TÌM HI U
D

C TR NG KH NG KH TRONG TH H CH MINH
I ÁNH SÁNG C A PHÂN T CH DI N NG N
T ng Th H

ng, Ngu n Th Hòa

Khoa Ng v n - Khoa h c x h i
Email:

Ngày nh n bài: 15/3/2021
Ngày PB ánh giá: 08/4/2021
Ngày duy t ng: 14/5/2021
T M T T Ph n tích di n ng n là m t trong nh ng h ng nghi n c u ng n ng m i theo h h nh
ch c n ng lu n, theo ó di n ng n
c t m hi u ba ph ng di n: tr ng, kh ng khí và cách th c.
Bài báo t p trung nghi n c u ph ng di n kh ng khí trong th H Chí Minh nh m làm rõ các c tr ng
c a y u t này là ki u c u, t x ng h và các y u t t nh thái, qua ó th y
c nét c s c trong cách
vi t và t t ng c a Ng i.
khóa: Kh ng khí, ph n tích di n ng n, th H Chí Minh.
AN INVESTIGATION INTO THE CHARACTERISTICS OF TENOR
IN HO CHI MINH S LETTERS B MEANS OF DISCOURSE ANAL SIS
ABSTRACT Discourse analysis is a new linguistic research in Functional Linguistics, where
discourse is explored in three aspects: eld, tenor and mode. This article focuses on studying the tenor
in Ho Chi Minh s letters to clarify the characteristics of this element through sentence types, pronouns
of address and mood factors to show the special features in his writing and thought.
Keywords: Tenor, discourse analysis, Ho Chi Minh s letters

1.

t

n

Ph n tích di n ng n là m t trong nh ng
h ng nghi n c u ng n ng m i theo h
h nh ch c n ng lu n: nghi n c u ng n ng
trong giao ti p, trong quá tr nh s d ng
nh n m nh n ch c n ng và tính m c
ích c a các h nh th c ng n ng trong quá
tr nh hành ch c. Khi ph n tích m t di n
ng n, c n làm sáng t các y u t có tác
ng chi ph i n c i m c a di n ng n
là Tr ng ( eld), Kh ng khí (tenor) và
Cách th c (mode). Trong khu n kh bài
vi t, chúng t i ch xin
c p ny ut
Kh ng khí khi t m hi u 116 di n ng n th
c a H Chí Minh.

2.
c tr ng kh ng khí trong th
H Chí M nh
Kh ng khí c a di n ng n ch ra các
vai tham gia, v th x h i, tr ng thái t m
sinh lí, m i quan h , các ki u quan h c a
nh ng ng i tham gia giao ti p. Th c ch t,
ó chính là các nh n v t tham gia giao ti p

và m i quan h gi a các nh n v t giao ti p.
D a vào các vai quan h x h i
c xác
l p này, chúng ta có th ánh giá ng n ng
là trang tr ng, l ch s hay th n m t, su ng
s ,... Kh ng khí chính là n i hi n th c hóa
các quy t nh l a ch n v ch c n ng li n
nh n c a ng i s d ng ng n ng .
c
tr ng kh ng khí c a di n ng n th H Chí

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


Minh
c chúng t i t m hi u và làm rõ
qua ba ph ng di n: ki u c u, t x ng h
và các y u t t nh thái.
21
c tr ng kh ng khí trong th H Chí
M nh qua các k u c u ph n theo m c ích
phát ng n
2.1.1. C u nh n

nh trong th H Chí Minh

Nh n nh là
a ra nh n xét, ánh
giá, d ốn v m t v n
nào ó. C u

nh n nh nh m cung c p nh ng nh n
nh, nh ng th ng tin,
ng th i ph n
ánh tính m c ích trong vi c l a ch n
các ki u c u
x y d ng n i dung ch
t ng giai o n khác nhau trong th
c a H Chí Minh, ó là cung c p th ng
tin, nh ng b ng ch ng thuy t ph c
t
cáo t i ác c a k th ho c k u g i, hi u
tri u nh n d n Vi t Nam tin vào ch n lí
chính ngh a, tin vào s c m nh c a tồn
d n t c, t ó ồn k t, h ng hái trong s
nghi p x y d ng và gi i phóng t n c.
Giá tr li n nh n th hi n qua l c ng n
trung trong các c u nh n nh
c th
hi n ch th ng qua vi c cung c p nh ng
th ng tin v th gi i hi n th c, các c u
này cịn th hi n rõ tính m c ích c a tác
gi : b c l thái
l n án, t cáo k th
ho c ng i ca, k u g i toàn d n tham gia
kháng chi n.
Trong Th g i Ban ch p hành Trung
ng
ng c ng s n Pháp, H Chí Minh
s d ng nhi u c u nh n nh
cung

c p nh ng th ng tin v cái g i là “th ng
l ng hịa b nh” c a qu c M
qua ó
v ch tr n b m t th t - ó là b m t tàn b o
c a k th .
(1) Trong khi r u rao “th ng l ng
hòa b nh” b p b m, chúng v n y m nh
chi n tranh mi n Nam Vi t Nam v n t ng
c ng các cu c b n phá và ném bom y
TR

NG

I H C H I PH NG

t i ác ch ng n c Vi t nam d n ch c ng
hòa. 12, tr. 2
C ng trong di n ng n này, v i c u nh n
nh, tác gi
cung c p nh ng th ng tin
m i nh t v c ng cu c x y d ng t n c
c a nh n d n Vi t Nam, t ó k u g i tồn
d n u tranh và th hi n m t ni m tin
m nh m vào chi n th ng c a d n t c:
(2) Nh v y th ngo i vi n nh t nh
c u
c, c u qu c nh t nh thành c ng.
2.1.2. C u nghi v n trong th H Chí Minh

