De hoc tot Ngu Van 7 T1

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (602.5 KB, 130 trang )

(1)ph¹m tuÊn anh - thanh giang. häc tèt ng÷ v¨n 7 (tËp mét). nhà xuất bản đại học quốc gia TP. hồ chí minh.

(2) lêi nãi ®Çu Thực hiện chơng trình Trung học cơ sở (ban hành kèm theo Quyết định số 03/Q§-BGD&§T ngµy 24/1/2002 cña Bé trëng Bé trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo tạo), môn Ngữ văn đợc triển khai dạy học theo nguyên tắc tích hợp (văn học, tiếng Việt và làm văn), phát huy tính chủ động tích cực của học sinh. Nhằm giúp các em học sinh có thêm tài liệu tham khảo để tăng cờng khả n¨ng tù häc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch Häc tèt Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së. Theo đó, cuốn Học tốt Ngữ văn 7 – tập một sẽ đợc trình bày theo thứ tự tích hîp c¸c ph©n m«n: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiến thức sẽ giúp học sinh tiếp cận với những vấn đề thể loại, giới thiệu nh÷ng ®iÒu næi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); giíi thiÖu mét sè kh¸i niệm, yêu cầu cần thiết mà học sinh cần nắm để có thể vận dụng đợc khi thực hµnh. Néi dung phÇn RÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao tác thực hành kiến thức (chẳng hạn: tập tóm tắt một văn bản, tập đọc một văn bản theo đặc trng thể loại; thực hành liên kết trong văn bản; tạo lập văn bản; phân tích đề, lập dàn ý và luyện tập cách làm bài văn biểu cảm...). Mỗi tình huống thực hành trong phần này đặt ra một yêu cầu học sinh phải thông hiểu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyết cũng có thêm một dịp đợc cũng cố. Vì thế, giữa lí thuyết và thực hành cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoài các nhiệm vụ trên, ở một mức độ nhất định, nội dung cuốn sách cßn híng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh líp 7. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuốn sách chắc sẽ còn những khiếm khuyết. Chúng tôi rất mong nhận đợc ý kiến đóng góp để có thể nâng cao chất lợng trong những lần in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n.

(3) cæng trêng më ra (LÝ Lan) I. vÒ T¸c phÈm T¸c phÈm lµ mét v¨n b¶n nhËt dông. Về tính chất, văn bản nhật dụng đề cập những yếu tố gần gũi, bức thiết đối với cuộc sống hằng ngày của con ngời và xã hội đơng đại nh thiên nhiên, m«i trêng, d©n sè, søc khoÎ, quyÒn trÎ em, hiÓm ho¹ ma tuý... Phơng thức biểu đạt của văn bản nhật dụng rất đa dạng. Có thể là bút kí, phãng sù, ghi chÐp, th tÝn... C¸c bµi häc: Cæng trêng më ra cña LÝ Lan, MÑ t«i (trÝch Nh÷ng tÊm lßng cao cả) của ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Cuộc chia tay của những con búp bê của Kh¸nh Hoµi, Ca HuÕ trªn s«ng H¬ng cña Hµ ¸nh Minh thuéc kiÓu v¨n b¶n nhËt dông. II. kiÕn thøc c¬ b¶n 1. Ngày mai con đến trờng. Ngời mẹ thức suốt đêm, suy nghĩ triền miên về ngày đi học đầu tiên của con trong khi đứa con, vì còn nhỏ nên rất vô t, chỉ háo hức một chút, sau đó đã ngủ ngon lành. Điều khiến ngời mẹ không ngủ đợc không phải vì quá lo lắng cho con. 2. Đêm trớc ngày khai trờng, tâm trạng của ngời mẹ và đứa con có những biểu hiện khác nhau. Đứa con vô cùng háo hức vì ngày mai đợc vào lớp Một. Nhng “còng nh tríc mét chuyÕn ®i xa, trong lßng con kh«ng cßn mèi bËn t©m nào khác ngoài chuyện ngày mai thức dậy cho kịp giờ”. Trong khi đó, ngời mẹ cứ bâng khuâng, trằn trọc mãi mà không ngủ đợc (mẹ không tập trung đợc vào việc gì cả; mẹ lên giờng và trằn trọc,…). 3. Ngêi mÑ tr»n träc kh«ng ph¶i v× qu¸ lo l¾ng cho con mµ lµ v× ®ang sèng lại với những kỉ niệm xa của chính mình. Ngày khai trờng của đứa con đã lµm sèng dËy trong lßng ngêi mÑ mét Ên tîng thËt s©u ®Ëm tõ ngµy cßn nhá, khi cũng nh đứa con bây giờ, lần đầu tiên đợc mẹ (tức bà ngoại của em bé bây giờ) đa đến trờng. Cảm giác chơi vơi hốt hoảng khi nhìn ngời mẹ đứng ngoài cánh cổng trờng đã khép còn in sâu mãi cho đến tận bây giờ. 4*. XÐt vÒ h×nh thøc bÒ ngoµi, vÒ c¸ch xng h« th× dêng nh ngêi mÑ ®ang nói với đứa con nhng trong thực tế, mẹ đang tự nói với mình. Đối thoại hoá ra độc thoại, nói với con mà lại là tâm sự với chính lòng mình – đó là tâm tr¹ng cña nh÷ng ngêi mÑ yªu th¬ng con nh yªu m¸u thÞt, mét phÇn cuéc sèng của mình. Cách nói ấy vừa thể hiện đợc tình cảm mãnh liệt của ngời mẹ đối với đứa con, vừa làm nổi bật tâm trạng, khắc hoạ đợc tâm t tình cảm, diễn đạt đợc những điều khó nói ra đợc bằng những lời trực tiếp. 5. Vẫn bằng giọng đối thoại, tác giả đã khéo léo chuyển hớng để nói về tầm quan trọng của giáo dục đối với sự phát triển của các thế hệ mai sau. Nêu lên một hiện tợng về sự quan tâm của các quan chức Nhật đối với giáo dục, tác giả đi đến khái quát: "Ai cũng biết rằng mỗi sai lầm trong giáo dục sẽ ảnh hởng đến cả một thế hệ mai sau, và sai lầm một li có thể đa thế hệ ấy đi.

(4) chÖch c¶ hµng dÆm sau nµy". 6. "Đi đi con, hãy can đảm lên, thế giới này là của con, bớc qua cánh cổng trờng là một thế giới kì diệu sẽ mở ra". Câu văn này đã nói lên ý nghĩa to lớn của nhà trờng trong cuộc đời mỗi con ngời. Nh trong một câu chuyện cổ tích kì diệu, phía sau cánh cổng kia là cả một thế giới vô cùng hấp dẫn đối với những ngời ham hiểu biết, yêu lao động và yêu cuộc sống, thế giới của tri thøc bao la, cña t×nh b¹n, t×nh thÇy trß nång Êm tha thiÕt, ch¾p c¸nh cho chóng ta bay cao, bay xa tíi nh÷ng ch©n trêi cña íc m¬ vµ kh¸t väng. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Đêm trớc ngày đa con đến trờng, ngời mẹ không ngủ. Ngắm nhìn con ngủ say, lòng ngời mẹ bồi hồi xúc động: nhớ lại những hành động của con ban ngµy, nhí vÒ thuë nhá víi nh÷ng kØ niÖm s©u s¾c trong ngµy khai gi¶ng ®Çu tiên... Lo cho tơng lai của con, ngời mẹ liên tởng đến ngày khai trờng ở Nhật  mét ngµy lÔ thùc sù cña toµn x· héi  n¬i mµ ai còng thÓ hiÖn sù quan t©m sâu sắc đến thế hệ tơng lai. Đó cũng là tình cảm, niềm tin và khát vọng của ngời mẹ đối với tơng lai của đứa con. 2. Cách đọc Cần bám sát diễn biến tâm trạng của ngời mẹ để lựa chọn giọng đọc cho phï hîp:  Đoạn từ đầu đến "trong ngày đầu năm học": tác giả sử dụng cả ba phơng thức tự sự, miêu tả và biểu cảm nhng tự sự là chủ yếu. Với đoạn này cần đọc giäng nhÑ nhµng.  Nội dung chính của đoạn tiếp theo (từ "Thực sự mẹ không lo lắng..." đến "c¸i thÕ giíi mµ mÑ võa bíc vµo") lµ sù håi tëng cña ngêi mÑ vÒ nh÷ng kØ niệm trong ngày khai trờng đầu tiên. Nội dung này đợc thể hiện chủ yếu qua ph¬ng thøc biÓu c¶m kÕt hîp víi tù sù. §äc ®o¹n v¨n víi tiÕt tÊu chËm, thÓ hiÖn t©m tr¹ng båi håi, xao xuyÕn cña ngêi mÑ.  §o¹n cuèi cïng nãi vÒ ngµy khai trêng ë NhËt. Ph¬ng thøc tù sù lµ chñ yếu, giọng đọc cần rõ ràng, không cần diễn cảm nhiều nh đoạn trên. Tuy nhiên, ở câu kết thúc văn bản, tác giả lại sử dụng phơng thức biểu cảm, do đó khi đọc cần hạ giọng để thể hiện tâm trạng xao xuyến của ngời mẹ. 3. Ngày khai trờng để vào lớp Một là ngày có dấu ấn sâu đậm nhất trong t©m hån cña mçi con ngêi. Cã thÓ nªu ra c¸c lÝ do sau: - §ã lµ ngµy khai trêng ®Çu tiªn cña mét ngêi häc sinh. - Háo hức vì đợc đến học ở ngôi trờng mới, đợc quen nhiều bạn mới, thày c« míi. - Là dấu mốc đầu tiên đánh dấu một bớc trởng thành của con ngời. 4. Để viết đợc đoạn văn cần: - Chän läc chi tiÕt g©y Ên tîng nhÊt (hoÆc quan träng nhÊt víi b¶n th©n em)..

(5) - KÓ l¹i sù vÖc, chi tiÕt Êy. - Chó ý c¸c biÖn ph¸p liªn kÕt c©u, c¸c c©u më ®o¹n, kÕt ®o¹n vµ c¸c c©u triển khai sao cho đoạn văn đợc kết nối rõ ràng, rành mạch và gợi cảm. mÑ t«i (ét-môn-đô đơ A-mi-xi) I. vÒ t¸c gi¶ ét-môn-đô A-mi-xi (1846-1908) là nhà văn I-ta-li-a, ngời đã viết bộ sách giáo dục Những tấm lòng cao cả nổi tiếng (trong đó có đoạn trích Mẹ tôi). Ngoài ra, ông còn là tác giả của những cuốn sách nh Cuộc đời của những chiÕn binh (1868), Cuèn truyÖn cña ngêi thÇy (1890), Gi÷a trêng vµ nhµ (1892),... Trong những cuốn sách đó, vấn đề quan hệ giữa thầy và trò, gia đình và nhà trờng, quan hệ bè bạn,... đợc thể hiện rất sinh động qua những c©u chuyÖn hÊp dÉn vµ bæ Ých. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Mặc dù có nhan đề là Mẹ tôi nhng văn bản lại đợc viết dới dạng một bức th của ngời bố gửi cho con trai. Cách thể hiện độc đáo này giúp cho những phẩm chất của ngời mẹ (nội dung chủ yếu của tác phẩm) đợc thể hiện một cách khách quan và trực tiếp. Đồng thời qua đó, ngời viết th có điều kiện để bộc lộ trọn vẹn thái độ, cảm xúc của mình mà không làm cho ngời tiếp thu (đứa con) phải xấu hổ, từ đó nhanh chóng hiểu ra vấn đề. 2. Qua bøc th, cã thÓ nhËn thÊy ngêi bè rÊt buån b· vµ tøc giËn tríc th¸i độ và cách ứng xử của En-ri-cô (khi cô giáo đến thăm nhà, En-ri-cô đã thốt ra một lời thiếu lễ độ với mẹ). Những câu văn thể hiện thái độ của ngời bố: - “… việc nh thế không bao giờ con đợc tái phạm nữa”. - “Sù hçn l¸o cña con nh mét nh¸t dao ®©m vµo tim bè vËy”. - “bố không thể nén đợc cơn tức giận đối với con”. - “Từ nay, không bao giờ con đợc thốt ra một lời nói nặng với mẹ”. - “…thµ r»ng bè kh«ng cã con, cßn h¬n thÊy con béi b¹c víi mÑ”. … 3. Các hình ảnh, chi tiết nói về ngời mẹ của En-ri-cô: “…mẹ đã phải thức suốt đêm, cúi mình trên chiếc nôi trông chừng hơi thở hổn hển của con,…khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con”; “Ngêi mÑ s½n sµng bá hÕt mét n¨m h¹nh phóc… có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con”. Những chi tiết này cho thấy, mẹ En-ri-c« lµ mét ngêi dÞu dµng hiÒn tõ, giµu t×nh th¬ng yªu vµ ®Çy tr¸ch nhiÖm. MÑ En-ri-c« còng nh biÕt bao nhiªu ngêi mÑ kh¸c, lu«n s½n sµng hi sinh tất cả cho những đứa con yêu. 4. Em sẽ lựa chọn phơng án nào trong các phơng án sau để trả lời cho câu hỏi: điều gì đã khiến En-ri-cô “xúc động vô cùng” khi đọc th của bố?.

(6) a) V× bè gîi l¹i nh÷ng kØ niÖm gi÷a mÑ vµ En-ri-c«. b) V× En-ri-c« sî bè. c) Vì thái độ kiên quyết và nghiêm khắc của bố. d) V× nh÷ng lêi nãi rÊt ch©n t×nh vµ s©u s¾c cña bè. e) V× En-ri-c« thÊy xÊu hæ. Gîi ý: Cã thÓ lùa chän c¸c ph¬ng ¸n: a, c vµ d. 5*. Ngêi bè kh«ng nh¾c nhë En-ri-c« trùc tiÕp mµ lùa chän c¸ch viÕt th, v×: - Nhắc nhở trực tiếp thờng rất khó kiềm giữ đợc sự nóng giận. - Nhắc nhở trực tiếp khó có thể bày tỏ đợc những tình cảm sâu sắc và tế nhÞ. - Nh¾c nhë trùc tiÕp cã thÓ khiÕn ngêi m¾c lçi c¶m thÊy bÞ xóc ph¹m qu¸ lớn vào lòng tự trọng. Từ đó có thể dẫn đến những suy nghĩ tiêu cực ở đứa trẻ, khiến cho những lời nhắc nhở không phát huy đợc mục đích giáo dục nh mong muèn. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Vì đợc viết dới dạng một bức th nên văn bản này hầu nh không có cốt truyện. Tuy nhiên, có thể căn cứ vào cách thể hiện của văn bản (đã nói ở trên) để tóm tắt những nét chủ yếu nh sau: En-ri-cô ăn nói thiếu lễ độ với mẹ. Bố biết chuyện, viết th cho En-ri-cô víi lêi lÏ võa yªu th¬ng võa tøc giËn. Trong th, bè nãi vÒ t×nh yªu, vÒ sù hi sinh to lớn mà mẹ đã dành cho En-ri-cô... Trớc cách xử sự tế nhị nhng không kÐm phÇn quyÕt liÖt, gay g¾t cña bè, En-ri-c« v« cïng hèi hËn. 2. Cách đọc V¨n b¶n hÇu nh chØ sö dông mét giäng ®iÖu duy nhÊt lµ giäng ®iÖu cña ngời bố nói với con. Bởi vậy, ngoài đoạn thứ nhất (đợc viết theo phơng thức tự sự) đọc bằng giọng chậm rãi, thể hiện sự hối hận của En-ri-cô, các đoạn sau cần đọc bám sát giọng điệu của ngời bố: khi thủ thỉ tâm tình (nói về tình yêu và sự hi sinh của mẹ đối với En-ri-cô), khi tức giận (biểu lộ thái độ giận d÷ tríc c¸ch nãi n¨ng cña En-ri-c« víi mÑ),... 3. Có thể chọn đoạn văn sau để học thuộc lòng: Con h·y nhí r»ng, t×nh yªu th¬ng, kÝnh träng cha mÑ lµ t×nh c¶m thiªng liêng hơn cả. Thật đáng xấu hổ và nhục nhã cho kẻ nào chà đạp lên nó. 4. KÓ l¹i mét sù viÖc em lì g©y ra khiÕn bè mÑ, mÑ buån phiÒn. Trong cuộc đời của mỗi con ngời nhất là khi còn thơ ấu chắc hẳn sẽ kh«ng Ýt lÇn m¾c lçi khiÕn cho bè mÑ ph¶i phiÒn lßng. Em cã thÓ nhí l¹i c©u chuyện (của bản thân, của ngời khác mà em từng đợc chứng kiến hay nghe kể lại) từng khiến mình phải băn khoăn, day dứt và hãy kể lại câu chuyện đó. Cần chú ý nêu ra đợc những bài học cho bản thân..

(7) Tõ ghÐp I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C¸c lo¹i tõ ghÐp a) Trong c¸c tõ ghÐp bµ ngo¹i, th¬m phøc tiÕng nµo lµ tiÕng chÝnh, tiÕng nào là tiếng phụ? Các tiếng đợc ghép với nhau theo trật tự nh thế nào? (1) Mẹ còn nhớ sự nôn nao, hồi hộp khi cùng bà ngoại đi tới gần ngôi trờng và nỗi chơi vơi hốt hoảng khi cổng trờng đóng lại [...]. (LÝ Lan) (2) Cèm kh«ng ph¶i thøc quµ cña ngêi véi; ¨n cèm ph¶i ¨n tõng chót Ýt, thong th¶ vµ ngÉm nghÜ. Lóc bÊy giê ta míi thÊy l¹i thu c¶ trong h¬ng vÞ Êy, c¸i mïi th¬m phøc cña lóa míi, cña hoa cá d¹i ven bê [...]. (Th¹ch Lam) Gîi ý: - C¸c tiÕng chÝnh: bµ, th¬m. - C¸c tiÕng phô: ngo¹i, phøc. - Tiếng chính đứng trớc, tiếng phụ đứng sau; tiếng phụ bổ sung nghĩa cho tiÕng chÝnh. b) C¸c tiÕng trong hai tõ ghÐp quÇn ¸o, trÇm bæng ë nh÷ng vÝ dô sau cã ph©n ra thµnh tiÕng chÝnh, tiÕng phô kh«ng? - ViÖc chuÈn bÞ quÇn ¸o míi, giµy nãn míi, cÆp s¸ch míi, tËp vë míi, mọi thứ đâu đó đã sẵn sàng, khiến con cảm nhận đợc sự quan trọng của ngày khai trêng. - Mẹ không lo, nhng vẫn không ngủ đợc. Cứ nhắm mắt lại là dờng nh vang lên bên tai tiếng đọc bài trầm bổng [...]. Gợi ý: Các tiếng trong hai từ này không chia ra đợc thành tiếng chính tiếng phụ. Hai tiếng bình đẳng với nhau, ghép lại tạo thành từ. 2. NghÜa cña tõ ghÐp a) So s¸nh nghÜa cña tõ bµ ngo¹i víi nghÜa cña tõ bµ, nghÜa cña tõ th¬m phøc víi nghÜa cña tõ th¬m. Gợi ý: Tra từ điển để nắm đợc nghĩa của từ bà, thơm rồi so sánh với nghĩa cña c¸c tõ ghÐp cã bµ, th¬m lµ tiÕng chÝnh (bµ ngo¹i, bµ néi; th¬m phøc, th¬m ng¸t, ...). NghÜa cña tiÕng chÝnh réng h¬n nghÜa cña c¶ tõ, vÝ dô: nghÜa cña bµ (c¶ bµ néi, bµ ngo¹i,...) réng h¬n nghÜa cña bµ ngo¹i. Sù cã mÆt cña tiÕng chÝnh lµm thu hÑp ph¹m vi bao qu¸t cña tõ. b) So s¸nh nghÜa cña tõ quÇn ¸o so víi nghÜa cña mçi tiÕng quÇn, ¸o; nghÜa cña tõ trÇm bæng víi nghÜa cña mçi tiÕng trÇm, bæng. Gợi ý: Đối với các từ ghép đẳng lập, nghĩa của các tiếng tách rời bao giờ còng hÑp h¬n nghÜa cña c¶ tõ. NghÜa cña quÇn ¸o réng h¬n nghÜa cña quÇn, ¸o; nghÜa cña trÇm bæng réng h¬n nghÜa cña trÇm, bæng..

(8) II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Xếp các từ ghép suy nghĩ, lâu đời, xanh ngắt, nhà máy, nhà ăn, chài lới, cây cỏ, ẩm ớt, đầu đuôi, cời nụ theo bảng phân loại sau: Tõ ghÐp chÝnh phô Từ ghép đẳng lËp Gîi ý: Xem xÐt nghÜa cña c¸c tiÕng; nÕu lµ tõ ghÐp chÝnh phô, khi t¸ch ra, tiếng chính có thể ghép với các tiếng khác để tạo ra các từ cùng loại, ví dụ: xanh ngắt có thể tách thành xanh / ngắt, rồi giữ nguyên tiếng chính để ghép víi c¸c tiÕng phô kh¸c nh xanh biÕc, xanh l¬, xanh thÉm,... 2. Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dới đây để tạo thành từ ghép chính phô: bót ... ¨n ... thíc ... tr¾ng ... ma ... vui ... lµm ... nh¸t ... Cã thÓ cã c¸c tõ: bót ch×, thíc kÎ, ma phïn, lµm viÖc, ¨n s¸ng, tr¾ng xo¸, vui tai, nh¸t gan,... 3. Điền thêm tiếng vào sau các tiếng dới đây để tạo thành các từ ghép đẳng lập: ... ... nói mÆt ... ... ... ... ham häc ... ... ... ... xinh t¬i ... ... Gợi ý: Có thể thêm vào các tiếng để trở thành các từ nh: núi non, núi đồi; ham muốn, ham mê; xinh đẹp, xinh tơi; mặt mũi, mặt mày; học tập, học hµnh; t¬i trÎ, t¬i míi,... 4. Trong các cụm từ dới đây, cụm nào đúng, cụm nào sai? Vì sao? - mét cuèn s¸ch - mét quyÓn vë - mét cuèn s¸ch vë - mét quyÓn s¸ch vë Gîi ý: - C¸c côm sai: mét cuèn s¸ch vë, mét quyÓn s¸ch vë. - Sai vì: sách vở là từ ghép đẳng lập có ý nghĩa khái quát nên không dùng.

(9) với nghĩa tính đếm. Tuy nhiên, trong một số trờng hợp, từ ghép đẳng lập kết hợp một cách hợp lý với những danh từ chỉ đơn vị đứng trớc (bộ, chuyến,...) thì vẫn đợc dùng với nghĩa tính đếm nh: một bộ quân áo, một chuyến đi lại, v.v... 5. Sử dụng từ điển để tra các từ và trả lời câu hỏi: a) Có phải mọi thứ có hoa màu hồng đều gọi là hoa hồng không? b) Em Nam nói: "Cái áo dài của chị em ngắn quá!". Nói nh thế có đúng kh«ng? T¹i sao? c) Có phải mọi loại cà chua đều chua không? Nói: "Quả cà chua này ngọt quá!" có đợc không? Tại sao? d) Có phải mọi loại cá màu vàng đều gọi là cá vàng không? Cá vàng là lo¹i c¸ nh thÕ nµo? Gîi ý: C¸c tõ hoa hång, ¸o dµi, cµ chua, c¸ vµng mang ý nghÜa kh¸i qu¸t, gäi tªn lo¹i sù vËt. Kh«ng nªn hiÓu hoa hång chØ lµ hoa cã mµu hång, cã thÓ cã hoa hång ®en; t¬ng tù, cµ chua kh«ng chØ lµ lo¹i cµ cã vÞ chua, ¸o dµi không phải đối lập với áo ngắn mà là tên gọi một loại trang phục truyền thèng (cã c¶ ¸o vµ quÇn), c¸ vµng kh«ng chØ lµ c¸ cã mµu vµng (cã c¸ vµng ®en, c¸ vµng tr¾ng,...). 6. So s¸nh nghÜa cña c¸c tõ ghÐp m¸t tay, nãng lßng, gang thÐp (Anh Êy lµ mét chiÕn sÜ gang thÐp), tay ch©n (mét tay ch©n th©n tÝn) víi nghÜa cña nh÷ng tiÕng t¹o nªn chóng. Gîi ý: - Hai tõ m¸t tay vµ nãng lßng ghÐp tõ hai tÝnh tõ chØ c¶m gi¸c (m¸t, nãng) víi hai danh tõ (tay, lßng). Khi ghÐp l¹i, c¸c tõ nµy cã nghÜa kh¸c h¼n víi nghÜa cña c¸c tõ t¹o nªn chóng. + Mát tay: chỉ những ngời dễ đạt đợc kết quả tốt, dễ thành công trong c«ng viÖc (nh ch÷a bÖnh, ch¨n nu«i,…). + Nóng lòng: chỉ trạng thái (tâm trạng của ngời) rất mong muốn đợc biết hay đợc làm việc gì đó. - C¸c tõ gang vµ thÐp vèn lµ nh÷ng danh tõ chØ vËt. Nhng khi ghÐp l¹i, chóng trë thµnh tõ mang nghÜa chØ phÈm chÊt (cña con ngêi.) - C¸c tõ tay vµ ch©n còng vËy. Chóng vèn lµ nh÷ng danh tõ nhng khi ghÐp lại, nó trở thành từ mang nghĩa chỉ một loại đối tợng (ngời). 7. Thö ph©n tÝch cÊu t¹o cña nh÷ng tõ ghÐp cã ba tiÕng m¸y h¬i níc, than tæ ong, b¸nh ®a nem theo mÉu sau: c¸. ®u«i. cê. Gợi ý: Xác định tiếng chính trong các từ, tiếp tục xác định tiếng chính và.

(10) phô víi c¸c tiÕng cßn l¹i. Mòi tªn trong m« h×nh lµ chØ sù bæ sung nghÜa cña tiÕng phô cho tiÕng chÝnh. Theo m« h×nh bæ sung nghÜa nµy, ta cã: - máy hơi nớc: máy là tiếng chính; hơi nớc là phụ, trong đó nớc phụ cho h¬i. - than tổ ong: than là tiếng chính; tổ ong là phụ, trong đó ong phụ cho tổ. - b¸nh ®a nem: b¸nh ®a lµ chÝnh, nem lµ phô; trong b¸nh ®a, b¸nh lµ chÝnh, ®a lµ phô. Liªn kÕt trong v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Liªn kÕt vµ ph¬ng tiÖn liªn kÕt trong v¨n b¶n a) TÝnh liªn kÕt cña v¨n b¶n - Hãy đọc đoạn văn sau: Trớc mặt cô giáo, con đã thiếu lễ độ với mẹ. Bố nhớ, cách đây mấy năm, mẹ đã phải thức suốt đêm, cúi mình trên chiếc nôi trông chừng hơi thở hổn hÓn cña con, qu»n qu¹i v× nçi lo sî, khãc nøc në khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con! H·y nghÜ xem, En-ri-c« µ! Ngêi mÑ s½n sµng bá hÕt mét n¨m h¹nh phóc để tránh cho con một giờ đau đớn, ngời mẹ có thể đi ăn xin để nuôi con, có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con! Thôi, trong một thời gian con đừng h«n bè. - Theo em, nếu bố En-ri-cô chỉ viết nh vậy thì En-ri-cô có thể hiểu đợc ®iÒu bè muèn nãi cha? - Nếu En-ri-cô cha hiểu đợc điều bố muốn nói thì tại sao? Hãy xem xét c¸c lÝ do sau: + Vì có câu văn viết cha đúng ngữ pháp; + V× cã c©u v¨n néi dung cha thËt râ rµng; + V× c¸c c©u v¨n cha g¾n bã víi nhau, liªn kÕt láng lÎo. - Vậy, muốn cho đoạn văn có thể hiểu đợc thì nó phải có phẩm chất gì? Gợi ý: Các câu trong đoạn văn, nếu tách rời, đều là những câu hoàn chỉnh, néi dung râ rµng. Nhng c¶ ®o¹n, víi sù nèi kÕt c¸c c©u láng lÎo, th× ý nghÜa không đợc biểu đạt rõ ràng. Muốn để ngời khác hiểu đợc ý của mình, ngoài việc tạo ra những câu đúng, ngời viết (nói) còn phải tổ chức mối liên kết chặt chÏ gi÷a c¸c c©u. 2. Ph¬ng tiÖn liªn kÕt trong v¨n b¶n a) Hãy sửa lại đoạn văn để En-ri-cô có thể hiểu đợc ý bố mình. Gợi ý: Muốn sửa lỗi liên kết, phải nắm đoán định đợc ý đồ của ngời viết. Trong ®o¹n v¨n trªn, ngêi bè muèn nãi cho En-ri-c« nhËn thÊy lçi cña m×nh khi đã thiếu lễ độ với mẹ, cũng là để giúp En-ri-cô hiểu đợc tình thơng yêu vô bờ bến của mẹ dành cho con. Với định hớng về chủ đề nh vậy, có thể sửa ®o¹n v¨n nh sau:.

(11) Trớc mặt cô giáo, con đã thiếu lễ độ với mẹ. Con biết không, cách đây mấy năm, mẹ đã phải thức suốt đêm, cúi mình trên chiếc nôi trông chừng hơi thë hæn hÓn cña con, qu»n qu¹i v× nçi lo sî, khãc nøc në khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con! H·y nghÜ xem, En-ri-c« µ! Ngêi mÑ s½n sµng bá hÕt mét n¨m h¹nh phúc để tránh cho con một giờ đau đớn, ngời mẹ có thể đi ăn xin để nuôi con, có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con! Ngời ấy có đáng để con c xử nh thế không? Bố rất buồn vì hành động của con. Thôi, trong một thời gian con đừng hôn bố. b) ChØ ra sù thiÕu liªn kÕt trong ®o¹n v¨n sau vµ söa l¹i: Một ngày kia, còn xa lắm, ngày đó con sẽ biết thế nào là không ngủ đợc. Giấc ngủ đến với con dễ dàng nh uống một li sữa, ăn một cái kẹo. Gơng mặt thanh thoát của đứa trẻ tựa nghiêng trên gối mềm, đôi môi hé mở và thỉnh tho¶ng chóm l¹i nh ®ang mót kÑo. Gợi ý: Hãy đọc và so sánh đoạn văn trên với đoạn văn đã sửa dới đây: Một ngày kia, còn xa lắm, ngày đó con sẽ biết thế nào là không ngủ đợc. Còn bây giờ, giấc ngủ đến với con dễ dàng nh uống một li sữa, ăn một cái kẹo. Gơng mặt thanh thoát của con tựa nghiêng trên gối mềm, đôi môi hé mở vµ thØnh tho¶ng chóm l¹i nh ®ang mót kÑo. - Đoạn văn đã đợc sửa lại nh thế nào? - Sự liên kết về ý nghĩa giữa các câu phải đợc thể hiện ra bằng ngôn ngữ, thiÕu sù liªn kÕt trªn ph¬ng diÖn ng«n ng÷, mèi liªn kÕt gi÷a c¸c c©u sÏ không đợc đảm bảo. c) Qua hai ®o¹n v¨n trªn, h·y tù rót ra: - Một văn bản nh thế nào thì đợc xem là có tính liên kết? - Các câu trong văn bản phải sử dụng những phơng tiện gì để văn bản có tÝnh liªn kÕt? II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. NhËn xÐt vÒ tr×nh tù c¸c c©u v¨n trong ®o¹n v¨n díi ®©y: (1) Một quan chức của thành phố đã kết thúc buổi lễ phát thởng nh sau: (2) Vµ «ng ®a tay chØ vÒ phÝa c¸c thÇy gi¸o, c« gi¸o ngåi trªn c¸c hµnh lang. (3) Các thầy, các cô đều đứng dậy vẫy mũ, vẫy khăn đáp lại, tất cả đều xúc động về sự biểu lộ lòng mến yêu ấy của học sinh. (4) "Ra khỏi đây, các con ạ, các con không đợc quên gửi lời chào và lòng biết ơn đến những ngời đã vì các con mà không quản bao mệt nhọc, những ngời đã hiến cả trí thông minh vµ lßng dòng c¶m cho c¸c con, nh÷ng ngêi sèng vµ chÕt v× c¸c con vµ hä ®©y này!". (5) Nghe lời kêu gọi cảm động, đáp ứng đúng những tình cảm của mình, tất cả học sinh đều đứng dậy, dang tay về phía các thầy, các cô. Gîi ý: Tr×nh tù c¸c c©u trong ®o¹n v¨n còng thÓ hiÖn diÔn biÕn cña sù việc, đảo lộn trật tự này sẽ dẫn đến phá vỡ liên kết. Trật tự hợp lí của các câu ph¶i lµ: (1)  (4)  (2)  (5)  (3). 2. Đoạn văn dới đây đã có tính liên kết cha? Vì sao? Tôi nhớ đến mẹ tôi "lúc ngời còn sống tôi lên mời". Mẹ tôi âu yếm dắt tay.

