8/20/2020

Mục tiêu:

CON NGƯỜI
VÀ
MƠI TRƯỜNG SINH THÁI

ƯỜI
PGS.TS.CON
Lê Thị
HồnVÀ
NGƯỜI
MƠI
VÀ MƠI TRƯỜNG

1. Trình bày được khái niệm về môi trường, Sức
khỏe môi trường và mối liên quan giữa môi
trường và sức khỏe con người;
2. Trình bày được các yếu tố mơi trường tác động
đến sức khoẻ.
3. Trình bày được các vấn đề sức khỏe/bệnh liên
quan đến mơi trường.
4. Trình bày đựơc các biện pháp, nhiệm vụ phịng
chống ơ nhiễm mơi trường nâng cao sức khoẻ.

TRƯỜNG

w ww.y hdp.edu.vn

Khái niệm mơi trường

Khái niệm mơi trường

• Mơi trường là tất cả điều kiện, hồn cảnh bao
quanh bên ngoài, ảnh hưởng tới sự phát triển
cuả cơ thể sống.

Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và yếu tố
vật chất nhân tạo quan hệ mật thiết với nhau,
bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời
sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con
người và thiên nhiên. (Luật bảo vệ môi trường Việt
Nam-2005):
Môi trường sống là sự tổng hợp những điều kiện vật lý, hóa
học, sinh học, kinh tế, xã hội học…bao quanh con người
và có ảnh hưởng tới sự sống, sự phát triển của từng cá
nhân hay của cộng đồng con người

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

1


8/20/2020

Các yếu tố mơi trường chính ảnh hưởng tới đời sống
sinh vật:


Hệ sinh thái

• Hệ sinh thái: hệ thống được hình thành bởi sự
tương tác của những cơ thể sống với mơi
trường của nó
• Sinh thái học là khoa học nghiên cứu về mối
tương tác giữa cơ thể sống trong mơi trường
của nó. (Haeckeel 1869)

w ww.y hdp.edu.vn

Ánh sáng:là yếu tố sinh thái quan trọng đối với
sinh vật, ánh sáng để thực vật quang hợp tạo
chất hữu cơ, tạo chu kỳ ngày đêm, chu kỳ mùa
của sinh vật.
Nước và độ ẩm: Nước là điều kiện sống còn
của sinh vật.
- Trên 70% trọng lượng cơ thể sinh vật là nước.
- Nước cùng với nhiệt độ (chế độ nhiệt ẩm) chi phối
sự phân bố của các đới sinh vật trên trái đất (sinh
vật ưa ẩm, chịu hạn, ôn đới, nhiệt đới)

w ww.y hdp.edu.vn

Nhiệt độ : là yếu tố sinh thái quan trọng,
ảnh hưởng tới q trình sinh lý, sinh thái,
tập tính của sinh vật.
Sự sống chỉ tồn tại trong 1 giới hạn nhiệt độ
rất hẹp (- 2000C đến +1000C:hạt cây chứa
6-12% nước để trong khơng khí lạnh âm

1930C sau 1 thời gian vẫn nẩy mầm…),
đa số các loài sống trong phạm vi từ 00C
đến 500C.
w ww.y hdp.edu.vn

Các chất khí: tham gia vào quá trình quang
hợp và hơ hấp của sinh vật. Sự thay đổi
thành phần các chất khí làm thay đổi q
trình quang hợp và hô hấp của sinh vật,
ảnh hưởng đến đời sống của sinh vật.
Các muối dinh dưỡng: tham gia vào cấu
trúc của cơ thể sinh vật, là yếu tố điều hịa
các q trình sinh hóa của cơ thể.Thiếu
hay thừa các muối đều có hại cho sinh vật

w ww.y hdp.edu.vn

2


8/20/2020

Nguyên lý cơ bản hệ sinh thái
- Mỗi cá thể, quần thể sinh vật đều sống dựa vào môi
trường đặc trưng của mình, ngồi mơi trường đó ra, sinh
vật khơng thể tồn tại.
- Môi trường ổn định, sinh vật sẽ sống ổn định và phát
triển hưng thịnh.
- Môi trường suy thoái, sinh vật cũng suy thoái cả về số
lượng và chất lượng.

- Môi trường bị hủy hoại, sinh vật cũng chịu chung số
phận.
- Mọi sinh vật tồn tại và phát triển trong mơi trường nhất
định, có sự phản ứng, thích nghi, con đường thích nghi
và biến đổi làm sinh vật tiến hóa và phát triển. Q trình
tiến hóa trải qua chặng đường dài và được kiểm soát
bởi qui luật chọn lọc tự nhiên.

Định nghĩa về sức khoẻ :

“Sức khoẻ là một tình trạng thoải mái hồn tồn về
thể chất, tinh thần và xã hội, chứ khơng phải chỉ
là một tình trạng không bệnh tật hay tàn tật”.
(Theo tổ chức Y tế thế giới - 1978)

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

- Sức khoẻ tâm thần là :
Sự kết hợp hài hoà cả 3 thành phần: thể chất,
tâm thần, xã hội.
- Sức khoẻ thể chất:
+ Thể hình: chiều cao, cân nặng, các kích thước
cơ thể, cân đối, phù hợp với tuổi và giới.
+ Thể lực: sức nhanh, sức mạnh, sức bền, sức
dai, khéo léo, phù hợp với tuổi giới.

