CHUYÊN ĐỀ
PHƯƠNG PHÁP DẠY TIẾT LUYỆN TẬP, ÔN TẬP
HIỆU QUẢ TRONG MƠN TỐN

Một giờ dạy tốt là một giờ dạy phát huy được tính tích cực chủ động sáng tạo của
cả người dạy và người học nhằm nâng cao tri thức, năng lực hợp tác, năng lực vận dụng
tri thức vào thực tiễn đem lại hứng thú cho người học. Ngồi những u cầu có tính
chất truyền thống như bám sát nội dung dạy học, đặc trưng môn học, phù hợp với đặc
điểm tâm sinh lí lứa tuổi học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học cịn có những u cầu
đổi mới như: GV tổ chức các hoạt động cho học sinh theo hướng chú ý đến việc rèn
luyện phương pháp tư duy, khả năng tự học, chú trọng kết hợp học với hành nâng cao tri
thức với rèn luyện kỹ năng.Ngoài việc nắm vững những ĐMPPDH như trên, để có được
những giờ dạy học tốt, người giáo viên cần phải nắm vững các kỹ thuật dạy học. Chuẩn
bị và thiết kế một giờ học cũng có kỹ thuật riêng.
Chúng ta có nhiều phương pháp dạy học tốn đạt hiệu quả, tuy nhiên dạy học
luyện tập,ôn tập chương không phải lúc nào cũng đạt hiệu quả .Chẳng hạn với tiết ôn
tập vì không phải giáo viên nào cũng biết cách giúp học sinh hệ thống các kiến thức để
ôn tập.Để dạy tốt một tiết ôn tập chương là một vấn đề quan trọng và phức tạp. Bởi lẽ
trong tiết học này giáo viên phải đưa ra dạng kiến thức tổng quát cả về lý thuyết lẫn bài
1


tập thực hành theo đúng trọng tâm của chương và nhất thiết phải giúp học sinh tự hệ
thống hóa kiến thức đã học theo một trình tự logic từ khái quát đến cụ thể và ngược
lại.Từ hệ thống đó giúp học sinh vận dụng kiến thức để giải được các dạng bài tập cơ
bản,tổng hợp và nâng cao.
Trên thực tế giảng dạy một số giáo viên còn lúng túng khi dạy tiết luyện tập,ơn
tập mơn tốn, do khơng nắm vững phương pháp hay nội dung bài học thiếu sót chưa đủ
nội dung cần dạy trong tiết luyện tập,ôn tập nên hiệu quả tiết dạy chưa tốt. Nhằm giúp
cho giáo viên dạy tốn thể hiện tiết dạy luyện tập,ơn tập đúng hướng.Tôi xin giới thiệu
một đổi mới phương pháp dạy tiết luyện tập,ôn tập thông qua việc đổi mới phương

pháp dạy học của Bộ Giáo Dục và Đào tạo, nội dung bao gồm:
I.VỊ TRÍ CỦA TIẾT LUYỆN TẬP,ƠN TẬP.
1. Luyện tập:
- Tiết luyện tập có tác dụng hồn thiện kiến thức cơ bản mà tiết lý thuyết vừa cung cấp.
- Nâng cao lý thuyết trong chừng mực có thể
- Làm cho học sinh nhớ và khắc sâu những vấn đề lý thuyết đã học
* Một vài điểm cần lưu ý.
- Tiết luyện tập không phải chỉ là tiết chữa bài tập đã cho học sinh làm ở nhà
cho học sinh làm trên lớp mà còn phải dạy cách suy nghĩ giải toán.

2

hay sẽ


- Trong tiết dạy phải xác định rõ thầy phải luyện cái gì? và trị tập cái gì?
- Tiết luyện tập có mục đích rõ ràng hơn tiết bài tập:
+ Hiện nay trong sách giáo khoa đã phân biệt rõ phần luyện tập và phần bài tập.
+ Trong tiết luyện tập giáo viên được tự do lựa chọn các dạng bài tập sao cho đạt được
mục đích yêu cầu đề ra.
+ Đừng đưa quá nhiều bài tập trong một tiết luyện tập. Nên chọn một số lượng bài
tập vừa đủ để có điều kiện để khác sâu các kiến thức được vận dụng và phát triển
các năng lực tư duy cần thiết trong việc giải bài tập.

+ Nên sắp xếp các bài tập thành một chùm bài có liên quan đến nhau.
+ Trong tiết luyện tập có những bài được giải chi tiết và có những bài được giải vắn
tắt.
- Hãy để cho học sinh có thời gian làm quen với bài tốn , cùng với học sinh nghiên
cứu tìm tịi lời giải bài tốn và để cho học sinh được hưởng niềm vui khi tự mình tìm
ra chìa khóa của lời giải.