(12) tôi dẫn đi trên con đờng làng dài và hẹp. Sáng nay, lúc cô giáo đến thăm, tôi nói với mẹ có nhỡ thốt ra một lời thiếu lễ độ. Còn chiều nay, mẹ hiền từ của t«i cho t«i ®i d¹o ch¬i víi anh con trai lín cña b¸c g¸c cæng. Gợi ý: Một đoạn văn đợc xem là có tính liên kết tức là phải đảm bảo sự nèi kÕt chÆt chÏ gi÷a c¸c c©u trªn c¶ hai ph¬ng diÖn néi dung ý nghÜa vµ h×nh thøc ng«n ng÷. Hai ph¬ng diÖn liªn kÕt nµy kh«ng thÓ t¸ch rêi nhau. ë bÒ mÆt ng«n ng÷, tho¹t xem, ®o¹n v¨n trªn cã vÎ liªn kÕt, nhng thùc ra c¸c c©u kh«ng thèng nhÊt trong mét néi dung ý nghÜa. 3. Điền các từ ngữ thích hợp vào chỗ trống trong đoạn văn dới đây để các c©u liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau: Bà ơi! Cháu thờng về đây, ra vờn, đứng dới gốc na, gốc ổi mong tìm lại h×nh bãng cña ... vµ nhí l¹i ngµy nµo ... trång c©y, ... ch¹y lon ton bªn bµ. ... b¶o khi nµo c©y cã qu¶ ... sÏ dµnh qu¶ to nhÊt, ngon nhÊt cho ..., nhng ch¸u lại bảo quả to nhất, ngon nhất phải để phần bà. ... bà ôm cháu vào lòng, hôn ch¸u mét c¸i thËt kªu. (Theo NguyÔn ThÞ Thuû Tiªn, Nh÷ng bøc th ®o¹t gi¶i UPU) Gîi ý: bµ, bµ, ch¸u, Bµ, bµ, ch¸u, ThÕ lµ. 4. T¹i sao khi hai c©u v¨n sau bÞ t¸ch ra khái ®o¹n th× chóng trë nªn láng lÎo vÒ mÆt liªn kÕt: "Đêm nay mẹ không ngủ đợc. Ngày mai là ngày khai trờng lớp Một của con." (Cæng trêng më ra) Gîi ý: Thùc ra, kh«ng h¼n lµ hai c©u v¨n trªn kh«ng cã mèi liªn hÖ nµo víi nhau dï mét c©u nãi vÒ mÑ, mét c©u nãi vÒ con. §øng c¹nh nhau, chóng đã có thể gợi ra: câu sau là nguyên nhân của của câu trớc. Nhng để có thể hiểu về mối quan hệ giữa hai câu một cách rõ ràng, chúng phải đợc đặt trong sự liên kết với câu tiếp theo: "Mẹ sẽ đa con đến trờng, cầm tay con dắt qua c¸nh cæng,...". 5. Em có liên hệ gì giữa câu chuyện về Cây tre trăm đốt và tính liên kết cña v¨n b¶n? Gợi ý: Trăm đốt tre, nếu tách rời nhau, cũng không thành một cây tre đợc. Phải nhờ có phép màu của Bụt nối các đốt tre lại với nhau thì anh trai cày mới có đợc một cây tre thực sự. Liên kết trong văn bản cũng vậy. Các đoạn, các câu không đợc tổ chức gắn kết với nhau thì không thể có văn bản hoàn chỉnh. Các đoạn, câu tựa nh những đốt tre, văn bản nh cây tre vậy. Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª (Kh¸nh Hoµi) I. VÒ t¸c phÈm Văn bản này đợc xếp vào nhóm văn bản nhật dụng (xem thêm trong bài Cổng trờng mở ra của Lí Lan). Vấn đề trọng tâm trong đó là quyền trẻ em -.

(13) mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n mµ c¸c v¨n b¶n nhËt dông trong Ch¬ng trình Ngữ văn 7 đề cập. Phơng thức biểu đạt chủ yếu của văn bản là tự sự. Ngoài ba cuộc chia tay t¹o thµnh ba yÕu tè h¹t nh©n cña v¨n b¶n, t¸c gi¶ cßn sö dông ph¬ng thøc biểu cảm qua cách kể chuyện đồng thời bộc lộ trực tiếp cảm xúc của nhân vật chÝnh (còng lµ ngêi trong cuéc). Sù kÕt hîp khÐo lÐo gi÷a hai ph¬ng thøc nµy giúp cho văn bản có đợc giọng điệu truyền cảm, gợi lên nhiều nỗi xa xót trong tâm hồn bạn đọc. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. TruyÖn viÕt vÒ hai nh©n vËt Thµnh vµ Thuû. TruyÖn miªu t¶ c¶nh gia đình của Thành và Thuỷ tan vỡ (cha mẹ bỏ nhau) đặc biệt khắc hoạ sự xót xa cña hai anh em khi t×nh c¶m cña hä bÞ xÎ chia. 2. Câu chuyện đợc kể theo ngôi thứ nhất. Ngời kể chính là ngời chứng kiÕn c©u chuyÖn x¶y ra, trùc tiÕp tham gia cèt truyÖn – tøc lµ cïng chÞu nçi ®au v× sù mÊt m¸t vÒ t×nh c¶m nh em g¸i m×nh. C¸ch lùa chän ng«i kÓ nµy gióp t¸c gi¶ cã ®iÒu kiÖn trùc tiÕp thÓ hiÖn suy nghÜ, t×nh c¶m vµ diÔn biÕn t©m tr¹ng cña nh©n vËt, t¨ng thªm tÝnh ch©n thùc cña truyÖn, lµm cho truyÖn hấp dẫn và sinh động hơn. Chính vì thế, mặc dù tiêu đề của truyện là Cuộc chia tay của những con búp bê nhng ngời đọc vẫn hiểu là cuộc chia tay của Thanh vµ Thuû. Tuy nhiên, tiêu đề truyện còn một hàm ý khác. Những con búp bê thờng gợi liên tởng đến sự hồn nhiên, trong sáng, vô t. Cuộc chia tay của những con búp bê tạo ra một tình huống tâm lí - đó là cuộc chia tay không đáng có, cũng nh không đáng có cuộc chia tay giữa Thành và Thuỷ - hai anh em vốn rÊt mùc gÇn gòi, th¬ng yªu vµ lu«n lu«n quan t©m, chia sÎ cïng nhau. Tªn truyện, vì thế đã gợi ra đợc một tình huống đáng chú ý khiến ngời đọc phải quan t©m theo dâi. 3. C¸c chi tiÕt trong truyÖn cho thÊy hai anh em Thµnh, Thuû rÊt mùc gÇn gũi, thơng yêu, chia sẻ và luôn quan tâm đến nhau: - Khi Thành đi đá bóng bị rách áo, Thuỷ ddax mang kim ra tận sân vận động để vá áo cho anh. - Ngợc lại, Thành thờng giúp em mình học. Chiều chiều lại đón em ở trờng vÒ. - Lúc chia tay, Thành đã nhờng hết đồ chơi cho em nhng Thuỷ lại sợ anh không có ngời gác đêm nên cứ một mực buộc anh phải nhận giữ con Vệ Sĩ. 4. Đọc truyện, điều dễ nhận thấy là giữa lời nói và hành động của Thuỷ bộc lé nh÷ng m©u thuÉn râ rÖt khi thÊy anh chia hai con bóp bª VÖ SÜ vµ Em Nhá ra hai bªn: trong suy nghÜ, Thuû kh«ng muèn chia rÏ hai con bóp bª, nªn Thuû vừa ngạc nhiên vừa giận dữ "Sao anh ác thế!" đã lại rất thơng Thành, sợ đêm đêm không có con Vệ Sĩ canh giấc ngủ cho anh. Để giải quyết đợc mâu thuẫn ấy, chỉ có một cách duy nhất là bố mẹ các em không xảy ra việc chia tay. Nhng thực tế thật là nghiệt ngã. Cuộc chia tay của ngời lớn đã để lại hậu quả đau đớn cho các em. Cuối truyện, Thuỷ đã để lại con Vệ Sĩ. Đây là chi tiết có tính.

(14) cao trào, đặc sắc, giàu ý nghĩa nhân văn của truyện. 5. Trong cuéc chia tay cña Thuû víi c¶ líp, chi tiÕt Thuû cho biÕt m×nh sÏ không đợc đi học nữa (vì nhà bà ngoại ở xa trờng quá) và rồi đây, Thuỷ sẽ phải ®i b¸n hoa ngoµi chî lµ chi tiÕt khiÕn c« gi¸o (vµ c¶ c¸c b¹n n÷a) bµng hoµng nhất. Cha mẹ Thành và Thuỷ chia tay, với họ đó đã là một nỗi đau đớn lớn. Nhng ở tuổi của Thuỷ mà không đợc đến trờng, lại phải bớc vào đời sớm thế, râ rµng chi tiÕt Êy sÏ khiÕn cho mäi ngêi c¶m thÊy xãt xa h¬n. Trong khi đó, có lẽ chi tiết cảm động nhất trong màn chia tay này là chi tiết c« gi¸o T©m tÆng cho Thuû quyÓn vë vµ c©y bót n¾p vµng (hoÆc còng cã thÓ nªu ra chi tiÕt: sù chÕt lÆng ®i cña c« T©m cïng nh÷ng giät níc m¾t tõ tõ r¬i khi nghe tin Thuỷ không còn đợc đến trờng nữa). 6. Thµnh kinh ng¹c bëi trong khi t©m hån m×nh ®ang diÔn ra nh÷ng mÊt mát, đớn đau quá lớn (mất mái ấm gia đình, phải chia tay đứa em gái nhỏ) thì cuộc đời ngoài kia vẫn trôi bình thản. Chi tiết này cho thấy sự hụt hẫng, cô đơn của nhân vật. Nó tác động mạnh vào ý thức trách nhiệm của mỗi chúng ta trớc những ngời xung quanh và trớc cuộc sống của cộng đồng. 7. Qua câu chuyện, tác giả muốn gửi đến chúng ta một lời nhắn nhủ rằng: mái ấm gia đình là một tài sản vô cùng quý giá. Nó là nơi gìn giữ những tình cảm cao quý và thiêng liêng. Hãy gìn giữ nó, đừng bao giờ vì một lí do gì mà làm tổn hại đến những tình cảm cao quý và thiêng liêng ấy. Iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t V× bè mÑ chia tay nhau, hai anh em Thµnh vµ Thuû còng ph¶i mçi ngêi một ngả: Thuỷ về quê với mẹ còn Thành ở lại với bố. Hai anh em nhờng đồ chơi cho nhau, Thuỷ đau đớn chia tay thầy cô, khi chia tay còn quyến luyến anh không muốn rời,... Ba cuộc chia tay gợi lên ở bạn đọc những xúc cảm m¹nh mÏ cïng nçi xãt th¬ng cho c¶nh ngé mµ lÏ ra nh÷ng ngêi b¹n nhá kh«ng ph¶i g¸nh chÞu. 2. Cách đọc Văn bản đợc thể hiện theo phơng thức tự sự với ba cuộc chia tay. Bởi vậy sẽ có hai yếu tố đáng lu ý là lời dẫn chuyện và lời nhân vật:  Lêi dÉn chuyÖn thêng cã tÝnh chÊt kh¸ch quan nhng trong v¨n b¶n nµy, lời dẫn chuyện cũng là lời của nhân vật trong truyện nên các sự kiện đợc kể đều thấm đẫm cảm xúc, bao trùm lên trên hết là tình thơng của ngời anh đối víi em.  Lêi nh©n vËt ®a d¹ng, lêi cña mçi nh©n vËt thÓ hiÖn t©m tr¹ng kh¸c nhau. Bè côc trong v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bè côc vµ nh÷ng yªu cÇu vÒ bè côc trong v¨n b¶n a) Bè côc cña v¨n b¶n.

(15) - Hãy nhận xét về dự kiến trình bày các nội dung trong một lá đơn xin gia nhËp §éi ThiÕu niªn TiÒn phong Hå ChÝ Minh sau: (1) NguyÖn väng xin vµo §éi; (2) Giíi thiÖu hä tªn, líp, trêng; (3) Lêi høa ... (4) KÝnh göi... Gợi ý: Trình tự các nội dung không hợp lí, theo bố cục chung của đơn phải là: Kính gửi nơi có trách nhiệm giải quyết đề nghị trong đơn - Giới thiệu họ tên, địa chỉ,... - Nguyện vọng ... - Lời hứa ... - Bố cục của văn bản là sự sắp đặt nội dung các phần trong văn bản theo mét tr×nh tù hîp lÝ. Qua vÝ dô trªn, em h·y cho biÕt t¹i sao khi x©y dùng v¨n b¶n ngêi ta l¹i ph¶i quan t©m tíi bè côc? Gîi ý: ViÖc triÓn khai néi dung cña v¨n b¶n tríc hÕt thÓ hiÖn ë bè côc. Các phần nội dung của văn bản phải đợc sắp xếp theo một trình tự nhất định. Không thể đa ra lời hứa sau khi vào Đội sẽ cố gắng phấn đấu trớc rồi mới đề xuất nguyện vọng xin đợc vào Đội,... Hệ thống các phần của văn bản cho thấy mạch phát triển của vấn đề, thể hiện sự rành mạch trong suy nghĩ của ngêi viÕt, gãp phÇn t¹o nªn søc thuyÕt phôc cña v¨n b¶n. - Liên hệ với bố cục của một bài văn tự sự đã học ở lớp 6. b) Nh÷ng yªu cÇu vÒ bè côc trong v¨n b¶n - §äc hai c©u chuyÖn sau vµ tr¶ lêi c©u hái: (1) Cã mét con Õch quen thãi coi trêi b»ng vung, nªn cø nghªnh ngang ®i l¹i kh¾p n¬i, nh©ng nh¸o nh×n trêi vµ kªu åm ép. Tríc kia, Õch sèng ë trong giÕng. T¹i v× n¨m Êy trêi ma, níc trong giÕng dÒnh lªn trµn bê, ®a Õch ta ra ngoµi. Trớc đó, ếch đã từ đáy giếng nhìn lên và nó thấy trời bé tí, chỉ bằng cái vung thôi. Còn nó thì lại oai ghê lắm, vì nó mà đã cất tiếng kêu thì tất thảy bọn cua, ốc, nhái ở giếng đều phải hoảng sợ. Cuối cùng, nó bị một con trâu giẫm bẹp. Từ đấy, trâu trở thành bạn của nhà nông. (2) Ngày xa, có một anh tính rất hay khoe. Một hôm, anh ta may đợc cái áo mới, liền đem ra mặc, rồi đứng hóng ở cửa, đợi có ai qua ngời ta khen. Đứng mãi từ sáng đến chiều chả thấy ai hỏi cả, anh ta tức lắm. Nhng rồi anh ta cũng khoe đợc cái áo với một ngời rằng: "Từ lúc tôi mặc chiÕc ¸o míi nµy, t«i ch¶ thÊy con lîn nµo ch¹y qua c¶.". §Êy lµ do ngêi kia, tính cũng hay khoe, bỗng không biết từ đâu tất tởi chạy đến hỏi anh ta: "Bác cã thÊy con lîn cíi cña t«i ch¹y qua ®©y kh«ng?" + Hai câu chuyện trên đã có bố cục cha? + C¸ch kÓ chuyÖn nh trªn bÊt hîp lÝ ë chç nµo? + Nªn s¾p xÕp bè côc hai c©u chuyÖn trªn nh thÕ nµo? - Gîi ý:.

(16) + KÓ nh b¶n (1) vµ b¶n (2) lµ cha cã bè côc. C¸c sù viÖc chÝnh cña hai c©u chuyện ếch ngồi đáy giếng và Lợn cới áo mới tuy vẫn có mặt trong bản kể này nhng chúng không đợc sắp xếp theo một trật tự hợp lí. Việc đảo lộn trật tù c¸c sù viÖc lµm cho nghÜa cña bµi v¨n trë nªn khã hiÓu, c©u chuyÖn kh«ng cßn tÝnh g©y cêi, gi¸ trÞ phª ph¸n gi¶m ®i. + So sánh với hai bản kể dới đây để rút ra cách sắp xếp bố cục của hai câu chuyÖn: (1) Cã mét con Õch sèng l©u ngµy trong mét c¸i giÕng nä. Xung quanh nã chØ cã mét vµi con nh¸i, cua, èc bÐ nhá. H»ng ngµy, nã cÊt tiÕng kªu åm ép làm vang động cả giếng, khiến các con vật kia rất hoảng sợ. ếch cứ tởng bầu trêi trªn ®Çu chØ bÐ b»ng chiÕc vung vµ nã th× oai nh mét vÞ chóa tÓ. Mét n¨m nä, trêi ma to lµm níc trong giÕng dÒnh lªn, trµn bê, ®a Õch ta ra ngoµi. Quen thãi cò, Õch nghªnh ngang ®i l¹i kh¾p n¬i vµ cÊt tiÕng kªu åm ép. Nó nhâng nháo đa cặp mắt nhìn lên bầu trời, chả thèm để ý đến xung quanh nên đã bị một con trâu đi qua giẫm bẹp. (2) Có anh tính hay khoe của. Một hôm, may đợc cái áo mới, liền đem ra mặc, rồi đứng hóng ở cửa, đợi có ai đi qua ngời ta khen. Đứng mãi từ sáng đến chiều chả thấy ai hỏi cả, anh ta tức lắm. Đang tức tối, chợt thấy một anh, tính cũng hay khoe, tất tởi chạy đến hỏi to: - B¸c cã thÊy con lîn cíi cña t«i ch¹y qua ®©y kh«ng? Anh kia liÒn gi¬ ngay v¹t ¸o ra, b¶o: - Tõ lóc t«i mÆc c¸i ¸o míi nµy, t«i ch¼ng thÊy con lîn nµo ch¹y qua ®©y c¶! c) C¸c phÇn cña bè côc - C¸c phÇn Më bµi, Th©n bµi, KÕt bµi cã nhiÖm vô g× trong v¨n b¶n tù sù vµ miªu t¶? Gîi ý: + Mở bài: giới thiệu nội dung sẽ triển khai, dẫn dắt ngời đọc nhập cuộc; + Thân bài: triển khai nội dung đã giới thiệu ở mở bài, giải quyết nhiệm vụ đã đặt ra; + Kết bài: khẳng định và nâng cao vấn đề đã trình bày ở phần nội dung. - T¹i sao l¹i ph¶i ph©n biÖt râ rµng nhiÖm vô cña mçi phÇn? Trong bè côc ba phÇn cña mét v¨n b¶n, mçi phÇn cã mét nhiÖm vô riªng, không trùng nhau. Phân biệt nhiệm vụ của từng phần cũng là nhằm đảm bảo tính chặt chẽ trong lập luận, thể hiện đợc sự rành mạch giữa các phần của bố cục chung. Mở bài không những phải đặt ra đợc vấn đề, giới thiệu đợc đề tài mà còn phải gây đợc hứng thú cho ngời đọc, gợi ra hớng triển khai nội dung cña phÇn Th©n bµi. NhiÖm vô cña KÕt bµi kh«ng chØ lµ "tãm l¹i" nh÷ng néi dung chính đã đợc triển khai mà còn là khẳng định, nhấn mạnh, đa những.

(17) vấn đề đã giải quyết trong Thân bài lên một tầm cao mới, khắc sâu ấn tợng trong tâm trí ngời đọc. - Trong bè côc ba phÇn, Th©n bµi lµ phÇn quan träng nhÊt, nhng nh thÕ kh«ng cã nghÜa lµ xem nhÑ nh÷ng phÇn cßn l¹i. Më bµi vµ KÕt luËn cã vai trß riªng trong viÖc t¹o nªn ý nghÜa cña v¨n b¶n, lµm kh«ng tèt hai phÇn nµy sÏ trực tiếp ảnh hởng đến Thân bài: Mở bài làm không tốt sẽ không tạo đợc tình huống để theo đó dẫn dắt ngời đọc nhập cuộc, thậm chí ngời viết do vậy mà cũng không xác định rõ đợc phơng hớng trình bày nội dung; Kết bài làm không tốt sẽ giảm tính thuyết phục cho những gì đã trình bày trong Thân bài, dẫn đến tình trạng "đầu voi đuôi chuột", nhiều khi do vậy mà không bật ra đợc chủ đề của văn bản, làm mờ nhạt ý đồ của ngời viết. Tóm lại, Mở bài, Th©n bµi, KÕt bµi cña mét v¨n b¶n g¾n bã h÷u c¬ víi nhau nh c¸c bé phËn trªn mét c¬ thÓ vËy. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Nêu một số ví dụ thực tế để chứng tỏ: Nếu chúng ta biết chú ý đên việc s¾p xÕp c¸c ý cho rµnh m¹ch th× bµi viÕt (lêi nãi) cña chóng ta sÏ cã hiÖu qu¶ thuyÕt phôc cao. Ngîc l¹i, nÕu kh«ng s¾p xÕp c¸c ý cho hîp lÝ th× bµi viÕt (lêi nói) của chúng ta sẽ không hiểu đợc, không đợc tiếp nhận: Gîi ý: Cã thÓ nªu c¸c trêng hîp: häc sinh dù thi kÓ chuyÖn tëng tîng, häc sinh đợc phân công trình bày kinh nghiệm học tập của bản thân, học sinh tham gia thi hïng biÖn,… 2. H·y ghi l¹i bè côc cña truyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª. Bè cục ấy đã rành mạch và hợp lí cha? Có thể kể câu chuyện theo một bbó cục khác đợc không? Gîi ý: - TruyÖn më ®Çu b»ng viÖc mÑ cña Thµnh vµ Thuû b¾t hai anh em ph¶i chia đồ chơi cho nhau (mở bài: từ đầu đến …khóc nhiều). Sau đó dừng lại để kể về quá khứ rồi lại quay trở lại hiện tại để kể về cuộc chia tay thực sự đầy níc m¾t cña Thuû víi c« gi¸o, víi c¸c b¹n vµ víi Thµnh (th©n bµi). TruyÖn kÕt thóc b»ng c¶nh Thµnh “mÕu m¸o” nh×n em trÌo lªn xe vµ chiÕc xe rå máy, phóng đi mất hút (phần kết bài: từ “Tôi mếu máo trả lời…” đến hết). - Bố cục này đã khá rành mạch và hợp lí. Song chúng ta vẫn có thể thay đổi nó để kể theo một cách khác sáng tạo hơn, miễn là vẫn đảm bảo đợc sự rành mạch hợp lí và hấp dẫn. Các em cần chủ động phát huy sự sáng tạo để thö kÓ l¹i c©u chuyÖn theo c¸ch riªng cña m×nh. 3. Bố cục báo cáo kinh nghiệm học tập của một học sinh dới đây đã hợp lí cha? V× sao? H·y bæ sung nh÷ng g× mµ em cho lµ cÇn thiÕt. (I) Mở bài: Chào mừng các đại biểu, các thầy cô và các bạn tham dự Hội nghÞ. (II) Th©n bµi: (1) Nêu rõ bản thân đã học thế nào trên lớp. (2) Nêu rõ bản thân đã học thế nào ở nhà..

(18) (3) Nêu rõ bản thân đã học thế nào trong cuộc sống. (4) Nêu thành tích hoạt động Đội và thành tích văn nghệ của bản thân. (III) KÕt bµi: Chóc Héi nghÞ thµnh c«ng. Gợi ý: Một báo cáo kinh nghiệm học tập của học sinh đợc bố cục thành ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài là hợp lí. Vấn đề ở chỗ: phải xem xét nội dung cña tõng phÇn cã hîp lÝ hay kh«ng. - PhÇn Më bµi: §èi víi mét b¶n b¸o c¸o kinh nghiÖm häc tËp, phÇn Më bài, ngoài lời chào mừng, nhất thiết phải giới thiệu đợc khái quát nội dung cña Th©n bµi, dµn bµi trªn thiÕu néi dung quan träng nµy. Sau lêi chµo mõng, phải thêm vào lời dẫn cho nội dung sẽ đợc báo cáo. - PhÇn Th©n bµi: V× ®©y lµ b¸o c¸o vÒ kinh nghiÖm häc tËp nªn kh«ng cÇn thiết phải báo cáo về thành tích trong hoạt động Đội và thành tích văn nghệ. Nếu đa nội dung này vào, bản báo cáo sẽ không đảm bảo sự thống nhất chủ đề. Nên thay nội dung này bằng việc báo cáo kết quả học tập, nh thế liên kết cña th©n bµi sÏ chÆt chÏ, t¨ng thªm søc thuyÕt phôc. - PhÇn KÕt bµi: Ngoµi lêi chóc Héi nghÞ thµnh c«ng, phÇn nµy ph¶i cã néi dung khái quát lại những kinh nghiệm học tập đã trình bày, lời hứa sẽ tiếp tục phấn đấu để học tập tốt hơn trong thời gian tới. M¹ch l¹c trong v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. M¹ch l¹c vµ nh÷ng yªu cÇu vÒ m¹ch l¹c trong v¨n b¶n a) M¹ch l¹c trong v¨n b¶n lµ g×? Trong v¨n b¶n, m¹ch l¹c lµ sù tiÕp nèi c¸c ý theo mét tr×nh tù hîp lÝ. Sù tiÕp nèi hîp lÝ gi÷a c¸c ý thÓ hiÖn ra ë sù tiÕp nèi hîp lÝ cña c¸c c©u, c¸c ®o¹n, c¸c phÇn trong v¨n b¶n. Xem xÐt vÝ dô sau ®©y: Cắm bơi một mình trong đêm. Đêm tối nh bng không nhìn rõ mặt đờng. Trên con đờng ấy, chiếc xe lăn bánh rất êm. Khung cửa xe phía cô gái ngồi lång ®Çy bãng tr¨ng. Tr¨ng bång bÒnh næi lªn qua d·y Pó Hång. D·y nói nµy có ảnh hởng quyết định đến gió mùa đông bắc ở miền Bắc nớc ta. Nớc ta bây giờ của ta rồi; cuộc đời bắt đầu hửng sáng. (DÉn theo DiÖp Quang Ban, V¨n b¶n vµ liªn kÕt trong tiÕng ViÖt, NXB GD, 1998, Tr. 62) - Có thể xem sự tiếp nối các câu trong ví dụ trên là hợp lí đợc không? Vì sao? Gîi ý: C¸c c©u trong vÝ dô trªn chØ tiÕp nèi víi nhau vÒ mÆt h×nh thøc (phần đầu câu sau lặp lại ý ở phần cuối câu trớc). Vì thế, đọc toàn bộ văn bản, chúng ta không thể hiểu văn bản nói cái gì. Sự thực thì các câu trên đợc trích ra từ những văn bản khác nhau và lắp ghép lại. Sự tiếp nối chỉ đợc xem lµ hîp lÝ khi c¸c c©u, c¸c ®o¹n, c¸c phÇn cña v¨n b¶n ph¶i thèng nhÊt xoay quanh một chủ đề. Vi phạm điều này, văn bản không đợc coi là mạch lạc. - Các câu sau đây đã đợc sắp xếp theo một trình tự hợp lí cha? Vì sao?.

(19) (1) Tôi đã nổ súng. (2) T«i ®ang phiªn g¸c. (3) Tôi đã đánh bật đợc cuộc tấn công. (4) Tôi đã thấy quân địch tiến đến. Gợi ý: Các câu văn trên không vi phạm tính thống nhất chủ đề. Nhng nh thế cha đủ để đánh giá là chúng mạch lạc. Bởi vì, trình tự các câu không hợp lí khi phản ánh diễn biến trớc sau của sự việc. Trình tự đúng phải là: (2)  (4)  (1)  (3). 2. Các điều kiện để một văn bản có tính mạch lạc a) TruyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª kÓ vÒ nhiÒu sù viÖc (mÑ bắt hai con phải chia đồ chơi; hai anh em Thành và Thuỷ rất thơng nhau; chuyện về hai con búp bê; Thành đa em đến lớp chào cô giáo và các bạn; hai anh em phải chia tay; Thuỷ để cả hai con búp bê lại cho Thành) nhng tại sao vÉn hîp lÝ, thèng nhÊt? Sù viÖc nµo lµ sù viÖc chÝnh trong truyÖn nµy? Sù viÖc chÝnh Êy g¾n víi nh÷ng nh©n vËt chÝnh nµo? Gợi ý: Truyện có thể kể về nhiều sự việc. Tuy nhiên, để các sự việc trong truyÖn cã sù kÕt nèi m¹ch l¹c víi nhau th× c¸c sù viÖc ph¶i cïng xoay quanh chủ đề chung. Các sự việc của truyện Cuộc chia tay của những con búp bê cùng thống nhất trong chủ đề gìn giữ tổ ấm gia đình, gìn giữ tình cảm giữa các thành viên trong gia đình. Sự việc chính trong truyện là cuộc chia tay của hai anh em Thµnh, Thuû; cuéc chia tay gi÷a nh÷ng con bóp bª còng chÝnh lµ hình ảnh biểu trng cho sự việc chính này. Các sự việc khác đều tập trung phục vụ cho sự thể hiện sự việc đó. Nh vậy, sự việc chính của truyện cũng không thÓ t¸ch rêi c¸c nh©n vËt chÝnh. Kh«ng thÓ xem nh÷ng sù viÖc kh«ng quan hÖ mËt thiÕt víi nh©n vËt chÝnh lµ sù viÖc chÝnh vµ ngîc l¹i. Nh vậy, ngoài sự thống nhất chủ đề, đối với văn bản truyện thì sự việc chÝnh, nh©n vËt chÝnh lµ nh÷ng ®iÓm quan träng t¹o nªn m¹ch l¹c. Bªn c¹nh đó, hệ thống từ ngữ của văn bản cũng có vai trò to lớn trong việc thể hiện m¹ch l¹c. b) Các từ ngữ chia tay, chia đồ chơi, chia ra, chia đi, chia rẽ, xa nhau, khóc,... cứ lặp đi lặp lại trong bài đồng thời với sự lặp lại các từ ngữ biểu thị ý kh«ng muèn chia c¾t nh: anh cho em tÊt, ch¼ng muèn chia b«i, chóng l¹i thân thiết quàng tay lên vai nhau, không bao giờ để chúng nó ngồi cách xa nhau,... Sù lÆp l¹i nµy cã vai trß g× trong m¹ch l¹c cña v¨n b¶n? Gợi ý: Lặp là một phơng thức liên kết văn bản và đồng thời sự lặp đi lặp lại hệ thống các từ ngữ liên quan đến chủ đề của văn bản cũng là điều kiện để văn bản duy trì mạch lạc. Đối sánh giữa các từ ngữ đợc lặp lại bên trên với chủ đề của truyện Cuộc chia tay của những con búp bê sẽ thấy đợc điều này. c) Trong v¨n b¶n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª cã ®o¹n kÓ viÖc hiÖn t¹i, cã ®o¹n kÓ viÖc qu¸ khø, cã ®o¹n kÓ viÖc ë nhµ, cã ®o¹n kÓ viÖc ë trêng, cã ®o¹n kÓ chuyÖn h«m qua, cã ®o¹n kÓ chuyÖn s¸ng nay,… Hãy cho biết các đoạn ấy đợc nối với nhau theo mối quan hệ nào trong c¸c mèi quan hÖ díi ®©y.

(20) - Liªn hÖ thêi gian. - Liªn hÖ kh«ng gian. - Liªn hÖ t©m lÝ (nhí l¹i). - Liên hệ ý nghĩa (tơng đồng, tơng phản). Nh÷ng mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ®o¹n Êy cã tù nhiªn vµ hîp lÝ kh«ng? Gîi ý: C¸c bé phËn cña v¨n b¶n cã thÓ liªn hÖ víi nhau theo nhiÒu kiÓu: liªn hÖ vÒ mÆt thêi gian (sù viÖc nµo x¶y ra tríc kÓ tríc, sù viÖc nµo x¶y ra sau kÓ sau); liªn hÖ vÒ kh«ng gian, ch¼ng h¹n: T«i d¾t em ra khái líp. [...]. Ra khái trêng, t«i kinh ng¹c thÊy mäi ngêi vÉn ®i l¹i b×nh thêng vµ n¾ng vÉn vµng ¬m trïm lªn c¶nh vËt. Vừa tới nhà, tôi đã nhìn thấy một chiếc xe tải đỗ ở trớc cổng. Mấy ngời hàng xóm đang giúp mẹ tôi khuân đồ đạc lên xe. Còng cã thÓ lµ liªn hÖ t©m lÝ nh phÇn ®Çu cña truyÖn (c¸c sù viÖc trong các đoạn đợc kể lại theo dòng hồi nhớ của nhân vật); và liên hệ ý nghĩa. Dù đợc nối theo nhiều mối liên hệ khác nhau nhng giữa các đoạn này vẫn có đợc một trình tự rất tự nhiên và hợp lí. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. a) Tính mạch lạc của văn bản Mẹ tôi (ét-môn-đô đơ A-mi-xi) đợc thể hiÖn nh thÕ nµo? Gợi ý: Truyện xoay quanh nội dung chủ đạo, đó là lời căn dặn của ngời cha đối với ngời con rằng: tình yêu thơng và lòng kính trọng cha mẹ là tình cảm thiêng liêng và cao quý hơn cả. Thất đáng xấu hổ và nhục nhã cho kẻ nào chà đạp lên tình yêu thơng đó. Nội dung này đã đợc triển khai một cách hợp lí và mạch lạc: ngời cha nhắc đến lỗi của đứa con; tiếp đó, ông khéo léo nhắc về những kỉ niệm, nhắc về tình yêu thơng sâu sắc mà ngời mẹ đã và đang dành cho con để đứa con cảm nhận sâu sắc hơn lỗi lầm của mình, từ đó mµ biÕt tù nhËn ra ph¶i tr¸i. Bµi v¨n kÕt thóc b»ng nh÷ng lêi nãi rÊt kiªn quyết của ngời cha khi căn dặn và nhắc nhở đứa con mình. b) Ph©n tÝch tÝnh m¹ch l¹c cña v¨n b¶n sau: Mùa đông, giữa ngày mùa, làng quê toàn màu vàng - những màu vàng rất khác nhau. Có lẽ bắt đầu từ những đêm sơng sa thì bóng tối đã hơi cứng và sáng ngày ra trông thấy màu trời có vàng hơn mọi khi. Lúa chín dới đồng vµng xuém l¹i. N¾ng nh¹t ng¶ mµu vµng hoe. Trong vên, l¾c l nh÷ng chïm quả xoan vàng lịm, không trông thấy cuống, nh những chuỗi tràng hạt bồ đề treo lơ lửng. Từng chiếc lá mít vàng sẫm. Tàu đu đủ, chiếc lá sắn héo lại mở năm cánh vàng tơi. Buồng chuối quả chín vàng đốm. Nắng vờn chuối đơng cã giã lÉn víi l¸ vµng, nh nh÷ng v¹t ¸o n¾ng, ®u«i ¸o n¾ng, vÉy vÉy. Bôi mÝa vàng xọng, từng đốt ngần phấn trắng. Dới sân, rơm và thóc vàng giòn. Quanh đó, con gà, con chó cũng vàng mợt. Mái nhà phủ một màu rơm vàng mới. Tất cả đợm một màu trù phú, đầm ấm lạ lùng. Không có cảm giác héo tàn, hanh hao lúc sắp bớc vào mùa đông. Gợi ý: Phân tích tính mạch lạc của văn bản trên các phơng diện nh chủ đề,.

