu cầu: - Trần Quốc Tuấn viết bài HTS nhằm mục đích gì? - Hãy xác định mục đích của hành động nói thể hiện ở trong câu trong bài hịch và vai trò của câu ấy đối với việc thực hiện mục đích chung. * Cách giải? Học sinh chú ý đến nội dung chính của bài Hịch để xác định mục đích chính. * Lêi gi¶i: - Mục đích chính của bài HTS: + KhÝch lÖ lßng yªu níc cña tíng sÜ. + Kêu gọi họ chuyên cần học tập binh th, rèn luyện võ nghệ để giết giặc cøu níc, cøu nhµ. Yêu cầu 2: Mục đích của hành động nói thể hiện ở một câu, vai trò của câu đó? - Ta thờng tới bữa quên ăn, nửa đêm vỗ gối; ruột đau nh cắt, nớc mắt đầm đìa; chỉ căm tức cha xả thịt, lột da, nuốt gan uống máu quân thù. => §©y lµ: + KiÓu c©u trÇn thuËt + Hành động nói: Trình bày Vai trò của câu trên đối với việc thực hiện mục đích chung: Trần Quốc Tuấn đã bày tỏ nỗi niềm tâm sự: đau đớn, xót xa, căm giận, lo lắng đến quên ăn, mất ngủ trớc vận mệnh tổ quốc đang ngàn cân treo sợi tóc => từ đó khích lệ lòng yªu níc cña c¸c tíng sÜ. 2. Bµi tËp 2 (sgk trang 63) ? §äc, nªu yªu cÇu? * Yêu cầu: Chỉ ra các hành động nói và mục đích của mỗi hành động nói trong nh÷ng ®o¹n trÝch sau: a. Đoạn trích “Tắt đèn” gồm nhiều câu, mỗi câu diễn tả một hành động nói kh¸c nhau: - Bác trai đã khá rồi chứ? (hỏi) - C¶m ¬n cô … mái mÖt l¾m (tr×nh bµy).

(323) - Nµy, b¶o b¸c Êy … tíi giê cßn g× (høa hÑn, béc lé c¶m xóc) - Thế thì phải giục … kéo vào rồi đấy! (điều khiển) b. §o¹n trÝch sù tÝch Hå G¬m - §©y lµ trèic ý phã th¸c cho minh c«ng lµm viÖc lín (tr×nh bµy) - Chúng tôi nguyện … báo đền Tổ Quốc (hứa hẹn) c. §o¹n trÝch l·o H¹c - Cậu Vàng đi đời rồi, ông giáo ạ! (trình bày) - Cô b¸n råi? (hái) - B¸n råi! Hä võa b¾t xong(…) (tr×nh bµy) - ThÕ nã cho b¾t µ? (hái) - Khèn n¹n … dèc ngîc nã lªn (béc lé c¶m xóc, tr×nh bµy) 3. Bµi tËp 3 * Yêu cầu: Đoạn trích dới đây có 3 câu chứa từ “hứa”. Hãy xác định kiểu hành động nói đợc thực hiện trong mỗi câu ấy. * Lêi gi¶i: - Anh ph¶i høa víi m … (®iÒu khiÓn) - Anh høa ®i. (®iÒu khiÓn) - Anh xin høa (høa hÑn) => Nh vËy, kh«ng ph¶i c©u nµo cã chøa tõ “høa” còng lµ thùc hiÖn hµnh động hứa hẹn. Hành động hứa hẹn chỉ đợc thực hiện khi ngời nói câu hứa đấy ph¶i ë ng«i thø nhÊt. D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi d¹y - Học sinh về nhà: Thuộc lý thuyết, lấy ví dụ để làm sáng tỏ lý thuyết và hµnh chØnh bµi tËp vµo vë. TiÕt 96 Ngµy so¹n: 08-02-2007 Tr¶ bµi tËp lµm v¨n sè 5 §Ò bµi: H·y thuyÕt minh vÒ mét danh lam th¾ng c¶nh (hoÆc di tÝch lÞch sö) cña que h¬ng em. (So¹n trong gi¸o ¸n chÊm tr¶). TuÇn 25 TiÕt 97. A. Mục tiêu cần đạt Gióp häc sinh. Ngµy so¹n: 22-02-2007 Nớc đại việt ta (Trích: Bình ngô đại cáo – Nguyễn Trãi).

(324) - Thấy đợc đoạn văn có ý nghĩa nh lời tuyên ngôn độc lập của dân tộc ta ở thÕ kØ XV. - Thấy đợc phần nào sức thuyết phục của nghệ thuật căn chính luận Nguyễn Tr·i: lËp luËn chÆt chÏ, sù kÕt hîp gi÷a lÝ lÏ vµ thùc tiÔn. - Tích hợp với phần Tiếng Việt ở bài hành động nói, với phần tập làm văn ở bµi «n tËp vÒ luËn ®iÓm, víi thùc tÕ lÞch sö, víi bµi “s«ng nói níc Nam” (líp 7), với toàn bài Bình ngô đại cáo (lớp 10) - Rèn kỹ năng đọc văn biền ngẫu, tìm và phân tích luận điểm, luận cứ trong mét ®o¹n cña bµi c¸o. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: + So¹n gi¸o ¸n + Tranh ch©n dung NguyÔn Tr·i (phãng to) + Bài hoàn chỉnh: Bình Ngô đại cáo - Häc sinh: So¹n bµi – häc thuéc lßng ®o¹n trÝch C. TiÕn tr×nh lªn líp - ổn định tổ chức + NÒn nÕp + SÜ sè - KiÓm tra bµi cò Bµi míi Giíi thiÖu bµi I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm - NguyÔn Tr·i hiÖu lµ øc trai, con trai NguyÔn Phi Khanh, quª ë lµng NhÞ Khª - Thêng TÝn – Hµ T ©y. - Ông đỗ tiến sĩ năm 1400, ra làm quan với nhà Hồ rồi tham gia khởi nghĩa Lam S¬n. - Ông là ngời toàn đức, toàn tài, tính tình cơng trực, trọng nghĩa nên bị bọn quyền thần ghen ghét, hãm hại. Cuối cùng ông đã bị kết án “Chu di tam tộc” (giÕt 3 hä). §©y lµ vô ¸n oan khèc nhÊt trong x· héi phong kiÕn. - ¤ng lµ vÞ anh hïng d©n téc, lµ danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi, lµ nhµ th¬ lín cña d©n téc ViÖt Nam. * T¸c phÈm: - Hoàn cảnh ra đời: Tác phẩm “Bình Ngô đại cáo” đợc viết vào cuối năm Đinh Mùi (đầu năm 1428) khi quân Minh buộc phải rời khỏi đất nớc ta sau 10 năm sâm lợc. Bài Cáo ra đời trong không khí hào hùng của ngày vui đại thắng, ngày vui độc lập, tổ quốc sạch bóng quân thù, đất nớc bớc vào kỷ nguyên mới, kû nguyªn phôc hng d©n téc. - BNĐC là một bài cáo mà Nguyễn Trãi thay lời Lê Lợi (Lê Thái Tổ) viết để ban bố cho nhân dân cả nớc biết sự nghiệp bình Ngô phục quốc đã thắng lợi, đất nớc đã đợc độc lập, hòa bình trở lại, một thời kì phục hng bắt đầu. - Cáo: Là thể văn nghị luận cổ, thờng đợc vua chúa hoặc thủ lĩnh dùng để trình bày một chủ trơng hay công bố kết quả một sự việc để mọi ngời cùng biết. Cáo phần nhiều đợc viết bằng văn biền ngẫu (không có vần hoặc có vần, thờng có đối, câu dài ngắn không gò bó, mỗi cặp hai vế đối nhau). Cũng nh hịch, cáo.

(325) là thể văn có tính chất hùng biện, do đó lời lẽ phải đanh thép, lí luận phải sắc bÐn, kÕt cÊu ph¶i chÆt chÏ, m¹ch l¹c. - Đại ý bài bình ngô đại cáo: Nhằm tuyên cáo cho nhân dân cả nớc biết quá trình kháng chiến chống quân Minh đã thắng lợi vẻ vang, đem lại nền thái bình cho đất nớc và một thời kì phục hng bắt đầu. GV: NguyÔn Tr·i kh«ng chØ lµ t¸c gi¶ nh÷ng bµi th¬ n«m, bµi phó tuyÖt vêi nh: Cửa biển Bạch đằng, Thuật hứng 24, Cây chuối, Tùng, Bến đò xuân đầu chợ, Côn sơn ca, Phú nui Chí Linh… mà ông còn là tác giả của Bình Ngô đại cáo (1428) – bản thiên cổ hùng văn, rất xứng đáng đợc gọi là bản tuyên ngôn độc lập lần thứ hai trong lịch sử văn học dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên toàn văn bài cáo khá dài, chơng trình lớp 8 chỉ học đoạn đầu. Nhan đề của bài này do ngời soạn sgk đặt. II. Hớng dẫn đọc, giải thích từ khó, tìm hiểu thể loại, bố cục. 1. §äc: - Khi đọc, chú ý các từ “từng nghe”, “cho nên”,… có vai trò bắc cầu, nối đoạn: Cần đọc với giọng riêng, phân biệt với các câu khác trong đoạn. - Hai câu đầu đọc giọng trang trọng, chậm rãi, nhấn vào các từ “cốt ở”, “tríc lo”, nhÞp 3/4. - Bốn câu tiếp: Đọc nhanh hơn một chút, đọc rõ phép đối: “Từ trớc - đã l©u”, nhÞp 5/2, 4/2. - Hai câu tiếp, chú ý phân biệt rõ cách đối từng từ, nhấn mạnh từ “đố” nhịp 2/1, 1/1, 2/4. - Tám câu tiếp đọc giọng khẳng định, tự hào, nhịp 4/3, 3/4, 2/2. + Giáo viên đọc mẫu (đọc một đoạn từ đầu đến cũng khác) ? Hai em đọc cả bài: (một em đọc tiếp cô giáo, một em đọc lại cả bài) 2. Giải thích từ khó: Học sinh đã đọc kỹ 12 chú thích ở nhà (giáo viên kết hîp khi gi¶ng bµi míi). 3. ThÓ lo¹i: - Bình là đánh dẹp, hành động của ngời có chính nghĩa, lập lại trật tự. - Ng« lµ tªn níc §«ng Ng« thêi tam quèc (thÕ kû 3, tõng x©m chiÕm níc ta), còng lµ quª h¬ng cña Minh Th¸i Tæ Chu Nguyªn Tr¬ng – lóc ®Çu xng lµ Ng« Quốc Công. Dùng từ Ngô để chỉ giặc Minh. Cách dùng từ gợi sự khinh bỉ và lòng căm thù của nhân dân ta đối với bọn giặc phơng Bắc đã có từ xa mà nay dån lªn ®Çu kÎ thï tríc m¾t lµ giÆc Minh x©m lîc. 4. Bè côc: Toµn bµi c¸o cã 4 phÇn lín (nh kÕt cÊu chung cña thÓ c¸o) Phần đầu nêu: luận đề chính nghĩa. PhÇn hai lËp: b¶n c¸o tr¹ng téi ¸c giÆc Minh. PhÇn ba: ph¶n ¸nh qu¸ tr×nh cuéc khëi nghÜa Lam S¬n tõ nh÷ng ngµy ®Çu gian khổ đến khi tổng phản công thắng lợi. Phần cuối: là lời tuyên bố kết thúc, khẳng định nền độc lập vững chắc, đất nớc mở ra một kỷ nguyên mới, đồng thời nêu lên bài học lịch sử. 5. Vị trí - đại ý: - Đoạn trích Nớc Đại Việt ta là phần đầu bài Bình Ngô đại cáo, nên luận đề chÝnh nghÜa víi 2 néi dung chÝnh: Nguyªn lý nh©n nghÜa vµ ch©n lý vÒ sù tån.

(326) tại độc lập có chủ quyền của dân tộc Đại Việt. Bố cục của đoạn một gồm 3 phần: Hai câu đầu đề cao nguyên lý làm tiền đề; 12 câu tiếp: quan niệm về tổ quốc – chân lý độc lập dân tộc; kết luận. III. Ph©n tÝch v¨n b¶n 1. Nguyªn lý nh©n nghÜa (2 c©u ®Çu). ? Đọc diễn cảm 2 câu đầu và hãy đặt tên tiêu đề cho 2 câu đó? - Nguyªn lý nh©n nghÜa. ? Vấn đề nhân nghĩa mà Nguyễn Trãi nêu ra ở đây gồm mấy nội dung, là nh÷ng néi dung nµo? - Nhân nghĩa: gồm 2 nội dung đó là yêu dân và trừ bạo. ? Em hiÓu nh©n nghÜa lµ g×? - Nhân nghĩa là khái niệm của đạo nho (Trung Quốc), đã có từ lâu đời, đã đợc truyền bá vào Việt Nam từ lâu, đợc phổ biến và mặc nhiên thừa nhận hiểu một cách chung nhất: nhân nghĩa là chỉ mối quan hệ tốt đẹp giữa ngời với ngời trên cơ sở tình thơng và đạo lý. Nhân là thơng ngời, nghĩa là điều phải, điều nên lµm. Nh©n lµ yªu, nghÜa lµ lý; ngêi cã lßng ngêi th× yªu ngêi. Ngêi cã nghÜa th× lµm theo lÏ ph¶i. ? Em hiÓu “yªu d©n” lµ g×? - Yêu dân là giữ yên cuộc sống cho dân, làm cho dân đợc an hởng thái bình, h¹nh phóc. GV: ë ®©y NguyÔn Tr·i viÕt: “ViÖc nh©n nghÜa cèt ë yªn d©n”. ? Em hiÓu “cèt” ë ®©y lµ g×? DiÖt trõ mäi thÕ lùc tµn b¹o. GV: Muèn yªn d©n th× ph¶i trõ diÖt mäi thÕ lùc tµn b¹o. Nh vËy, nÕu yªn d©n là mục đích thì trừ bạo là phơng cách hành động. Hai nội dung này có quan hệ néi dung mËt thiÕt kh¨ng khÝt víi nhau. Víi NguyÔn Tr·i, nh©n nghÜa g¾n liÒn víi yªu níc chèng x©m lîc; nh©n nghÜa kh«ng nh÷ng trong quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi mµ cßn cã trong quan hÖ gi÷a d©n téc víi d©n téc. §©y lµ néi dung míi, lµ sù ph¸t triÓn cña t tëng nh©n nghÜa ë NguyÔn Tr·i so víi nho gi¸o. Nh©n nghÜa trong ph¹m trï nho gi¸o chñ yÕu lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi; khi vµo ViÖt Nam, do hoµn c¶nh riªng cña níc ta thêng xuyªn ph¶i chèng x©m lîc, trong néi dung nh©n nghÜa cßn cã c¶ mèi quan hÖ gi÷a d©n téc víi d©n téc. Còng nh sau nµy, c¸ch NguyÔn Tr·i 5 thÕ kû, Hå ChÝ Minh trong Tuyªn ng«n độc lập đã suy rộng ra “suy rộng ra, câu nói ấy có nghĩa: Ai sinh ra cũng có quyền đợc mu cầu hạnh phúc, cũng đợc hởng nền tự do và độc lập. Đó là nhân quyền”. Từ quyền sống của con ngời cá thể, từ đạo lý mà con ngời cá thể ấy nªn theo mµ “suy réng ra” nh vËy lµ hîp lý víi logic cña t duy, nhÊt lµ nã phï hợp với hoàn cảnh lịch sử của dân tộc ta, một dân tộc với nhiều đối tợng nhòm ngó của bao nhiêu thế lực bên ngoài từ Đông sang Tây, từ Nam đến Bắc. Nhân nghÜa lµ tr¸i víi b¹o ngîc, lµ t×nh th¬ng vµ lÏ ph¶i híng vÒ phÝa nh©n d©n. “Trõ bạo” vì “yêu dân” là nhân nghĩa. Khi đất nớc bị xâm lăng, vì thơng dân (nhân), vì việc phải làm, nên làm (nghĩa), quân đội ấy trở thành “quân điếu phạt”. Nhân nghÜa kh«ng cßn lµ mét kh¸i niÖm khoan dung mµ lµ trõ ¸c, cã trõ ¸c, trõ b¹o thì mới đạt đợc cái đích “yêu dân”. Tính chặt chẽ trong lập luận nổi bật hẳn nên giữa 2 khía cạnh tởng nh đối lập mà thống nhất. Hai câu văn nh hàm xúc một ch©n lý thiªng liªng, lµ ngêi nãi mµ nh lµ trêi nãi, nghÜa lµ cïng mét thø “s¸ch trêi” (hai ch÷ “thiªn th” trong NQSH) ? §Æt trong hoµn c¶nh NguyÔn Tr·i viÕt BN§C th× ngêi d©n mµ NguyÔn Tr·i nãi tíi lµ ai? kÎ tµn b¹o lµ ai? qu©n ®iÕu ph¹t lµ ai?.

(327) - Ngời dân mà Nguyễn Trãi nói đến là dân Đại Việt đang bị xâm lợc – là dân đen, con đỏ, những ngời cùng khổ, đông đảo nhất trong xã hội. - Còn kẻ tàn bạo đợc nói tới chính là giặc Minh cớp nớc. - Quân điếu phạt là nghĩa quân Lam Sơn mà đứng đầu là vua Lê Lợi và NguyÔn Tr·i. GV: Nh vậy, Nguyễn Trãi đã chắt lọc cái tinh hoa, cái t tởng tích cực nhất của t tởng nhân nghĩa: chủ yếu, cốt lõi để yên dân, tr ớc nhất là trừ bạo. Và đó cũng chính là mục đích lớn nhất của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và cũng chính là t tởng lớn nhất trong cuộc đời Nguyễn Trãi. Nhân nghĩa – yêu dân – trừ bạo – yêu nớc – chống xâm lợc bảo vệ đất nớc và nhân dân chính là chân lý khách quan, là nguyên lý gốc, là tiền đề t tởng, là cơ sở lý luận, nguyên nhân mäi th¾ng lîi cña nghÜa qu©n Lam S¬n, cña nh©n d©n ViÖt Nam trong cuéc chiến đấu chống giặc Minh, là điểm tựa và linh hồn của bài BNĐC. 2. Chân lý về sự tồn tại độc lập có chủ quyền của dân tộc Đại Việt (8 câu tiÕp) ? Đọc diễn cảm 8 câu tiếp? (Học sinh đọc thật diễn cảm) GV: Khi nhân nghĩa gắn liền với yêu nớc chống xâm lợc thì bảo vệ nền độc lập của đất nớc cũng là việc làm nhân nghĩa. Vả chăng có bảo vệ đợc đất nớc thì mới bảo vệ đợc dân, mới thực hiện đợc mục đích cao cả là “yêu dân”. Chính vì vậy sau khi nêu nguyên lý nhân nghĩa, Nguyễn Trãi đã khẳng định chân lý về sự tồn tại độc lập có chủ quyền của dân tộc Đại Việt. ? Trong 8 câu vừa đọc, em thấy để khẳng định độc lập chủ quyền của dân tộc, tác giả đã dựa vào các yếu tố nào? và nó đợc thể hiện cụ thể qua những chi tiÕt nµo? - Nền văn hiến lâu đời (vốn xng nền văn hiến đã lâu) - Cơng vực lãnh thổ riêng (Núi sông bờ cõi đã chia) - Phong tôc tËp qu¸n riªng (Phong tôc B¾c – Nam còng kh¸c) - Lịch sử, chế độ riêng, bình đẳng, ngang hàng với các triều đại Trung Quốc (Từ Triều, Đinh, Lý, Trần … xng đế một phơng – anh hùng, hào kiệt) GV: Với những yếu tố căn bản này, Nguyễn Trãi đã phát triển một cách hoàn chỉnh quan niêm về quốc gia, dân tộc. Ngời đời sau vẫn xem quan niệm cña NguyÔn Tr·i lµ sù kÕt tinh häc thuyÕt vÒ quèc gia, d©n téc. So víi thêi Lý, häc thuyÕt vÒ quèc gia, d©n téc cña NguyÔn Tr·i ph¸t triÓn cao h¬n bëi tÝnh toµn diÖn vµ s©u s¾c cña nã. ? Các em hãy nhớ lại, đọc thầm lại bài thơ “NSNN” của Lý Thờng Kiệt (ở thế kỷ XI) để so sánh với bài BNĐC để thấy rõ tính toàn diện và sâu sắ trong häc thuyÕt vÒ quèc gia, d©n téc cña NguyÔn Tr·i? (cho c¸c nhãm th¶o luËn) - Nã toµn diÖn h¬n v×: + ý thức về dân tộc trong NQSH đợc xác định chủ yếu trên 2 yếu tố: lãnh thổ và chủ quyền. Còn đến BNĐC 3 yếu tố nữa đợc bổ xung: văn hiến, phong tôc tËp qu¸n , lÞch sö. - Nã s©u s¾c h¬n v×: + Trong quan niệm về dân tộc, Nguyễn Trãi đã ý thức đợc “văn hiến”, truyền thống lịch sử là yếu tố cơ bản nhất, là hạt nhân để xác định dân tộc. + Điều mà kẻ xâm lợc luôn tìm cách phủ định (văn hiến nớc Nam) thì chính lµ thùc tÕ, tån t¹i víi søc m¹nh cña ch©n lý kh¸ch quan..

