TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG
KHOA LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ

TIỂU LUẬN
KINH TẾ CHÍNH TRỊ
Đề tài: Vai trị kinh tế của nhà nước trong nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
Họ và tên : Nguyễn Thị La
Lớp: Anh 12_KTKT-K59
Chuyên ngành: Kế toán kiểm toán
Giảng viên hướng dẫn: ThS. Hoàng Văn Vinh

QUẢNG NINH – THÁNG 6 NĂM 2021

MỤC LỤC


LỜI NÓI ĐẦU…………………………………………………………………………...1
I.NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ
NGHĨA Ở NƯỚC TA………………………………………………………………...2
1.1 Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là gì?…………………...2
1.2 Đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa......2
1.2.1 Những đặc trưng chung của nền kinh tế thị trường……………………….2
1.2.2 Những đặc trưng riêng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa ở Việt Nam……………………………………………………………………...3

II.VAI TRÒ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH
TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở
NƯỚC TA…………………………………………………………………………………5
2.1 Sự nhất quán của Đảng ta về vai trò chủ đạo của thành phần kinh
tế…………………...………………………………………………………………………….5

2.2 Thực trạng vai trò cuat thành phần kinh tế nhà nước trong nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa…………………………………………….8
2.3 Một số giải pháp cơ bản để tiếp tục khẳng định và phát huy vai trò chu
đạo của khu vực kinh tế nhà nước………..……………………………………….....12

KẾT LUẬN……………………………………………………………………………...14
TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………………...15


LỜI NÓI ĐẦU
Sau hơn mười năm đổi mới, đất nước ta trưởng thành một phần là nhờ sự
thay đổi cơ chế quản lý mà trong đó nhà nước đóng vai trị vơ cùng quan trọng.
Việc chuyển đổi nền kinh tế nước ta từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ
chế thị trường đã đem lại cho chúng ta nhiều kết quả đáng kể. Do đường lối mở
cửa và sự ổn định về chính trị trong nước đã thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào
nhiều lĩnh vực khác nhau. Nhờ ưu thế của kinh tế thị trường mà bộ mặt kinh tế
Việt nam có những thay đổi rõ rệt. Theo chủ chương của Đảng và nhà nước thì
kinh tế thị trường Việt nam sẽ phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa để
giúp xã hội có một nền kinh tế phát triển cao trên cơ sở khoa học, công nghệ, và
lực lượng sản xuất hiện đại .
Một điều hiển nhiên là, trong thời đại ngày nay không có nền kinh tế nào
chịu sự điều tiết của cơ chế thị trường mà khơng có sự quản lý của Nhà nước ở
những mức độ và phạm vi khác nhau. Bởi vì bên cạnh những mặt tích cực của
kinh tế thị trường như: rèn luyện cho con nguời ý thức dân chủ, kích thích tăng
năng suất lao động khơng ngừng, thu nhập quốc dân tăng…. thì cơ chế thị
trường cũng nảy sinh nhiều vấn đề tiêu cực cần giải quyết như: lạm phát, thất
nghiệp, khủng hoảng, tệ nạn, xã hội…
Do vậy Nhà nước phải can thiệp vào kinh tế để đảm bảo cho sự phát triển
kinh tế có hiệu quả, công bằng ổn định. Việc nhận thức đúng về vai trò, nhiệm
vụ của nhà nước trong nền kinh tế thị trường phải được đặt nên hàng đầu.

Nghiên cứu vai trò kinh tế nhà nước là việc cần thiết và quan trọng.

1


I.NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ
NGHĨA Ở NƯỚC TA.
1.1 kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là gì?
Nền Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là tên gọi mà Đảng Cộng
sản Việt Nam đặt ra cho mơ hình kinh tế hiện tại của nước Cộng hòa Xã hội Chủ
nghĩa Việt Nam. Nó được mơ tả là một nền kinh tế thị trường nhiều thành phần,
trong đó khu vực kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo, là nền kinh tế vận hành
đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm
định hướng XHCN phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Đó là
nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế; có sự quản lý của nhà nước
pháp quyền xã hội chủ nghĩa do Đảng cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục
tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
1.2 Đặc trưng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
1.2.1 Những đặc trưng chung của nền kinh tế thị trường.
- Về chủ thể kinh tế: Các chủ thể kinh tế được tự do sản xuất kinh doanh theo
luật pháp và được bình đẳng khơng phân biệt đối xử. Các chủ thể kinh tế đều có
cơ hội tiếp cận các nguồn lực phát triển có hiệu quả.
- Về thị trường: Thực hiện các giải pháp để tạo lập và phát triển các yếu tố thị
trường cơ bản như thị trường hàng hóa và dịch vụ, thị trường vốn, tiền tệ, thị
trường khoa học, công nghệ, thị trường lao động, thị trường bất động sản và
lành mạnh hóa các yếu tố thị trường đó nhằm tạo điều kiện cho nền kinh tế thị
trường phát triển ổn định, bền vững và bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa.
- Về cơ chế vận hành: Tơn trọng tính khách quan của các quy luật kinh tế thị
trường, tính năng động của cơ chế thị trường.
- Về vai trò của nhà nước: Nhà nước điều tiết kinh tế thị trường trên cơ sở vận

