nhà xuất bản giáo dục việt nam


bẩ gio dc và ặào to
Vỹ QUANG (Tấng Chề bin)
òON DUY HINH (ChỊ bi™n)
NGUYŸN V°N HỘ - NG§ MAI THANH
NGUYŸN ò`C THÂM

VĩT Lờ 9
(Ti bn lôn th chn)

NH XUT BN GIÉO D|C vi÷t nam


CÉC Kê HIåU DùNG TRONG SÉCH
Thu thÀp th´ng tin (quan st t nhin, th nghiữm, tin hành th nghiữm,
vn dng vËn kinh nghi÷m, th´ng b∏o cỊa gi∏o vi™n...).
Xˆ l› th´ng tin (so s∏nh, ph©n t›ch, kh∏i qu∏t ho∏, n™u d˘ ặon (gi thuyt),
tin hành th nghiữm kim tra, rt ra kt lun...).
C
C

Câu hÃi.
* Câu hÃi, bài tp kh.

Bn quyn thuẩc Nhà xut bn Gio dc Viữt Nam - Bẩ Gio dc và òào to.
01 - 2014/CXB/253 - 1062/GD

M sậ : 2H905T4

CHảãNG I

òIồN
òIồN HủC
HủC

Tàu chy bêng ặiữn

Cng ặẩ dng ặiữn chy qua mẩt dây dn c mậi quan hữ nh th nào vèi
hiữu ặiữn th ặt vào hai ặôu dây dn ặ ?
òiữn trẻ là g ? òiữn trẻ ph thuẩc nh th nào vào chiu dài và tit diữn
cềa dây dn ? Cđn c vào ặâu ặ bit chnh xc cht này dn ặiữn tật hăn
cht kia ?
Cng sut ặiữn cềa mẩt dng c ặiữn hoc cềa mẩt mch ặiữn ặểc tnh
bêng cng thc nào ?
òiữn nđng tiu th cềa mẩt thit b ặiữn ph thuẩc vào nhng yu tậ nào ?
C nhng biữn php nào ặ s dng an toàn ặiữn và tit kiữm ặiữn nđng ?
3


BI 1

S ph thuẩc cềa cng ặẩ dng ặiữn
Vào hiữu ặiữn th gia hai ặôu dây dn

ụ lèp 7 ta ặ bit, khi hiữu ặiữn th ặt vào hai ặôu bng ặn càng lèn th dng ặiữn chy qua
ặn c cng ặẩ càng lèn và ặn càng sng. Bây gi ta côn tm hiu xem cng ặẩ dng ặiữn
chy qua dây dn ặiữn c t lữ vèi hiữu ặiữn th ặt vào hai ặôu dây dn ặ hay khng ?


I - th nghiữm
òo cng ặẩ dng ặiữn chy qua dây dn ng vèi cc
hiữu ặiữn th khc nhau ặt vào hai ặôu dây dn ặ.

1. Să ặ mch ặiữn

a) Quan st să ặ mch ặiữn hnh 1.1, k tn, nu cng
dng và cch mổc cềa tng bẩ phn trong să ỈÂ.
H◊nh 1.1

b) ChËt (+) cỊa c∏c dÙng cÙ Ỉo Ỉi÷n c trong
să ặ phi ặểc mổc v pha ặim A hay ặim B ?

2 . Tin hành th nghiữm

a) Mổc mch ặiữn theo să ặ hnh 1.1.
b) òo cng ặẩ dng ặiữn I tăng ng vèi mi
hiữu ặiữn th U ặt vào hai ặôu dây dn. Ghi li
cc gi tr ặo ặểc vào bng 1.
Dng ặiữn chy qua vn k c„ c≠Íng ỈÈ r†t nh·
n™n c„ th” b· qua, v◊ th ampe k ặo ặểc cng
ặẩ dng ặiữn chy qua ặon dây dn ặang xọt.

Bng 1

Kt qu Hiữu
Cng
ặo ặiữn th ặẩ dng
(V) ặiữn (A)
Lôn ặo

1
2
3

T kt qu th nghiữm, hy cho bit, khi ta
thay ặấi hiữu ặiữn th gia hai ặôu dây dn, cng
ặẩ dng ặiữn chy qua dây dn ặ c mậi quan hữ
nh th nào vèi hiữu ặiữn th’.
C1

4

4
5

0


II - ß thfi bi”u di‘n s˘ phÙ thc
cỊa c≠Íng ặẩ dng ặiữn vào
hiữu ặiữn th
1. Dng ặ th

a) Da vào bng sậ liữu thu ặểc t mẩt th
nghiữm tăng t nh trn, ặểc tin hành vèi mẩt
dây dn khc, ta v cc ặim O, B, C, D, E trn
hữ trÙc toπ ỈÈ h◊nh 1.2. MÁi Ỉi”m ¯ng vÌi mÈt c∆p
gi∏ trfi U, I.
V› dÙ, vÌi Ỉi”m B ta c„ U = 1,5V ; I = 0,3A.
b) NhÀn xät : Nu bà qua nhng sai lữch nhà do

phọp ặo th cc ặim O, B, C, D, E nêm trn
ặng thng ặi qua gậc to ặẩ. òng thng này
là ặ th bi”u di‘n s˘ phÙ thc cỊa I vµo U.
D˘a vµo sậ liữu ẻ bng 1 mà em thu ặểc t
th nghiữm, hy v ặng biu din mậi quan hữ
gia I và U, nhn xọt xem n c phi là ặng
thng Æi qua gËc toπ ÆÈ hay kh´ng.
C2

H◊nh 1.2

2. K’t luÀn

Hi÷u ặiữn th gia hai ặôu dây dn tđng (hoc gim)
bao nhiu lôn th cng ặẩ dng ặiữn chy qua dây
dn ặ cng tđng (hoc gim) by nhiu lôn.