(328) ? Chú ý vào đoạn văn trên cho cô biết: Để khẳng định độc lập chủ quyền của dân tộc, trong yếu tố lịch sử, chế độ riêng, Nguyễn Trãi đã chú ý nhấn mạnh ®iÒu g×? - Nguyễn Trãi chú ý đến việc xng đế của dân tộc Đại Việt qua các triều đại. ? Khi nhắc tới việc xng đế của các triều đại của Đại Việt tác giả đã dùng thủ ph¸p nghÖ thuËt g×? H·y chØ râ vµ cho biÕt t¸c dông? - Tác giả đã dùng nghệ thuật so sánh cụ thể: đặt các triều đại của Đại Việt bình đẳng, ngang hàng với các triều đại Trung Quốc: “Từ Triệu, Đinh, Lý, Trần … cùng Hán Đờng , … xng đế một phơng”. - Có tác dụng nâng cao t tởng hoàng đế là phủ nhận t tởng “trời không có 2 mặt trời, đất không có 2 hoàng đế” là khẳng định Đại Việt có chủ quyền ngang hµng víi ph¬ng B¾c. GV: Đúng rồi đấy! Trong bài NQSH, Lý Thờng Kiệt đã thể hiện một ý thức dân tộc, niềm tự hào dân tộc sâu sắc qua từ “đế”. ở BNĐC Nguyễn Trãi tiếp tục phát huy niềm tự hào dân tộc sâu sắc, mạnh mẽ đó: “Mỗi bên xng đế một phơng”. Các em cần phân biệt giữa “đế” và “vơng”. Nếu Đế là vua thiên tử, duy nhất, toàn quyền thì Vơng là vua ch hầu, có nhiều và phụ thuộc vào đế. Nêu cao t tởng hoàng đế là phủ nhận t tởng “trời không có hai mặt trời, đất không có hai hoàng đế” là để khẳng định Đại Việt có chủ quyền ngang hàng với phơng Bắc (Trớc đây, vua Trung Quốc tự coi mình là đế, còn vua các nớ xung quanh chỉ là vơng – thấp hơn đế) ? Theo dâ kü vµo ®o¹n v¨n trªn, em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch sö dông tõ ng÷ của tác giả (hay nói cách khác, cách dùng các từ ngữ ở đây có gì đặc biệt)? - Tác giả dùng hàng loạt các từ ngữ khẳng định: “từ trớc”, “vốn có”, “đã lâu”, “đã chia”, “cũng khác”. ? Cách dùng hàng loạt các từ ngữ khẳng định đó có tác dụng gì? - Nhằm khẳng định về sự tồn tại lâu đời, hiển nhiên vốn có về nhiều ph ơng diện của nớc Đại Việt độc lập tự chủ. ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch viÕt c©u trong ®o¹n v¨n nµy? - Cách viết câu có hai vế đối nhau trong những câu văn biền ngẫu; đối chọi nhau trong 1 vế; 2 vế đối nhau nhng vế sau bổ sung cho vế trớc. * §èi nhau: “Từ Triệu … lý, trần bao đời gây nền độc lập Cùng Hán, Đờng, Tống, Nguyên mỗi bên xng đố một phơng” * §èi chäi nhau trong mét vÕ: “Núi sông bờ cõi đã chia Phong tôc B¾c Nam còng kh¸c” * Hai vế đối nhau nhng vế sau bổ xung cho vế trớc: “Tuy m¹nh yÕu tõng lóc kh¸c nhau Song hào kiệt đời nào cũng có” GV: Phép đối trong văn biền ngẫu phát huy tác dụng tích cực của nó – việc sắp song song hai vế đối nhau, một vế nói về ta, một vế nói về Trung Quốc cũng tăng thêm ý nghĩa bình đẳng, ngang hàng giữa hai bên: “Từ Triệu … x ng đế một phơng” - Việc đối chọi nhau trong một vế – giữa một bên là ta, một bên là TQ, không hẳn đối chữ mà ngụ trong ý:.

(329) “Núi sông bờ cõi đã chia Phong tôc B¾c Nam còng kh¸c” - Hai vế đối nhau nhng vế sau bổ xung cho vế trớc cũng là nhấn mạnh thêm nÒn v¨n hiÕn níc ta ë sù cã mÆt lu«n lu«n cña nh÷ng ngêi tµi giái: “Tuy m¹nh yÕu tõng lóc kh¸c nhau Song hào kiệt đời nào cũng có” ? Cã ý kiÕn cho r»ng: søc thuyÕt phôc cña v¨n chÝnh luËn NguyÔn Tr·i trong ®o¹n nµy thÓ hiÖn râ ë lËp luËn vµ lý lÏ cña t¸c gi¶. Em h·y chøng minh ®iÒu đó? - Lập luận của tác giả trong đoạn văn này rất chặt chẽ, lí lẽ sắc bén: Từ t tởng nhân nghĩa tác giả khẳng định lẽ phải thuộc về ta, còn kẻ địch là bạo ngợc, là hại dân. Việc đánh đuổi kẻ xâm lợc là một việc làm tất nhiên vì Đại Việt là một nớc độc lập. Minh chứng cho sự độc lập tác giả đa ra nhiều mặt, mặt nào còng kh¸c, còng riªng, cã dÉn chøng sö s¸ch râ rµng. GV: Đoạn văn không hề có ý chứng minh (vì chỉ có mục đích trần thuật) mà cã t¸c dông nh mét sù tù ph¶n biÖn mét c¸ch hïng hån, Êy lµ do ©m vang cña lßng yªu níc tù th©n lªn tiÕng. Êy lµ tiÕng nãi tù bªn trong, c¸i ý ë ngoµi lêi, lÆn sâu dới mặt bằng câu chữ. Chỉ với 8 câu, 16 vế, ngắn gọn mà chứa đựng bao ®iÒu lín lao. Nã vang lªn sang s¶ng nh tiÕng vµng, tiÕng thÐp, r¾n mµ trong. Nã dâng d¹c, nghiªm nghÞ nh håi trèng, håi chiªng giãng lªn tríc h¬ng khãi mét bµn thê Tæ quèc… Nã nh nh÷ng lêi ph¸n quyÕt tríc lÞch sö, bÊt di bÊt dÞch. 3. Sức mạnh của nhân nghĩa, của độc lập dân tộc (6 câu cuối) ? Đọc diễn cảm 6 câu cuối và cho biết: để chứng minh cho sức mạnh của nguyên lý nhân nghĩa và chân lý độc lập chủ quyền dân tộc, Nguyễn Trãi đã đa ra nh÷ng dÉn chøng thùc tiÔn nµo? - Lu Cung tham c«ng - thÊt b¹i - TriÖu TiÕt thÝch lín - tiªu vong - Cöa Hµm Tö - b¾t sèng T« §« - S«ng B¹ch §»ng - giÕt t¬i ¤ M· ? Khi đa các dẫn chứng trên tác giả đã dùng nghệ thuật gì? Tác dung? - Liệt kê một loạt tên ngời, tên địa danh để làm tăng độ tin cậy, chứng cớ rõ rµng cßn ghi trong trong lÞch sö d©n téc. ? Em nhËn xÐt g× vÒ c¸ch viÕt c©u ë ®©y? - Tác giả sử dụng hai câu văn biền ngẫu. Mỗi câu có 2 vế sóng đôi đối xứng: + C©u 1: Lu Cung tham c«ng nªn thÊt b¹i (vÕ 1) TriÖu TiÕt thÝch lín ph¶i tiªu vong (vÕ 2) + C©u 2: Cöa Hµm Tö b¾t sèng Toa §« (vÕ 1) S«ng B¹ch §»ng giÕt t¬i ¤ M· (vÕ 2) ? Cách viết câu văn biền ngẫu có hai vế sóng đôi, đối xứng nh vậy có tác dông g×? - Làm nổi bật các chiến công của ta và thất bại của địch, đồng thời tạo sự cân đối nhịp nhàng cho câu văn giúp ngời nghe dễ nhớ, dễ thuộc. ? Để diễn tả sự thất bại thảm hại của kẻ thù, tác giả đã sử dụng từ ngữ ntn? - Từ ngữ đợc sử dụng rất phong phú: thất bại, tiêu vong, bắt sống, giết tơi => còng lµ chØ sù thÊt b¹i, còng lµ diÔn t¶ c¸i chÕt cña kÎ thï nhng viÖc sö dông tõ.

(330) đồng nghĩa phong phú, linh hoạt nh vậy đã có tác dụng phơi bày sự thất bại ê chề, nhục nhã của giặc; đồng thời thể hiện niềm tự hào về truyền thống đấu tranh vÎ vang cña d©n téc ta. ? Em nhËn xÐt g× vÒ giäng v¨n ë ®o¹n nµy? t¸c gi¶ dÉn ra nh÷ng sù kiÖn lÞch sử trên nhằm mục đích gì? - §Ó chøng minh cho tÝnh chÊt ch©n lý hiÓn nhiªn, NguyÔn Tr·i dÉn sù thËt lịch sử để chứng minh. Đó chính là sức mạnh của nguyên lý nhân nghĩa và chân lý độc lập chủ quyền. Nếu ở bài Sông núi nớc Nam, Lý Thờg Kiệt mới chỉ công b¸o: “ Nh hµ nghÞch lç lai x©m ph¹m Nhữ đẳng hành khan thủ bại h” thì ở đây là nhiều dẫn chứng cụ thể, sinh động, đợc nêu với giọng văn châm biếm, khinh bỉ, khẳng định thất bại của vua quan, tớng tá TQ khi chúng cố tình tham lam, thÝch bµnh tríng, mang t tëng níc lín, b¸ quyÒn, cè t×nh ®i ngîc l¹i chân lý hiển nhiên thì chỉ chuốc lấy bại thảm hại. Những địa danh sông Bạch §»ng, bÕn Ch¬ng D¬ng, cöa Hµm Tö m·i m·i lµ nÊm må ch«n qu©n x©m lîc. GV: Kẻ thù “thất bại”, “tiêu vong” vì động cơ ích kỷ, vì “thích lớn”, “tham công”. Dựa vào tớng giỏi, quân đông, không “lấy nhân nghĩa làm gốc”, hậu quả Êy kh«ng thÓ tr¸nh khái. ? §äc diÔn c¶m 2 c©u kÕt ®o¹n vµ cho biÕt ý nghÜa cña nã? - Hai câu kết đoạn có ý nghĩa: Khẳng định sự thật oai hùng và vang lên niềm tù hµo cña d©n téc §¹i ViÖt GV: ë ®o¹n kÕt võa cã c¸i nguyªn cí cña sù b¹i vong, cã c¶ chøng tÝch cña sự bại vong nh những hiện vật trong viện bảo tàng, với kẻ địch là một sự nhục nhã muôn đời khôn rửa, còn với ta, đó là minh chứng cho một lẽ phải hùng hồn mà dân tộc Đại Việt đã gửi trọn niềm tin vào đó. Lới tiên tri (2 câu đầu) đã có øng nghiÖm theo luËt qu¶ b¸o (nh©n nµo qu¶ Êy) tø thêi. ? Nãi tãm l¹i, vÒ néi dung ®o¹n trÝch “Níc §¹i ViÖt ta” cã ý nghÜa ntn? - ý nghÜa: chøng tá sù ph¸t triÓn vµ trëng thµnh thªm mét bíc vÒ ý thøc d©n tộc, lịch sử, t tởng, văn hóa của dân tộc Đại Việt từ đời Lý đến đời Lê, trải qua 5 thÕ kØ. - Cách lập luận này cho thấy bài cáo cần có tính logic cao độ. Phía sau phần “Từng nghe…” là những chân lý đã đ ợc kiểm định vững chắc trong lịch sử, còn “vậy nên…” là kết quả tất yếu phù hợp với tiền đề “từng nghe …” đã nói ở trên. Những dẵn chứng thực tiễn đó là chứng cớ còn ghi trong sử sách không thể bác bỏ, không thể chối cãi. Hai cặp phạm trù logic kín kẽ: Khi nói đến nguyên lý nhân nghĩa thì Nguyễn Trãi viết “từng nghe”; còn khi khẳng định sức mạnh nhân nghĩa sức mạnh của độc lập dân tộc thì ông dùng từ “còn ghi” (sử sách ghi l¹i kh«ng thÓ chèi c·i) GV: Chính xác hơn, đây là đoạn văn đợc thiết lập trên cơ sở mối quan hệ nh©n qu¶. ? Em đánh giá ntn về cai trò của đoạn “Nớc Đại Việt ta” trong bố cục toàn bµi BN§C? - §o¹n v¨n “N§V ta” thuéc phÇn ®Çu cña bµi c¸o. §©y lµ phÇn nªu lªn luËn đề chính nghĩa là t tởng cốt lõi xuyên suốt toàn bộ bài. Nếu thiếu phần này, kết cÊu cña bµi sÏ bÞ ph¸ vì vµ c¸c phÇn sau sÏ trë lªn ch«ng chªnh, thiÕu søc thuyết phục vì bài áo thiếu một tiền đề t tởng vững chắc. Với cách lập luận chặt chÏ vµ chøng cø hïng hån, ®o¹n trÝch “N§V ta” cã ý nghÜa nh mét b¶n tuyªn ngôn độc lập của dân tộc ta..

(331) GV: §o¹n v¨n më ®Çu bµi c¸o kh«ng dµi, tuy vËy nã vÉn lµ ®iÓm tùa, lµ nÒn móng lý luận cho toàn bài. Nó đã hoàn thanh xuất sắc nhiệm vụ của “kẻ dẫn đờng từ nơi xuất phát”. Đoạn văn này có sức khái quát rất cao: biến những gì đã x¶y ra thµnh quy luËt vËn hµnh. Ngêi th¾ng kÎ thua lµ do nghÜ vµ lµm thuËn theo chiÒu hay ngîc chiÒu víi nã. KhÐp l¹i ®o¹n v¨n b»ng 2 c©u: “ViÖc xa… cßn ghi”, NguyÔn Tr·i muèn biÕn lêi nãi cña m×nh thµnh lêi cña ngêi chÐp sö, biÕn c¸i chñ quan thµnh c¸i kh¸ch quan, biÕn mét hiÖn tîng c¸ biÖt thµnh quy luật muôn đời để mọi tính toán của con ngời hãy soi mình vào đó. Bề nổi của lời văn là sự nghiêm khắc răn dạy, còn chiều sâu thấm thía một đạo lý, một t tởng, một lẽ phải làm ngời: Nhân nghĩa. IV. Tæng kÕt – ghi nhí ? Đọc phần ghi nhớ sgk trang 69? (Học sinh đọc) * Ghi nhí: sgk trang 69 ? Vẽ khái quát sơ đồ thể hiện trình tự lập luận của Nguyễn Trãi trong đoạn ®Çu BN§C? D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèn bµi - DÆn dß: Thuéc lßng “N§V ta”; ph©n tÝch ®o¹n trÝch; so¹n bµi: Bµn vÒ phÐp häc. TiÕt 98 Ngµy so¹n: 24-02-2007 Hành động nói (tiếp theo) A. Kết quả cần đạt 1. Kiến thức: Củng cố lại khái niệm về “hành động nói”, phân biệt đợc “hành động nói trực tiếp” và “hành động nói gián tiếp” 2. TÝch hîp víi phÇn v¨n ë v¨n b¶n “N§V ta” víi phÇn tËp lµm v¨n qua bµi «n tËp vÒ luËn ®iÓm. 3. Kỹ năng: rèn kỹ năng xác định hành động nói trong giao tiếp và vận dụng hành động nói có hiệu quả để đạt đợc mục đích giao tiếp. B. ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu so¹n gi¸o ¸n HS: T×m hiÓu c¸c vÝ dô trong sgk trang 70 C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức: - SÜ sè - NÒn nÕp KiÓm tra bµi cò ? Định nghĩa: Hành động nói là gì? Cho ví dụ? Bµi míi I. Cách thực hiện hành động nói ? §¸nh sè thø tù vµo tríc mçi c©u trÇn thuËt trong ®o¹n trÝch sau ®©y. X¸c định mục đích nói của các câu ấy bằng cách đánh dấu (+) vào ô thích hợp và dÊu (-) vµo « kh«ng thÝch hîp theo b¶ng tæng hîp kÕt qu¶ bªn díi (gv kÎ vµo b¶ng phô treo lªn).

(332) - (1) Tinh thÇn yªu níc còng nh ¸c thø cña quý. (c©u trÇn thuËt) - (2) Có khi đợc trng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng, dễ thấy. - (3) Nhng cũng có khi cất giấu kín đáo trong dơng, trong hòm. - (4) Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý kín đáo ấy đợc đa ra trng bµy. - (5) Nghĩa là phải ra sức giải thích tuyên truyền, tổ chức, lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nớc của tất cả mọi ngời đề đợc thực hành vào công việc yêu nớc, c«ng viÖc kh¸ng chiÕn. (Hå ChÝ Minh – Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta) ? Hành động nói của các câu trên? - C©u 1: lµ c©u trÇn thuËt - C©u 2: lµ c©u trÇn thuËt - C©u 3: lµ c©u trÇn thuËt => Có mục đích: Trình bày - C©u 4: lµ c©u trÇn thuËt - C©u 5: lµ c©u trÇn thuËt => Có mục đích cầu khiến (điều khiển) ? Sù gièng nhau vÒ h×nh thøc cña 5 c©u trªn? - §Òu lµ c©u trÇn thuËt - §Òu kÕt thóc b»ng dÊu chÊm (.) ? Trong 5 câu đó có câu nào giống nhau về mục địch nói? - Câu 1, 2, 3 có mục đích nói là trình bày - Câu 4, 5 có mục đích nói là cầu khiến (điều khiển) ? Xác định hành động nói cho mỗi câu? - Câu 1: Có mục đích nói: trình bày - Câu 2: Có mục đích nói: trình bày - Câu 3: Có mục đích nói: trình bày - Câu 4: Có mục đích nói: cầu khiến (điều khiển) - Câu 4: Có mục đích nói: cầu khiến (điều khiển) ? Sau khi đã xác định đợc hành động nói của các câu trong đoạn văn trên, chúng ta thấy, cùng là câu trần thuật, nhng chúng có thể có những mục đích kh¸c nhau; VËy chóng ta cã thÓ rót ra nhËn xÐt g×? - Cùng là câu trần thuật, nhng chúng có thể có những mục đích khác nhau và thực hiện những hành động nói khác nhau. - Câu trần thuật thực hiện hành động nói trình bày, chúng ta gọi là cách dïng trùc tiÕp (c©u 1, 2, 3 ë trªn) - Câu trần thuật thực hiện hành động nói cầu khiến, gọi là cách dùng gián tiÕp (c©u 4, 5 ë trªn) GV: §ã lµ néi dung cña phÇn ghi nhí. * Ghi nhí: sgk trang 71 ? §äc ghi nhí sgk trang 71?.