dụng các quy luật kinh tế của nền kinh tế thị trường tạo điều kiện Việt Nam
trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế để định hướng phát triển nền kinh tế,
2


Tạo lập môi tường cho nền kinh tế phát triển ổn định, bền vững và hạn chế mặt
trái của cơ chế thị trường.
1.2.2 Những đặc trưng riêng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở Việt Nam.
- Về hệ thống mục tiêu phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI đã chỉ rõ: phát
triển nền kinh tế thị trường ở nước ta nhằm mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội
của đất nước, thực hiện “ Dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh
“. Để thực hiện được mục tiêu đó trong phát triển nền kinh tế thị trường, phải
tạo điều kiện để giải phóng mạnh mẽ sức sản xuất và không ngừng phát triển lực
lượng sản xuất, phát triển lực lượng sản xuất hiện đại gắn với xây dựng quan hệ
sản xuất mới xã hội chủ nghĩa phù hợp trên cả 3 mặt: sở hữu, quản lí và phân
phối; phát triển kinh tế thị trường để từng bước xây dựng hạ tầng hinh tế cho
chủ nghĩa xã hội; cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân.
- Mục tiêu kinh tế - xã hội – văn hóa mà nền kinh tế thị trường định hướng xã
hội chủ nghĩa ở nước ta phải đạt là:
Làm cho dân giàu: nội dung căn bản là mức bình quân GDP đầu người tăng
nhanh trong 1 thời gian ngắn và khoảng cách giàu, nghèo trong xã hội ngày
càng được thu hẹp.
Làm cho nước mạnh: Thể hiện ở mức đóng góp to lớn của nền kinh tế thị
trường chó ngân sách quốc gia; ở sự gia tăng ngành kinh tế mũi nhọn; ở sự sử
dụng tiết kiệm , có hiệu quả các nguồn tài nguyên quốc gia; ở sự bảo vệ mơi
trường sinh thái, bảo vệ các bí mật quốc gia về tiền lực kinh tế, khoa học, công
nghệ và an ninh, quốc phịng.
Làm cho xã hội cơng bằng , văn minh: Thể hiện ở việc xử lý các quan hệ lợi

ích ngay trong nội bộ nền kinh tế thị trường, ở đó việc góp phần to lớn vào giải
quyết các vấn đề xã hội, ở việc cung ứng các hàng hóa và dịch vụ có giá trị cao
về văn hóa, xã hội.

3


- Về mục tiêu chính trị: Làm cho xã hội dân chủ, biểu hiện ở chỗ dân chủ hóa
nền kinh tế, mọi người, mọi thành phần kinh tế có quyền tham gia và hoạt động
kinh tế, vào sản xuất kinh doanh, có quyền sở hữu bất hợp pháp về tài sản của
mình; quyền của người sản xuất và người tiêu dùng được bảo vệ trên cơ sở pháp
luật của nhà nước.
- Về chế độ sở hữu và các thành phần kinh tế: Nền kinh tế có nhiều thành phần,
với nhiều hình thức sở hữu. Các thành phần kinh tế đều là bộ phận cấu thành
quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, cùng phát
triển lâu dài, hợp tác và cạnh tranh lành mạnh với nhau trên cơ sở pháp luật của
nhà nước, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo và kinh tế nhà nước
cùng với kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế
quốc dân; chế độ công hữu về tư liệu sản xuất chủ yếu, từng bước được xác lập
và sẽ chiếm ưu thế tuyệt đối khi chủ nghĩa xã hội về cơ bản được xây dựng
xong.
- Về chế độ phân phối: Trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta, thực hiện phân phói theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế là
chủ yếu; đồng thời có các hình thức phân phối khác nữa (theo vốn,tài năng cùng
các nguồn lực khác đóng góp vào sản xuất kinh doanh), vừa khuyến khích lao
động, vừa đảm bảo phúc lợi xã hội cơ bản, bảo đảm sự phân phối công bằng,
hợp lý và hạn chế sự bất bình đẳng trong xã hội.
- Về vai trị quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa: Nền kinh tế thị trường định
hướng xã hội chủ nghĩa, sự quản lý và điều tiết nền kinh tế của nhà nước pháp
quyền xã hội chủ nghĩa đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản Việt Nam. Vì

