Khoa Ngữ văn, Trƣờng
Đại học Sƣ phạm Hà
Nội
Điện thoại: 0913513112
Email:


ĐỀ XUẤT CHƢƠNG
TRÌNH VĂN HỌC
NƢỚC NGỒI Ở
PHỔ THƠNG

GS.TS. LÊ HUY BẮC

TĨM TẮT
Bàn về giáo dục phổ thông (trung học cơ sở và trung học phổ thông) hƣớng đến
đổi mới vào 2015, bên cạnh các khâu nhƣ cơ sở vật chất, năng lực con ngƣời, cách thức
dạy… thì chƣơng trình đào tạo là một trong những mắt xích quan trọng nhất. Bài viết
này khảo sát chƣơng trình thực tại và đề xuất một số ý kiến cá nhân về mảng văn học
nƣớc ngồi ở hai cấp học phổ thơng, dƣới cái nhìn có tính kế thừa từ cấp học sau với
cấp học trƣớc trên cơ sở hƣớng đến đào tạo con ngƣời nhân bản, dân tộc và quốc tế.
Từ khố: chƣơng trình, văn học nƣớc ngoài
ABSTRACT
Proposing Foreign Literature Curriculum fo School Education
Faculty of Philology, Hanoi National University of Education Discussion of the
general education renovation (junior school and high school) in 2015, besides of
facilities, human capacity, method of teaching, etc. teaching program is one of the most
importantchains. The paper surveys a current program and suggests some personal
opinions of foreign literature in junior schools and high schools by a view of inheritance
from junior schools to high schools which bases on educating a new generation of
humanities, nationality and internationality.

Key words: curriculum, foreign literature
Bàn về giáo dục phổ thông (gồm cấp 2 – trung học cơ sở; và cấp 3 – trung học
phổ thông) hƣớng đến đổi mới vào 2015, bên cạnh các khâu nhƣ cơ sở vật chất, năng
lực con ngƣời, cách thức dạy… thì chƣơng trình đào tạo là một trong những mắt xích
quan trọng nhất. Bài viết này chỉ giới hạn đề xuất một số ý kiến cá nhân về mảng văn
179


học nƣớc ngồi ở hai cấp học phổ thơng, dƣới cái nhìn liên thơng, có tính kế thừa từ cấp
học sau với cấp học trƣớc trên cơ sở phân tích bối cảnh giảng dạy hiện nay.
1. THỰC TRẠNG TRUNG HỌC
Trong lúc nhiều quốc gia trên thế giới không đƣa chƣơng trình văn học nƣớc
ngồi vào các bậc học phổ thơng, thì Việt Nam thực hiện điều đó. Tại thời điểm này,
đấy là chủ trƣơng đúng, vì hai lẽ: sự hội nhập văn chƣơng tồn cầu và vì sự phụ thuộc
của văn chƣơng Việt vào văn chƣơng nƣớc ngoài do nguyên nhân lịch sử. Kể từ đầu thế
kỉ XX đến nay, văn chƣơng Việt chủ yếu giao lƣu (cƣỡng bức hay tự nguyện) với các
quốc gia sau: Trung Quốc, Pháp, Nhật, Mỹ, Nga.
Từ đó, chúng ta sẽ thấy sự phân bố tiết học trong nhà trƣờng trung học (và cả đại
học) chủ yếu dựa trên mối quan hệ với các quốc gia này. Dƣới đây là bảng thống kê các
tác phẩm văn học nƣớc ngoài đƣợc đƣa vào giảng dạy ở hai cấp, trung học cơ sở và
trung học phổ thông.
1.1. Trung học cơ sở
TT

Lớp

Tác phẩm

Tác giả


Thể loại

1

6

Cây bút thần

Khuyết danh

Truyện
tích

cổ Trung
Quốc

2

6

Ơng lão đánh cá và con Pu-skin(1)kể
cá vàng

Truyện
tích

cổ Nga

3


6

Mẹ hiền dạy con

Khuyết danh

Truyện trung Trung
đại
Quốc

4

6

Buổi học cuối cùng

An-phơng-xơ
Đơ-đê

Truyện ngắn

Pháp

5

6

Lịng u nƣớc

I. Ê-ren-bua


Tùy bút

Nga

6

6

Bức thƣ của thủ lĩnh da Khuyết danh
đỏ

Thƣ

Hoa Kì

7

7

Mẹ tơi

Thƣ

I-ta-li-a

(1)

Ét-mơn-đơ
đơ A-mi-xi


Chúng tơi giữ ngun tên phiên âm trong sách giáo khoa ở bảng thống kê.