III - Vn dÙng
C3

Tı ỈÂ thfi h◊nh 1.2, h∑y x∏c Ỉfinh :

+ C≠Íng ặẩ dng ặiữn chy qua dây dn khi hiữu
ặiữn th là 2,5V ; 3,5V.
+ Xc ặnh gi tr U, I ¯ng vÌi mÈt Ỉi”m M b†t k◊
tr™n ỈÂ thfi Ỉ„.
Trong b∂ng 2 c„ ghi mÈt sË gi∏ trfi cÒa U và I
ặo ặểc trong mẩt th nghiữm vèi mẩt dây d…n.
Em h∑y d˘ Ỉo∏n gi∏ trfi sœ ph∂i c„ trong cc cn
trậng. (Gi s phọp ặo trong th nghiữm c sai sậ

khng ặng k).

Bng 2

Cng
Kt qu Hiữu
ặo ặiữn th ặẩ dng
Lôn ặo
(V) ặiữn (A)
1

2,0

2

2,5

0,1

C4

C5

Tr li câu hÃi nu ra ẻ ặôu bài hc.

3

0,2

4


0,25

5

6,0

5


Cng ặẩ dng ặiữn chy qua mẩt dây dn t lữ thun vèi hiữu ặiữn th ặt vào hai ặôu
dây dn ặ.
ò th biu din s ph thuẩc cềa cng ặẩ dng ặiữn vào hiữu ặiữn th gia hai ặôu dây dn là
mẩt ặng thng ặi qua gậc to ặẩ (U = 0, I = 0).

C„ th” em ch≠a bi’t
S˘ ph thuẩc cềa cng ặẩ dng ặiữn qua mẩt dây dn vào hiữu ặiữn
th gia hai ặôu dây dn ặ ặ ặểc nhà vt l hc ngi òc G.S.Đm
(Georg Simon Ohm, 1789-1854) t◊m ra khi ´ng chÿ lµ gi∏o vi™n dy vt
l ẻ mẩt tnh l. Thi ặ ch bêng cc dng c ặo rt th să, cha c
ampe k, v´n k’... nh≠ b©y giÍ, nh≠ng vÌi lflng say m™ nghin cu khoa
hc, ặểc s gip ặẽ nhiữt tnh cềa bn b, ng kin tr tin hành hàng
lot th nghiữm và ặ thành cng. Kt qu nghin cu cềa ng ặểc
cng bậ vào nđm 1827, ặ là ặnh lut Đm. Nđm 1876 (49 nđm sau khi
cng bậ), Viữn hàn lâm khoa hc nèc Anh ặ thành lp mẩt u ban
ặc biữt ặ kim tra li ặnh lut Đm mẩt cch chnh xc. Cho tèi
cuậi th k XIX, ặnh lut Đm mèi ặểc cc nhà vt l hc trn toàn th
gièi cng nhn và ặểc ng dng rẩng ri. Vy ặy ! Pht minh ra mẩt
ặnh lut ặ kh nhng viữc n ặểc chp nhn và ng dng cn kh
hăn nhiu. ß” ghi nhÌ c´ng lao cỊa ´ng, ng≠Íi ta Ỉ∑ ly tn ng ặt tn

cho ặnh lut và ặăn v ặiữn trẻ. Chng ta s hc ặnh lut này ẻ bài sau.

6

G.S.Đm


BI 2

òIồN TRụ CỷA DÂY DN - òởNH LUĩT ĐM

Trong th nghiữm vèi mch ặiữn c să ặ nh hnh 1.1, nu s dng cễng mẩt hiữu ặiữn
th ặt vào hai ặôu cc dây dn khc nhau th cng ặẩ dng ặiữn qua chng c nh
nhau khng ?

I - òiữn trẻ cềa dây dn
1. Xc ặnh thăng sậ

U
ặậi vèi mi dây dn
I

Tnh thăng sậ U ặậi vèi mi dây dn da vào sậ liữu trong bng 1 và bng 2
I
ẻ bài trèc.
C1

C2

Nhn xọt gi tr cềa thăng sậ


U
ặậi vèi mi dây dn và vèi hai dây dn khc nhau.
I

2. òiữn trẻ

a) Tr sậ R =

U
khng ặấi ặậi vèi mi dây dn và ặểc gi là ặiữn trẻ cềa dây dn ặ.
I

b) K hiữu să ặ cềa ặiữn trẻ trong mch ặiữn là

hoc

.

c) òăn v ặiữn trẻ
Trong cng thc trn, nu U ặểc tnh bêng vn, I ặểc tnh bêng ampe th R ặểc
tnh bêng m, k hiữu là W.
1V.
1W =
1A
Ngi ta cfln dƠng c∏c bÈi sË cỊa ´m nh≠ : kil´´m (kW) ; 1kW = 1000W,
m™ga´m (MW) ; 1MW = 1 000 000W.
d) ngha cềa ặiữn trẻ
Trong cc th nghiữm ẻ bài 1, vèi cễng hiữu ặiữn th ặt vào hai ặôu cc dây dn khc
nhau, dây nào c ặiữn trẻ lèn gp bao nhiu lôn th cng ặẩ dng ặiữn chy qua n

nhà ặi by nhiu lôn. Do ặ ặiữn trẻ biu th mc ặẩ cn trẻ dng ặiữn nhiu hay t
cềa dây dn.
7