(333) - Ghi nhớ: Mỗi hành động nói có thể đợc thực hiện bằng kiểu câu có chức năng chính phù hợp với hành động đó (cách dùng trực tiếp) hoặc bằng kiểu câu kh¸c (c¸ch dïng gi¸n tiÕp) GV nhÊn m¹nh l¹i mét lÇn n÷a. II. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 ? T×m c¸c c©u nghi vÊn trong bµi HÞch tíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn? Cho biÕt các câu ấy đợc dùng để làm gì? Vị trí của mỗi câu nghi vấn trong từng đoạn văn có liên quan ntn đến mục đích của nó? * Lêi gi¶i - Từ xa các bậc trung thần nghĩa sĩ bỏ mình vì nớc, đời nào không có? (câu nghi vấn và thực hiện hành động khẳng định) - Lúc bấy giờ, dẫu các ngơi muốn vui vẻ phỏng có đợc không? (câu nghi vấn thực hiện hành động phủ định) - Lúc bấy giờ, dẫu các ngơi không muốn vui vẻ phỏng có đợc không? (câu nghi vấn thực hiện hành động khẳng định) ? Vì sao vậy? (câu nghi ván thực hiện hành động gây sự chú ý) - Nếu vậy, rồi đây, sau khi giặc dẹp yên, muôn đời để thẹn, há còn mặt mũi nào đứng trong trời đất nữa? (câu nghi vấn thực hiện hành động phủ định) -> C©u nghi vÊn trong ®o¹n v¨n ®Çu t¹o t©m thÕ cho tíng sÜ chuÈn bÞ nghe nh÷ng lý lÏ cña t¸c gi¶. -> Câu nghi vấn ở những đoạn văn giữa bài thuyết thục và động viên, khích lÖ tíng sÜ. -> Câu nghi vấn ở đoạn cuối khẳng định chỉ có một con đờng là chiến đấu đến cùng để bảo vệ bờ cõi. 2. Bµi tËp 2 ? Đọc đề và nêu yêu cầu của đề bài? Yêu cầu: - Hãy tìm những câu trần thuật có mục đích cầu khiến trong các ®o¹n trÝch díi ®©y cña Ngêi - Cho biết hình thức diễn đạt ấy có tác dụng ntn trong việc động viên quÇn chóng? * Lêi gi¶i a/ §o¹n trÝch thø nhÊt - HÔ cßn 1 tªn x©m lîc … quÐt s¹ch nã ®i. - Qu©n vµ d©n miÒn B¾c … miÒn Nam ruét thÞt. b/ - Cuối cùng, tôi để lại muôn vàn tình thân yêu cho toàn dân, toàn Đảng, cho toàn thể bộ đội, cho các cháu thanh niên và nhi đồng. - §iÒu mong muèn cuèi cïng cña t«i lµ: Toµn §¶ng … vµo sù nghiÖp c¸ch m¹ng thÕ giíi. (Di chóc) * Tất cả các câu trần thuật trên đều thực hiện hành động cầu khiến, kêu gọi. * Cách dùng gián tiếp này tạo ra sự đồng cảm sâu sắc, nó khiến cho những nguyÖn väng cña l·nh tô trë thµnh nguyÖn väng thiÕt th©n cña mçi ngêi. 3. Bµi tËp 3.

(334) ? Nêu yêu cầu của đề bài? * Các câu có mục đích cầu khiến: DÕ cho¾t - Song anh cho phÐp em míi d¸m nãi… - Anh đã thơng em nh thế này thì hay là… thì em chạy sang … DÕ mÌn - §îc, chó m×nh cø nãi th¼ng thêng ra nµo. - Th«i, im c¸i ®iÖu h¸t ma dÇm sïi sôt Êy ®i. * NhËn xÐt - DÕ cho¾t yÕu ®uèi nªn cÇu khiÕn nh· nhÆn, mÒm máng, khiªm tèn. -DÕ mÌn û thÕ lµ kÎ m¹nh nªn giäng ®iÖu ra lÖnh ng¹o m¹n, h¸ch dÞch. 4. Bµi tËp 4 ? Đọc và nêu yêu cầu đề bài? Yêu cầu: Trong các cách hỏi đờng dới đây, em nên dùng những cách nào để hái ngêi lín? - Có thể dùng cả 5 cách hỏi đó - C¸ch b vµ e lµ nh· nhÆn vµ lÞch sù h¬n c¶ (nªn dïng) 5. Bµi tËp 5 ? Nªu yªu cÇu? * NhËn xÐt - Hành động a: Kém lịch sự - Hành động b: Căn cứ vào nét mặt, cử chỉ chuyển lọ gia vị của ngời đa (thực hiện hành động) + Nếu họ đa với nét mặt tơi cời, hóm hỉnh, trêu đùa thì câu trả lời ấy nhằm vui đùa hóm hỉnh -> đợc – gây cời. + Nếu họ đa với vẻ mặt lạnh lùng, thái độ khó chịu thì hành động đa cộng víi lêi nãi nh vËy lµ kh«ng tho¶i m¸i, tá ra b¾t bÎ, giÔu cît. - Hành động c: là hợp lý nhất, lịch sự và vui vẻ. D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng kiÕn thøc - Dặn dò: Thuộc và hiểu lý thuyết; hoàn chỉnh đủ bài tập vào vở; tổng ôn các bµi tõ tuÇn 19 -> 26. TiÕt 99 V¨n häc Ngµy so¹n: 24-02-2007 ¤n tËp vÒ luËn ®iÓm A. Kết quả cần đạt - Giúp học sinh nắm vững hơn nữa khái niệm luận điểm, tránh đợc những hiểu lầm thờng mắc: lẫn lộn luận điểm với vấn đề hoặc bộ phận của vấn đề cần nghị luận, thấy rõ hơn mối quan hệ giữa luận điểm với vấn đề nghị luận. Từ đó cã thÓ lµm tèt h¬n c¸c bµi nghÞ luËn. - TÝch hîp víi c¸c bµi “HÞch tíng sÜ”, “Níc §¹i ViÖt ta” víi phÇn TiÕng ViÖt ở bài “Hành động nói” và “Hội thoại”..

(335) - RÌn kü n¨ng t×m hiÓu, nhËn diÖn, ph©n tÝch luËn ®iÓm vµ sù s¾p xÕp luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn. B. ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu so¹n gi¸o ¸n HS: So¹n bµi, «n l¹i bµi luËn ®iÓm s¸ch ng÷ v¨n 7 C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức: - SÜ sè - NÒn nÕp KiÓm tra bµi cò: KÕt hîp bµi míi Bµi míi I. Kh¸i niÖm luËn ®iÓm 1. ThÕ nµo lµ luËn ®iÓm GV: Qua viÖc «n l¹i s¸ch ng÷ v¨n 7 tËp 2 cho biÕt: ? Luận điểm là gì? Lựa chọn câu trả lời đúng nhất? a/ Luận điểm là vấn đề đợc đa ra giải quyết trong bài văn nghị luận b/ Luận điểm là một phần của vấn đề đợc đa ra giải quyết trong bài văn nghị luËn. c/ LuËn ®iÓm lµ nh÷ng t tëng, quan ®iÓm, chñ tr¬ng c¬ b¶n mµ ngêi viÕt (nãi) nªu ra trong bµi v¨n nghÞ luËn. - Nghị luận là loại hoạt động đợc tiến hành nhằm mục đích giải quyết các vấn đề đặt ra trong đời sống bằng những lời nói phù hợp với lẽ phải và sự thật. Mà vấn đề, nh cái tên của nó cho thấy, lại là một câu hỏi đặt ra trớc lý trí của con ngời, thúc giục con ngời phải tìm ra lời giải đáp. - Nh vậy, luận điểm không phải là vấn đề, cũng không phải là một bộ phận của vấn đề. Vấn đề có thể là câu hỏi, nhng luận điểm phải là sự trả lời. Những câu hỏi nh: “Tại sao cần phải dời đô?” đó không phải là luận điểm, mặc dù chóng cã kh¶ n¨ng chØ ra ph¬ng híng t×m luËn ®iÓm. => Không chọn a: Vì vấn đề không là luận điểm. Vấn đề là câu hỏi đợc đặt ra trong bài văn nghị luận để tìm cách giải quyết. Nói cách khác, luận điểm là câu trả lời cho câu hỏi để giải quyết vấn đề. - Không chọn b: Vì một bộ phận (khía cạnh) của vấn đề cũng không phải là luËn ®iÓm. - Chän c. GV: Luận điểm đóng vai trò vô cùng quan trọng trong bài văn nghị luận. Có thÓ nãi luËn ®iÓm lµ bé x¬ng, lµ linh hån cña v¨n b¶n nghÞ luËn. NÕu kh«ng cã hÖ thèng luËn ®iÓm, bµi v¨n nghÞ lu©n sÏ bÞ vì vôn, thËm chÝ sÏ kh«ng cßn lµ v¨n nghÞ luËn n÷a. 2. Thùc hµnh nhËn diÖn vµ ph©n tÝch luËn ®iÓm trong nh÷ng bµi v¨n nghÞ luận đã học. ? * Bµi “Tinh thÇn yªu níc cña nh©n d©n ta” (HCM – s¸ch ng÷ v¨n 7) cã mÊy luËn ®iÓm? - Cã 4 luËn ®iÓm: + Lßng yªu níc lµ truyÒn thèng quý b¸u cña nh©n d©n ta (gäi lµ luËn ®iÓm c¬ së xuÊt ph¸t).

(336) + Lịch sử đã có nhiều cuộc kháng chiến vĩ đại chứng tỏ tinh thần yêu nớc cña nh©n d©n ta. + Đồng bào ta hiện nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trớc. + Bæn phËn cña chóng ta ph¶i ph¸t huy lßng yªu níc vµo c«ng viÖc kh¸ng chiÕn (luËn ®iÓm chÝnh dïng lµm kÕt luËn) * Bài “Chiếu dời đô”: ? Một bạn cho rằng văn bản “Chiếu dời đô” có hai luận điểm: - Luận điểm 1: Lý do cần phải dời đô - Luận điểm 2: Lý do có thể coi thành Đại La là kinh đô bậc nhất của đế vơng muôn đời. ? Xác định luận điểm nh vậy có đúng không? Vì sao? - Cả hai ý trên đều cha phải là luận điểm vì nó mới chỉ là những bộ phận, những khía cạnh khác nhau của vấn đề. Nó cha thể hiện rõ ý kiến, t tởng, quan ®iÓm. ? Vậy văn bản “Chiếu dời đô” có những luận điểm nào? - Các triều đại trớc đây đã nhiều lần thay đổi kinh đô (đây là luận điểm cơ së, xuÊt ph¸t) - Các nhà Đinh, Lê không chịu dời đô nên triều đại ngắn ngủi, trăm họ hao tổn, muôn vật không đợc thích nghi. - Thành Đại La thật xứng đáng là kinh đô của muôn đời. - Vua ban chiếu dời đô (Luận điểm chính – kết luận) GV: Nh vËy, luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn lµ nh÷ng t tëng, quan ®iÓm, chñ tr¬ng mµ ngêi viÕt (nãi) nªu ra ë trong bµi. §ã còng lµ néi dông cña ghi nhí 1 sgk trang 75. * Ghi nhí 1 sgk trang 75 ? §äc to ghi nhí 1? GV: Lµm bµi tËp 1 sgk trang 75? ? Đọc đề bài, nêu yêu cầu của đề bài? - §o¹n v¨n sau ®©y nªu lªn luËn ®iÓm “NguyÔn Tr·i lµ ngêi anh hïng d©n téc” hay luËn ®iÓm “”NguyÔn Tr·i nh mét «ng Tiªn ë trong tßa ngäc” H·y gi¶i thÝch sù lùa chän cña em? * Lêi gi¶i - Kh«ng ph¶i luËn ®iÓm: “NguyÔn Tr·i lµ ngêi anh hïng d©n téc” v× c¶ ®o¹n không giải thích, chứng minh hoặc làm rõ ý đó. - Còng kh«ng ph¶i lµ luËn ®iÓm: “NguyÔn Tr·i nh mét «ng tiªn trong tßa ngọc” vì tác giả đã bác bỏ ngay ý đó để đa ra luận điểm của mình “Nguyễn Trãi kh«ng ph¶i lµ mét «ng tiªn”. => VËy luËn ®iÓm sÏ lµ: “NguyÔn Tr·i lµ khÝ ph¸c, tinh hoa cña d©n téc ViÖt Nam và thời đại lúc bấy giờ” II. Mối quan hệ giữa luận điểm với vấn đề cần giải quyết trong văn bản nghị luËn 1. Vấn đề đợc đặt ra trong bài “Tinh thần yêu nớc của nhân dân ta” là gì? NÕu trong bµi v¨n, chñ tÞch HCM chØ ®a ra luËn ®iÓm “§ång bµo ta ngµy nay cã lòng yêu nớc nồng nàn” thì có thể làm sáng tỏ vấn đề đó đợc không? ? Vấn đề nêu ra trong bài “Tinh thần yêu nớc của nhân dân ta” là gì?.

(337) - Chính là vấn đề yêu nớc của nhân dân Việt Nam. Nói rõ hơn là truyền thèng yªu níc cña nh©n d©n ViÖt Nam trong lÞch sö dùng níc vµ gi÷ níc. - Không thể làm sáng tỏ đợc vấn đề này nếu trong bài văn tác giả chỉ đa ra luËn ®iÓm “§ång bµo ta ngµy nay cã lßng yªu níc nång nµn” v× nÕu chØ cã luËn điểm này thì cha đủ chứng minh một cách toàn diện truyền thống yêu nớc của đồng bào ta. Dễ dàng nêu câu nỏi (vấn đề): Vậy thời xa tình cảm của nhân dân ta đối với đất nớc ntn? ? Vậy chúng ra rút ra điều gì về mối quan hệ giữa luận điểm với vấn đề trong bµi v¨n nghÞ luËn? - Luận điểm có liên quan chặt chẽ đến vấn đề luận điểm thể hiện, giải quyết từng khía cạnh của vấn đề. - Luận điểm phải trở thành hệ thống mới có thể giải quyết vấn đề một cách đầy đủ toàn diện. 2. Trong “Chiếu dời đô”, nếu Lý Công Uẩn chỉ đa ra luận điểm: “Các triều đại trớc đây đã nhiều lần thay đổi kinh đô” thì mục đích củ nhà vua khi ban chiếu có thể đạt đợc không? Tại sao? - Mục đích của nhà vua không đạt đợc vì: Luận điểm trên cha đủ làm sáng tỏ vấn đề cần phải dời đô đến Đại La – vấn đề chủ chốt của bài chiếu. Bởi vì ngời đọc cha hiểu đợc tại sao phải dời đô… một cách cụ thể và thuyết phục. ? Từ đó có thể rút ra kết luận gì về yêu cầu của luận điểm trong mối quan hệ với vấn đề của bài văn nghị luận? - LuËn ®iÓm cÇn ph¶i chÝnh x¸c, râ rµng phï hîp víi yªu cÇu gi¶i quyÕt vÊn đề. - Luận điểm cần phải đủ để làm sáng tỏ toàn bộ vấn đề đợc đa ra. GV: §ã còng lµ néi dung cña ghi nhí 2 sgk trang 75. ? Một em đọc to ghi nhớ 2? * Bµi tËp bæ trî Nếu để giải quyết vấn đề “Nguyễn Trãi – ngời anh hùng của dân tộc” mà chỉ có các luận điểm sau thì đã phù hợp và đủ cha? Giải thích? - NguyÔn Tr·i v¨n vâ song toµn. - Ngêi cïng Lª Lîi lµm lªn sù nghiÖp b×nh Ng«. - Nhµ chÝnh trÞ, qu©n sù, ngo¹i giao kiÖt xuÊt. - Nhµ v¨n, nhµ th¬ lín. * Tr¶ lêi: Cha đủ vì cha có luận điểm khái quát về con ngời và phẩm chất của Nguyễn Tr·i. III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c luËn ®iÓm trong bµi v¨n nghÞ luËn 1. Để viết bài văn theo đề bài: “Hãy trình bày rõ vì sao chúng ra cần phải đổi míi ph¬ng ph¸p häc tËp”, em sÏ chän hÖ thèng luËn ®iÓm nµo trong hai hÖ thèng sau ? Có những cơ sở nào để lựa chọn cho chính xác? * Xem xét hệ thống nào đạt đợc các yêu cầu sau: - Hoµn toµn chÝnh x¸c - ThËt sù liªn kÕt víi nhau.

(338) - Phân biệt rành mạch các ý với nhau, đảm bảo cho chúng không bị trùng lÆp, chång chÐo. - Đợc sắp xếp theo một trình tự hợp lý: luận điểm trớc đặt cơ sở cho luận điểm sau, còn luận điểm sau phát huy đợc kết quả của luận điểm trớc. => §Ó tháa m·n c¸c yªu cÇu trªn ta chän hÖ thèng luËn ®iÓm (1) ? Tõ sù t×m hiÓu trªn, chóng ta rót ra nh÷ng kÕt luËn g× n÷a vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸c luËn ®iÓm v¬i nhau trong bµi v¨n nghÞ luËn? Luận điểm cần bảo đảm các yêu cầu sau: - HÖ thèng, m¹ch l¹c, kh«ng trïng lÆp, kh«ng chång chÐo, kh«ng chÌo bËc (tr×nh tù hîp lý) - Có luận điểm chính (cái đích của vấn đề, dùng để làm kết luận của bài); có luËn ®iÓm phô (luËn ®iÓm xuÊt ph¸t hay më réng) Các luận điểm vừa phải đảm bảo: - Ph©n biÖt víi nhau (kh«ng trïng lÆp) - Liªn kÕt t¬ng hç vµ ph¸t triÓn hîp lý vµ chÆt chÏ: luËn ®iÓm tríc lµm c¬ së cho luËn ®iÓm sau; luËn ®iÓm sau kÕ thõa vµ ph¸t triÓn tõ luËn ®iÓm tríc. TÊt c¶ đi đến luận điểm chủ chốt ở phần kết bài. GV: §ã còng lµ néi dông 3, 4 cña môc ghi nhí sgk trang 75 ? Một em đọc to ghi nhớ 3, 4 đó? (học sinh đọc ghi nhớ 3, 4) IV. LuyÖn tËp * Bµi tËp 2 sgk trang 75, 76 a/ Các luận điểm đợc lựa chọn phải có nội dung chính xác và phù hợp với ý nghĩa của vấn đề “giáo dục là chìa khóa của tơng lai” (hiểu theo nghĩa: giáo dục góp phần mở ra tơng lai cho loài ngời trên trái đất). Đây là vấn đề nghị luận, đồng thời cũng là luận điểm trung tâm. Vì thế không thể chọn các ý kh«ng cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi néi dung c¬ b¶n nµy (nh: níc ta cã truyÒn thống giáo dục lâu đời) làm luận điểm của bài văn. b/ Có thể sắp xếp các luận điểm đã đợc lựa chọn và sửa chữa theo trình tự dới đây: Giáo dục đợc coi là chìa khóa của tơng lai vì những lẽ sau: - Giáo dục là yếu tố quyết định đến việc điều chỉnh tốc độ gia tăng dân số, thông qua đó, quyết định môi trờng sống, mức sống, … trong tơng lai. - Gi¸o dôc trang bÞ kiÕn thøc vµ nh©n c¸ch, trÝ tuÖ vµ t©m hån cho trÎ em h«m nay, nh÷ng ngêi sÏ lµm nªn thÕ giíi ngµy mai. - Do đó, giáo dục là chìa khóa cho sự tăng trởng kinh tế trong tơng lai. - Cũng do đó, giáo dục là chìa khóa cho sự phát triển chính trẹ vf cho tiến bộ x· héi sau nµy. D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi- Häc sinh vÒ nhµ: n¾m ch¾ bµi häc – ghi nhí; hiÓu vµ hoµn chØnh bµi tËp vµo vë; so¹n bµi: Bµn vÒ phÐp häc. TiÕt 100 Ngµy so¹n: 25-02-2007 ViÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm A. Yêu cầu cần đạt - Nhận thứ đợc ý nghĩa quan trọng của việc trình bày luận điểm trong một bµi v¨n nghÞ luËn..