(21) trình tự tiếp nối, hệ thống từ ngữ, mối liên hệ,... Chủ đề là cảnh sắc vàng của lµng quª gi÷a ngµy mïa. Tr×nh tù miªu t¶ theo sù quan s¸t cña t¸c gi¶ tõ bao quát đến cụ thể, từ xa đến gần, từ cao xuống thấp. Bắt đầu là liên hệ về thời gian, tiếp đến, liên hệ chủ yếu giữa các câu là liên hệ không gian,... Hệ thống c¸c tÝnh tõ chØ nh÷ng s¾c th¸i kh¸c nhau cña mµu vµng còng gãp phÇn t¹o nªn m¹ch l¹c cña v¨n b¶n vÒ s¾c vµng cña lµng quª nµy. 2. T¹i sao trong truyÖn Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª t¸c gi¶ kh«ng kể lại tỉ mỉ nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của bố mẹ Thành, Thuỷ? Nh vậy cã lµm cho truyÖn thiÕu m¹ch l¹c kh«ng? Gîi ý: Sù viÖc chÝnh cña c©u chuyÖn lµ cuéc chia tay gi÷a hai anh em Thành, Thuỷ và hai con búp bê. Các sự việc khác đều phải tập trung vào sự việc này. Kể tỉ mỉ về nguyên nhân dẫn đến sự chia tay của bố mẹ Thành, Thuû sÏ lµm mÊt ®i sù tËp trung Êy vµ v× thÕ lµm gi¶m ®i sù thèng nhÊt chñ đề, khiến văn bản thiếu mạch lạc.. Ca dao, d©n ca Những câu hát về tình cảm gia đình I. vÒ thÓ lo¹i 1. Ca dao, d©n ca lµ tªn gäi chung cña c¸c thÓ lo¹i tr÷ t×nh d©n gian kÕt hợp giữa lời và nhạc, diễn tả đời sống nội tâm của con ngời. Hiện nay còn ph©n biÖt ca dao vµ d©n ca: D©n ca lµ nh÷ng s¸ng t¸c kÕt hîp gi÷a lêi vµ nh¹c, ca dao lµ lêi th¬ cña d©n ca, ngoµi ra cßn bao gåm c¶ nh÷ng bµi th¬ d©n gian mang phong c¸ch nghÖ thuËt chung víi lêi th¬ d©n ca. 2. Ca dao, d©n ca thuéc lo¹i tr÷ t×nh, ph¶n ¸nh t©m t t×nh c¶m, thÕ giíi t©m hån cña con ngêi (tr÷: ph¸t ra, bµy tá, thÓ hiÖn ; t×nh: t×nh c¶m, c¶m xóc). Nh©n vËt tr÷ t×nh phæ biÕn trong ca dao, d©n ca lµ nh÷ng ngêi vî, ngêi chồng, ngời mẹ, ngời con,... trong quan hệ gia đình, những chàng trai, cô gái trong quan hÖ t×nh b¹n, t×nh yªu, ngêi n«ng d©n, ngêi phô n÷,... trong quan hÖ x· héi. Còng cã nh÷ng bµi ca dao ch©m biÕm phª ph¸n nh÷ng thãi h tËt xÊu của những hạng ngời và những sự việc đáng cời trong xã hội. Ca dao châm biếm thể hiện khá tập trung những nét đặc sắc của nghệ thuật trào lộng dân gian ViÖt Nam. 3. Bên cạnh những đặc điểm chung với thơ trữ tình (có vần, nhịp, sử dụng nhiều biện pháp tu từ,...), ca dao, dân ca có những đặc thù riêng: + Ca dao, d©n ca thêng rÊt ng¾n, ®a sè lµ nh÷ng bµi gåm hai hoÆc bèn dßng th¬. + Sö dông thñ ph¸p lÆp (lÆp kÕt cÊu, lÆp dßng th¬ më ®Çu, lÆp h×nh ¶nh, lặp ngôn ngữ,...) nh là một thủ pháp chủ yếu để tổ chức hình tợng. 4. Ca dao, dân ca là mẫu mực về tính chân thực, hồn nhiên, cô đúc, về sức gîi c¶m vµ kh¶ n¨ng lu truyÒn. Ng«n ng÷ ca dao, d©n ca lµ ng«n ng÷ th¬ nh-.

(22) ng vẫn rất gần với lời nói hằng ngày của nhân dân và mang màu sắc địa phơng rất rõ. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C¨n cø vµo néi dung c©u h¸t cã thÓ thÊy: bµi ca dao thø nhÊt lµ lêi cña ngêi mÑ h¸t ru con, bµi thø hai lµ lêi cña ngêi con g¸i lÊy chång xa quª nãi với mẹ, bài thứ ba là lời của con cháu đối với ông bà, bài thứ t là lời của cha mÑ dÆn dß con c¸i hoÆc lêi anh em t©m sù víi nhau. 2. Bµi 1, t¸c gi¶ vÝ c«ng cha, nghÜa mÑ nh nói ngÊt trêi, nh níc ë ngoµi biển Đông là lấy cái mênh mông, vĩnh hằng, vô hạn của trời đất, thiên nhiên để so sánh, làm nổi bật ý nghĩa: công ơn cha mẹ vô cùng to lớn, không thể nào cân đong đo đếm hết đợc. Ví công cha với núi ngất trời là khẳng định sự lớn lao, ví nghĩa mẹ nh nớc biển Đông là để khẳng định chiều sâu, chiều réng. §©y còng lµ mét nÐt t©m thøc cña ngêi ViÖt. H×nh ¶nh mÑ kh«ng lín lao, k× vÜ nh h×nh ¶nh cha nhng s©u xa h¬n, réng më vµ gÇn gòi h¬n. §èi công cha với nghĩa mẹ, núi với biển là cách diễn đạt quen thuộc, đồng thời cũng làm cho các hình ảnh đợc tôn cao thêm, trở nên sâu sắc và lớn lao hơn. 3. Ngµy xa, do quan niÖm "träng nam khinh n÷", coi "con g¸i lµ con ngêi ta" nên những ngời con gái bị ép gả hoặc phải lấy chồng xa nhà đều phải chịu nhiÒu nçi khæ t©m. Nçi khæ lín nhÊt lµ xa nhµ, th¬ng cha th¬ng mÑ mµ kh«ng đợc về thăm, không thể chăm sóc, đỡ đần lúc cha mẹ đau ốm, bệnh tật. Nỗi nhớ mẹ của ngời con gái trong bài ca dao này rất da diết. Điều đó đợc thÓ hiÖn qua nhiÒu tõ ng÷, h×nh ¶nh:  ChiÒu chiÒu: kh«ng ph¶i mét lÇn, mét lóc mµ chiÒu nµo còng vËy.  §øng ngâ sau: ngâ sau lµ ngâ v¾ng, ®i víi chiÒu chiÒu cµng gîi lªn không gian vắng lặng, heo hút. Trong khung cảnh ảm đạm, hình ảnh ngời phụ nữ cô đơn thui thủi một mình nơi ngõ sau càng nhỏ bé, đáng thơng hơn nữa.  ruét ®au chÝn chiÒu: chÝn chiÒu lµ "chÝn bÒ", lµ "nhiÒu bÒ". Dï lµ nçi ®au nµo th× c¸i kh«ng gian Êy còng lµm cho nã cµng thªm tª t¸i. C¸ch sö dông tõ ngữ đối xứng (chiều chiều - chín chiều) cũng góp phần làm cho tình cảnh và t©m tr¹ng cña ngêi con g¸i cµng nÆng nÒ, ®au xãt h¬n. 4. Bài 3 diễn tả nỗi nhớ và sự yêu kính đối với ông bà. Để diễn đạt những tình cảm ấy, tác giả dân gian đã dùng biện pháp tu từ so sánh: nỗi nhớ đợc so s¸nh nh nuéc l¹t buéc trªn m¸i nhµ (rÊt nhiÒu). Cái hay của cách diễn đạt này nằm ở cách dùng từ “ngó lên” (chỉ sự thành kÝnh) vµ ë h×nh ¶nh so s¸nh: nçi nhí – nuéc l¹t trªn m¸i nhµ. H×nh ¶nh “nuộc lạt” vừa gợi ra cái nhiều về số lợng (dùng cái vô hạn để chỉ nỗi nhớ và sù yªu kÝnh «ng cha) võa gîi ra sù nèi kÕt bÒn chÆt (t×nh c¶m m¸u mñ ruét rµ, t×nh c¶m huyÕt thèng cña con ch¸u víi «ng cha). 5. Bµi 4 lµ nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh c¶m anh em. Anh em lµ hai nhng còng lµ mét, v×: “Cïng chung b¸c mÑ, mét nhµ cïng th©n” (cïng mét cha mÑ sinh ra, cùng chung sống, cùng chung buồn vui, sớng khổ). Quan hệ anh em còn đợc vÝ víi h×nh ¶nh ch©n – tay (nh÷ng bé phËn g¾n bã kh¨ng khÝt trªn mét c¬ thể thống nhất). Hình ảnh đó nói lên tình nghĩa và sự gắn bó thiêng liêng của.

(23) anh em. Bài ca dao là lời nhắc nhở chúng ta: anh em phải hoà thuận, phải biết nơng tựa lẫn nhau thì gia đình mới ấm êm, cha mẹ mới vui lòng. 6. Nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt tiªu biÓu trong c¶ bèn bµi ca dao:  ThÓ th¬ lôc b¸t.  C¸ch vÝ von, so s¸nh.  Những hình ảnh gần gũi, quen thuộc trong đời sống hàng ngày.  §Æc biÖt, ng«n ng÷ vÉn mang tÝnh chÊt híng ngo¹i nhng kh«ng theo hình thức đối đáp mà chỉ là lời nhắn nhủ, tâm tình. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Các bài ca dao đều đợc viết theo thể lục bát, nhịp 2/2 hoặc 4/4, do đó cần đọc trầm và nhấn giọng, thể hiện mối quan hệ tình cảm chân thành, thắm thiÕt. 2. Tình cảm đợc diễn tả trong bốn bài ca là tình cảm gia đình. Những câu ca thuộc chủ đề này thờng là những lời ru của mẹ, lời cha mẹ, ông bà nói với con ch¸u hoÆc ngîc l¹i nã lµ lêi con ch¸u nãi víi cha mÑ «ng bµ nh»m bµy tá nh÷ng t×nh c¶m vÒ c«ng ¬n sinh thµnh, vÒ t×nh mÉu tö, t×nh anh em ruét thÞt. 3. Cã thÓ kÓ thªm mét sè c©u ca dao sau: - C«ng cha nh nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra Mét lßng thê mÑ kÝnh cha Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con. - Chiều chiều ra đứng ngõ sau Tr«ng vÒ quª mÑ ruét ®au chÝn chiÒu. - Chiều chiều ra đứng bờ sông Muốn về quê mẹ mà không có đò. nh÷ng c©u h¸t vÒ t×nh yªu quê hơng, đất nớc, con ngời I. VÒ thÓ lo¹i (Xem bài Những câu hát về tình cảm gia đình). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Đáp án đúng là: b) Bµi ca cã hai phÇn: phÇn ®Çu lµ c©u hái cña chµng trai, phÇn sau lµ lêi đáp của cô gái. c) Hình thức đối đáp rất phổ biến trong ca dao. VÝ dô:.

(24) - §ªm tr¨ng thanh anh míi hái nµng. Tre non đủ lá, đan sàng nên chăng - Chµng hái th× thiÕp xin v©ng. Tre non đủ lá, nên chăng hỡi chàng?... 2. Trong bài 1, chàng trai và cô gái lại dùng những địa danh với nhng đặc điểm của từng địa danh nh vậy để hỏi - đáp nhau, vì đây là lời mà các chàng trai và các cô gái hát giao duyên trong chặng hát đố – chặng hát thử tài hiểu biết của nhau về lịch sử, địa lí,…của các vùng miền. Những địa danh trong bài 1 là những địa danh ở vùng Bắc Bộ nớc ta. Nó gắn với những đặc điểm lịch sử, địa lí, văn hoá của nhiều vùng đất. Ngời hỏi đã chọn đợc nhiều nét tiêu biểu để đố, trong khi đó, ngời đáp cũng trả lời rất đúng. Cuộc hỏi đáp diễn ra nh vậy chính là cơ sở để các chàng trai và các cô g¸i bµy tá t×nh c¶m víi nhau. 3. Ca dao cã nhiÒu bµi më ®Çu b»ng côm tõ "Rñ nhau": Rñ nhau ®i cÊy ®i cày..., Rủ nhau đi tắm hồ sen... Ngời ta thờng "rủ nhau" khi ngời rủ và ngời đợc rủ có quan hệ gần gũi, thân thiết và cùng chung mối quan tâm, cùng muốn làm một việc gì đó. Điều này là một trong những yếu tố thể hiện tính chất cộng đồng của ca dao. Trong bµi 2 cã c¶nh Rñ nhau xem c¶nh KiÕm Hå. KiÕm Hå tøc Hå Hoµn Kiếm (hay còn gọi là Hồ Gơm), một thắng cảnh thiên nhiên đồng thời cũng lµ mét di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸, g¾n víi truyÒn thuyÕt vÒ cuéc khëi nghÜa Lam Sơn, nơi Rùa Vàng nổi lên đòi lại thanh gơm thần từng giúp Lê Lợi đánh tan giÆc Minh hung b¹o ngµy nµo. C©u "Rñ nhau xem c¶nh KiÕm Hå" thùc ra lµ một câu dẫn, hớng ngời đọc, ngời nghe đến thăm hồ Gơm với những tên gọi næi tiÕng (cÇu Thª Hóc, chïa Ngäc S¬n, §µi Nghiªn, Th¸p Bót), gãp phÇn t¹o nên vẻ đẹp hài hoà, đa dạng vừa thơ mộng vừa thiêng liêng. Thủ pháp ở đây lµ gîi chø kh«ng t¶, hay nãi c¸ch kh¸c lµ t¶ b»ng c¸ch gîi. ChØ dïng ph¬ng pháp liệt kê, tác giả dân gian đã gợi lên một cảnh trí thiên nhiên tuyệt đẹp ngay giữa thủ đô Hà Nội. Những địa danh và cảnh trí đó gợi lên tình yêu, niềm tự hào về cảnh đẹp, về truyền thống lịch sử, văn hoá của đất nớc, quê hơng. C©u cuèi bµi 2 (Hái ai x©y dùng nªn non níc nµy) lµ mét c©u hái tu tõ, cã ý nghĩa khẳng định, nhắc nhở về công lao xây dựng non nớc của ông cha ta. Hồ Gơm không chỉ là một cảnh đẹp của thủ đô, nó đã trở thành biểu tợng cho vẻ đẹp, cho truyền thống văn hoá, lịch sử của cả đất nớc. Đó cũng là lời nhắc nhë c¸c thÕ hÖ mai sau ph¶i biÕt tr©n träng, g×n gi÷, x©y dùng vµ tiÕp nèi truyền thống đó. 4. Cảnh trí xứ Huế trong bài 3 đợc tác giả dân gian phác hoạ qua vẻ đẹp của con đờng. Đó là con đờng đợc gợi nên bằng những màu sắc rất nên thơ, tơi tắn (non xanh, nớc biếc). Cảnh ấy đẹp nh trong tranh vẽ (“tranh hoạ đồ”) – ngày xa cái gì đẹp thờng đợc ví với tranh (đẹp nh trong tranh). Bức tranh xứ Huế nh thế vừa khoáng đạt, lại vừa gần gũi quây quần. Biện pháp so sánh vẫn là biện pháp tu từ chủ đạo tạo nên vẻ đẹp trong những câu ca dao này..

(25) §¹i tõ “Ai” trong lêi mêi, lêi nh¾n göi (“Ai v« xø HuÕ th× v«”) lµ mét tõ phiÕm chØ (®a nghÜa, cã thÓ chØ trùc tiÕp ngêi mµ t¸c gi¶ quen nhng còng cã thể hiểu đó là lời nhắn gửi đến mọi ngời). Lời mời ấy vừa có hàm ý tự hào về c¶nh thiªn nhiªn xø HuÕ, võa nh muèn chia sÎ nã víi tÊt c¶ mäi ngêi. 5. Trong nhóm bài ca dao này, hầu hết các câu đợc sáng tác theo thể lục b¸t hoÆc lôc b¸t biÕn thÓ. Riªng hai c©u ®Çu cña bµi 4 l¹i cã h×nh thøc kh¸c thờng. Mỗi câu đợc kéo dài ra thành 12 tiếng để gợi sự to lớn, rộng rãi của cánh đồng. Bên cạnh đó, các biện pháp điệp từ, điệp ngữ, đảo ngữ, đối xứng gi÷a c©u 1 víi c©u 2 cµng t« ®Ëm c¶m gi¸c vÒ mét kh«ng gian réng r·i, trµn ®Çy søc sèng. 6. Hai c©u cuèi cña bµi 4 cã nhiÒu c¸ch hiÓu. C¸ch hiÓu phæ biÕn h¬n c¶ cho rằng đây là hai câu ca dao miêu tả vẻ đẹp của cô gái. Trớc cánh đồng mªnh m«ng, b¸t ng¸t, h×nh ¶nh c« g¸i cã vÎ nhá bÐ nhng c« chÝnh lµ ngêi làm ra cánh đồng "mênh mông bát ngát" đó, và hình ảnh của cô "nh chẽn lúa đòng đòng - Phất phơ dới ngọn nắng hồng ban mai" thật đẹp, vẻ đẹp kết tinh từ sắc trời, hơng đất, từ cánh đồng "bát ngát mênh mông" kia. 7. Theo cách hiểu trên thì đây là lời chàng trai đang ngắm cô gái đứng trên cánh đồng. Chàng trai thấy cánh đồng mênh mông bát ngát và thấy cô g¸i hån nhiªn, trÎ trung, ®Çy søc sèng. Nhng ngoµi ra, cßn cã c¸ch hiÓu kh¸c cho rằng đây là lời của cô gái. Đứng trớc cánh đồng "bát ngát mênh mông" rîn ngîp, nh×n ®©u còng kh«ng thÊy bê, c« g¸i cÊt lªn nh÷ng tiÕng than vÒ thân phận nhỏ bé, vô định. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Có thể coi phần lớn các bài ca dao này đợc viết theo thể lục bát nhng một số dòng đợc kéo dài ra: Sông nào / bên đục / bên trong. Núi nào thắt cổ bồng / mµ cã th¸nh sinh? Do đó, cách hiệp vần cũng không hoàn toàn theo kiểu bình thờng: Nớc sông Thơng / bên đục / bên trong. Núi Đức Thánh Tản / thắt cổ bồng / lại có th¸nh sinh. 2. Khác với chùm bài ca dao về tình cảm gia đình đã học, ở nhóm bài này ngoµi thÓ th¬ lôc b¸t cßn cã lo¹i lôc b¸t biÕn thÓ (bµi 1 vµ bµi 3 – tù kh¶o s¸t từng câu để nhận ra sự khác biệt) và thể thơ tự do (hai câu đầu bài 4). Mỗi thể loại nh đã nêu lại có những u điểm khác nhau trong việc thể hiện tình cảm c¶m xóc (xem l¹i phÇn ph©n tÝch ë trªn). 3. Tình cảm chung thể hiện trong các bài ca dao là tình yêu quê hơng, đất níc, con ngêi. Tõ l¸y I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C¸c lo¹i tõ l¸y a) Xem xét hình thức âm thanh của các từ láy (đợc in đậm) trong các câu.

(26) dới đây. So sánh để nhận thấy sự khác nhau về đặc điểm âm thanh giữa các từ ®¨m ®¨m, mÕu m¸o, liªu xiªu. - Em c¾n chÆt m«i im lÆng, m¾t l¹i ®¨m ®¨m nh×n kh¾p s©n trêng, tõ cét cờ đến tấm bảng tin và những vạch than vẽ ô ăn quan trên hè gạch. - Tôi mếu máo trả lời và đứng nh chôn chân xuống đất, nhìn theo cái bãng bÐ nhá liªu xiªu cña em t«i trÌo lªn xe. (TrÝch Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª) Gợi ý: Từ láy đợc cấu tạo nh thế nào? Trong các từ láy in đậm trên, các tiếng đợc láy lại toàn bộ hay bộ phận? Căn cứ vào đặc điểm về âm thanh này của các từ để chia chúng thành các loại: láy toàn bộ, láy bộ phận (láy phụ âm ®Çu, l¸y phÇn vÇn). c) T×m thªm c¸c tõ l¸y cïng lo¹i víi c¸c tõ trªn råi ®iÒn vµo b¶ng sau:. L¸y toµn bé ®¨m ®¨m, ... L¸y phô ©m mÕu m¸o, ... ®Çu L¸y bé phËn L¸y phÇn liªu xiªu, ... vÇn d) Các từ in đậm trong ví dụ dới đây đúng hay sai? Nếu sai, hãy chữa lại cho đúng. - Võa nghe thÊy thÕ, em t«i bÊt gi¸c run lªn bËt bËt, kinh hoµng ®a cÆp m¾t tuyÖt väng nh×n t«i. - Cặp mắt đen của em lúc này buồn thẳm thẳm, hai bờ mi đã sng mọng lªn v× khãc nhiÒu. Gîi ý: C¸c tõ bËt bËt, th¼m th¼m sai vÒ nguyªn t¾c cÊu t¹o tõ l¸y toµn bé. Tõ l¸y toµn bé cã trêng hîp l¸y l¹i nguyªn d¹ng ©m gèc nh ®¨m ®¨m, song cần lu ý các trờng hợp do sự hoà phối âm thanh nên tiếng láy có biến đổi thanh điệu, phụ âm cuối, chẳng hạn: đo trong đo đỏ, xôm trong xôm xốp, bần trong bÇn bËt, th¨m trong th¨m th¼m, ... C¸c tõ nµy vÉn thuéc lo¹i tõ l¸y toµn bé. 2. NghÜa cña tõ l¸y a) Nghĩa của các từ láy ha hả, oa oa, tích tắc, gâu gâu đợc tạo thành do đặc điểm gì về âm thanh? Gợi ý: Các từ này đợc tạo thành dựa trên nguyên tắc mô phỏng âm thanh (cßn gäi lµ tõ l¸y tîng thanh): ha h¶ nh tiÕng cêi, oa oa gièng nh ©m thanh tiếng khóc của em bé, tích tắc giống nh âm thanh quả lắc đồng hồ, gâu gâu gièng nh ©m thanh cña tiÕng chã sña. b) Nhận xét về đặc điểm âm thanh của các nhóm từ láy sau: (1) lÝ nhÝ, li ti, ti hÝ. (2) nhÊp nh«, phËp phång, bËp bÒnh. Gîi ý:.

(27) - Các từ thuộc nhóm (1) đều có khuôn vần i. Âm thanh của khuôn vần này gîi ra nh÷ng c¸i nhá vôn, t¬ng øng víi nh÷ng sù vËt, hiÖn tîng mµ c¸c tõ lÝ nhí, li ti, ti hí,... biểu đạt. - Các từ thuộc nhóm (2) có đặc điểm là: + Láy bộ phận phụ âm đầu, tiếng gốc đứng sau. + Các tiếng láy đều có chung vần âp, có thể hình dung mô hình cấu tạo loại từ này nh sau: (x + âp) + xy; trong đó, x là phụ âm đợc láy lại, y là phần vÇn cña tiÕng gèc, ©p lµ phÇn vÇn cña tiÕng l¸y. + Các từ thuộc nhóm này có chung đặc điểm ý nghĩa là: chỉ sự trạng thái chuyển động liên tục, hoặc sự thay đổi hình dạng của sự vật. c) So s¸nh gi÷a nghÜa cña tiÕng gèc vµ nghÜa cña tõ l¸y trong c¸c trêng hîp sau: - mÒm / mÒm m¹i; - đỏ / đo đỏ; Gîi ý: Thùc hiÖn theo c¸c bíc nh sau: - §Æt c©u víi mçi tõ. - So s¸nh s¾c th¸i gi¶m nhÑ hoÆc nhÊn m¹nh, s¾c th¸i biÓu c¶m gi÷a tõ đơn (tiếng gốc) và từ láy đợc cấu tạo từ tiếng ấy. Các từ láy có sắc thái nghĩa giảm nhẹ (mềm mại, đo đỏ) và màu sắc biểu cảm rõ hơn so với tiếng gốc (từ đơn). II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m vµ ph©n lo¹i tõ l¸y trong ®o¹n ®Çu v¨n b¶n Cuéc chia tay cña những con búp bê ( từ "Mẹ tôi, giọng khản đặc..." cho đến "nặng nề thế nµy."). Gîi ý: T×m vµ ph©n lo¹i theo b¶ng. bÇn bËt, th¨m th¼m, chiÒn L¸y toµn bé chiÖn, chiªm chiÕp, nøc në, tøc tëi, rãn rÐn, lÆng L¸y phô ©m lÏ, rùc rì, nh¶y nhãt, rÝu ran, L¸y bé ®Çu nÆng nÒ phËn L¸y phÇn vÇn 2. CÊu t¹o tõ l¸y tõ nh÷ng tiÕng gèc cho tríc theo b¶ng sau:. TiÕng gèc lã nhá nhøc kh¸c thÊp. Tõ l¸y lÊp lã,… nho nhá, nhá nh¾n,… nhøc nhèi,… khang kh¸c,… th©m thÊp,….

(28) chÕch chªnh chÕch,… ¸ch anh ¸ch,… 3. Chän tõ thÝch hîp ®iÒn vµo chç trèng trong c¸c c©u sau: - nhÑ nhµng, nhÑ nhâm: + ChÞ ... khuyªn nhñ em. + Làm xong công việc, nó thở phào ... nh trút đợc gánh nặng. - xÊu xÝ, xÊu xa: + Mọi ngời đều căm phẫn hành động ... của tên phản bội. + Bøc tranh cña nã vÏ nguÖch ngo¹c, ... - tan tµnh, tan t¸c: + Chiếc lọ rơi xuống đất, vỡ ... + Giặc Ân bị chàng trai làng Gióng đánh cho ... Gợi ý: Đọc kĩ để phân biệt sắc thái nghĩa của mỗi câu. Các từ in đậm là phï hîp víi c©u ®Çu. 4. §Æt c©u víi mçi tõ: nhá nh¾n, nhá nhÆt, nhá nhÎ, nhá nhen, nhá nhoi. Gîi ý: - C« gi¸o em cã d¸ng ngêi nhá nh¾n. - Anh Dòng nãi n¨ng nhá nhÎ nh con g¸i. - MÑ ch¨m chót cho c¸c con tõ nh÷ng c¸i nhá nhÆt nhÊt. - B¹n bÌ kh«ng nªn nhá nhen víi nhau. - Đàn voi đã đi cả ngày trời mà vẫn không tìm đợc một vũng nớc nhỏ nhoi nµo. 5. C¸c tõ sau ®©y lµ tõ l¸y hay tõ ghÐp? m¸u mñ, mÆt mòi, nhá nhen, tãc tai, r©u ria, khu«n khæ, ngän ngµnh, t¬i tèt, nÊu níng, ngu ngèc, häc hái, mÖt mái, n¶y në. Gợi ý: Kiểm tra bằng cách đối chiếu với các đặc điểm của từ láy và từ ghép (các từ đã cho đều là từ ghép). 6*. C¸c tiÕng chiÒn (trong chïa chiÒn), nª (trong no nª), rít (trong r¬i rít), hµnh (trong häc hµnh) cã nghÜa lµ g×? C¸c tõ chïa chiÒn, no nª, r¬i rít, häc hµnh lµ tõ ghÐp hay tõ l¸y? Gîi ý: - NghÜa cña c¸c tõ: + chiÒn: tõ cæ, còng cã nghÜa lµ chïa. + nª: tõ cæ, cã nghÜa lµ ch¸n + rớt: rơi ra một vài giọt (còn sót lại, hỏng, không đỗ) hoặc cũng có nghĩa lµ r¬i. + hµnh: thùc hµnh..

(29) - Theo cách giải nghĩa trên đây thì các từ đã cho là từ ghép. ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 1 - v¨n tù sù vµ miªu t¶ (Lµm ë nhµ) I. §Ò bµI tham kh¶o Đề 1: Kể cho bố mẹ nghe một chuyện lí thú (hoặc cảm động, hoặc buồn cêi,…) mµ em gÆp ë trêng. Đề 2: Kể lại nội dung câu chuyện đợc ghi trong một bài thơ có tính chất tù sù (nh Lîm hoÆc §ªm nay B¸c kh«ng ngñ) theo nh÷ng ng«i kÓ kh¸c nhau (ng«i thø ba hoÆc ng«i thø nhÊt). Đề 3: Miêu tả một cảnh đẹp mà em đã gặp trong mấy tháng nghỉ hè (có thể là phong cảnh nơi em nghỉ mát, hoặc cánh đồng hay rừng núi quê em). §Ò 4: Miªu t¶ ch©n dung mét ngêi th©n. II. Gîi ý dµn bµi §Ò 1: A. Mở bài: Giới thiệu về câu chuyện mà em dự dịnh kể (đó là câu chuyện g×? VÒ ai hÆc vÒ c¸i g×?). B. Th©n bµi: 1. KÓ l¹i hoµn c¶nh x¶y ra c©u chuyÖn: - Thêi gian x¶y ra? - §Þa ®iÓm? 2. KÓ l¹i c¸c chi tiÕt vÒ c©u chuyÖn: - Më ®Çu nh thÕ nµo? - DiÔn biÕn … - KÕt thóc … 3. Câu chuyện hôm đó đã khiến chúng em … (cảm động hay buồn cời). C. Kết bài: Suy nghĩ của em qua câu chuyện đó. §Ò 2: A. Mở bài: Giới thệu (tởng tợng) về câu chuyện mà em định kể (Lợm hay Đêm nay Bác không ngủ). Lu ý xác định ngôi kể ngay từ đầu (đóng vai nhân vật ngời chú hoặc nhân vật anh lính – ngôi thứ nhất; đóng vai một ngời đứng ngoài câu chuyện để kể lại – ngôi thứ ba). B. Th©n bµi: 1. KÓ lÇn lît c¸c chi tiÕt, c¸c sù kiÖn diÔn ra trong c©u chuyÖn: VÝ dô: Víi chuyÖn Lîm, ta lÇn lît kÓ: - Chi tiÕt ngêi chó gÆp Lîm. - Ên tîng cña ngêi chó vÒ h×nh d¸ng vµ tÝnh c¸ch Lîm..

(30) - Chi tiÕt Lîm ®i chuyÓn th. - Lîm hi sinh,… 2. Suy nghÜ cña ngêi kÓ vµ con ngêi Lîm hoÆc vÒ Hå ChÝ Minh. C. KÕt bµi: Tëng tîng vÒ kÕt thóc cña c©u chuyÖn, vÝ dô: - Sau ngµy gi¶i phãng, ngêi chó vÒ th¨m mé Lîm. - Anh lính sau đó đợc đi làm cùng Bác. §Ò 3: A. Mở bài: Giới thiệu về cảnh đẹp mà em định tả (nó là cảnh gì? ở đâu? Em đợc đến đó trong hoàn cảnh nào?,…). B. Th©n bµi: 1. Miêu tả về cảnh đẹp ấy. - Cảnh trên đờng đi (nếu chọn miêu tả cảnh nơi em nghỉ mát). - Khung cảnh nơi em đinh tả đẹp nh thế nào? (những ngôi nhà, cảnh biển, các hang động,…hoặc vẻ non xanh của đồng lúa, của hoa màu, …vẻ hùng vĩ cña nói rõng cña c¸c loµi c©y cæ thô hay cña nh÷ng con thó l¹,…). 2. Cảm xúc của em khi đợc đến thăm cảnh đẹp ấy (hay niềm hạnh phúc của em khi quê hơng mình có cánh đồng, có núi rừng đẹp). C. KÕt bµi: - Khẳng định lại vẻ đẹp của cảnh và sự bổ ích của những tháng hè vừa qua. §Ò 4: A. Më bµi: - Giới thiệu ngời thân mà em định miêu tả: Bố, mẹ, ông, bà, anh, chị,… B. Th©n bµi: 1. Lần lợt miêu tả các đặc điểm của ngời thân đó. - Khu«n mÆt (m¸i tãc, ¸nh m¾t,…). - H×nh d¸ng, níc da. - C¸ch ¨n mÆc, nãi n¨ng, giao tiÕp (nhÊt lµ c¸ch nãi chuyÖn víi em). 2. Điều mà em thích nhất ở ngời thân của em là gì? (một nét nào đó về h×nh thøc, hoÆc mét phÈm chÊt, mét nÐt tÝnh c¸ch,…). C. KÕt bµi: T×nh c¶m cña em víi ngêi th©n mµ em võa kÓ (cã thÓ nªu những mong ớc tốt đẹp của bản thân về ngời thân đó). Qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. C¸c bíc t¹o lËp v¨n b¶n Khi cã nhu cÇu t¹o lËp v¨n b¶n, ngêi viÕt ph¶i tiÕn hµnh theo c¸c bíc sau:.