II - ònh lut Đm
1. Hữ thc cềa ặnh lut

Ta ặ bit, ặậi vèi mi dây dn, cng ặẩ dng
ặiữn (I) t lữ thun vèi hiữu ặiữn th (U). Mt
khc, vèi cễng mẩt hiữu ặiữn th ặt vào hai ặôu
cc dây dn c ặiữn trẻ khc nhau th I t lữ
nghch vèi ặiữn trẻ (R).
Kt qu, ta c hữ thc cềa ặnh lut Đm :
I=

U
R

2. Pht biu ặnh lut

Cng ặẩ dng ặiữn chy qua dây dn t lữ thun
vèi hiữu ặiữn th ặt vào hai ặôu dây và t lữ
nghch vèi ặiữn trẻ cềa dây.

trong ặ :
U ặo bêng vn (V),
I ặo bêng ampe (A),
R ặo bêng m (W).


III - VÀn dÙng
C 3 MÈt b„ng ỈÃn lÛc thỉp s∏ng c„ ặiữn trẻ 12W và
cng ặẩ dng ặiữn chy qua dây tc bng ặn là
0,5A. Tnh hiữu ặiữn th gia hai ặôu dây tc bng
ặn khi ặ.

òt cễng mẩt hiữu ặiữn th vào hai ặôu cc
dây dn c ặiữn trẻ R1 và R2 = 3R1. Dng ặiữn
chy qua dây dn nào c cng ặẩ lèn hăn và lèn
hăn bao nhiu lôn ?
C4

ònh lut Đm : Cng ặẩ dng ặiữn chy qua dây dn t lữ thun vèi hiữu ặiữn th ặt vào hai ặôu
dây và t lữ nghch vèi ặiữn trẻ cềa dây : I = U .
R
òiữn trẻ cềa mẩt dây dn ặểc xc ặnh bêng cng thc : R = U .

I

C„ th” em ch≠a bi’t
Trong qu∏ tr◊nh ti’n hành cc th nghiữm trn, nhiữt ặẩ cềa dây dn Ỉang xät Ỉ≠Ĩc coi nh≠ kh´ng ỈÊi.
Trong nhi“u tr≠Íng hĨp, khi cng ặẩ dng ặiữn qua dây dn tđng th nhiữt ặẩ cềa dây dn tđng ln.
Ngi ta ặ xc ặnh ặểc khi nhiữt ặẩ tđng th ặiữn trẻ cềa dây dn cng tđng. Do ặ, khi hiữu ặiữn th
gia hai ặôu dây tc bng ặn tđng th cng ặẩ dng ặiữn chy qua dây tc bng ặn cng tđng nhng
khng tđng t lữ thun vèi hiữu ặiữn th (khng tuân theo ặnh lut Đm). ò th biu din s ph thuẩc
cềa cng ặẩ dng ặiữn vào hiữu ặiữn th trong trng hểp này khng phi là ặng thng.

8



BI 3

TH#C HNH : XẫC òởNH òIồN TRụ CỷA
MúT DÂY DN BỉNG AMPE K V VĐN K

I - Chuằn b
òậi vÌi mÁi nh„m h‰c sinh :
- MÈt d©y d…n c„ ặiữn trẻ cha bit gi tr.
- Mẩt ngun ặiữn 6V c„ th” Ỉi“u chÿnh Ỉ≠Ĩc li™n tÙc c∏c gi∏ trfi hiữu ặiữn th t 0 - 6V.
- Mẩt vn k c gièi hn ặo 6V và ặẩ chia nhà nht 0,1V.
- Mẩt ampe k c gièi hn ặo 1,5A và ÆÈ chia nh· nh†t 0,01A.
- B∂y Æoπn d©y nËi, mÁi Ỉoπn dµi kho∂ng 30cm.
- MÈt c´ng tỉc.
- Chu»n bfi b∏o co theo mu ặ cho ẻ cuậi bài.
II - nẩi dung thc hành
1. V să ặ mch ặiữn ặ ặo ặiữn trẻ cềa mẩt dây dn bêng vn k và ampe k, ặnh
du chật (+) và () cềa ampe k và vn k.
2. Mổc mch ặiữn theo să ặ ặ v.
3. Lôn lểt ặt cc gi tr hiữu ặiữn th khc nhau tđng dôn t 0 ặn 5V vào hai ặôu

dây dn. òc và ghi cng ặẩ dng ặiữn chy qua dây dn ng vèi mi hiữu ặiữn th
vào bng k’t qu∂ cỊa b∏o c∏o.
4. Hoµn thµnh b∏o c∏o th˘c hành theo mu ặ chuằn b.
C th em cha bit
Ngi ta cn c th ặo ặiữn trẻ bêng m k (thng ặểc bậ tr trong ặng h ặo ặiữn ặa nđng).

