nhà xuất bản giáo dục việt nam


Bẩ gio dc và ặào to
V Quang (Tấng chề bin)
Bễi gia thnh (Chề bin)
dăng tin khang - v trng rá - Trfinh thë HÅI y’n

VÀt l› 8
(T∏i b∂n l«n th¯ m≠Íi)

NHÄ XUƒT BÅN GIÉO D|C vi÷t nam


CÉC Kê HIåU DùNG TRONG SÉCH
Thu thÀp th´ng tin (quan st t nhin, th nghiữm, tin hành
th nghiữm, vn dng vËn kinh nghi÷m, th´ng b∏o cỊa gi∏o vi™n...).
Xˆ l› th´ng tin (so s∏nh, ph©n t›ch, kh∏i qu∏t ho∏, n™u d˘ ặon
(gi thuyt), tin hành th nghiữm kim tra, rt ra kt lun...).
Vn dng.
C...

Câu hÃi.

C...

* Câu hÃi, bài tp kh.

Chu trách nhiệm xuất bản : Chủ tch Hội đồng Thành viên kiêm Tổng Giám đốc NGT NGô TRầN áI
Phó Tổng Giám đốc kiêm Tổng biên tập GS.TS vũ văn hùng
Biên tập lần đầu : vũ th thanh mai - phm th ngọc thng

Biên tập tái bản : phan th thanh bnh - hå sÜ thflng
Biªn tËp mÜ thuËt : ph◊m ngäc tới
Trnh bày ba : t thanh tùng
Sửa bản in : phan th thanh bnh
Chế bản : Công ty cổ phần mĩ thuật và truyền thông

Bn quyn thuẩc Nhà xut bn Gio dc Viữt Nam - Bẩ Gio dc và òào to

Vật l 8
MÃ số : 2H805T4
Số đăng k KHXB : 01-2014/CXB/236-1062/GD
In ............. cn, khỉ 17 x 24 cm.
In t◊i C«ng ti cổ phần in ...................
In xong và nộp lu chiểu tháng ... năm 2014

2


CHảãNG I

că hc

Va to va nng hăn kim,
Th mà tàu nấi, kim chm ! Ti sao ?

Chuyn ặẩng là g, Ưng y™n lµ g◊ ?
Th’ nµo lµ chuy”n ÆÈng Æ“u, chuyn ặẩng khng ặu ?
Lc c quan hữ vèi vn tËc nh≠ th’ nµo ?
Qu∏n t›nh lµ g◊ ?
∏p su†t là g ? ẫp sut gây ra bẻi cht rổn, ch†t l·ng, ∏p su†t

kh› quy”n c„ g◊ kh∏c nhau ?
L˘c Æ»y Éc-si-mät lµ g◊ ? Khi nµo th◊ vÀt nÊi, khi nào th vt chm ?
Cng că hc là g ?
Cng sut ặc trng cho tnh cht nào cềa viữc thc hiữn cng ?
Că nđng, ặẩng nđng, th nđng là g ?
Th nào là bo toàn và chuyn ho că n®ng ?
3


Bài 1
CHUYếN òúNG Cã HủC
Mt Tri mc ặêng òng, ln ặêng Tây (H.1.1). Nh vy c phi là Mt Tri
chuyn ặẩng cn Tri òt ặng yn khng ? Bài này sœ giÛp c∏c em tr∂ lÍi
c©u h·i tr™n.

H◊nh 1.1

I - Làm th nào ặ bit mẩt vt chuyn ặẩng hay Ưng y™n ?
C1

Lµm th’ nµo Æ” nhÀn bi’t mÈt ´t´ trn ặng, mẩt chic thuyn trn
sng, mẩt ặm mây trn trÍi... Ỉang chuy”n ỈÈng hay Ỉ¯ng y™n ?
C∏c em c„ th” t◊m ra nhi“u c∏ch kh∏c nhau Ỉ” nhÀn bi’t c∏c vÀt tr™n
chuy”n ỈÈng hay Ỉ¯ng y™n.
Trong VÀt l› h‰c, Æ” nhÀn bi’t mÈt vÀt chuy”n ÆÈng hay Ưng y™n ngi ta
da vào v tr cềa vt ặ so vèi vt khc ặểc chn làm mậc (vt mậc).
C th chn b†t k◊ mÈt vÀt nµo lµm vÀt mËc. Th≠Íng ng≠Íi ta chn Tri òt
và nhng vt gổn vèi Tri òt nh nhà ca, cây cậi, cẩt cây sậ... làm vt mËc.
Trong nh˜ng bµi sau, n’u kh´ng n„i tÌi vÀt mËc th ta hiu ngôm vt mậc là
Tri òt hoc nhng vÀt gỉn vÌi Tr∏i ߆t.