C u nghi v n là m t trong nh ng d ng

c u ti u bi u trong c u trúc th c c a b nh
di n ngh a li n nh n. Có hai ki u c u h i
chính: ki u th nh t, ng i nói mu n bi t
v thái c c có hay kh ng? ki u th hai,
ng i nói mu n s nh n di n m t thành
ph n nào ó trong n i dung
c a ra.
Qua kh o sát, chúng t i th y r ng c
i m quan tr ng nh t và n i b t nh t trong
th H Chí Minh là tác gi s d ng các c u
h i kh ng ch
t m ki m th ng tin ph n
h i t ng i ti p nh n mà quan tr ng h n là
kh ng nh, xác nh n th ng tin, c bi t
t os
ng t nh v nh ng v n
ang
c
n u ra ho c k u g i hành ng, k u g i
ng i ti p nh n c ng tham gia vào nh ng
v n ng i t o l p di n ng n ang h ng
n. Chính v nh ng c i m này mà
ngh a li n nh n
c th hi n m t cách c
th , m i quan h x h i gi a các vai giao
ti p
c t o l p và duy tr ch t ch .
Trong th c a H Chí Minh tr c n m
1945 có nhi u c u nghi v n mà trong ó
ng i h i có th là tác gi ho c chuy n vai

cho i t ng là ng i d n b n x , ng i
d n các n c thu c a và i t ng ti p
nh n là th c d n Pháp nói chung ho c
nh ng i t ng c th v i m c ích c
b n kh ng ph i là mong mu n nh n s


ph n h i c a i t ng
c h i.
Tr c h t, ch th th c hi n c u nghi
v n là tác gi , h ng n i t ng ti p
nh n là k th . Thái c a ng i vi t trong
nh ng b c th này th ng mang s c thái
m a mai, ch m bi m, m c ích
kh ng
nh th ng tin và h ng n v ch tr n t m
a và t i ác c a chúng.
(3) Ph n b Pháp, ph n b Anh và
nh ng ph n b các n c th c d n khác
làm g cho các thu c a c a ch ngh a t
b nn ch
Nh ng ph n b y
có m t chính
sách thu c a và m t c ng l nh rõ r t v
thu c a, chính xác và li n t c ch a
Nh ng chi n s c a các ph n b y có
hi u thu c a là g và t m quan tr ng c a
thu c a là nh th nào kh ng
Ng i ta có th tr l i là kh ng. 12, tr. 2
Ba c u h i li n ti p

c vi t ra v i
các t ng
h i:
làm g ,
ch a,
th nào kh ng th hi n ng i u d n d p,
quy t li t, ng th i mang s c thái m a
mai, ch m bi m và sau ó là c u tr l i rõ
ràng, d t khoát: kh ng.
Ng c l i, v i i t ng ti p nh n là
ng i d n thu c a và ng i Pháp ch n
chính, nh ng bé trai và bé gái ng i Pháp
- nh ng i t ng tác gi mu n h ng n
v i m c ích th c t nh, tác ng h thay
i nh n th c chính xác v t i ác c a ch
ngh a th c d n và s ph n bi th m c a các
d n t c thu c a - th tác gi l i th hi n s
ch n thành, g n g i nh m thuy t ph c h
ng t nh v i quan i m c a m nh.
(4) Các b n c ng t hi u cái ch ngh a
th c d n này
l m d ng danh ti ng
t t c a n c Pháp
b t chúng t i ch u
nh ng tai ho l n nh th nào: phu sai, t p
d ch, thu mu i,

H

th h chúng t i kh s nh th ,

ai
c h ng l i
Có ph n c Pháp và d n chúng
Pháp kh ng
( ) Các b n s
i phó nh th nào
n u có ng i ngo i qu c n b t các b n
ph i ch u m t chu i dài nh ng tai h a và
au n y 11, tr. 92
Ý ngh a li n nh n trong nh ng ki u c u
nghi v n tr n
c th hi n m t cách a
d ng, nhi u khía c nh. Trong ó, c i m
n i b t nh t là tác gi
t c u h i nh ng
kh ng ph i n thu n là y u c u i t ng
ti p nh n ph n h i th ng tin mà quan tr ng
h n là
kh ng nh th ng tin
cn u
ra v i m t thái và l l anh thép, t ó
t cáo, v ch tr n t i ác c a th c d n Pháp
ng th i tác gi mong mu n ng i d n
b n x c ng tham gia bàn lu n, ng t nh
v i nh ng quan i m c a m nh.
Sau cách m ng, m c ích c b n c a
nh ng di n ng n chính lu n th i k này
là ng i ca c ng cu c x y d ng, chi n u
th ng nh t t n c và c bi t là k u g i,
hi u tri u tồn d n tham gia cách m ng,

do ó, ng i vi t t p trung vào nh ng c u
kh ng nh h n là nghi v n. Tuy nhi n,
nh ng c u nghi v n khi
c s d ng c ng
có tác d ng r t l n trong vi c ph c v cho
m c ích x y d ng ch
c a di n ng n
giai o n này. Ng i h i chính là tác gi v i
t cách là Ch t ch n c, i di n cho ti ng
nói d n t c Vi t Nam trong th i i m i.
(6) V i ng bào, nh n d n, thái c a
tác gi nh nhàng, n hòa nh ng s u s c:
c tin t i c ng oàn i bi u qua Pháp
m cu c àm phán chính th c, ng
bào c n c, nh t là ng bào Nam B
u l y làm b ng khu ng. B ng khu ng là
v ch a bi t t ng lai c a Nam B s ra
th nào 11, tr. 97