(31) a) §Þnh híng t¹o lËp v¨n b¶n; Đây là khâu quan trọng, có ý nghĩa tiên quyết đối với việc tạo lập một văn bản. Để định hớng cho quá trình tạo lập văn bản, cần phải xác định các vấn đề xoay quanh những câu hỏi sau: - Viết cho ai? Câu hỏi này giúp cho ngời tạo lập văn bản xác định đợc đối tîng giao tiÕp cÇn híng tíi. - Viết để làm gì? Câu hỏi này giúp cho ngời tạo lập văn bản xác định đợc mục đích của việc tạo lập văn bản, chủ đề cần hớng tới. - Viết về cái gì? Câu hỏi này giúp cho ngời tạo lập văn bản xác định đợc đề tài, nội dung cụ thể của văn bản. - Viết nh thế nào? Câu hỏi này giúp cho ngời tạo lập văn bản xác định đợc cách thức tạo lập, các phơng tiện biểu đạt gắn với nội dung cụ thể đã đợc định hình, hình thức ngôn ngữ để biểu đạt nội dung ấy một cách hiệu quả nhÊt. b) Tìm ý và sắp xếp thành dàn ý theo bố cục rõ ràng, hợp lí đáp ứng những yêu cầu định hớng trên. Từ những nội dung đã xác định đợc trong bớc định hớng, đến đây, ngời t¹o lËp v¨n b¶n tiÕn hµnh thiÕt lËp hÖ thèng c¸c ý, s¾p xÕp chóng theo bè côc hợp lí, đảm bảo liên kết nội dung, mạch lạc văn bản. c) ViÕt thµnh v¨n b¶n hoµn chØnh. §©y lµ kh©u trùc tiÕp cho ra "s¶n phÈm". Ngêi t¹o lËp v¨n b¶n dïng lêi văn của mình diễn đạt các ý thành câu, đoạn, phần hoàn chỉnh. ở bớc này, các phơng tiện liên kết hình thức đợc huy động để triển khai chủ đề, thể hiện liên kết nội dung, đảm bảo mạch lạc cho văn bản. Việc viết thành văn cần đạt đợc tất cả các yêu cầu: đúng chính tả, đúng ngữ pháp, dùng từ chính xác, sát bè côc, cã tÝnh liªn kÕt, m¹ch l¹c, kÓ chuyÖn hÊp dÉn, lêi v¨n trong s¸ng. d) KiÓm tra l¹i v¨n b¶n. Đây là khâu cuối cùng của quá trình tạo lập văn bản. "Sản phẩm" phải đợc kiểm tra lại, điều chỉnh những nội dung, cách diễn đạt cha hợp lí, sửa các lỗi về dùng từ, đặt câu, viết đoạn, chuyển ý, ... Lu ý: Xem l¹i nh÷ng kiÕn thøc vÒ liªn kÕt, bè côc, m¹ch l¹c. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Hãy trả lời các câu hỏi sau để tự kiểm tra lại các văn bản mà em đã tạo lËp: a) §iÒu em muèn nãi trong c¸c v¨n b¶n Êy cã thùc sù cÇn thiÕt kh«ng? b) Các văn bản đã hớng tới những đối tợng giao tiếp cụ thể cha? Việc sử dụng ngôi nhân xng đã phù hợp với đối tợng (nghe, đọc) ấy cha? c) Em cã lËp dµn bµi tríc khi viÕt (nãi) c¸c v¨n b¶n Êy kh«ng? C¸c v¨n bản ấy thờng đợc bố cục nh thế nào? Đã chú ý tới nhiệm vụ của từng phần trong bè côc chung cña v¨n b¶n cha? d) Sau khi hoµn thµnh v¨n b¶n, em cã kiÓm tra l¹i kh«ng? KiÓm tra nh÷ng.

(32) gì và đã từng sửa chữa ra sao? Gợi ý: Đọc lại các bài viết của mình, nhớ lại các bớc đã tiến hành khi làm. Tham khảo bài văn và xem gợi ý ở phần trớc để tự đối chiếu với các văn bản đã tạo lập. 2. Díi d¹ng v¨n b¶n b¸o c¸o thµnh tÝch häc tËp trong Héi nghÞ häc tèt cña trờng, có bạn đã làm nh sau: (1) Chỉ kể lại việc mình đã học nh thế nào và đã đạt đợc thành tích gì trong häc tËp. (2) Mở đầu mỗi đoạn đều có câu "Tha các thầy cô" và liên tục xng là "em" hoÆc "con" trong lêi v¨n. Theo em, làm nh thế có đúng không? Cần phải điều chỉnh nh thế nào? Gîi ý: Xem l¹i bµi Bè côc trong v¨n b¶n, môc II - 3 vµ lu ý ë ®©y kh«ng chØ lµ thuËt l¹i c«ng viÖc häc tËp råi kÓ ra nh÷ng thµnh tÝch cña m×nh mµ quan trọng còn là biết rút ra kinh nghiệm, cách học để các bạn cùng tham kh¶o, häc tËp; kh«ng nªn dïng nhiÒu nh÷ng c©u mang tÝnh khÈu ng÷ nh "Tha c¸c thÇy c¸c c«", chØ nªn nãi c©u nµy ë phÇn Më bµi vµ phÇn KÕt bµi; tr¸nh dùng quá nhiều những đại từ nhân xng nh "em" hoặc "con", nếu dùng, nên dùng "em", hơn nữa, đối tợng giao tiếp mà văn bản hớng tới không chỉ có các thầy cô giáo mà còn có các đại biểu, các bạn học sinh nên xng hô phải hớng tới tất cả các đối tợng ấy. 3. Muèn t¹o lËp mét v¨n b¶n th× ph¶i tiÕn hµnh lËp dµn bµi, x©y dùng bè cục. Hãy trả lời các câu hỏi sau để rút ra cách làm một dàn bài: a) Dàn bài có bắt buộc phải viết thành những câu hoàn chỉnh, đầy đủ nh khi viết văn bản không? Có phải sử dụng các phơng tiện ngôn ngữ để diễn đạt sù liªn kÕt kh«ng? b) Làm thế nào để phân biệt các nội dung tơng ứng với các đề mục lớn, nhá? Làm thế nào để biết đợc các ý trong từng mục đã đủ cha và đã sắp xếp rành m¹ch, hîp lÝ cha? Gîi ý: - Dàn bài là hệ thống các ý dự định sẽ triển khai trong văn bản chứ cha ph¶i lµ v¨n b¶n. Cho nªn, kh«ng cÇn thiÕt ph¶i viÕt díi d¹ng c¸c c©u hoµn chỉnh mà chỉ cần viết ngắn gọn, miễn phác ra đợc ý là đợc. Mặc dù không cần phải diễn đạt liên kết bằng từ ngữ cụ thể nhng dàn bài cũng phải thể hiện đợc mối liên hệ giữa các ý về mặt nội dung. - Để phân biệt đợc hệ thống vấn đề trong nội dung văn bản theo cấp độ lín - nhá, kh¸i qu¸t - cô thÓ, tríc - sau, ngêi lËp dµn ý ph¶i dïng hÖ thèng c¸c kÝ hiÖu quy íc chÆt chÏ (b»ng ch÷ sè La M·, ch÷ sè thêng, ch÷ c¸i,...) - Để kiểm soát đợc các ý trong từng mục một cách thuận tiện, về mặt hình thøc, khi tr×nh bµy dµn ý ph¶i chó ý c¸ch xuèng dßng, kho¶ng c¸ch lïi ®Çu dßng cho thèng nhÊt, ch¼ng h¹n: ý lín ngang nhau th× c¸c kÝ hiÖu ®Çu dßng ph¶i th¼ng nhau, ý nhá h¬n th× ®Çu dßng viÕt lïi vµo so víi ý lín h¬n,....

(33) 5. Díi vai En-ri-c«, em h·y viÕt mét bøc th cho bè nãi lªn nçi ©n hËn cña mình vì trót thiếu lễ độ với mẹ. Gợi ý: Trớc hết phải xác định đợc định hớng tạo lập văn bản thông qua việc trả lời các câu hỏi: Viết cho ai? Viết để làm gì? Viết về cái gì? Viết nh thế nào? Đối tợng hớng tới ở đây là ngời bố, con viết cho bố; mục đích là viết để bày tỏ sự ân hận, mong bố tha lỗi; đề tài là viết về việc đã trót thiếu lễ độ với mẹ và suy nghĩ của mình trớc lỗi lầm đó. Lu ý: văn bản này viết dới dạng mét bøc th, nh©n xng ng«i thø nhÊt - "con" - En-ri-c«, trß chuyÖn trùc tiÕp với bố. Các ý chính sẽ là: kể lại sơ lợc về hành động thiếu lễ độ của mình đối với mẹ; suy nghĩ của mình sau khi nhận đợc th của bố; bày tỏ sự ân hận; bày tỏ lòng kính trọng, thơng yêu bố mẹ; hứa sẽ không bao giờ có hành động nh thÕ n÷a,... nh÷ng c©u h¸t than th©n I. vÒ thÓ lo¹i (Xem bài Những câu hát về tình cảm gia đình). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Ngời xa hay mợn con cò để nói về cuộc đời và thân phận của mình vì con cß lµ con vËt hiÒn lµnh, nhá bÐ, chÞu khã lÆn léi kiÕm ¨n. Nh÷ng phÈm chất đó gần gũi với phẩm chất và thân phận của ngời nông dân. Ví dụ: - Con cò mà đi ăn đêm. §Ëu ph¶i cµnh mÒm lén cæ xuèng ao... 2. Trong bài 1, cuộc đời vất vả của con cò đợc diễn tả bằng hình ảnh đối lËp: mét m×nh lËn ®Ën gi÷a níc non, h×nh ¶nh lªn th¸c xuèng ghÒnh, vît qua nh÷ng n¬i khã kh¨n, nguy hiÓm. B¶n th©n cß th× lËn ®Ën, gÇy mßn. ViÖc vÊt vả đó kéo dài: bấy nay chứ không phải ngày một ngày hai. Những hình ảnh đối lập, những nơi nguy hiểm, những ao, thác, ghềnh, biển cho thấy con cò đã phải trải nhiều nơi chốn, nhiều cảnh huống, chỉ một mình nó thui thủi, vất vả đến mức gầy mòn. Cuộc đời lận đận đợc diễn tả khá sinh động, ấn tợng. Ngoµi néi dung than th©n, bµi ca cßn cã néi dung tè c¸o x· héi phong kiÕn bất công. Xã hội đó đã làm nên chuyện bể đầy, ao cạn làm cho thân cò thêm lận đận, thêm gầy mòn. Câu hỏi tu từ đã gián tiếp tố cáo xã hội phong kiến bất công đó. 3. Cụm từ thơng thay là tiếng than biểu hiện sự đồng cảm, thơng xót. Trong bài này, thơng thay đợc lặp lại 4 lần. ý nghĩa của sự lặp lại là: Mỗi lần lµ mét lÇn th¬ng mét con vËt, mét c¶nh ngé. Bèn lÇn th¬ng thay, bèn con vËt, bốn cảnh ngộ khác nhau, nhng lại cùng chung với thân phận ngời lao động; T« ®Ëm nçi th¬ng c¶m, xãt xa cho cuéc sèng khæ së nhiÒu bÒ cña ngêi lao động; Kết nối và mở ra những nỗi thơng khác nhau, làm cho bài ca phát triển. 4. Những nỗi thơng thân của ngời lao động thể hiện qua các hình ảnh ẩn dô trong bµi ca dao sè 2: th¬ng con t»m lµ th¬ng cho th©n phËn bÞ bßn rót søc lực cho kẻ khác; thơng lũ kiến li ti là thơng cho thân phận bé nhỏ suốt đời phải làm lụng kiếm miếng ăn; thơng cho con hạc là thơng cho cuộc đời phiêu.

(34) b¹t, khèn khã, mái mÖt kh«ng cã t¬ng lai (biÕt ngµy nµo th«i); th¬ng cho con cuốc là thơng thân phận thấp bé, dù có than thở đến kiệt sức thì cũng không có ngời động lòng, thơng xót. Bốn con vật, bốn nỗi khổ, bốn cảnh ngộ đáng thơng khác nhau làm nên nỗi khổ nhiều bề của thân phận ngời lao động. 5. Su tÇm thªm mét sè bµi ca dao më ®Çu b»ng côm tõ “Th©n em”, råi gi¶i thÝch nh÷ng bµi ca dao Êy thêng nãi vÒ ai, vÒ ®iÒu g× vµ thêng gièng nhau nh thÕ nµo vÒ nghÖ thuËt? Gîi ý: - Mét sè bµi ca dao më ®Çu b»ng côm tõ “Th©n em”: - Th©n em nh h¹t ma sa Hạt vào đài các, hạt ra ruộng cày - Th©n em nh h¹t ma rµo H¹t r¬i xuèng giÕng, h¹t vµo vên hoa - Th©n em nh tr¸i bÇn tr«i Giã dËp sãng dåi biÕt tÊp vµo ®©u - Th©n em nh miÕng cau kh« KÎ thanh tham máng, ngêi th« tham dµy - Thân em nh giếng giữa đàng Ngêi kh«n röa mÆt, ngêi phµn röa ch©n. - C¸c bµi ca dao nµy thêng nãi vÒ th©n phËn gian nan, vÊt v¶, thiÖt thßi cña ngêi phô n÷ trong x· héi xa. - VÒ nghÖ thuËt, ngoµi m« tÝp më ®Çu b»ng côm tõ th©n em (gîi ra nçi buån th¬ng), c¸c c©u ca dao nµy thêng sö dông c¸c h×nh ¶nh vÝ von so s¸nh (để nói lên những cảnh đời, những thân phận, những lo lắng khác nhau của ngêi phô n÷). 6. Đọc câu ca, có thể thấy hình ảnh so sánh có những nét đặc biệt:  Trái bần, tên của loại quả đồng âm với từ bần có nghĩa là nghèo khó.  H×nh ¶nh tr¸i bÇn tr«i næi. Kh«ng nh÷ng thÕ, nã cßn bÞ giã dËp, sãng dåi. Sự vùi dập của gió, của sóng làm cho trái bần đã trôi nổi, lại càng bấp bênh vô định. Nó chỉ mong đợc dạt, đợc tấp vào đâu đó nhng nào có đợc. Câu ca dao là lời than của ngời phụ nữ trong xã hội cũ về cuộc đời nghèo khó, phải chịu bao sóng gió của cuộc đời và không thể tự quyết định đợc số phận của m×nh. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Ngoài cách đọc chung của thể ca dao đã nói trong những bài trớc, cần chú ý thªm mét sè ®iÓm sau:  Nhãm nh÷ng c©u h¸t than th©n ë ®©y gåm ba bµi ca dao. KÕt thóc mçi.

(35) bài cần ngừng giọng đọc để phân biệt.  Lên giọng ở câu hỏi tu từ (bài 1) để diễn tả sắc thái băn khoăn, đau đớn cña nh÷ng con ngêi kh«ng t×m thÊy lèi tho¸t cho sè phËn cña m×nh.  Nhấn mạnh điệp từ "Thơng thay" mở đầu các dòng sáu (bài 2) để diễn tả nỗi cảm thơng đối với những con ngời bé nhỏ, thua thiệt đó. 2. Những điểm chung về nội dung và nghệ thuật của ba bài ca dao đã học: - VÒ néi dung: + Cả ba bài ca dao đều là những câu hát than thân của con ngời trong xã héi xa. + Tuy nhiªn, ë mçi bµi vÉn cã Ýt nhiÒu hµm ý mang tÝnh chÊt ph¶n kh¸ng (hớng đến các thế lực chà đạp con ngời). - VÒ nghÖ thuËt: + Thể thơ mà cả ba bài đã sử dụng là thể thơ lục bát với âm điệu than thân ®Çy th¬ng c¶m. + Sö dông c¸c biÖn ph¸p tu tõ so s¸nh, Èn dô vµ c©u hái tu tõ. nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm I. VÒ thÓ lo¹i (Xem bài Những câu hát về tình cảm gia đình). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bµi 1 “giíi thiÖu” chó t«i lµ ngêi hay (nghÜa lµ giái, nhng còng cã nghÜa lµ thÝch, ham, nghiÖn) nhiÒu thø: nghiÖn rîu, nghiÖn chÌ, l¹i nghiÖn c¶... ngñ tra! Không những thế, chú còn là ngời rất "giàu ớc mơ" - mà toàn mơ để ... không phải đi làm, để ngủ cho đã mắt! Bài ca dao này châm biếm hạng ngời sa đà nghiện ngập và lời biếng trong xã hội. 2. Bµi 2 nh¹i lêi nãi cña thÇy bãi víi ngêi ®i xem bãi, bµi ca dao lËt tÈy b¶n chÊt cña bän "nãi dùa" - thùc chÊt lµ lîi dông t©m lÝ tß mß cña ngêi kh¸c để lừa bịp, kiếm tiền. Sự khẳng định của thầy bói nguỵ biện và rất vô nghĩa (về sự giàu nghèo, giới tính của mẹ cha, con cái) vì chỉ khẳng định những ®iÒu cã tÝnh tÊt yÕu, ai còng biÕt. MÆc dï t¸c gi¶ d©n gian kh«ng b×nh luËn, nhng bµi ca vÉn to¸t lªn ý nghÜa ch©m biÕm s©u s¾c vÒ hiÖn tîng mª tÝn dÞ ®oan trong x· héi. 3. Mçi con vËt trong bµi 3 tîng trng cho mét lo¹i ngêi: con cß tîng trng cho ngêi n«ng d©n, cµ cuèng tîng trng cho nh÷ng kÎ cã quyÒn bÝnh, chim ri và chào mào tợng trng cho đám lính lệ, chim chích tợng trng cho anh mõ dới chế độ phong kiến. Bài ca có tính chất ngụ ngôn rõ rệt, tác giả dân gian đã mợn loài vật để phê phán hủ tục ma chay. 4. Hai câu đầu của bài ca có kết cấu đặc biệt: Cậu cai nón dấu lông gà. Ngón tay đeo nhẫn gọi là cậu cai. Hai câu là hai định nghĩa, đồng thời là hai "dÊu hiÖu" nhËn biÕt mét con ngêi: thø nhÊt, cËu cai = nãn dÊu l«ng gµ (dÊu hiÖu quyÒn lùc) ; thø hai: ngãn tay ®eo nhÉn = gäi lµ cËu cai (dÊu hiÖu giµu.

(36) sang). Hai dÊu hiÖu nµy kh«ng cã nghÜa th«ng b¸o vÒ t©m hån, tÝnh c¸ch hay phẩm chất của đối tợng. Nếu bỏ hai tiếng "cậu cai" đi, trong hình dung chỉ cßn chiÕc "nãn dÊu l«ng gµ" (quyÒn lùc) vµ "ngãn tay ®eo nhÉn" (khoe cña) cã vÎ rÊt trai l¬! Hai câu tiếp theo đối lập về số lợng có tính chất gây cời. Pha một chút phóng đại, chân dung cậu cai đợc đa ra châm chọc, mỉa mai, thể hiện thái độ khinh ghÐt vµ th¬ng h¹i cña nh©n d©n. Về nghệ thuật, khi xây dựng nhân vật cai lệ, tác giả dân gian đã khéo léo chän tõ xng h« lµ: cËu cai (mét tõ võa cã tÝnh chÊt nÞnh bî, võa cã tÝnh chÊt ch©m biÕm). H¬n n÷a, b»ng viÖc biÕm ho¹ ch©n dung cËu cai, t¸c gi¶ d©n gian đã ngầm ý nói lên sự nhố nhăng, bắng nhắng của nhân vật ngời thờng kh«ng ra ngêi thêng, quyÒn lùc kh«ng ra quyÒn lùc nµy. ViÖc sö dông rÊt thành công nghệ thuật phóng đại cũng có tác dụng làm cho nhân vật cậu cai cµng trë nªn nùc cêi vµ th¶m h¹i h¬n. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Đây cũng là ca dao trữ tình nhng tình cảm, thái độ trong đó không phải là nh÷ng t×nh c¶m th¼m s©u, day døt trong t©m hån (nh nh÷ng bµi ca dao vÒ t×nh cảm gia đình, tình yêu đôi lứa,...). Giọng điệu ở đây là giọng châm biếm, giễu cợt,... nên khi đọc cần cao giọng, nhấn mạnh vào các điệp từ, điệp ngữ (có chủ ý) để làm nổi bật giọng điệu châm biếm, giễu cợt của những câu ca dao nµy. 2. Để nhận xét về sự giống nhau của bốn bài ca dao, em đồng ý với ý kiến nµo díi ®©y: a) Cả bốn bài đều có hình ảnh ẩn dụ, tợng trng. b) Tất cả đều sử dụng biện pháp phóng đại. c) Cả bốn bài đều có nội dung và nghệ thuật châm biếm. d) NghÖ thuËt t¶ thùc cã trong c¶ bèn bµi. Gợi ý: Câu trả lời xác đáng nhất là ý c. 3.* Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm nãi trªn cã ®iÓm g× gièng truyÖn cêi d©n gian? Gîi ý: - Đều hớng đến châm biếm những hạng ngời đáng chê cời về tính cách, b¶n chÊt. - §Òu sö dông mét sè h×nh thøc g©y cêi. - Đều tạo đợc những tiếng cời sảng khoái cho độc giả. §¹i tõ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §¹i tõ lµ g×?.

(37) §äc nh÷ng c©u díi ®©y, chó ý c¸c tõ in ®Ëm vµ tr¶ lêi c©u hái. (1) Gia đình tôi khá giả. Anh em tôi rất thơng nhau. Phải nói em tôi rất ngoan. Nã l¹i khÐo tay n÷a. (Kh¸nh Hoµi) (2) Chợt con gà trống ở phía sau bếp nổi gáy. Tôi biết đó là con gà của anh Bèn Linh. TiÕng nã dâng d¹c nhÊt xãm. (Vâ Qu¶ng) (3) Mẹ tôi, giọng khản đặc, từ trong màn nói vọng ra: - Thôi, hai đứa liệu mà đem chia đồ chơi ra đi. Võa nghe thÊy thÕ, em t«i bÊt gi¸c run lªn bÇn bËt, kinh hoµng ®a cÆp m¾t tuyÖt väng nh×n t«i. (Kh¸nh Hoµi) (d) Níc non lËn ®Ën mét m×nh, Th©n cß lªn th¸c xuèng ghÒnh bÊy nay. Ai lµm cho bÓ kia ®Çy, Cho ao kia c¹n, cho gÇy cß con? (Ca dao) 1. Tõ nã ë trong ®o¹n v¨n ®Çu trá ai? Tõ nã trong ®o¹n v¨n thø hai trá con vật gì? Nhờ đâu em biết đợc nghĩa của hai từ nó trong hai đoạn văn ấy? Gîi ý: Nã trong ®o¹n v¨n (1) trá em t«i cßn nã trong ®o¹n v¨n (2) trá con gà của anh Bốn Linh. Để biết đợc nghĩa của các từ nó này, ngời ta phải căn cứ vào ngữ cảnh nói, căn cứ vào các câu đứng trớc hoặc sau câu có chứa từ nµy. 2. Từ thế trong đoạn văn sau đây trỏ sự việc gì? Nhờ đâu mà em hiểu đợc nghÜa cña tõ thÕ trong ®o¹n v¨n nµy. Gợi ý: Từ thế ở đây trỏ cái gì? Muốn biết điều này, hãy xác định "Vừa nghe thÊy thÕ" lµ võa nghe thÊy g×? 3. Từ ai trong bài ca dao dùng để làm gì? Gợi ý: Muốn xác định đợc ai trong bài ca dao trên đợc dùng để làm gì, trớc hết phải xác định câu "Ai làm cho bể kia đầy, Cho ao kia cạn, cho gầy cò con?" có mục đích gì, để kể, để tả hay để hỏi? Câu ca dao này dùng với mục đích hỏi, từ ai trong trờng hợp này đợc dùng để hỏi. 4. C¸c tõ nã, thÕ, ai trong c¸c ®o¹n v¨n trªn gi÷ chøc vô ng÷ ph¸p g× trong c©u? Gợi ý: Xác định chủ ngữ, vị ngữ của câu có đại từ. Nếu đại từ không làm chủ ngữ hay vị ngữ thì xác định xem nó làm phụ ngữ cho từ nào, nằm trong côm tõ nµo? Tõ nã trong ®o¹n v¨n (1), ai trong bµi ca dao lµm chñ ng÷; nã trong ®o¹n văn (2) làm phụ ngữ cho danh từ, thế làm phụ ngữ cho động từ..

(38) 2. Phân loại đại từ a) Đại từ để trỏ Trong các nhóm đại từ sau đây, nhóm nào dùng để trỏ ngời, sự vật; nhóm nào trỏ số lợng; nhóm nào chỉ hoạt động, tính chất, sự việc? (1) - t«i, tao, tí, chóng t«i, chóng tao, chóng tí, mµy, chóng mµy, nã, h¾n, chóng nã, hä, ... (2) - bÊy, bÊy nhiªu (3) - vËy, thÕ Gîi ý: Nhãm thø nhÊt trá ngêi, vËt; nhãm thø hai trá sè lîng; nhßm thø ba trỏ hoạt động, tính chất, sự việc. Đây cũng là ba loại đại từ để trỏ. b) Đại từ để hỏi Trong các nhóm đại từ để hỏi sau đây, nhóm nào hỏi về ngời, vật; nhóm nào hỏi về số lợng; nhóm nào hỏi về hoạt động, tính chất, sự việc? (1) - ai, g×, ... (2) - bao nhiªu, mÊy (3) - sao, thÕ nµo Gợi ý: Tơng ứng với ba nhóm đại từ để trỏ, đại từ để hỏi cũng đợc chia thành ba loại: đại từ để hỏi về ngời, vật; đại từ để hỏi về số lợng; đại từ để hỏi về hoạt động, tính chất, sự việc. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. a) Xếp các đại từ đã nhắc đến ở mục trên vào bảng dới đây:. Sè Sè Ýt Sè nhiÒu Ng«i 1 2 3 Gîi ý: §¹i tõ trá ngêi, vËt ng«i thø nhÊt lµ c¸c tõ trá b¶n th©n ngêi, vËt (tôi, tao, tớ,...); ngôi thứ hai là trỏ ngời, vật là đối tợng trực tiếp đối diện với ngời nói (mày,...); ngôi thứ ba trỏ đối tợng gián tiếp nói đến trong lời (nó, hắn,...). Tơng ứng, có đại từ ngôi thứ nhất số nhiều (chúng tôi, chúng tao, chóng tí,...), ng«i thø hai sè nhiÒu (chóng mµy,...), ng«i thø ba sè nhiÒu (chóng nã, hä,...). b) So sánh nghĩa của đại từ mình trong các câu sau: a) Cậu giúp đỡ mình với nhé! b) M×nh vÒ cã nhí ta ch¨ng, Ta vÒ ta nhí hµm r¨ng m×nh cêi. (Ca dao).

(39) Gîi ý: M×nh trong c©u (a) trá b¶n th©n ngêi nãi (viÕt), thuéc ng«i thø nhÊt số ít; mình trong hai câu ca dao trỏ ngời nghe (đọc), thuộc ngôi thứ hai. 2. T×m mét sè vÝ dô vÒ trêng hîp c¸c danh tõ chØ ngêi nh: «ng, bµ, cha, mẹ, chú, bác, cô, dì, cháu, con,…đợc sử dụng nh đại từ xng hô. Gîi ý: Tham kh¶o c¸c vÝ dô sau: - Ch¸u chµo b¸c ¹! - Ch¸u mêi «ng bµ x¬i c¬m. - Anh cho em hái bµi to¸n nµy nhÐ! - H«m nay, mÑ cã ®i lµm kh«ng? - Cô chờ ai đấy? … 3. Nhận xét về nghĩa của các đại từ sau đây, chúng có trỏ một đối tợng cụ thÓ nµo kh«ng? a) H«m nay ë nhµ, ai còng vui. b) Qua đình ngả nón trông đình, §×nh bao nhiªu ngãi, th¬ng m×nh bÊy nhiªu. (Ca dao) c) Thế nào anh cũng đến nhé. Gợi ý: Các đại từ trên đợc dùng để trỏ chung. * §Æt c©u víi c¸c tõ ai, sao, bao nhiªu víi nghÜa trá chung. Gợi ý: Dựa vào các trờng hợp sử dụng đại từ trỏ chung ở các câu trên. Lu ý, các đại từ trỏ chung không biểu thị riêng một đối tợng nào cả, chẳng hạn: - Ai mà chẳng thích đợc ngợi khen. - Làm sao mà tôi biết đợc bạn đang nghĩ gì. - Ta quý mÕn b¹n bao nhiªu b¹n sÏ quý mÕn ta bÊy nhiªu. 4. Víi c¸c b¹n cïng líp, cïng tuæi, nªn dïng c¸c tõ xng h« nh: t«i, b¹n, mình,…để xng hô cho lịch sự. Hiện tợng xng hô thiếu lịch sự hiện vẫn còn khá phổ biến ở trờng và ở lớp. Với những trờng hợp ấy cấn góp ý để các bạn xng h« víi nhau mét c¸ch lÞch sù h¬n. 5. Hãy so sánh giữa từ xng hô tiếng Việt và đại từ xng hô trong các ngoại ngữ mà em đợc học để thấy sự khác nhau về số lợng và ý nghĩa biểu cảm. Gîi ý: §¹i tõ xng h« trong mét sè ng«n ng÷ nh tiÕng Anh, tiÕng Ph¸p, tiÕng Nga, tiÕng Trung Quèc Ýt h¬n trong tiÕng ViÖt. NÕu xÐt vÒ ý nghÜa biÓu cảm thì các đại từ xng hô trong các ngôn ngữ ấy nhìn chung không mang nghÜa biÓu c¶m. LuyÖn tËp t¹o lËp v¨n b¶n.

(40) I. KiÕn thøc c¬ b¶n Nhí l¹i kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n, liªn kÕt trong v¨n b¶n, bè côc cña v¨n b¶n, mạch lạc trong văn bản và các bớc tạo lập văn bản đã học ở bài trớc để vận dông vµo t¹o lËp v¨n b¶n. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. ChuÈn bÞ ë nhµ - §Æt m×nh vµo trong t×nh huèng cô thÓ (viÕt th tham dù cuéc thi viÕt th do Liên minh Bu chính quốc tế (UPU) tổ chức với mục đích: Th cho một ngời bạn để bạn hiểu về đất nớc mình; - Tự chọn một trong các đề tài: truyền thống lịch sử, cảnh sắc thiên nhiên, những nét đặc sắc về văn hoá, phong tục,...; - LËp dµn bµi chi tiÕt cho bøc th cña m×nh; - ViÕt thµnh bøc th hoµn chØnh; - KiÓm tra l¹i v¨n b¶n bøc th vÒ bè côc, liªn kÕt, m¹ch l¹c, h×nh thøc ng«n ng÷, ...; - Có thể trao đổi dới hình thức học nhóm để tự nhận xét cho nhau. 2. Thùc hµnh trªn líp a) Trao đổi theo tổ, đổi bài để đọc và nhận xét lẫn nhau; b) §äc v¨n b¶n tham kh¶o; c) Tù ®iÒu chØnh v¨n b¶n cña m×nh. 3. V¨n b¶n tham kh¶o: … Friendship th©n mÕn! T«i viÕt bøc th nµy cho b¹n trªn ngìng cöa cña thÕ kû 21 khi chØ cßn Ýt phót n÷a th«i c¶ thÕ giíi sÏ bíc vµo kû nguyªn míi. Giê phót chuyÓn giao sao mà thiêng liêng thế. Tôi muốn tình bạn của chúng ta đợc khởi đầu từ thời ®iÓm thiªng liªng nµy. Nếu giờ này ở đất nớc bạn và nhiều nơi trên trái đất mọi ngời đang tng bừng đón tết thì ở nớc tôi, tết Nguyên Đán mới là mùa lễ hội. Tết Nguyên §¸n lµ TÕt tÝnh theo ©m lÞch (quan niÖm vÒ thêi gian cña ngêi ph¬ng §«ng). §Êy lµ TÕt cæ truyÒn mang ®Ëm b¶n s¾c vµ v¨n ho¸ d©n téc víi nh÷ng phong vị côtruyeenf: "Thịt mỡ, da hàn, câu đối đỏ. Cây nêu, tràng pháo, bánh chng xanh" khiến ai đi xa đều hớng về quê hơng mỗi độ xuân về. Chiều ba mơi th¸nh Ch¹p nhµ nµo cóng qu©y quÇn nÊu b÷a c¬m tÊt niªn, th¾p h¬ng cóng ông bà tổ tiên tỏ lòng thành kính biết ơn. Gần đến giao thừa, cả nhà tôi mặc đẹp, mẹ tôi lại mặc bộ áo dài tuyền thống thật duyên dáng cùng ra phố hoà vào dòng ngời đi đón giao thừa và hái lộc xuân bên bờ Hồ Hoàn Kiếm. Cành léc xu©n tîng tng cho íc nghuyÖn n¨m míi may m¾n, cã nhiÒu tµi, léc, phóc đức. Tôi rất thích cùng ba, mẹ và em gái đi hái lộc để tận hởng hơng xuân trong đêm thanh bình. Đi chơi Tết, ngơừi lớn thờng cho ít tiền lẻ vào bao đỏ mõng tuæi trÎ con, mong chóng hay ¨n chãng lín, häc hµnh tiÕn bé. Sè tiÒn mừng tuổi ấy tôi cho vào con lơnk đất dành để mua quần áo, sách vở, riêng.