Cc thang ặo ặiữn trẻ

òng h ặo ặiữn ặa nđng
Hnh 3.1


òo ặiữn trẻ bêng
ặng h ặo ặiữn ặa nđng
Hnh 3.2

9


iii - mu Bo co
thc hành : xc ặnh ặiữn trẻ cềa mẩt dây dn bêng ampe k và vn k’

H‰ vµ t™n : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . LÌp : . . . . . . . . . . . . . . . . .
1. Tr∂ lÍi c©u h·i

a) Vi’t c´ng th¯c tnh ặiữn trẻ. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) Muận ặo hiữu ặiữn th gia hai ặôu mẩt dây dn côn dễng dng c g ? Mổc dng c ặ
nh th nào vèi dây dn côn Ỉo ?
.................................................................
.................................................................
c) Mn Ỉo c≠Íng ỈÈ dflng Ỉi÷n chπy qua mẩt dây dn côn dễng dng c g ? Mổc
dng c ặ nh th nào vèi dây dn côn ặo ?
..................................................... ...... .....
. ...... .........................................................
2. Kt qu ặo

Kt qu
ặo
Lôn ặo

Hiữu ặiữn th

(V)

Cng ặẩ dng ặiữn
(A)

òiữn trẻ
(W)

1
2
3
4
5
a) Tnh tr sậ ặiữn trẻ cềa dây dn ặang xọt trong mi lôn ặo.
b) Tnh gi tr trung bnh cẩng cềa ặiữn trẻ.
............... ...... ...... ...... ... ..........................
.................................................................
c) NhÀn xät v“ nguy™n nh©n g©y ra s˘ kh∏c nhau (n’u c„) cÒa c∏c trfi sË ặiữn trẻ
va tnh ặểc trong mi lôn ặo.
............... ...... ...... ...... ... ..........................
.................................................................
10


BI 4

òOẹN MẹCH NI TIP

Liữu c th thay th hai ặiữn trẻ mổc nậi tip bêng mẩt ặiữn trẻ ặ dng ặiữn chy qua
mch khng thay ặấi ?


I - Cng ặẩ dng ặiữn và hiữu ặiữn
th trong ặon mch nậi tip
1. Nhè li kin thc ẻ lèp 7

Trong ặon mch gÂm hai b„ng ỈÃn mỉc nËi ti’p :
- C≠Íng ỈÈ dng ặiữn c gi tr nh nhau ti mi
ặim : I = I1 = I2

(1)

- Hiữu ặiữn th gia hai ặôu ặon mch bêng tấng
cc hiữu ặiữn th trn mi ÆÃn :
U = U1 + U2

(2)

2. ßoπn mπch gÂm hai ặiữn trẻ mổc nậi tip

Quan st să ặ mch ặiữn hnh 4.1, cho bit
cc ặiữn trẻ R1, R2 và ampe k ặểc mổc vèi
nhau nh th nào.
C1

Cc hữ thc (1), (2) vn ặng ặậi vèi ặon
mch gm hai ặiữn trẻ mổc nậi tip.
Hnh 4.1

Hy chng minh rêng, ặậi vèi ặon mch gm
hai ặiữn trẻ R1, R2 mổc nậi tip, hiữu ặiữn th gia

hai ặôu mi ặiữn trẻ t lữ thun vèi ặiữn trẻ ặ.
U1 R1
=
(3)
U2 R2
C2

11


Ii - ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch nậi tip
1. òiữn trẻ tăng ặăng

òiữn trẻ tăng ặăng (Rtặ) cềa mẩt ặon mch gm cc ặiữn trẻ là ặiữn trẻ c th
thay th cho ặon mch này, sao cho vèi cễng hiữu ặiữn th th cng ặẩ dng ặiữn
chy qua Æoπn mπch v…n c„ gi∏ trfi nh≠ tr≠Ìc.
2. C´ng th¯c tnh ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon
mch gm hai ặiữn trẻ mổc nậi tip

Hy chng minh cng thc tnh ặiữn trẻ tăng
ặăng Rtặ cềa ặon mch gm hai ặiữn trẻ R1, R2
mổc nậi tip là :
C3

Rtặ = R1 + R2

(4)

3. Th nghiữm kim tra


Mổc mch ặiữn theo să ặ hnh 4.1, trong ặ R1,
R2 và UAB ặ bit. Kim tra li cng thc (4) bêng
cch gi UAB khng ặấi, ặo IAB ; thay R1 và R2
bêng ặiữn trẻ tăng ặăng cềa n, ặo IAB. So
snh IAB vèi IAB.
4. Kt lun

òon mch gm hai ặiữn trẻ mổc nậi tip c
ặiữn trẻ tăng ặăng bêng tấng cc ặiữn trẻ
thành phôn : Rtặ = R1 + R2.
Cc ặiữn trẻ và bng ặn dây t„c c„ th” Ỉ≠Ĩc
mỉc nËi ti’p nhau khi chÛng chfiu Ỉ≠Ĩc cƠng
mÈt c≠Íng ỈÈ dflng Ỉi÷n kh´ng v≠Ĩt qu∏ mÈt gi
tr xc ặnh. Gi tr xc ặnh ặ gi là cng ặẩ
dng ặiữn ặnh mc. Cc dng c dễng ặiữn s
hot ặẩng bnh thng khi dng ặiữn chy qua
chng c cng ặẩ ặnh mc.
iii - vn dng
C4

Cho mch ặiữn c să ặ nh hnh 4.2.