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


Ho c d ng c u h i nh m t th pháp
d n d t, di n gi i, gi i thích m t v n
nào ó. Ch ng h n, trong Th g i các h c
sinh, Ng i n u ra c u h i: (7) Các em
c h ng s may m n ó là nh s hy
sinh c a bi t bao nhi u ng bào các em.
V y các em ngh sao Các em ph i làm
th nào

n b l i c ng lao c a ng i
khác
kh ng ti c th n và ti c c a
chi m l i n n c l p cho n c nhà 11,
tr. 88 . Sau ó tác gi
a ra l i khuy n
cho các em h c sinh, mong m i cho các
em
c gi i giang tr thành ch nh n
t ng lai c a t n c.
2.1.3. C u c u khi n trong th H Chí Minh

C u c u khi n ph n bi t v i c u nh n
nh qua h th ng ng i. C u c u khi n
là th c nh m a y u c u trao i hàng
hóa, th ng tin ho c d ch v n n ch ng
c a nó là ng i th nh t và ng i th hai.
Ngoài ra, trong ti ng Vi t, c u c u khi n
th ng có d u hi u h nh th c là l p ph
t ch b n ph n nh : h y, bu c, bu c
ph i, ph i, Có th chia thành hai ti u
lo i c u khi n là c u khi n m nh l nh và
c u khi n mong mu n.
Tr c cách m ng, c u c u khi n có t
l kh ng nhi u, xu t hi n ch y u v i phó
t h y và ch ng là ng i m t ho c ng i hai
ho c khuy t ch ng . Ng i m t ch y u là
ch th di n ng n và ng i hai là i t ng
nh n th (th ng là k th ). H Chí Minh
s d ng nh ng d ng c u c u khi n có

h nh th c ng i u mang s c thái t ng
i trung tính, khách quan nh là s d n
d t ng i c t quan sát, phán xét tr c
nh ng th ng tin, s ki n mà ng i vi t a
ra. V i cách tr nh bày này, di n ng n mang
tính khách quan cao, ph h p v i hoàn c nh
giao ti p c a tác gi v i t cách là ng i
thanh ni n y u n c c a m t d n t c thu c
TR

NG

I H C H I PH NG

a ang i t m
ng gi i phóng T qu c
tr n chính t n c c a b n x m l c.
(8)
ng chí h ph n t i i u ó.
Ho c là gi t i l i y. H giao cho
t i làm m t vi c g mà theo ng chí là có
ích. i u t i mu n ngh v i ng chí là
ng
t i s ng quá l u trong t nh tr ng
kh ng ho t ng và gi ng nh là s ng
b n c nh, b n ngoài c a ng. 12, tr.41
Khi chuy n i t ng giao ti p v i ng i
d n thu c a hay các em h c sinh, c u c u
khi n trong th c a Ng i th hi n rõ m c
ích khuy n nh , k u g i, th ng nh t hành

ng
u tranh gi i phóng d n t c:
(9)
áp l i nh ng hành ng khi u
khích ó, “ i h i tồn n” k u g i các
sinh vi n và c ng ch c h b tr ng và
bàn gi y, các th thuy n h
nh c ng,
các khách s n, quán c m, nhà hát, r p
chi u bóng h
óng c a, t t c các c ng
d nh
n d l Háctan v i lá c en và
treo qu c k kh p m i nhà. 12, tr. 22
(10) Các em h nghe l i t i, l i c a
m t ng i anh l n lúc nào c ng n c n
mong m i cho các em
c gi i giang.
Trong n m h c t i y, các em h c
g ng, si ng n ng h c t p, ngoan ngo n,
nghe th y, y u b n. 11, tr. 88
C u c u khi n xu t hi n v i t
mong c ng t ng i nhi u:

xin,

(11) T i mong cha m h c trò h t s c
giúp
nhà tr ng trong vi c giáo d c
con em chúng ta cho có k t qu t t p.

12, tr. 108
(12) V y t i x n các ng chí cho t i
càng s m càng t t nh ng ch th chính xác
v i u mà t i ph i làm và bao gi th t i
có th l n
ng. 12, tr. 23
Sau cách m ng, c u c u khi n có s c
thái t nh c m phong phú h n. Lúc này, v i


c ng v là Ch t ch n c, l nh o t i
cao c a cách m ng Vi t Nam n n c u c u
khi n có th h ng t i k th , c ng có th
h ng t i ng bào, nh n d n Vi t Nam
nói ri ng c ng nh ng i d n y u chu ng
hòa b nh th gi i nói chung. V i nh ng i
t ng giao ti p khác nhau, tác gi th hi n
nh ng t nh c m, thái
khác nhau.
các th sau 1945, ch ng ng i m t
trong c u c u khi n th ng là d n t c,
chúng t i, chúng ta b i lúc này quy n l i
và trách nhi m c a cá nh n hòa chung v i
quy n l i và trách nhi m d n t c, quy n l i,
trách nhi m c a Ch t ch n c hòa chung
v i quy n l i và trách nhi m c a nh n d n,
ng bào. S c thái li n nh n trong nh ng
c u c u khi n d ng này ch y u th hi n
mong mu n, ng vi n, hi u tri u.
2.1.4. C u c m thán trong th H Chí Minh