Có khả năng tự làm chủ được bản thân, luôn
giữ được cân bằng trong lý trí và tình cảm trước

mọi thay đổi khơng ngừng của mơi trường bên
ngồi.
- Sức khoẻ xã hội là :
Có khả năng hồ nhập với mơi trường xã hội
xung quanh, có khả năng tác động cải tạo lại
mơi trường đó.

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

3


8/20/2020

Tiêu chí đánh giá sức khỏe
• Để đánh giá sức khoẻ của một cá nhân:
- Đo các chỉ tiêu về thể hình, thể lực:
- Đo các chỉ tiêu chức năng: mạch, huyết áp, dung
tích sống, thị lực, thính lực, điện não đồ, chức
năng gan, chức năng thận…
• Để đánh giá sức khoẻ của một cộng đồng:
- Tính tuổi thọ trung bình, tỷ lệ tử vong, tỷ lệ bệnh
tật, tỷ lệ chết trẻ em, thời gian sống bị mất đi do
ốm đau bệnh tật( YLL- Year Life Loss)…

Khái niệm sức khỏe mơi trường

• Sức khỏe mơi trường là khoa học nghiên cứu và quản lý

về điều kiện môi trường mà ảnh hưởng đến sức khỏe
của con người.
• Hiểm họa/tác hại mơi trường có thể bao gồm tác hại sinh
học, hóa học, lý học, tâm lý xã hội hoặc địa điểm.

w ww.y hdp.edu.vn

Khái niệm sức khỏe môi trường
- Sức khỏe môi trường bao gồm tất cả những khía
cạnh liên quan tới sức khỏe, tình trạng ốm, bị
bệnh và bị thương tật của con người do phải chịu
tác động từ các yếu tố mơi trường vật lý, hóa học,
sinh học, xã hội và tâm lý (WHO 1993).
- Lý thuyết và thực hành về đánh giá, điều chỉnh,
kiểm sốt và phịng ngừa những yếu tố của mơi
trường có khả năng gây nên những tác động có
hại cho sức khỏe con người, cả thế hệ hiện tại và
các thế hệ trong tương lai.”
w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

Khái niệm sức khỏe mơi trường

• SKMT hướng tới bảo vệ chống lại yếu tố mơi
trường mà có thể ảnh hưởng xấu tới sức khỏe
con người hoặc sự cân bằng sinh thái, cần thiết
cho sức khỏe con người một cách lâu dài và
chất lượng môi trường, dù là môi trường tự
nhiên hay nhân tạo.

(Hội SKMT quốc gia Hoa kỳ 1996).

w ww.y hdp.edu.vn

4


8/20/2020

Khái niệm sức khỏe môi trường
Sức khỏe môi trường là khoa học và thực hành
nhằm ngăn ngừa thương tích và bệnh tật cho
con người và tăng cường sức khỏe bằng cách:
• Xác định và đánh giá các nguồn mơi trường và
các tác nhân nguy hiểm và
• hạn chế tiếp xúc với các tác nhân vật lý, hóa học
và sinh học nguy hiểm trong khơng khí, nước,
đất, thực phẩm, và các phương tiện hoặc mơi
trường khác có thể ảnh hưởng xấu đến sức
khỏe con người.

Nghiên cứu và thực hành
về sức khoẻ mơi trường

• Các yếu tố mơi trường, các tác nhân, các
nguồn gây ơ nhiễm mơi trường;
• Các vấn đề thay đổi của sức khoẻ con người
dưới tác động của các yếu tố mơi trường;
• Đề xuất các giải pháp can thiệp nhằm bảo vệ
mơi trường sống, giữ gìn và nâng cao sức khoẻ

của cộng đồng.

(Hội SKMT Hoa kỳ 2013)
w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

Mối liên quan giữa con người
và mơi trường

• Sức khoẻ môi trường là môn học nền tảng,
cốt lõi của Y học dự phịng, Y tế cơng cộng
+ Cung cấp các cơ sở khoa học, lý luận cơ bản
+ Đề xuất các giải pháp can thiệp
+ Căn cứ để dự báo mơ hình sức khoẻ bệnh tật

w ww.y hdp.edu.vn

• Bệnh
• Do mối tương tác phức tạp giữa con
người, tác nhân và môi trường.

w ww.y hdp.edu.vn

5


8/20/2020

Quan hệ môi trường và con người


Khái niệm

Môi trường

VECTOR

Tác nhân

Vật chủ

Giải thích mối quan hệ nhân quả của bệnh
Liệu có mối liên quan giữa vật chủ và tác nhân môi
trường
w ww.y hdp.edu.vn

Tác động mơi trường
Mơi trường
(Lý học, hóa học, sinh học, tâm lý xã hội)