+ Khi cng tổc K mẻ, hai ỈÃn c„ hoπt ỈÈng kh´ng ?
V◊ sao ?
+ Khi cng tổc K ặng, côu ch b ặt, hai ặn c„
hoπt ỈÈng kh´ng ? V◊ sao ?
+ Khi c´ng tỉc K ặng, dây tc ặn ò1 b ặt, ặn
ò2 c hoπt ỈÈng kh´ng ? V◊ sao ?
12


H◊nh 4.2


C 5 Cho hai ặiữn trẻ R = R = 20W ặểc mổc nh
1
2
să ặ hnh 4.3a.

+ Tnh ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch ặ.
+ Mổc thm R3 = 20W vào ặon mch trn
(hnh 4.3b) th ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon
mch mèi bêng bao nhiu ? So snh ặiữn trẻ ặ
vèi mi ặiữn trẻ thành phôn.
Mẻ rẩng : òiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch
gm ba ặiữn trẻ mổc nậi tip bêng tấng cc ặiữn
trẻ thành phôn : Rtặ = R1+ R2 + R3.

Hnh 4.3

òậi vèi ặon mch gm hai ặiữn trẻ mổc nậi tip :
Cng ặẩ dng Æi÷n c„ gi∏ trfi nh≠ nhau tπi m‰i Æi”m : I = I1 = I2.
Hiữu ặiữn th gia hai ặôu ặon mch bêng tấng hai hiữu ặiữn th gia hai ặôu mi
ặiữn trẻ thành phôn : U = U1 + U2.
òiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch bêng tấng hai ặiữn trẻ thành phôn : Rtặ = R1 + R2.
Hiữu ặiữn th gia hai ặôu mi ặiữn trẻ t lữ thun vèi ặiữn trẻ ặ :
U
R
.....1.. = .....1.. .
U2
R2


C th em cha bit
Ampe k thng c ặiữn trẻ rt nhà so vèi ặiữn trẻ cềa ặon mch côn ặo cng ặẩ dng ặiữn, dây nậi
trong mch cng c ặiữn trẻ nhà khng ặng k, v vy khi tnh ặiữn trẻ cềa ặon mch nậi tip, ta c
th bà qua ặiữn trẻ cềa ampe k và dây nậi.

13


BI 5

òOẹN MẹCH SONG SONG

òậi vèi ặon mch song song, ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch c bêng tấng cc ặiữn
trẻ thành phôn khng ?

I - Cng ặẩ dng ặiữn và hiữu ặiữn
th trong ặon mch song song
1. Nhè li kin thc ẻ lèp 7

Trong ặon mch gm hai bng ặn mổc song song :
- Cng ặẩ dng ặiữn chy qua mch chnh bêng
tấng cc cng ặẩ dng ặiữn chπy qua c∏c mπch rœ :
I = I1 + I2

(1)

- Hiữu ặiữn th gia hai ặôu ặon mch bêng hiữu
ặiữn th gia hai ặôu mi mch r :
U = U1 = U2


(2)

2. òon mch gm hai ặiữn trẻ mổc song song

Quan st să ặ mch ặiữn hnh 5.1 và cho bit
cc ặiữn trẻ R1, R2 ặểc mổc vèi nhau nh th’ nµo.
N™u vai trfl cỊa v´n k’ vµ ampe k’ trong să ặ.
C1

Cc hữ thc (1), (2) vn ặng ặậi vèi ặon
mch gm hai ặiữn trẻ mổc song song.
C 2 Hy chng minh rêng ặậi vèi ặon mch gm
hai ặiữn trẻ mổc song song, cng ặẩ dng ặiữn
chy qua mi ặiữn trẻ t lữ nghch vèi ặiữn trẻ ặ.

I1 R2
=
I2 R1

14

(3)

H◊nh 5.1


Ii - ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch song song
1. Cng thc tnh ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch gm hai ặiữn trẻ mổc song song
C 3 Hy chng minh cng thc tnh ặiữn trẻ tăng

ặăng cềa ặon mch gm hai ặiữn trẻ R1, R2
mổc song song là :

Tı Ỉ„ suy ra :

1
1
1
=
+
RtỈ
R1 R2

RtỈ =

R1 R2
R1 + R2

(4)

(4’)

2. Th nghiữm kim tra

Mổc mch ặiữn theo să ặ hnh 5.1, trong ặ R1, R2 và UAB ặ bit. Kim tra li cng
thc (4) bêng cch gi UAB khng ặấi, ặo IAB ; thay R1 và R2 bêng ặiữn trẻ tăng
ặăng cềa chng, ặo IAB. So snh IAB vèi IAB.
3. Kt lun

òậi vèi ặon mch gm hai ặiữn trẻ mổc song song th nghch ặo cềa ặiữn trẻ tăng

ặăng bêng tấng cc nghch ặo cềa tng ặiữn trẻ thành phôn.
Ngi ta thng mổc song song vào mch ặiữn cc dng c ặiữn c cễng hiữu ặiữn
th ặnh mc. Khi hiữu ặiữn th cềa mch bêng hiữu ặiữn th ặnh mc th cc dng c
này ặu hot ặẩng bnh thng và c„ th” Ỉ≠Ĩc sˆ dÙng ỈÈc lÀp vÌi nhau.

iii - vn dng
Trong phng hc ặang s dng mẩt ặn dây
tc và mẩt qut trôn c cễng hiữu ặiữn th ặnh
mc 220V. Hiữu ặiữn th cềa ngun là 220V.
Mi ặ dễng ặ ặu c cng tổc và côu ch bo
vữ ring.
C4

+ òn và qut ặểc mổc th nào vào ngun ặ
chng hot ặẩng bnh thng ?
+ V să ặ mch ặiữn ặ. Cho k hiữu să ặ cềa
.
qut ặiữn là
M
+ Nu ÆÃn kh´ng hoπt ÆÈng th◊ quπt c„ hoπt ÆÈng
kh´ng ? V◊ sao ?
15


C 5 Cho hai ặiữn trẻ R = R = 30W ặểc mổc nh
1
2
să ặ hnh 5.2a.