C u c m thán là ki u c u th hi n rõ
ràng ngh a li n nh n b i
ó c m xúc, s
ánh giá c a ng i vi t
c b c l tr c
ti p qua các thán t . C u c m thán trong
th c a Ch t ch H Chí Minh th ng xu t
hi n cu i th , th ng là nh ng c u kh u
hi u, h hào tuy n truy n c
ng nh m
t p h p qu n chúng, t
chí quy t t m,
thái
d t khoát, tinh th n u tranh b t
khu t. Nh ng c u nói ng n g n nh ng có
giá tr hi u tri u, có s c tác ng l n n
ng i nh n. D u ch m than
c d ng
cu i c u và ph h p v i lo i c u này.
(13) Vi t Nam cách m nh thành c ng
Th gi i cách m nh thành c ng 12, tr. 43
(14) N c ta s
c l p và th ng nh t
th t s
D n ta s no m và giàu m nh th t s
12, tr. 72
Nh ng c u c m thán xu t hi n trong
th H Chí Minh th ng là nh ng c u


kh u hi u ng n g n, mang tính ch t kh ng
nh và tung h , n i b t nh t là các t nh
“nh t nh, mu n n m, th t s
”. Nh ng
t này s tác ng t i nh n th c c a ng i
nh n. C u kh u hi u s làm t ng hi u qu
tác ng cho các di n ng n th có n i dung
k u g i, b i nó có tác d ng c ng c ni m
tin n i ng bào vào m t chi n th ng t t
y u cho cu c kháng chi n c a ta.
Nh v y, có th nói, các c u theo m c
ích nói th hi n giá tr li n nh n s u s c
trong các di n ng n th c a Ch t ch H
Chí Minh. M i ki u c u có nh ng c i m
ri ng và có nh ng óng góp ri ng trong quá
tr nh tác gi b c l thái , quan i m c a
m nh. Trong ó, l c ng n trung
c th
hi n r t c th trong t ng lo i c u: ngoài
vi c truy n t i nh ng nh n nh ch quan
c a ng i vi t, các c u còn th c hi n nh ng
l c tác ng khác nhau n ng i nh n.
22
c tr ng v kh ng khí trong th H
Chí M nh qua t x ng h

Trong các di n ng n th H Chí Minh,
l p t ng x ng h c ng có giá tr trong
vi c ph n ánh b n ch t i t ng và c
bi t th hi n m i quan h li n nh n s u s c

gi a các vai giao ti p trong di n ng n, gi a
ng i t o l p di n ng n và i t ng ti p
nh n di n ng n. Trong giao ti p, ng i
nói th ng h ng t i i tho i hai thái :
l ch s ho c kh ng l ch s . S chi ti t hóa
hai thái
này là b n ki u s c thái x ng
h bi u c m: trang tr ng trung hòa th n
m t, su ng s th t c, khinh th ng,
Vi c ch n cách x ng h trong giao ti p nói
chung là m t v n
mang tính x h i, nó
b chi ph i b i các i u ki n c a b i c nh
giao ti p (ng i phát, ng i nh n) tr ng
thái t nh c m gi a các i t ng giao ti p
và m t s nh n t khác.

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


B ng 1. T ng h p các c p t x ng h trong th H Chí M nh

t

C p t x ng h

ng

ng


H

T i

ng / Ngài

T i / chúng t i
T i / chúng t i
Ch th di n ng n

T i

ng x ng h trong quan h ngo g ao

Quan h ngo i giao lu n òi h i tính
l ch s , trang tr ng trong giao ti p, do ó
vi c l a ch n c p quan h t x ng h v
c ng quan tr ng, th hi n
c s kh n
khéo trong sách l c ngo i giao. C p t
x ng h
c H Chí Minh l a ch n là: t i
/ chúng t i - ng/ ngài.
(15) gà
ng th ng kính m n,
Nh n d p này t xin
c c m n gà
c ng nh n d n Hoa K v s quan t m có
l i cho các d n t c thu c a mà các i
di n c a gà t i t ch c Li n h p qu c

bày t ”. 12, tr. 76
Ng i ng x v i ph ng ch m “v a
là ng chí, v a là anh em” nh m x y
d ng kh i i oàn k t gi a các qu c gia
tr n th gi i, tranh th s ng h qu c t
trong cu c u tranh v
c l p d n t c, t
do cho nh n d n.
(16)
h t lòng cám n các ng v s
giúp c a các ng cho các b n chúng t i.
mong mu n là các b n c a chúng
t is h c
c v tuy n i n và nh ng th
c n thi t khác cho cu c u tranh chung
ch ng Nh t c a chúng ta.
TR

NG

I H C H I PH NG

ng chí

B n / các b n
ng bào

T i
Chú
Bác

221

ng chí / các

Các em
Các cháu
Các cháu
hy v ng m t ngày g n y nh t s
h n h nh
c ón ti p các ng t i khu
c n c c a chúng t i. N u
c th th th t
là tuy t. 12, tr. 47
222

ng x ng h trong quan h v d n

V i i t ng ti p nh n là ng i d n,
bao g m c nh ng ng i d n thu c a
tr n th gi i c ng nh ng i d n Pháp
ch n chính và nh n d n Vi t Nam, tác gi
l i l a ch n và s d ng nh ng c p t x ng
h v i s c thái t nh c m g n g i.
Ch ng h n, v i m c ích tác
ng
m nh m
n nh n th c c a ng i nh n
th , ch y u là ng i Pháp chính qu c
và nh n d n thu c a tr n th gi i v m t
hi n th c t m t i, b t c ng c ng nh