Khi vfi tr› cỊa vÀt so vÌi vÀt mËc thay ỈÊi theo thÍi gian th◊ vÀt chuyn ặẩng
so vèi vt mậc. Chuyn ặẩng này gi là chuyn ặẩng că hc (gi tổt là
chuyn ặẩng).
4


C2

Hy tm v d v chuyn ặẩng că hc, trong Ỉ„ chÿ r‚ vÀt Ỉ≠Ĩc ch‰n
lµm mËc.
C3

Khi nµo mÈt vÀt Ỉ≠Ĩc coi lµ Ỉ¯ng y™n ? H∑y t◊m v› dÙ v“ vÀt Ỉ¯ng y™n,
trong Ỉ„ chÿ r‚ vÀt Ỉ≠Ĩc ch‰n làm mậc.

Hnh 1.2

II - Tnh tăng ặậi cềa chuyn ặẩng và ặng yn
Hành khch ngi trn mẩt toa tàu ặang rÍi kh·i nhµ ga (H.1.2).
C4

C5

So vÌi nhµ ga th◊ hµnh kh∏ch chuy”n ỈÈng hay Ỉ¯ng y™n ? Tπi sao ?

So vèi toa tàu th hành khch chuyn ặẩng hay ặng yn ? Ti sao ?

C6

Hy da vào cc câu tr lÍi tr™n Ỉ” t◊m tı th›ch hĨp cho c∏c chÁ trậng

cềa câu nhn xọt sau ặây :
Mẩt vt c th là chuyn ặẩng ....(1).... nhng li là ....(2).... ặậi vèi vÀt kh∏c.
C7

H∑y t◊m v› dÙ Ỉ” minh hoπ cho nhÀn xät tr™n.

Tı nh˜ng v› dÙ tr™n ta th†y mÈt vÀt Ỉ≠Ĩc coi lµ chuy”n ỈÈng hay
Ỉ¯ng y™n phÙ thc vµo viữc chn vt làm mậc. Ta ni : Chuyn ặẩng hay
ặng yn c tnh tăng ặậi.

C8

Hy tr li câu hÃi nu ra ẻ ặôu bài.
5


III - Mẩt sậ chuyn ặẩng thng gp
òng mà vt chuyn ặẩng vch ra
gi là quá ặo cềa chuyn ặẩng. Tu
theo hnh dng cềa quá ặo, ngi ta
phân biữt chuyn ÆÈng thºng vµ
chuy”n ÆÈng cong. Chuy”n ÆÈng trfln
lµ mÈt chuy”n ỈÈng cong Ỉ∆c bi÷t
(H.1.3a, b, c).

a) Chuy”n ỈÈng thºng cỊa my bay.

b) Chuyn ặẩng cong cềa qu bng bàn.
Hnh 1.3


c) Chuyn ặẩng trn
cềa ặôu kim ặng

C9

Hy tm thm v d v“ chuy”n ỈÈng thºng, chuy”n ỈÈng cong, chuy”n
ỈÈng trfln th≠Íng g∆p trong ỈÍi sËng.
IV - VÀn dÙng
C10

MÁi vÀt trong h◊nh 1.4 chuyn ặẩng so vèi vt nào, ặng yn so vÌi vÀt nµo ?

C11

C„ ng≠Íi n„i : ''Khi kho∂ng c∏ch tı vÀt tÌi vÀt mËc kh´ng thay ỈÊi th◊ vÀt
Ỉ¯ng y™n so vÌi vÀt mËc". Theo em, n„i nh≠ th’ c phi lc nào cng ặng
khng ? Hy tm v dÙ minh hoπ cho lÀp luÀn cÒa m◊nh.

H◊nh 1.4

6


S˘ thay ỈÊi vfi tr› cỊa mÈt vÀt theo thÍi gian so vèi vt khc gi là
chuyn ặẩng că hc.
Chuyn ặẩng và ặng yn c tnh tăng ặậi tu thuẩc vào vt ặểc
chn làm mậc. Ngi ta thng chn nhng vt gổn vèi Tri òt làm
vt mậc.
Cc dng chuyn ặẩng că hc thng gp là chuyn ặẩng thng,
chuyn ặẩng cong.


C th” em ch≠a bi’t
Trong c∏c em, c„ th” c„ nhi“u ngi cho rêng chuyn ặẩng cềa ặôu van
xe ặp là ặăn gin v ặ ch là chuyn ặẩng trn xung quanh trc bnh xe. Thc
ra khng ặăn gin nh vy, v ặôu van xe ặp va chuyn ặẩng trn xung
quanh trÙc b∏nh xe, vıa cƠng vÌi xe Ỉπp chuy”n ỈÈng thºng tr™n Ỉ≠Íng. Do
Ỉ„, ỈËi vÌi ng≠Íi Ỉ¯ng b™n Ỉ≠Íng th chuyn ặẩng cềa ặôu van xe ặp kh
phc tp và c dng nh hnh 1.5. Nh vy, viữc chn vt nào làm mậc khng
nhng quyt ặnh tnh cht ặng yn hay chuyn ặẩng cềa mẩt vt mà cn
quyt ặnh nhi“u t›nh ch†t kh∏c n˜a cỊa chuy”n ỈÈng, chºng hπn nh≠ h◊nh
dπng cỊa Ỉ≠Íng Ỉi nh≠ trong tr≠Íng hĨp van xe ặp nu trn.