180

Quốc gia


8

7

Xa ngắm thác núi Lƣ

Lí Bạch

Thơ

Trung
Quốc

9

7

Cảm nghĩ trong đêm Lí Bạch
thanh tĩnh

Thơ


Trung
Quốc

10

7

Ngẫu nhiên viết nhân Hạ
buổi mới về quê
Chƣơng

Tri Thơ

Trung
Quốc

11

7

Bài ca nhà tranh bị gió Đỗ Phủ
thu phá

Thơ

Trung
Quốc

12


8

Cơ bé bán diêm

Truyện ngắn

Đan
Mạch

13

8

Đánh nhau với cối xay Xéc-van-téc
gió

Tiểu thuyết

Tây Ban
Nha

14

8

Chiếc lá cuối cùng

O. Hen-ri

Truyện ngắn


Hoa Kì

15

8

Hai cây phong

Ai-ma-tốp

Truyện vừa

Cƣ-rơ-gƣxtan

16

8

Đi bộ ngao du

Ru-xơ

Tiểu thuyết(1)

Pháp

17

8


Ơng Giuốc-đanh mặc lễ Mơ-li-e
phục

Kịch

Pháp

18

9

Đấu tranh cho một thế Mác-két
giới hịa bình

Nghị luận

Cơ-lơmbi-a

19

9

Cố hƣơng

Lỗ Tấn

Truyện ngắn

Trung

Quốc

20

9

Những đứa trẻ

Go-rơ-ki

Tiểu thuyết

Nga

21

9

Chó sói và cừu trong Ten
thơ ngụ ngơn của La

Nghị luận

Pháp

An-đéc-xen

(1)

Đi bộ ngao du, sách giáo khoa chọn dạy nhƣ văn bản nghị luận nhƣng lại đƣợc trích từ tiểu thuyết, do

vậy chúng tôi xếp vào thể loại tiểu thuyết.