Họat động con người

• Mơi trường được xác định là nơi mà tác
nhân gây bệnh có thể tồn tại, sống sót
hoặc sinh ra.
• Vật chủ: người, sinh vật sống- tác nhân
gây bệnh sống, tồn tại dưới điều kiền tự
nhiên.
• Tác nhân: Yếu tố: sinh vật, hóa học,
phóng xạ mà sự có mặt, thừa hoặc thiếu

liên quan tới xuất hiện bệnh
w ww.y hdp.edu.vn

Vai trị mơi trường với sức khỏe

• Mơi trường an tồn, lành mạnh và hỗ trợ để có
sức khỏe tốt.
• Mơi trường mà chúng ta đang sống là yếu tố
quyết định chính đến sức khỏe và hạnh phúc
của chúng ta.

sức khỏe cá nhân

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

6


8/20/2020

Phân loại

• Phụ thuộc vào mơi trường để cung cấp năng lượng
và các vật liệu cần thiết để duy trì sự sống:
– khơng khí trong lành
– loại nước uống an tồn
– thực phẩm bổ dưỡng
– nơi an tồn để sống.

• Mơi trường xã hội và mơi trường tự nhiên có thể ảnh
hưởng đến sức khỏe.
=>Giải thích các vấn đề sức khỏe trong bối cảnh rộng
hơn của môi trường và nơi chúng ta sống

w ww.y hdp.edu.vn

– cơ quan, trường học, đồng rng và nhà máy/xí nghiệp,
– Hệ thống cộng đồng: hệ thống giao thông, sử dụng ruộng
đất và quản lý chất thải.
– Hậu quả của sự thay đổi của con người tới mơi trường tự
nhiên, như ơ nhiễm khơng khí, cũng là một phần mơi
trường nhân tạo.

• MTXH bao gồm lối sống như: ăn uống, tập luyện, ĐK
KTXH và ảnh hưởng xã hội khác có thể ảnh hưởng
sức khỏe.
(Viện KHSKMT)

w ww.y hdp.edu.vn

Các yếu tố của môi trường
tác động đến sức khoẻ:

Môi trường bao gồm:
- Môi trường lý học bao gồm các yếu tố vật lý như: khí hậu,
bụi, tiếng ồn, ánh sáng, bức xạ…
- Mơi trường hóa học: các yếu tố hố học, các hơi khí độc,
hố chất, thuốc men, thực phẩm…
- Môi trường sinh học: động vật, thực vật, ký sinh trùng, vi

khuẩn, virut, bào tử nấm, phấn hoa, các yếu tố di truyền…
- Mơi trường xã hội:
-

• MT tự nhiên
• MT nhân tạo bao gồm cấu trúc tự nhiên nơi con người
sống, làm việc và ở nhà như:

Mơ hình sinh học
Mơ hình tâm lý xã hội
Mơ hình yếu tố xã hội tác động sức khỏe
Mơ hình các yếu tố mơi trường tác động đến sức
khoẻ (Mơ hình Dahlgren & White head, 1998):

các căng thẳng xã hội (stress),
các mối quan hệ giữa con người với con người,
môi trường làm việc, mơi trường gia đình, mơi trường cộng đồng,
yếu tố giàu nghèo, công ăn việc làm, thu nhập, công bằng xã hội,
các dịch vụ xã hội: y tế, trường học, vui chơi giải trí, đi lại, ăn ở,
an sinh xã hội, tai nạn, tệ nạn, bạo lực…
w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

7


8/20/2020

Mơ hình sinh học-tâm lý-xã hội


Bệnh  sức khỏe

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

CÁC YẾU TỐ TÁC HẠI MƠI TRƯỜNG

• Yếu tố tác hại mơi trường:
– Là các yếu tố có ở mơi trường có thể gây ra
tác hại đến sức khoẻ.

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

8


8/20/2020

• Theo phân loại của Tổ chức Y tế Thế giới
(TCYTTG),

• Các chất hóa học sinh ra hoặc tồn lưu trong quá trình sản
xuất và sinh hoạt gây ảnh hưởng đến môi trường sống và
sức khỏe con người bao gồm:
– các hóa chât trừ sâu và diệt cỏ,
– các loại khí thải cơng nghiệp như SO2, CO, H2S,... gây nên các

hội chứng viêm nhiễm đường hơ hấp mãn tính, ung thư, viêm
da,...
– các sản phẩm đào thải của các loại kháng sinh và thuốc chữa
bệnh
– các chất hóa học sinh ra từ cơng nghiệp chế hóa dầu mỏ,
– các chất tẩy rửa: xà phịng,
– Khói thuốc lá.

• Các yếu tố sinh vật học trong môi trường:
– vi khuẩn, vi rút, ký sinh trùng và một số sinh vật khác
ảnh hưởng đến sức khoẻ của con người.

• Các yếu tố vật lý trong môi trường
– Nhiều yếu tố bắt nguồn từ môi trường thiên nhiên,
– một số yếu tố bắt nguồn từ các hoạt động sản xuất
công nghiệp, nông nghiệp và hoạt động sống hàng
ngày.