Quá ặo chuyn ặẩng cềa ặôu van xe Ỉπp.

H◊nh 1.5

7


Bài 2
VĩN TC(*)
ụ bài 1, ta ặ bit cch làm th nào ặ
nhn bit ặểc mẩt vt chuyn ặẩng hay
ặng y™n, cfln trong bµi nµy ta sœ t◊m
hi”u xem lµm th nào ặ nhn bit s
nhanh hay chm cềa chuyn ÆÈng.
H◊nh 2.1

I - VÀn tËc lµ g◊ ?
B∂ng 2.1 ghi k’t qu∂ cuÈc chπy 60m trong ti’t th” dÙc cÒa mẩt nhm hc sinh.

Bng 2.1
Cẩt
STT
1
2
3
4
5

1

2

Qung ặng
H và tn
chy s(m)
hc sinh
60
Nguyn An
60
Trôn Bnh
60
L Vđn Cao
60
òào Viữt Hễng
60
Phm Viữt

3
Thi gian

chy t(s)
10
9,5
11
9
10,5

4

5

Qung ặng
Xp
hng chy trong 1 giây
...
...
...
...
...
...
...
...
...
...

C1

Làm th nào ặ bit ai chy nhanh, ai chπy chÀm ? H∑y ghi k’t qu∂
x’p hπng cềa tng hc sinh vào cẩt 4.
C2


Hy tnh qung ặng mi hc sinh chy ặểc trong 1 giây và ghi kt
qu vào cẩt 5.
Trong trng hểp này, qung ặng chy ặểc trong 1 giây gi là vn tậc.
(*) C th dƠng tı tËc ỈÈ thay cho vÀn tËc.

8


C3

D˘a vµo b∂ng k’t qu∂ x’p hπng, h∑y cho bi’t ỈÈ lÌn cỊa vÀn tËc bi”u thfi
t›nh ch†t nµo cỊa chuyn ặẩng và tm t thch hểp cho cc ch trậng cềa
kt lun sau ặây.
òẩ lèn cềa vn tậc cho bit s ....(1)...., ....(2).... cềa chuyn ặẩng.
òẩ lèn cềa vn tậc ặểc tnh bêng ....(3).... trong mẩt ....(4).... thi gian.
II - Cng thc tnh vn tậc
Vn tậc ặểc tnh bêng cng thc
v=

s
, trong ặ : v là vn tậc,
t
s là qung ặng ặi ặểc,
t là thi gian ặ ặi ht qung ặng ặ.

III - òăn v vn tậc
òăn v vn tậc ph thuẩc vào ặăn v ặẩ dài và ặăn v thi gian.
C4


Tm ặăn v vn tậc thch hểp cho cc ch trậng ẻ bng 2.2.

Bng 2.2
òăn v ặẩ dài

m

m

km

km

cm

òăn v thi gian

s

pht

h

s

s

m/s

...


...

...

...

òăn v vn tậc

òăn v hểp php cềa vn tậc là mọt trn giây (m/s)
và kilmọt trn gi (km/h) : 1km/h 0,28m/s.
òẩ lèn cềa vn tậc ặểc ặo bêng dng c gi là
tậc k (cn gi là ÆÂng h vÀn tËc) (H.2.2).
C5

a) VÀn tËc cÒa mÈt ´t´ là 36km/h ; cềa
mẩt ngi ặi xe ặp là 10,8km/h ; cềa mẩt tàu
ho là 10m/s. òiu ặ cho bit g ?
b) Trong ba chuyn ặẩng trn, chuyn ặẩng
nào nhanh nh†t, chÀm nh†t ?

H◊nh 2.2
TËc k’ cÒa xe m∏y.

9


C6

Mẩt ặoàn tàu trong thi gian 1,5h ặi ặểc qung Ỉ≠Íng dµi 81km. T›nh

vÀn tËc cỊa tµu ra km/h, m/s và so snh sậ ặo vn tậc cềa tàu tnh bêng cc
ặăn v trn.
C7

Mẩt ngi ặi xe ặp trong 40 pht vèi vn tậc là 12km/h. HÃi qung
ặng ặi ặểc là bao nhiu km ?
C8

Mẩt ngi ặi bẩ vèi vn tậc 4km/h. Tm khong cch t nhà ặn năi làm
viữc, bit thi gian côn ặ ngi ặ ặi t nhà ặn năi làm viữc là 30 pht.
òẩ lèn cềa vn tËc cho bi’t m¯c ỈÈ nhanh hay chÀm cỊa chuy”n
ỈÈng và ặểc xc ặnh bêng ặẩ dài qung ặng ặi ặểc trong mẩt
ặăn v thi gian.
Cng thc tnh vn tậc :
s
v=
, trong ặ : s là ặẩ dài qung ặng Ỉi Ỉ≠Ĩc,
t
t lµ thÍi gian Ỉ” Ỉi h’t qu∑ng Ỉ≠Íng ặ.
òăn v vn tậc ph thuẩc vào ặăn v ặẩ dài và ặăn v thi gian.
òăn v hểp php cềa vÀn tËc lµ m/s vµ km/h.