y
t i ác c a th c d n Pháp t i các n c mà
chúng ang cai tr , ch th di n ng n v i t
cách là m t ng i d n thu c a ang ho t
ng cách m ng ngay tr n t Pháp l a
ch n cho m nh m t l i x ng h v c ng
g n g i, th n thi n. Trong h u h t nh ng
di n ng n th giai o n này, Nguy n i
Qu c lu n duy tr l i x ng h : t i / chúng
t i - b n / các b n t i / chúng t i - ng chí
/ các ng chí … Các c p t x ng h này
th hi n rõ các nh n v t giao ti p là ng i


quen bi t và có quan h g n g i, coi nhau
ngang hàng, do h p t nh h p ho c c ng
c nh ng , c ng chí h ng, c ng ho t ng.
Th ng qua t ng x ng h , tác gi
thi t
l p m i quan h li n nh n v i ng i ti p
nh n trong b i c nh này nh nh ng ng i
c ng c nh ng , c ng chí h ng: c ng c nh
ng b áp b c bóc l t và c ng chí h ng
tr n con
ng u tranh và gi i phóng d n
t c. Cách x ng h này c ng giúp cho tác
gi có th tho i mái n u, tr nh bày và chia
s nh ng quan i m, cách ánh giá và mi u
t hi n th c
ng th i giúp cho ng i c

ti p c n n i dung, t t ng c a di n ng n
m t cách d dàng và hi u qu h n. B n
c nh t ng x ng h còn là l i di n t v
c ng th n t nh, g n g i:
(17) Các b n th n m n,
Bao l u nay chúng ta làm vi c v i
nhau.
M c d u chúng ta là nh ng ng i khác
gi ng, khác n c, khác t n giáo, chúng ta
th n y u nhau nh anh em.
Chúng ta c ng ch u chung m t n i au
kh : s b o ng c c a ch
th c d n.
Chúng ta u tranh v m t l t ng chung:
gi i phóng ng bào chúng ta và giành
c l p cho T qu c chúng ta. 12, tr. 3
(18)
tin t ng
ng chí và g i t i
ng chí l i chào c ng s n anh em. 12,
tr. 10
Khi mu n i t ng ti p nh n c ng
ng hành, chia s v i m nh v m t v n
nào ó th tác gi l i th hi n m t thái
nh nhàng nh ng v c ng th m thúy:
(19) Các b n y u n c Pháp c a các
b n và mu n nó c l p. Các b n y u ng
bào c a các b n và mu n h
c t do.
Lòng y u n c th ng nịi này làm v vang

các b n v nó là l t ng cao qu nh t

c a loài ng i. Nh ng chúng t c ng
ph i
c phép y u n c c a chúng t
và mu n nó c l p ch Chúng t c ng
ph i
c phép y u ng bào chúng t i và
mu n h
c t do ch Cái mà các b n
coi là l t ng c ng ph i là l t ng c a
chúng t . Chúng t kh ng ghét kh ng
th g d n t c Pháp. Trái l i chúng t
kính ph c cái d n t c l n lao y
là k
u ti n truy n bá l t ng r ng r i v t
do, b nh ng và bác ái, và
c ng hi n
r t nhi u cho v n hóa, cho khoa h c và
cho v n minh. S chi n u c a chúng t
kh ng nh m ánh vào n c Pháp, c ng
kh ng nh m ánh vào nh ng ng i Pháp
l ng thi n, mà ch ch ng l i s th ng tr
tàn b o
ng D ng c a ch ngh a th c
d n Pháp. 11, tr. 91
Trong nh ng di n ng n sau n m 1945,
khi
tr thành v l nh t
ng u n c

Vi t Nam D n ch C ng Hòa th l i x ng
h trong di n ng n th H Chí Minh c ng
có s thay i cho ph h p.
V i m i quan h trong n c, tác gi s
d ng c p x ng h : t i
ng bào/ các c
ph l o/ các v Giám m c Vi t Nam/ các
anh ch em, Các c p t x ng h này cho
th y s g n g i, th n thi t mà v n tr n
tr ng. Kh ng h có m t kho ng cách nào
gi a m t v l nh t t i cao c a m t t
n c v i ng i d n c a m nh. Ví d :
(20)
xin ng bào c b nh t nh. T i
xin h a v i ng bào r ng H Chí Minh
kh ng ph i là ng i bán n c. 11, tr. 97
(21)
mong r ng trong m t th i k
r t ng n, lòng h ng hái và s n l c c a
anh ch em s có k t qu r t v vang, ng
bào ta ai c ng bi t c, bi t vi t. 12, tr. 87
2.2.3. T ng x ng h trong quan h
v i thi u nhi

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


V i các em h c sinh, thi u ni n nhi
ng, Bác th ng s d ng c p t x ng h
h t s c g n g i, th n t nh: t i/ các em Bác/

các cháu.
(22) Các em h y nghe l i t , l i c a
m t ng i anh l n lúc nào c ng n c n
mong m i cho các em
c gi i giang.
Trong n m h c t i y, các em h y c
g ng, si ng n ng h c t p, ngoan ngo n,
nghe th y, y u b n. 11, tr. 88
(23) Nhi m v c a các cháu là thi ua
h ct p
sau này góp ph n vào vi c m
mang qu h ng c a m nh và vi c x y
d ng n c Vi t Nam y u qu c a chúng ta.
Bác s có gi i th ng cho nh ng cháu
nào thi ua khá nh t.
Mong các cháu c g ng và thành c ng.
12, tr. 103
Nh v y, qua các ph n tích tr n chúng
ta có th th y các c p t x ng h
th
hi n s u s c ch c n ng li n nh n c a m nh
trong quá tr nh hành ch c, ng th i còn
cho th y s chi ph i c a ng c nh bao g m
r t nhi u y u t khác nhau nh kh ng gian
- th i gian, nh ng vai và v th c a ng i
B ng 2. Th ng k các