(339) - BiÕt c¸ch viÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy mét luËn ®iÓm theo c¸c c¸ch diÔn dÞch vµ quy n¹p. - RÌn kü n¨ng nhËn diÖn, ph©n tÝch ®o¹n v¨n nghÞ luËn, x©y dùng luËn ®iÓm, luËn cø, lËp luËn vµ viÕt 2 lo¹i ®o¹n v¨n nghÞ luËn: diÔn dÞch vµ quy n¹p. B. ChuÈn bÞ GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n HS: §äc t×m hiÓu bµi míi sgk trang 79 C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức: - SÜ sè - NÒn nÕp KiÓm tra bµi cò ? Luận điểm là gì? Bài “Chiếu dời đô” của Lý Công Uẩn có mấy luận điểm? Nªu râ tõng luËn ®iÓm? Bµi míi GV: Tìm ra luận điểm là tìm ra cái đích, bộ xơng trong bài nghị luận. Nhng đó mới chỉ là bớc đầu, mặc dù rất quan trọng. Việc tiếp theo là nghĩ cách trình bµy luËn ®iÓm, ph¸t triÓn luËn ®iÓm ntn? Bµi häc h«m nay sÏ gióp c¸c em cã kü n¨ng viÕt ®o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm. I. Tr×nh bµy luËn ®iÓm thµnh mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn 1. C¸c nhiÖm vô chñ yÕu cña viÖc tr×nh bµy luËn ®iÓm a/ Nªu luËn ®iÓm - Nội dung luận điểm phải đợc diễn đạt trong câu chủ đề của đoạn văn. - Câu chủ đề phải gọn, rõ và thờng dùng câu khẳng định. - Về vị trí của câu chủ đề trong đoạn văn, có thể là: + Câu chủ đề nêu luận điểm có thể đặt ở đầu đoạn (đoạn diễn dịch) + Câu chủ đề có thể đặt ở cuối đoạn (đoạn quy nạp) + Câu chủ đề nêu luận điểm có thể nêu lần 1 ở đầu đoạn, nhắc lại lần 2 bằng h×nh thøc kh¸c ë cuèi ®o¹n (®o¹n tæng – ph©n – hîp) b/ Trình bày luận cứ để làm sáng tỏ luận điểm - LuËn cø bao gåm lý lÏ (luËn) vµ dÉn chøng (cø). Trong mét ®o¹n v¨n nghÞ luận nếu luận điểm là hạt nhân, thì luận cứ là khối chất nguyên sinh dùng để nu«i luËn ®iÓm. Cã nghÜa lµ, luËn cø kh«ng chØ cÇn phï hîp víi lÏ ph¶i vµ sù thật mà còn phải phù hợp với luận điểm và đủ để làm cho luận điểm trở nên hoµn toµn s¸ng râ. - Các luận cứ trong một đoạn văn cũng cần đợc sắp xếp theo một trật tự hợp lý. Tìm đủ các luận điểm và luận cứ thích đáng để làm văn, việc ấy gọi là lập ý; còn việc sắp xếp các luận điểm và luận cứ đó thành hệ thống có sức thuyết phục, nhằm làm sáng tỏ vấn đề cần nghị luận gọi là lập luận. - Lập luận đợc coi là chặt chẽ khi giữa các luận điểm và luận cứ có sự liên kÕt kh¨ng khÝt víi nhau. Lý lÏ sau kÕ thõa thµnh qu¶ cña lý lÏ tríc, lý lÏ tríc dẫn đến lý lẽ sau, theo một trật tự chắc chắn, không thể nào bác bỏ. - Phèi hîp gi÷a nªu luËn ®iÓm vµ tr×nh bµy luËn cø thµnh hai kiÓu ®o¹n v¨n nghÞ luËn phæ biÕn nhÊt:.

(340) + Đoạn diễn dịch: luận điểm nêu ở câu chủ đề – câu thứ nhất của đoạn văn. + Đoạn quy nạp: luận điểm nêu ở câu chủ đề – câu cuối cùng của đoạn. => Cã thÓ hÖ thèng hãa nh sau: GV: Tõ nh÷ng hiÓu biÕt s¬ lîc trªn, chóng ra sÏ t×m hiÓu c¸ch viÕt ®i¹n v¨n vµ tr×nh bµy luËn ®iÓm qua viÖc ph©n tÝch mét vµi ®o¹n v¨n cô thÓ. 2. Híng dÉn tr×nh bµy luËn ®iÓm thµnh mét ®o¹n v¨n nghÞ luËn * NhËn diÖn vµ ph©n tÝch hai ®o¹n v¨n sau: Yªu cÇu: §äc ®o¹n v¨n vµ tr¶ lêi c©u hái a/ Huống gì thành Đại La, kinh đô cũ ủa Cao Vơng: ở vào nơi … của đế v ơng muôn đời. (Lý Công Uẩn – Chiếu dời đô) ? Phát hiện câu chủ đề nêu luận điểm là câu nào? Vị trí của nó trong đoạn? - Câu chủ đề nêu luận điểm của đoạn văn là: “thật là chốn tụ hội trọng yếu của bốn phơng đất nớc, cũng là nơi kinh đô bậc nhất của đế vơng muôn đời”. Nã n»m ë vÞ trÝ cuèi ®o¹n. ? Phân tích cách lập luận của đoạn văn đó? C¸ch lËp luËn theo tr×nh tù => Để nêu luận điểm: “Thành Đại La là trung tâm đất nớc, thật xứng đáng là thủ đô của muôn đời” thì cần trình bày trình tự các luận cứ nh sau: - Vốn là kinh đô cũ - Vị trí trung tâm trời đất - Thế đất quí hiếm: rồng cuộc hổ ngồi - Dân c đông đúc, muôn vật phong phú, tốt tơi - Nơi thắng địa - Kết luận: xứng đáng là kinh đô của muôn đời ? NhËn xÐt viÖc ®a ra c¸c luËn cø? - Luận cứ đa ra đầy đủ, toàn diện - LËp luËn rÊt m¹ch l¹c, chÆt chÏ, ®Çy thuyÕt phôc ? §©y lµ ®o¹n v¨n g×? - §©y lµ ®o¹n v¨n quy n¹p. b/ Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trớc. Từ các cụ già tóc bạc đến … nơi lòng nồng nàn yêu nớc. ? Tìm câu chủ đề nêu luận điểm là câu nào? Vị trí của nó trong đoạn văn? - Câu chủ đề nêu luận điểm là câu đầu đoạn: “Đồng bào ta ngày nay cũng rất xứng đáng với tổ tiên ta ngày trớc” Luận điểm là: “Tinh thần yêu nớc nồng nàn của đồng bào ta ngày này” ? Đoạn văn đó đợc trình bày theo cách nào? - §o¹n diÔn dÞch ? Tr×nh tù lËp luËn ntn? Tr×nh tù lËp luËn:.

(341) - Theo lứa tuổi: Cụ già - nhi đồng trẻ em - Theo vïng, miÒn: KiÒu bµo níc ngoµi – vïng t¹m bÞ chiÕm trong níc; miÒn ngîc – miÒn xu«i. - Theo vị trí công tác, ngành nghề, nhiệm vụ đợc giao: Chiến sĩ ngoài mặt trËn – c«ng chøc ë hËu ph¬ng; phô n÷ - bµ mÑ; c«ng nhan – n«ng d©n - ®iÒn chñ. ? Nhận xét về cách lập luận đó? - Cách lập luận thật đầy đủ, toàn diện, vừa khái quát, vừa cụ thể. GV: Nhng nÕu xem xÐt kü ®o¹n v¨n, ta thÊy c©u cuèi cïng cña ®o¹n: “những cử chỉ cao quý đó, tuy khác nhau nơi làm việc, nhng đều giống nhau nơi lòng nồng nàn yêu nớc” cũng là câu chủ đề, cũng nêu luận điểm, đúng hơn là nhấn mạnh luận điểm đã nêu. Nãi chÝnh x¸c h¬n: ®o¹n v¨n nµy lµ ®o¹n v¨n nghÞ luËn tæng – ph©n – hîp (nhng v× ch¬ng tr×nh v¨n 8 kh«ng yªu cÇu ph¶i cho häc sinh hiÓu thªm lo¹i ®o¹n v¨n nµy nªn gi¸o viªn cø tr×nh bµy nh lµ ®o¹n diÔn dÞch) GV: Nh vËy c¸c em cÇn chó ý: khi tr×nh bµy luËn ®iÓm trong ®o¹n v¨n nghÞ luËn cÇn chó ý: - Thể hiện rõ ràng, chính xác nội dung của luận điểm trong câu chủ đề. Trong đoạn văn trình bày luận điểm, câu chủ đề thờng đợc đặt ở vị trí đầu tiên (đối với đoạn diễn dịch) hoặc cuối cùng (đói với đoạn quy nạp) - Tìm đủ các luận cứ cần thiết, tổ chứ lập luận theo một trật tự hợp lý để làm næi bËt luËn ®iÓm. GV: §ã còng lµ néi dung cña môc ghi nhí sgk trang 81 ? §äc ghi nhí 1, 2 sgk trang 81? * Ghi nhí: dgk trang 81 (môc 1, 2) GV: Chèt l¹i - Ghi nhớ 1: chỉ rõ yêu cầu của luận điểm trong câu chủ đề - Ghi nhớ 2: Chỉ rõ vị trí câu chủ đề liên quan đến việc nhận diện các loại ®o¹n v¨n nghÞ luËn diÔn dÞch vµ quy n¹p. * Kh¾c s©u ghi nhí b»ng thùc hµnh bµi tËp 1 sgk ? Đọc 2 câu văn sau và diễn đạt ý mỗi câu thành 1 luận điểm ngắn, gọn, rõ? a/ Tríc hÕt lµ cÇn ph¶i tr¸nh c¸i lèi viÕt “rau muèng” nghÜa lµ l»ng nh»ng “trờng giang đại hải” làm cho ngời xem nh là “chắt chắt vào rừng xanh” (C¸ch viÕt – Hå ChÝ Minh) b/ Ngoài việc đam mê viết, cái thích thứ hai của Nguyên Hồng là đợc truyền nghÒ cho bän trÎ. (NguyÔn Tu©n) ? Em có thể diễn đạt ngắn gọn ntn? a/ Cần tránh lối viết dài dòng khiến ngời đọc khó hiểu. b/ Nguyªn Hång thÝch truyÒn nghÒ cho bän trÎ. * NhËn diÖn vµ ph©n tÝch ®o¹n v¨n cña Nguyªn Hång (ph©n tÝch truyÖn T¾t đèn) ? Đọc đoạn văn? Xác định luận điểm của đoạn văn? Câu chủ đề đặt ở vị trí nào? Từ đó xác định kiểu đoạn văn trên?.

(342) - Câu chủ đề của đoạn văn đặt ở vị trí cuối cùng: đó là câu: “Cho thằng nhà giàu rớc chó vào nhà, nó mới càng hiện chất chó đểu của giai cấp nó ra” => Nội dung luận điểm diễn đạt gọn lại là: “Bản chất giai cấp của vợ chồng NghÞ QuÕ hiÖn râ qua viÖc chóng mua chã” -> §Êy lµ ®o¹n v¨n nghÞ luËn quy n¹p. ? Nhµ v¨n cã lËp luËn theo c¸ch t¬ng ph¶n kh«ng? V× sao? - Cách lập luận tơng phản: đặt chó bên ngoài, đặt cảnh xem chó, gửi chó, vồ c¹p mua chã, sung síng, bï khó vÒ chã bªn c¹nh giäng chã m¸ víi ngêi b¸n chó (chị Dậu) -> Cách lập luận này có tác dụng rất lớn đến việc chứng minh và làm rõ luận điểm: bản chất chó má của giai cấp địa chủ. ? Nếu thay đổi trật tự sắp xếp khác thì liệu có ảnh hởng đến đoạn văn ntn? - NÕu s¾p xÕp ngîc l¹i: ®a luËn cø NghÞ QuÕ gië giäng chã m¸ lªn tríc luËn cø vî chång yªu quÝ gia sóc th× tÊt sÏ lµm cho luËn ®iÓm mê nh¹t ®i, láng lÎo hơn => Vậy cách sắp xếp luận cứ của tác giả rất chặt chẽ, không thể đảo, đổi tïy tiÖn. ? Những cụm từ: “chuyện chó”, “giọng chó”, “rớc chó”, “chất chó đểu” đợc xếp cạnh nhau nhằm mục đích gì? - Những cụm từ trên đặt bên nhau làm cho đoạn văn vừa xoáy vào luận điểm, vào vấn đề, vừa làm cho bản chất chó, bản chất thú vật của bọn địa chủ hiÖn ra b»ng h×nh ¶nh víi c¸i nh×n kh¸ch quan vµ khinh bØ cña ngêi phª b×nh. * Ghi nhí 3 sgk trang 81 ? Một em đọc to ghi nhớ mục 3 sgk trang 81? Gi¸o viªn chèt l¹i: C¸ch tr×nh bµy®o¹n v¨n nghÞ luËn, nghÜa lµ c¸ch lËp luËn cÇn ph¶i trong sáng, hấp dẫn, có thể dùng hình ảnh, sắp xếp luận cứ logic đến mức không thể đảo, đổi. Nh vậy, luận điểm sẽ càng vững chắc, đầy sức thuyết phục. II. LuyÖn tËp * Bµi tËp 2 sgk trang 82 ? Đọc và nêu yêu cầu của đề? Yªu cÇu: - §o¹n v¨n tr×nh bµy luËn ®iÓm g×? sö dông c¸c luËn cø nµo? - Hãy nhận xét về cách sắp xếp luận cứ và cách diễn đạt của đoạn văn? * Lêi gi¶i - LuËn ®iÓm: TÕ Hanh lµ mét nhµ th¬ tinh tÕ - Câu chủ đề: Tôi thấy Tế Hanh là một ngời tinh lắm. - §o¹n: diÔn dÞch. + Luận cứ 1: Thơ ông đã ghi đợc đôi nét rất thân tình về cảnh sinh hoạt chốn quª h¬ng. + LuËn cø 2: Th¬ «ng ®a ta vµo mét thÕ giíi rÊt gÇn gòi thêng ta chØ thÊy mét c¸ch lê mê… * Nhận xét: Các luận cứ đợc sắp xếp theo trình tự tăng tiến, càng sâu, cao càng tinh tế dần. Nhờ vậy mà ngời đọc càng thấy hứng thú tăng dần khi đọc phê b×nh th¬ cña Hoµi Thanh. * Bµi tËp 3 Yªu cÇu: ViÕt c¸c ®o¹n v¨n ng¾n triÓn khai ý c¸c luËn ®iÓm sau:.

(343) a/ Häc ph¶i kÕt hîp lµm bµi tËp th× míi hiÓu bµi. - LuËn ®iÓm: Häc ph¶i kÕt hîp lµm bµi tËp th× míi hiÓu bµi. + LuËn cø 1: Lµm bµi tËp chÝnh lµ thùc hµnh bµi häc lý thuyÕt. Nã lµm cho kiến thức lý thuyết đợc nhận thức lại, sâu hơn, bản chất hơn. + LuËn cø 2: Lµm bµi tËp khiÕn cho viÖc nhí kiÕn thøc dÔ dµng h¬n. + Luận cứ 3: Làm bài tập là rèn luyện các kỹ năng của t duy, đặc biệt là t duy ph©n tÝch, tæng hîp, so s¸nh, chøng minh, tÝnh to¸n … + LuËn cø 4: V× vËy, nhÊt thiÕt häc ph¶i kÕt hîp víi lµm bµi tËp th× sù häc mới đầy đủ và vững chắc. b/ Học vẹt không phát triển đợc năng lực suy nghĩ - LuËn ®iÓm (nh trªn) + LuËn cø 1: Häc vÑt lµ häc thuéc lßng, cã khi kh«ng cÇn hiÓu hoÆc hiÓu l¬ m¬ (nh con vÑt häc nãi tiÕng ngêi) + LuËn cø 2: Häc kh«ng hiÓu mµ cø häc th× rÊt chãng quªn vµ khã cã thÓ vận dụng thành công những điều đã học trong thực tế. + LuËn cø 3: Häc vÑt chØ mÊt thêi gian, c«ng søc mµ ch¼ng ®em l¹i hiÖu qu¶ g× thiÕt thùc. + LuËn cø 4: Ngîc l¹i häc vÑt cßn lµm cïn mßn ®i n¨ng lùc t duy, suy nghÜ. + LuËn cø 5: Bëi vËy, kh«ng thÓ theo c¸ch häc vÑt. Häc bao giê còng ph¶i trên cơ sở hiểu, gắn với nhận thức đúng về sự vật, vấn đề. GV: C¸c em dùa vµo c¸c luËn cø trªn, cã thÓ s¾p xÕp l¹i, thªm bít, bæ xung luËn ®iÓm cña b¶n th©n råi ph¸t triÓn thµnh ®o¹n v¨n quy n¹p vµ diÔn dÞch. D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi d¹y - Häc sinh: Thuéc ghi nhí; lµm tiÕp bµi tËp 4 sgk trang 82; lµm 6 bµi tËp trong s¸ch Bµi tËp ng÷ v¨n 8 – tËp 2 trang 52 – 58.. TuÇn 26. TiÕt 101. Ngµy so¹n:………………… Bµn luËn vÒ phÐp häc.