2.Ôn tập.
- Ôn tập tổng kết là xâu chuỗi kiến thức đã học thành hệ thống, để đi đến một thao tác
tư duy,để làm được các bài tập từ A đến Z (trong đó A là khái niệm ban đầu, Z là khái
3


niệm cuối) .Trong tiết ôn tập học sinh không chỉ cần nắm được những kiến thức riêng lẽ
mà là một hệ thống các kiến thức của toàn chương,nên kiến thức vừa rộng,vừa sâu.
- Từ những kiến thức được hệ thống đó học sinh vận dụng vào từng loại bài tập cụ
thể,biết được mỗi loại bài tập sử dụng kiến thức nào,kĩ năng nào.
* Những lưu ý :
- Để chuẩn bị cho tiết ôn tập, yêu cầu học sinh làm việc ở nhà: trả lời các "câu hỏi tự
kiểm tra" và chuẩn bị các bài tập.
- Mục "Tóm tắt những kiến thức cần nhớ" trong SGK nhằm mục đích để cho học sinh
tra cứu nếu cần thiết, không nên giảng lại cho học sinh trong giờ học ôn tập.
- Thứ nhất tiết ôn tập không phải là để nhắc lại các kiến thức đã học mà là để giúp
học sinh tìm ra mạch kiến thức cơ bản của một nội dung được học.
- Nên có bảng hệ thống thể hiện mối liên quan hệ thống của kiến thức.
- Nên chọn những bài tập có nội dung tổng hợp liên quan đến nhiều kiến thức cần
ơn tập, qua đó khắc sâu hệ thống và nâng cao các kiến thức đã học.
- Luôn ln thay đổi hình thức ơn tập cho phong phú , đa dạng và hiệu quả . Trong
bất cứ hình thức nào học sinh cũng phải được chủ động tham gia vào q trình ơn
tập kiến thức ( Giáo viên khơng thể làm thay ).
- Trước tình hình thực tế, với thời gian ít ỏi, trong một số tiết học giáo viên không
thể thực hiện một cách đầy đủ các nội dung cần truyền đạt nên giáo viên còn sử dụng

4


phương pháp thuyết trình hoặc đàm thoại, ít thu hút sự chú ý của học sinh, học sinh

ít có hứng thú học.
- Chính vì vậy cần phải có giải pháp khắc phục tình trạng trên. Đó là sử dụng
các phương tiện dạy học: bảng phụ, bảng con, phiếu học tập....Thực tế thì việc học
sinh tự tìm thấy chân lí, hiểu và tiếp thu kiến thức một cách đầy đủ, chính xác là rất
khó khăn nếu thiếu tư liệu và sự hướng dẫn. Khuyến khích sử dụng sơ đồ tư duy. Từ
đây qua hệ thống câu hỏi giáo viên giúp học sinh tìm ra mối liên hệ giữa các đơn
vị kiến trong chương

*)Thí dụ

II. MỤC TIÊU CHUNG CỦA TIẾT LUYỆN TẬP,ƠN TẬP.
1.Luyện tập.

5


- Một là, hoàn thiện hoặc nâng cao ở mức độ cho phép đối với phần lý thuyết của
tiết học trước thông qua hệ thống bài tập đã được xắp xếp hợp lý theo kế hoạch lên lớp.
Hệ thống bài tập gồm các bài tập trong SGK, SBT , các bài tập tự chọn, tự sáng tạo của
giáo viên tùy theo mục đích và chủ ý của mình.
- Hai là, rèn luyện cho học sinh kỹ năng, thuật toán hoặc nghuyên tắc giải toán dựa
trên cơ sở nội dung lý thuyết đã học và phù hợp với đa số học sinh một lớp thông qua
hệ thống bài tập đã được xắp xếp.
- Ba là, thông qua phương pháp và rèn luyện cho học sinh nề nếp làm việc có tính
khoa học và phương pháp tư duy cần thiết.
- Trong phần này ta thấy một vấn đề giáo viên thường thực hiện không tốt trong
tiết luyện tập là cứ việc giải bài tập theo thứ tự trong sách giáo khoa mà khơng sắp
xếp theo hệ thống có chủ ý của giáo viên cho mục tiêu tiết dạy . Vấn đề nầy cần được
các thành viên trong tổ quan tâm lưu ý.
2. Ôn tập.