(41) năm vừa rồi tôi đã ủng hộ tất cả cho các bạn học sinh miền Trung bị thiên tai, lũ lụt. bạn có thích đợc mừng tuổi không khi tôi kể cho bạn biết điều nµy? Míi chØ kÓ riªng c¸i TÕt th«i d· thÊy phong tôc v¨n ho¸ níc t«i vµ níc b¹n kh¸c nhau rÊt nhiÒu. LÞch sö níc t«i lµ lÞch sö cña h¬n bèn ngµn n¨m dùng níc vµ gi÷ níc, v× thÕ h¬n ë bÊt cø ®©u, ngêi d©n níc t«i rÊt khao kh¸t hoà bình, độc lập để xay dựng đất nớc giàu đẹp, sánh vai với các cờng quốc trên thế giới. Có lẽ cũng vì lẽ ấy mà thủ đô Hà nội – Thủ đô nghìn năm văn hiến của tôi vừa đón nhận danh hiệu "Thành phố vì hoà bình" do UN trao tÆng. Chóng ta lµ c«ng d©n cña hai níc cã hoµn c¶nh sèng kh¸c nhau, cã niềm tự hào riêng về đất nớc mình, gia đình mình nhng chắc chắn chúng ta cïng gÆp nhau t¹i mét ®iÓm: T×nh b¹n. T×nhb¹n sÏ g¾n kÕt chóng ta l¹i trong một mái nhà chung, mái nhà hoà bình trên trái đất. Khi đó, những sự khác biÖt sÏ lµm phong phó thªm cho cuéc sèng cña chóng ta. Duy cã sù kh¸c biÖt của giàu nghèo, thiện ác là chúng ta phải phấn đấu và kiên quyết loại trừ để thÕ kû 21 lµ thÕ kû hoµ b×nh – h÷u nghÞ quèc tÕ. Friendship ơi! Khi tôi định nói lời tạm biệt thì mới chợt nghĩ làm sao bạn đọc đợc th của tôi nhỉ? Tiếng Việt rất giàu và đẹp, ngời dân nớc tôi có tâm hồn thơ ca và giàu lòng nhân ái. Mong rằng một ngày nào đó không xa, tôi sẽ đợc đón bạn đến thăm đất nớc Việt Nam để tôi có dịp giới thiệu bạn với nh÷ng ngêi yªu quý nhÊt cña t«i. Chúc tình bạn của chúng ta đơm hoa kết trái. Chờ hồi âm của bạn. Chµo th©n ¸i! B¹n cña b¹n (Theo TrÇn La Thuû Trang, Nh÷ng bøc th nèi t×nh b¹n bèn ph¬ng, NXB Bu ®iÖn, 2001).. S«ng nói níc Nam (Nam quèc s¬n hµ) I. vÒ thÓ lo¹i Bài thơ đợc viết theo thể thất ngôn (bảy chữ) tứ tuyệt (bốn câu), một trong hai thể thơ rất phổ biến đời Đờng (thất ngôn tứ tuyệt và thất ngôn bát cú), đợc du nhËp sang níc ta vµ còng trë thµnh mét thÓ th¬ phæ biÕn cña v¨n häc trung đại. Quy định về thanh điệu, vần luật trong thơ thất ngôn tứ tuyệt rất chặt chẽ, tuy nhiªn chØ cÇn lu ý sù hiÖp vÇn ë ch÷ thø b¶y trong c¸c c©u 1, 2 vµ 4 (còng cã khi chØ cÇn hiÖp vÇn ë ch÷ thø b¶y trong c©u 2 vµ 4). Trong bµi th¬ nµy, vần "" đợc hiệp ở cả ba câu 1, 2 và 4). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NhËn d¹ng thÓ th¬ cña bµi Nam quèc s¬n hµ vÒ sè c©u, sè ch÷ trong c©u, c¸ch hiÖp vÇn. Gîi ý: KiÓm tra xem bµi th¬ (phÇn phiªn ©m) gåm mÊy c©u, mçi c©u gåm.

(42) bao nhiªu ch÷? VÇn trong c¸c tõ cuèi cña c¸c c©u 1, 2, 4 cã g× gièng nhau? 2. Tuyên ngôn Độc lập là lời tuyên bố về chủ quyền của đất nớc và khẳng định không một thế lực nào đợc phép xâm phạm vào quyền độc lập ấy. Tuyên ng«n §éc lËp trong bµi th¬ S«ng nói níc Nam thÓ hiÖn ë c¸c khÝa c¹nh: - Tác giả khẳng định nớc Nam là của ngời Nam. Đó là điều đã đợc ghi tại “thiên th” (sách trời). Tác giả viện đến thiên th vì ngày xa ngời ta vẫn còn coi trời là đấng tối cao. Ngời Trung Quốc cổ đại tự coi mình là trung tâm của vũ trụ nên vua của họ đợc gọi là “đế”, các nớc ch hầu nhỏ hơn bị họ coi là “vơng” (vua của những vùng đất nhỏ). Trong bài thơ này, tác giả đã cố ý dùng từ “Nam đế” (vua nớc Nam) để hàm ý sánh ngang với “đế” của nớc Trung Hoa réng lín. - ý nghĩa tuyên ngôn còn thể hiện ở lờ khẳng định chắc chắn rằng nếu kẻ thï vi ph¹m vµo quyÒn tù chñ Êy cña níc ta th× chóng thÕ nµo còng sÏ ph¶i chuèc lÊy b¹i vong. 3. Bµi th¬ triÓn khai néi dung biÓu ý theo bè côc: ë hai c©u th¬ ®Çu, t¸c giả đã khẳng định một cách tuyệt đối chủ quyền lãnh thổ với một thái độ của một dân tộc luôn trân trọng chính nghĩa. Từ khẳng định chân lí, đến câu thơ cuối, tác giả đã dựa ngay trên cái chân lí ấy mà đa ra một lời tuyên bố chắc ch¾n vÒ quyÕt t©m chèng l¹i nh÷ng kÎ lµm tr¸i nh÷ng ®iÒu chÝnh nghÜa. Bố cục của bài thơ nh thế là chặt chẽ, khiến cho những luận cứ đa ra đều rÊt thuyÕt phôc. 4. Bµi th¬ tuy chñ yÕu thiªn vÒ biÓu ý song kh«ng ph¶i v× thÕ mµ trë thµnh một bài luận lí khô khan. Có thể nhận thấy rằng, sau cái t tởng độc lập chủ quyÒn ®Çy kiªn quyÕt Êy lµ mét c¶m xóc m·nh liÖt Èn kÝn bªn trong. NÕu không có tình cảm mãnh liệt thì chắc chắn không thể viết đợc những câu thơ ®Çy chÝ khÝ nh vËy. 5. Qua c¸c côm tõ tiÖt nhiªn (râ rµng, døt kho¸t nh thÕ, kh«ng thÓ kh¸c), định phận tại thiên th (định phận tại sách trời) và hành khan thủ bại h (chắc ch¾n sÏ nhËn lÊy thÊt b¹i), chóng ta cã thÓ nhËn thÊy c¶m høng triÕt luËn cña bàI thơ đã đợc thể hiện bằng một giọng điệu hào sảng, đanh thép, đầy uy lực. III. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Khác với thơ hiện đại thờng thiên về miêu tả cảm xúc, thơ trung đại chủ yếu là thơ tỏ ý, tỏ lòng, thiên về miêu tả thái độ, ý chí của cộng đồng dân tộc. Bởi vậy, đối với bài thơ này cần đọc bằng giọng mạnh mẽ, dứt khoát, chú ý ng¾t theo nhÞp 4/3, nhÊn m¹nh cuèi mçi nhÞp. 2. Cã b¹n th¾c m¾c t¹i sao kh«ng nã lµ “Nam nh©n c” (ngêi Nam ë) mµ lại nói “Nam đế c” (vua Nam ở). Hãy giải thích để bạn kia đợc rõ. Gợi ý: Nh trên đã nói, ngời xa coi trời là đấng tối cao và chỉ có vua (Thiên tử – con trời) mới có quyền định đoạt mọi việc ở trần gian. Tất cả mọi thứ có trên mặt đất đều là của vua. Hơn thế nữa, nói Nam đế c là có hàm ý nói r»ng vua cña níc Nam còng lµ Thiªn tö chø kh«ng ph¶i lµ mét «ng “vua nhá” dới quyền cai quản của Hoàng đế Trung Hoa..

(43) Phß gi¸ vÒ kinh (Tông gi¸ hoµn kinh s ) TrÇn Quang Kh¶i I. vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ TrÇn Quang Kh¶i (1241 - 1294) lµ con trai thø ba cña vua TrÇn Th¸i T«ng. ¤ng lµ vÞ tíng v¨n vâ song toµn, tõng cã c«ng rÊt lín trong hai cuéc kháng chiến chống quân Mông Nguyên (1281 - 1285 ; 1287 - 1288), đợc phong Thîng tíng. Sau chiÕn th¾ng vang déi ë Ch¬ng D¬ng, Hµm Tö, gi¶i phóng kinh đô năm 1285, ông đi đón Thái thợng hoàng Trần Thánh Tông và vua Trần Nhân Tông về kinh. Khi đó, ông đã tức cảnh làm bài thơ này. 2. ThÓ lo¹i (Xem bµi Nam quèc s¬n hµ) II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NhËn d¹ng thÓ th¬ cña bµi Tông gi¸ hoµn kinh s vÒ sè c©u, sè ch÷ trong c©u, c¸ch hiÖp vÇn. Gîi ý: KiÓm tra xem bµi th¬ (phÇn phiªn ©m) gåm mÊy c©u, mçi c©u gåm bao nhiªu ch÷? VÇn trong c¸c tõ cuèi cña c¸c c©u 2, 4 cã g× gièng nhau? 2. Còng nh bµi S«ng nói níc Nam, bµi Phß gi¸ vÒ kinh thiªn vÒ biÓu ý: - Hai c©u ®Çu nªu rÊt v¾n t¾t chiÕn th¾ng lÉy lõng cña d©n téc trong cuéc chiÕn tranh chèng qu©n M«ng - Nguyªn x©m lîc. - Hai câu sau là lời động viên xây dựng, phát triển đất nớc trong cảnh thái bình, đồng thời khẳng định sự bền vững muôn đời của đất nớc. 3. Tuy cách nhau đến hai thế kỉ nhng hai bài thơ Sông núi nớc Nam và Phò giá về kinh có nhiều điểm tơng đồng: - Về nội dung: cả hai bài đều thể hiện khí phách kiên cờng, tinh thần độc lËp tù chñ, ý chÝ quyÕt t©m chèng giÆc ngo¹i x©m cña d©n téc. - Về hình thức: cả hai bài đều ngắn gọn, súc tích mà mạnh mẽ, cô đúc mà thâm trầm. Cảm xúc hoà trong ý tởng, đợc thể hiện qua ý tởng. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Đọc cả bài thơ theo nhịp 2/3. Hai câu đầu đọc bằng giọng mạnh mẽ, dứt khoát, thể hiện đợc không khí chiến thắng hào hùng. Hai câu sau hạ thấp giọng, đọc chậm lại, thể hiện những suy t của tác giả về việc bảo vệ và gìn gi÷ nÒn th¸i b×nh mu«n thuë. 2. Cách nói giản dị, cô đúc của bài thơ này đã nói lên đúng cái không khí sục sôi chiến thắng và cái khát vọng thái bình của nhân dân ta thời đại nhà TrÇn. Nh÷ng dßng th¬ ch¾c khoÎ trµn ®Çy khÝ thÕ còng lµ bÇu nhiÖt huyÕt sôc sôi mong đợc cống hiến hết mình cho đất nớc của nhà thơ nói riêng và của.

(44) mỗi ngời trong thời đại ấy nói chung. Tõ h¸n viÖt I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §¬n vÞ cÊu t¹o tõ H¸n ViÖt a) Trong bµi th¬ Nam quèc s¬n hµ, c¸c tiÕng Nam, quèc, s¬n, hµ nghÜa lµ gì? Trong các tiếng ấy, tiếng nào có thể dùng nh một từ đơn để đặt câu? Cho vÝ dô. Gợi ý: Các tiếng Nam, quốc, sơn, hà đều có nghĩa (Nam: phơng nam, quèc: níc, s¬n: nói, hµ: s«ng), cÊu t¹o thµnh hai tõ ghÐp Nam quèc vµ s¬n hµ (nớc Nam, sông núi). Trong các tiếng trên, chỉ có Nam là có khả năng đứng độc lập nh một từ đơn để tạo câu, ví dụ: Anh ấy là ngời miền Nam. Các tiếng cßn l¹i chØ lµm yÕu tè cÊu t¹o tõ ghÐp, vÝ dô: nam quèc, quèc gia, s¬n hµ, giang s¬n, ... b) TiÕng thiªn trong bµi Nam quèc s¬n hµ vµ c¸c tiÕng thiªn díi ®©y nghÜa cã gièng nhau kh«ng? (1) thiªn niªn kØ (2) thiªn lÝ m· (3) (Lí Công Uẩn) thiên đô về Thăng Long. Gîi ý: Thiªn trong thiªn th (ë bµi Nam quèc s¬n hµ) nghÜa lµ trêi, thiªn trong (1) và (2) nghĩa là nghìn, thiên trong thiên đô nghĩa là dời. Đây là hiện tợng đồng âm của yếu tố Hán Việt. 2. Tõ ghÐp H¸n ViÖt a) C¸c tõ s¬n hµ, x©m ph¹m (trong bµi Nam quèc s¬n hµ), giang san (trong bài Tụng giá hoàn kinh s) thuộc loại từ ghép chính phụ hay đẳng lập? Gîi ý: Chó ý mèi quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng trong tõ. C¸c tõ trªn lµ tõ ghÐp đẳng lập. b) C¸c tõ ¸i quèc, thñ m«n, chiÕn th¾ng thuéc lo¹i tõ ghÐp g×? NhËn xÐt vÒ trËt tù cña c¸c tiÕng trong c¸c tõ ghÐp lo¹i nµy víi tõ ghÐp thuÇn ViÖt cïng lo¹i. Gợi ý: Các từ trên thuộc loại từ ghép chính phụ, yếu tố chính đứng trớc, yếu tố phụ đứng sau giống nh từ ghép chính phụ thuần Việt. c) C¸c tõ thiªn th (trong bµi Nam quèc s¬n hµ), th¹ch m· (trong bµi Tøc sù), t¸i ph¹m (trong bµi MÑ t«i) thuéc lo¹i tõ ghÐp g×? H·y so s¸nh vÞ trÝ cña c¸c tiÕng trong c¸c tõ ghÐp nµy víi tõ ghÐp thuÇn ViÖt cïng lo¹i. Gîi ý: C¸c tõ nµy còng thuéc lo¹i tõ ghÐp chÝnh phô nhng trËt tù c¸c tiÕng ngợc lại với từ ghép chính phụ thuần Việt: tiếng phụ đứng trớc, tiếng chính đứng sau. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Hãy phân biệt nghĩa của các yếu tố Hán Việt đồng âm trong các từ sau:.

(45) - hoa1: hoa qu¶, h¬ng hoa / hoa2: hoa mÜ, hoa lÖ - phi1: phi công, phi đội / phi2: phi pháp, phi nghĩa / phi3: cung phi, vơng phi - tham1: tham väng, tham lam / tham2: tham gia, tham chiÕn - gia1: gia chñ, gia sóc / gia2: gia vÞ, gia t¨ng Gợi ý: Tra từ điển để biết nghĩa của các yếu tố đồng âm. Hoa có các nghĩa: bông hoa, ngời con gái; tốt đẹp. Phi: bay, chẳng phải, sai trái, vợ vua, më ra. Tham: ham muèn, dù vµo. Gia: nhµ, thªm vµo. 2. Thêm tiếng để tạo từ ghép theo bảng sau: quèc đế quốc,... s¬n s¬n tr¹i,... c định c,... b¹i thÊt b¹i,... 3. Xếp các từ hữu ích, thi nhân, đại thắng, phát thanh, bảo mật, tân binh, hậu đãi, phòng hoả vào bảng phân loại: chÝnh phô phô chÝnh Gợi ý: Tra từ điển để biết nghĩa của mỗi yếu tố trong từ, xét vai trò các yếu tố. Trong các từ trên, các yếu tố đóng vai trò chính là: ích, thi, thắng, phát, mật, binh, đãi, hoả. 4. T×m thªm mçi lo¹i 5 tõ theo b¶ng trªn. chính - tri thức, địa lí, ... phô phô - cêng quèc, tham chiÕn,... chÝnh. t×m hiÓu chung vÒ v¨n biÓu c¶m I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Nhu cÇu biÓu c¶m cña con ngêi a) Cho c¸c c©u ca dao sau: - Th¬ng thay con quèc gi÷a trêi DÇu kªu ra m¸u cã ngêi nµo nghe. - Đứng bên ni đồng, ngó bên tê đồng, mênh mông bát ngát. Đứng bên tê đồng, ngó bên ni đồng, bát ngát mênh mông. - Thân em nh chẽn lúa đòng đòng,.

(46) PhÊt ph¬ díi ngän n¾ng hång ban mai. b) Ngời ta đã thổ lộ tình cảm, cảm xúc gì trong các câu ca dao trên? Thổ lộ nh vậy để làm gì? Gîi ý: Thæ lé t×nh c¶m, c¶m xóc g¾n víi nhu cÇu giao tiÕp cña con ngêi. Trong giao lu tình cảm với ngời khác, niềm vui sẽ đợc nhân lên còn nỗi buồn sẽ đợc chia sẻ. Những câu ca dao trên cho thấy những sắc thái, cung bậc tình c¶m kh¸c nhau cña con ngêi, lµ nçi buån th¬ng hên tñi cña con chim quèc không đợc đồng cảm, là bên này với bên kia đồng mênh mông nh lòng ngời rộng mở trong không gian, là cô gái đơng thì tơi đẹp, rạo rực trong ánh ban mai,... Dù buồn hay vui những tình cảm đợc thổ lộ đều thật đẹp. Ngời ta chỉ có thể giao cảm đợc với nhau khi cùng có nhu cầu cho ngời khác hiểu mình, khi những tình cảm, cảm xúc đợc thổ lộ mang ý nghĩa nhân ái, vị tha, hớng tíi sù tèt lµnh, c¸i thiÖn, sù ch©n thµnh,... Cã nhiÒu c¸ch biÓu c¶m kh¸c nhau, kh«ng chØ v¨n b¶n biÓu c¶m míi béc lé t×nh c¶m nh÷ng lo¹i v¨n b¶n nµy lÊy đời sống tình cảm của con ngời làm đối tợng thể hiện, trực tiếp bộc lộ những rung động, cảm xúc, giãi bày thế giới tình cảm. c) Khi viết th cho bạn bè, em có bộc lộ tình cảm không? Bộc lộ nh vậy để lµm g×? Gợi ý: Khi viết th, ngời ta thờng hớng tới hai mục đích chính: thông tin và giao lu tình cảm. Bạn bè là những ngời gần gũi, có thể đồng cảm, chia sẻ tình c¶m víi m×nh. Trong mçi bøc th, cã khi ngay sù th¨m hái, th«ng tin cho nhau cũng đã mang ý nghĩa biểu cảm, cha nói rằng qua th ngời ta có thể trực tiếp giãi bày tâm sự, chia sẻ cho nhau những nỗi buồn, niềm vui, để hiểu nhau h¬n vµ cïng nhau sèng tèt h¬n. Kh«ng më lßng ra víi ngêi th× ngêi sÏ khÐp lßng l¹i tríc ta. 2. §Æc ®iÓm chung cña v¨n biÓu c¶m a) Đọc hai đoạn văn sau đây và cho biết chúng biểu đạt những gì? Hãy so sánh nội dung biểu đạt của hai đoạn văn này với nội dung biểu đạt của văn tự sù vµ miªu t¶. (1) Th¶o th¬ng nhí ¬i! Míi ngµy nµo Th¶o cßn ngåi chung mét bµn víi Hồng, Minh, Ngọc, thế mà nay Thảo đã theo cha mẹ vào Thành phố Hồ Chí Minh, để cho bọn mình xiết bao mong nhớ. Thảo có nhớ những lần chúng m×nh cïng d¹o Hå T©y, cïng ch¬i Thñ LÖ, cïng tham quan Ao Vua? Th¶o cã nhí mét lÇn m×nh èm dµi, Th¶o chÐp bµi cho m×nh? (Bµi lµm cña häc sinh) (2) Trên đài, một ngời con gái nào đó vừa hát một bài dân ca của đất nớc ta trong đêm khuya. Bây giờ tất cả im lặng rồi, giọt sao ngoài khung cửa đọng lại, đứng im, không nháy nữa, đêm đã đi vào chiều sâu, mà vẫn còn nghe ©m vang m·i giäng h¸t cña ngêi con g¸i lóc n·y. Mét giäng h¸t d©n ca, ngân nga bát ngát nh cánh cò trên đồng lúa miền Nam chạy tới chân trời, có lóc rôt rÌ, e thÑn nh khoÐ m¾t ngêi yªu míi gÆp, cã lóc tinh nghÞch, duyªn dáng nh những đôi chân nhỏ thoăn thoắt gánh lúa chạy trên những con đờng lµng trén lÉn bãng tre vµ bãng n¾ng... Cã lÏ kh«ng ph¶i lµ mét ngêi con g¸i đã hát trên đài. Đó chính là quê hơng ta đang lên tiếng hát. Tiếng ngân nga.

(47) dội lên từ lòng đất, ở trong đó một góc vờn có đôi cây sầu đông và một giàn bầu đong đa quả nặng, một ngày đã xa, mẹ ta đã chôn nhúm rau của ta thủa ta mới lọt lòng. Đó là tiếng ngân của mặt đất, của dòng sông, của những xóm làng và những cánh đồng sau một ngày lao động và chiến đấu. (Nguyªn Ngäc, §êng chóng ta ®i) Gîi ý: MÆc dï kh«ng ph¶i duy nhÊt, nhng néi dung chÝnh cña hai ®o¹n v¨n lµ t×nh c¶m cña ngêi viÕt. ë ®o¹n (1), ngêi viÕt thæ lé nçi nhí khi xa b¹n; những kỉ niệm đợc gợi nhắc lại cũng nhằm biểu hiện nỗi nhớ. ở đoạn văn (2) là tình cảm thiết tha, gắn bó sâu nặng với quê hơng; các hình ảnh của quê hơng đợc gợi tả là để giãi bày tình cảm ấy, những hình ảnh thấm đẫm nỗi xúc động, chứa chan một tình yêu đất nớc, nh con hớng về mẹ. b) Theo em, t×nh c¶m, c¶m xóc trong v¨n biÓu c¶m cÇn ph¶i nh thÕ nµo? Nã híng con ngêi ta tíi c¸i g×? Mang ý nghÜa ra sao víi cuéc sèng? Gîi ý: T×nh c¶m, c¶m xóc trong v¨n biÓu c¶m ph¶i mang gi¸ trÞ nh©n v¨n, có tác dụng hớng con ngời vơn tới cái đẹp đẽ, trong sáng, đợc mọi ngời thừa nhận. Nếu có nội dung tình cảm tiêu cực, xấu xa thì chỉ có thể là đối tợng để ngời viết lên án, phê phán, để cuộc sống đẹp hơn, ngời đối xử với ngời tốt h¬n,... c) ở hai đoạn văn trên, ngời viết đã thể hiện tình cảm của mình bằng cách nµo? Gợi ý: Muốn biểu cảm đợc thì ngời viết phải biết sử dụng những cách thức cô thÓ. §ã lµ lèi béc b¹ch trùc tiÕp t×nh c¶m nh trong ®o¹n v¨n (1); th«ng qua miªu t¶ nh trong ®o¹n v¨n (2). Nh vËy, bªn c¹nh c¸c tõ ng÷ trùc tiÕp béc lé t×nh c¶m nh th¬ng nhí ¬i, míi ngµy nµo ... thÕ mµ, xiÕt bao mong nhí,... cßn là những kỉ niệm, các hình ảnh gợi liên tởng nh giọng hát dân ca trong đêm, cánh cò, con đờng làng,... cũng thể hiện sâu sắc những cung bậc cảm xúc, lay động lòng ngời,... II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong hai ®o¹n v¨n sau, ®o¹n nµo lµ v¨n biÓu c¶m? Dùa vµo ®©u mµ em cho lµ nh vËy? H·y chØ ra néi dung biÓu c¶m cña ®o¹n v¨n Êy. (1) Hải đờng: Loài cây nhỡ, họ chè, lá dài, dày, mặt trên bóng, mép có nhiều răng ca. Hoa mọc từ một đến ba đoá ở gần ngọn cây, ngọn cành, có cuống dài, tràng hoa màu đỏ tía, nhị đực rất nhiều. Hoa nở ở Việt Nam vào dịp Tết âm lịch, đẹp, không thơm. Thờng trồng làm cảnh. (Theo Tõ ®iÓn b¸ch khoa n«ng nghiÖp) (2) Từ cổng vào, lần nào tôi cũng phải dừng lại ngắm những cây hải đờng trong mùa hoa của nó, hai cây đứng đối nhau trớc tấm bình phong cổ, rộ lên hµng tr¨m ®o¸ ë ®Çu cµnh ph¬i phíi nh mét lêi chµo h¹nh phóc. Nh×n gÇn, hải đờng có một màu đỏ thắm rất quý, hân hoan, say đắm. Tôi vốn không thich cái lối văn hoa của các nhà nho cứ muốn tôn xng hoa hải đờng bằng hình ảnh của những ngời đẹp vơng giả. Sự thực ở nớc ta hải đờng đâu phải chỉ mọc nơi sân nhà quyền quý, nó sống khắp các vờn dân, cả đình, chùa, nhµ thê hä. D¸ng c©y còng vËy, l¸ to thËt khoÎ, sèng l©u nªn céi cµnh thêng.

(48) sần lên những lớp rêu da rắn màu gỉ đồng, trông dân dã nh cây chè đất đỏ. Hoa hải đờng rạng rỡ, nồng nàn, nhng không có vẻ gì là yểu điệu thục nữ, cánh hoa khum khum nh muốn phong lại cái nụ cời má lúm đồng tiền. Bỗng nhớ năm xa, lần đầu từ miền Nam ra Bắc lên thăm đền Hùng, tôi đã ngẩn ngơ đứng ngắm hoa hải đờng nở đỏ núi Nghĩa Lĩnh. (Theo Hoµng Phñ Ngäc Têng, Hoa tr¸i quanh t«i) Gợi ý: - Để xác định đâu là văn bản biểu cảm, hãy trả lời các câu hỏi nh khi tiến hành tạo lập một văn bản: viết để làm gì? về cái gì? nh thế nào? (®o¹n v¨n (2) lµ ®o¹n v¨n biÓu c¶m). - Lu ý sù viÖc më ®Çu vµ kÕt thóc ®o¹n v¨n (2) cã t¸c dông ph¸c ra kh«ng gian cụ thể, gợi những liên tởng chân thực cho dòng cảm xúc. Vẻ đẹp của hoa hải đờng đợc tái hiện qua một sự cảm nhận tinh tế, in đậm dấu ấn cảm xóc cña t¸c gi¶. Trªn thùc tÕ, sù ph©n biÖt r¹ch rßi gi÷a biÓu c¶m víi tù sù, miêu tả chi mang tính tơng đối. Đoạn văn về hoa hải đờng cho ta thấy sự hoà trộn đến thuần thục giữa miêu tả và biểu cảm để đem lại một bức tranh về cảm xúc trớc vẻ đẹp của hoa. 2. H·y chØ ra néi dung biÓu c¶m trong bµi th¬ S«ng nói níc Nam vµ Phß gi¸ vÒ kinh. Gîi ý: Bµi S«ng nói níc Nam cã h×nh thøc biÓu c¶m trùc tiÕp h¬n bµi Phß giá về kinh. Sắc thái khẳng định đanh thép chủ quyền lãnh thổ của đất nớc và ý chí quyết tâm bảo vệ lí tởng về chủ quyền ấy trớc mọi kẻ thù xâm lợc đợc béc lé trùc tiÕp, kh«ng th«ng qua yÕu tè trung gian nµo. Trong Phß gi¸ vÒ kinh, hai c©u ®Çu cã yÕu tè tù sù, tÊt nhiªn sù kiÖn ë Ch¬ng D¬ng vµ Hµm Tö là phơng tiện để tác giả thể hiện hào khí chiến thắng và khát vọng thái bình thịnh trị. Xem lại phần đọc hiểu bản để nắm đợc phơng thức biểu cảm, nội dung t×nh c¶m ë hai bµi th¬ mét c¸ch cô thÓ. 3.* Mét sè bµi v¨n biÓu c¶m hay: Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª (Kh¸nh Hoµi), Mét thø quµ cña nói non: Cèm (Th¹ch Lam), Lao xao (Duy Kh¸n), C©y tre ViÖt Nam (ThÐp Míi), C« T« (NguyÔn Tu©n),… 4. Su tÇm vµ chÐp ra mét sè ®o¹n v¨n xu«i biÓu c¶m. Gîi ý: Tham kh¶o 2 ®o¹n v¨n sau: Trớc mặt cô giáo, con đã thiếu lễ độ với mẹ. Việc nh thế không bao giờ con đợc tái phạm nữa. En-ri-cô của bố ạ! Sự hỗn láo của con nh một nhát dao đâm vào tim bố vậy! Bố nhớ, cách đây mấy năm, mẹ đã phải thức suốt đêm, cúi nhìn trên chiếc nôi trông chừng hơi thở hổn hển của con, quằn quại v× nçi lo sî, khãc nøc në khi nghÜ r»ng cã thÓ mÊt con!... Nhí l¹i ®iÒu Êy, bè không thể nén cơn tức giận đối với con. Hãy nghĩ xem, En-ri-cô à! Con mà lại xúc phạm đến mẹ con ? Ngời mẹ sẵn sàng bỏ hết một năm hạnh phúc để tránh cho con một giờ đau đớn, ngời mẹ có thể đi ăn xin để nuôi con, có thể hi sinh tính mạng để cứu sống con! ( ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Mẹ tôi) “… Hồi bé, đã bao lần tôi thả hồn tởng tợng về những làng quê trong truyện đọc, nhng cha từng gặp một ngôi làng nh nơi mình đang sống. Mời.

(49) bảy tuổi, lên tàu Thống Nhất vào Nam, đến với miệt vờn sông nớc; và sau này đi thực tế viết văn, làm báo, có dịp đến nhiều nơi nhng tôi vẫ không thấy ë ®©u gièng ng«i lµng th©n thiÕt Êy!… Làng tôi chẳng giống một làng nào bởi nó đợc ấp iu riêng trong kỉ niệm. Lµng gÇn gôi, thiªng liªng vµ gîi nhí nh nçi n«n nao cña mçi mïa thu nghe tiếng trống tựu trờng, nh cái giỏ tre bên hông bà ngoại trên đồng, nh hơng vị miÕng trÇu bµ néi bám bÎm chiÒu nµo trªn chiÕc vâng. Th× ra, thêi gian cã thÓ lµm ph«i phai nhiÒu thø, nhng kØ niÖm Êu th¬ ch¼ng bao giê phai nh¹t. Ph¶i ch¨ng v× thÕ mµ ngêi ta cã thÓ cã nh÷ng quª h¬ng thø hai nhng còng chØ cã mét quª h¬ng thø nhÊt”. (NguyÔn Träng Hoµn, Quª h¬ng thêi th¬ Êu, b¸o Giáo dục thời đại, tháng 8 - 1985) buæi chiÒu đứng ở phủ thiên trờng trông ra (Thiªn Trêng v·n väng) TrÇn Nh©n T«ng I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. ThÓ th¬ §©y cã thÓ coi lµ mét trong nh÷ng t¸c phÈm tiªu biÓu cho thÓ thÊt ng«n tø tuyệt luật Đờng, từ nội dung cho đến hình thức thể hiện. 2. T¸c gi¶ TrÇn Nh©n T«ng tõng lµ mét «ng vua yªu níc, giái viÖc cÇm qu©n song còng kh«ng kÐm phÇn tµi hoa, lÞch l·m. Khi lµm vua, «ng kh«ng qu¶n nguy hiÓm, trùc tiÕp cïng Th¸i thîng hoµng x«ng ra trËn tiÒn chØ huy qu©n sÜ chiÕn đấu, đánh tan đạo quân Nguyên Mông mạnh và hung hăng khét tiếng lúc bấy giờ. Bài thơ Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trờng trông ra đợc làm khi ông về th¨m quª cò. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Về thể thơ, bài Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trờng trông ra giống với bài thơ nào? Nêu đặc điểm của thể thơ đó thể hiện trong bài này. Gîi ý: KiÓm tra vÒ sè c©u, sè ch÷ xem bµi th¬ nµy gièng bµi th¬ nµo trong hai bài thơ luật Đờng đã học? Chú ý từ cuối của các câu 1, 2, 4 để chỉ ra cách hiÖp vÇn cña bµi th¬. 2. Côm tõ b¸n v« b¸n h÷u (nöa nh cã nöa nh kh«ng) cã nghÜa lµ phong c¶nh mê ¶o; võa nh cã l¹i nh kh«ng; võa thùc l¹i võa h. Quang c¶nh gîi lªn ë ®©y lµ lµng xãm ®ang mê trong s¬ng khãi. C¶nh cã nÐt thùc nhng l¹i cã nÐt ảo. Chính điều này tạo nên sự mơ màng, nên thơ rất độc đáo của câu thơ. 3. Trong bài thơ, cảnh đợc miêu tả vào lúc chiều tà (lúc hoàng hôn). Trong khung c¶nh cã thÓ nghe thÊy tiÕng s¸o cña trÎ ch¨n tr©u ®ang dÉn nh÷ng chó trâu no mẫm về nhà, có những cánh cò trắng đang từ từ đáp xuống cánh đồng.