+ Tnh ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch ặ.

+ Nu mổc thm mẩt ặiữn trẻ R3 = 30W vào ặon
mch trn nh să ặ hnh 5.2b th ặiữn trẻ tăng
ặăng cềa ặon mch mèi bêng bao nhiu ?
So snh ặiữn trẻ ặ vèi mi ặiữn trẻ thành phôn.
Mẻ rẩng : òiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch
gm ba ặiữn trẻ mổc song song Ỉ≠Ĩc t›nh theo
c´ng th¯c :
1
1
1
1
=
+
+
RtỈ R1 R2 R3
H◊nh 5.2

ßËi vÌi ặon mch gm hai ặiữn trẻ mổc song song :
Cng ặẩ dng ặiữn chy qua mch chnh bêng tấng cng ÆÈ dflng Æi÷n chπy qua
c∏c mπch rœ : I = I1 + I2.
Hiữu ặiữn th gia hai ặôu ặon mch song song bêng hiữu ặiữn th gia hai ặôu mi ặon
mch r : U = U1 = U2.
1
1
1 .
=
+
òiữn trẻ tăng ặăng ặểc tnh theo cng thc :
Rtặ
R1 R2

Cng ặẩ dng ặiữn chy qua mi ặiữn trẻ t lữ nghch vèi ặiữn trẻ ặ :

I1
R
= 2.
I2
R1

C th em cha bit
V vn k thng c ặiữn trẻ Rv rt lèn so vèi ặiữn trẻ cềa ặon mch côn ặo hiữu ặiữn th và ặểc
mổc song song vèi ặon mch ặ, nn dng ặiữn chy qua vn k c cng ặẩ khng ặng k. Do ặ,
1.
khi tnh ặiữn trẻ tăng ặăng cềa Æoπn mπch nµy, ta c„ th” b· qua sË hπng ----Rv

16


BI 6

BI TĩP VĩN D|NG òởNH LUĩT ĐM

BàI 1
Cho mch ặiữn c să ặ nh hnh 6.1, trong ặ
R1 = 5W. Khi K Ỉ„ng, v´n k’ chÿ 6V, ampe k’
chÿ 0,5A.
a) Tnh ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch.
b) Tnh ặiữn trẻ R2.
Gểi cch gii

Hnh 6.1


a) Vn dng ặnh lut Đm ặ tnh Rtặ.
b) T cng thc tnh ặiữn trẻ tăng ặăng,
suy ra R2.
* Tm cch gii khc

òp sậ : a) 12W. b) 7W.

BàI 2
Cho mch ặiữn c să ÆÂ nh≠ h◊nh 6.2, trong Æ„
R1 = 10W, ampe k’ A1 ch 1,2A, ampe k A
ch 1,8A.
a) Tnh hiữu ặiữn th UAB cềa ặon mch.
b) Tnh ặiữn trẻ R2.
Gểi c∏ch gi∂i
a) T›nh UAB th´ng qua mπch rœ.

H◊nh 6.2

b) T›nh cng ặẩ dng ặiữn qua ặiữn trẻ R2, t ặ
suy ra R2.
* T◊m c∏ch gi∂i kh∏c

ß∏p sË : a) 12V. b) 20W.
17


BàI 3
Cho mch ặiữn c să ặ nh hnh 6.3, trong Ỉ„
R1 = 15W, R2 = R3 = 30W, UAB = 12V.

a) Tnh ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch AB.
b) Tnh cng ặẩ dng ặiữn qua mi ặiữn trẻ.
Gểi ˝ c∏ch gi∂i

H◊nh 6.3

a) T›nh RtỈ cỊa Ỉoπn mπch AB
- Tnh ặiữn trẻ tăng ặăng cềa ặon mch MB :

RMB = 15W.

- Tnh ặiữn trẻ tăng ặăng Rtặ cềa ặon mch AB.
b) Tnh cng ặẩ dng ặiữn chy qua mi ặiữn trẻ
- Tnh cng ặẩ dng ặiữn I1 chy qua R1.
- Tnh hiữu ặiữn th gia hai ặôu ặiữn trẻ R2 vµ R3 :

U2 = U3 = 6V.

- T›nh c≠Íng ặẩ dng ặiữn I2 và I3 chy qua R2 và R3.
* T◊m c∏ch gi∂i kh∏c
ß∏p sË : a) 30W. b) I1 = 0,4A ;
I2 = I3 = 0,2A.

18


BI 7

S ph thuẩc cềa ặiữn trẻ
vào chiu dài dây dn


Dây dn là mẩt bẩ phn quan trng cềa cc mch ặiữn. Cc dây dn c th c kch thèc
khc nhau, ặểc làm bêng cc vt liữu dn ặiữn khc nhau và c th c ặiữn trẻ khc nhau.
Côn phi xc ặnh xem ặiữn trẻ cềa dây dn ph thuẩc vµo nh˜ng y’u tË nµo vµ phÙ
thuÈc vµo c∏c y’u tậ ặ nh th nào.