(344) (TrÝch luËn häc ph¸p) (La S¬n Phu Tö NguyÔn ThiÕp) A. Mục tiêu cần đạt - Giúp học sinh thấy đợc mục đích, tác dụng thiết thực và lâu dài của việc học chân chính: học để làm ngời, để biết và làm để góp phần xây dựng đất nớc hng thịnh, đồng thời thấy rõ lối học chuộng hình thức, cầu danh lợi. Nhận thức đợc phơng pháp học với hành. Phân biệt sơ lợc thể tấu: Tấu và hịch, cáo; học tËp c¸ch lËp luËn cña t¸c gi¶. - RÌn kü n¨ng t×m hiÓu vµ ph©n tÝch ®o¹n trÝch v¨n b¶n nghÞ luËn cæ: tÊu vÒ vấn đề, luận điểm, luận cứ. B. ChuÈn bÞ - GV: Sn tÇm bót tÝch cña Quang Trung göi NguyÔn ThiÕp (trong s¸ch lÞch sö ViÖt Nam tËp 1); toµn tËp La S¬n Yªn Hå. Nghiªn cøu tµi liÖu, so¹n gi¸o ¸n. - HS: T×m hiÓu bµi sgk. C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức: - SÜ sè - NÒn nÕp KiÓm tra bµi cò ? Ph©n biÖt thÓ lo¹i hÞch vµ c¸o? ? Đọc thuộc lòng đoạn “Nớc Đại Việt ta”? Quan niệm về đất nớc của Nguyễn Trãi trong NĐV ta đợc mở rộng và nâng cao những yếu tố gì so với NQSH cña Lý Thêng KiÖt? Bµi míi Giíi thiÖu bµi Học để làm gì? Học cái gì? Học ntn? … Nói chung, vấn đề học tập đã đ ợc ông cha ta bàn đế từ lâu. Một trong những ý kiến tuy ngắn gọn nhng tất sâu sắc và thấu tình đạt lý là đoạn luận về phép học trong bản tấu dâng vua Quang Trung cña nhµ nho lõng danh La S¬n Phu Tö NguyÔn ThiÕp. GV cho HS xem bót tÝch cña Quang Trung göi NguyÔn ThiÕp, toµn v¨n b¶n dÞch bµi tÊu trong t¸c phÈm La S¬n Yªn Hå, tËp 2. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ - NguyÔn ThiÕp (1723 - 1804) tù lµ Kh¶i Xuyªn, hiÖu lµ L¹p Phong C SÜ, ngời đơng thời lính trọng thờng gọi là: La Sơn Phu Tử, quê ở làng Mật Thiên, x· NguyÖt to, huyÖn La S¬n (nay thuéc huyÖn §øc Thä) tØnh Hµ TÜnh. - Ông là ngời “thiên t sáng suốt, học rộng hiểu sâu”, từng đỗ đạt, làm quan dới triều Lê, nhng sau đó từ quan về dạy học. - Quang Trung mấy lần viết th mời ông ra cộng tác với thái độ chân tình cuối cùng ông ra giúp triều Tây Sơn, góp phần xây dựng đất nớc về mặt chính trị. Khi vua Quang Trung mất, ông lại về ở ẩn cho đến cuối đời mà không hợp t¸c víi nhµ NguyÔn. 2. T¸c phÈm - Bµn luËn vÒ phÐp häc lµ phÇn trÝch tõ bµi tÊu cña NguyÔn ThiÕp göi vua Quang Trung vµo th¸ng 8 – 1791..

(345) - Tấu là một loại văn th của bề tôi, thần dân gửi lên vua chúa để trình bày sự việc, ý kiến, đề nghị (khác với tấu trong nghệ thuật hiện đại là một loại hình kể chuyÖn, kiÓu diÔn trí c«ng chóng, thêng mang yÕu tè hµi). - Tấu có thể đợc viết bằng văn xuôi hay văn vần, văn biền ngẫu. - Bµi tÊu cña NguyÔn ThiÕp göi vua Quang Trung bµn vÒ 3 ®iÒu mµ theo «ng bậc Đế Vơng nên biết: quân đức (đức của vua); dân tâm (lòng dân); học pháp (phÐp häc). II. Hớng dẫn đọc, tìm hiểu thể loại, bố cục, từ khó. 1. §äc Yªu cÇu: Giäng khóc triÕt, râ rµng, nghiÖn cÈn, chËm r·i. GV: đọc mẫu, họi 2 học sinh đọc. 2. Gi¶i thÝch tõ khã - Ngoµi 8 chó thÝch sgk trang 78 - Chích học: học theo con đờng đúng đắn, chính nghĩa. - Thịnh trị: ổn định, phát triển trong thái bình (xã hội, đất nớ) 3. T×m hiÓu thÓ lo¹i - Tấu (bản tấu, biểu, sớ, nghị, khải, đối sách)… chỉ những loại văn th của thần tử, bầy tôi, quan tớng … dâng lên vua chúa trình bày sự việc, ý kiến, đề nghÞ, c¶m ¬n … - Tấu có thể đợc viết bằng văn xuôi, văn vần, biền ngẫu. - Nh÷ng bµi tÊu, biÓu, tÊu næi tiÕng trong lÞch sö: xuÊt s biÓu cña Khæng Minh Gia C¸t Lîng, thÊt tr¶m sí cña Chu V¨n An, biÓu t¹ ¬n cña NguyÔn Tr·i, biÓu trÇn t×nh cña Hoµng DiÖu, tÊu thuéc thÓ v¨n hµnh chÝnh – nghÞ luËn. - Bài tấu của Nguyễn Thiếp thuộc loại văn bản nghị luận trình bày, đề nghị một vấn đề, chủ trơng, chính sách thuộc lĩnh vực giáo dục - đào tạo con ngời. 4. Bè côc Đây là đoạn văn trích. Trớc đó còn 2 phần: Phần 1 bàn về quân đức: mong nhà vua một lòng tu đức, lấy sự học vấn mà tăng thêm tài, bởi có học mới có đức; phần 2 bàn về dân tâm (lòng dân): khẳng định dân là gốc nớc. Gốc có vững, nớc mới yên. Rồi đến đoạn trích học. Bởi thế, đoạn này không có phần mở đầu mà nói ngay vào vấn đề, nêu ngay luận điểm và luận ứ. Tuy nhiên vẫn cã thÓ chia ®o¹n nh sau: - Bàn về mục đích của việc học: Ngọc không mài … tệ hại ấy. - Bµn vÒ khuyÕn nghÞ vÒ chñ tr¬ng më réng viÖc häc, néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc: Cói xin … bá qua. - KÕt qu¶ dù kiÕn: §¹o häc thµnh … thiªn h¹ thÞnh trÞ. - KÕt luËn: §ã lµ mÊy ®iÒu … hÕt III. Híng dÉn t×m hiÓu, ph©n tÝch chi tiÕt 1. Phª ph¸n viÖc häc thêi hiÖn t¹i vµ thêi tríc (®o¹n 1) ? Đọc đoạn 1? Những luận điểm chính đợc nêu là gì? Nhận xét cách nêu và c¸ch lËp luËn? - Luận điểm đầu tiên: đề cao mục đích tốt đẹp của sự học. Học để thành ngời biết rõ đạo – ngời có đức. - C¸ch nªu: h»ng h×nh ¶nh Èn dô quen thuéc nhng l¹i nhÊn m¹nh b»ng c¸ch nói phủ định hai lần: không mài … không thành; không học … không biết ->.

(346) c¸ch nãi nµy t¨ng thªm sù m¹nh mÏ, thuyÕt phôc trong néi dung luËn ®iÓm so với cách nói khẳng định: Ngọc càng mài càng sáng, vàng càng luyện càng trong. - Tiếp đó, tác giả lại giải thích khái niệm đạo: một khái niệm vốn rất phức tạp, đa nghĩa một cách rất dễ hiểu, giản dị. Đạo là lẽ sống đúng và đẹp, là mối quan hÖ x· héi gi÷a con ngêi víi con ngêi. - Câu thứ 3 khẳng định lại điều đó. - Luận cứ đa ra để phát triển, cách mạng căn cứ vào tình hình của nền giáo dục hiện tại và trớc đó dới thời Lê - Trịnh, Nguyễn. - T¸c gi¶ phª ph¸n lèi häc h×nh thøc, cÇu danh, cÇu lîi, kh«ng theo chÝnh häc, kh«ng thùc häc. - Gi¶i thÝch ng¾n gän: tam c¬ng, ngò thêng theo c¸c chó thÝch 2, 3. - HËu qu¶ cña lèi häc tÖ h¹i Êy lµ thËt th¶m khèc, kh«n lêng: chóa tÇm thêng (c¸c vua Lª, chóa TrÞnh: Lª C¶nh Hng, Lª Chiªu Thèng, TrÞnh S©m, TrÞnh Kh¶i … đều là loại bạo chúa, bù nhìn, dâm loạn, hèn nhát, tầm th ờng … và bán nớc) -> thÇn nÞnh bót -> níc mÊt, nhµ tan. => Lời bàn luận thật chân thật, thẳng thắn và xác đáng của một vị túc nho hết lòng vì sự học, vì đất nớc. 2. Bàn luận về đổi mới phép học (đoạn 2) ? §äc ®o¹n 2 “cói xin … bá qua”? LuËn ®iÓm níi ® a ra cña t¸c gi¶ göi vÒ chñ tr¬ng ph¸t triÓn sù häc ntn? - Đó là sự phát triển rộng rãi của việc học đến tận phủ huyện, đến tận các trờng t. Nghĩa là bằng cách kết hợp hai hình thức trờng công do nhà nớc quản lý và trờng t do cá nhân mở. Mục đích là tạo sự thuận lợi cho con em và các gia đình khi đi học. Đây là chủ trơng đúng đắn và tiến bộ của tác giả với t cách là nhµ giµo dôc l·o thµnh. Phæ cËp hãa, ph¸t triÓn gi¸o dôc theo diÖn réng trªn toµn quèc. - Học sinh mở rộng đến chính sách khuyến học, động viên tình thần hiếu học của nhân dân ta, của Đảng và Nhà nớc ta từ cách mạng tháng 8 đến nay. 3. Bàn về đổi mới nội dung và phơng pháo dạy học (đoạn 3) ? §äc ®o¹n 3? GV: Nêu vấn đề: Tác giả bàn đến vấn đề phép dạy, phép học ntn? Phơng pháp mà tác giả trình bày, đề nghị có thực tế, có khoa học, có tiến bộ không, vì sao? cã h¹n chÕ kh«ng? ë chç nµo? V× sao? (4 nhóm thảo luận – phát biểu hoặc thảo luận cặp đôi) - Trớc hết nói về nội dung dạy của thầy: tác giả khẳng định theo Chu Tử, theo tø th, ngò kinh. - Gi¶i thÝch tø t, ngò kinh theo chó thÝch 6, 7. NghÜa lµ nh÷ng s¸ch vë kinh điển của đạo nho, của các bậc thánh hiền Trung Hoa theo quan niệm truyền thống thời phong kiến ở Việt Nam. Nguyễn Thiếp là ngời của thời đó. Ông không thể đề ra nội dung học khác, tiến bộ, mới mẻ hơn. Dù sao vẫn có thể xem đó là hạn chế thời đại của ông. Phải đợi hơn một thế kỷ sau, nội dung học mới có những thay đổi quan trọng và căn bản. - VÒ ph¬ng ph¸p häc lµ rÊt quan träng (nhng vÉn xÕp sau néi dung trong mèi quan hệ với nội dung. Vì không có cái gì để học, để dạy, thì phơng pháp cũng ch¼ng cã t¸c dông g×). Tcs gi¶ nªu ra tr×nh tù ph©n cÊp trong qu¸ tr×nh tõ thÊp lªn cao, kh«ng thÓ gi¸n ®o¹n, nh¶y cãc. + Häc tiÓu häc lµ båi gèc.

(347) + Tuần tự tiến lên đến trung học, đại học. + C¸ch häc kÕt hîp gi÷a réng vµ s©u, diÖn vµ ®iÓm, cèt n¾m lÊy kiÕn thøc c¬ b¶nm cã träng t©m. + Học để làm, học kết hợp với thực hành. §ã lµ nh÷ng chñ tr¬ng, ph¬ng ph¸p míi. T¸c gi¶ ®a ra tuy ng¾n gän, cha thật cụ thể nhng rất đúng, rất tiến bộ, trong hoàn cảnh lịch sử bấy giờ, khi sự học đang bị ngng trệ, hình thức hóa và biến chất nh trên đã nêu. 4. Nhấn mạnh, dự báo kết quả của sự học đúng đắn (đoạn cuối) - Mới có nhân tài, nớc mới vững, lòng ngời mới yên, đạo mới thịnh, xã hội mới ổn định lâu bền. - Lại trở về với mục đích đầu tiên: rèn luyện con ngời, phát triển hiền tài, yªn d©n thÞnh níc. - Mong đợc cua xem xét, ban hành thực thi. IV. Tæng kÕt – ghi nhí ? Hai luËn ®iÓm chñ yÕu trong ®o¹n v¨n lµ g×? Mèi quan hÖ? - Xác định và bàn luận về mục đích và phơng pháp học. - Quan hệ chặt chẽ, tơng hỗ. Mục đích là gốc, phơng pháp là ngọn. ? Hệ thống lập luận của tác giả ntn? Hãy vẽ sơ đồ hóa? ? Học sinh đọc to mục ghi nhớ sgk trang 79? D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng l¹i bµi gi¶ng - Häc sinh häc thuéc lßng bµi gi¶ng; so¹n bµi: ThuÕ m¸u. TiÕt 102 Ngµy so¹n:………….. LuyÖn tËp x©y dùng vµ tr×nh bµy luËn ®iÓm A. Yªu cÇu - Gióp häc sinh cñng cè nh÷ng hiÓu biÕt vÒ c¸ch thøc x©y dùng vµ tr×nh bµy luận điểm. Từ đó, vận dụng vào việc tìm, sắp xếp và trình bày luận điểm trong một bài văn nghị luận có đề tài gần gũi, quen thuộc. - RÌn kü n¨ng t×m ý, t×m luËn ®iÓm (ph¸t triÓn luËn ®iÓm thµnh c¸c luËn cø) vµ s¾p xÕp luËn cø thµnh dµn ý. B. ChuÈn bÞ - GV: Ra đề trớc cho học sinh chuẩn bị với những yêu cầu cụ thể (có thể dùng đề trong sgk) - HS: Làm đề GV đã cho theo các yêu cầu của GV hớng vào việc tìm ý và lËp dµn ý. C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức: - SÜ sè - NÒn nÕp KiÓm tra bµi cò.

(348) Gi¸o viªn kÕt hîp víi c¸n bé líp kiÓm tra viÖc chuÈn bÞ bµi cña häc sinh (cho đề: “hay viết một bài báo tờng để khuyên một số bạn trong lớp cần phải häc tËp ch¨m chØ h¬n”) => LËp dµn bµi c¸c luËn ®iÓm, luËn cø vµ dù kiÕn c¸ch tr×nh bµy. Bµi míi 1. X©y dùng hÖ thèng luËn ®iÓm GV: §äc l¹i hÖ thèng luËn ®iÓm cã s½n trong sgk trang 83. HÖ thèng luËn ®iÓm nµy cã chç nµo cha chÝnh x¸c? NÕu cã th× theo em, b¹n Êy cÇn ph¶i ®iÒu chØnh, s¾p xÕp l¹i ntn? ? Néi dung cÇn lµm s¸ng tá lµ g×? - CÇn ph¶i häc tËp ch¨m chØ. ? §èi tîng lµ ai? - §èi tîng lµ c¸c b¹n trong cïng líp. ? NhËn xÐt c¸c luËn ®iÓm trong sgk? - Cha đảm bảo các yêu cầu chính xác, phù hợp, đầy đủ, mạch lạc. Chẳng hạn: Luận điểm a: Thừa, lạc ý lao động tốt -> cần bỏ - Thiếu một số luận điểm cần thiết để việc giải quyết vấn đề toàn diện, triệt để hơn. VD: + §Êt níc bao giê còng cÇn nh÷ng ngêi tµi giái. + Ngêi tµi giái kh«ng tù nhiªn mµ cã mµ ph¶i qua qu¸ tr×nh häc tËp ch¨m chØ. - Sù s¾p xÕp c¸c luËn ®iÓm cha thËt hîp lý. ? Em h·y s¾p xÕp l¹i hÖ thèng luËn ®iÓm trªn? - Đất nớc đang rất cần những ngời tài giỏi để đẩy nhanh nhịp độ xây dựng, ph¸t triÓn vÒ mäi mÆt. - Trên đất nớc ta đã và đang có nhiều bạn học sinh học tập chăm chỉ là nh÷ng tÊm g¬ng s¸ng cho chóng ta noi theo. - Nhng muốn học giỏi, đòi hỏi ngời học phải chuyên cần, siêng năng, rất ch¨m chØ. - §¸ng tiÕc lµ trong líp ta, mét sè b¹n cßn ham ch¬i, cha ch¨m häc, lµm cho cha mÑ, thÇy c« phiÒn lßng. - Hậu quả của việc này trong hiện tại, trong tơng lai đều rất tồi tệ. - Vậy các bạn nên bớt vui chơi, chịu khó học tập chăm chỉ để trở thành học sinh khá giỏi, sau trở thành ngời công dân có ích cho đất nớc, trớc mắt là hoàn thµnh nhiÖm vô cña m×nh, lµm vui lßng thÇy c« vµ cha mÑ. 2. Tr×nh bµy luËn ®iÓm a/ Trong các câu sau, có thể dùng những câu nào để giới thiệu luận điểm e? ? §äc l¹i luËn ®iÓm e trong sgk? “C¸c b¹n Êy cha thÊy r»ng, b©y giê cµng ham vui ch¬i, kh«ng chÞu häc hµnh thì sau này càng khó có đợc niềm vui trong cuộc sống” ? C¸ch nªu luËn ®iÓm trªn häc tËp ai? Trong bµi nµo? - Häc tËp TrÇn Quèc TuÊn trong bµi HÞch tíng sÜ. ? NhËn xÐt c¸ch nªu Êy?.

(349) - C¸ch häc tËp trong trêng hîp nµy lµ phï hîp vµ th«ng minh s¸ng t¹o. ? Để giới thiệu luận điểm e, ó 3 bạn học sinh đã viết 3 cách giơi thiệu nh trong sgk. NhËn xÐt cña em? - C¸ch 1: §îc - Cách 2: Không đợc - C¸ch 3: RÊt tèt Vì hai câu văn trên không chỉ giới thiệu đợc luận điểm mới, nối với luận điểm trớc đó mà còn tạo ra giọng điệu thân mật, gần gũi giọng đối thoại, trao đổi trong văn nghị luận. ? C¸ch viÕt cña em? - Nhng rất tiếc, đáng buồn là một số bạn trong lớp ta cha thấy rằng … - Mét sè b¹n l¹i ph¸t biÓu c«ng khai: Tuæi häc trß lµ tuæi vui ch¬i, téi g× kh«ng vui ch¬i cho tho¶i m¸i ®i! C¸c b¹n Êy cha thÊy r»ng … - Học tập cần phải gắn liền với vui chơi thì mới hài hòa, phát triển cân đối con ngời… Dựa vào lí lẽ ấy để không học hành nghiêm chỉnh, các bạn ấy ch a thÊy r»ng .. b/ Nên sắp xếp các luận cứ dới đây theo trình tự nào để sự trình bày luận điểm trên đợc rành mạch, chặt chẽ? * Sau này khi lớn lên, bạn sẽ sống trong thời đại mà trình độ khoa học – kỹ thuËt vµ v¨n hãa – nghÖ thuËt ngµy mét n©ng cao. * Trong x· héi Êy, lµm viÖc g× còng cÇn ph¶i cã tri thøc. * Muèn cã tri thøc th× ph¶i ch¨m chØ häc tËp, ngµy tõ khi cßn ngåi trªn ghÕ nhµ trêng. * Do đó, ngời học sinh hôm nay càng ham chơi, không chăn chỉ học thì ngày mai càng khó có thể làm đợc việc gì có ý nghĩa, và do đó, càng khó có đợc niềm vui trong cuộc sống. Nhận xét: Cách sắp xếp luận cứ trong sgk là tốt, chấp nhận đợc vì nó đã đảm b¶o yªu cÇu rµnh m¹ch, s¸ng râ luËn cø sau ph¸t triÓn ý cña luËn cø tríc. Cø thÕ đi đến luận cứ cuối cùng mang tính kết luận. Không có luận cứ nào lạc, không phï hîp hay kh«ng chÝnh x¸c. Tuy nhiªn, vÉn cã nh÷ng c¸ch s¾p xÕp luËn cø kh¸c. Ch¼ng h¹n: 2, 3, 1, 4 … nhng cần thay đổi cách viết câu kết đoạn ntn cho phù hợp với yêu cầu của bạn? Ngoµi c¸ch võa nªu, em cßn cã thÓ kÕt thóc bµi v¨n Êy theo c¸ch nµo kh¸c n÷a? - Cã thÓ viÕt nh sau: Lúc bấy giờ, các bạn muốn vui chơi nữa liệu có đợc không? GV: Còng cã th cã c¸c c¸ch kÕt ®o¹n kh¸c: VD: Bëi vËy, víi ngêi häc sinh h«m nay, häc ch¨m kh«ng chØ lµ nhiÖm vô cÇn thiÕt, tù gi¸c mµ cßn lµ niÒm vui, niÒm tin cho ngµy mai, cho t¬ng lai. d/ §o¹n v¨n viÕt theo c¸ch trªn ®©y lµ ®o¹n quy n¹p hay diÔn dÞch? V× sao? Em có thể biến đổi đoạn văn ấy từ đoạn quy nạp thành diễn dịch và ngợc lại đợc không? - Muốn chuyển đoạn diễn dịch thành quy nạp và ngợc lại cần đảm bảo các yªu cÇu sau: + Không thay đổi nội dung cơ bản của đoạn văn. + C¸c méi quan hÖ ng÷ ph¸p vµ ý nghÜa cña c¸c luËn cø ph¶i chÆt chÏ vµ phï hîp..