(50) phía trớc, ở phía xa kia, các thôn xóm đã chìm dần trong sơng khói nh mơ nh thùc. Mét khung c¶nh lµng quª thËt thanh b×nh vµ ªm ¶, nªn th¬. 4. Qua bức tranh đợc miêu tả, có thể nhận thấy cảnh tợng nhìn từ phủ Thiªn Trêng thËt nªn th¬. Xãm th«n mê mê s¬ng khãi hoµ trong tiÕng s¸o của trẻ chăn trâu văng vẳng cùng từng đôi cò trắng đang xoè cánh đậu xuống đồng. Đứng trớc cảnh thiên nhiên ấy, tác giả nh chìm đắm say xa trong cảnh vật. Ngắm nhìn, thởng thức nét đẹp của xóm thôn mà vui mừng với cuộc sèng kh«ng vîng bËn binh ®ao. 5.* T¸c gi¶ c¶u bµi th¬ lµ mét «ng vua cã t©m hån thi sÜ. §äc bµi th¬, ta thấy hoàn toàn không có sự ngăn cách nào giữa một ngời lãnh đạo cao nhất của một quốc gia với một ngời nông dân thuần phác (cảnh đợc nhìn và miêu tả ở những nét gần gũi và dân dã nhất). Điều đó cho thấy, nhà vua rất gần dân chóng, rÊt yªu d©n, yªu chuéng sù thanh b×nh. Ph¶i ch¨ng v× c¸c vÞ vua TrÇn rất thân dân, yêu dân nh con mà mỗi khi đứng trớc hoạ xâm lăng (nhất là trong ba lần quân Nguyên – Mông xâm lợc nớc ta) nhà Trần đều lãnh đạo nh©n d©n chèng x©m lîc thµnh c«ng. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Bài thơ thiên về tả cảnh, qua đó, những tình cảm của tác giả đối với quê hơng đợc bộc lộ kín đáo (bút pháp "tả cảnh ngụ tình"). Vì vậy khi đọc không lên giọng, trái lại cần đọc nhẹ nhàng, tình cảm, hạn chế sự nhấn mạnh vào những chỗ không cần thiết, không thể hiện đúng tinh thần của văn bản. 2. Khi viÕt ®o¹n v¨n, chó ý miªu t¶ nh÷ng chi tiÕt sau: - MÆt trêi lÆn, kh«ng gian mê mê s¬ng vµ khãi (cña nh÷ng nhµ d©n ®ang thæi c¬m chiÒu). - Cảnh từng đôi cò trắng liệng xuống đồng. - C¶nh nh÷ng xãm th«n xa xa mê ¶o. - Chú ý không miêu tả những con trâu vì lúc này trâu đã về hết, chỉ nghe tiếng sáo của mục đồng vẳng lại mà thôi. Cần miêu tả để làm nổi bật đợc cảnh đồng quê. Có thể giả sử mình đang đứng trên lầu cao của phủ Thiên Trờng để nhìn cảnh vật. bµi ca c«n s¬n (C«n S¬n ca) NguyÔn Tr·i I. VÒ T¸C GI¶ Vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ NguyÔn Tr·i (1380 - 1442), ngêi th«n Chi Ng¹i, huyÖn ChÝ Linh, tØnh H¶i Dơng sau dời đến làng Nhị Khê, huyện Thờng Tín, tỉnh Hà Tây. Ông là một nh©n vËt lÞch sö lçi l¹c, toµn tµi hiÕm cã nhng còng lµ ngêi ph¶i chÞu c¸i ¸n oan vµo lo¹i th¶m khèc nhÊt trong lÞch sö phong kiÕn ViÖt Nam. NguyÔn Tr·i.

(51) là ngời Việt Nam đầu tiên đợc Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hoá của Liªn Hîp Quèc (UNESCO) c«ng nhËn lµ danh nh©n v¨n ho¸ thÕ giíi (n¨m 1980). 2. T¸c phÈm Bài Côn sơn ca có thể đợc viết trong khoảng thời gian Nguyễn Trãi cáo quan vÒ ë Èn t¹i C«n S¬n (nay thuéc huyÖn ChÝ Linh - H¶i D¬ng). Đoạn thơ trong SGK này đợc trích từ bài thơ Côn Sơn ca rút trong tập Thơ ch÷ H¸n cña NguyÔn Tr·i. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NhËn d¹ng thÓ th¬ cña bµi th¬ dÞch vÒ soa c©u, sè ch÷, c¸ch hiÖp vÇn theo những kiến thức đã biết về thể thơ lục bát. 2. §o¹n th¬ cã n¨m tõ ta. a) Nh©n vËt ta ë ®©y chÝnh lµ nhµ th¬. b) Nh©n vËt ta lµ mét ngêi yªu thiªn nhiªn, lµ ngêi cã t©m hån phãng kho¸ng (ngåi trong bãng tróc xanh m¸t mµ ng©m th¬ nhµn). Cã thÓ thÊy, trong ®o¹n th¬, nh©n vËt ta hiÖn lªn nh lµ mét ngêi nghÖ sÜ thùc sù kh«ng víng mét chót bËn nµo cña nh©n gian. c) Tiếng suối chảy đớc tác giả ví với tiếng đàn, rêu trên đá đợc ví với chiÕu ªm, c¸ch vÝ von nµy cho thÊy t¸c gi¶ lµ ngêi giµu t×nh c¶m víi thiªn nhiªn, coi thiªn nhiªn nh nh÷ng ngêi ttri kØ. C¸ch miªu t¶ Êy còng cho thÊy ®©y lµ mét ngêi nghÖ sÜ tinh tÕ, giµu trÝ tëng tîng. 3. Cùng với hình ảnh nhân vật ta, cảnh tợng Côn Sơn đợc gợi tả bằng những chi tiết thật đẹp. Đó là một cảnh trí thiên nhiên thật khoáng đạt, thanh tĩnh và nên thơ. Côn Sơn đẹp bởi tiếng suối rì rầm nh tiếng đàn ca, bởi bàn đá rªu ph¬i, bëi rõng tróc xanh mµu xanh cña l¸ to¶ bãng m¸t cho ngêi thi sÜ ng©m th¬. 4.* H×nh ¶nh nh©n vËt ta ngåi ng©m th¬ nhµn díi mµu xanh m¸t cña t¸n trúc che ngang, gợi cho ta nghĩ đến hình ảnh một tiên ông nhàn tản, không chót vÊn v¬ng thÕ sù. §ã mét thi sÜ ®a t×nh ®ang th¶ trän t©m hån víi thiªn nhiên. Thực ra, trong cuộc đời, không kể lúc làm quan mà ngay khi đã về ở Èn ë C«n S¬n, NguyÔn Tr·i vÉn mét lßng lo cho níc, cho d©n. ThÕ nhng cã lÏ chính vì thế mà chúng ta càng phải cảm phục vẻ đẹp tài hoa và tâm hồn thi sĩ cña «ng. Trong mu«n vµn víng bËn, NguyÔn Tr·i vÇn dµnh cho thiªn nhiªn một tình yêu thật tơi trong và tuyệt đẹp. Đó cũng chính là vẻ đẹp nhất trong t©m hån cao quý cña «ng. 5. §o¹n th¬ nµy dïng nhiÒu ®iÖp tõ (ta, C«n S¬n, trong,…). HiÖn tîng điệp từ đã góp phần tích cực làm cho đoạn thơ có giọng điệu nhẹ nhàng, thơi th¶nh, ªm tai. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Khi đọc, cần chú ý:.

(52)  NhÞp ®iÖu cña c¸c c©u th¬: + C¸c c©u s¸u cã nhÞp 2/4. + C¸c c©u t¸m chñ yÕu theo nhÞp 4/4, trõ c©u thø hai "Ta nghe / nh tiÕng đàn cầm bên tai" đợc viết theo nhịp 2/6. Với nhịp điệu nh vậy cần đọc chậm, thong thả, rõ ràng, chú ý ngắt đúng nhịp để tăng sức diễn cảm.  VÒ thanh ®iÖu: + Các tiếng thứ t (cả câu sáu và câu tám) đều là thanh trắc, sau đó là thanh b»ng. C¸ch bè trÝ thanh ®iÖu nh vËy khiÕn cho ë gi÷a c¸c c©u th¬, giäng ®iÖu cã xu híng cao lªn råi l¹i h¹ thÊp xuèng, t¹o ra mét ©m ®iÖu trÇm bổng, du dơng. Khi đọc phải chú ý lên cao giọng ở giữa câu và hạ thấp dần ở cuèi c©u. 2. So s¸nh c¸ch vÝ von tiÕng suèi cña NguyÔn Tr·i trong hia c©u th¬ “C«n Sơn suối chảy rì rầm, Ta nghe nh tiếng đàn cầm bên tai” và của Hồ Chí Minh trong c©u th¬ “TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa” (C¶nh khuya): Gợi ý: Cả hai cách ví von này đều là sản phẩm của những tâm rất nên thơ và tinh tế (ẩn sau một tình yêu say đắm với thiên nhiên). Tuy sự so sánh có khác nhau (một bên so sánh với tiếng đàn cần, bên kia tiếng suối đợc cảm nh tiếng hát của một ngời sơn nữ) thế nhng cả hai đều gợi ra sự ấm áp, tơi vui; gîi vÒ t×nh yªu, niÒm tin vµ søc sèng. Tõ h¸n viÖt (tiÕp theo) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Sử dụng từ Hán Việt để tạo sắc thái biểu cảm a) Thử thay những từ trong ngoặc đơn vào vị trí của những từ in đậm, so s¸nh vµ rót ra nhËn xÐt sù kh¸c nhau vÒ s¾c th¸i ý nghÜa cña chóng trong c©u. (1) Phụ nữ Việt Nam anh hùng, bất khuất, trung hậu, đảm đang. (đàn bà) (2) Cụ là nhà cách mạng lão thành. Sau khi cụ từ trần, nhân dân địa phơng đã mai táng cụ trên một ngọn đồi. (chết, chôn) (3) B¸c sÜ ®ang kh¸m tö thi. (x¸c chÕt) Gợi ý: Các từ in đậm (từ Hán Việt) đồng nghĩa với các từ trong ngoặc đơn (tõ thuÇn ViÖt). Nhng gi÷a nh÷ng tõ nµy cã sù kh¸c biÖt nhau vÒ s¾c th¸i biÓu cảm. Dùng từ trong câu, không những phải dùng đúng nghĩa gốc mà còn phải phân biệt để từ đó lựa chọn giữa các từ khác nhau để không mắc lỗi về sắc th¸i biÓu c¶m. S¾c th¸i biÓu c¶m cña tõ ph¶i phï hîp víi s¾c th¸i nghÜa cña c©u, trong mèi kÕt hîp víi c¸c tõ kh¸c. C¸c tõ H¸n ViÖt Phô n÷, tõ trÇn, mai t¸ng mang s¾c th¸i biÓu c¶m trang trọng; tử thi mang sắc thái tao nhã, phù hợp với nội dung biểu đạt của các câu trªn. b) Trong ®o¹n v¨n sau, c¸c tõ H¸n ViÖt in ®Ëm mang s¾c th¸i nghÜa g×?.

(53) Yết Kiêu đến kinh đô Thăng Long, yết kiến vua Trần Nhân Tông. Nhµ vua: TrÉm cho nhµ ng¬i mét lo¹i binh khÝ. YÕt Kiªu: T©u bÖ h¹, thÇn chØ xin mét chiÕc dïi s¾t. Nhµ vua: §Ó lµm g×? YÕt Kiªu: §Ó dïi thñng chiÕn thuyÒn cña giÆc, v× thÇn cã thÓ lÆn hµng giê díi níc. (Theo ChuyÖn hay sö cò) Gợi ý: Tra từ điển để nắm đợc nghĩa cũng nh cách dùng các từ kinh đô, yết kiÕn, trÉm, bÖ h¹, thÇn. Tªn gäi ChuyÖn hay sö cò gîi ra ®iÒu g× vÒ s¾c th¸i biÓu c¶m cña c¸c tõ nµy? C¸c tõ H¸n ViÖt trong ®o¹n v¨n nµy cã s¾c th¸i cæ, cã t¸c dông t¹o ra kh«ng khÝ cæ xa, phï hîp víi ng÷ c¶nh. 2. Kh«ng nªn l¹m dông tõ H¸n ViÖt So sánh cách diễn đạt của mỗi cặp câu sau: (1) Kì thi này con đạt loại giỏi. Con đề nghị mẹ thởng cho con một phần thởng xứng đáng! (1') Kì thi này con đạt loại giỏi, mẹ thởng cho con một phần thởng xứng đáng nhé! (2) Ngoài sân, nhi đồng đang vui đùa. (2') Ngoài sân, trẻ em đang vui đùa. Gợi ý: Trong ví dụ (1), (2), ngời viết đã lạm dụng từ Hán Việt. Trong các trờng hợp này, sắc thái biểu cảm của từ Hán Việt không phù hợp, đối với nh÷ng c©u kh«ng cã s¾c th¸i nghÜa trang träng nÕu dïng tõ H¸n ViÖt sÏ g©y c¶m gi¸c khiªn cìng, cøng nh¾c. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Chọn từ ngữ trong ngoặc đơn để điền vào chỗ trống sao cho phù hợp: a) C«ng cha nh nói Th¸i S¬n, NghÜa ... nh níc trong nguån ch¶y ra. - Nhµ m¸y dÖt kim Vinh mang tªn Hoµng ThÞ Loan - ... Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. (th©n mÉu, mÑ) b) - Tham dự buổi chiêu đãi có ngài đại sứ và ... - ThuËn ... thuËn chång t¸t bÓ §«ng còng c¹n. (vî, phu nh©n) c) - Con chim ... th× tiÕng kªu th¬ng, Con ngêi ... th× lêi nãi ph¶i. - Lóc …«ng cô cßn dÆn con ch¸u ph¶i th¬ng yªu nhau. (l©m chung, s¾p chÕt) d) - Mọi cán bộ đều phải thực hiện lời ... của Chủ tịch Hồ Chí Minh: cần,.

(54) kiÖm, liªm, chÝnh, chÝ c«ng v« t. - Con c¸i cÇn ph¶i nghe lêi ... cña cha mÑ. (gi¸o huÊn, d¹y b¶o) Gợi ý: Các từ in đậm là từ Hán Việt, tra từ điển để nắm đợc nghĩa của từ nµy còng nh c¸ch dïng chóng. 2. Ngời Việt Nam thích dùng từ Hán Việt để đặt tên ngời, tên địa lí. Với hiÓu biÕt vÒ s¾c th¸i biÓu c¶m cña tõ H¸n ViÖt, em h·y gi¶i thÝch hiÖn tîng nµy. Gợi ý: Dùng từ Hán Việt để đặt tên ngời, tên địa lí để tạo sắc thái trang träng cho tªn gäi. 3. Trong đoạn văn sau đây, có những từ Hán Việt dùng để tạo sắc thái cổ xa, em h·y t×m c¸c tõ Êy. Lúc bấy giờ Triệu Đà làm chúa đất Nam Hải. Mấy lần Đà đem quân sang cớp đất Âu Lạc, nhng vì An Dơng Vơng có nỏ thần, quân Nam Hải bị giết rất nhiều, nên Đà đành cố thủ đợi cơ hội khác. Triệu Đà thấy dùng binh khí kh«ng lîi, bÌn xin gi¶ng hoµ víi An D¬ng V¬ng, vµ sai con trai lµ Träng Thuû sang cÇu th©n, nhng chó ý t×m c¸ch ph¸ chiÕc ná thÇn. Trong những ngày đi lại để kết tình hoà hiếu, Trọng Thuỷ gặp đợc Mị Ch©u, mét thiÕu n÷ mµy ngµi m¾t phîng, nhan s¾c tuyÖt trÇn, con g¸i yªu cña An D¬ng V¬ng. (Theo Vò Ngäc Phan) Gợi ý: Tra từ điển để nắm đợc nghĩa cũng nh cách dùng những từ ngữ gi¶ng hoµ, cÇu th©n, hoµ hiÕu, nhan s¾c tuyÖt trÇn,... §©y lµ nh÷ng tõ ng÷ cã t¸c dông t¹o kh«ng khÝ cæ xa cho c©u chuyÖn, phï hîp víi bèi c¶nh cña sù viÖc. 4. NhËn xÐt vÒ viÖc dïng c¸c tõ H¸n ViÖt in ®Ëm trong nh÷ng c©u sau: - Em ®i xa nhí b¶o vÖ søc kháe nhÐ! - Đồ vật làm bằng gỗ tốt thì sử dụng đợc lâu dài. Còn những đồ làm bằng gỗ xấu dù làm rất cầu kì, mĩ lệ thì cũng chỉ dùng đợc trong một thời gian ng¾n. Dùng các từ thuần Việt để thay thế các từ Hán Việt trên cho phù hợp với hoµn c¶nh giao tiÕp b×nh thêng. Gợi ý: Tra từ điển để nắm đợc sắc thái nghĩa cũng nh cách dùng các từ bảo vệ, mĩ lệ. Nên thay thế bằng các từ giữ gìn, đẹp đẽ. §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n biÓu c¶m I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. VÝ dô: §äc bµi v¨n TÊm g¬ng (SGK, tr.85) vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: a) Bài văn Tấm gơng biểu đạt tình cảm gì? b) Để biểu đạt tình cảm đó, tác giả bài văn đã làm nh thế nào?.

(55) c) Bè côc bµi v¨n gåm mÊy phÇn? PhÇn Më bµi vµ KÕt bµi cã quan hÖ víi nhau nh thế nào? Phần Thân bài đã nêu những ý gì? Những ý đó đã liên quan đến chủ đề nh thế nào? d) Tình cảm và sự đánh giá của tác giả trong bài có rõ ràng, chân thực không? Điều đó có ý nghĩa nh thế nào đối với giá trị của bài văn? Gîi ý: a) Bài văn này ngợi ca đức tính gì? phê phán đức tính gì? (trung thực, xu nÞnh dèi tr¸). b) Để biểu đạt tình cảm đó tác giả đã mợn hình ảnh tấm gơng làm chỗ dựa bëi nã lu«n ph¶n chiÕu mét c¸ch trung thùc tÊt c¶ mäi thø xung quanh. c) Bè côc cña bµi v¨n: - Më bµi: ®o¹n ®Çu. - Thân bài: tiếp theo đến … mà lòng không hổ thẹn. - KÕt bµi: ®o¹n cßn l¹i. Mở bài và Kết bài tơng ứng với nhau về ý. Thân bài nói về các đức tính của tấm gơng, hớng tới làm nổi bật chủ đề của bài văn. d) Tình cảm và sự đánh giá của tác giả rõ ràng và chân thực. Điều đó làm cho bµi v¨n giµu søc gîi, thuyÕt phôc vµ hÊp dÉn. Hay nãi c¸ch kh¸c, nh÷ng t×nh c¶m Êy t¹o nªn gi¸ trÞ cho bµi v¨n. 2. BiÓu c¶m trùc tiÕp Trong mét v¨n b¶n, khi ngêi viÕt c«ng khai thæ lé t×nh c¶m, t tëng (yªu, ghét, vui, buồn, phản đối, ngợi ca,...) của mình trớc sự vật, sự việc, con ngời,... khi đó họ đang biểu cảm một cách trực tiếp. Cách biểu cảm này thờng xuyên đợc dùng trong các tác phẩm trữ tình, nhất là thơ. Chẳng hạn: Anh đội viên mơ màng Nh n»m trong giÊc méng Bãng B¸c cao lång léng Êm h¬n ngän löa hång Lßng vui síng mªnh m«ng Anh thøc lu«n cïng B¸c. (Minh HuÖ, §ªm nay B¸c kh«ng ngñ) Hay: MÑ ¬i! Con khæ qu¸ mÑ ¬i! Sao mÑ ®i l©u thÕ? M·i kh«ng vÒ! Ngêi ta đánh con vì con dám cớp lại đồ chơi của con mà con ngời ta giằng lấy. Ngời ta l¹i cßn chöi con, chöi c¶ mÑ n÷a! MÑ xa con, mÑ cã biÕt kh«ng? (Nguyªn Hång, Nh÷ng ngµy th¬ Êu) 3. BiÓu c¶m gi¸n tiÕp §Ó cã mét v¨n b¶n tù sù, miªu t¶ hay, ngêi viÕt kh«ng chØ ph¶i cã tµi quan sát và thể hiện bằng các từ ngữ, hình ảnh, bằng lối so sánh, ví von độc đáo,....

(56) mà còn phải có tình cảm. Tình cảm ấy có thể là lòng say mê, thái độ trân trọng yêu mến đối với cái đẹp, cái thiện, cái trong sáng, cao thợng,... cũng có thể là sự căm ghét, khinh bỉ đối với cái xấu, cái ác, cái lố lăng, kệch cỡm ở đời. Không có cái tình, dù ngôn ngữ có sắc sảo, phong phú và mới mẻ đến bao nhiêu thì bài văn cũng chỉ là cái xác không hồn, không gây đợc xúc động trong lòng ngời đọc. Nhìn chung trong văn xuôi, khi miêu tả, thái độ và tình c¶m cña ngêi viÕt thÓ hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua c¸ch nh×n nhËn sù vËt, c¸ch dïng tõ ng÷, vÝ von, so s¸nh. Ph¶i yªu quª h¬ng vµ g¾n bã víi c¶nh vật làng quê lắm, nhà văn Vũ Tú Nam mới miêu tả đợc thế này: Mùa xuân, cây gạo gọi đến bao nhiêu là chim ríu rít. Từ xa nhìn lại, cây gạo sừng sững nh một tháp đèn khổng lồ: hàng ngàn bông hoa là hàng ngàn ngän löa hång t¬i, hµng ngµn bóp nân lµ hµng ngµn ¸nh nÕn trong xanh, tÊt cả đều lóng lánh, lung linh trong nắng. Chào mào, sáo sậu, sáo đen,... đàn đàn lũ lũ bay đi bay về, lợn lên lợn xuống. Chúng nó gọi nhau trò chuyện, trêu ghẹo và tranh cãi nhau, ồn mà vui không thể tởng đợc. Ngày hội mùa xuân đấy! (C©y g¹o) Hay, mặc dù không thể hiện trực tiếp nhng đọc đoạn văn miêu tả sau đây, không ai không nhận ra thái độ châm biếm, giễu cợt và lòng căm ghét của Ngô Tất Tố đối với tên trọc phú Nghị Quế và thói trởng giả vô học của y: Ông nghị đâm chéo đôi đũa qua mặt mâm, bng bát nớc canh húp đánh so¹t. Råi «ng võa nhai võa nuèt, võa giôc th»ng nhá lÊy t¨m. ¤ng bµ NghÞ, mçi ngêi nhóng ba ngãn tay vµo chËu, vuèt qua hai mÐp mét lît, råi cïng uèng níc xØa r¨ng ... Døt m¹ch diÔn thuyÕt, «ng NghÞ bng t¸ch níc uèng mét híp lín, xóc miÖng ßng äc mÊy c¸i råi nhæ toÑt xuèng nÒn nhµ. (Tắt đèn) II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §o¹n v¨n trÝch tõ Nh÷ng ngµy th¬ Êu cña Nguyªn Hång ë trªn biÓu hiện tình cảm gì? Dựa vào đâu để nói nó trực tiếp biểu hiện tình cảm? Gợi ý: Nhân vật trực tiếp bộc lộ trạng thái tình cảm cô đơn, buồn tủi, ớc muốn đợc chở che, thông cảm. Dấu hiệu nhận biết về cách thức biểu cảm là nh÷ng tõ ng÷ c¶m th¸n trùc tiÕp cña nh©n vËt, lêi hái, lêi than. 2. Bµi v¨n Hoa häc trß (SGK, tr. 87) biÓu c¶m trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp? Dùa vào đâu để khẳng định nh vậy? Gợi ý: Bằng hình ảnh mang ý nghĩa biểu tợng: hoa phợng, Xuân Diệu đã thÓ hiÖn mét c¸ch s©u s¾c, tinh tÕ c¶m xóc cña tuæi häc trß trong nh÷ng ngµy hè chia li. Những trạng thái cảm xúc đợc biểu hiện ở ba đoạn văn mang sắc thái khác nhau, từ bối rối, xuyến xao buồn nhớ đến những khoảnh khắc trống trải, xa vắng và nỗi niềm cô đơn, bâng khuâng nhung nhớ, dỗi hờn. Tất cả đều đợc tác giả gửi gắm qua hình ảnh hoa phợng, gợi lên từ hoa phợng, hoá th©n vµo hoa phîng mµ thæ lé t©m t×nh. §Ò v¨n biÓu c¶m vµ c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m.

(57) I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §Ò v¨n biÓu c¶m Đọc các đề sau: (1) Cảm nghĩ về dòng sông (hoặc dãy núi, cánh đồng, vờn cây,...) quê hơng. (2) Cảm nghĩ về đêm trăng trung thu. (3) C¶m nghÜ vÒ nô cêi cña mÑ. (4) Vui buån tuæi th¬. (5) Loµi c©y em yªu. a) Hãy xác định đối tợng biểu cảm của mỗi đề (về ai? về cái gì? về chuyÖn g×?). b) Tình cảm cần thể hiện trong mỗi đề là gì? Gợi ý: Trong mỗi đề văn biểu cảm thờng có hai nội dung chính cần phải xác định: đối tợng biểu cảm và tình cảm cần thể hiện. Tìm hiểu đề văn biểu cảm là phải xác định đợc hai nội dung này. Chẳng hạn, trong đề (5), đối tợng biÓu c¶m lµ loµi c©y em yªu, t×nh c¶m cÇn thÓ hiÖn lµ sù yªu quý cña em víi loài cây đó. 2. C¸ch lµm mét bµi v¨n biÓu c¶m a) Yªu cÇu chung - Phải đặt mình vào trong tình huống mà đề bài gợi ra để có những xúc c¶m cô thÓ, ch©n thùc; - Từ tình huống đã xác định mới tiến hành tìm ý, lập dàn ý: thể hiện nh÷ng t×nh c¶m g×? diÔn biÕn ra sao? - Lựa chọn phơng thức biểu đạt phù hợp: gián tiếp hay trực tiếp, hay kết hîp c¶ hai? ng«n ng÷, lêi v¨n ra sao? giäng ®iÖu thÕ nµo? b) C¸c bíc lµm mét bµi v¨n biÓu c¶m Bớc 1: Tìm hiểu đề và tìm ý - Xác định đối tợng biểu cảm; - Xác định định hớng tình cảm cần thể hiện. Bíc 2: LËp dµn bµi - Xác định nhiệm vụ của từng phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài; - S¾p xÕp c¸c ý trong tõng phÇn. Bíc 3: ViÕt thµnh v¨n - Lùa chän giäng v¨n; - Tập trung làm nổi bật tình cảm đã định hớng ở bớc 1; - Viết thành bài theo bố cục 3 phần, diễn đạt các ý (các cung bậc, diễn biến, sắc thái tình cảm,...) theo trình tự đã dự tính trong bớc 2. Bíc 4: KiÓm tra l¹i bµi viÕt.

(58) - Đọc lại toàn bộ bài viết, đánh dấu những chỗ cần sửa chữa, bổ sung; - Söa vÒ néi dung: cã cÇn thªm hay bít ý nµo kh«ng? chç nµo cÇn thÓ hiÖn sâu hơn nữa? các ý đã đảm bảo liên kết, mạch lạc cha? - Söa vÒ h×nh thøc: ®iÒu chØnh tõ ng÷, c©u, ng¾t ®o¹n, chuyÓn ®o¹n. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng §äc bµi T¶n v¨n cña Mai V¨n T¹o (SGK, tr 89) vµ tr¶ lêi c©u hái. a) Bài văn biểu đạt tình cảm gì, hớng tới đối tợng nào? Hãy đặt cho bài văn một nhan đề thích hợp. b) H·y nªu dµn ý cña bµi. c) H·y chØ ra ph¬ng thøc biÓu c¶m cña bµi v¨n. Gîi ý: a) Bài văn này biểu đạt tình yêu tha thiết của tác giả với quê hơng An Giang yêu dấu. Có thể đặt nhan đề cho bài văn là: An Giang trong trái tim t«i. b) Dµn ý cña bµi v¨n: - Më bµi: Giíi thiÒu t×nh yªu quª h¬ng An Giang. - Th©n bµi: Nh÷ng biÓu hiÖn t×nh yªu quª h¬ng cña t¸c gi¶: + Nh÷ng kØ niÖm tuæi th¬. + Tình yêu quê hơng trong chiến đấu và tình yêu đối với những ngời con anh hïng cña quª h¬ng. - KÕt bµi: T×nh yªu quª h¬ng trong suy nghÜ vµ c¶m nhËn cña ngêi con xa quê (khi đã trởng thành). c) Bµi v¨n thÓ hiÖn nh÷ng c¶m xóc víi quª h¬ng b»ng nh÷ng c©u v¨n biÓu c¶m trùc tiÕp, rÊt giµu c¶m xóc vµ dung dÞ. sau phót chia li (TrÝch Chinh phô ng©m khóc) §Æng TrÇn C«n i. VÒ T¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Chinh phô ng©m khóc nguyªn v¨n ch÷ H¸n cña §Æng TrÇn C«n. Nhng t¸c phẩm đã đợc diễn Nôm theo thể song thất lục bát, khá phổ biến trong giai đoạn từ giữa thế kỉ XVIII đến giữa thế kỉ XIX với các tác giả nh Đoàn Thị §iÓm, Phan Huy Ých, NguyÔn Gia ThiÒu, Cao B¸ Nh¹,... 2. ThÓ th¬ Thể song thất lục bát đợc cấu tạo nh sau:  Mét cÆp th¬ 7 ch÷ (song thÊt) ®i kÌm mét cÆp lôc b¸t. Sè c©u trong bµi kh«ng h¹n chÕ..

(59)  NhÞp trong hai c©u thÊt lµ nhÞp 3/4 (kh¸c víi nhÞp trong th¬ thÊt ng«n §êng luËt lµ nhÞp 4/3).  VÇn nhÞp trong c©u lôc b¸t cña thÓ th¬ nµy còng gièng nh vÇn nhÞp trong thÓ lôc b¸t cña ca dao (vÇn ch©n hoÆc vÇn lng, nhÞp 2/2/2... hoÆc 4/4).  Ch÷ thø 7 cña c©u thÊt trªn hiÖp vÇn víi ch÷ thø 5 cña c©u thÊt díi.  Ch÷ thø 7 cña c©u thÊt díi l¹i hiÖp vÇn víi ch÷ thø 6 cña c©u lôc.  Ch÷ thø 8 cña c©u b¸t l¹i hiÖp vÇn víi ch÷ thø 5 cña c©u thÊt tiÕp theo 3. §o¹n trÝch Đoạn trích gồm 12 dòng thơ (từ câu 53 đến câu 64) trong tác phẩm, nói về t©m tr¹ng c¸ch xa vêi vîi cña ngêi vî ngay sau phót chia li: Chµng th× ®i câi xa ma giã - ThiÕp th× vÒ bu«ng cò chiÕu ch¨n. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NhËn d¹ng thÓ th¬ trong ®o¹n trÝch vÒ sè c©u, sè ch÷ vµ vÒ c¸ch hiÖp vÇn trong mçi khæ th¬? Gîi ý: KiÓm tra sè c©u, sè ch÷ trong c¸c c©u th¬. Riªng vÒ c¸ch hiÖp vÇn, đoạn trích có ba khổ thơ, nhng chỉ có khổ thơ sau là hiệp vần đúng theo chuÈn cña thÓ th¬ nµy (kiÓm tra c¸ch hiÖp vÇn cña c¸c tõ in ®Ëm díi ®©y): Cïng tr«ng l¹i mµ cïng ch¼ng thÊy ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngµn d©u Ngµn d©u xanh ng¾t mét mµu Lßng chµng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai? Các khổ thơ còn lại, ít nhiều đều có sự sai lệch một hoặc một vài vị trí hiệp vần theo quy định. 2. Trong khổ thơ đầu, tác giả đã không chỉ dùng phép đối (chàng - thiếp, đi - về), mà còn kết hợp với phép lặp quan hệ từ (thì) ở mỗi câu để so sánh và nhấn mạnh đến tuyệt đối hoá tính chất của sự chia biệt. Hơn nữa, các hình ¶nh "Tu«n mµu m©y biÕc, tr¶i ngµn nói xanh" nh ®Èy kh«ng gian réng ra v« tận: ngời vừa chia cách đã nh biệt vô âm tín. 3. Trong khổ thơ thứ hai, tác giả tiếp tục sử dụng phép đối ngữ (chàng thiếp, ngoảnh lại - trông sang), đảo địa danh (bến Tiêu Tơng - cách Hàm Dơng, cây Hàm Dơng - cách Tiêu Tơng), điệp từ,... để diễn tả nỗi sầu quay quắt cña nh©n vËt tr÷ t×nh. §o¹n th¬ nãi lªn mét nghÞch c¶nh: cuéc sèng c¸ch xa nhng t©m hån th× kh«ng xa c¸ch. ThÕ nhng, muèn gÇn gòi mµ kh«ng thÓ nµo gần gũi đợc, muốn gắn bó mà phải chia li. 4. Nỗi sầu nh thể nhân lên bất tận, trong khổ thơ thứ ba, điệp từ (cùng) đợc thể hiện ở dạng đồng hớng (chẳng thấy). Cái màu "mây biếc", "ngàn núi xanh" vừa mới ở trên thoắt bây giờ đã chỉ "thấy xanh xanh". Thấy mà không thấy, bởi vì cái màu sắc đợc điệp (và cũng là láy) ấy chỉ là "những mấy ngàn dâu". Thêm một lần nữa, không chỉ lặp từ, mà còn kết hợp lặp với đảo ngữ: "Ngµn d©u xanh ng¾t mét mµu", c©u th¬ diÔn t¶ ®iÒu "thÊy" Êy lµ v« väng, vµ cuèi cïng, mét c©u hái tu tõ, hái chÝnh lµ tr¶ lêi vÒ nçi sÇu trµn ngËp c¶ "lßng.