I - xc ặnh s ph thuẩc cềa
òiữn trẻ dây dn vào mẩt trong
nhng yu tậ khc nhau
1. Cc cuẩn dây dn ẻ hnh 7.1 c nhng ặim nào

Dây nhm

Dây hểp kim

khc nhau ?
2. Côn phi xc ặnh xem ặiữn trẻ cềa dây dn c

ph thuẩc vào chiu dài dây, tit diữn dây và vt
liữu làm dây dn hay khng và ph thuẩc vào tng
yu tậ này nh th nào.
ò xc ặnh s ph thuẩc cềa ặiữn trẻ dây dn vào
mẩt yu tậ x nào ặ (v d nh chiu dài dây dn)
th côn phi ặo ặiữn trẻ cềa cc dây dn c yu tậ
x khc nhau nh≠ng c„ t†t c∂ c∏c y’u tË kh∏c
nh≠ nhau.

D©y ặng
Hnh 7.1


II - s ph thuẩc cềa ặiữn trẻ vào
chiu dài dây dn
1. D kin cch làm

òo ặiữn trẻ cềa cc dây dn c chiu dài l, 2l, 3l
nhng c tit diữn nh nhau và ặểc làm t cễng
mẩt loi vt liữu. So snh cc gi tr ặiữn trẻ ặ tm
ra mậi quan hữ gia ặiữn trẻ và chiu dài dây dn.
Mẩt dây dn dài l và c ặiữn trẻ R. Nu cho
rêng dây dn cễng loi ặ dài 2l là gm hai dây
dn dài l ặểc mổc nậi tip vèi nhau th hy d
ặon xem dây dn này c ặiữn trẻ là bao nhiu.
Tăng t nh th th mẩt dây dn cễng loi ặ dài
3l s c ặiữn trẻ lµ bao nhi™u ?
C1

19


2. Th nghiữm kim tra

Hnh 7.2

a) Mổc mch ặiữn nh să ặ hnh 7.2a. Xc ặnh
và ghi cc gi tr U1, I1 và R1 ặậi vèi dây dn dài
l vào bng 1.
b) Làm th nghiữm tăng t nh câu a vèi să ặ
hnh 7.2b và 7.2c, trong ặ cc dây d…n cƠng loπi
c„ chi“u dµi 2l, 3l. Ghi k’t qu∂ vào bng 1.
Bng 1


Kt qu ặo
Lôn
th nghiữm

Hiữu ặiữn th
(V)

Cng ặẩ dng ặiữn
(A)

òiữn trẻ dây dn
(W)

Vèi dây dn dài l

U1 =

I1 =

R1 =

Vèi dây dn dài 2l

U2 =

I2 =

R2 =


Vèi dây d…n dµi 3l

U3 =

I3 =

R3 =

c) NhÀn xät : Tı kt qu th nghiữm, hy cho
bit d ặon ặ nu theo yu côu cềa C1 c
ặng hay khng.

3. Kt lun

òiữn trẻ cềa dây dn t lữ thun vèi chiu dài
cềa d©y.
20


III - Vn dng
C2 Mổc mẩt bng ặn vào hiữu ặiữn th khng ặấi bêng dây dn ngổn th ặn sng
bnh thng, nhng nu thay bêng dây dn kh dài c cễng tit diữn và ặểc làm t
cễng mẩt loi vt liữu th ặn sng yu hăn. Hy gii thch ti sao.

Khi ặt hiữu ặiữn th 6V vào hai ặôu mẩt cuẩn dây dn th dng ặiữn qua n c
cng ặẩ 0,3A. Tnh chiu dài cềa dây dn dễng ặ qun cuẩn dây này, bit rêng dây
dn loi này nu dài 4m th c ặiữn trẻ là 2W.
C3

Hai ặon dây dn c cễng tit diữn và ặểc làm t cễng mẩt loi vt liữu, c chiu

dài là l1 và l2. Lôn lểt ặt cễng mẩt hiữu ặiữn th vào hai ặôu cềa mi ặon dây này
th dng ặiữn chy qua chng c cng ặẩ tăng ng là I1 và I2. Bit I1 = 0,25I2, hÃi
l1 dài gp bao nhiu lôn l2 ?
C4

òiữn trẻ cềa cc dây dn c cễng tit diữn và ặểc làm t cễng mẩt loi vt liữu th t lữ
thun vèi chiu dài cềa mi dây.

C th em cha bit
Hữ thậng ặng dây ti ặiữn 500kV cềa nèc ta (hnh 7.3)
t Hoà Bnh tèi trm Ph Lâm (Thành phậ H Ch Minh)
dài 1 530km, gm ba ặng dây ti, mi ặng dây ti
này li gm bận dây Ỉ≠Ĩc li™n k’t lπi vÌi nhau bªng c∏c
khung kim loπi. Nu bit 1km cềa mi dây này c ặiữn trẻ
0,085W th c th tnh ặểc ặiữn trẻ cềa mẩt dây này t
Hoà Bnh tèi Ph Lâm là 130W. Em hy thˆ t›nh lπi xem
c„ ỈÛng kh´ng !

H◊nh 7.3

21


BI 8

S ph thuẩc cềa ặiữn trẻ
vào tit diữn dây dn

Cc dây dn c th ặểc làm t cễng mẩt vt liữu, chng hn bêng ặng, nhng vèi
tit diữn khc nhau. C dây tit diữn nhÃ, c dây tit diữn lèn. Nu cc dây này c

cễng chiu dài th ặiữn trẻ cềa chng ph thuẩc vào tit diữn nh th nào ?