C„ th” em ch≠a bi’t
Trong hàng hi, ngi ta thng dễng "nt" làm ặăn v Ỉo vÀn tËc. NÛt lµ vÀn tËc
cỊa mÈt chuy”n ỈÈng mi gi ặi ặểc 1 hi l. Bit ặẩ dài cềa 1 hi l là 1,852km ta
d dàng tnh ặểc nÛt ra km/h vµ m/s : 1 nÛt = 1,852km/h = 0,514m/s.
Cc tàu thu c lổp cnh ngôm lèt trn sng rt nhanh nhng cng khng
my tàu vểt qua ặểc vÀn tËc 30 nÛt.
VÀn tËc ∏nh s∏ng lµ 300 000km/s. Trong vÚ trÙ, kho∂ng c∏ch gi˜a c∏c thi™n
th” r†t lÌn, v◊ vÀy trong thi™n v®n ng≠Íi ta hay bi”u thfi nhng khong cch ặ

bêng "nđm nh sng". Nđm nh sng là qung ặng nh sng truyn ặi trong
thi gian mẩt nđm.
Mẩt nđm nh sng ng vèi khong cch bêng :
3.105.365.24.3 600 = 9,4608.1012km.
Trong thi™n v®n, ng≠Íi ta l†y trfln mÈt nđm nh sng bêng 1016m (10 triữu t mọt).
Th mà khong cch t Tri òt tèi ngi sao gôn nht cÚng l™n tÌi 4,3 n®m
∏nh s∏ng !

10


Bài 3
CHUYếN òúNG òU - CHUYếN òúNG KHĐNG òU
I - ònh ngha
Chuyn ặẩng ặu là chuyn ặẩng mà vn tậc c„ ỈÈ lÌn kh´ng thay ỈÊi theo
thÍi gian.
Chuy”n ỈÈng kh´ng Ỉ“u lµ chuy”n ỈÈng mµ vÀn tËc c„ ỈÈ lÌn thay ỈÊi theo
thÍi gian.

H◊nh 3.1

11


C1

Th mẩt bnh xe lđn trn mng nghing AD và m∏ng ngang DF (H.3.1).
Theo d‚i chuy”n ỈÈng cỊa trÙc b∏nh xe và ghi qung ặng trc bnh xe ặi
ặểc sau nhng khong thi gian 3 giây lin tip, ta ặểc kt qu ẻ bng 3.1 :
Bng 3.1

Tn qung ặng

AB

BC

CD

DE

EF

Chiu dài qung ặng
s(m)

0,05

0,15

0,25

0,3

0,3

Thi gian chuyn ặẩng
t(s)

3,0


3,0

3,0

3,0

3,0

Trn qung ặng nào chuyn ặẩng cềa trc bnh xe là chuyn ặẩng ặu,
chuyn ặẩng khng ặu ?
C2

Trong cc chuyn ặẩng sau ặây, chuyn ặẩng nào là ặu, khng ặu ?

a) Chuyn ặẩng cềa ặôu cnh quπt m∏y khi quπt Ỉang chπy Ên Ỉfinh.
b) Chuy”n ỈÈng cềa t khi khẻi hành.
c) Chuyn ặẩng cềa xe ặp khi xuậng dậc.
d) Chuyn ặẩng cềa tàu ho khi vào ga.

II - VÀn tËc trung b◊nh cỊa chuy”n ỈÈng kh´ng Æ“u
Tr™n c∏c qu∑ng Æ≠Íng AB, BC, CD, trung b◊nh mÁi giây trc bnh xe lđn
ặểc bao nhiu mọt th ta n„i vÀn tËc trung b◊nh cÒa trÙc b∏nh xe tr™n mi
qung ặng ặ là by nhiu mọt trn giây.
C3

Hy tnh ỈÈ lÌn cỊa vÀn tËc trung b◊nh cỊa trÙc b∏nh xe tr™n mÁi qu∑ng
Ỉ≠Íng tı A Ỉ’n D. TrÙc b∏nh xe chuy”n ỈÈng nhanh l™n hay chÀm Ỉi ?