(60) chµng" vµ "ý thiÕp". 5.* Các kiểu điệp ngữ đã đợc sử dụng trong các khổ thơ và tác dụng của chóng: Gîi ý: - Chó ý t×m c¸c ®iÖp ng÷: + Điệp ngữ “chàng” và “thiếp” (đợc kết hợp ngợc chiều trong câu “chàng thì đi…thiếp thì về” hoặc đợc kết hợp chéo trong cụm từ “lòng chàng ý thiÕp”). + C¸c ®iÖp ng÷ Tiªu T¬ng – Hµm D¬ng, cïng – cïng, ngµn d©u – ngµn d©u, xanh ng¾t – xanh ng¾t. - TËp trung ph©n tÝch hai c¸c t¸c dông sau: + T¹o nh¹c ®iÖu trÇm buån cho th¬, phï hîp víi nçi sÇu chia c¸ch cña ngêi chinh phô. + Gãp phÇn diÔn t¶ tÝnh chÊt hai mÆt cña nçi sÇu chia li: g¾n bã mµ ph¶i xa c¸ch. 6. Bằng nghệ thuật sử dụng ngôn từ điêu luyện, đặc biệt là việc sử dụng c¸c biÖn ph¸p ®iÖp ng÷ rÊt tµi t×nh, kÕt hîp víi giäng ®iÖu trÇm buån, t¸c gi¶ đã gửi và đoạn thơ cả một nỗi sầu da diết của ngời chinh phụ trong phút chia li. Nçi sÇu Êy võa cã ý nghÜa tè c¸o chiÕn tranh phi nghÜa võa thÓ hiÖn c¸i kh¸t khao h¹nh phóc cña ngêi phô n÷ xa. III. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Cần đọc đúng thể thơ song thất lục bát:  Với cặp song thất, đọc theo nhịp 3/4 ;  Víi cÆp lôc b¸t, tuú theo nhÞp cña tõng c©u th¬ mµ chän c¸ch ng¾t nhÞp phù hợp: (Một số câu lục đợc viết theo thể 3/3:  Đoái trông theo / đã cách ng¨n;  BÕn Tiªu T¬ng / c¸ch Hµm D¬ng; Cã c©u lôc nªn ng¾t theo nhÞp 2/4: Ngàn dâu / xanh ngắt một màu. Các câu bát đợc viết theo nhiều nhịp khác nhau (NhÞp 4/4: Tu«n mµu m©y b¹c, tr¶i ngµn nói xanh; NhÞp 3/5: C©y Hµm D¬ng / c¸ch Tiªu T¬ng mÊy trïng...). 2. Ph©n tÝch mµu xanh trong ®o¹n th¬: a) Các từ chỉ màu xanh đợc dùng khá nhiều trong đoạn trích: mây biếc, nói xanh, xanh xanh (ngµn d©u), xanh ng¾t (ngµn d©u). b) Sù kk¸c nhau cña c¸c tõ chØ mµu xanh lµ ë chç nã chØ nh÷ng sù vËt hiện tợng khác nhau, do đó nó có nội hàm ý nghĩa khác nhau. Đồng thời các từ cũng miêu tả màu xanh ở các mức độ khác nhau. c) T¸c dông: - C¸c tõ: m©y biÕc, nói xanh gîi t¶ c¸i mªnh m«ng, réng lín cña kh«ng gian, tơng ứng với nỗi sầu chia li không thể có lòi nào nói hết đợc của ngời thiÕu phô..

(61) - Hai từ còn lại miêu tả màu của ngàn dâu với mức độ tăng tiến (xanh xanh, xanh ng¾t) võa cã ý nghÜa tîng trng chØ mét linh c¶m vÒ sù c¸ch xa vĩnh viễn (màu xanh của ngàn dâu trong thơ ca trung đại thờng ngụ ý chỉ những đổi thay to lớn – có thể tìm hiểu thêm câu thành ngữ Thơng hải biến vi tang điền (biển xanh biến thành nơng dâu), hàm ý chỉ sự đổi thay to lớn), võa gîi ra kho¶ng c¸ch xa vêi vîi vµ nçi sÇu ngµy cµng võa lan to¶, võa th¼m sâu của ngời vợ khi chỗng đã cất bớc ra đi. b¸nh tr«i níc Hå Xu©n H¬ng I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Hå Xu©n H¬ng (? - ?), hiÖn cha râ vÒ lai lÞch. NhiÒu tµi liÖu cho r»ng, bµ lµ con Hå Phi DiÔn (1704 - ?), ngêi lµng Quúnh §«i, huyÖn Quúnh Lu, tØnh NghÖ An. ¤ng th©n sinh ra B¾c d¹y häc, lÊy vî lÏ vµ sinh ra Hå Xu©n H¬ng. Hå Xu©n H¬ng tõng sèng ë Hµ Néi. Bµ gÆp nhiÒu tr¾c trë vÒ chuyÖn t×nh duyªn. 2. ThÓ lo¹i Bài Bánh trôi nớc đợc sáng tác theo thể thất ngôn tứ tuyệt (Đờng luật). Bài gồm bốn câu, mỗi câu bảy chữ, ngắt theo nhịp 4/3 truyền thống. Vần đợc gieo ë cuèi c©u 1, c©u 2 vµ c©u 4. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bài thơ này đợc làm theo thể thất ngôn tứ tuyệt Đờng luật, vì bài thơ tuân thủ đúng những quy định về luật thơ của thể thơ thất ngôn tứ tuyệt (luật §êng): - Bµi th¬ gåm bèn c©u. - Mçi c©u cã 7 ch÷ - Mçi c©u ng¾t nhÞp 4/3. - Vần đợc gieo ở cuối các câu 1, 2, 4. 2. a) Với nghĩa thứ nhất, Hồ Xuân Hơng đã miêu tả lại hình dáng của chiÕc b¸nh còng nh c¸c c«ng ®o¹n lµm ra chóng. B¸nh cã mµu tr¾ng cña bét, bánh đợc nặn thành những viên tròn, bánh rắn hay nát đúng là phụ thuộc và tay ngêi nÆn (cho níc nhiÒu hay Ýt). B¸nhluéc b»ng c¸ch ®un s«i níc. Khi chÝn, b¸nh sÏ næi lªn. b) Víi nghÜa thø hai, h×nh ¶nh b¸nh tr«i níc trë thµnh biÓu tîng, biÓu trng cho ngêi phô n÷ xa, víi nh÷ng khÝa c¹nh nh: - Hình thức: xinh đẹp - Phẩm chất: trong trắng, dù gặp cảnh ngộ vẫn giữ đợc sự son sắt, thủy chung, t×nh nghÜa. - Thân phận: nổi trôi, bấp bênh giữa cuộc đời..

(62) c) Trong hai nghÜa nµy, nghÜa thø hai lµ nghÜa chÝnh. NghÜa tríc lµ ph¬ng tiện để nhà thơ chuyển tải nghĩa thứ hai. Nhờ có nghĩa thứ hai mà bài thơ mới cã gi¸ trÞ t tëng. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc. Bài thơ này tơng đối khó đọc bởi tác giả không biểu lộ trực tiếp cảm xúc, thái độ của mình. Nghe rất bình dị, mềm mỏng (Thân em...) nhng lại đầy gai góc, kiên định. Cần đọc nhẹ nhàng nhng rành mạch, dứt khoát, chú ý những tÝnh tõ chØ phÈm chÊt: tr¾ng, trßn, r¾n n¸t, tÊm lßng son,... 2. Các câu hát than thân đã đợc học ở bài 4 (kể cả phần đọc thêm) và bài thơ Bánh trôi nớc có nhiều nét tơng đồng về cảm xúc. Hay nói đúng hơn Bánh trôi nớc đã tiếp nối và phát huy nguồn cảm hứng nhân văn về ngời phụ nữ đã có trong ca dao. Quan hÖ tõ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ThÕ nµo lµ quan hÖ tõ? a) T×m quan hÖ tõ trong c¸c c©u sau: (1) §å ch¬i cña chóng t«i ch¼ng cã nhiÒu. (Kh¸nh Hoµi) (2) Hùng Vơng thứ mời tám có một ngời con gái tên là Mị Nơng, ngời đẹp nh hoa, tÝnh nÕt hiÒn dÞu. (S¬n Tinh, Thuû Tinh) (3) Bởi tôi ăn uống điều độ và làm việc có chừng mực nên tôi chóng lớn l¾m. (T« Hoµi) (4) MÑ thêng nh©n lóc con ngñ mµ lµm vµi viÖc cña riªng m×nh. Nhng hôm nay mẹ không tập trung đợc vào việc gì cả. (LÝ Lan) Gợi ý: Quan hệ từ là những từ dùng để biểu thị quan hệ giữa các bộ phận cña c©u hay gi÷a c©u víi c©u trong ®o¹n v¨n. C¸c quan hÖ tõ: cña, nh, bëi...vµ... nªn, nhng. b) C¸c quan hÖ tõ trªn biÓu thÞ nh÷ng quan hÖ g×? Gîi ý: - Của biểu thị quan hệ sở hữu giữa đồ chơi và chúng tôi; - Nh biÓu thÞ quan hÖ so s¸nh gi÷a ngêi vµ hoa; - CÆp quan hÖ tõ bëi ... nªn biÓu thÞ quan hÖ nguyªn nh©n (¨n uèng ®iÒu độ, làm việc có chừng mực) - kết quả (chóng lớn lắm); và biểu thị quan hệ liªn hîp..

(63) - Nhng biểu thị quan hệ đối nghịch giữa Mẹ thờng…và hôm nay… 2. Sö dông quan hÖ tõ a) Trong c¸c trêng hîp díi ®©y, trêng hîp nµo cã thÓ bá quan hÖ tõ, trêng hîp nµo kh«ng thÓ bá? (1) Khu«n mÆt cña c« g¸i (2) Lßng tin cña nh©n d©n (3) C¸i tñ b»ng gç mµ anh võa míi mua (4) Nó đến trờng bằng xe đạp (5) Giái vÒ to¸n (6) ViÕt mét bµi v¨n vÒ phong c¶nh Hå T©y (7) Lµm viÖc ë nhµ (8) Quyển sách đặt ở trên bàn Gîi ý: C¸c trêng hîp kh«ng b¾t buéc ph¶i cã quan hÖ tõ lµ: (1), (3), (5), (8). b) T×m c¸c quan hÖ tõ cïng cÆp víi nh÷ng quan hÖ tõ sau ®©y vµ chØ ra ý nghÜa quan hÖ cña mçi cÆp. §Æt c©u víi mçi cÆp quan hÖ tõ Êy. - NÕu ... - V× ... - Tuy ... - HÔ ... - Së dÜ ... Gợi ý: Đọc các câu dới đây và tự xác định cặp quan hệ từ: - Nếu thời tiết đẹp thì chúng tôi sẽ thăm rừng Cúc Phơng vào chủ nhật nµy. (quan hÖ ®iÒu kiÖn - kÕt qu¶) - Vì trời ma nên đờng lầy lội. (quan hệ nguyên nhân - kết quả) - Tuy bÞ háng c¶ hai m¾t nhng anh Êy vÉn sèng rÊt l¹c quan. (quan hÖ nhîng bé) - Hễ bạn Việt đến thì mẹ gọi con dậy nhé. (quan hệ điều kiện - kết quả) - Ngêi së dÜ kh¸c loµi cÇm thó, v× lßng nh©n trêi phó cho ta. (Phan Béi Ch©u) (quan hÖ nguyªn nh©n) II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m c¸c quan hÖ tõ trong ®o¹n v¨n sau: Vào đêm trớc ngày khai trờng của con, mẹ không ngủ đợc. Một ngày kia, còn xa lắm, ngày đó con sẽ biết thế nào là không ngủ đợc. Còn bây giờ giấc ngủ đến với con dễ dàng nh uống một li sữa, ăn một cái kẹo. Gơng mặt thanh thoát của con tựa nghiêng trên gối mềm, đôi môi hé mở và thỉnh thoảng chúm l¹i nh ®ang mót kÑo. Con là một đứa trẻ nhạy cảm. Cứ mỗi lần, vào đêm trớc ngày sắp đi chơi.

(64) xa, con lại háo hức đến nỗi lên giờng mà không sao nằm yên đợc. Nhng mẹ chỉ dỗ một lát là con đã ngủ. Đêm nay con cũng có niềm háo hức nh vậy: Ngµy mai con vµo líp Mét. ViÖc chuÈn bÞ quÇn ¸o míi, giµy nãn míi, cÆp sách mới, tập vở mới, mọi thứ đâu đó đã sẵn sàng, khiến con cảm nhận đợc sù quan träng cña ngµy khai trêng. Nhng còng nh tríc mét chuyÕn ®i xa, trong lßng con kh«ng cã mèi bËn t©m nµo kh¸c ngoµi chuyÖn ngµy mai thøc dËy cho kÞp giê. (Cæng trêng më ra) Gợi ý: Nắm chắc đặc điểm của quan hệ từ: không mang ý nghĩa thực, tức là không chỉ sự vật, hiện tợng, hành động, trạng thái, tính chất, đặc điểm,... cô thÓ nµo mµ chØ biÓu thÞ quan hÖ gi÷a c¸c tõ ng÷ trong c©u hoÆc gi÷a c©u với câu, đoạn với đoạn. Nắm chắc đặc điểm cơ bản này sẽ giúp ta phân biệt đợc các từ giống nh quan hệ từ nhng thực ra không phải quan hệ từ, chẳng h¹n: tõ cßn trong "cßn xa l¾m" vµ tõ cßn trong "cßn b©y giê"; trêng hîp tríc kh«ng ph¶i quan hÖ tõ, trêng hîp sau míi lµ quan hÖ tõ. 2. §iÒn quan hÖ tõ thÝch hîp vµo chç trèng. L©u l¾m råi nã míi cëi më .. t«i nh vËy. Thùc ra, t«i ... nã Ýt khi gÆp nhau. T«i ®i lµm, nã ®i häc. Buæi chiÒu, thØnh tho¶ng t«i ¨n c¬m ... nã. Buæi tèi t«i thờng vắng nhà. Nó có khuôn mặt đợi chờ. Nó hay nhìn tôi ... cái vẻ mặt đợi chờ đó. ... tôi lạnh lùng ... nó lảng đi. Tôi vui vẻ ... tỏ ý muốn gần nó, cái vẻ mÆt Êy tho¾t biÕn ®i thay vµo khu«n mÆt trµn trÒ h¹nh phóc. (Theo NguyÔn ThÞ Thu HuÖ) Gîi ý: C¸c quan hÖ tõ cã thÓ lµ: víi, vµ, víi, víi, nÕu, th×, vµ. 3. Ph¸t hiÖn c©u sai trong c¸c c©u díi ®©y: a1) Nã rÊt th©n ¸i b¹n bÌ. a2) Nã rÊt th©n ¸i víi b¹n bÌ. b1) Bè mÑ rÊt lo l¾ng con. b2) Bè mÑ rÊt lo l¾ng cho con. c1) MÑ th¬ng yªu kh«ng nu«ng chiÒu con. c2) MÑ th¬ng yªu nhng kh«ng nu«ng chiÒu con. d1) T«i tÆng quyÓn s¸ch nµy anh Nam. d2) T«i tÆng quyÓn s¸ch nµy cho anh Nam. ®1) T«i tÆng anh Nam quyÓn s¸ch nµy. ®2) T«i tÆng cho anh Nam quyÓn s¸ch nµy. Gîi ý: C¸c c©u m¾c lçi vÒ quan hÖ tõ lµ: a 1, b1, c1, d1. Riªng c©u ®1 vµ ®2, không câu nào sai nhng câu đ2 nên bỏ từ cho để tránh nặng nề. 4. ViÕt ®o¹n v¨n cã sö dông c¸c quan hÖ tõ. Gợi ý: có thể chọn tuỳ ý một nội dung nào đó để viết. Xem lại ý nghĩa của các quan hệ từ đã học để hoàn thiện đoạn văn theo yêu cầu. 5.* Ph©n biÖt ý nghÜa cña hai c©u cã quan hÖ tõ nhng sau ®©y:.

(65) (1) Nã gÇy nhng khoÎ. (2) Nã khoÎ nhng gÇy. Gợi ý: Lu ý phân biệt sắc thái biểu cảm giữa hai câu. Việc thay đổi trật tự các từ ngữ trớc và sau quan hệ từ nhng đã làm thay đổi sắc thái biểu cảm của c©u: c©u (1) tá ý khen ngîi, c©u (2) tá ý chª. LuyÖn tËp c¸ch lµm v¨n b¶n biÓu c¶m I. KiÕn thøc c¬ b¶n Cho đề bài: Loài cây em yêu. 1. Tìm hiểu đề và tìm ý Gợi ý: Trả lời các câu hỏi sau để tìm hiểu đề và tìm ý: - §Ò yªu cÇu viÕt vÒ ®iÒu g×? (chó ý t×m hiÓu, ph©n tÝch ý nghÜa cña c¸c tõ có trong đề bài). - En yêu cây gì? Vì sao em yêu cây đó hơn những cây khác? (chú ý tìm các đặc điểm của cây, mối quan hện của cây, hoặc cây để lại một kỉ niệm sâu đậm nào đó trong em. Cây mang lại cho bản thân em những gì trong đời sống vËt chÊt vµ tinh thÇn?). 2. LËp dµn bµi a) Mở bài: Nêu loài cây mà em dự định biểu cảm và lí do em yêu thích loài cây đó. b) Th©n bµi: - Nêu các đặc điểm gợi cảm của cây. - Loài cây … trong đời sống con ngời. - Loµi c©y … trong cuéc sèng cña em. c) Kết bài: Tình cảm của em đối với loài cây đó. 3. ViÕt ®o¹n v¨n - ViÕt ®o¹n Më bµi vµ KÕt bµi. - Chän viÕt mét ®o¹n th©n bµi. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng - Thực hành tìm hiểu đề, lập dàn ý và viết đoạn văn cho các đề: + BiÓu c¶m vÒ con s«ng. + BiÓu c¶m vÒ mét kØ niÖm tuæi th¬. Gợi ý: Tham khảo các bớc đã thực hiện ở trên để tiến hành công việc.. Qua §Ìo ngang Bµ HuyÖn Thanh Quan.

(66) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Bµ HuyÖn Thanh Quan (? - ?), tªn thËt lµ NguyÔn ThÞ Hinh, ngêi lµng Nghi Tµm nay thuéc quËn T©y Hå, Hµ Néi. Chång bµ lµm tri huyÖn Thanh Quan (thuộc Thái Bình ngày nay), do đó có tên gọi là Bà Huyện Thanh Quan. Bµ lµ mét n÷ sÜ vµo lo¹i tµi danh hiÕm cã thêi phong kiÕn. T¸c phÈm cña bµ hiện còn lại sáu bài thơ trong đó có bài Qua Đèo Ngang nổi tiếng. 2. ThÓ lo¹i Bài thơ này đợc viết theo thể thất ngôn bát cú. Đây là một trong hai dạng c¬ b¶n, phæ biÕn nhÊt cña th¬ §êng luËt, gåm thÊt ng«n b¸t có (7 ch÷, 8 c©u) vµ thÊt ng«n tø tuyÖt (7 ch÷, 4 c©u). Th¬ thÊt ng«n b¸t có §êng luËt cã nh÷ng quy định rất chặt chẽ về bố cục (tổ chức cơ bản về nội dung và hình thức), luật (quy định về vần, thanh trong cả bài, đối giữa các cặp câu 3 - 4, 5 - 6), niªm (sù liªn kÕt gi÷a c¸c c©u 1 - 8, 2 - 3, 4 - 5, 6 - 7). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NhËn d¹ng thÓ th¬ cña bµi Qua §Ìo Ngang vÒ sè c©u, sè ch÷, vÒ c¸ch gieo vần và về phép đối. Gîi ý: Dùa vµo phÇn giíi thuyÕt thÓ th¬ ë trªn, tù kiÓm tra vÒ sè c©u, sè chữ, cách gieo vần và phép đối của bài thơ. 2. Cảnh vật đợc miêu tả và lúc chiều tà. Thời điểm đó dễ gợi lên tâm trạng buồn, cô đơn nhất là với ngời lữ thứ. 3. Cảnh Đèo Ngang đợc miêu tả gồm những chi tiết: cỏ cây, hoa lá, dãy nói, con s«ng, c¸i chî, mÊy tóp nhµ, tiÕng chim quèc, chim ®a ®a, cã vµi chó tiÒu phu. C¸c chi tiÕt nµy cho thÊy c¶nh §Ìo Ngang um tïm, rËm r¹p. Con ngời thì ít ỏi, tha thớt. Các từ láy: lom khom, lác đác, các từ tợng thanh: quốc quèc, ®a ®a cã t¸c dông lín trong viÖc gîi h×nh, gîi c¶m vµ cµng gîi lªn c¶m gi¸c hoang v¾ng, qu¹nh hiu. 4. Cảnh Đèo Ngang là cảnh thiên nhiên, núi đèo bát ngát, thấp thoáng có sự sống của con ngời nhng rất hoang sơ. Cảnh đợc miêu tả vào lúc chiều tà, lại đợc nhìn từ tâm trạng của kẻ xa quê nên cảnh gợi lên cảm giác buồn, hoang s¬, v¾ng lÆng. 5. Có thể thấy, ấn sâu kín trong bức tranh thiên nhiên là tâm trạng của ngời lữ thứ (Bà Huyện Thanh Quan). Đó là tâm trạng buồn, cô đơn, hoài cổ. Đọc bài thơ, ta cảm nhận đợc tiếng kêu da diết của chim quốc, chim đa đa cũng chính là tiếng lòng tha thiết nhớ nhà, nhớ quá khứ của đất nớc. Câu thơ cuối cùng chính là cao trào của nỗi buồn, nỗi cô đơn của ngời khách xa quê. 6. Giữa cảnh trời, non, nớc và một mảnh tình riêng có quan hệ đối lập nhau. Cảnh càng rộng lớn thì tình càng cô đơn, con ngời càng nhỏ bé. Nh thế, rõ ràng cảnh góp phần khiến nỗi cô đơn của tác giả càng lớn hơn, nặng nề h¬n. III. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc.

(67) Đọc một bài thơ thất ngôn bát cú, trớc hết phải chú ý đọc đúng nhịp (4/3), sau nữa là chú ý đến phép đối trong hai cặp 3 - 4, 5 - 6. Riêng với bài thơ này, cần chú ý đọc chậm, diễn cảm, thể hiện đợc nỗi buồn sâu lắng của tác giả. 2. T×m hµm nghÜa cña côm tõ ta víi ta. Gîi ý: nghÜa cña tõng tõ vµ cña c¶ côm lµ: - Từ ta thứ nhất và từ ta thứ hai đều chỉ bản thân ngời nói. - V× thÕ, ta víi ta cã nghÜa lµ kh«ng cã ai kh¸c (chØ cã mét m×nh t¸c gi¶ mµ th«i). bạn đến chơi nhà (NguyÔn KhuyÕn) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ NguyÔn KhuyÕn (1835 - 1909), ngêi th«n VÞ H¹ (lµng Vµ), x· Yªn §æ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Vì thi đã đầu cả ba kì thi Hơng, thi Hội, thi §×nh nªn cã tªn gäi Tam Nguyªn Yªn §æ. NguyÔn KhuyÕn lµm quan chõng 10 n¨m, råi c¸o quan vÒ ë Èn. NguyÔn KhuyÕn lµ mét nhµ th¬ lín cña d©n téc. Th¬ cña «ng gåm c¶ ch÷ Nôm và chữ Hán, hầu hết đợc sáng tác vào giai đoạn khi ông đã từ bỏ chốn quan trêng. 2. T¸c phÈm Bạn đến chơi nhà là một bài thơ trữ tình đặc sắc đợc làm theo thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật. Với bài thơ này, tác giả đã cho ta thấy một trong nh÷ng t×nh c¶m quý gi¸ nhÊt cña con ngêi Êy lµ t×nh b¹n. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. NhËn d¹ng thÓ th¬ cña bµi th¬ nµy? Gợi ý: Bằng những kiến thức đã biết về thể thơ thất ngôn bát cú Đờng luật, hãy nhận diện bài thơ về số câu, số chữ, về cách hiệp vần vầ về luật đối. 2. Bài thơ lập ý bằng cách dựng lên tình huống không có gì để tiếp bạn, nhng vẫn thể hiện đợc tình bạn đậm đà thắm thiết. a) Theo nội dung câu thứ nhất (Đã bấy lâu nay, bác tới nhà), thì đáng ra, Nguyễn Khuyến phải tiếp đãi bạn thật chu đáo và tử tế. b) Nhng sáu câu kế tiếp, nhà thơ lại vẽ ra một hoàn cảnh rất đặc biệt để tạo ra sự đùa vui: Có sẵn mọi thứ nhng hoá ra lại không có thứ gì. Vật chất muốn đầy đủ nhất nhng lại cứ giảm đi, đến chỗ không còn một chút gì hết. Vì vậy tiếp bạn chỉ còn có mỗi cái tình. Tạo ra tình huống nh vậy, vừa đùa vui, vừa nói lên sự mong ớc tiếp đãi chu đáo cả vật chất lẫn tinh thần, lại vừa nhấn mạnh đợc cái tình. Chỉ một sự chân tình có thể đủ bù đắp những thiếu hôt vËt chÊt. c) C©u thø 8 vµ côm tõ ta víi ta nhÊn m¹nh t×nh c¶m tri ©m kh«ng cÇn.

(68) phải vật chất đầy đủ mà chỉ cần cái tình chân thực thôi. Những ngời tri âm, tri kỉ có khi chỉ cần gặp nhau ngâm mấy câu thơ, đàn vài bản nhạc là đã đủ vui rồi. Tình cảm không cứ nhất thiết phải có đầy đủ vật chất mới vui là nh vậy. d) Qua c¸ch øng xö cña nhµ th¬, cã thÓ nhËn thÊy, víi b¹n, NguyÔn Khuyến rất quan tâm đến bạn, muốn tiếp bạn thật là chu đáo. Đồng thời, chóng ta còng thÊy, trong t×nh b¹n, NguyÔn KhuyÕn rÊt coi träng c¸i t×nh, coi träng sù cung kÝnh trong t×nh b¹n. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Bµi Qua §Ìo Ngang diÔn t¶ t©m tr¹ng buån nhí da diÕt nªn cÇn däc chËm r·i, nhÑ nhµng. Ngîc l¹i, bµi th¬ nµy cã giäng ®iÖu vui, hãm hØnh, cÇn chó ý những ý giải thích của tác giả: "khôn chài cá, cải chửa ra cây, cà mới nụ" để lµm næi bËt ý trµo léng cña t¸c gi¶. 2. a*) Ngôn ngữ ở bài Bạn đến chơi nhà có gì khác với ngôn ngữ ở đoạn trích Sau phút chia li đã học. b) So sánh cum từ “ta với ta” trong bài Bạn đến chơi nhà của Nguyễn KhuyÕn víi côm tõ “ta víi ta” trong Qua §Ìo Ngang cña Bµ HuyÖn Thanh Quan. Gîi ý: a) Ngôn ngữ đợc sử dụng trong bài thơ Bạn đến chơi nhà mang tính chất dân dã đời thờng, với hầu hết là các từ thuần Việt. Trong khi đó, ngôn ngữ đợc sử dụng trong đoạn trích Sau phút chia li là đoạn trích đợc dịch ra từ chữ H¸n v× thÕ nã mang tÝnh trang träng, mÉu mùc. b) Côm tõ ta víi ta trong bµi th¬ cña Bµ HuyÖn Thanh Quan lµ chØ mét mình tác giả với mảnh tình riêng, trong khi đó, ở bài thơ của Nguyễn Khuyến cụm từ này dùng để chỉ nhà thơ với bạn mình. Ch÷a lçi vÒ quan hÖ tõ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Lçi thiÕu quan hÖ tõ a) Hai câu sau đây đúng hay sai? Vì sao? - Đừng nên nhìn hình thức đánh giá kẻ khác. - Câu tục ngữ này chỉ đúng xã hội xa, ngày nay không đúng. b) Chữa lại các câu trên cho đúng. Gîi ý: Hai c©u trªn sai v× thiÕu quan hÖ tõ. Cã thÓ ch÷a b»ng c¸ch thªm quan hÖ tõ: - Đừng nên nhìn hình thức mà đánh giá kẻ khác. - Câu tục ngữ này chỉ đúng với xã hội xa, còn ngày nay không đúng. 2. Lçi dïng quan hÖ tõ kh«ng thÝch hîp vÒ nghÜa.

(69) a) Nhận xét về việc dùng các quan hệ từ và, để trong hai câu sau: - Nhà em ở xa trờng và bao giờ em cũng đến trờng đúng giờ. - Chim sâu rất có ích cho nông dân để nó diệt sâu phá hoại mùa màng. b) Có thể thay từ và, để bằng quan hệ từ gì cho phù hợp với mối quan hệ ý nghÜa gi÷a c¸c bé phËn c©u? Gợi ý: Các quan hệ từ và, để dùng không đúng nghĩa, không thể hiện chÝnh x¸c mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn c©u. Ch÷a: thay vµ b»ng nhng, thay để bằng vì. 3. Lçi thõa quan hÖ tõ a) Ph¸t hiÖn lçi trong hai c©u sau: - Qua c©u ca dao "C«ng cha nh nói Th¸i S¬n, NghÜa mÑ nh níc trong nguồn chảy ra" cho ta thấy công lao to lớn của cha mẹ đối với con cái. - Về hình thức có thể làm tăng giá trị nội dung đồng thời hình thức có thể lµm thÊp gi¸ trÞ néi dung. b) Chữa lỗi để câu văn hoàn chỉnh. Gîi ý: C¸c c©u nµy cã hoµn chØnh vÒ mÆt cÊu t¹o kh«ng? H·y ph©n tÝch thành phần chủ ngữ - vị ngữ của từng câu. Tại sao chúng đều thiếu chủ ngữ? Chú ý đến sự có mặt của các quan hệ từ qua, về ở đầu câu; hai quan hệ từ này đã biến chủ ngữ của câu thành thành phần trạng ngữ. Đây là lỗi thừa quan hệ từ. Cách chữa là bỏ quan hệ từ để khôi phục thành phần chủ ngữ cho câu: - C©u ca dao "C«ng cha nh nói Th¸i S¬n, NghÜa mÑ nh níc trong nguån chảy ra" cho ta thấy công lao to lớn của cha mẹ đối với con cái. - Hình thức có thể làm tăng giá trị nội dung đồng thời hình thức có thể lµm thÊp gi¸ trÞ néi dung. 4. Lçi dïng quan hÖ tõ mµ kh«ng cã t¸c dông liªn kÕt a) Trong các câu sau đây, câu nào đúng, câu nào sai? Vì sao? - Nam lµ mét häc sinh giái toµn diÖn. Kh«ng nh÷ng giái vÒ m«n To¸n, kh«ng nh÷ng giái vÒ m«n V¨n. ThÇy gi¸o rÊt khen Nam. - Nã thÝch t©m sù víi mÑ, kh«ng thÝch víi chÞ. b) Ch÷a lçi. Gîi ý: Quan hÖ tõ cã chøc n¨ng thiÕt lËp quan hÖ gi÷a c¸c tõ ng÷, c¸c c©u hoÆc c¸c ®o¹n. Khi ®i kÌm quan hÖ tõ chØ cã mét thµnh phÇn mµ kh«ng cã thành phần khác để liên kết, thiết lập quan hệ thì việc dùng quan hệ từ bị xem nh kh«ng cã t¸c dông liªn kÕt. Chó ý: Kh«ng nh÷ng giái vÒ m«n to¸n, kh«ng những giỏi về môn Văn; ... không thích với chị. Quan hệ từ không những... đòi hái ph¶i cã quan hÖ tõ mµ cßn... ®i kÌm. Quan hÖ tõ víi trong trêng hîp nµy thiÕt lËp quan hÖ gi÷a kh«ng thÝch vµ chÞ lµ kh«ng hîp lÝ, kh«ng t¬ng øng víi vÕ tríc. Cã thÓ ch÷a: B¹n Êy kh«ng nh÷ng giái vÒ m«n to¸n, m«n v¨n mµ cßn giái vÒ nhiÒu m«n kh¸c..