vậy, sự quản lý của nhà nước trong nền kinh tế thị trường phải định hướng cho
nền kinh tế phát triển có hiệu quả trên cơ sở đảm bảo lợi ích quốc gia, lợi ích của
nhân dân lao động thông qua hệ thống pháp luật, chiến lược, quy hoạch, kế
hoạch, chính sách phát triển kinh tế, xã hội. Đồng thời, có sử dụng cơ chế thị
trường ( vận dụng các quy luật kinh tế thị trường để đưa ra những công cụ tác

4


động vào thị trường) kích thích sản xt, giải phóng sức sản xuất, phát huy mặt
tích cực và hạn chế mặt tiêu cực của cơ chế thị trường.
- Sự quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa trong nền kinh tế thị trường nằm
giải quyết mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội,
cải thiện đời sống nhân dân. Nhà nước thực hiện chính sách xã hội, một mặt
khuyến khích làm giàu hợp pháp, mặt khác phải thực hiện xóa đói giảm nghèo.
- Về nguyên tắc giải quyết các mối quan hệ chủ yếu: Kết hợp ngay từ đầu giữa
lực lượng sản xuất, bảo đảm giải phóng sức sản xuất; xây dựng lực lượng sản
xuất kết hợp củng cố và hoàn thiện quan hệ sản xuất mới xã hội chủ nghĩa, nhằm
phục vụ cho phát triển sản xuất và cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; giữa
phát triển sản xuất với từng bước cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân; giải
quyết tốt các vấn đề xã hội và công băng xã hội, ngăn chặn các tệ nạn xã hội;
giải quyết tốt các nhiệm vụ chính trị, xã hội văn hóa, mơi tường và an ninh, quốc
phịng.
- Về tính cộng đồng và tính dân tộc: Kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ
nghĩa ở nước ta mang tính cộng đồng cao theo truyền thống của xã hội Việt
Nam, phát triển kinh tế thị trường có sự tham gia của cộng đồng và vì lợi ích của
cộng đồng, hướng tới xây dựng 1 xã hội Việt Nam giàu có, đầy đủ vè vật chất,
phong phú về tinh thần, dân chủ, công bằng văn minh, đảm bảo cuộc sống ấm
no và hạnh phúc cho nhân dân.
- Về quan hệ quốc tế: Kinh tế thị trường định hưỡng xã hội chủ nghĩa ở nước ta

dựa vào sự phát huy tối đã nguồn lực trong nước và triệt để tranh thủ nguồn lực
nước ngoài theo phương châm “ Kết hợp sức mạnh của dân tộc và sức mạnh của
thời đại “ và sử dụng các nguồn lực đó 1 cách hợp lý, đạt hiệu quả cao, để phát
triển nền kinh tế đất nước với tốc độ nhanh, hiện đại và bền vững.
 Như vậy, nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta vừa
mang tính phơt biến (đặc trưng chung) của mọi nền kinh tế thị trường; vừa có
đặc trưng riêng của tính định hướng xã hội chủ nghĩa. Hai nhóm nhân tố này
cùng tồn tại, kết hợp và bổ sung cho nhau. Trong đó, nhóm đặc trưng chúng
5


đóng vai trị là động lực thúc đẩy nền kinh tế phát triển, nhóm đặc trưng chung
đóng vai trị là động lực thúc đẩy kinh tế phát triển, nhóm đặc trưng riêng đóng
vai trị hướng dẫn nền kinh tế phát triển theo hướng xã hội chủ nghĩa.