Các

2.3. c tr ng kh ng khí trong th H

Chí M nh qua các u t t nh thá
2 3 1 Các
u t t nh thá nh n th c
(ep stem c modal t )
2.3.1.1. Các y u t t nh thái th c h u (factive)

T nh thái th c h u là t nh thái trong ó
ng i nói xác nh n, a ra nh ng cam k t
v tính ch n th c c a n i dung m nh
d a tr n nh ng b ng ch ng nói cách khác,
s t nh
c nói
y là hi n th c d a tr n
nh ng suy lu n có tính cá nh n. Ng i nói
cho r ng tính ch n th c c a i u
c nói
n trong c u là kh ng c n bàn c i. Nh ng
s vi c
c c p là hi n th c hay t t y u
hi n th c th ng qua các y u t ng n ng :
ch c (ch n), ch c h n, t t nhi n, úng là,
nh t nh, s th t là,

u t t nh thá th c h u trong th H Chí M nh

u t t nh thá t u b u

S l n T l (%)

Ch c, ch c ch n


15

60.0

Nh t

nh

7

28.0

T t nhi n

3

12.0

25

100

T ng
Nh ng y u t t nh thái th c h u trong
b ng 2 (
c th ng k theo s l n xu t hi n
trong 116 b c th ) có vai trị quan tr ng
trong vi c th hi n ngh a li n nh n. Qua
nh ng y u t t nh thái này, tác gi kh ng

ch
a ra nh ng nh n nh mà còn b c l
TR

giao ti p,
i v i chi n l c l a ch n và
cách th c s d ng ng n ng sao cho ph
h p v i t ng t nh hu ng giao ti p c th
nh m h ng n m c ích cu i c ng là tác
ng n ng i nh n, tác ng n s thay
i c a x h i.

NG

I H C H I PH NG

thái , cách ánh giá v nh ng n i dung,
i t ng
c nh n nh ó. Trong th c
t , y u t ng n ng này c ng
c s d ng
trong các lo i c u khác tuy nhi n,
t p
trung t o n n tính thuy t ph c trong các s
ki n, các ho t ng t ó tác ng m nh


m
n ng i ti p nh n th tác gi
d ng nh ng y u t này cho c u nh n

nhi u h n.

s
nh

(24) Nh ng i u mà t i nói v các ng
chí chúng t i
ng D ng, Thái Lan,
v.v. ch c ch n là c ng úng i v i nh ng
ng chí các n c thu c a khác, mà
y ng ho t ng b t h p pháp và tr nh
v n hoá c a nh ng ng i lao ng còn
th p. 12, tr.39
Sau cách m ng, nh ng y u t t nh thái
th c h u có tác d ng giúp tác gi kh ng
nh hi n th c u tranh cách m ng y
nhi t huy t c a nh n d n Vi t Nam c ng
nh kh ng nh chi n th ng t t y u c a d n
t c và s th t b i t t y u c a k th . Trong
giai o n này, c u nh n nh th hi n rõ
ni m tin, ni m vui, ni m h nh phúc ng
th i th hi n tính ch
ng, tính quy n l c
c a ng i vi t. i u này
c th hi n qua
các ph ng xác su t nh : ch c (ch n),
nh t nh, t t nhi n,
Ch ng h n, khi mu n làm t ng m c
c a s kh ng nh v nh ng i u t t y u
c a hi n th c

c nói n, tác gi s d ng
y u t t nh thái th c h u t t nhi n
(25) t nh n chúng s b b i, v t t c
qu c d n ta oàn k t ch t ch và m t lòng
chi n u cho giang s n T qu c. 11, tr. 88
T t t nhi n là k t t l p lu n kh ng nh
h qu t t y u c a vi c th c d n Pháp l m le
quay l i x m l c n c ta: chúng s b b i.
Hay khi mu n th hi n ni m tin vào
s c m nh và chi n th ng t t y u c a d n
B ng 3. Th ng k các

t c, Bác th

ng s d ng t nh t

nh:

(26) Khó th khó th t, nh ng chúng ta
quy t t m chúng ta v a làm v a h c, nh t
là chúng ta c mà theo cho úng chính
sách c a Chính ph , th nh t nh chúng
ta v t qua h t th y nh ng s khó kh n
ó. 12, tr. 55
(27) h t
gi i phóng

nh mi n Nam ta s

N c Vi t Nam ta nh t

nh t hoàn toàn 12, tr.116

nh s th ng

Hay khi b c l ni m tin vào s c m nh
c a li n minh các n c y u chu ng hịa
b nh, chính ngh a tr n th gi i: (48) T i
ch c ch n r ng, v i thi n chung và s
tin c y l n nhau, chúng ta s r t nhanh
chóng i n m t s tho thu n có l i cho
c hai d n t c chúng ta. 12, tr.93
2 3 1 2 Các u t t nh thá kh ng th c
h u (non - fact ve)

Các y u t t nh thái kh ng th c h u là
lo i t nh thái trong ó ng i nói th hi n
n i dung s t nh nh là m t s oán nh,
n i dung s t nh là m t ki n gi i ch quan
mà ng i nói kh ng m b o, kh ng cam
k t v tính ch n th c. Trong di n ng n
th H Chí Minh, vi c l a ch n và s
d ng lo i t nh thái này ph n ánh s u s c
tính m c ích trong vi c truy n t i nh ng
th ng tin hàm n và có tác d ng trong
vi c x y d ng, duy tr và phát tri n ch
, n i dung c a di n ng n trong nh ng
ng c nh c th .