I - D ặon s ph thuẩc cềa ặiữn
trẻ vào tit diữn dây dn
1. C cc dây dn ặểc làm t cễng mẩt vt liữu,
c cễng chiu dài l và tit diữn S, do ặ chng
hoàn toàn nh nhau nn c cễng ặiữn trẻ R.
Mổc cc dây dn này vào mch theo cc să ặ
nh trong hnh 8.1.

Hy tnh ặiữn trẻ tăng ặăng R2 cềa hai dây
dn trong să ặ hnh 8.1b và ặiữn trẻ tăng ặăng
R3 cềa ba dây dn trong să ặ hnh 8.1c.
C1

2. Nu cc dây dn trong mi să ặ 8.1b và 8.1c
ặểc chp st vào nhau ặ thành mẩt dây dn duy
nht nh ặểc m´ t∂ trong h◊nh 8.2b vµ 8.2c,
th◊ c„ th” coi rêng chng trẻ thành cc dây dn c
tit diữn tăng ¯ng lµ 2S vµ 3S.

H◊nh 8.1

H◊nh 8.2

22


C 2 Cho rêng cc dây dn vèi tit diữn 2S và 3S
c ặiữn trẻ tăng ng R2 và R3 nh ặ tnh ẻ trn,

hy nu d ặon v mậi quan hữ gia ặiữn trẻ cềa
cc dây dn vèi tit diữn cềa mi dây.

T ặ suy ra trng hểp hai dây dn c cễng chiu
dài và ặểc làm t cễng mẩt loi vt liữu, th gia
tit diữn S1, S2 và ặiữn trẻ tăng ng R1, R2 cềa
chng c mậi quan hữ nh th nào.

II - Th nghiữm kim tra
1. Mổc mch ặiữn nh să ặ hnh 8.3 vèi dây dn

c tit diữn S1 (tăng ng c ặng knh tit diữn
là d1). òng cng tổc, ặc và ghi cc gi tr ặo
ặểc vào bng 1, t ặ tnh gi tr ặiữn trẻ R1 cềa
dây dn này.
2. Thay dây dn tit diữn S1 trong mch ặiữn c să

ặ hnh 8.3 bêng dây dn c tit diữn S2 (c cễng
chiu dài, ặểc làm t cễng vt liữu và c ặng
knh tit diữn là d2). Làm tăng t nh trn ặ xc
ặnh và ghi gi tr ặiữn trẻ R2 cềa dây dn th hai
này vào bng 1.

Hnh 8.3

Bng 1

Kt qu ặo
Lôn th nghiữm


Hiữu ặiữn th
(V)

Cng ặẩ dng ặiữn òiữn trẻ dây dn
(A)
(W)

Vèi dây dn tit diữn S1

U1 =

I1 =

R1 =

Vèi dây dn tit diữn S2

U2 =

I2 =

R2 =

3. NhÀn xät

T›nh tÿ sË

S2

=


d22
2
d1

vµ so s∏nh vÌi tÿ sË

R1
thu
R2

S1
Ỉ≠Ĩc tı b∂ng 1. Tı Ỉ„ ỈËi chi’u vèi d ặon trn
ặây xem c ặng hay khng.
4. Kt lun

òiữn trẻ cềa dây dn t lữ nghch vèi tit diữn
cềa dây.
23


III - Vn dng
Hai dây ặng c cễng chiu dài, dây th nht c tit diữn 2mm2, dây th hai c
tit diữn 6mm2. Hy so snh ặiữn trẻ cềa hai dây này.
C3

C4

Hai dây nhm c cễng chiu dài. Dây th nht c tit diữn 0,5mm2 và c ặiữn trẻ


R1 = 5,5W. HÃi dây th hai c tit diữn 2,5mm2 th c ặiữn trẻ R2 là bao nhiu ?
C 5 * Mẩt dây dn bêng constantan (mẩt loi hểp kim) dài l1 = 100m, c„ ti’t di÷n
S1 = 0,1mm2 th◊ c„ ặiữn trẻ R1 = 500W. HÃi mẩt dây khc cng bêng constantan
dài l2 = 50m, c tit diữn S2 = 0,5mm2 th c ặiữn trẻ R2 là bao nhiu ?
C6

* Mẩt sểi dây sổt dài l1 = 200m, c tit diữn S1 = 0,2mm2 và c ặiữn trẻ

R1 = 120W. HÃi mẩt sểi dây sổt khc dài l2 = 50m, c ặiữn trẻ R2 = 45W th c tit
diữn S2 là bao nhiu ?

òiữn trẻ cềa cc dây dn c cễng chiu dài và ặểc làm t cễng mẩt loi vt liữu th t lữ nghch
vèi tit diữn cềa dây.

C th em cha bit
Nh ặ nu ẻ trang 21, mi ặng dây ti trong hữ thậng ặng dây ti ặiữn 500kV cỊa n≠Ìc ta gÂm bËn
d©y mỉc song song vÌi nhau. Mi dây này c tit diữn 373mm2, do ặ c th coi rêng mi ặng dây ti
c tit diữn tÊng cÈng lµ 373mm2 x 4 = 1 492mm2. C∏ch mổc dây nh vy làm cho ặiữn trẻ cềa ặng
dây ti nhà hăn so vèi khi dễng mẩt dây.

24