III - Vn dng
C4


Chuyn ặẩng cềa t chy t Hà Nẩi ặn Hi Phng là chuyn ặẩng ặu
hay khng ặu ? Ti sao ? Khi n„i ´t´ chπy tı Hµ NÈi tÌi H∂i Phflng vÌi vÀn
tËc 50km/h lµ n„i tÌi vÀn tËc nµo ?
12


C5

Mẩt ngi ặi xe ặp xuậng mẩt ci dậc dài 120m h’t 30s. Khi h’t dËc,
xe l®n ti’p mÈt qu∑ng ặng nêm ngang dài 60m trong 24s ri dng li. T›nh
vÀn tËc trung b◊nh cỊa xe tr™n qu∑ng Ỉ≠Íng dËc, trn qung ặng nêm
ngang và trn c hai qung ặng.
C6

Mẩt Ỉoµn tµu chuy”n ỈÈng trong 5 giÍ vÌi vÀn tËc trung bnh 30km/h.
Tnh qung ặng ặoàn tàu ặi ặểc.
C7

Xc ặnh vÀn tËc trung b◊nh cÒa em khi chπy c˘ li 60m trong tit th dc
ra m/s và km/h.

Chuyn ặẩng ặu là chuyn ặẩng mà vn tậc c ặẩ lèn khng thay
ặấi theo thi gian.
Chuyn ặẩng khng ặu là chuyn ặẩng mà vn tậc c ặẩ lèn thay
ặấi theo thi gian.
Vn tËc trung b◊nh cỊa mÈt chuy”n ỈÈng kh´ng Ỉ“u tr™n mẩt qung
ặng ặểc tnh bêng cng thc :
s
, trong ặ : s là qung ặng ặi ặểc,

vtb =
t
t là thi gian Ỉ” Ỉi h’t qu∑ng Ỉ≠Íng Ỉ„.

13


C„ th” em ch≠a bi’t

MÈt sË vÀn tËc trung b◊nh

Con s™n : 0,0014m/s (0,005km/h)

Tµu ho∂ : 15m/s (54km/h)

Con rƠa : 0,055m/s (0,2km/h)

Đt du lch :
15m/s (54km/h)

Ngi ặi bẩ : 1,5m/s (5,4km/h)
My bay dân dng phn lc : 200m/s (720km/h)

Ngi ặi xe ặp : 4m/s (14,4km/h)

14

Vn tậc âm thanh trong
khng kh : 340m/s


VÀn tËc ∏nh s∏ng trong kh´ng kh› :
3.108m/s


Bài 4
BIếU DIN L#C
Mẩt ặôu tàu kọo cc toa vèi mẩt lc c cng ặẩ là 106N chy theo hèng
Bổc - Nam. Làm th nào ặ biu din ặểc lc käo tr™n ?
I - ´n lπi kh∏i ni÷m l˘c
ơ lÌp 6 chng ta ặ bit, lc c th làm bin
dng, thay ặấi chuyn ặẩng (ngha là thay ặấi
vn tậc) cềa vÀt.
C1

H∑y m´ t∂ th› nghi÷m trong h◊nh 4.1, hi÷n
t≠Ĩng trong h◊nh 4.2 vµ n™u t∏c dÙng cỊa l˘c
trong tıng tr≠Íng hểp.

Hnh 4.1

II - biu din lc
1. Lc là mẩt ặi lểng vectă
Ngay t lèp 6 ta ặ bit mẩt lc khng nhng
c ặẩ lèn mà cn c phăng và chiu. Mẩt ặi
lểng va c ặẩ lèn, va c phăng và chiu là
mẩt ặi lểng vectă.
2. Cch biu din và k hiữu vectă lc
a) ò biu din vectă lc ngi ta dễng mẩt
mi tn c :


Hnh 4.2

- Gậc là ặim mà lc tc dng ln vt (gi là
ặim ặt cềa lc).
- Phăng và chiu là phăng và chiu cềa lc.
- òẩ dài biu din cng ặẩ (ặẩ lèn) cềa lc
theo mẩt t xch cho trèc.
b) Vectă lc ặểc k hiữu bêng ch F c mi
tn ẻ trn : . Cng ặẩ cềa lc ặểc k hiữu
bêng ch F khng c mi t™n Ỵ tr™n : F.
15


V› dÙ : MÈt l˘c 15N t∏c dÙng l™n xe lđn
B. Cc yu tậ cềa lc này ặểc biu din
và k hiữu nh sau (H.4.3) :
- òim ặt A.

Hnh 4.3

- Phăng nêm ngang, chiu t tri
sang phi.
- Cng ặẩ F = 15N.

III - vn dng
C2

Biu din nhng lc sau ặây :

- Tr‰ng l˘c cỊa mÈt vÀt c„ khËi l≠Ĩng

5kg (tÿ x›ch 0,5cm ¯ng vÌi 10N).
- L˘c käo 15 000N theo phăng nêm
ngang, chiu t tri sang phi (t xch
1cm ng vÌi 5 000N).
C3

Di‘n t∂ bªng lÍi c∏c y’u tË cỊa cc
lc v ẻ hnh 4.4.

Hnh 4.4

Lc là mẩt ặi lểng vectă ặểc biu din bêng mẩt mi tn
c : + Gậc là ặim ặt cềa lc.
+ Phăng, chiu trễng vèi phăng, chiu cềa lc.
+ òẩ dài biu th cng ặẩ cỊa l˘c theo tÿ x›ch cho tr≠Ìc.