II. VAI TRÒ KINH TẾ CỦA NHÀ NƯỚC TRONG NỀN KINH
TẾ THỊ TRƯỜNG ĐỊNH HƯỚNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA Ở
NƯỚC TA.
2.1 Sự nhất quán của Đảng ta vầ vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế
nhà nước.
- Bước vào thời kỳ đổi mới, Đại hội VI (1986), Đảng ta bắt đầu thừa nhận sự
tồn tại của nhiều thành phần kinh tế, trong đó khẳng định vai trò chủ đạo thuộc
về khu vực kinh tế nhà nước ( kinh tế quốc doanh). Đảng chỉ đạo: “Củng cố
thành phần kinh tế xã hội chủ nghĩa bao gồm cả kinh tế quốc doanh và khu vực
tập thể một cách toàn diện… làm cho thành phần kinh tế này giữ vai trò chi phối
trong nền kinh tế quốc dân… Bằng những biện pháp thích hợp, sử dụng mọi khả
năng của các thành phần kinh tế khác trong sự liên kết chặt chẽ và dưới sự chỉ
đạo của thành phần kinh tế xã hội chủ nghĩa”.
- Đại hội VII (1991), Đảng ta chủ trương củng cố vai trò chủ đạo của khu vực
kinh tế nhà nước: “Khẩn trương sắp xếp lại và đổi mới quản lý kinh tế quốc

doanh, bảo đảm kinh tế quốc doanh phát triển có hiệu quả, nắm vững những lĩnh
vực và ngành then chốt để phát huy vai trò chủ đạo trong nền kinh tế. Tập trung
lực lượng củng cố và phát triển những cơ sở kinh tế trọng điểm, những cơ sở
làm ăn có hiệu quả và có ý nghĩa lớn đối với nền kinh tế quốc dân”.
- Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội
(1991) cũng khẳng định: “Phát triển một nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần
theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Kinh tế quốc doanh giữ vai trò chủ đạo. Kinh
tế tập thể không ngừng được củng cố và mở rộng…”.
- Tổng kết thực tiễn 10 năm đổi mới, để phù hợp với sự biến đổi của đời sống
kinh tế - xã hội, Đại hội VIII của Đảng (1996) lần đầu tiên trong lịch sử đã thay
thế cụm từ kinh tế quốc doanh bằng cụm từ kinh tế nhà nước: "Chủ động đổi
6


mới, phát triển và nâng cao hiệu quả kinh tế nhà nước, kinh tế hợp tác. Kinh tế
nhà nước đóng vai trò chủ đạo, cùng với kinh tế hợp tác xã dần dần trở thành
nền tảng…". Cũng từ đây, nội hàm của khái niệm kinh tế nhà nước được mở
rộng hơn, bao quát được toàn bộ các hoạt động quản lý tài nguyên của đất nước;
những cơ sở hạ tầng trọng điểm; các loại quỹ của quốc gia; bộ phận doanh
nghiệp nhà nước, bao gồm cả doanh nghiệp cơng ích và doanh nghiệp kinh
doanh…
- Đại hội IX, X, XI cũng thống nhất: “Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo.
Kinh tế tập thể không ngừng được củng cố và phát triển. Kinh tế nhà nước cùng
kinh tế tập thể ngày càng trở thành nền tảng vững chắc của nền kinh tế quốc
dân…”.
- Về cơ bản nhất quán với các chủ trương trước đó, theo tinh thần Đại hội XII:
"Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa Việt Nam có quan hệ sản
xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; có nhiều
hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai
trị chủ đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế; các chủ

thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp
luật”. Nếu ở Đại hội X, khu vực kinh tế tư nhân được đánh giá là “một trong
những động lực” thì đến Đại hội XII, vai trị của khu vực kinh tế tư nhân đã
được Đảng ta tiếp tục đánh giá cao hơn: kinh tế tư nhân là “một trong những
động lực quan trọng”. Tuy vậy, vai trò chủ đạo vẫn thuộc khu vực kinh tế nhà
nước.
- Vận dụng sáng tạo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí
Minh vào điều kiện cụ thể của đất nước, trải qua 6 kỳ Đại hội, Đảng ta đã khẳng
định nhất quán kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa là nền kinh tế
nhiều thành phần, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trị chủ đạo. Điều đó xuất
phát từ lợi ích của đất nước trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội, là “hòn
đá thử vàng” để xem xét sự đúng hướng hay chệch hướng xã hội chủ nghĩa
trong tiến trình phát triển kinh tế - xã hội. Sau hơn 30 năm tiến hành sự nghiệp
7