181


Phơng-ten
Thơ

Ấn Độ

Rơ-bin-xơn ngồi đảo Đi-phơ
hoang

Tiểu thuyết

Anh

9

Bố của Xi-mơng

Mơ-pát-xăng

Truyện ngắn

Pháp

9

Con chó Bấc


Lân-đơn

Tiểu thuyết

Hoa Kì

22

9

Mây và sóng

23

9

24
25

Ta-go

Văn bản luyện tập, đọc thêm
TT

Lớp

Tác phẩm

Tác giả


Thể loại

Quốc gia

1

6

Ơng già và thần chết

Lép Tơn-xtơi

Ngụ ngơn

Nga

2

6

Phần thƣởng

Lép Tôn-xtôi

Ngụ ngôn

Nga

3


6

Tiếng mẹ đẻ

Gam-da-tốp

Thơ

Nga

4

7

Trƣờng học

Ét-môn-đô đơ

Thƣ

I-ta-li-a

A-mi-xi
5

7

Thƣ gửi mẹ


Hai-nơ

Thơ

Đức

6

7

Lão nông và các con

La Phơng-ten

Thơ

Pháp

7

7

Đêm đỗ thuyền ở Phong Trƣơng Kế
Kiều

Thơ

Trung
Quốc


8

9

Chó sói và chiên con

Ngụ ngơn

Pháp

La Phơng-ten

Tổng số văn bản văn học nƣớc ngồi trong chƣơng trình Trung học cơ sở (kể cả
văn bản luyện tập, đọc thêm) là 33 tác phẩm. Con số này quả là khá ấn tƣợng. Đặc biệt
phạm vi bao quát của chƣơng trình cũng rất rộng. Chúng tơi thống kê đƣợc có đến 12
quốc gia xuất hiện trong chƣơng trình. Cụ thể, chúng tơi xếp theo thứ tự quốc gia đƣợc
dạy nhiều văn bản nhất, kể cả văn bản đọc thêm: Trung Quốc (8 văn bản), Pháp (7 văn
bản), Nga (6 văn bản), Hoa Kì (3 văn bản), I-ta-li-a (2 văn bản); các nƣớc chỉ đƣợc dạy
một văn bản, gồm có: Đan Mạch, Tây Ban Nha, Cƣ-rơ-gƣ-xtan, Đức, Ấn Độ, Cơ-lơmbi-a, Anh.
Điểm lại tồn bộ mảng văn học nƣớc ngoài đƣợc đƣa vào các sách Ngữ văn 6, 7,
182


8, 9 ta thấy học sinh đã có dịp làm quen với tất cả các loại hình văn học: trữ tình, kịch,
tự sự, kí và văn nghị luận. Trong đó, tự sự là mảng đƣợc các nhà biên soạn quan tâm với
nhiều thể loại nhƣ Truyện cổ tích, Ngụ ngơn, Truyện cƣời, Truyện ngắn, Truyện vừa,
Tiểu thuyết. Ngoài ra, học sinh còn đƣợc tiếp xúc với những văn bản văn xi khơng hƣ
cấu (cịn gọi là kí) nhƣ Lịng u nƣớc, văn bản nghị luận nhƣ Chó sói và cừu trong thơ
ngụ ngôn của La Phông-ten...
Các văn bản văn học nƣớc ngoài này bƣớc đầu giúp các em học sinh làm quen

với đời sống văn hóa tinh thần trong nền văn học của các quốc gia có bề dày lịch sử văn
học nhƣ Trung Quốc, Pháp, Đức, I-ta-li-a,... cũng nhƣ các quốc gia đang có tiềm năng
phát triển văn học bậc nhất thế giới bây giờ nhƣ Hoa Kì, Nga, Cơ-lơm-bi-a... Qua đó,
các tác phẩm văn chƣơng này dần dần tạo nên một bức tranh hoàn chỉnh về các thể loại
văn học trong nhận thức của học sinh.
1.2. Trung học phổ thông
Bảng thống kê, tổng hợp các tác phẩm văn học nƣớc ngoài trong sách Ngữ văn
10, 11, 12 (của cả hai bộ, cơ bản và nâng cao)
Ngữ văn 10
TT