16


Bài 5
S# CÂN BỉNG L#C - QUẫN TờNH
ụ lèp 6 ta Ỉ∑ bi’t mÈt vÀt Ỉang Ỉ¯ng y™n
chfiu t∏c dÙng cềa hai lc cân bêng s
tip tc ặng yn (H.5.1). VÀy, mÈt vÀt
Ỉang chuy”n ỈÈng chfiu t∏c dÙng cỊa hai
l˘c cân bêng s th nào ?
Hnh 5.1

I - hai lc cân bêng
1. Hai lc cân bêng là g ?

Trong hnh 5.2 quyn sch ặt trn
bàn, qu côu treo trn dây, qu∂ b„ng Ỉ∆t
tr™n m∆t Ỉ†t Ỉ“u Ỉ¯ng y™n v◊ chfiu tc
dng cềa cc lc cân bêng.
C1

Hy k tn và biu di‘n c∏c l˘c
t∏c dÙng l™n quy”n s∏ch, qu∂ c«u, qu∂
b„ng c trng lểng lôn lểt là 3N ;
0,5N ; 5N, bêng cc vectă lc. Nhn
xọt v ặim ặt, cng ặẩ, phăng,
chiu cềa hai lc cân bêng.
2. Tc dng cềa hai lc cân bêng ln mẩt
vt ặang chuyn ặẩng

Hnh 5.2

a) D ặon. Ta ặ bit lc là nguyn
nhân làm thay ặấi chuyn ặẩng. Khi cc
lc tc dng ln vt khng cân bêng nhau th chuyn ặẩng cềa vt b thay ặấi
(chuyn ÆÈng nhanh l™n, chuy”n ÆÈng chÀm lπi, chuy”n ÆÈng theo h≠Ìng
kh∏c). VÀy khi c∏c l˘c t∏c dÙng l™n vÀt c©n bêng nhau th chuyn ặẩng cềa
vt s ra sao ?
Ta c„ th” d˘ Ỉo∏n : Khi Ỉ„ chuy”n ỈÈng cỊa vt s khng thay ặấi, ngha
là vt s chuyn ặẩng thºng Ỉ“u.
17


b) Th nghiữm kim tra
Muận bit d ặon trn c ặng khng phi làm th nghiữm kim tra. Nhà

bc hc ngi Anh A-tt (Atwood (1746 - 1807)) là ngi ặôu tin ặ tm ra
cch làm th nghiữm ặ kim tra d ặon trn.
Hai qu cân A và B giậng hữt nhau ặểc treo vào mẩt sểi dây vổt qua mẩt
rng rc cậ ặnh (H.5.3a). Mẩt thèc ặt ẻ bn dễng Ỉ” Ỉo qu∑ng Ỉ≠Íng
chuy”n ỈÈng cỊa A.

a)

b)

c)

d)

H◊nh 5.3

H∑y quan s∏t th nghiữm ặ tr li cc câu hÃi sau :
C2

Ti sao qu cân A ban ặôu ặng yn ?

C3

òt thm mÈt vÀt n∆ng A' l™n qu∂ c©n A (H.5.3b). Tπi sao qu cân A cễng
vèi A' s chuyn ặẩng nhanh dôn ?
C4

Khi qu cân A chuyn ặẩng qua l K th◊ vÀt n∆ng A' bfi gi˜ lπi (H.5.3c, d).
LÛc nµy qu∂ c©n A cfln chfiu t∏c dÙng cỊa nh˜ng l˘c nµo ?
18



C5

Hy ặo qung ặng ặi ặểc cềa qu cân A sau mi khong thi gian
2 giây, ghi vào bng 5.1 và tnh vn tậc cềa A.
Bng 5.1
Qung ặng ặi ặểc s(cm) VÀn tËc v(cm/s)

ThÍi gian t(s)
t1=2

s1= . . .

v1= . . .

Trong hai gi©y ti’p theo : t2=2
Trong hai gi©y cuËi :
t3=2

s2= . . .

v2= . . .

s3= . . .

v3= . . .

Trong hai giây ặôu :


T th nghiữm trn ta thy rêng mẩt vt
ặang chuyn ặẩng mà chu tc dng cềa
hai lc cân bêng th s tip tc chuyn
ặẩng thng ặu.
II - Qun tnh
1. Nhn xọt. Đt, tàu ho, xe my khi
bổt ặôu chuyn ặẩng khng ặt ngay
vn tậc lèn mà phi tđng dôn ; khi ặang
chuyn ặẩng, n’u phanh (thỉng) g†p
cÚng kh´ng dıng lπi ngay mµ cfln tr≠Ĩt
ti’p mÈt Ỉoπn.
Khi chfiu l˘c t∏c dÙng, m‰i vÀt Ỉ“u kh´ng
th” thay ỈÊi vÀn tËc ỈÈt ngÈt Ỉ≠Ĩc v◊ m‰i
vÀt Æ“u c„ qu∏n t›nh.
2. VÀn dÙng
C6

BÛp b™ Æang Ưng y™n tr™n xe. B†t
chĨt Ỉ»y xe chuy”n ỈÈng v“ ph›a tr≠Ìc
(H.5.4). H·i bÛp b™ sœ ng∑ v“ ph›a nµo ?
Tπi sao ?
C7

òằy cho xe và bp b cễng chuyn
ặẩng ri bt chÓt dıng xe lπi. H·i bÛp b™
sœ ng∑ v“ ph›a nµo ? Tπi sao ?