• Các yếu tố tâm lý và lối sống như stress, lối sống, quan hệ xã
hội phức tạp cũng gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người.
• Yếu tố khác như tai nạn giao thông, thảm họa và thiên tai.

w ww.y hdp.edu.vn

Các yếu tố tác động đến sức khỏe

w ww.y hdp.edu.vn

Các yếu tố tác động đến sức
khỏe


Yếu tố mơi trường tự nhiên

Yếu tố di truyền, bẩm sinh

•

• Bệnh truyền từ cha mẹ sang con
• Giải pháp phịng cịn nhiều khó
khăn
• Chủ động phịng bằng tránh tiếp
xúc độc hại mang thai

•

•

•

•
w ww.y hdp.edu.vn

Thay đổi về khí hậu: q nóng,
lạnh, ẩm, khơ...
Ơ nhiễm khơng khí: sinh hoạt,
đun nấu, nghề phụ, khu cơng
nghiệp, giao thơng, xử lý chất
thải...
Ơ nhiễm nguồn nước: khí thải,
nước thải, rác thải ơ nhiễm

nước mặt nước ngầm
Ơ nhiễm mơi trường đất: nước
thải, rác thải, phân bón, trừ
sâu diệt cỏ...
Suy thối mơi trường, mất cân
bằng sinh thái, đa dạng sinh
học
w ww.y hdp.edu.vn

9


8/20/2020

Ơ nhiễm mơi trường đất, nước do nước
thải, rác thải khơng được thu gom xử lý :

Ơ nhiễm khơng khí trong nhà ở :
- Ơ nhiễm khơng khí trong nhà:

- Lượng nước thải, rác thải ngày càng tăng, một
lượng lớn các chất ô nhiễm, các mầm bệnh từ
phân, chất thải của người và gia súc, làm ô nhiễm
đất, nước, thức ăn,

- đun nấu bếp bằng than củi không được thông khí tốt,
nhà cửa khơng thơng thống, ẩm thấp, gần chuồng
gia súc

Phụ nữ, trẻ em và người già là những người chịu

ảnh hưởng nhiều nhất.

- Làm gia tăng các bệnh đường tiêu hố, da, mắt,
viêm nhiễm đường sinh dục phụ nữ.

ơ nhiễm khơng khí trong nhà là ngun nhân của
35,7% trường hợp viêm đường hô hấp dưới,
22% các bệnh phổi mãn tính (WHO năm 2001)

- Làm gia tăng các bệnh do muỗi truyền như sốt xuất
huyết, giun chỉ, viêm não Nhật bản, sốt rét…

w ww.y hdp.edu.vn

Các yếu tố tác động đến sức
khỏe
Yếu
tố mơi trường nhân tạo, xã hội
•

Các yếu tố tác động đến sức
khỏe
Yếu tố môi trường nhân tạo,
xã hội

Dân số:
– Chính sách dân số ảnh hưởng tới
phụ nữ và trẻ em
– Sự phân bố dân cư thành thị và
vùng sâu vùng xa

– Di dân tự do, điều kiện sống thay
đổi

•

w ww.y hdp.edu.vn

•

Nhà ở:
– Bảo vệ cá nhân 3 mặt thể chất,
tinh thần, xã hội
– Người nghèo điều kiện vệ sinh tồi
tàn, thiếu nước sạch, không xử lý
phân rác, dễ mắc bệnh truyền
nhiễm, căng thẳng

Kinh tế, thu nhập, việc làm
•

– Thu nhập quyết định mức sống cá
nhân và gia đình
– Thu nhập tăng tình trạng sức
khỏe cải thiện
– Xem xét chế độ làm việc, nghỉ
ngơi, cường độ lao động, phương
tiện bảo hộ lao động

Yếu tố văn hóa
– Trình độ văn hóa

– Phong tục tập qn

•

An sinh xã hội và gia đình
– Hỗ trợ xã hội, mối quan hệ gần
gũi, bảo vệ sức khỏe cá nhân, gia
đình và cộng đồng

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

10


8/20/2020

Các yếu tố tác động đến sức
khỏe

Các yếu tố tác động đến sức
khỏe
Lối sống cá nhân và cộng đồng

Hệ thống chăm sóc sức khỏe, dịch vụ y tế
•

Mạng lưới tổ chức y tế:


•

– Sự phân bố cơ sở y tế, nhân viên
y tế

•

Các yếu tố tâm lý:
– Nhân cách: trạng thái tâm lý, nhận thức,
tình cảm, cảm xúc
– Tình trạng cảm xúc âm tính đưa đến
hành vi có hại cho sức khỏe

Khả năng tiếp cận với dịch
vụ y tế

•

– Địa lý
– Kinh tế
– Văn hóa

Hành vi và lối sống
– Hành vi: do kiến thức, thái độ, niềm tin
tạo thành, hành vi có lợi, gây hại, chưa
rõ lợi hại, đối phó, gây nghiện, tìm kiếm
sức khỏe
– Thói quen: hành vi được thiết lập bền
vững, tự động, ngoài ý thức
– Lối sống: do hành vi, thói quen, niềm tin,

đặc trưng cá nhân, mối tương tác xã hội
tạo nên, tạo nên sức khỏe

w ww.y hdp.edu.vn

Mối liên quan giữa các yếu tố môi trường
và sức khỏe
Những yếu tố mơi trường ảnh hưởng sức khỏe
•

Mối liên quan giữa các yếu tố môi trường
và sức khỏe
Những yếu tố mơi trường truyền thống phổ biến hiện nay
•

Nhóm các yếu tố truyền thống:
– Nghèo nàn, lạc hậu, chậm phát triển,
thiếu cơ sở hạ tầng tối thiểu
– Nước sạch, vệ sinh môi trường kém,
nước thải rác thải không được thu gom
xử lý, thực phẩm ô nhiễm sinh vật, ô
nhiễm khơng khí trong nhà, lao động
nặng nhọc, thảm họa tự nhiên, lũ lụt...