- Ôn tập nhằm hệ thống hóa kiến thức theo logic kiến thức trước sau (sắp xếp lại hợp lý
hơn theo trình tự hoặc theo theo từng đối tượng, từng nhóm đối tượng). Học sinh được
ơn lại cách giải một số dạng toán cơ bản,biết giải một số bài tốn tổng hợp. Qua đó hình
thành cho học sinh thói quen suy nghĩ cũng như khả năng tư duy về một bài tập dưới

6


nhiều cách giải khác nhau,giúp học sinh có kinh nghiệm giải tốn trắc nghiệm hay tự
luận dễ dàng.
- Ơn tập chương để xác định được vai trò của chương trong tồn bộ chương trình.Nó
liên hệ với kiến thức trước như thế nào,nó gợi mở ra vấn đề gì hay đặt ra vấn đề gì để
chương sau giải quyết tiếp.
- Khi học ôn tập chương, học sinh thấy được mối lien hệ giữa các kiến thức trong
chương ,các kiến thức của các chương,nâng cao hơn là mối lien hệ kiến thức của
chương trình giữa các khối lớp,thấy ứng dụng của kiến thức tốn học với thực tế.
- Ơn tập chương cung cấp cho học sinh các kiến thức kĩ năng trong q trình giải bài
tập. Dùng kiến thức đó để giải quyết các vấn đề đặt ra của chương hoặc giải quyết các
vấn đề của chương trước còn để ngõ.
III.CÁC PHƯƠNG ÁN THỂ HIỆN TIẾT LUYỆN TẬP,ÔN TẬP.
1. Luyện tập.
a. Phương án thứ nhất
Bước 1 : Giáo viên thông qua việc kiểm tra bài cũ để nhắc lại một cách có hệ thống
các nội dung lý thuyết đã học, cần chú ý đến phương pháp của các dạng bài tập.
Sau đó giáo viên có thể mở rộng phần lý thuyết ở những mức độ phổ thông cần
thiết.

7



Bước 2: Cho học sinh trình bày các bài tập làm ở nhà mà giáo viên qui định, nhằm
kiểm tra sự vận dụng lý thuyết trong việc giải các bài tập của học sinh.
Cho học sinh nhận xét ưu khuyết điểm trong lời giải, đánh giá đúng sai hoặc đưa ra
cách giải khác hơn ( Cần chú ý trình độ học sinh trong hoạt động nầy).

Giáo viên cần chú ý kiểm tra những vấn đề sau: tính tốn, diễn đạt bằng ngơn ngữ, ký
hiệu, cách trình bày lời giải của học sinh.
Giáo viên cần chốt lại vấn đề theo các nội dung sau
- Phân tích các sai lầm và nguyên nhân dẫn đến sai lầm đó.
- Khẳng định những chổ làm đúng, làm tốt của học sinh.
- Đưa ra các cách giải khác ngắn gọn hơn hay hơn hoặc vận dụng lý thuyết linh hoạt
hơn.
Bước ba : Giáo viên cho học sinh làm một số bài tập mới (có trong hệ thống bài tập
mà học sinh chưa làm hoặc do giáo viên biên soạn theo mục tiêu đề ra của tiết học )
của các tiết luyện tập nhằm mục đích:
- Kiểm tra ngay sự hiểu biết của học sinh phần lý thuyết mà giáo viên mở rộng ngay
đầu tiết học ( nếu có ).
- Khắc sâu hồn thiện lý thuyết qua các bài tập có tính chất phản ví dụ
viên cần biên soạn đầu tư rất kỹ )
b. Phương án thứ hai

8

( đòi hỏi giáo


Bước 1 : Cho học sinh trình bày lời giải các bài tập cũ đã cho học sinh làm ở nhà
nhằm kiểm tra:
- Học sinh hiểu lý thuyết đến đâu
- Kỹ năng sử dụng lý thuyết trong việc giải bài tập