H◊nh 5.4

19



C8

Hy dễng khi niữm qun tnh ặ gii thch cc hiữn tểng sau ặây :

a) Khi t ặẩt ngẩt r ph∂i, hµnh kh∏ch tr™n xe bfi nghi™ng v“ b™n tr∏i.
b) Khi nh∂y tı bÀc cao xuËng, ch©n ta bfi gÀp lπi.
c) BÛt tæc m˘c, ta v»y mπnh, bÛt lπi c„ th” vi’t ti’p Ỉ≠Ĩc.
d) Khi c∏n bÛa l·ng, c„ th” làm cht li bêng cch g mnh ặui cn xuậng Ỉ†t.
e) ß∆t mÈt cËc n≠Ìc l™n tÍ gi†y m·ng. GiÀt nhanh tÍ gi†y ra kh·i Ỉ∏y cËc th◊
cËc v…n Ỉ¯ng yn.

Hai lc cân bêng là hai lc cễng ặt ln mẩt vt, c cng ặẩ bêng
nhau, phăng nêm trn cễng mÈt Ỉ≠Íng thºng, chi“u ng≠Ĩc nhau.
D≠Ìi t∏c dÙng cỊa c∏c lc cân bêng, mẩt vt ặang ặng yn s tip tÙc
Ỉ¯ng y™n ; Ỉang chuy”n ỈÈng sœ ti’p tÙc chuy”n ỈÈng thºng Ỉ“u.
Chuy”n ỈÈng nµy Ỉ≠Ĩc g‰i lµ chuy”n ỈÈng theo qu∏n t›nh.
Khi c„ l˘c t∏c dÙng, m‰i vÀt kh´ng th” thay ỈÊi vÀn tËc ỈÈt ngÈt Ỉ≠Ĩc
v◊ c„ qu∏n t›nh.

C„ th” em ch≠a bi’t
D≠Ìi t∏c dÙng cỊa tr‰ng l˘c, con ngi và mi sinh vt khc trn Tri òt ặu
chuyn ặẩng theo Tri òt. ụ gôn xch ặo vn tậc cềa chuyn ặẩng này là
khong 465m/s (khong 1 674km/h). Hy tẻng tểng nu ặẩt nhin khng cn
lc ht cềa Tri òt th con ngi và mi sinh vt khc s nh th nào ? Khi ặ,
do qun tnh con ngi và mi sinh vt ẻ vễng xch ặo s b vđng ra khÃi
Tri òt và chuyn ặẩng thng ặu vèi vn tậc 1 674km/h, ngha là bêng vn tậc
cềa mẩt my bay phn lc chin ặu. Tt nhin, ặây ch là tẻng tểng thi !


20


Bài 6
L#C MA SẫT
S khc nhau că bn gia trc bnh xe b ngày xa và trc bnh xe ặp, trc
bnh xe t bây gi là ẻ ch trc bnh xe bfl kh´ng c„ Ê bi cfln trÙc b∏nh xe
Ỉπp, b∏nh xe ´t´ th◊ c„ Ê bi. Th’ mµ con ngi ặ phi mt hàng chc th k
mèi to nn ặểc s khc nhau ặ.
Bài này gip cc em phôn nào hiu ặểc ngha cềa viữc pht minh ra Ê bi.
I - Khi nµo c„ l˘c ma s∏t ?
1. L˘c ma s∏t tr≠Ĩt
Khi b∏nh xe Ỉπp Ỉang quay, n’u bp nhó phanh th vành bnh chuyn
ặẩng chm li. Lc sinh ra do m∏ phanh äp s∏t l™n vµnh b∏nh, ngđn cn
chuyn ặẩng cềa vành ặểc gi là lc ma s∏t tr≠Ót. N’u b„p phanh mπnh
th◊ b∏nh xe ngıng quay và trểt trn mt ặng, khi ặ c lc ma st trểt
gia bnh xe và mt ặng.
C1

Hy tm v d v lc ma st trểt trong ặi sậng và k thuÀt.

2. L˘c ma s∏t l®n
Khi ta bÛng hfln bi tr™n mt sàn, hn bi lđn chm dôn ri dng li.
Lc do mt bàn tc dng ln hn bi, ngđn cn chuyn ặẩng lđn cềa hn
bi là lc ma st lđn.
C2

Hy t◊m th™m v› dÙ v“ l˘c ma s∏t l®n trong ặi sậng và k thut.