•

w ww.y hdp.edu.vn

Thiếu nước sạch và vệ sinh mơi
trường kém:

– Gây các bệnh đường tiêu hóa
– Tiêu chảy, thương hàn, lỵ, lỵ amip, bệnh
do thiếu nước sạch như nhiễm giun, mắt
hột, viêm ngồi da, viêm đường sinh dục

•

Ơ nhiễm khơng khí trong nhà ở
– Nơng thơn: đun nấu bếp than tổ ong,
thơng khí nhà kém, ẩm thấp gần chuồng
gia súc
– Phụ nữ, trẻ em bị ảnh hưởng nhiều nhất
– Bệnh đường hơ hấp dưới, phổi mạn tính

Nhóm các yếu tố hiện đại
– Do các yếu tố phát triển khơng bền
vững, thiếu quan tâm của xã hội
– Khí thải cơng nghiệp, giao thơng, tiếng
ồn, rác thải, nước thải
– Hóa chất công nghiệp, trừ sâu nông
nghiệp, thực phẩm ô nhiễm, phá rừng,
biến đổi khí hậu tồn cầu, lối sống khơng
lành mạnh

•

Ơ nhiễm đất nước
– Nước thải rác thải khơng được thu gom,
xử lý
– Nước thải, rác thải chứa các chất ô nhiễm,

phát tán mầm bệnh ra môi trường

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

11


8/20/2020

Mối liên quan giữa các yếu tố môi trường và sức khỏe

Mối liên quan giữa các yếu tố môi trường
và sức khỏe

Những yếu tố mơi trường hiện đại
•

Những yếu tố mơi trường hiện đại

Ơ nhiễm đất nước do hóa chất độc
–
–

•

Từ nước thải cơng nghiệp, hóa chất trừ sâu diệt cỏ, thải vào mơi trường,
chưa qua xử lý
Tích luỹ gây các tổn thương tế bào, di truyền, gây nhiễm độc, ung thư.


•

–
–
–
–

Khói bụi từ khu cơng nghiệp, hơi khí độc gây ơ nhiễm
Giao thơng vận tải: Các hơi khí độc như khí CO, CO2, NO2, chì, khói bụi
Làng nghề bị ảnh hưởng trầm trọng nhất
Gây bệnh đường hô hấp, phổi, phế quản, tắc nghẽn, dị ứng...

•

Ngộ độc thực phẩm

•

Tai nạn thương tích

–

–
–
–

Biến đổi khí hậu
– Khai thác tài ngun mơi trường cạn kiệt, phá
rừng, thay đổi môi trường sinh thái, suy giảm

đa dạng sinh học, tiệt chủng nhiều loài động
thực vật
– Hiệu ứng nhà kính, thủng tầng ozon, mưa acid,
lũ lụt, hạn hán, nghịch đảo nhiệt,...
– Gây ra các hậu quả sức khỏe ung thư da, các
loại ung thư, hư hại cơng trình xây dựng, nhiều
lồi động thực vật chết, dịch bệnh tiêu chảy, tả,
lỵ...

Ơ nhiễm khơng khí ngồi trời

Số vụ ngộ độc tăng do lạm dụng thuốc trừ sâu, diệt cỏ, phân bón hóa
học, thuốc kích thích, thuốc bảo quản cho cây trồng và vật nuôi
Trong nhà: bếp, điện, lửa
Nhà máy xi nghiệp: do sản xuất, cháy nổ, sập lị
Ngồi đường: do giao thơng, sét đánh, đổ cây, đổ tường, tăm sông, đi
rừng, sau thiên tai thảm họa

w ww.y hdp.edu.vn

Mối liên quan giữa các yếu tố môi trường
và sức khỏe

w ww.y hdp.edu.vn

Các biện pháp phịng chống
ơ nhiễm mơi trường nâng cao sức khoẻ

Những yếu tố mơi trường hiện đại
•


Lối sống không lành mạnh
– Bệnh tim mạch, huyết áp, tiểu đường, suy nhược
thần kinh...
– Hút thuốc lá: 36 bệnh liên quan đến hút thuốc lá
(ung thư thanh quản, hầu họng, thực quản,...).
Who 10% dân số Việt Nam tử vong sớm do thuốc
lá, 50% trong số này là tuổi lao động
– Uống rượu bia: Xơ gan, ung thư gan, bệnh tim
mạch, thần kinh – tâm thần, tai nạn giao thông,
bạo lực gia đình
– Ma túy: hiv/aids, viêm gan virus, bao lực thương
tích, nghèo đói, hiv ở người tiêm chích 19,4%
– Thể dục thể thao: ít vận động có liên quan với tim
mạch, béo phì, hơ hấp, xương khớp
– Hịa nhập với xã hội: sự thích nghi với mơi trường
ln thay đổi như q trình đơ thị hóa, kinh tế tập
trung sang mở thị trường... Gây ra stress tâm lý,
cách ly cá nhân cộng đồng