(350) -> Muèn thÕ, cÇn: - Thay đổi vị trí câu chủ đề từ đầu đoạn xuống cuối đoạn hay ngợc lại đồng thêi víi viÖc cã khi ph¶i thªm, bít, cã khi ph¶i viÕt l¹i cho phï hîp. - C¸c c©u kh¸c trong ®o¹n cã thÓ gi÷ nguyªn, nhng còng cã khi ph¶i thay đổi từ vị trí sắp xếp thứ tự từ một, hai từ ngữ cha thích hợp với đoạn văn mới. D. Cñng cè – dÆn dß - Bµi tËp: Ph¸t triÓn vµ tr×nh bµy luËn ®iÓm: “§äc s¸ch lµ c«ng viÖc v« cïng bổ ích. Vì nó giúp ta hiểu biết thêm về đời sống”. - N¾m ch¾c bµi häc.. - ChuÈn bÞ viÕt bµi v¨n sè 6. TiÕt 103 + 104 Ngµy so¹n:………………….. ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 6 (ViÐt t¹i líp – 2 tiÕt) A. Yªu cÇu - Gióp häc sinh vËn dông kü n¨ng tr×nh bµy luËn ®iÓm vµo viÖc viÕt bµi v¨n chứng minh (hoặc giải thích) một vấn đề văn học hoặc xã hội gần gũi với các em. - Tự đánh giá chính xác hơn trình độ tập làm văn nghị luận của bản thân, tự rót ra nh÷ng kinh nghiÖm cÇn thiÕt. B. Đề bài và đáp án, biểu điểm. Đề: Dựa vào các văn bản: “Chiếu dời đô”, “Hịch tớng sĩ”, hãy nêu suy nghĩ của em về vai trò của những ngời lãnh đạo anh minh nh Lý Công Uẩn và Trần Quốc Tuấn đối với vận mệnh đất nớc (Tham khảo một số đề bài trang 252 quyển Ngữ văn nâng cao; và bài làm trang 191 quyÓn Kü thuËt c¬ b¶n ng÷ v¨n 8) Cô thÓ: So¹n trong gi¸o ¸n kiÓm tra chÊm tr¶. TuÇn 27 Bµi 26 TiÕt 105 + 106. V¨n häc Ngµy so¹n:………………….. ThuÕ m¸u (Trích: Bản án chế độ thực dân Pháp) NguyÔn ¸i Quèc. A. Mục tiêu cần đạt - Giúp học sinh hiểu đợc bản chất độc ác, bộ mặt giả nhân giả nghĩa của thực dân Pháp qua việc dùng ngời dân các xứ thuộc địa làm vật hi sinh cho quyền lợi của mình trong các cuộc chiến tranh đế quốc tàn khốc. Hình dung số phËn bi th¶m cña nh÷ng ngêi bÞ bãc lét “ThuÕ m¸u” theo tr×nh tù miªu t¶ cña t¸c gi¶. - Bót ph¸p lËp luËn s¾c bÐn, trµo phóng s©u cay cña NAQ trong v¨n b¶n chÝnh luËn. B. ChuÈn bÞ - Gi¸o viªn: + Đọc tác phẩm: Bản án chế độ thực dân Pháp.

(351) + Tham kh¶o bµi so¹n ë s¸ch thiÕt kÕ + Su tÇm tranh ¶nh lÞch sö - Häc sinh: Nghiªn cøu v¨n b¶n, so¹n bµi C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức: - SÜ sè - NÒn nÕp KiÓm tra bµi cò ? Làm thế nào để viết tốt bài văn nghị luận? Bµi míi Giíi thiÖu bµi ? Hãy kể tên các văn bản nghị luận đã học? - Chiếu dời đô của Lý Công Uẩn - HÞch tíng sÜ cña TrÇn Quèc TuÊn - Bµn luËn vÒ phÐp häc cña NguyÔn ThiÕp (Giáo viên cho học sinh xem ảnh nhân dân lao động ở các thuộc địa của Ph¸p ®Çu thÕ kØ 20) ? Em hãy cho biết những bức ảnh này ghi lại cuộc sống lao động của tầng líp nµo kh«ng? - §ã lµ c¶nh sèng vµ lµm viÖc cña nh÷ng ngêi c«ng nh©n, n«ng d©n ë c¸c thuộc địa và Việt Nam. GV: Những hình ảnh này đã đi vào trong văn bản nghị luận ntn? chúng ta sẽ cùng tìm hiểu qua tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp” của NAQ với đoạn trÝch: “ThuÕ m¸u”. I. Giíi thiÖu t¸c gi¶, t¸c phÈm. ? H·y tãm t¾t mét vµi th«ng tin vÒ t¸c gi¶? - NAQ là một trong những tên gọi của Bác trong thời kì hoạt động cách m¹ng tríc 1945. Ngêi lµ vÞ l·nh tô kiÖt xuÊt cña phong trµo c¸ch m¹ng ViÖt Nam vµ phong trµo gi¶i phãng d©n téc trªn thÕ giíi. - Ngêi lµ mét danh nh©n v¨n hãa thÕ giíi. * T¸c phÈm Ghi b¶ng: ViÕt b»ng tiÕng Ph¸p Gåm 12 ch¬ng vµ phÇn phô lôc Giáo viên bổ xung: Tác phẩm đợc NAQ dành nhiều thời gian, đầu t nhiều c«ng søc nhÊt trong nh÷ng n¨m 1922 – 1925. §Ó hoµn thµnh t¸c phÈm, ngêi đã từng đọc rất nhiều tài liệu, gặp gỡ nhiều nhân chứng, thống kê công phu rất nhiều con số. Mỗi chơng của tác phẩm viết về một chủ đề và tất cả hợp thành mét b¶n c¸o tr¹ng ®anh thÐp vÒ téi ¸c tµy trêi cña chñ nghÜa thùc d©n vÒ cuéc sống khốn cùng của ngời dân các xứ thuộc địa. Sự ra đời của bản án chế độ thực dân là một đòn tiến công quyết liệt vào chủ nghĩa thực dân, vạch ra con đờng cách mạng và tơng lai tơi sáng cho các dân tộc bị áp bức. - §o¹n trÝch “ThuÕ m¸u” lµ ch¬ng më ®Çu cña t¸c phÈm. §©y lµ ch¬ng tiªu biểu nhất, đặc sắc nhất của tác phẩm. II. §äc vµ t×m hiÓu chó thÝch.

(352) 1. §äc - §äc giäng lu lo¸t râ rµng. - Nhấn mạnh ở một số từ trong ngoặc kép, từ ngữ lặp đi lặp lại để thấy rõ thái độ giễu cợt mỉa mai, nghệ thuật trào phúng sâu cay củ ngòi bút NAQ. Giáo viên đọc phần 1 Học sinh đọc phần 2, 3 Gi¸o viªn nhËn xÐt 2. T×m hiÓu chó thÝch GV: C¸c em theo dâi vµo chó thÝch sgk trang 90, 91 vµ nhÊn m¹nh mét sè tõ: - Bản xứ: Bản thân đất nớc (thuộc địa) đợc nói đến -> cách gợi hàm ý khinh miÖt theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa thùc d©n. - An-nam-mít: Cách gọi ngời Việt Nam với thái độ khinh miệt của thực dân Ph¸p. ë ®©y, NAQ dïng trong ngoÆc kÐp víi dông ý nh¾c l¹i c¸ch gäi Êy. - Huynh đệ tơng tàn: anh em hãm hại, chém giết lẫn nhau. III. T×m hiÓu vµ ph©n tÝch v¨n b¶n 1. Bè côc v¨n b¶n ? Nhận xét cách đặt tên đoạn trích của tác giả? GV gợi ý: Ngời dân thuộc địa đã phải chịu rất nhiều thứ thuế, kể tên một vài loại thuế mà em đã đợc học qua các tác phẩm văn học. - Thuế thân (trong Tắt đèn của Ngô Tất Tố), thuế đò, thuế xe. GV: Nãi nh Phan Béi Ch©u lµ: ThuÕ chã còi, thuÕ lîn lß Thuế đinh, thuế rợu, thuế đò, thuế xe Thuế hết cả phấn son đờng phố ThuÕ nh÷ng anh thuèc lä gÇy mßn ThuÕ gß, thuÕ b·i, thuÕ cån Thuế rừng tre nứa, thuế con hát đàn GV: Các em đã biết, thuế thân là thứ thuế đánh vào đầu ngời (Thuế đinh: đàn ông cả ngời sống và ngời đã chết) ? Vậy “Thuế máu” là gì? Tên gọi đó nói lên điều gì? - Tªn “ThuÕ m¸u” gîi lªn sù tµn nhÉn, phò phµng cña n¹m su thuÕ. GV: Trong xã hội thực dân phong kiến, ngời dân lao động phải chịu đựng hàng trăm thứ thuế khác nhau. Nhng độc ác và tàn nhẫn hơn cả là “thuế máu” – một thứ thuế tàn nhẫn dã man, vô nhân đạo nhất vì bóc lột xơng máu, mạng sống của con ngời. Cách đặt tên đoạn trích đó của Bác đã gợi lên số phận thảm thơng của ngời dân thuộc địa và lòng căm phẫn, thái độ mỉa mai của Bác. ? V¨n b¶n cã mÊy phÇn? Nªu tr×nh tù, mèi quan hÖ trong c¸c phÇn trong v¨n b¶n? (Häc sinh th¶o luËn nhãm) Giáo viên tóm tắt bằng sơ đồ ở bảng phụ.

(353) ? Qua sơ đồ trên em nhận xét gì về bố cục văn bản? - Bè côc cña v¨n b¶n rÊt chÆt chÏ theo tr×nh tù sù viÖc: chiÕn tranh bïng næ, chúng phải bắt lính ở các thuộc địa đẩy ra chiến trờng và số phận của ngời lính khi chiến tranh kết thúc. Cấu trúc đó cho thấy tinh thần chiến đấu mạnh mẽ, thái độ phê phán triệt để của tác giả NAQ. GV: Bố cục văn bản còn gợi lên một quá trình bọn thực dân đế quốc đã lừa bịp bóc lột đến cùng kiệt ngời dân thuộc địa. Đây là một bố cục độc đáo, chặt chÏ. 2. Ph©n tÝch v¨n b¶n * PhÇn 1: ChiÕn tranh vµ ngêi b¶n xø. ? Tên tiêu đề gợi lên điều gì? - Tên tiêu đề gợi lên số phận, trách nhiệm của ngời bản xứ đối với cuộc chiÕn tranh. - Chữ “Ngời bản xứ” đợc đăt trong dấu ngoặc kép bởi vì đây là lời nhà văn nh¹i l¹i c¸ch gäi cña bän thùc d©n. ? §äc vµ tãm t¾t néi dung chÝnh cña ®o¹n trÝch? - Thái độ của các quan cai trị đối với ngời dân bản xứ GV: Ghi néi dung thø nhÊt 1. Tác giả vạch trần thái độ của các quan cai trị đối với ngời dân bản xứ ? So sánh thái độ của các quan cai trị thực dân đối với ngời dân thuộc địa ở 2 thêi ®iÓm tríc chiÕn tranh vµ khi chiÕn tranh x¶y ra? (T×m c¸c chi tiÕt thÓ hiÖn thái độ của các quan cai trị đối với ngời dân bản xứ) Gv chia b¶n 2 cét: Tríc chiÕn tranh. Khi chiÕn tranh x¶y ra. - Họ là những tên “An-nam-mít” bẩn - Họ biến thành những đứa “con thỉu, chỉ biết kéo xe tay, ăn đòn của ác yêu”, ngời “bạn hiền” của các quan quan cai trÞ cai trÞ “ChiÕn sÜ b¶o vÖ c«ng lý vµ tù do” ? Em thấy số phận của ngời dân bản xứ và thái độ của bọn cai trị đối với họ ra sao? - Trớc chiến tranh họ đợc xem là giống ngời hạ đẳng bị đối xử đánh đấp nh xóc v©t. - Khi chiến tranh xảy ra họ đợc tâng bốc vỗ về, đợc phong danh hiệu cao quý. ? Chúng tâng bốc vỗ về ngời dân bản xứ nhằm mục đích gì? - Dô dç, lõa phØnh hä. ? §äc diÔn c¶m nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh trong ngoÆc kÐp vµ cho biÕt nh÷ng từ ngữ, hình ảnh đó nói lên điều gì? Dụng ý của tác giả? - Thái độ mỉa mai, phê phán của tác giả đối với những luận điệu lừa bịp của bän thùc d©n. GV: Chèt l¹i: Thñ ®o¹n lõa bÞp bØ æi cña bän thùc d©n coi ngêi d©n b¶n xø chỉ là vật hi sinh cho lợi ích của chúng đã đợc lột trần dới ngòi bút trào phúng cña NAQ.

(354) => ChuyÓn ý: ChiÕn tranh x¶y ra sè phËn cña nh÷ng ngêi d©n b¶n xø cña những đứa “con yêu” ntn chúng ta hãy theo dõi tiếp nội dung thứ 2. 2. Miêu tả số phận thảm thơng của ngời dân thuộc địa trong các cuộc chiến tranh phi nghÜa ? T×m chi tiÕt, sè liÖu viÕt vÒ sè phËn cña ngêi d©n b¶n xø khi chiÕn tranh x¶y ra, hä ph¶i lµm g×? t×nh c¶nh cña hä ra sao? - Họ phải dời bỏ quê hơng, gia đình. - Hä chÕt th¶m th¬ng trong chiÕn tranh “ph¬i th©y trªn c¸c b·i chiÕn trêng Ch©u ¢u”, “b¶o vÖ tæ quèc cña c¸c loµi thñy qu¸i”, “®a th©n cho ngêi ta tµn s¸t … lÊy m¸u m×nh tíi … lÊy x¬ng m×nh ch¹m” - ở địa phơng – kiệt sức trong các công xởng. - T¸m v¹n ngêi kh«ng bao giê cßn tr«ng thÊy mÆt trêi. ? Em có suy nghĩ gì khi đọc những từ ngữ, hình ảnh, số liệu này? - Những từ ngữ, hình ảnh, và số liệu này đã gợi lên trong em nỗi đau đớn xót xa cho số phận thảm thơng của ngời dân bản xứ. Họ đã phải xa lìa gia đình, quê hơng vì mục đích vô nghĩa đem mạng sống đánh đổi lấy vinh dự hão huyền. Họ đã bị biến thành vật hy sinh cho lợi ích, cho danh dự của những kẻ cầm quyền. ? Em cã nhËn xÐt g× vÒ giäng ®iÖu trong ®o¹n v¨n nµy? t¸c dông? - Giọng điệu vừa giễu cợt, vừa xót xa. Thể hiện thái độ căm phẫn trớc những téi ¸c cña chÝnh quyÒn thùc d©n, võa xãt th¬ng cho nh÷ng ngêi d©n v« téi. ? Tóm lại, phần thứ nhất của văn bản đã giúp em hiểu đợc gì? * Tiểu kết: Với giọng văn châm biếm, mỉa mai, nghệ thuật trào phúng đặc sắc tác giả NAQ đã vạch trần thủ đoạn lừa dối bỉ ổi của chính quyền thực dân và thể hiện niềm cảm thông xót thơng của Ngời đối với số phận thê thảm của ngời dân bản xứ. Chính quyền thực dân đã thực hiện kế hoạch của mình ntn và sè phËn cña nh÷ng ngêi d©n b¶n xø khi chiÕn tranh kÐt thóc ra sao? chóng ta sÏ theo dâi tiÕp phÇn II vµ III cña v¨n b¶n trong tiÕt häc sau. D. Híng d©n häc bµi ë nhµ - §äc kÜ v¨n b¶n, thuéc mét sè ®o¹n, chi tiÕt hay. - Tãm t¾t (v¨n b¶n) néi dung. TiÕt 106 C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức: - SÜ sè - NÒn nÕp KiÓm tra bµi cò ? Nêu nội dung chính của phần I? Phân tích thái độ của quan cai trị và số phËn cña ngêi d©n b¶n xø tríc vµ sau khi chiÕn tranh x¶y ra? GV: Tríc khi chiÕn tranh x¶y ra, chÝnh quyÒn thùc d©n khinh bØ, miÖt thÞ vµ hành hạ những ngời dân bản xứ nhng khi chiến tranh xảy ra chúng đã tâng bốc, dụ dỗ, vỗ về họ để đẩy họ vào cuộc chiến, làm bia đỡ đạn cho chúng trên các chiến trờng. Bọn chúng đã thực hiện kế hoạch đó ntn? Số phận của những ngời d©n b¶n xø ra sao chóng ta theo dâi tiÕp phÇn II vµ III cña v¨n b¶n. * Phần II: Chế độ lính tình nguyện.