đổi mới, nền kinh tế nước ta tăng trưởng liên tục ở mức khá. Thành tựu đó trước
hết là nhờ đường lối, chủ trương đúng đắn của Đảng
2.2 Thực trạng vai trò của thành phần kinh tế nhà nước trong nền kinh tế
thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta.
- Văn kiện Đại hội VIII (1996) chủ trương: “Tiếp tục đổi mới và phát triển có
hiệu quả kinh tế nhà nước để làm tốt vai trò chủ đạo: làm đòn bẩy đẩy nhanh
tăng trưởng kinh tế và giải quyết những vấn đề xã hội, mở đường, hướng dẫn,
hỗ trợ các thành phần kinh tế khác cùng phát triển; làm lực lượng vật chất để
Nhà nước thực hiện chức năng điều tiết và quản lý vĩ mô; tạo nền tảng cho chế
độ xã hội mới”.
- Văn kiện Đại hội IX (2001) khẳng định: Kinh tế nhà nước phát huy vai trò
chủ đạo trong nền kinh tế, là lực lượng vật chất quan trọng và là công cụ để Nhà
nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế. Doanh nghiệp nhà nước giữ
những vị trí then chốt, đi đầu ứng dụng tiến bộ khoa học và công nghệ, nêu

gương về năng suất, chất lượng, hiệu quả kinh tế - xã hội và chấp hành pháp
luật.
- Văn kiện Đại hội X (2006) nhất quán: “Kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo,
là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng và điều tiết nền kinh
tế, tạo môi trường và điều kiện thúc đẩy các thành phần kinh tế cùng phát
triển”…
- Nhìn tổng quát từ sau Đại hội VIII đến nay, quan niệm của Đảng ta về kinh tế
nhà nước và vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước trong nền kinh tế
thị trường đã có sự phát triển đáng kể. Hai điểm nổi bật nhất là:
1,

Do có sự phân biệt giữa sở hữu nhà nước với hình thức doanh nghiệp nhà

nước và cũng do có sự phân biệt giữa quyền chủ sở hữu với quyền kinh doanh
trong doanh nghiệp nhà nước mà chúng ta đã chuyển từ khái niệm kinh tế quốc
doanh sang khái niệm kinh tế nhà nước.
2,

Để tránh sự nhầm lẫn trong nhận thức giữa vai trò chủ đạo của thành phần

kinh tế nhà nước với vai trò quản lý, điều hành của Nhà nước, Đảng ta đã khẳng
8


định, thành phần kinh tế nhà nước không lãnh đạo các thành phần kinh tế khác
mà “là lực lượng vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng và điều tiết nền
kinh tế, tạo môi trường và điều kiện thúc đẩy các thành phần kinh tế cùng phát
triển”.
 Như vậy về cơ bản, vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước thể hiện trên một số
phương diện chủ yếu sau:

1, Vai

trò chủ đạo của khu vực kinh tế nhà nước được thể hiện ở trình độ cơng

nghệ, trình độ quản lý, hiệu quả kinh tế - xã hội và năng lực cạnh tranh.
2,

Kinh tế nhà nước đóng vai trị hàng đầu trong việc khắc phục, hạn chế

những bất cập của cơ chế thị trường.
3,

Kinh tế nhà nước độc quyền những lĩnh vực có quan hệ trực tiếp đến an

ninh quốc gia.
4,

Kinh tế nhà nước là “công cụ” để thúc đẩy các thành phần kinh tế khác

trong nền kinh tế quốc dân cùng phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa.
- Sau hơn 30 năm phát triển thành phần kinh tế nhà nước, trong đó có doanh
nghiệp nhà nước, nền kinh tế nước ta đã có những bước chuyển đáng kể. Hệ
thống doanh nghiệp nhà nước qua nhiều lần sắp xếp, chuyển đổi từng bước
được củng cố và đóng góp vào thành tựu của q trình đổi mới. Nhiều doanh
nghiệp nhà nước đứng vững trên thị trường, sản xuất, kinh doanh có hiệu quả,
nắm các ngành kinh tế then chốt, đóng góp lớn cho ngân sách. Tuy nhiên, cũng
phải thừa nhận rằng, còn nhiều nhiệm vụ nêu ra chưa được thực hiện hiệu quả.
Vai trò chủ đạo của thành phần kinh tế nhà nước chưa được phát huy một cách
đầy đủ. Thực tế cho thấy, nhiều doanh nghiệp nhà nước đã sử dụng chính sách
"kinh doanh đa ngành, đa lĩnh vực", tham gia thành lập các ngân hàng, công ty

tài chính, đầu tư bất động sản và chứng khốn, ít đầu tư vào lĩnh vực chính của
mình. Trình độ kỹ thuật, công nghệ lạc hậu đã và đang là lực cản lớn đối với quá
trình