• Tác nhân/nguy cơ
gây bệnh
•-Vi khuẩn
•Vi rus
•Ký sinh trùng
• VSV gây bệnh khác
•Hóa chất
•-Li sng, thc ăn

Khối cảm thụ:

-Con người

Mơi trường: Đất,
nước, khơng khí,
mơi trường lao
động, nhà ở

Đánh giá
mơi
trường

Đánh giá
sức khỏe

Can thiệp; Biện pháp
phịng: Vacxin, giảm phơi
nhiễm, lối sống lành mạnh

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

12


8/20/2020

Các biện pháp phịng ơ nhiễm mơi
trường nâng cao sức khoẻ
Các biện pháp phịng ơ nhiễm mơi trường, nâng cao

sức khỏe là tổng hợp của các giải pháp về
- kỹ thuật và hành chính nhằm bảo vệ mơi trường
khơng bị ô nhiễm, hoặc trong tiêu chuẩn cho
phép;
 không gây tác hại cấp tính hay mạn tính đối với
sức khỏe con người và
 các biện pháp bảo vệ người tiếp xúc, hạn chế
phơi nhiễm với các tác nhân gây ô nhiễm môi
trường và giải quyết các hậu quả trên sức khỏe
của người tiếp xúc.
w ww.y hdp.edu.vn

Các biện pháp đối với môi trường
- Đánh giá mơi trường: theo dõi, lấy mẫu, phân
tích xác định các tác nhân gây ô nhiễm môi
trường, đánh giá mức độ ô nhiễm, xác định các
nguồn gây ô nhiễm, đường truyền ô nhiễm;
- Kết quả đánh giá môi trường là căn cứ áp dụng
các giải pháp làm giảm tác nhân ơ nhiễm ngay
tại nguồn thải và ngồi mơi trường

w ww.y hdp.edu.vn

Các biện pháp đối với người tiếp xúc

- Thực thi các chính sách, chiến lược, các
giải pháp hành chính, pháp luật về bảo vệ
mơi trường tại tất cả các ngành nghề, các
lĩnh vực trong quá trình phát triển kinh tế
xã hội.


Đánh giá tiếp xúc với ô nhiễm môi
trường của người dân:
Sau khi phân tích, tính tốn được mức độ ơ
nhiễm: ước tính ra liều tiếp xúc trung bình,
liều tiếp xúc trung bình theo thời gian, liều
tiếp xúc cao nhất.
Đối chiếu liều tiếp xúc với các tiêu chuẩn cho
phép để đưa ra nhận định về những hậu quả
của môi trường trên sức khỏe.

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

13


8/20/2020

+ Đối với các trường hợp không thể đo lường
được mức độ tiếp xúc (định lượng) thì ước
lượng được nguy cơ (định tính) bằng cách
xác định nguy cơ là số người đã từng tiếp
xúc với tác nhân gây bệnh.
+ Mức độ ô nhiễm mà cộng đồng phải tiếp xúc
càng cao, thời gian tiếp xúc càng dài thì nguy
cơ càng cao.

Đánh giá ảnh hưởng của ô nhiễm môi

trường lên sức khỏe :
+ Ảnh hưởng của môi trường lên sức khỏe
được xác định thông qua các chỉ số mắc
bệnh, tử vong của một số bệnh đặc trưng
hoặc một số bệnh không đặc trưng.

w ww.y hdp.edu.vn

+ Có các yếu tố mơi trường khó xác định tác hại
trên sức khỏe do tính đặc hiệu thấp. Trong cùng
một điều kiện tiếp xúc, cùng một liều tiếp xúc
nhưng có những cá thể hoặc nhóm cá thể khơng
hoặc ít bị ảnh hưởng hơn các cá thể hoặc nhóm
cá thể khác.
Đánh giá ảnh hưởng của mơi trường lên sức khỏe
phải dựa vào tính phổ biến, dựa vào các số liệu
thống kê về tình hình mắc bệnh, tử vong qua
khám định kỳ, khám sàng lọc, điều tra dịch tễ
học, phỏng vấn về các vấn đề sức khỏe của
từng nhóm đối tượng…
w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

•

Ảnh hưởng của mơi trường lên sức khỏe
thường biểu hiện với hiện tượng tảng băng
nổi:
• Khi có một người bệnh được phát hiệnđã có

rất nhiều người đang tiếp xúc quá mức với các
yếu tố nguy cơ nhưng chưa có biểu hiện mắc
bệnh.
– Trong cơ thể người tiếp xúc có thể đã có các rối
loạn chức năng, rối loạn ở mức tế bào, chỉ phát
hiện được bằng các xét nghiệm tế bào, gien, sinh
hóa, sinh học phân tử.