- Học sinh mắc những sai phạm gì
- Cách học sinh trình bày lời giải bằng ngơn ngữ , bằng ký hiệu có chính xác chưa
Bước 2: Giáo viên chốt lại những vấn đề có tính chất trọng tâm
- Những vấn đề chủ yếu về lý thuyết mà học sinh chưa vận dụng được khi giải bài tập
- Chỉ ra những sai sót của học sinh thường mắc phải mà giáo viên tích lũy được qua
q trình giảng dạy
Bước 3: Giống như phương án 1
Giáo viên cho học sinh làm một số bài tập mới nhằm đạt được yêu cầu
- Hoàn thiện lý thuyết , khắc phục sai lầm của học sinh thường mắc phải.
- Rèn luyện một số thuật oán cơ bản mà học sinh cần ghi nhớ trong q trình học tập
- Rèn luyện phương pháp phân tích bài tốn , tìm hướng giải quyết bài tốn.
Tóm lại cả hai phương án dạy tiết luyện tập trên đều có mặt mạnh và mặt yếu khác
nhau giáo viên có thể tùy vào trường hợp cụ thể của tiết dạy mà vận dụng một cách
linh hoạt tuy nhiên phải có 3 phần chủ yếu:
- Hoàn thiện về mặt lý thuyết
- Rèn luyện kỹ năng thực hành ( giáo viên không thể làm thay cho học sinh )

9


- Phát huy tích tích cực chủ động sáng tạo của học sinh.
2. Ôn tập: Các phương án cho tiết ôn tập tích cực .Xin nêu ra một số phương án để
chúng ta xem xét và thống nhất thực hiện trong giảng dạy:
a.Phương án thứ nhất : Ôn lý thuyết xong làm bài tập
* Chuẩn bị
- Học sinh: Soạn câu hỏi ở sách giáo khoa và bài tập theo hướng dẫn của giáo viên.
- Giáo viên : Soạn câu hỏi nhưng ở mức độ cao hơn học sinh , chuẩn bị phần bài
tập sắp xếp theo những dạng cơ bản để hướng dẫn học sinh làm bài tập.
* Lên lớp
- Giáo viên vừa hỏi vừa hệ thống các câu hỏi cùng trả lời của học sinh để khái

quát hóa kiến thức của chương theo một hệ thống, giúp cho học sinh nắm được nội
dung kiến thức của chương.
- Bài tập: Giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập ở từng dạng, từ đó dẫn đến
cách làm tổng quát của từng dạng .
- Cuối tiết giáo viên rút ra kết luận chung: Ở chương nầy học sinh cần nắm những
kiến thức gì?
b. Phương án thứ hai : Làm bài tập kết hợp với kiểm tra lý thuyết
* Chuẩn bị: giống như phương án 1
* Lên lớp

10


- Giáo viên sắp xếp những bài tập có cùng một dạng hay cùng sử dụng những kiến
thức vào cùng từng nhóm.
- Sau đó giáo viên sửa mẫu ( hoặc hướng dẫn học sinh sửa ). Khi sửa đến đâu cần kiến
thức nào giáo viên đặt câu hỏi cho học sinh trả lời hoặc giáo viên nhắc lại các kiến
thức đó như thế cho các dạng bài tập.
c. Phương án thứ ba: Hệ thống hóa kiến thức một cách tổng quát
* Chuẩn bị
- Giáo viên : Lên sơ đồ các ý chính trong chương và các dạng bài tập cơ bản đồng
thời là sự liên quan lẫn nhau giữa các ý ( Công thức , định lý …) và các bài tốn tổng
hợp.
- Học sinh: Tự tóm tắt và thành lập các kiến thức chính trong chương ( có thể là công
thức , định lý …) mỗi ý đặt trong 1 hình chữ nhật và tìm hiểu mối liên quan giữa các
đơn vị kiến thức ấy ( bằng dấu mũi tên )
* Lên lớp
-Hệ thống hóa kiến thức một cách tổng quát :
+ Kiểm tra các kết thức đã học theo hệ thống bằng cách cho học sinh điền
vào các ô chữ nhật.

+ Gợi mở và thảo luận về sự liên hệ, liên quan giữa các công thức, đơn vị
kiến thc trong chng.

Hình
thang

h. b. h

* Thớ d
h. c. n
H.vuôn
g

h.thoi
11


- Xong phần hệ thống hóa kiến thức nầy giáo viên hướng dẫn học sinh làm bài tập
kết hợp với kiểm tra lý thuyết như ở phương án 2 .
IV.QUY TRÌNH SOẠN VÀ THỂ HIỆN TIẾT LUYỆN TẬP,ƠN TẬP.
1.Luyện tập.
1) Nghiên cứu tài liệu: Trước hết phải nghiên cứu lại phần lý thuyết mà học sinh được
học. Qua đó phải xác định kiến thức nào là kiến thức cơ bản, trọng tâm, kiến thức nào
nâng cao, mở rộng cho phép.
- Tiếp theo là nghiên cứu các bài tập trong SGK, sách bài tập theo yêu cầu sau:
a) Cách giải từng bài tốn như thế nào?
b) Có thể có bao nhiêu cách giải bài toán này.
c) Cách giải nào là thường gặp? Cách giải nào là cơ bản?
d) Ý đồ của tác giả đưa ra bài tốn này để làm gì ?
e) Mục tiêu và tác dụng của từng bài tập như thế nào?