nâng

cao

năng

suất,

chất lượng, sức cạnh tranh của họ; một số đơn vị hoạt động mang tính độc
quyền còn cao, ảnh hưởng tiêu cực đến thị trường; sử dụng vốn nhà nước nhiều
9


nhưng hiệu quả chưa tương xứng, làm tăng nợ nhà nước; một bộ phận doanh
nghiệp nhà nước còn chưa gắn yêu cầu thực hiện nhiệm vụ chính trị - xã hội với
hoạt động sản xuất, kinh doanh. Không chỉ làm ăn kém hiệu quả, bộ phận doanh
nghiệp nhà nước còn bị “tai tiếng” bởi những vụ án tham nhũng kinh tế lớn,
phức tạp thời gian vừa qua.
Mặc dù đã khẳng định được vai trò ngày càng quan trọng trong nền kinh tế,
đóng góp vào GDP ngày càng tăng, song năng lực nội tại của các doanh nghiệp
thuộc khu vực kinh tế tư nhân ở nước ta nhìn chung cịn thấp, chủ yếu vẫn là
kinh tế hộ, cá thể. Những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng GDP của khu vực
kinh tế tư nhân có xu hướng giảm xuống, tỷ lệ doanh nghiệp phá sản, ngừng
hoạt động giai đoạn 2007 - 2015 là 45-50% số doanh nghiệp mới thành lập. Khu
vực kinh tế tư nhân (doanh nghiệp, hộ kinh doanh cá thể, hộ gia đình) tạo ra
việc làm cho khoảng 85% lực lượng lao động cả nước, trong đó chỉ tính riêng

khu vực doanh nghiệp hằng năm tạo ra khoảng 1 đến 1,5 triệu việc làm mới.
Kinh tế tư nhân hoạt động đa dạng ở hầu hết các ngành nghề, nhưng cơ cấu
ngành nghề còn chưa hợp lý: tập trung phần lớn trong các ngành nghề như
thương mại và dịch vụ nhỏ, lẻ phục vụ người tiêu dùng (81%); phần còn lại
khoảng 19% trong các lĩnh vực công nghiệp và xây dựng. Bên cạnh đó, hoạt
động sản xuất tập trung chủ yếu ở khâu gia công lắp ráp, mang lại giá trị gia
tăng thấp, doanh nghiệp thuộc khu vực Kinh tế tư nhân trong các lĩnh vực cơng
nghiệp phụ trợ cịn ít. Tỷ lệ doanh nghiệp thuộc khu vực này tham gia liên kết
với các doanh nghiệp FDI cũng như chuỗi liên kết sản xuất còn rất khiêm tốn.
- Tuy khuyến khích các thành phần kinh tế cùng phát triển, nhưng cần lưu ý
rằng, ngay tại các quốc gia phát triển nhất, kết cấu hạ tầng cũng vẫn phải do nhà
nước đảm nhận xây dựng và vận hành. Mặc dù doanh nghiệp nhà nước (bộ phận
nòng cốt của kinh tế nhà nước) thời gian qua có những hạn chế, yếu kém, nhưng
đó là những yếu kém trong khâu tổ chức, quản lý sản xuất, kinh doanh, là sai
lầm và yếu kém của một số cá nhân lãnh đạo và nhà quản trị doanh nghiệp trong

10


khâu tổ chức, quản lý sản xuất, kinh doanh, chứ không phải là sai lầm về quan
điểm, chủ trương kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo.
- Tại Hội nghị Trung ương 5, khóa XII, Đảng ta đã khẳng định: “Kinh tế tư
nhân chưa đáp ứng được vai trò là động lực quan trọng của nền kinh tế”. Xuất
phát từ thực tế này, Đảng đã ban hành Nghị quyết: “Phát triển kinh tế tư nhân
trở thành một động lực quan trọng của nền kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa”. Nghị quyết là một bước tiến mới, nhằm thúc đẩy phát triển khu vực
kinh tế này và toàn bộ nền kinh tế. Các nội dung của Nghị quyết góp phần khơi
nguồn cho sự đổi mới, giải phóng sức sản xuất, sức sáng tạo và phát huy toàn
diện vai trị kinh tế tư nhân trong mọi cơng đoạn của chuỗi giá trị sản xuất. Nghị
quyết xác định: “Kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể cùng với kinh tế tư nhân là