w ww.y hdp.edu.vn

14


8/20/2020

Nhiệm vụ của ngành y tế trong lĩnh vực
sức khỏe mơi trường

• Khi xác định được những tác động của
mơi trường lên sức khỏe, cần xác định
mối quan hệ nhân quả của tương tác này,
từ đó đưa ra các biện pháp ưu tiên làm
giảm ô nhiễm môi trường, bảo vệ và nâng
cao sức khỏe.

w ww.y hdp.edu.vn

Nhiệm vụ của ngành y tế trong lĩnh vực
sức khỏe môi trường


1. Đề xuất và phổ biến các biện pháp dự phòng
để bảo vệ sức khỏe của cộng đồng.
- Cung cấp các căn cứ khoa học và tham mưu
cho chính quyền các chính sách, chiến lược,
giải pháp bảo vệ sức khỏe, tránh các nguy
cơ do ô nhiễm môi trường.
- Thông tin tới các bộ ngành, cơ sở sản xuất
kinh doanh, các cộng đồng dân cư về các
vấn đề sức khỏe liên quan đến môi trường.

w ww.y hdp.edu.vn

Theo Tổ chức Y tế Thế giới khuyến cáo,
ngành y tế có 10 nhiệm vụ trong lĩnh vực
sức khỏe môi trường

w ww.y hdp.edu.vn

Nhiệm vụ của ngành y tế trong lĩnh vực sức
khỏe môi trường

2.Nâng cao năng lực của cộng đồng trong
xử lý các tác động của môi trường lên sức
khỏe, trong đó bao gồm các giải pháp
phịng ngừa bệnh tật do chính quyền địa
phương và người dân thực hiện.

w ww.y hdp.edu.vn

15



8/20/2020

Nhiệm vụ của ngành y tế trong lĩnh vực sức
khỏe môi trường

3. Tiến hành đánh giá các nguy cơ từ môi
trường tác động lên sức khỏe, bao gồm
các hoạt động theo dõi môi trường, phát
hiện các yếu tố độc hại đối với sức khỏe
từ môi trường sản xuất, môi trường sinh
hoạt gia đình, sinh hoạt cộng đồng.

Nhiệm vụ của ngành y tế trong
lĩnh vực sức khỏe môi trường
4. Tiến hành giám sát dịch tễ học đối với
các bệnh có liên quan đến môi trường.
Thông báo hiện trạng cũng như các dự báo về tình
hình sức khỏe và các yếu tố độc hại từ mơi
trường cho các cấp có thẩm quyền ra các chính
sách trong phát triển kinh tế xã hội của vùng,
của đất nước.

w ww.y hdp.edu.vn

Nhiệm vụ của ngành y tế trong lĩnh vực
sức khỏe môi trường

5. Đào tạo các cán bộ y tế dự phịng, y tế cơng

cộng tại các tuyến và các cán bộ các ngành
có liên quan.
6. Cung cấp các dịch vụ sức khỏe môi trường,
triển khai các chương trình dự án về kiểm
sốt mơi trường, kiểm soát sức khỏe độc lập
hoặc phối hợp với các ngành nghề sản xuất
khác.

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

Nhiệm vụ của ngành y tế trong lĩnh vực
sức khỏe môi trường

7. Tham gia cùng các bộ ngành, địa phương
trong ứng phó các thảm họa, tai biến môi
trường tự nhiên hoặc do con người gây
ra.
8. Phối hợp với các cơ quan để đưa ra các
tiêu chuẩn cho phép về sức khỏe môi
trường, xây dựng các văn bản có tính
pháp quy về bảo vệ mơi trường, bảo vệ
sức khỏe, trình cấp có thẩm quyền phê
duyệt.
w ww.y hdp.edu.vn

16



8/20/2020

Nhiệm vụ của ngành y tế trong lĩnh vực
sức khỏe môi trường

9. Tham gia đánh giá tác động môi trường,
chủ động đề xuất các biện pháp dự
phịng, các quy trình theo dõi sức khỏe
một cách có hệ thống.
10. Đề xuất và tiến hành các nghiên cứu
trong lĩnh vực sức khỏe mơi trường và các
giải pháp dự phịng ơ nhiễm mơi trường,
phòng ngừa bệnh tật cho cộng đồng dân
cư.

Nhiệm vụ một chuyên gia sức khỏe môi
trường: (NEHA 2013)

– điều tra, lấy mẫu, đo lường và đánh giá các
tác nhân môi trường nguy hiểm trong các môi
trường và môi trường khác nhau;
– khuyến nghị và áp dụng các biện pháp can
thiệp bảo vệ để kiểm soát các yếu tố nguy cơ
tới sức khỏe;
– phát triển, thúc đẩy và thực thi các chủ
trương, chính sách, luật pháp và quy định;
– phát triển và cung cấp các tài liệu giáo dục và
truyền thông về sức khỏe;

w ww.y hdp.edu.vn


Nhiệm vụ một chuyên gia sức khỏe môi
trường: (tham khảo)