(355) ? Đọc đoạn 2? ý nghĩa trào phúng của nhan đề: Chế độ lính tình nguyện là g×? M©u thuÉn trµo phóng thÓ hiÖn ë ®o¹n 2 nµy cã g× gièng vµ kh¸c víi ®o¹n 1? - Cũng giống nh các nhan đề khác trong tác phẩm, nhan đề: “chế độ lính t×nh nguyÖn” còng mang s¾c th¸i trµo phóng mét c¸ch tù nhiªn. V× t×nh nguyÖn lµ tù gi¸c, lµ kh«ng bÞ b¾t buéc, lµ s½n sµng, phÊn khëi mµ ®i. Nhng ë ®©y l¹i phải hiểu theo nghĩa ngợc lại. Chẳng hạn, có thể đặt cho phần này tiêu đề: Cái v¹ mé lÝnh - M©u thuÉn trµo phóng ë phÇn nµy gièng nh >< trµo phóng ë phÇn trªn lµ cùng xoay quanh cuộc chiến tranh đế quốc bẩn thỉu, cùng là sự trái ngợc giữa hành động và lời nói, bên ngoài và bên trong. Kh¸c nhau lµ ë chç: xoay quanh c¸i v¹ mé lÝnh, nghÜa lµ xoay quanh viÖc b¾t lÝnh, trãc n· tµn bµo, hoµn toµn cìng bøc víi nh÷ng lêi lÏ tuyªn truyÒn bÞp bợm về chế độ lính tình nguyện. ? Tìm và phân tích những luận cứ về chế độ lính tình nguyện (danh từ mỉa mai mét c¸ch ghª ghím) vµ hËu qu¶ cña nã? - Chế độ lính tình nguyện thực chất là chế độ cỡng bách, bắt lính một cách tàn bạo, dã man đã đợc thể hiện bằng những dẫn chứng và luận chứng rất cụ thÓ, b»ng giäng ®iÖu phÉn né, lªn ¸n mµ vÉn rÊt trµo phóng, hµi híc mét c¸ch ®au xãt. - Trớc hết, tác giả gọi tên đúng bản chất của nó, đó là cái vạ mộ lính. Nghĩa lµ nã chØ mang l¹i tai v¹ cho ngêi d©n b¶n xø. - Đó là những cuộc vây lùng, bắt bớ nhân lực rộng khắp trên toàn cõi đông dơng, bị bắt, bị nhốt với đủ các thứ tên sắc lính (khố đỏ, khố xanh, khố vàng). ? Em hiÓu thÕ nµo vÒ kh¸i niÖm “vËt liÖu biÕt nãi”? §Ó chèng l¹i nhµ cÇm quyền, để thống lĩnh, những thanh niên bản xứ đã buộc phải làm gì? Những việc làm bất đắc dĩ đó càng chứng tỏ điều gì? - Côm tõ “vËt liÖu biÕt nãi” thÓ hiÖn ý nghÜa trµo phóng, mØa mai s©u s¾c. Bọn chủ thực dân coi ngời dân bản xứ chỉ nh thứ đồ vật biết nói, nh thứ hàng hóa đặc biệt có thể sinh lợi mà thôi. - Hậu quả của chính sách thu gom “vật liệu biết nói” đẻ ra hàng trăm cách xoay xáa lµm tiÒn tr¾ng trîn: “®i lµm lÝnh t×nh nguyÖn hoÆc x× tiÒn ra”. - ThËt th¶m th¬ng cho nh÷ng chµng trai b¶n xø kh«ng muèn chÕt thay cho bän T©y, kh«ng muèn dêi luèng cµy vµ m¸i nhµ quª h¬ng, l¹i kh«ng cã tiÒn chạy chọt đã phải nghĩ ra cách tự hủy hoại thân mình: “Tìm cách tự làm cho m×nh nhiÔm ph¶i nh÷ng bÖnh nÆng nhÊt, mµ th«ng thêng h¬n c¶ lµ bÖnh ®au mắt toét chảy mủ, gây ra bằng cách xát vào mắt nhiều thứ chất độc, từ vôi sống đến mủ bệnh lậu”. Những hành động ấy tự nó đã càng làm lật ngợc cái dối trá, lõa bÞp cña chÝnh s¸ch mé lÝnh thi nh©n, dï ë ViÖt Nam thÕ kØ XX hay ë Trung Hoa tõ thêi §ç Phñ víi tªn l¹i trãc nh©n ë th«n Th¹ch Hµo khñng khiÕp. ? M©u thuÉn trµo phóng á ®o¹n v¨n “Êy thÕ mµ … kh«ng ngÇn ng¹i” mét lÇn nữa và còn đợc thể hiện ntn? - M©u thuÉn trµo phóng thÓ hiÖn ë: sù t¬ng ph¶n gi÷a nh÷ng lêi lÏ t©ng bèc, phØnh nÞnh hÕt lêi mµ hoµn toµn gi¶ dèi trong b¶n bè c¸o cña phñ toµn quyÒn Đông Dơng, naog là “ban khen phẩm hàm”, “truy tặng những ngời đã hi sinh cho tæ quèc”, “tÊp nËp ®Çu quan, kh«ng ngÇn ng¹i hi sinh, hiÕn d©ng x¬ng m¸u, hiến dâng cánh tay lao động” với những câu hỏi bắt nguồn từ sự thật cứ xoáy vµo: nh÷ng ngêi bÞ xÝch, nh÷ng ngêi bÞ giam nhèt nghiªm ngÆt, nh÷ng cuéc biểu tình, những vụ bạo động liên tiếp ở nhiều nơi….

(356) - Sự thật thảm khốc của chế độ lính tình nguyện, của bản chất chủ nghĩa thực dân là nh thế đấy. * PhÇn III. KÕt qu¶ cña sù hi sinh ? Đọc đoạn còn lại? phân tích ý nghĩa trào phúng của tiêu đề đoạn 3, phát hiÖn m©u thuÉn trµo phóng ë ®o¹n nµy? - Kết quả của sự hi sinh cũng là một câu tiêu đề mang đậm tính trào phúng. Vấn đề là ở chỗ hi sinh cho ai? mà vì ai mà phải hi sinh? - Mâu thuẫn trào phúng ở đoạn này là ở chỗ sự đối lập giữa những lời hứa hẹn mĩ miều với những lời nói và hành động thực tế của các nhà cầm quyền khi chiến tranh kết thúc, khi đã không còn phải lừa mị, phỉnh phờ nữa thì các quan lớn lại quay ngay trở về với cách nói, cách làm xa. Và bọn ngu mọi lại phải đợc đối xử xứng đáng với thân phận của chúng! Thật vô nhân, vô ơn! Thật mỉa mai! ? Cụ thể, tác giả đã luận chứng ntn? Trong những chính sách hậu chiến của thực dân Pháp, có chính sách nào là độc ác, thâm hiểm, phi nhân tính nhất? Vì sao? H×nh thøc bªn ngoµi. Lời nói và hành động thực chất. - Im bÆt nh cã phÐp l¹ - §Ó ghi nhí c«ng lao - §a vÒ níc b»ng tµu thñy - Biết ơn, đón chào nồng nhiệt bằng diÔn v¨n yªu níc. - Thơng binh và vợ con tử sĩ đợc cấp ph¬ng tiÖn sinh sèng lµm ¨n.. - ChiÕn sÜ b¶o vÖ tù do -> gièng ngêi bÈn thØu - Lột hết của cải, kiểm soát, đánh đập v« cí, cho ¨n nh cho lîn ¨n, xÕp xuèng hÇm tµu, chËt, bÈn, thiÕu kh«ng khÝ … - B©y giê kh«ng cÇn n÷a, cót ®i! - CÊp m«n bµi b¸n lÎ thuèc phiÖn. Quả thật, qua sự đối sách trên, ta thấy một lần nữa bản chất lừa dối, nham hiểm, tàn bạo, độc ác của thực dân Pháp lại bị vạch trần, nhất là ở chính sách cho phép những cựu thơng binh, gia đình tử sĩ bán thuốc phiện. Theo tác giả, trong một việc mà chính quyền thực dân đã phạm 2 tội ác với nhân loại: Tự tay đầu độc, lôi kéo cả những nạn nhân đáng thơng của cuộc huynh đệ tơng tàn vừa coi rẻ xơng máu của những kẻ đã bị chúng lừa bịp. Lời kết án thật sâu sắc và ®anh thÐp. ? Tác giả đã kết thúc đoạn bằng niềm tien ntn? Tác dụng? - §o¹n v¨n kÕt thóc cña t¸c gi¶ võa thÓ hiÖn niÒm tin, niÒm mong mái chÝnh đáng và sâu sắc vào thái độ của nhân dân lao động bản xứ, vừa bớc đầu nêu ra con đờng đấu tranh cách mạng trên cơ sở tố cáo, lên án tội ác và sự dã man vô nhân đạo của thực dân Pháp. IV. Tæng kÕt – ghi nhí 1. VÒ néi dung ? Tính chiến đấu, cách mạng rất cao, rất mạnh của “Thuế máu” đợc thể hiện ntn? - Đó là việc tác giả đã một mặt tố cáo, kết án đanh thép tội ác và bản chất của chủ nghĩa thực dân Pháp đối với các dân tộc thuộc địa qua chính sách bắt lính đôn quan trong và sau cuộc chiến tranh thế giới thứ nhất. Mặt khác hoàn toàn đứng về phía nhân dân các dân tộc bản xứ thuộc địa bị áp bức nặng nề, bì lõa bÞp tr¾ng trîn, bÞ ®Çy vµo chç chÕt. T¸c gi¶ v« cïng c¶m th«ng, th¬ng xãt họ, bớc đầu vạch ra con đờng đấu tranh vì độc lập, tự do, con đờng cách mạng.

(357) của các dân tộc thuộc địa. Tính chiến đấu, cách mạng rất cao của “Thuế máu” là ở đó. - Tính chính luận chặt chẽ, thuyết phục và hấp dẫn của thiên phóng sự đợc x©y dùng bëi nh÷ng yÕu tè nghÖ thuËt nµo? 2. VÒ nghÖ thuËt - Đó là việc nêu luận điểm tập trung, rõ ràng, các luận cứ đợc lập luận rất phong phó, chuÈn x¸c. TÊt c¶ nh»m vµo môc tiªu duy nhÊt lªn ¸n chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p qua chÝnh s¸ch thuÕ m¸u. - Đó là những yếu tố trào phúng đợc kết hợp nghệ thuật với chính luận và biÓu c¶m. Cô thÓ: + X©y dùng m©u thuÉn trµo phóng c¬ b¶n vµ m©u thuÉn trµo phóng cô thÓ. + Ng«n tõ trµo phóng mØa mai, giÔu cît. + Giäng ®iÖu phong phó. - Tính biểu cảm rõ, sâu nhng biểu hiện rất có mức độ, phù hợp với văn chính luËn. Giäng ®iÖu ph¶n b¸c m¹nh mÏ, quyÕt liÖt, giäng ®iÖu giÔu nh¹i mØa mai, giọng điệu trữ tình cay đắng. Đằng sau nụ cời là nỗi đau thấm thía và sâu sắc của tác giả trớc cái chết thơng tâm, vô nghĩa của hàng vạn đồng bào ở những nơi xa lạ. Đằng sau nụ cời là lòng căm hờn kìm nén đối với tội ác của bọn thực dân đế quốc đã gây ra cho nhân loại. - §ã chÝnh lµ tæng hîp gi¸ trÞ t tëng thÈm mÜ cña “ThuÕ m¸u”. Nã gãp phÇn lµm cho b¶n v¨n phãng sù vît lªn thµnh v¨n b¶n chÝnh luËn nhng vÉn cã gi¸ trÞ lịch sử, văn chứng rất cao, rất mới so với đơng thời. * Ghi nhí: sgk trang 92. ? Đọc to phần ghi nhớ đó? - Chính quyền thực dân đã biến ngời dân nghèo khổ ở các xứ thuộc địa thành vật hi sinh để phục vụ cho lợi ích của mình trong các cuộc chiến tranh tàn khốc. NAQ đã vạch trần sự thực ấy bằng những t liệu phong phú, xác thực, b»ng ngßi bót trµo phóng s¾c s¶o. §o¹n trÝch “ThuÕ m¸u” cã nhiÒu h×nh ¶nh giµu gi¸ trÞ biÓu c¶m, cã giäng ®iÖu võa ®anh thÐp, võa mØa mai, chua ch¸t. ? Một em đọc lại ghi nhớ đó? V. LuyÖn tËp ? Nªu vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ nghÖ thuËt cña v¨n b¶n “ThuÕ m¸u”? Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh lµm bµi; häc sinh dùa vµo nghÖ thuËt ë phÇn tổng kết, nêu thành từng ý và lấy dẫn chứng để phân tích cho từng nghệ thuật đó. D. Cñng cè – dÆn dß - Gi¸o viªn hÖ thèng bµi - Häc sinh n¾m ch¾c v¨n b¶n, thuéc mét sè ®o¹n dÉn chøng trong v¨n b¶n; so¹n bµi “§i bé ngao du”. TiÕt 107 A. Yªu cÇu. TiÕng ViÖt. Ngµy so¹n:………………… Héi tho¹i.

(358) - Học sinh nắm đợc khái niệm “vai xã hội trong hội thoại” và mối quan hệ “vai” trong qu¸ tr×nh héi tho¹i. - TÝch hîp víi phÇn v¨n ë v¨n b¶n “ThuÕ m¸u”, víi bµi t×m hiÓu yÕu tè biÓu c¶m trong v¨n nghÞ luËn. - Rèn kĩ năng xác định và phân tích các vai trong hội thoại. B. ChuÈn bÞ - GV: Nghiªn cøu tµi liÖu – so¹n gi¸o ¸n. - HS: §äc – t×m hiÓu bµi sgk C. TiÕn tr×nh lªn líp ổn định tổ chức: - SÜ sè - NÒn nÕp KiÓm tra bµi cò Bµi míi I. Vai x· héi trong héi tho¹i GV: Trong cuéc sèng hµng ngµy, ngêi nµo còng cã nh÷ng mèi quan hÖ x· héi réng, hÑp, th©n, s¬ … kh¸c nhau; nhng mèi quan hÖ Êy thêng lµ v« cïng phức tạp và tinh tế. Một ngời có thể có địa vị cao trong xã hội nhng về nhà lại chỉ là con cái, là em trong gia đình. Một ngời là bố mẹ trong gia đình nhng đến cơ quan chỉ là bạn bè đồng nghiệp… Những “vị trí” trong xã hội, cơ quan, gia đình … ấy đợc gọi là “vai” của mỗi ngời khi họ tham gia hội thoại. VD: Khi c¸c em nãi chuyÖn víi thÇy c« gi¸o th× “vai” cña c¸c em lµ “con c¸i”, cßn khi c¸c em nãi chuyÖn víi nhau th× “vai” cña c¸c em lµ “b¹n bÌ” Tríc khi ®i vµo t×m hiÓu kh¸i niÖm ‘vai x· héi trong héi tho¹i” c¸c em cÇn nắm đợc: hội thoại là gì? Hội thoại là nói chuyện với nhau. ? §äc vÝ dô ®o¹n trÝch trong sgk? (Giáo viên ghi ví dụ đó lên bảng phụ) Một hôm, cô tôi gọi tôi đến bên cời hỏi: - Hång! Mµy cã muèn vµo Thanh Hãa ch¬i víi mÑ mµy kh«ng? … Tôi cũng cời đáp lại cô tôi: - Kh«ng! Ch¸u kh«ng muèn vµo. Cuèi n¨m thÕ nµo mî ch¸u còng vÒ. C« t«i hái lu«n, giäng vÉn ngät: - Sao l¹i kh«ng vµo? Mî mµy ph¸t tµi l¾m, cã nh d¹o tríc ®©u. … c« t«i liÒn vç vai t«i cêi nãi r»ng: - Mµy d¹i qu¸, cø vµo ®i, tao ch¹y cho tiÒn tµu. Vµo mµ b¶o mî mµy may v¸ s¾m söa cho vµ th¨m em bÐ chø. … T«i cêi dµi trong tiÕng khãc, hái c« t«i: - Sao c« biÕt mî con cã em? … Cô tôi bỗng đổi giọng, lại vỗ vai, nhìn vào mặt tôi, nghiêm nghị: - Vậy mày hỏi cô Thông … chỗ ở của mợ mày, rồi đánh giấy cho mợ mày, bảo dù sao cũng phải về. Trớc sau cũng một lần xấu, chả nhẽ bán xới mãi đợc sao?.

(359) … c« t«i chËp chõng nãi tiÕp: - MÊy l¹i r»m th¸ng t¸m n¨m nay lµ giç ®Çu cña cËu mµy, mî mµy vÒ dï sao cũng đỡ tủi cho cậu mày, và mày cũng còn phải có họ, có hàng, ngời ta hỏi đến chø? (Nguyªn Hång – Nh÷ng ngµy th¬ Êu) ? Quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt tham gia héi tho¹i trong ®o¹n v¨n trÝch trªn lµ quan h g×? Ai ë vai trªn? Ai lµ vai díi? - Lµ quan hÖ c« vµ ch¸u. - C« vai trªn, ch¸u (cËu bÐ Hång) vai díi. ? Cách xử sự của ngời cô có gì đáng chê trách? - Với quan hệ gia tộc, ngời cô đã xử sự không đúng với thái độ chân thành, thiÖn chÝ cña t×nh c¶m ruét thÞt. - Với t cách là ngời lớn tuổi, vai bề trên, ngời cô đã không có thái độ đúng mực của ngời lớn đối với trẻ em. ? Tìm những chi tiết cho thấy nhân vật chú bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của mình để giữ đợc thái độ lễ phép. Giải thích vì sao Hồng phải làm nh vËy? - C¸c chi tiÕt: “Tôi cúi đầu không đáp … tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất … cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng … tôi cời dài trong tiếng khóc” -> chú bé Hồng cè g¾ng k×m nÐn v× biÕt r»ng m×nh lµ bÒ díi ph¶i t«n träng bÒ trªn. ? Quan hÖ gi÷a ngêi c« vµ cËu bÐ Hång lµ mèi quan hÖ ntn? - Lµ mèi quan hÖ trªn – díi. ? Trong cuộc hội thoại đó, vị trí của cậu bé Hồng đối với ngời cô là vị trí ntn? - Trong cuộc hội thoại đó thì Hồng là vai dới, ngời cô là vai trên. GV: Nh vậy, vị trí của ngời tham gia hội thoại đối với ngời khác trong cuộc tho¹i gäi lµ vai x· héi. ? VËy vai x· héi lµ g×? - Vai xã hội là vị trí của ngời tham gia hội thoại đối với ngời khác trong cuéc tho¹i. GV: Cho t×nh huèng sau: Nam bị điểm kém môn văn. Giờ bình nhật bạn lớp trởng gọi em đứng lên, giọng bực bội trách móc. Cô mời 2 em đứng lên hội thoại thực hiện tình huống trªn. Lớp trởng: Nam! Về nhà bạn học hành thế nào mà để bị điểm kém nh vậy? Nam: T«i biÕt lçi råi, xin c¸c b¹n tha lçi cho t«i, sÏ kh«ng cã lÇn thø 2 nh thÕ n÷a ®©u! ? Trong cuộc thoại đó thì vai xã hội của Nam là gì? - Lµ b¹n bÌ ? Mèi quan hÖ gi÷a Nam vµ b¹n líp trëng lµ mèi quan hÖ ntn? - Lµ quan hÖ ngang hµng GV: Vai xã hội đợc xác định bằng các quan hệ xã hội + Quan hÖ trªn – díi.

(360) + Quan hÖ ngang hµng + Quan hệ thân – sơ (theo mức độ quen biết, thân tình) ? §Õn ®©y, em cã thÓ rót ra kÕt luËn tiÕp ntn? - Vai xã hội đợc xác định bằng các quan hệ xã hội: + Quan hệ trên dới hay ngang hàng (theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình và x· héi) + Quan hệ thân sơ (theo mức độ quen biết, thân tình) GV: V× quan hÖ x· héi vèn rÊt ®a d¹ng nªn vai x· héi cña mçi ngêi còng ®a dạng, nhiều chiều. Khi tham gia hội thoại, mỗi ngời cần xác định đúng vai của mình để chọn cách nói cho phù hợp. ? Tãm l¹i, qua phÇn t×m hiÓu trªn h·y rót ra ®iÒu cÇn ghi nhí? So¹n l¹i Bµi míi Trong cuéc sèng, gi÷a con ngêi víi con ngêi lu«n cã nhu cÇu quan hÖ, trao đổi thông tin với nhau … Muốn thể hiện mối quan hệ đó thì ng ời ta phải giao tiÕp víi nhau (gi¸o viªn ghi ch÷ giao tiÕp lªn b¶ng) ? Theo em, cã nh÷ng h×nh thøc giao tiÕp th«ng thêng nµo mµ ta thêng gÆp? - Có 2 hình thức giao tiếp thờng gặp đó là giao tiếp bằng hội thoại và giao tiÕp b»ng v¨n b¶n. (giáo viên kẻ tiếp vào sơ đồ) ? Héi tho¹i lµ g×? - Hội thoại là dùng một thứ ngôn ngữ để nói chuyện với nhau. GV: Trong giao tiếp bằng văn bản, lên lớp 9 các em sẽ đợc học lời dẫn trực tiÕp vµ c¸ch dÉn gi¸n tiÕp. Còn trong hội thoại, chơng trình ngữ văn 8 có đề cập đến 2 vấn đề: vai xã héi trong héi tho¹i vµ lît lêi trong héi tho¹i. TiÕt h«m nay, c« cïng c¸c em t×m hiÓu vÒ vai x· héi trong héi tho¹i. Vậy: vai xã hội là gì? Vai xã hội đợc xác định bằng các quan hệ xã hội ntn? Việc xác định đúng vai xã hội có tác dụng ra sao? Đó chính là những nội dung mà cô sẽ giúp các em giải đáp trong tiết học hôm nay. I. Vai x· héi trong héi tho¹i 1. Vai x· héi lµ g×? (dïng ph¬ng ph¸p quy n¹p) Gi¸o viªn treo b¶ng phô cã ghi vÝ dô ®o¹n v¨n trÝch trong sgk (Nh÷ng ngµy th¬ Êu – Nguyªn Hång) ? §äc diÔn c¶m ®o¹n trÝch? ? Quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt tham gia héi tho¹i trong ®o¹n trÝch trªn lµ quan hÖ g×? Ai ë vai trªn? ai lµ vai díi? - Quan hÖ gi÷a c¸c nh©n vËt tham gia héi tho¹i trong ®o¹n trÝch lµ quan hÖ gia téc, ngêi c« cña bÐ Hång ë vai trªn, cËu bÐ Hång lµ vai díi. ? Cách xử sự của ngời cô có gì đáng chê trách? - C¸ch xö sù cña ngêi c« võa thiÕu thiÖn chÝ, võa kh«ng phï hîp víi quan hÖ ruột thịt, vừa không thể hiện đợc thái độ đúng mực của ngời trên đối với ngời dới – Gieo rắc vào đầu óc non nớt của Hồng những điều xấu xa bịa đặt để Hồng.