nòng cốt để phát triển một nền kinh tế độc lập, tự chủ”.
- Với chủ trương, chính sách quyết liệt của Đảng và Nhà nước, tỷ trọng đóng
góp vào GDP của khu vực kinh tế tư nhân được kỳ vọng sẽ tiếp tục gia tăng. Vai
trò chủ đạo của khu vực kinh tế tư nhân trong thời gian tới sẽ ngày càng được
tập trung vào các nội dung và mục tiêu: ngành, lĩnh vực then chốt, là lực lượng
vật chất quan trọng để Nhà nước định hướng, điều tiết và ổn định kinh tế vĩ
mơ…
- Ở trình độ phát triển chưa cao như nền kinh tế nước ta, Nhà nước đóng vai trị
quan trọng đối với phát triển kinh tế - xã hội. Nhà nước sử dụng các nguồn lực
của mình, cùng các cơng cụ, chính sách để định hướng và điều tiết nền kinh tế,
thúc đẩy sản xuất - kinh doanh, thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội và bảo vệ
mơi trường.
- Nhìn nhận ở góc độ kinh tế, kinh tế nhà nước dựa trên chế độ công hữu về tư
liệu sản xuất là phù hợp với xu hướng xã hội hóa lực lượng sản xuất ở nước ta.
Dưới góc độ chính trị, kinh tế nhà nước được xem là một trong những “hòn đá
thử vàng” để xem xét sự đúng hướng hay chệch hướng xã hội chủ nghĩa. Về mặt
xã hội, hoạt động kinh tế của Nhà nước cũng như của doanh nghiệp nhà nước,
ln có 2 mục tiêu với 2 tính chất khác nhau, đó là mục tiêu kinh doanh thơng
11


thường như các doanh nghiệp khác và mục tiêu công ích. Tính chất đặc thù này
tất yếu ảnh hưởng đến “thị phần GDP” của bộ phận doanh nghiệp thuộc khu vực
kinh tế nhà nước.
Như vậy, xét trên cả khía cạnh kinh tế, chính trị và xã hội, có thể khẳng định
rằng, kinh tế nhà nước vẫn là lực lượng vật chất quan trọng hàng đầu để nhà
nước định hướng, điều tiết nền kinh tế, tạo môi trường và điều kiện thúc đẩy các
thành phần kinh tế khác cùng phát triển.
2.3 Một số giải pháp cở bản để tiếp tục khẳng định và phát huy vai trò chủ
đạo của khu vực kinh tế nhà nước

1, Cần

bổ sung và nhất quán quan điểm: “Kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo”

vào Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2021 - 2030.
2, Đẩy

mạnh quá trình tái cấu trúc doanh nghiệp nhà nước, mà trọng tâm là các

tập đồn, tổng cơng ty nhà nước. Cũng cần phân định rõ vai trò kinh tế của Nhà
nước với vai trò của doanh nghiệp nhà nước để không đồng nhất độc quyền của
kinh tế nhà nước với độc quyền của doanh nghiệp nhà nước. Trong cơ chế thị
trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa, kinh tế nhà nước độc quyền là để có
điều kiện định hướng nền kinh tế theo mục tiêu nhất định. Do vậy, nếu một
doanh nghiệp nhà nước nào đó được độc quyền thì hoạt động của nó phải hướng
tới tính chất là cơng cụ điều tiết kinh tế vĩ mơ vì mục tiêu chung.
Cũng cần tránh hai khuynh hướng sai lầm: hoặc coi nhẹ doanh nghiệp nhà
nước, muốn tư nhân hóa tràn lan; hoặc bảo thủ, muốn duy trì tồn bộ doanh
nghiệp nhà nước, khơng muốn tổ chức sắp xếp lại cho phù hợp với điều kiện,
hoàn cảnh mới. Việc giảm bớt số lượng doanh nghiệp nhà nước không có nghĩa
là giảm sức mạnh của khu vực kinh tế nhà nước mà là để tập trung nguồn lực
cho những doanh nghiệp thực sự cần thiết cho quốc kế dân sinh, điều đó nhất
định sẽ giúp nâng cao vai trị then chốt của doanh nghiệp nhà nước trên nhiều
mặt của đời sống kinh tế - xã hội, làm cho kinh tế nhà nước thật sự là chủ đạo, là
lực lượng nịng cốt bảo đảm cân đối vĩ mơ, tạo điều kiện ổn định kinh tế - xã hội
trong quá trình đổi mới.
12