12


- Nghiên cứu sách tham khảo, sách giáo viên kỹ sau đó tập trung xây dựng nội dung tiết
luyện tập và phương pháp luyện tập.
2) Nội dung bài soạn:
a) Mục tiêu của tiết luyện tập.
b) Cấu trúc tiết luyện tập:
c) Thực hiện nội dung đã nêu ở trên trong tiết luyện tập.
Tiến trình được thực hiện trên lớp thế nào để phát huy được tính tích cực chủ động sáng
tạo của học sinh theo tinh thần đổi mới phương pháp dạy học.
2.Ơn tập. Quy trình soạn tiết ơn tập tương tự tiết luyện tập
- Thứ nhất cần xác định các kiến thức cơ bản, trọng tâm và mối liên hệ giữa các
kiến thức ( mạch kiến thức ) để xây dựng sơ đồ ơn tập từ đó soạn các câu hỏi thành
hệ thống có chủ đích theo sự xuất hiện từng ô kiến thức trong sơ đồ.
- Cấu trúc tiết ôn tập gồm hai phần:
+ Hệ thống lại lý thuyết cơ bản trong chương: có hai cách cơ bản
• Nhắc lại toàn bộ lý thuyết và mối liên hệ giữa chúng.
• Chọn ra kiến thức đặc trưng cơ bản nhất có lien hệ thường xuyên với các đơn
vị kiến thức cịn lại,lấy đó làm cơ sở để hệ thống các kiến thức của chương.

13


• Ví dụ: Đối với chương hàm số bậc nhất y = ax + b .Hệ số a có vai trị quan
trọng nhất vì nó hồn tồn tác động đến kiến thức về hàm số như điều kiện tồn
tại , tính đồng biến, nghịch biến, vị trí tương đối của hai đường thẳng, hệ số
góc.
+ Lựa chọn bài tập:

• Chọn bài tập phải đạt được mục đích yêu cầu của chương.
• Bài tập tổng hợp đảm bảo tính logic, rèn kĩ năng tư duy sáng tạo.
• Bài tập phải đạt được yêu cầu nổi bật tính vận dụng của chương trong chương
trình về kiến thức ,kĩ năng.Giải quyết được câu hỏi: Dạy, học chương này để
làm gì?
V.KẾT LUẬN.
Tiết luyện tập – ơn tập có vai trị rất quan trọng trong chương trình giảng dạy bậc
trung học cơ sở nói chung và chương trình giảng dạy các mơn khoa học tự nhiên
nói riêng. Nếu tiết lý thuyết cung câp cho học sinh những kiến thức ban đầu, thì
tiết luyện tập có tác dụng hồn thiện và khắc sâu kiến thức đó và tiết ơn tập có
tác dụng củng cố kiến thức, đặc biệt là liên kết những đơn vị kiến thức được học
riêng rẽ trong từng bài thành một chuỗi lo gic có hệ thống đồng thời giúp học sinh
có kỹ năng trong thực hành giải bài tập.
Tuy nhiên để thực hiện tốt một tiết dạy luyện tập – ôn tập cũng khá phức
tạp đòi hỏi nỗ lực mỗi giáo viên trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy đó là
14


người dạy phải trang bị cho mình một hệ kiến thức vững vàng, có kỹ năng tổng
hợp cơ động hệ thống kiến thức từ đó tìm cho mình phương pháp giảng dạy phù
hợp nhất nhằm đầy đủ nội dung, phù hợp với trình độ của nhiều đối tượng học
sinh, đặc biệt với đối tượng học sinh hỏng kiến thức .
Trên đây chỉ là chúng ta nhắc lại, tìm hiểu lại những gì cơ bản nhất trong
tiết luyện tập – ơn tập và những định hướng chung cho hoạt động giảng dạy hai
loại tiết nầy của các thành viên trong tổ. Tùy vào từng hoàn cảnh, điều kiện nhất
định của từng mơn học thì giáo viên phải linh hoạt sử dụng những vấn đề đã trình
bày. Đi sâu vào những phần chi tiết các tham luận sẽ làm sáng tỏ hơn những vấn
đề đã đặt ra trong báo cáo này

Gio Linh, ngày 06 tháng 11 năm 2019


Báo cáo chuyên đề

Dạy minh họa

Lê Thị Thanh Thủy

Hoàng Thị Hương

15