- Trang chủ >>
- Khoa Học Tự Nhiên >>
- Vật lý
Tài liệu Sao lùn trắng cũng phát xung giống các Pulsar ppt
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (132.15 KB, 3 trang )
Sao lùn trắng cũng phát xung giống các
Pulsar
Tác giả: Thohry
15/01/2008
Các quan sát mới đây của kính thiên văn vũ trụ Suzaku, một
chương trình hợp tác giữa Cơ quan thám hiểm vũ trụ Nhật bản
JAXA và đài quan sát tia X của NASA đã đưa ra thách thức đối
với các nhà khoa học về những hiểu biết trước đây về các sao lùn
trắng. Các nhà thiên văn học vẫn tin rằng các sao lùn trắng là xác
chết của một ngôi sao đang từ từ nguội đi một cách im lìm để rồi
mờ dần và cuối cùng tắt hẳn. Nhưng các số liệu tìm được mới đây
đã đưa ra những suy luận khác hẳn.
Ít nhất có một sao lùn trắng với tên là AE Aquarii, đã phát ra các xung tia X có năng lượng cao (tia
X cứng) khi nó tự quay quanh trục của mình. “Chúng tôi quan sát được sự phát xung giống các
sao pulsar ở tinh vân Con Cua, nhưng đó lại từ một ngôi sao lùn trắng” Koji Mukai thuộc Trung tâm
bay Goddard của Nasa đã nói như vậy. Tinh vân Con Cua vốn là tàn dư của một ngôi sao lớn đã
kết thúc cuộc đời bằng một vụ nổ supernova khủng khiếp. Koji nói tiếp: ”Đây là lần đầu tiên các
quan sát thiên văn phát hiện được một ngôi sao lùn trắng lại có thể phát ra các dạng sóng giống
như từ một ngôi sao xung (pulsar) như vậy”.
Các sao lùn trắng và sao xung thuộc hai nhóm sao khác nhau, mặc dầu chúng đều được tạo thành
sau khi những ngôi sao thông thường chấm dứt cuộc đời của chúng. Sao lùn trắng được sinh ra
khi một ngôi sao có khối lượng tương tự với Mặt trời bị hết nhiên liệu hạt nhân. Khi các lớp vỏ
ngoài cùng bị thổi bạt vào trong khoảng không xung quanh, lõi của ngôi sao này, dưới tác dụng
của lực hấp dẫn, đã sụp đổ và co lại thành một khối cầu chỉ với kích thước của Trái đất, nhưng
khối lượng vẫn xấp xỉ Mặt trời !. Sao lùn trắng không tự sinh nhiệt mà chỉ còn số nhiệt dư của ngôi
sao tiền thân, vì có thể tích nhỏ bé cho nên nó rất nóng và sáng trắng. Sao lùn trắng sẽ dần nguội
đi qua hàng tỉ năm, cuối cùng chở thành không thể nhìn được nữa và có một cái tên mới : sao lùn
đen.
Sao xung hay pulsar là một dạng sao nơtron (neutron), đó là một lõi sao bị sụp đổ khi ngôi sao tiền
thân của nó có khối lượng cực lớn và kết thúc cuộc đời bằng một vụ nổ sao supernova. Ở trên ta
đã thấy sao lùn trắng có mật độ vật chất rất lớn, nhưng sao nơtron còn có mật độ lớn hơn nhiều:
bạn thử tưởng tượng một quả cầu có kích thước cỡ một thành phố nhưng lại có khối lượng tới 1,3
lần Mặt trời. Các sao xung phát ra các sóng rađio và tia X dạng xung giống như những tia sáng
phát ra từ các cây đèn biển trên đại dương vậy.
Nhóm nghiên cứu dưới sự chỉ đạo của Yukikatsu Terada thuộc Học viện Nghiên cứu Vật lý và Hóa
học (RIKEN) ở Wako, Nhật bản, thực sự không hy vọng tìm thấy được một ngôi sao lùn trắng lại
phát ra xung như vậy. Ban đầu họ đã dự định tìm hiểu liệu các ngôi sao lùn trắng có gia tốc được
các hạt hạ nguyên tử lên tới gần vận tốc ánh sáng hay không. Nếu điều đó đựơc khẳng định, có
nghĩa là các ngôi sao lùn trắng chính là tác giả của rất nhiều các bức xạ vẫn phóng ra ngang dọc
trong vũ trụ và đôi khi ‘vướng’ phải Trái đất.
Một số các ngôi sao lùn trắng, trong đó có AE Aquarii, tự quay quanh trục rất nhanh và chúng có từ
trường lớn hơn từ trường của Trái đất tới hàng triệu lần. Các tính chất này kết hợp lại làm cho
chúng có khả năng phát ra các tia vũ trụ. Để tìm ra liệu đó có phải là sự thực hay không, Terada và
các đồng nghiệp đã quyết định nghiên cứu AE Aquarii với đài thiên văn Suzaku trong tháng 10/
2005 và tháng 10/ 2006. Ngôi sao lùn trắng này cặp với một ngôi sao bình thuờng khác và tạo
thành một hệ sao đôi. Khí từ ngôi sao kia bị cuốn vào ngôi sao lùn trắng theo hình xoáy ốc, nóng
lên và phát ra các tia X dạng năng lượng thấp (tia X mềm). Nhưng đài Suzaku cũng phát hiện
được các xung nhọn của tia X năng lượng cao (cứng). Sau khi phân tích các số liệu, nhóm nghiên
cứu đã nhận ra rằng các xung tia X cứng rất phù hợp với chu kỳ quay của ngôi sao lùn trắng AE
Aquarii: một vòng hết 33 giây.
Các xung tia X cứng của Aquarii rất giống với các xung phát ra từ một pulsar ở trung tâm Tinh vân
Con Cua. Cả hai thiên thể này đều phát ra các xung giống kiểu như đèn hải đăng (hoặc đèn xe
cứu thương – ND), và các nhà khoa học cho rằng từ trường quay chính là nguyên nhân của sự
phát xung này. Theo các nhà thiên văn học thì những đường sức từ trường có cường độ rất mạnh
đã ‘bẫy’ các hạt tích điện lại, sau đó vung chúng ra xung quanh với tốc độ gần với vận tốc ánh
sáng. Sự tương tác của những hạt này với từ trường đã phát ra các chùm tia X. Terada nói: “AE
Aquarii có vẻ như là một ngôi sao lùn trắng tương đương với một pulsar. Bởi vì các pulsar được
biết như là nguồn phát ra các tia vũ trụ, điều này có nghĩa là các sao lùn trắng cũng đóng góp một
phần vào các tia vũ trụ năng lượng thấp trong thiên hà của chúng ta, mặc dầu chúng tỏ ra trầm
hơn”.
Được phóng lên quỹ đạo năm 2005, kính thiên văn Suzaku là chiếc thứ 5 trong loạt các vệ tinh
thiên văn Nhật bản nhằm nghiên cứu các nguồn phát tia X trong vũ trụ. Chương trình này đặt dưói
sự quản lý của Cơ quan vũ trụ Nhật bản JAXA, và bao gồm các hợp tác nghiên cứu chung giữa
các trường Đại học, Viện nghiên cứu của Nhật Bản với Trung tâm bay Goddard của NASA., Hoa
kỳ.
Sao lùn trắng AE Aquarii là ngôi sao đầu tiên thuộc dạng này được biết phát ra các xung tia X
giống như các pulsar, do có sự tự quay quanh trục và khả năng gia tốc hạt của mình (ảnh minh
họa).
Theo Astronomy.com