3, Đối


với các bộ phận phi doanh nghiệp trong khu vực kinh tế nà nước, phải

được quản lý, sử dụng hợp lý để thực sự trở thành công cụ đắc lực cho Nhà
nước trong việc định hướng, hỗ trợ, tạo môi trường phát triển cho tất cả các
thành phần kinh tế, giải quyết tốt các vấn đề xã hội. Tiếp tục đẩy mạnh cải cách
hành chính theo hướng chuyên nghiệp hóa bộ máy nhà nước và tái cấu trúc đầu
tư cơng cũng như sắp xếp lại hệ thống tài chính, tiền tệ.
4, Quy

định rõ tính chất kinh doanh và tính chất cơng ích của bộ phận doanh

nghiệp nhà nước trong từng điều kiện, hồn cảnh để từ đó xây dựng cơ chế quản
lý phù hợp, khắc phục sự không rõ ràng giữa nguồn vốn hoạt động vì mục tiêu
lợi nhuận với nguồn vốn hoạt động vì mục tiêu phi lợi nhuận.
Để nâng cao tính hiệu quả kinh tế của các doanh nghiệp nhà nước, xứng đáng
là bộ khung trong hệ thống các doanh nghiệp của toàn bộ nền kinh tế, cần nâng
cao tính hạch tốn, tính chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động sản xuất - kinh
doanh của doanh nghiệp.
5,

khẳng định kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo khơng có nghĩa là phân biệt,

đối xử hay hạn chế các thành phần kinh tế khác, mà phải hoàn thiện cơ sở pháp
lý để tất cả các thành phần kinh tế trong nền kinh tế quốc dân được tiến hành
sản xuất kinh doanh bình đẳng.
- Giữa kinh tế nhà nước và các thành phần kinh tế khác có mối quan hệ hữu cơ
trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Các thành phần kinh
tế ngoài nhà nước càng phát triển thì đóng góp vào ngân sách càng lớn, tức là
làm cho bộ phận phi doanh nghiệp của kinh tế nhà nước phát triển. Với vai trò

chủ đạo là thúc đẩy các thành phần kinh tế khác cùng phát triển, sự phát triển
của khu vực kinh tế nhà nước thậm chí cịn là một trong những tiêu chí đánh giá
sự hồn thành vai trị chủ đạo của khu vực kinh tế nhà nước. Sự phát triển năng
động, hiệu quả của khu vực kinh tế ngoài nhà nước cũng là nhân tố vừa trực
tiếp, vừa gián tiếp thúc đẩy khu vực kinh tế nhà nước phát triển.

13


KẾT LUẬN
Nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta, bên cạnh
những đóng góp giúp xã hội có một nền kinh tế phát triển cao trên cơ sở khoa
học, công nghệ, và lực lượng sản xuất hiện đại thì kinh tế thị trường cũng gây ra
những vấn đề mà bản thân nó khơng thể giải quyết được như thất nghiệp, lạm
phát, tệ nạn xã hội… Những tình trạng và hiện tượng đó đều thể hiện ở mức độ
khác nhau, đều có tác động ngược lại làm cản trở sự phát triển của xã hội, của
nền kinh tế. Vì vậy khơng thể thiếu sự can thiệp của Nhà nước, nhà nước với vai
trò là người quản lý phải có biện pháp chính sách cụ thể để tác dộng vào các
hoạt động của nền kinh tế làm cho nền kinh tế phát triển mạnh mẽ, vững chắc
hơn.
Như vậy, kinh tế nhà nước là một chủ thể quan trọng nhất là thành phần
kinh tế then chốt đã góp phần đưa đất nước tar a khỏi khủng hoảng kinh tế,
chuyển sang 1 giai đoạn mới, giai đoạn của mô hình kinh tế thị trường chuyển
biến vững chắc theo quỹ đạo chủ nghĩa xã hội.

14


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Đảng Cộng Sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc thời kỳ

đổi mới (Khóa VI, VII, VIII, IX, X), phần I. Nxb Chính trị quốc gia, Hà
Nội, 2010.
2. Đảng Cộng Sản Việt Nam, Văn Kiện Đại hội Đảng tồn tập, nxb. Chính
trị quốc gia, Hà Nội, 2007.
3. />
4. Đảng Cộng Sản Việt Nam: Văn Kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần XII,
Văn phòng Trung ương Đảng xuất bản, Hà Nội, 2016.
5. Đảng Cộng Sản Việt Nam: Tài liệu nghiên cứu các Văn kiện Hội nghị lần
thứ năm Ban Chấp hành TRung ưng Đảng khóa XII, Hà Nội, 2017.
6. />
kinh-te-thi-truong-dinh-huong-xa-hoi-chu-nghia-o-Viet-Nam-114/

15