Tác phẩm

Tác giả

Thể loại

Quốc gia

VĂN BẢN CHÍNH
1

Uy-lít-xơ trở về

Hơ-me-rơ

Sử thi

Hi Lạp


2

Ra-ma buộc tội

Van-mi-ki

Sử thi

Ấn Độ

3

Tại lầu Hồng Hạc tiễn Lí Bạch
Mạnh Hạo Nhiên đi Quảng
Lăng

Thơ

Trung Quốc

4

Cảm xúc mùa thu

Đỗ Phủ

Thơ

Trung Quốc


5

Tì bà hành

Bạch Cƣ Dị

Thơ

Trung Quốc

6

Hồi trống Cổ Thành

La Quán Trung

Tiểu
thuyết

Trung Quốc

Ba-sô

Thơ

Nhật Bản

VĂN BẢN ĐỌC THÊM
1


Thơ Hai-cƣ của Ba-sô

183


2

Lầu Hồng Hạc

Thơi Hiệu

3

Nỗi ốn của ngƣời phịng Vƣơng
kh
Linh

4

Khe chim kêu

5

6

Thơ

Trung Quốc

Xƣơng Thơ


Trung Quốc

Vƣơng Duy

Thơ

Trung Quốc

Tào Tháo uống rƣợu luận La Quán Trung
anh hùng

Tiểu
thuyết

Trung Quốc

Dế chọi

Truyện
ngắn

Trung Quốc

Bồ Tùng Linh

Ngữ văn 11
TT

Tác phẩm


Tác giả

Thể loại

Quốc gia

VĂN BẢN CHÍNH
1

Tình u và thù hận

Sếch-xpia

Bi kịch

Anh

2

Tôi yêu em

Pu-skin

Thơ

Nga

3


Ngƣời trong bao

Sê-khốp

Truyện ngắn

Nga

4

Ngƣời cầm quyền khôi
Huy-gô
phục uy quyền

Tiểu thuyết

Pháp

5

Ba cống hiến vĩ đại của
Ăng-ghen
Các Mác

Nghị luận

Đức

6


Đám tang lão Gô-ri-ô

Ban-dắc

Tiểu thuyết

Pháp

Ta-go

Thơ

Ấn Độ

Tác giả

Thể loại

VĂN BẢN ĐỌC THÊM
7

Bài thơ số 28

Ngữ văn 12
TT Tác phẩm
VĂN BẢN CHÍNH

184

Quốc gia



1

Thuốc

Lỗ Tấn

Truyện ngắn

2

Số phận con ngƣời

Sơ-lơ-khốp

Truyện ngắn

Nga

3

Ơng già và biển cả

Hê-ming-

Tiểu thuyết

Hoa Kì


4

Thơng điệp nhân ngày thế
Cơ-phi
giới phịng chống AIDS 1
nan
– 12 – 2003

Nghị luận

Ga-na

An-

Trung Quốc

VĂN BẢN ĐỌC THÊM
5

Tự do

Ê-luy-a

Thơ

Pháp

6

Đô-xtôi-ép-xki


Xvai-gơ

Nghị luận

Áo

Theo thống kê trên, ta thấy tồn bộ chƣơng trình văn học nƣớc ngồi trong
trƣờng phổ thơng trung học bao gồm 25 tác phẩm, bao quát một khoảng thời gian chừng
3000 năm, từ cổ đại Hi Lạp đến hiện đại, từ châu Á sang châu Âu, châu Mĩ, châu Phi.
Việc tuyển chọn này khá bao qt (cịn thiếu châu Ưc). Tuy nhiên, đã có sự mất cân đối
vì số lƣợng tác phẩm văn học Trung Quốc quá lớn: 10 tác phẩm.
Các văn bản văn học nƣớc ngoài này bƣớc đầu giúp học sinh nâng cao hơn nữa
vốn đời sống văn hóa tinh thần trong nền văn học của các quốc gia có bề dày lịch sử văn
học nhƣ Trung Quốc, Pháp,... cũng nhƣ các quốc gia đang có tiềm năng phát triển văn
học bậc nhất thế giới bây giờ nhƣ Hoa Kì, Nhật,... Qua đó, các tác phẩm văn chƣơng
này dần dần tạo nên một bức tranh văn hóa khá hoàn chỉnh về các vùng miền văn
chƣơng lớn của nhân loại.
Phạm vi bao quát của chƣơng trình rất rộng. Chúng tơi thống kê đƣợc có đến
chín quốc gia xuất hiện trong chƣơng trình. Cụ thể nhƣ sau, chúng tơi xếp theo thứ tự
quốc gia đƣợc dạy nhiều văn bản nhất, kể cả văn bản đọc thêm : Trung Quốc (10 văn
bản), Pháp (3 văn bản), Nga (3 văn bản), Ấn Độ (3 văn bản), các nƣớc chỉ đƣợc dạy một
văn bản, gồm có: Hoa Kì, Áo, Đức, Anh, Hi Lạp, Ga-na.
Qua thống kê cả hai cấp học, chúng tôi nhận thấy ba quốc gia có văn bản trong
chƣơng trình nhiều nhất vẫn là Trung Quốc, Pháp, Nga. Trong khi đó, nhiều nền văn
học lớn trên thế giới cũng nhƣ các tác gia văn học mang nhiều quốc tịch nhƣ Coetzee,
Naipaul... vẫn chƣa đƣợc quan tâm đúng mực.
Qua thống kê, chúng tơi nhận thấy ba quốc gia có văn bản trong chƣơng trình
phổ thơng nhiều nhất là Trung Quốc, Pháp, Nga. Ba quốc gia này có ảnh hƣởng lớn đến
văn học Việt Nam trong quá khứ và đó cũng là các quốc gia đạt đƣợc nhiều đỉnh cao