– quản lý và lãnh đạo đơn vị sức khỏe mơi
trường trong tổ chức;
– thực hiện phân tích hệ thống;
– thu hút các thành viên cộng đồng để hiểu và
giải quyết các vấn đề;
– xem xét các kế hoạch xây dựng và sử dụng
đất và đưa ra các khuyến nghị;
– diễn giải nghiên cứu khoa học và bằng chứng
để hiểu mối quan hệ giữa sức khỏe và môi
trường; và
– diễn giải dữ liệu và chuẩn bị các bản tóm tắt
và báo cáo kỹ thuật.
w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

Nguy cơ tới sức khỏe

• Các yếu tố mơi trường đã đóng góp vào ước
tính 24% tổng số ca tử vong (28% ca tử vong trẻ
em.(Global assessment of the BDER update
2016)
• Trẻ em dưới 15 tuổi bị ảnh hưởng đặc biệt, với
42% tổng số ca tử vong là do các yếu tố mơi
trường [3].
• Ngay cả ở các nước phát triển, yếu tố mơi

trường cũng đóng một vai trị lớn trong gánh
nặng bệnh tật.
w ww.y hdp.edu.vn

17


8/20/2020

Fig.1 Environmental fraction of burden of selected diseases
(percentages relate to the environmental share of the ...

Fig. 2 Environmental disease burden of overall; infectious,
parasitic, neonatal and nutritional nutritional; ...

J Public Health (Oxf), Volume 39, Issue 3, September 2017, Pages 464–475, />
J Public Health (Oxf), Volume 39, Issue 3, September 2017, Pages 464–475, />
The content of this slide may be subject to copyright: please see the slide notes for details.

The content of this slide may be subject to copyright: please see the slide notes for details.

w ww.y hdp.edu.vn

w ww.y hdp.edu.vn

Các bệnh liên quan đến mơi trường
• Truyền nhiễm và ký sinh trùng
•

•


•

Bệnh tiêu hóa
– Tả, lỵ, thương hàn, giun sán, tiêu
chảy.
– Tác nhân bệnh từ phân người
Bệnh do côn trùng tiết túc
– Sốt rét, sốt xuất huyết, viêm não
nhật bản, dịch hạch, giun chỉ
Bệnh mắt, phụ khoa, ngồi da do
thiếu nước sạch

•
•
•

Bệnh không lây nhiễm,
Ung thư, đái đường, tăng huyết
áp, tim mạch
Bệnh do hóa chất và chất độc
từ mơi trường gây bệnh
–

Vấn đề/nguy cơ NCDs do dinh
dưỡng và lối sống

•

Thương tích


–

w ww.y hdp.edu.vn

Nhiễm độc chì, thủy ngân, đồng, thuốc
trừ sâu, ung thư..

•

Béo phì, suy nhược thần kinh ...

w ww.y hdp.edu.vn

18


8/20/2020

“Hiểu rõ hơn về ảnh hưởng gây bệnh của các yếu
tố mơi trường khác nhau có thể giúp các nhà
hoạch định chính sách trong việc đưa ra các biện
pháp y tế dự phịng khơng chỉ giảm bệnh tật mà
cịn giảm chi phí cho hệ thống chăm sóc sức
khỏe”.
John Zarocostas, BMJ. 2006 Jun 17; 332(7555): 1412.

w ww.y hdp.edu.vn

19



Môi trường đất
Lê Vũ Thúy Hương
Bộ môn Sức khỏe môi trường


Mục tiêu bài học
1. Trình bày các yếu tố ảnh hưởng tới sự
hình thành đất và vai trị của đất
2. Trình bày cấu tạo, tính chất của đất và
mối liên quan của đất với ngoại cảnh
3. Trình bày các yếu tố thối hóa đất và tình
trạng thối hóa đất ở Việt Nam


Nguyên lý chung của sinh thái học
• Sinh vật bất kỳ đều tồn tại và phát triển ở môi
trường đặc trưng của mình, ngồi mối tương
tác này, sinh vật khơng thể tồn tại được
• Mơi trường ổn định, sinh vật sống ổn định và
phát triển hưng thinh
• Mơi trường suy thoái, sinh vật bị suy giảm cả
về số lượng và chất lượng
• Mơi trường bị hủy hoại, sinh vật chịu chung
số phận


Đất và điều kiện sống trong đất
• Là một trong 3 yếu tố quan trọng của mơi

trường tự nhiên
• Là sản phẩm của hoạt động sống
• Là mơi trường sống của các loại sinh vật
trong đất
• Mỗi loại đất có những đặc trưng riêng


Đất và sự hình thành của đất
• Khái niệm về đất
Đất là vật thể thiên nhiên, được hình thành và
chịu ảnh hưởng của các yếu tố:
- Đá mẹ
- Sinh vật
- Khí hậu
- Địa hình
- Thời gian
- Con người


Đất và sự hình thành của đất
ØĐá mẹ
• Ảnh hưởng đến tính chất lý hóa của đất
nên xác định được loại đất
• Ảnh hưởng tới thành phần cơ học, độ dày,
mỏng, tính thấm nước
• Chứa carbonate giúp trung hịa axit
• Tuy nhiên không phải yếu tố chủ đạo