u t t nh thá kh ng th c h u trong th H Chí M nh


Các u t t nh thá t u b u
Có th
Có l
T ng

c

S l n xu t h n
48
5
53

T l (%)
90.6
9.4
100

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


Các y u t t nh thái kh ng th c h u
trong th H Chí Minh b ng 3
c
th ng k theo s l n xu t hi n trong 116
b c th . Tr c n m 1945, có khá nhi u
các ph ng xác su t nh : có th (40 l t),
có l (6 l t), kh ng ph i
il pv i
ch c, ch c ch n trong y u t t nh thái th c
h u v m c tin c y mà ng i t o l p

di n ng n t p trung th hi n thái
ph
phán, t cáo k th v c ng th m thúy, nh
nhàng và s u cay.

tính ch t ch c ch n nh m ng vi n tinh
th n c a toàn d n trong cu c kháng chi n
ch ng k th x m l c: (29) Nh v y,
chúng ta s có th kh ng nh ng ánh
uy th c a ch ngh a th c d n bóc l t và
lay chuy n v trí c a chúng, mà cịn có th
bi n m i c m t nh thu n tu t nh c m và
th
ng c a các d n t c thu c a i v i
chúng ta thành m i c m t nh hành ng,
n u nh ng ngh quy t c a Qu c t
c
ch p hành. 12, tr. 2

(28) Nh ng n u b n Nh t mu n qu n
du kích ánh gi c nh nh ng “ng i v n
minh” b ng cách d ng giáo mác và súng
tr ng
ch i v i xe t ng và i bác th
chúng có th c ch ó. 12, tr. 8

3.3.1.3. Các y u t t nh thái ph n th c h u
(counter - factive)

ng th i, qua ph ng xác su t có th ,

tác gi c ng a ra nh ng nh n nh mang
B ng 4. Th ng k các

u t t nh thá ph n th c h u trong th H Chí M nh

Các u t t nh thá t u b u
Kh ng/kh ng h /kh ng th
Ch a/ch a h
Ch ng
u
T ng
Các y u t t nh thái ph n th c h u
trong th H Chí Minh b ng 2.4
c
th ng k theo s l n xu t hi n trong 116
b c th . Trong nh ng di n ng n th tr c
n m 1945, Nguy n i Qu c s d ng r t
nhi u y u t ph n th c h u nh các phó t
ph nh kh ng, ch a, ch ng,
bi u th
nh ng ngh a ph
nh, bác b các hành
vi, thái
i v i hi n th c.
Trong di n ng n th c a Nguy n i
Qu c - H Chí Minh, c u ph
nh có giá
tr cao trong vi c ph n ánh hi n th c, c
TR


NG

Trong lo i t nh thái này, ng i nói nh n
nh r ng s t nh
c nói n n i dung
m nh
là kh ng có th c hay t t y u phi
hi n th c. Qua kh o sát, chúng t i thu
c
m t s y u t t nh thái n i b t sau:

I H C H I PH NG

S l n xu t h n
316
7
6
1
330

T l (%)
95.7
2.1
1.9
0.3
100

bi t t cáo t i ác c a ch
th c d n Pháp
i v i ng i d n b n x . Ch ng h n:

(30) Nh ng oàn ng i “quy thu n”
(b n Pháp t cho h cái t n này m c
d u nh ng ng i An Nam áng th ng ó
ch a khi nào chi n u) b d n n hoàng
cung (n i b n quan l i th ng n ó bái
v ng nhà vua, m c d u ng ta kh ng bao
gi
n ó). 12, tr. 36
Tác gi d ng c u ph
nh khéo léo
l i kéo nh ng ng i Pháp ch n chính v
phía m nh:


(31) Trong cu c chi n u c a chúng
ta, chúng ta kh ng c
c, v chúng ta có
t t c d n t c c a chúng ta ng h và v
nh ng ng i Pháp d n ch , nh ng ng i
Pháp ch n chính, ng b n c nh chúng ta.
12, tr. 3
(32) Làm cho n c Pháp hi u rõ b n
cá m p th c d n
l i d ng t n tu i
và danh d c a n c Pháp
g y n n
nh ng t i ác kh ng th t ng t ng
c. 12, tr.3
Ho c d ng c u ph
nh

a ra
nh ng quan i m ri ng c a m nh
ph
phán nh ng hành ng c a i t ng nh n
th v i m c ích làm thay i hành ng
theo h ng tích c c. T ng c u v n, l i nói
c a Ng i r t anh thép:
(33) Ban Ch p hành Trung ng Qu c
d n ng kh ng h c m t oàn i bi u
n ng d n nào. h ng ai bi t ng Chongao là ai. 12, tr.12
Sau n m 1945, các c u ph nh
cs
d ng nh m t cách kh ng nh tinh th n
u tranh b t khu t c a nh n d n Vi t Nam:
(34) Trong Vi t Minh ng bào ta b t tay
nhau ch t ch , kh ng ph n bi t trai, gái, già,
tr , l ng, giáo, giàu, nghèo. 11, tr. 83
(35) L c l ng toàn d n là l c l ng
v
i h n h t. h ng ai chi n th ng
c
l c l ng ó. 12, tr. 55
(36) Chúng ta ph i l p t c s a i ngay,
chúng ta kh ng s có khuy t i m, chúng ta
ch s kh ng có quy t t m s a i, chúng ta
ph i l y lịng “chí c ng v t ”. 19, tr. 55
2.2.3.2. Các y u t t nh thái o ngh a
(deontic modality)
T nh thái o ngh a là nh ng t nh thái
li n quan n chí c a ng i nói, theo