185


trong lịch sử văn học. Tuy nhiên, ở vào thời điểm hiện nay văn học của các quốc gia
này đã suy yếu hơn văn học các nƣớc Hoa Kì, Anh, Đức,... Do vậy, có lẽ nên có sự điều
tiết nhất định để học sinh có thể tiếp thu với các thành quả văn học đƣơng đại, để khỏi
ngỡ ngàng khi bƣớc vào kỉ ngun tồn cầu hóa, mở rộng tầm nhìn ra thế giới.
Một số tác gia văn học đƣợc lặp lại từ cấp học trƣớc nhƣ Lỗ Tấn, Pushkin, Lí
Bạch, Tagore. Điều này dẫn đến hạn chế là diện tiếp xúc của học sinh với các tinh hoa
văn học nƣớc ngồi bị thu hẹp. Trong khi đó, để chọn các tác gia nƣớc khác có trình độ
lẫn tƣ tƣởng tƣơng đƣơng các tác giả này là không thiếu.Từ những khảo sát và phân tích
trên, chúng tơi đi đến những đề xuất sau:
2. ĐỀ XUẤT THAY ĐỔI
Những đề xuất chúng tôi nêu ra đây đƣợc dựa trên các cơ sở:
– Sự phân tích chƣơng trình cụ thể của các cấp học: trung học phổ thông, trung
học cơ sở trong sự đối sánh với văn học Việt Nam (phong cách nào ở Việt Nam chƣa có
thì cần đƣa vào dạy).
– Sự phản ánh của giáo viên, học sinh trực tiếp dạy và học mà chúng tơi có dịp
tiếp xúc.
– u cầu bồi dƣỡng tri thức toàn diện, hƣớng đến đào tạo con ngƣời,… nhƣng
giảm thiểu tối đa việc nhồi nhét kiến thức cho học sinh.
Theo đó, các cấp quản lí và hoạch định chiến lƣợc có thể chú trọng những điểm
sau:
2.1. Về khung chương trình hai bậc học trung học
Từ những văn bản văn học nƣớc ngoài và cả văn bản văn học Việt Nam đƣợc
đƣa vào chƣơng trình, chúng tơi nhận thấy quả là quá tải đối với ngƣời học. Do vậy,
hƣớng ƣu tiên bỏ bớt các văn bản chƣa hay, chƣa phù hợp là cần thiết. Chúng tôi tán
thành chủ trƣơng này.
Cần chú ý đến sự thống nhất liên thông giữa hai cấp học. Không nên chọn một
tác giả cho cả hai cấp: Lỗ Tấn, Tagore,… chẳng hạn.

Cần đề cao văn học Việt. Nếu văn bản nào có thể thay thế bằng văn bản trong
nƣớc thì thay thế: chẳng hạn truyện cổ tích.
Cần hƣớng đến việc đào tạo hài hịa giữa con ngƣời quốc gia và cơng dân thế
giới trong bối cảnh tồn cầu hóa hiện nay. Theo đó các nền văn học đƣợc tuyển chọn
nhiều nhƣ Trung Quốc, Nga, Pháp cần bỏ bớt để chọn các tác giả của các nền văn học
khác cho đa dạng.
2.2. Về các thay đổi cụ thể
186