C3


Trong cc trng hểp v ẻ h◊nh 6.1, tr≠Íng hĨp nµo c„ l˘c ma s∏t tr≠Ĩt,
tr≠Íng hểp nào c lc ma st lđn ?
T hai trng hĨp tr™n em c„ nhÀn xät g◊ v“ c≠Íng ỈÈ cềa lc ma st trểt
và lc ma st lđn.

a)

Hnh 6.1

b)

21


3. L˘c ma s∏t nghÿ
M„c l˘c k’ vµo mÈt
vÀt n∆ng ặt trn mt
bàn ri kọo t t lc k
theo phăng nêm ngang
(H.6.2). òc sậ ch cềa
lc k khi vt nng cn
cha chuyn ặẩng.
Hnh 6.2
C4

Ti sao trong th
nghiữm trn, mc dễ c„
l˘c käo t∏c dÙng l™n vÀt
n∆ng nh≠ng vÀt v…n

Ỉ¯ng y™n ?
Lc cân bêng vèi lc kọo ẻ th nghiữm trn Ỉ≠Ĩc g‰i lµ l˘c ma s∏t nghÿ.
C5

H∑y t◊m v› dÙ v lc ma st ngh trong ặi sậng và k thut.

II - lc ma st trong ặi sậng và k thuÀt
1. L˘c ma s∏t c„ th” c„ hπi
C6

H∑y n™u t∏c hi cềa lc ma st và cc biữn php làm gi∂m l˘c ma s∏t
trong c∏c tr≠Íng hĨp vœ Ỵ h◊nh 6.3.

a)

b)

c)
H◊nh 6.3

22


2. L˘c ma s∏t c„ th” c„ ›ch
C7

H∑y quan s∏t cc trng hểp v ẻ hnh 6.4 và tẻng tểng xem n’u
kh´ng c„ l˘c ma s∏t th◊ sœ x∂y ra hiữn tểng g ? Hy tm cch làm tđng lc
ma s∏t trong nh˜ng tr≠Íng hĨp nµy.


a)

b)

c)

H◊nh 6.4

Iii - VÀn dÙng
C8

H∑y gii thch cc hiữn tểng sau và cho bit trong cc hiữn tểng này
ma st c ch hay c hi :
a) Khi ặi trn sàn ặ hoa mèi lau d b ng.
b) Đt ặi vào ch bễn lôy, c khi bnh quay tt mà xe khng tin ln ặểc.
c) Giày Æi m∑i Æ’ bfi mfln.
d ) Ph∂i b´i nh˘a th´ng vào dây cung ẻ côn kọo nh (ặàn c).
C9

bi c„ t∏c dÙng g◊ ? Tπi sao vi÷c ph∏t minh ra Ê bi lπi c„ ˝ ngh‹a quan
tr‰ng Ỉ’n s˘ pht trin cềa khoa hc và cng nghữ ?
23


L˘c ma s∏t tr≠Ót sinh ra khi mÈt vÀt tr≠Ót tr™n b“ m∆t cỊa vÀt kh∏c.
L˘c ma s∏t l®n sinh ra khi mÈt vÀt l®n tr™n b“ m∆t cỊa vÀt kh∏c.
L˘c ma s∏t nghÿ gi˜ cho vÀt kh´ng tr≠Ót khi vÀt bfi t∏c dÙng cÒa
l˘c kh∏c.
L˘c ma s∏t c„ th” c„ hπi ho∆c c„ ›ch.


C„ th” em ch≠a bi’t
Ma s∏t c„ ˝ ngh‹a quan tr‰ng trong th˘c t’. N„ c„ th” c„ hπi nh≠ng cÚng c„
th” c„ ›ch. Do Ỉ„, ta côn bit cch làm gim cng nh làm tđng ma st.
Nh dôu mẽ bi trăn, ma st trểt gim t 8 ặn 10 lôn. Tuy nhin trong nhiu
trng hểp lc ma st vn cn lèn và côn c gii php gim lc này. ò gim
ma st ngi ta pht minh ra c∏c Ê trÙc, Ê bi l®n, chÛng c„ tc dng gim ma st
t 20 ặn 30 lôn.
Hy th h◊nh dung bÁng nhi™n ma s∏t bi’n m†t th◊ hi÷n t≠Ĩng g◊ sœ x∂y ra ? Ta
kh´ng Ỉ¯ng v˜ng, cÚng khng ngi vng ặểc. Sch vẻ, ặ ặc rt kh nêm
yn trn bàn. Ta khng côm nấi vt g trn tay v mi ci ặu trăn tuẩt. òinh ri
khÃi tng. Sểi khng kt thành vi. Ngi và ặẩng vt khng Ỉi lπi Ỉ≠Ĩc. Xe
kh´ng chπy Ỉ≠Ĩc. VÀt nµo Ỉang chuy”n ÆÈng th◊ sœ chuy”n ÆÈng m∑i kh´ng
dıng Æ≠Óc...

24