Tài liệu Nhà Hậu Lê 5 doc
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (150.08 KB, 4 trang )
Nhà Hậu Lê
Dòng dõi Lê Trừ
Nguyễn Kim bị sát hại, con rể là Trịnh Kiểm lên thay. Năm 1548 vua
Trang Tông mất, con là Trung Tông lên thay. Được 8 năm Trung Tông
mất không con nối, Trịnh Kiểm tìm một người tôn thất là dòng dõi Lê Trừ
(anh Thái Tổ) lên ngôi, tức là Lê Anh Tông.
Đám rước vua Lê cùng đoàn tùy tùng-Tranh vẽ Thế kỷ XVIII
Năm 1570, Trịnh Kiểm chết, hai con Trịnh Cối, Trịnh Tùng tranh ngôi.
Con lớn là Cối yếu thế sang hàng Mạc. Vua Anh Tông muốn giành lại
quyền lực từ tay Tùng nên mâu thuẫn với Tùng, chạy đi nơi khác. Tùng
lập con út của vua lên ngôi, tức là Lê Thế Tông và lùng bắt cha con vua
mang về giết chết. Việc triều chính từ đó hoàn toàn do họ Trịnh quyết
định không cần hỏi vua Lê (xem chi tiết bài Chúa Trịnh). Chiến tranh Lê-
Mạc là trên danh nghĩa, thực ra là chiến tranh Trịnh-Mạc.
Nhờ tài năng của Trịnh Kiểm, Trịnh Tùng, quân nhà Lê dần dần thắng
thế. Năm 1592, quân Nam triều chiếm được Thăng Long, họ Mạc bỏ chạy
lên cát cứ ở Cao Bằng.
Khoanh tay rủ áo
Một chiếc đỉnh bằng gốm trang trí đắp nổi rồng và nghê được làm vào
năm 1736 (thời Cảnh Hưng) tại làng Bát Tràng.
Tượng hổ bằng gốm làm tại làng Bát Tràng thời Cảnh Hưng.
Sau cái chết của vua Anh Tông, cháu vua là Lê Kính Tông (Duy Tân -
con vua Thế Tông) cũng có ý định chống Trịnh Tùng và cũng bị thắt cổ
năm 1619. Kể từ đó các vua Lê hoàn toàn “khoanh tay rủ áo”, như cách
nói của các sử gia đương thời, đối với chính sự. Mọi công việc từ trị sự
đến quân sự đều do chúa Trịnh đảm đương. Khi kinh thành được khôi
phục, ngoài cung vua phía đông còn có phủ chúa ở phía tây.
Vì vậy, mọi thành tựu, sự kiện, từ quân sự đến xã hội, thịnh trị hay rối
ren, đều do tay họ Trịnh. Các chúa Trịnh đều là những người giỏi cai trị
và ngoại giao nên tình hình Bắc Hà - khi họ Nguyễn đã cát cứ trong Nam
- nhìn chung ổn định. Chẳng những việc chính sự mà ngay cả chuyện vợ
con của các vua Lê cũng do các chúa Trịnh sắp đặt. Phần nhiều vợ các
vua Lê là con gái họ Trịnh để ràng buộc.
Sau Kính Tông, trong một thời kỳ dài không có vua Lê nào chống đối họ
Trịnh. Tuy nhiên, các tôn thất không phải hoàn toàn chịu mất quyền, điển
hình là Lê Duy Mật và thái tử Duy Vĩ. Lê Duy Mật định làm binh biến ở
Thăng Long lật đổ họ Trịnh nhưng không thành nên trốn ra ngoài khởi
nghĩa, cát cứ ở Trấn Ninh 30 năm trời. Thái tử Duy Vĩ (con vua Hiển
Tông) cũng muốn khôi phục quyền cho nhà Lê nhưng bị chúa Trịnh Sâm
giết năm 1771.
Các vua Chân Tông, Huyền Tông, Gia Tông đều là vua thiếu niên và mất
sớm. Các vua Thế Tông, Thần Tông, Dụ Tông, Hy Tông, Thuần Tông và
nhất là Hiển Tông (Cảnh Hưng) sau này là những ông vua “khoanh tay rủ
áo” như vậy. Khi Nguyễn Huệ ra bắc dẹp họ Trịnh (1786), vua Hiển Tông
than thở: “Trời sai nhà chúa phò ta. Chúa gánh cái lo, ta hưởng cái vui.
Mất chúa, tức là cái lo lại về ta, ta còn vui gì”. Câu nói đó phản ánh tư
tưởng an phận giữ mình của các vua Lê.
Nhà Lê kết thúc
Sau khi Hiển Tông mất, đúng lúc Tây Sơn rút về nam. Cháu vua là Duy
Kỳ (con Duy Vĩ) lên thay, tức là vua Chiêu Thống. Được tác động của
anh em Tây Sơn, vua Lê muốn khôi phục lại địa vị cũ, báo thù cho cha,
nên khi họ Trịnh ngóc đầu trở lại, lập tức Chiêu Thống gọi tướng giỏi
nhất Bắc Hà lúc đó là Nguyễn Hữu Chỉnh ở Nghệ An ra cứu. Chỉnh đánh
tan quân Trịnh, đuổi Trịnh Bồng đi mất tích. Nhưng sau đó vua Lê lại bị
Chỉnh lộng quyền. Tây Sơn kéo ra giết Chỉnh, rồi tướng Tây Sơn là Vũ
Văn Nhậm cũng mưu đồ cát cứ. Chiêu Thống phải bỏ đi lưu vong.
Bản ý của Nguyễn Huệ vẫn muốn tôn phò nhà Lê, nhưng Chiêu Thống lại
không muốn sống chung với Tây Sơn nên sang cầu viện nhà Thanh
(1788). Nhà Thanh phát binh đánh Việt Nam. Trước tình thế đó, Nguyễn
Huệ lên ngôi hoàng đế, tức là vua Quang Trung mang quân đánh tan quân
Thanh (1789), Chiêu Thống bỏ chạy theo về Trung Quốc.
Dù sau đó Lê Duy Kỳ cố xin viện binh lần nữa nhưng bằng chính sách
ngoại giao khéo léo, nhà Tây Sơn đã tránh được cuộc đụng đầu khác với
nhà Thanh. Vua Thanh không phát binh nữa, phân tán các bầy tôi nhà Lê,
tách khỏi Duy Kỳ để cô lập dần. Duy Kỳ uất hận chết ở Bắc Kinh năm
1792 lúc mới 28 tuổi.
Nhà Hậu Lê chính thức mất năm 1789, trước sau tồn tại 355 năm, chỉ có 6
năm gián đoạn, là triều đại phong kiến dài nhất trong lịch sử Việt Nam
(không tính Hồng Bàng).
Nhận định
Bia Điện Nam Giao đặt tại Điện Nam Giao thời Lê Trung Hưng