Trên tinh thần đề cao văn hóa dân tộc, đề cao cách tiếp thu các tinh hoa văn học
thế giới phù hợp với tâm lí và văn hóa Việt, từ phân tích sơ bộ trên, chúng tơi đề xuất bỏ
mảng thơ Đƣờng ra khỏi chƣơng trình trung học cơ sở, vì đây là thể loại thơ khó, khơng
phù hợp với lứa tuổi học sinh cấp học này.
Thơ Haiku cũng nên bỏ bớt, chỉ giữ lại đơi bài vì rất khó dạy, để học sinh làm
quen với thể thơ độc đáo này.
Bên cạnh đó, cũng cần thay đổi một số văn bản nếu xét thấy chƣa thực sự phù
hợp hoặc văn bản trong nƣớc có thể thay thế. Cụ thể nhƣ sau:
Khơng dạy các truyện cổ tích nƣớc ngồi, vì truyện cổ tích Việt Nam khơng
thiếu. Đề xuất bỏ các văn bản: Cây bút thần, Ông lão đánh cá và con cá vàng.
Các văn bản nhƣ Cố hƣơng, Chó sói và cừu trong thơ ngụ ngôn của La Phôngten hoặc bỏ, hoặc thay thế bằng văn bản khác.
Có thể thay các văn bản trên bằng truyện thần thoại Hi Lạp và ngụ ngôn Êdốp.
Do truyện thần thoại của ta bị thất lạc và chƣa thật hay nên có thể chọn một thần thoại
của Hi Lạp; riêng ngụ ngơn Edốp thì nên dạy vì ngụ ngơn của ơng là khn mẫu của các
ngụ ngơn cịn lại của thế giới và cả Việt Nam.
Các văn bản nghị luận nƣớc ngoài cần bỏ bớt, nên chọn văn bản nghị luận trong
nƣớc.
Các văn bản cần đổi đoạn trích vì khơng đúng với trọng tâm của tác phẩm.
Chẳng hạn đoạn trích Con chó Bấc khơng phải là nội dung chính của tác phẩm Tiếng
gọi nơi hoang dã. Nội dung đoạn trích này chỉ miêu tả tình cảm con chó với chủ, điều

này khơng có gì đáng nói vì chó nào mà chẳng trung thành và q chủ. Cần phải chọn
đoạn trích hƣớng tới chủ đề chính của tác phẩm là việc để bản năng sống lại sẽ là mối
nguy cơ xóa sổ nền văn minh. Cũng vậy, cần thay lại đoạn trích Hai cây phong. Có thể
lấy lại đoạn trích trƣớc đây vì nó mới đúng là viết về “ngƣời thầy đầu tiên”.
Bài Rơ-bin-xơnngồi đảo hoang cũng cần đổi đoạn trích. Đoạn trích ở sách giáo
khoa ngắn và chƣa thật tiêu biểu cho nội dung tác phẩm.
Bài Ơng già và biển cả cần thay đoạn trích khác vì q dài, khó dạy trong hai
tiết.
Nên bỏ bài Tự do (vì bài này chƣa thật hay) và chọn một bài thơ siêu thực khác
của Eluard và đƣa vào dạy chính thức, vì đây là thể thơ độc đáo của nhân loại, có ảnh
hƣởng đến thơ siêu thực Việt Nam.
Thay đoạn trích kịch Romeo và Juliet bằng Hamlet vì đây là tác phẩm tiêu biểu
nhất của Shakespeare.
2.3. Bổ sung
187


Chƣơng trình nên bổ sung các tác giả tiêu biểu cho văn học thế kỉ XX, đặc biệt
là các tác giả thuộc nửa sau của thế kỉ, gồm có F. Kafka (truyện ngắn Ngƣời cƣỡi xô),
W. Faulkner (Diễn từ Nobel), G. Marquez (truyện ngắn hoặc trích đoạn tiểu thuyết),
Kawabata (truyện ngắn Ngƣời đàn ông không cƣời) hoặc Naipaul (truyện ngắn B.
Wordsworth)...
Trên đây là những suy nghĩ hồn tồn mang tính cá nhân, có thể chƣa thật thuyết
phục. Nhƣng với tƣ cách là ngƣời trong nghề hơn 20 năm nay, từng tham gia biên soạn
sách giáo khoa trung học và giáo trình các cấp, từng giảng dạy hầu hết các bậc học cử
nhân sƣ phạm, chúng tôi thiết nghĩ việc giải quyết những bất cập ở các cấp phổ thông
cần phải đặt trong cái nhìn tổng thể, hƣớng trọng tâm đến việc khai phóng tri thức, đào
tạo con ngƣời nhân bản và quốc tế… là thực sự cần thiết trong thời đại ngày nay.
Tuy nhiên những đề xuất trên chỉ mang tính tham khảo, chƣa phải là những kiến
nghị cuối cùng. Việc chọn văn bản trong chƣơng trình trung học hồn tồn khơng dễ

dàng chút nào. Mong mọi ngƣời góp ý thêm nữa cho chƣơng trình hồn thiện hơn.

188