ó ng i nói ánh giá tính h p th c v
o c hay các chu n m c x h i i

v i hành ng do m t ng i nào ó hay
chính ng i nói th c hi n. T quan i m
này, trong quá tr nh kh o sát, chúng t i
nh n th y các y u t t nh thái o ngh a
t p trung nh ng di n ng n th sau n m
1945. C th y u t t nh thái ph i xu t
hi n 126 l n.
Theo k t qu kh o sát, chúng t i nh n
th y, các y u t t nh thái o ngh a b c
l rõ nh t ch y u xu t hi n trong nh ng
b c th H Chí Minh sau n m 1945 khi
tác gi s d ng nh ng ph t b n ph n
h ng t i i t ng ti p nh n là nh n d n
Vi t Nam v i nh ng s c thái c ng nh
thang
khác nhau v tính trách nhi m
hay b t bu c. Ý ngh a li n nh n trong y u
t này kh ng ph i mang s c thái áp t
hay b t bu c mà th hi n s
ng vi n
tinh th n quy t t m ch ng gi c c u n c
c ng nh nh n m nh n tinh th n trách
nhi m, b n ph n c a m i ng i d n Vi t
Nam i v i v n m nh c a T qu c, c a
d n t c. Ví d :
(37)
góp ph n m nh vào chi n c ng

chung, chúng t i còn ph chi n u gian
kh . 12, tr. 48
i v i i t ng ti p nh n là các em
h c sinh, thi u ni n, nhi ng các ph ng
b n ph n c ng mang s c thái th hi n s
ng vi n, khích l tinh th n nh ng “m m
non” t ng lai c a t n c:
(38) Các em ph ngoan, nhà ph
nghe l i b m , i h c ph si ng n ng
i v i b u b n ph y u kính. Các em
ph th ng y u n c ta. 12, tr.57
Nh v y, qua các y u t t nh thái, ng i
vi t kh ng ch b c l thái , quan i m và
cách ánh giá ch quan c a m nh mà còn
t o l p và phát tri n ch t ch m i quan h
li n nh n v i ng i ti p nh n.

T P CH KHOA H C, S 47, tháng 7 n m 2021


3. K t lu n

4. H Chí Minh tồn t p (tái b n l n th 3, n m

T m hi u c tr ng kh ng khí trong
th H Chí Minh, có th th y r ng, nh ng
c i m ng c nh khác nhau
chi ph i
n vi c l a ch n cách th c s d ng các
y u t ng n ng v i nh ng thang

ánh
giá khác nhau
góp ph n ph n ánh s u
s c b c tranh x h i Vi t Nam qua t ng
th i k . Các c tr ng v kh ng khí trong
116 di n ng n th nh các ki u c u, t ng
x ng h và các y u t t nh thái kh ng ch
ph n ánh a d ng b c tranh l ch s , x h i
c a d n t c mà còn di n t và xác l p, duy
tr các m i quan h x h i c ng nh m i
quan h li n nh n gi a ng i t o l p di n
ng n và i t ng ti p nh n. ng th i các
y u t ng n ng
c ph n tích c ng góp
ph n th hi n
c quan i m, thái t nh
c m ph h p v i i t ng giao ti p, ng
c nh giao ti p c a nhà cách m ng, nhà v n
hóa H Chí Minh.

2011), NXB Chính tr Qu c gia, 7 t p.

TÀI LI U THAM KH O

Th%C6%B0

1. Di p Quang Ban (2009), Giao ti p di n ng n và

T


c u t o v n b n, NXB Giáo d c, Hà N i.

11. L Huy Nguy n (1997), Tuy n t p v n chính

2.

lu n H Chí Minh, NXB Giáo d c, Hà N i.

ng Xu n K (ch bi n) (2004), Ph ng pháp và

5. Nguy n Hịa (2006), Ph n tích di n ng n - M t
s v n

lí lu n và ph

ng pháp, NXB

ih c

Qu c gia Hà N i.
6. Nguy n Nh Ý (1997) (ch bi n), H Chí Minh,
tác gia, tác ph m ngh thu t ng n t , Nhà xu t b n
Giáo d c, Hà N i.
7. Tr n

c V

H Chí Minh g i

ng (2003),“Th


c a ch

t ch

ng bào và cán b Lai Ch u”,

le:///C:/Users/Admin/Downloads/tai_lieu_tuyen_
truyen_hoc_tap_bac_2.pdf
8. Tr n Ng c Th m (1980), “M t vài suy ngh v
các ph

ng th c t ch c v n b n trong ng n ng

c a Bác”, T p chí Ng n ng , s 2.
9. Vi n Ng n ng h c (2010), Ch t ch H Chí
Minh v i cách nói và cách vi t, Nhà xu t b n Khoa
h c x h i, Hà N i.
10. Bách khoa toàn th

m

(2021), Th , ngày

c p nh t 11/5/2021, />LI U NGHIÊN C U

phong cách H Chí Minh, Nhà xu t b n L lu n Chính tr .

12. B ch ng c sách, Nh ng b c th c a Ch t ch


3. H Chí Minh Bàn v C ng tác giáo d c (1972),

H

NXB S th t, Hà N i.

nhung-buc-thu-cua-chu-tich-ho-chi-minh/muc-luc

TR

NG

I H C H I PH NG

Chí Minh, />