(361) ghét bỏ mẹ – một ngời mẹ đã từng mang nặng đẻ đau, nâng niu bú mớm cho Hång. ? Tìm những chi tiết cho thấy chú bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của mình để giữ đợc thái độ lễ phép? Giải thích vì sao Hồng phải làm nh vậy? - Những chi tiết cho thấy nhân vật chú bé Hồng đã cố gắng kìm nén sự bất bình của mình là: nhận ra tâm địa độc ác của cô, Hồng đã: + Tôi cũng cời đáp lại cô tôi + Tôi lại im lặng cúi đầu xuống đất, lòng tôi càng thắt lại, khóe mắt tôi đã cay cay. + T«i cêi dµi trong tiÕng khãc + Cô tôi cha dứt câu, cổ họng tôi đã nghẹn ứ khóc không ra tiếng. - Hång ph¶i k×m nÐn sù bÊt b×nh nh vËy v× ngêi tham gia héi tho¹i víi Hång là ngời cô, Hồng xác định đợc vị trí của mình là ngời thuộc vai dới, có bổn phËn t«n träng ngêi trªn. GV: ở đây rõ ràng chú bé Hồng đã xác định đúng vị trí của mình trong cuộc thoại với ngời cô - Hồng biết mình là vai dới cho nên phải nén nhịn, giữ đợc sự lễ phép với ngời trên. Nh vậy, vị trí của ngời tham gia hội thoại đối với ngời kh¸c trong cuéc tho¹i gäi lµ vai x· héi. ? VËy vai x· héi lµ g×? - Vai xã hội là vị trí của ngời tham gia hội thoại đối với ngời khác trong cuéc tho¹i. ? Mời 1 em đọc lại khái niệm đó trong ghi nhớ 1 sgk trang 94? (Học sinh chỉ đọc khái niệm trong ghi nhớ) GV: C« cã bµi t¹p sau (b¶ng phô) * H·y chØ ra vai x· héi cña nh÷ng ngêi tham gia trong ®o¹n héi tho¹i sau: - Bẩm … quan lớn … đê vỡ mất rồi! - §ª vì råi! … §ª vì råi, thêi «ng c¾t cæ chóng mµy, thêi «ng bá tï chóng mày! Có biết không? … Lính đâu? Sao bay dám để cho nó chạy xồng xộc vào ®©y nh vËy? Kh«ng cßn phÐp t¾c g× n÷a µ? - D¹, bÈm … - §uæi cæ nã ra! Ngài quay mặt vào, lại hỏi thầy đề: - Th©y bèc qu©n g× thÕ? - D¹, bÈm, con cha bèc. - Th× bèc ®i chø! (Sèng chÕt mÆc bay – Ph¹m Duy Tèn) Yªu cÇu häc sinh tr¶ lêi: * Trong ®o¹n héi tho¹i cã 4 ngêi tham gia - Ngêi nhµ quª - Quan lín - LÝnh (ngêi lÝnh hÇu) - Thầy đề * VÒ vÞ trÝ x· héi.

(362) - Quan lín cã vÞ trÝ (vai x· héi) cao nhÊt -> «ng ta cã c¸ch nãi n¨ng hèng h¸ch, trÞch thîng, coi thêng, khinh rÎ mäi ngêi (h¾n xng «ng, gäi nh÷ng ngêi ®ang tham gia cuéc tho¹i víi m×nh lµ bay, nã, chóng mµy …) - Những ngời còn lại: ngời nhà quê, anh lính hầu, thầy đề đều là vai dới -> có vị trí xã hội thấp bé hơn quan lớn nên thái độ sợ sệt, nói năng lễ phép, khúm nóm: “BÈm … quan lín”, “D¹, bÈm”, “D¹, bÈm, con …” 2. Xác định vai xã hội a/ Vai xã hội đợc xác định bằng hai kiểu quan hệ xã hội giữa những ngời tham gia héi tho¹i. * Xét theo tuổi tác, thứ bậc trong gia đình, chức vụ trong xã hội - Quan hÖ trªn – díi - Quan hÖ ngang hµng GV: Trë l¹i vÝ dô ë phÇn t×m hiÓu bµi, chóng ta thÊy trong cuéc héi tho¹i giữa bé Hồng với bà cô, đó chính là mối quan hệ trên – dới (quan hệ thứ bậc trong gia đình, gia tộc; ngời cô vai trên – bé Hồng vai dới) ? Khi các em nói chuyện với các thầy cô giáo thì vai của các em là gì? và đó lµ mèi quan hÖ ntn? - Khi häc sinh nãi chuyÖn víi thÇy c« gi¸o th× vai trß cña em lµ “häc trß” vµ đó là mối quan hệ trên – dới (Thầy cô là vai trên – các em học sinh là vai dới) ? Khi các em về nhà nói chuyện với bố mẹ thì vai của các em là gì? và đó là mèi quan hÖ ntn? - Khi häc sinh c¸c em vÒ nhµ nãi chuyÖn víi cha mÑ th× vai cña c¸c em lµ “con cái” và đó là mối quan h trên dới. ? Khi các em nói chuyện với nhau thì cai của các em là gì? và đó là mối quan hÖ ntn? - Khi chúng em nói chuyện với nhau thì vai của các em là “bạn bè” và đó là mèi quan hÖ ngang hµng. GV: C« cã mét t×nh huèng sau: Buổi chiều, Dung đợc cô Lan cho đến cơ quan chơi. Vừa đến nơi, cô Lan đã lễ phép nói với một ngời đàn ông chừng 30 tuổi: - Tha anh, tôi đã hoàn thành bản kế hoạch mà anh giao cho rồi đấy ạ! Ngời đàn ông tơi cời: - V©ng! ThÕ th× tèt råi, c¶m ¬n chÞ! Dung trßn xoe m¾t ng¹c nhiªn hái: - C« ¬i, chó Êy lµ ai thÕ ¹? C« Lan ©n cÇn gi¶ng gi¶i: - Chú ấy là thủ trởng cơ quan cô đấy. Mới có 30 tuổi đầu mà giỏi lắm! Dung vẫn cha hết ngạc nhiên: Tại sao cô mình đã 40 tuổi rồi mà phải tha gửi lÔ phÐp nh vËy víi mét ngêi Ýt tuæi h¬n, thuéc vai díi thÕ nhØ? Cô mời 3 em lên bảng thực hiện tình huống đó và các em ngồi dới hãy suy nghĩ để trả lời giúp bạn Dung giải đáp điều mà bạn ấy đang băn khoăn. (Gi¸o viªn gäi 3 häc sinh lªn b¶ng thùc hiÖn t×nh huèng trªn: + Một bạn đóng vai cô Lan (nữ).

(363) + Một bạn đóng vai thủ trởng (nam) + Một bạn đóng vai bạn Dung (nữ) - Sở dĩ cô Lan dù đã 40 tuổi rồi nhng khi đến cơ quan thì cô chỉ là vai nhân viên, còn ngời đàn ông nọ dù chỉ 30 tuổi nhng chức vụ xã hội cao hơn nên trong cuộc thoại đó cô Lan vẫn phải tha gửi lễ độ vì chức vụ xã hội của cô Lan thấp hơn. Cách giao tiếp trong cuộc thoại đó của ngời cô của bạn Dung là đúng. GV: Vai xã hội đợc xác định bằng kiểu quan hệ theo chức vụ xã hội nh thế đấy các em ạ! 3 em đã thực hiện rất tốt tình huông đó, cả lớp biểu dơng các bạn b»ng mét trµng ph¸o tay. * Xét theo mức độ tình cảm quen biết, thân tình: Quan hệ thân – sơ ? Em hiÓu thÕ nµo vÒ quan hÖ th©n – s¬? - Đó chính là biểu hiện của mức độ tình cảm: + Tình cảm gia đình, máu mủ ruột thịt: Thân + T×nh c¶m quan hÖ víi bµ con lµng xãm: S¬ GV: Quan hÖ th©n – s¬ lµ kho¶ng c¸ch vÒ t×nh c¶m, quan hÖ t×nh c¶m nµy có thể xa hoặc gần, đến mức không còn khoảng cách. Có trờng hợp bạn bè thân thiÕt h¬n, gÇn gòi nhau h¬n lµ anh em ruét. Trong giao tiÕp, mét trong nh÷ng cách nhằm đạt hiệu quả giao tiếp cao là tạo ra quan hệ thân tình, tức là rút ngắn khoảng cách về tình cảm vốn xa lạ với nhau giữa đôi bên. Nh vậy, vai xã hội đợc xác định bằng các quan hệ xã hội. Quan hệ trên – dới, quan hệ ngang hàng (xét theo tuổi tác, thức bậc trong gia đình, chức vụ trong xã hội), quan hệ thân – sơ (xét theo mức độ tình cảm quen biết, thân t×nh). §ã còng chÝnh lµ néi dung cña phÇn ghi nhí 1 sgk trang 94 * Ghi nhí 1 sgk trang 94 ? Một em đọc to, rõ ghi nhớ đó? b/ Vai xã hội đợc thể hiện rõ qua cách xng hô - Vai xã hội trong hội thoại đợc thể hiện rất rõ thông qua cách xng hô giữa những ngời tham gia hội thoại và có thể đợc thay đổi trong quá trình hội thoại. VD: (xem b¶ng phô) ? §äc ®o¹n trÝch sau: Chị Dậu xám mặt, vội vàng đặt con xuống đất, chạy đến đỡ lấy tay hắn: - Cháu van ông, nhà cháu vừa mới tỉnh đợc một lúc, ông tha cho! […] Hình nh tức quá không thể chịu đợc, chị Dậu liều mạng cự lại: - Chồng tôi đau ốm, ông không đợc phép hành hạ! […] ChÞ DËu nghiÕn hai hµm r¨ng: - Mµy trãi ngay chång bµ ®i, bµ cho mµy xem! ? Nhìn vào bảng phụ, các em hãy chỉ ra 3 lần chị Dậu thay đổi cách xng hô? Sự thay đổi cách xng hô ấy kéo theo sự thay đổi cái gì? Tác dụng của nó ra sao? - Chị Dậu đã 3 lần thay đổi cách xng hô nh sau: + LÇn 1: ChÞ DËu gäi “«ng” – xng “ch¸u” + LÇn 2: ChÞ DËu gäi “«ng” – xng “t«i” + LÇn 3: ChÞ DËu gäi “mµy” – xng “bµ” - Sự thay đổi cách xng hô đó kéo theo sự thay đổi vai xã hội.

(364) + LÇn 1: Quan hÖ díi hµng + LÇn 2: Quan hÖ ngang hµng + LÇn 3: Quan hÖ trªn hµng - Tác dụng của sự thay đổi vai xã hội đó trong việc biểu đạt nội dung ntn? Lần 1: Chị đặt mình dới hàng tên cai lệ để van xin nhún nhờng, mong bọn tay sai tha cho chång m×nh. Lần 2: Chị đặt mình ngang hàng với bọn tay sai để đấu lý với chúng Lần 3: Chị Dậu đặt mình trên hàng bọn tay sai để thách thức và đấu lực với chóng. GV: Đúng rồi, Trong tình huống này chị Dậu đã 3 lần thay đổi cách xng hô kéo theo 3 lần thay đổi vai trong xã hội và sự thay đổi vai xã hội kéo theo sự thay đổi thái độ của chị Dậu. Từ thái độ van xin nhún nhờng mong đánh thức lòng trắc ẩn của chúng để chúng tha cho chồng mình. Khi mục đích giao tiếp không đạt đợc chị Dậu chuyển sang đấu lý: “Chồng tôi đau ốm … hành hạ” với thái độ uất ức. Và cuối cùng đấu lí cũng không đợc, chị Dậu chuyển đấu lực với chúng và kết quả chị đã thắng – phải chăng đó là sức mạnh của lòng yêu thơng mãnh liệt, của lòng căm thù sục sôi bỏng rát của chị. Kết quả chiến thắng đã chứng minh quy luật: Tức nớc ắt phải vỡ bờ. => Nh vËy, trong ®o¹n trÝch trªn, qua c¸ch xng h« gi÷a chÞ DËu vµ cai lÖ cã thể thấy rõ sự thay đổi vai xã hội giữa 2 nhân vật này trong tiến trình hội thoại. GV: Các mối quan hệ đó đợc thể hiện trớc hết và rõ nhất là trong sự xng hô, trong lêi nãi b»ng nh÷ng tõ t×nh th¸i: µ, , hö, hë, nhØ, nhÐ …, trong c¸ch t¹o c©u, trong c¸ch dïng tõ ®a ®Èy (tõ tha göi) c/ Tác dụng của việc xác định đúng vai xã hội. - Việc xác định đúng vai xã hội là điều hết sức quan trọng đối với ngời giao tiếp. Chỉ khi xác định đợc mình là ai trong cuộc giao tiếp, ta mới có thể chọn đợc: + Néi dung nãi phï hîp + Xng h« phï hîp + C¸ch nãi phï hîp + Thái độ phù hợp => Nói cách khác: Việc xác định đúng vai xã hội trong hoạt động giao tiếp cho phép ta sử dụng lời nói đúng và thái độ đúng khi giao tiếp. GV: C« cã bµi tËp sau: Nhớ lại nội dung văn bản “Dế mèn phiêu lu kí” (Bài học đờng đời đầu tiên – ngữ văn 6 – tập 2) và đọc đoạn trích sau (máy chiếu) […] – Sao chó mµy sinh sèng cÈu th¶ qu¸ nh thÕ! Nhµ cöa ®©u mµ tuÒnh toàng. Ngộ có kẻ nào đến phá thì thật chú chết ngay đuôi. Này thử xem: khi chú chui vào tổ, lng chú phải lồm cồm đụng sát lên tận mặt đất, làm cho ai trên vệ cỏ nhìn sang cũng biết chú đơng đi đứng chỗ nào trong tổ. Phỏng thử có thằng chim cắt nó nòm thấy, nó tởng mồi, nó mổ một phát, nhất định trúng giữa lng chúng, thì chú có mà đi đời! Ôi thôi, chú mày ơi! Chú mày có lớn mà chẳng cã kh«n. […] – Tha anh, em cũng muốn khôn nhng khôn không đợc. Đụng đến việc là em thở rồi, không còn sức đâu mà đào bới nữa. Lắm khi em cũng nghĩ nỗi nhà cửa nh thế này là nguy hiểm nhng em nghèo sức quá, em đã nghĩ ròng rã.

(365) hµng m¸y th¸ng còg kh«ng biÕt lµm ntn … hay lµ b©y giê em nghÜ thÕ nµy … song anh cã cho nãi em míi d¸m nãi … […] - §îc, chó m×nh cø nãi th¼ng thõng ra nµo! ?a/ Xác định vai xã hội giữa Dế Mèn và Dế Choắt qua đoạn hội thoại trên? ?b/ Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸ch nãi n¨ng cña DÕ MÌn vµ DÕ Cho¾t. Khi DÕ MÌn vµ DÕ Cho¾t tr¹c tuæi nhau (“Cho¾t nä cã lÏ còng tr¹c tuæi t«i”)? ?c/ Vai Dế Mèn và Dế Choắt thay đổi thế nào ở đoạn cuối văn bản? […] – Nµo t«i ®©u biÕt c¬ sù l¹i ra n«ng nçi nµy! T«i hèi l¾m! T«i hèi hËn l¾m! Anh mµ chÕt lµ chØ t¹i c¸i thãi ng«ng cuång d¹i dét cña t«i. T«i biÕt lµm thÕ nµo b©y giê? […] – Th«i, t«i èm yÕu qu¸ råi, chÕt còng ® îc. Nhng tríc khi nh¾m m¾t, tôi khuyên anh: ở đời mà có thói hung hăng bậy bạ, có óc mà không biết nghĩ, sớm muộn rồi cũng mang vạ vào mình đấy. * Yªu cÇu tr¶ lêi: a/ - C¸ch xng h« cña DÕ MÌn vµ DÕ Cho¾t lµ trÞch thîng: Gäi DÕ Cho¾t lµ chú mày, lời lẽ dạy bảo của đàn anh: Chú mày có lớn mà chẳng có khôn… - C¸ch xng h« cña DÕ Cho¾t v¬i DÕ MÌn lµ nhón nhêng: em – anh, lêi lÏ cña kÎ yÕu, tha göi: Tha anh, xim phÐp nãi: Hay lµ b©y giê em nghÜ thÕ nµy … song anh có cho phép nói thì em mới dám nói => Qua đó cho thấy: Dế Mèn tự cho mình là kẻ đàn anh, có vai xã hội cao hơn, coi thờng Dế Choắt. b/ C¸ch nãi n¨ng cña hä: DÕ MÌn vµ DÕ Cho¾t tr¹c tuæi nhau th× c¸ch xng hô và nói năng của cả Dế Mèn và Dế Choắt đều không phù hợp. Dế Mèn quá kiªu c¨ng, tù phô. cßn DÕ Cho¾t qu¸ nhón m×nh, sî sÖt c/ Để thấy đợc sự thay đổi vai xã hội giữa Dế Mèn và Dế Choắt ở đoạn cuối v¨n b¶n, häc sinh cÇn chó ý: - Cách xng hô thay đổi: Cả Dế Mèn và Dế Choắt đều xng hô ngang hàng: T«i - anh - Lêi lÏ nhÑ nhµng, tha thiÕt, ch©n t×nh. => Vai xã hội đã thay đổi: từ vai trên – dới chuyển sang vai ngang hàng (b¹n bÌ cïng løa tuæi) GV: Nh vậy, chỉ khi xác định đúng vai xã hội của mình khi giao tiếp với ngời tham gia hội thoại với mình thì mới có lời nói đúng, thái độ đúng khi giao tiÕp. II. LuyÖn tËp 1. Bµi tËp 1 Yêu cầu: Tìm những chi tiết thể hiện thái độ nghiêm khắc và bao dung của TQT đối với tớng sĩ. * Lêi gi¶i: GV: Hịch tớng sĩ là văn bản dùng để giao tiếp giữa TQT và các binh sĩ dới quyÒn. V× vËy, chóng ta cã thÓ t×m thÊy nh÷ng chi tiÕt trong bµi hÞch nµy thÓ hiện thái độ vừa nghiêm khắc, vừa khoan dung của TQT nh sau: - Nghiªm kh¾c chi chØ ra lçi lÇm cña c¸c tíng sÜ: VD: Nay c¸c ng¬i nh×n chñ nhôc mµ kh«ng biÕt lo, thÊy níc nhôc mµ kh«ng biÕt thÑn… lóc bÊy giê, ta cïng c¸c ng¬i sÏ bÞ b¾t, ®au xãt biÕt chõng nµo! - Khoan dung, khuyªn b¶o tíng sÜ hÕt søc ch©n t×nh:.

(366) VD: Huống chi ta cùng các ngơi sinh phải thời loạn lạc … để vét của kho có h¹n. “Giặc với ta là kẻ thù không đội trời chung … đứng trong trời đất nữa”.

(367)

giao an ngu van 8

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về