(70) Nã thÝch t©m sù víi mÑ, kh«ng thÝch t©m sù víi chÞ. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tìm lỗi trong các câu sau và chữa lại cho đúng. - Nó chăm chú nghe kể chuyện đầu đến cuối. - Con xin b¸o mét tin vui cha mÑ mõng. Gîi ý: - Cặp quan hệ từ từ ... đến; - Quan hệ từ chỉ quan hệ hớng tới mục đích, kết quả cần đạt, hớng tới đối tợng: để / cho. 2. NhËn xÐt vÒ c¸ch dïng quan hÖ tõ vµ ch÷a l¹i c¸c c©u sau: - Ngày nay, chúng ta cũng có quan niệm với cha ông ta ngày xa, lấy đạo đức, tài năng làm trọng. - Tuy nớc sơn có đẹp đến mấy mà chất gỗ không tốt thì đồ vật cũng không bền đợc. - Không nên chỉ đánh giá con ngời bằng hình thức bên ngoài mà nên đánh giá con ngời bằng những hành động, cử chỉ, cách đối xử của họ. Gîi ý: C¸c quan hÖ tõ víi, tuy, b»ng trong c¸c c©u nµy cã thÝch hîp kh«ng? §©y lµ trêng hîp dïng sai nghÜa cña quan hÖ tõ, cã thÓ thay víi b»ng nh, thay tuy b»ng dï, thay b»ng b»ng vÒ. 3. Ch÷a l¹i c¸c c©u v¨n sau cho hoµn chØnh: - §èi víi b¶n th©n em cßn nhiÒu thiÕu sãt, em høa sÏ tÝch cùc söa ch÷a. - Với câu tục ngữ "Lá lành đùm lá rách" cho em hiểu đạo lí làm ngời là phải giúp đỡ ngời khác. - Qua bài thơ này đã nói lên tình cảm của Bác Hồ đối với thiếu nhi. Gîi ý: C¸c c©u nµy m¾c lçi g×? T¹i sao? Ph©n tÝch thµnh phÇn chñ ng÷ - vÞ ng÷ cña c¸c c©u nµy, ta sÏ thÊy chóng đều thiếu chủ ngữ. Nguyên nhân dẫn đến thiếu chủ ngữ là việc dùng các quan hệ từ không đúng đã biến thành phần chủ ngữ của câu thành thành phần phụ trạng ngữ. Cách chữa chung cho loại lỗi này là bỏ các quan hệ từ để khôi phôc chñ ng÷ cho c©u. Cã thÓ söa: - B¶n th©n em cßn nhiÒu thiÕu sãt, em høa sÏ tÝch cùc söa ch÷a. - Câu tục ngữ "Lá lành đùm lá rách" cho em hiểu đạo lí làm ngời là phải giúp đỡ ngời khác. - Bài thơ này đã nói lên tình cảm của Bác Hồ đối với thiếu nhi. 4. Các câu sau đây đúng hay sai? Vì sao? Nếu sai, hãy sửa lại. (1) Nhờ cố gắng học tập nên nó đạt thành tích cao . (2) Tại nó không cẩn thận nên nó đã giải sai bài toán. (3) Chúng ta phải sống cho thế nào để chan hoà với mọi ngời..

(71) (4) Các chiến sĩ đã anh dũng chiến đấu để bảo vệ nền độc lập của dân téc. (5) Ph¶i lu«n lu«n chèng t tëng chØ bo bo b¶o vÖ quyÒn lîi b¶n th©n cña m×nh. (6) Sống trong xã hội của phong kiến đơng thời, nhân dân ta bị áp bức bãc lét v« cïng tµn b¹o. (7) Nếu trời ma, con đờng này sẽ rất trơn. (8) Giá trời ma, con đờng này sẽ rất trơn. Gîi ý: C¸c c©u sai: (3), (5), (6), (8), cã thÓ söa nh sau: - Chúng ta phải sống thế nào để chan hoà với mọi ngời. (bỏ từ cho) - Ph¶i lu«n lu«n chèng t tëng chØ bo bo b¶o vÖ quyÒn lîi cña b¶n th©n m×nh. (söa l¹i côm b¶n th©n cña m×nh) - Sống trong xã hội phong kiến đơng thời, nhân dân ta bị áp bức bóc lột v« cïng tµn b¹o. (bá tõ cña) - Trời mà ma thì con đờng này sẽ rất trơn. (quan hệ từ giá chỉ dùng để biÓu thÞ ®iÒu kiÖn thuËn lîi). ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 2 - v¨n biÓu c¶m (Lµm t¹i líp) I. §Ò bµI tham kh¶o Loµi c©y em yªu (Chän bÊt cø c©y g× ë lµng quª ViÖt Nam: tre, dõa, chuèi, g¹o ®a,…). II. Gîi ý dµn bµi A. Më bµi: Giíi thiÖu vÒ loµi c©y em yªu. B. Th©n bµi: 1. Biểu cảm về các đặc điểm của cây: - Em thÝch mµu cña l¸ c©y,… - Cây đơm hoa vào tháng… và hoa đẹp nh… - Nh÷ng tr¸i c©y lóc nhá… lóc lín… vµ khi chÝn … gîi niÒm say x a høng thó ra sao? - Miêu tả lại niềm thích thú khi đợc hái những trái cây và thởng thức nó. - Mỗi khi mùa quả qua đi, trong em lại nhóm lên một cảm giác đợi mong mïa qu¶ míi nh thÕ nµo? - Với riêng em, em thích nhất đặc điểm gì ở loài cây đó? 2. Cã thÓ kÓ mét kØ niÖm s©u s¾c cña b¶n th©n víi loµi c©y trªn (vÝ dô: kØ niệm đầu tiên khiến em yêu thích loài cây đó,…). C. Kết bài: Khẳng định lại tình cảm yêu quý của em với loài cây. Tham kh¶o c¸c bµi v¨n sau:.

(72) Hoa sen (.......) Hồ sen nho nhỏ, tròn nh con mắt, rải rác đó đây trên mặt đồng thênh thang, đầm sen to rộng, ào ạt gió trăng trải đến chân trời một màu xanh bênh biếc. Nếu một lúc nào đó, những cơn gió nổi tình cao hứng, nồng lên thì nh÷ng tµu sen h×nh c¸i « dùng ngîc còng theo giã mµ nghiªng hån m×nh, kh« ánh bạc của mặt lá phía dới và mặt trên thì nghiêng nh cúi rạp, đổ hết những hạt nớc đã ngọc - hoá xuống lòng hồ, hẳn con cá cái tôm dới hồ kia đợc uống c¶ loµi h¬ng cho th¬m ®Çy da thÞt. Th¸ng Ba, sen në tiªn trßn, dËp dÒnh mÆt níc l¨n t¨n giã sím. H×nh nh nh÷ng trµng ngã sen cßn l¬ m¬ ng¸i ngñ díi tÇng s©u bïn ngÊu nªn c¸i cuèng tµu sen cha ngoi lªn kh«ng trung v× "ngã Êy tê m©y"cßn Îo l¶ máng manh, cha v¬ng vÊn nçi trÇn thÕ oi nång ®Çy ®o¹. Mùa hè chín mọng trái mận trái đào, trùm vải, chín mọng cả mồ hôi đờng trêng... nh t×nh ¸i chê trao göi, bóp sen míi nh« lªn chiÕc bóp, nh ngän bót nông vừa xuất xởng để chấm vào nghiêng mực để viết thành bất hủ câu thơ có hơng hoa thầm kín, màu sắc khiêm nhờng ai có tiền duyên mới đợc hởng. Cha hè mênh mông cao vợ trời quên, ta mỏi chân dặm dài đợc ngả lng trên thảo cỏ gốc che ven đờng, tháo đôi dép cho tan bàn chân buồn buồn đê mª s¾c cá, h¬ng sen hµo phãng ïa ®Çy c¸i lång lan ngùc thÞ thµnh... th× con chim bị giam cầm lâu ngày trong đó cũng thêm thắm đỏ, phải hát lên một lời g× nh nhÞp s¬n ca vót tÇng kh«ng, nh mét sîi t¬ sen bay lªn, nÝu vµo trêi, ta mới chợt nhận ra thứ hoa đồng nội trắng sen hồng quý giá ấy, từ đầm hoang mà nên, từ bùn quê mà tịnh khiết... cho ta niềm thanh sạch với quê hơng đất níc trêng tån lµ thÕ nµo (...) (B¨ng S¬n, trêi ®ang ma, NXB V¨n ho¸ - th«ng tin, 1999) C©y g¹o (...) C©y g¹o giµ mçi n¨m l¹i trë l¹i tuæi xu©n, cµnh nÆng trÜu nh÷ng hoa đỏ mọng và đầy tiếng chim hót. Lũ chim lo mồi chạm vào đầu cũng chiếm đợc những con sâu sám béo nhũn hoặc những anh chị bọ gạo mình cũng đỏ nh hoa. Chỉ cần một làn gió nhẹ hay một đôi chim mới đến, là có ngay mấy bông gạo lìa cành. Những bông hoa rơi từ trên cao, đài hoa nặng chúi xuống, những cánh hoa đỏ rực quay tít nh chong chóng nom thật đẹp . HÕt mïa hoa, chim chãc còng v·n. C©y g¹o chÊm røt nh÷ng ngµy tng bừng ồn ã, lại trở về với dáng vẻ xanh mát, trầm t; cây đứng im cao lớn, hiền lành, làm tiêu cho những con đò cập bến và cho những đứa con về thăm quê mÑ. Ngày tháng đi thật chậm chạp mà cũng thật nhanh. Những bông hoa đỏ ngày nào đã trở thành những quả gạo múp míp, hai đầu thon múp nh con thoi. Sî b«ng trong qu¶ ®Çy dÇn, c¨ng lªn; nh÷ng m¶nh vá t¸ch ra cho nh÷ng múi bông nở đều, chín nh nồi cơm chín đội vung mà cời, trắng loá. Cây gạo nh treo dung dinh hµng ngµn nåi c¬m g¹o míi. Đã sẵn sàng cả rồi. Cơn rông nh đợc báo trớc ào ào kéo đến. Ngàn vạn lá.

(73) gạo reo lên, múa lên. Chúng trào anh em của chúng lên đờng: Từng loạt, từng lo¹t mét, nh÷ng b«ng g¹o bay tung vµo trong giã, tr¾ng xo¸ nh tuyÕt nhÞ, tíi tÊp bay ®i kh¾p híng. Cây gạo rất thạo, rất hiền, cứ đứng đó mà hát lên trong gió, đóng góp với 4 ph¬ng kÕt qu¶ dßng nhùa quý cña m×nh. C¬n gi«ng tan. Giã lÆng. C©y g¹o s¬ x¸c h¼n ®i, non th¬ng n¾m. Nhng chẳng có điều gì đáng no cả; cây gạo bền bỉ và làm việc đêm ngày, chuyên cần lấy từ đất, nớc và ánh sáng nguồn sinh lực và sức trẻ vô tận. Mùa đông, c©y chØ cßn nh÷ng cµnh tr¬ chôi, nom nhng c»n cçi. Nhng kh«ng, dßng nhùa trẻ đang dạo rực khắp thân cây. Xuân đến lập tức cây gạo già lại trổ lộc nảy hoa, lại gọi chim chóc tới, cành đầy tiếng hót và mầu đỏ thắm rồi đến ngày, đến tháng, cây lại nhờ gió phân phát đi khắp chốn những múi bông trắng nuét nµ ... (Vò Tó Nam, V¨n miªu t¶ vµ kÓ chuyÖn, NXB Gi¸o dôc, 1996) SÇu riªng Sầu riêng là loại trái quý, trái hiếm của miền nam. Hơng vị nó hết sức đặc biÖt, mïi th¬m ®Ëm, bay rÊt xa, l©u tan trong kh«ng khÝ. Cßn hµng trôc mÐt mới tới nơi để sầu riêng, hơng đã ngào ngạt sông vào cánh mũi. Sầu riêng th¬m, mïi th¬m cña mÝt chÝn quyÖn víi h¬ng bëi, bÐo c¸i bÐo cña trøng gµ, ngọt cái ngọt của mật ong già hạn. Hơng vị quyến rũ đến kỳ lạ. Hoa SÇu Riªng træ vµo cuèi n¨m. Giã ®a h¬ng th¬m ng¸t nh h¬ng cau, h¬ng bëi to¶ kh¾p khu vên. Hoa ®Ëu tõng trïm, mµu tÝm ng¸t. C¸nh hoa nh vẩy cá, hao hao nh cánh sen con, lác đác vài nhị li ti nh giữa cánh hoa. Mỗi cuèng hoa ra mét tr¸i. Nh×n tr¸i sÇu riªng lñng l¼ng díi cµnh tr«ng gièng nh tæ kiÕn mïa tr¸i ré vµo kho¶ng th¸ng 4 th¸ng 5 ta. §øng ng¾m c©y SÇu Riªng, t«i cø nghÜ m·i vÒ c¸i d¸ng cña gièng c©y kú l¹ nµy. Th©n nã kh¼ng khiu, cao vót, cµnh ngang th¼ng ®uét, thiÕu c¸i d¸ng cong, d¸ng nghiªng, chiÒu lîn cña c©y soµi, c©y nh·n. L¸ nhá xanh vµng h¬i khÐp l¹i, Tëng nh l¸ hÐo . Vậy mà khi trán chín, hơng toả ngào ngạt, vị ngọt đến đam mê. (Mai v¨n T¹o, Gãp phÇn ph¸t triÓn n¨ng lùc c¶m thô v¨n, NXB Gi¸o dôc) xa ng¾m th¸c nói l (Väng L s¬n béc bè) LÝ B¹ch I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Lí Bạch (701 - 762), nhà thơ nổi tếng của Trung Quốc đời Đờng, quê ở Cam Túc nhng ngay từ khi mới năm tuổi ông đã theo gia đình về sống ở Tứ Xuyªn. V× thÕ, nhµ th¬ vÉn thêng coi Tø Xuyªn lµ quª h¬ng cña m×nh. LÝ Bạch từ nhỏ đã thích ngao du, mong lập nên công danh sự nghiệp, song đờng.

(74) quan nghiÖp cña «ng cã nhiÒu tr¾c trë. Lí Bạch đợc mệnh danh là “tiên thơ”. Thơ ông thể hiện một tâm hồn tự do phãng kho¸ng. H×nh ¶nh tong th¬ cña «ng t¬i s¸ng, k× vÜ, ng«n ng÷ tù nhiªn mµ ®iªu luyÖn. Th¬ «ng hay nhÊt ë nh÷ng bµi vÕt vÒ chiÕn tranh, thiªn nhiªn, t×nh yªu vµ t×nh b¹n. 2. T¸c phÈm Vọng L sơn bộc bố đợc làm theo thể thất ngôn tứ tuyệt. Đây là một trong những bài thơ hay tiêu biểu cho đề tài chiến tranh của Lí Bạch. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Nh nhan đề của bài thơ (Xa ngắm thác núi l) và căn cứ vào nghĩa của hai từ: vọng (trông từ xa), dao khan (nhìn từ xa), có thể thấy cảnh núi L đợc nhà thơ quan sát và miêu tả từ xa. Vị trí đứng này tuy không thể giúp nhà thơ miêu tả đợc những chi tiết của thiên nhiên, cảnh vật nhng lại có thể quan sát đợc vẻ đẹp của toàn cảnh, miêu tả đợc cái hùng vĩ tự nhiên của thác nớc. 2. Ngay ở câu thơ đầu tiên (Nắng rọi Hơng Lô khói tía bay), tác giả đã ho¹ nªn h×nh ¶nh nói H¬ng L« thËt mÜ lÖ. Trong ¸nh n¾ng mÆt trêi chiÕu räi, m©y khãi chuyÓn thµnh mµu tÝa, khãi h¬ng huyÒn ¶o, kh¸c thêng (cã ngêi dịch là mây tím). Câu thứ nhất, với hình ảnh núi L, nh đã làm nên một cái nÒn cho bøc tranh phong c¶nh. Trªn c¸i nÒn Êy, ë c©u th¬ tiÕp theo, h×nh ¶nh thác nớc mới thật nổi bật, sống động: Xa trông dòng thác trớc sông này. Xa tr«ng chø kh«ng ph¶i nh×n ng¾m ë kho¶ng c¸ch gÇn. Ph¶i lµ tõ xa th×, trong cái nhìn, mới thu nhỏ đợc hình ảnh thác nớc để hình dung nó trong toàn cảnh. 3. B¶n dÞch th¬ dÞch kh«ng s¸t c©u thø hai. Nguyªn t¸c lµ: Dao khan béc bè qu¶i tiÒn xuyªn (nghÜa lµ: Nh×n xa thÊy dßng th¸c nh treo trªn dßng s«ng phÝa tríc). Ch÷ qu¶i thËt thÇn t×nh, b¶n dÞch th¬ lµm mÊt ch÷ nµy. Th¸c níc cao tr«ng xa nh treo tríc dßng s«ng, tùa nh mét d¶i lôa khæng lå (béc bè: th¸c níc trªn nói ch¶y xuèng, nh×n xa nh mét tÊm v¶i treo däc bu«ng rñ xuèng). Tríc m¾t ta hiÖn ra mét c¶nh tîng thiªn nhiªn k× vÜ, phi thêng. H×nh ảnh dòng thác trên nền cảnh (đã đợc tạo ra ở câu 1) nh một bức ảnh mà ở đó nhà nghệ sĩ đã làm cảnh vật tĩnh lại trong chớp nhoáng, lấy tĩnh mà tả động. §Õn c©u th¬ thø ba, h×nh ¶nh dßng th¸c tho¾t chuyÓn sang tr¹ng th¸i động: Nớc bay thẳng xuống ba nghìn thớc. Từ phi (bay) trong câu này khiến khung c¶nh hïng vÜ, Ên tîng m¹nh mµ kh«ng thiÕu sù bay bæng. §Ó ë c©u th¬ cuèi hån th¬ chît cÊt c¸nh mét Èn dô l·ng m¹n: Tëng d¶i Ng©n Hµ tuét khái mây. Lối nói khoa trơng lại diễn tả đợc một cách chân thực trạng thái cảm nhận về cái kì vĩ, phi thờng. Chẳng có hình ảnh nào diễn đạt hơn đợc nữa cái sức mạnh nên thơ, nh thực mà quá đỗi lạ thờng của thác nớc trong cái nhìn cña thi sÜ nh d¶i Ng©n Hµ r¬i xuèng tõ chÝn tÇng m©y nµy. 4. Lí Bạch từng đợc mệnh danh là Thi tiên (tiên thơ). Thơ ông thể hiện mét t©m hån lu«n v¬n tíi tù do, phãng kho¸ng. H×nh ¶nh trong th¬ «ng thêng tơi sáng, bay bổng diệu kì bộc lộ một tình yêu quê hơng đất nớc thiết tha. Qua bài thơ Xa ngắm thác núi L ta phần nào thấy đợc điều đó. 5.* VÒ c©u th¬ thø hai, em thÝch c¸ch hiÓu nµo h¬n? (c¸ch hiÓu trong b¶n.

(75) dÞch hay c¸ch hiÓu trong chó thÝch). Gîi ý: Kh«ng nhÊt thiÕt buéc ph¶i hiÓu theo mét c¸ch nµo. Nh thÕ cã thÓ cã ba lùa chän: chän c¸ch hiÓu trong b¶n dÞch, chän c¸ch hiÓu trong phÇn chú thích hoặc chủ trơng phối hợp cả hai cách hiểu đã nêu. Quan trọng là đa ra đợc lời giải thích hợp lí (căn cứ vào điểm nhìn của tác giả và nội dung của c¶ bµ th¬). iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng Bài thơ đợc viết theo thể thất ngôn tứ tuyệt, nhịp 4/3, lời hàm súc, ý sâu xa. Cần đọc chậm, nghiền ngẫm từng câu, từng chữ để cảm nhận cái hay, cái đẹp của ngôn từ, hình ảnh và tâm hồn phóng khoáng của nhà thơ. Từ đồng nghĩa I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Thế nào là từ đồng nghĩa? a) Cã thÓ thay hai tõ räi, tr«ng trong b¶n dÞch th¬ Xa ng¾m th¸c nói L cña Tơng Nh bằng từ nào? Tại sao có thể thay đợc nh vậy? Gợi ý: Tra từ điển để nắm đợc nghĩa của từ rọi, trông. Có thể thay các từ đồng nghĩa vào vị trí này, chẳng hạn: thay rọi bằng chiếu, thay trông bằng nh×n,... c) Trông trong bản dịch thơ Xa ngắm thác núi L có nghĩa là "nhìn để nhận biết". Ngoài nghĩa đó ra, từ trông còn có những nghĩa sau: - Coi sãc, gi÷ g×n cho yªn æn; - Mong. Tìm các từ đồng nghĩa với mỗi nghĩa trên của từ trông. Gợi ý: Một từ nhiều nghĩa có thể thuộc nhiều nhóm đồng nghĩa khác nhau. Từ trông có thể thuộc những nhóm đồng nghĩa khác nhau tơng ứng với các nghĩa của nó. Với nghĩa "nhìn để nhận biết", trông có các từ đồng nghĩa: nh×n, ngã, nhßm, liÕc,... Víi nghÜa "coi sãc, gi÷ g×n cho yªn æn", tõ tr«ng cã các từ đồng nghĩa: trông coi, chăm sóc, chăm nom,... Với nghĩa "mong", từ trông có các từ đồng nghĩa: mong, ngóng, trông mong, trông chờ,... 2. Phân loại từ đồng nghĩa a) So s¸nh nghÜa cña tõ qu¶ vµ tr¸i trong hai vÝ dô sau: - Rñ nhau xuèng biÓn mß cua §em vÒ nÊu qu¶ me chua trªn rõng (TrÇn TuÊn Kh¶i) - Chim xanh ¨n tr¸i xoµi xanh, ¡n no t¾m m¸t ®Ëu cµnh c©y ®a. (Ca dao) Gợi ý: Hai từ này đồng nghĩa hoàn toàn với nhau, có thể thay thế đợc cho.

(76) nhau trong v¨n c¶nh. b) NghÜa cña tõ bá m¹ng vµ hi sinh trong hai c©u díi ®©y cã chç nµo gièng vµ kh¸c nhau? - Trớc sức tấn công nh vũ bão và tinh thần chiến đấu dũng cảm tuyệt vời của nghĩa quân Tây Sơn, hàng vạn quân Thanh đã bỏ mạng. - Công chúa Ha-ba-na đã hi sinh anh dũng, thanh kiếm vẫn cầm tay. (TruyÖn cæ Cu-ba) Gợi ý: Hai từ đã cho: - Giống nhau: đều dùng để chỉ cái chết. - Khác nhau: Về sắc thái biểu cảm (từ hi sinh chỉ cái chết đáng tôn trọng, ngợc lại từ bỏ mạng thờng dùng để chỉ cái chết của những kẻ xấu xa) Hai từ này tuy cũng có những nét nghĩa tơng đồng nhng có những trờng hợp không thể thay thế đợc cho nhau. Nh vậy, có thể chia từ đồng nghĩa thành hai loại chính: a) Từ đồng nghĩa hoàn toàn: Lµ nh÷ng tõ cïng chØ mét sù vËt, hiÖn tîng, cïng biÓu thÞ mét kh¸i niÖm; nãi chung, chóng cã thÓ thay thÕ cho nhau. VÝ dô: tr¸i - qu¶; vïng trêi kh«ng vËn; cã mang - mang thai - cã chöa. b) Từ đồng nghĩa không hoàn toàn - Từ đồng nghĩa có sắc thái khác nhau, ví dụ: chết - hi sinh - từ trần - tạ thế - trăm tuổi - khuất núi - qua đời - mất - thiệt mạng - bỏ xác - toi mạng, ... - Từ gần nghĩa: Tức là những từ về cơ bản là đồng nghĩa nhng có một vài nét nghĩa nào đó khác nhau. Ví dụ: mang, khiêng, vác đều có nghĩa là hoạt động di chuyển một vật gì đó, nhng mang thì không có nét nghĩa bộ phận cơ thể thực hiện hoạt động; khiêng là hoạt động di chuyển có sự cộng tác của nhiều ngời dùng tay nâng vật lên; vác là hoạt động di chuyển bằng cách để vật lên vai. 3. Sử dụng từ đồng nghĩa a) Thử thay các từ đồng nghĩa quả / trái và bỏ mạng / hi sinh trong các ví dô trªn råi rót ra nhËn xÐt: Gîi ý: - quả và trái là những từ đồng nghĩa hoàn toàn hay không hoàn toàn? - bỏ mạng và hi sinh đồng nghĩa với nhau hoàn toàn hay không hoàn toµn? Những từ đồng nghĩa hoàn toàn thì có thể thay thế cho nhau mà không ảnh hởng gì đến ý nghĩa của câu (có thể thay quả bằng trái và ngợc lại); còn các từ đồng nghĩa không hoàn toàn thì việc thay thế sẽ dẫn đến sự thay đổi ý nghÜa cña c©u, nhÊt lµ s¾c th¸i nghÜa biÓu c¶m (kh«ng thÓ thay bá m¹ng b»ng hi sinh, vì mặc dù đều có nghĩa gốc là chết nhng bỏ mạng mang sắc thái khinh bØ, cßn hi sinh l¹i mang s¾c th¸i kÝnh träng, ngîi ca.).

(77) b) Có thể thay tiêu đề đoạn trích Sau phút chia li (bài 7) bằng Sau phút chia tay đợc không? Vì sao? Gîi ý: Chinh phô ng©m khóc lµ v¨n b¶n th¬ cæ. Sau phót chia li vµ Sau phút chia tay chỉ khác nhau ở từ chia li và chia tay. Hai từ này đồng nghĩa với nhau: đều có nghĩa là "rời nhau, mỗi ngời đi một nơi". Nhng ngời biên soạn SGK đã chọn từ chia li vì từ này mang sắc thái cổ xa, phù hợp với văn b¶n th¬ cæ h¬n, gîi ra c¶nh ngé cña ngêi chinh phô xa râ rµng h¬n. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tìm từ Hán Việt đồng nghĩa điền vào bảng sau: Tõ thuÇn Tõ H¸n ViÖt Tõ thuÇn ViÖt Tõ H¸n ViÖt ViÖt đồng nghĩa đồng nghĩa gan d¹ cña c¶i nhµ th¬ níc ngoµi mæ xÎ chã biÓn đòi hỏi n¨m häc loµi ngêi thay mÆt Gîi ý: T×m tõ cã nghÜa gièng víi c¸c tõ cho tríc råi tra tõ ®iÓn H¸n ViÖt để kiểm tra lại. Các từ đồng nghĩa là: gan dạ - dũng cảm, nhà thơ - thi sĩ, mổ xẻ - phẫu thuật, đòi hỏi - yêu cầu, loài ngời - nhân loại, của cải - tài sản, nớc ngoài - ngoại quốc, chó biển - hải cẩu, năm học - niên khoá, thay mặt - đại diÖn. 2. Tìm từ có nguồn gốc ấn - Âu đồng nghĩa với các từ sau: - m¸y thu thanh - xe h¬i - sinh tè - d¬ng cÇm Gîi ý: - M¸y thu thanh – ra-®i-« - Sinh tè – vi-ta-min - Xe h¬i – « t« - D¬ng cÇm – pi-a-n« 3. Tìm một số từ địa phơng đồng nghĩa với từ toàn dân. Gîi ý: Lµm theo mÉu. Heo – lîn Lª-ki-ma – qu¶ trøng gµ V« – vµo … 4. Tìm từ đồng nghĩa thay thế các từ in đậm trong các câu sau đây: (1) Món quà anh gửi, tôi đã đa tận tay chị ấy rồi. (2) Bố tôi đa khách ra đến cổng rồi mới trở về..

(78) (3) Cậu ấy gặp khó khăn một tí đã kêu. (4) Anh đừng làm nh thế ngời ta nói cho đấy. (5) Cụ ốm nặng đã đi hôm qua rồi. Gîi ý: (1) - trao, chuyÓn; (2) - tiÔn; (3) - kªu ca, ca th¸n; (4) - m¾ng; (5) mÊt. 5. Phân biệt nghĩa của các từ trong các nhóm từ đồng nghĩa sau đây: - ¨n, x¬i, chÐn; - cho, tÆng, biÕu; - yÕu ®uèi, yÕu ít; - xinh, đẹp; - tu, nhÊp, nèc. Gợi ý: Các nhóm từ gồm các từ đồng nghĩa, chỉ khác nhau về sắc thái biểu c¶m. - ¨n: s¾c th¸i b×nh thêng; x¬i: s¾c th¸i lÞch sù, x· giao; chÐn: s¾c th¸i suång s·, th©n mËt. - cho: sắc thái bình thờng, có khi là thái độ của ngời cao hơn đối với ngời thÊp h¬n, cã khi lµ s¾c th¸i ngang b»ng, th©n mËt; biÕu: thÓ hiÖn sù kÝnh träng, cña ngêi díi víi ngêi trªn; tÆng: kh«ng ph©n biÖt ng«i thø trªn díi. - yÕu ®uèi: thiÕu hôt h¼n vÒ thÓ chÊt vµ tinh thÇn; yÕu ít: nãi vÒ søc m¹nh thể chất, thiếu sức lực hoặc có tác dụng coi nh không đáng kể. - xinh: dïng b×nh phÈm víi ngêi cßn trÎ, thiªn vÒ h×nh d¸ng bªn ngoµi, chØ vẻ nhỏ nhắn, a nhìn; đẹp: nghĩa rộng hơn, không chỉ dùng bình phẩm về hình thức, đợc xem là cao hơn, toàn diện hơn xinh. - tu: uèng nhiÒu, liÒn mét m¹ch, kh«ng mÊy lÞch sù; nhÊp: uèng tõng tÝ một bằng đầu môi, thờng là để cho biết vị; nốc: uống nhiều, nhanh, thô tục. 6. Chän tõ thÝch hîp ®iÒn vµo c¸c c©u díi ®©y: a) thµnh tÝch, thµnh qu¶ - Thế hệ mai sau sẽ đợc hởng ... của công cuộc đổi mới hôm hay. (thành qu¶) - Trờng ta đã lập nhiều ... để chào mừng ngày Quốc khánh mồng 2 tháng 9. (thµnh tÝch) b) ngoan cêng, ngoan cè - Bọn địch ... chống cự đã bị quân ta tiêu diệt. (ngoan cố) - Ông đã ... giữ vững khí tiết cách mạng. (ngoan cờng) c) nhiÖm vô, nghÜa vô - Lao động là ... thiêng liêng, là nguồn sống, nguồn hạnh phúc của mỗi ngêi. (nghÜa vô) - Thầy hiệu trởng đã giao ... cụ thể cho lớp em trong đợt tuyên truyền phßng chèng ma tuý. (nhiÖm vô).

(79) d) gi÷ g×n, b¶o vÖ - Em Thuý lu«n lu«n ... quÇn ¸o s¹ch sÏ. (gi÷ g×n) - ... Tổ quốc là sứ mệnh của quân đội. (bảo vệ) 7. Trong các từ đồng nghĩa và các cặp câu sau, câu nào có thể dùng hai từ đồng nghĩa để thay thế nhau, câu nào chỉ có thể dùng một trong hai từ đồng nghĩa đó? a) đối xử, đối đãi - Nó ... tử tế với mọi ngời xung quanh nên ai cũng mến nó. (đối xử / đối đãi) - Mọi ngời đều bất bình trớc thái độ ... của nó đối với trẻ em. (đối xử) b) trọng đại, to lớn - Cuộc Cách mạng tháng Tám có ý nghĩa ... đối với vận mệnh dân tộc. (trọng đại / to lớn) - ¤ng ta th©n h×nh ... nh hé ph¸p. (to lín) 8. §Æt c©u víi mçi tõ: b×nh thêng, tÇm thêng, kÕt qu¶, hËu qu¶ Gợi ý: Tra từ điển để phân biệt nghĩa giữa bình thờng và tầm thờng, kết qu¶ vµ hËu qu¶; chó ý nghÜa cña hai tõ tÇm thêng vµ hËu qu¶ mang s¾c th¸i tiêu cực (tầm thờng: giá trị thấp, tẻ nhạt, không đợc đánh giá cao; hậu quả: kết quả có hại từ việc làm không đúng hoặc xấu xa, điều không mong muốn); bình thờng: không có gì đặc biệt, không đợc đánh giá cao; kết quả: cái thu đợc, có thể tốt hoặc không tốt, đúng hoặc sai, không thể hiện thái độ đánh gi¸,... Tham kh¶o c¸c c©u sau: - T«i thÊy nã còng b×nh thêng th«i. - T«i kh«ng nghÜ anh l¹i lµm c¸i viÖc tÇm thêng Êy. - Bµi to¸n nµy cËu gi¶i ra kÕt qu¶ bao nhiªu? - Dèt n¸t lµ hËu qu¶ cña bÖnh lêi. - Chất độc màu da cam của đế quốc Mĩ đã để lại hậu quả khôn lờng cho ngêi d©n. 9. Phát hiện các từ dùng sai và thay thế bằng từ khác cho đúng. - Ông bà cha mẹ đã lao động vất vả, tạo ra thành quả để con cháu đời sau hëng l¹c. - Trong xã hội ta, không ít ngời sống ích kỉ, không giúp đỡ bao che cho ngêi kh¸c. - Câu tục ngữ "Ăn quả nhớ kẻ trồng cây" đã giảng dạy cho chúng ta lòng biết ơn đối với thế hệ cha anh. - Phßng tranh cã tr×nh bµy nhiÒu bøc tranh cña c¸c ho¹ sÜ næi tiÕng. Gîi ý: - Thay hëng l¹c b»ng hëng thô; - Thay bao che bằng đùm bọc hoặc che chở;.

(80) - Thay gi¶ng d¹y b»ng d¹y; - Thay tr×nh bµy b»ng trng bµy.. C¸ch lËp ý cña bµi v¨n biÓu c¶m I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Nh÷ng c¸ch lËp ý thêng gÆp cña bµi v¨n biÓu c¶m a) Liªn hÖ hiÖn t¹i víi t¬ng lai - Đọc đoạn văn sau và cho biết việc liên tởng đến tơng lai công nghiệp hoá đã khơi gợi cho tác giả những cảm xúc gì về cây tre? C¸c em, c¸c em råi ®©y lín lªn, sÏ quen dÇn víi s¾t, thÐp vµ xi m¨ng cèt s¾t. Nhng, nøa, tre, sÏ cßn m·i víi c¸c em, cßn m·i víi d©n téc ViÖt Nam, chia bïi sÎ ngät cña nh÷ng ngµy mai t¬i h¸t, cßn m·i víi chóng ta, vui h¹nh phóc, hoµ b×nh. Ngày mai, trên đất nớc này, sắt, thép có thể nhiều hơn tre, nứa. Nhng trên đờng ta dấn bớc, tre xanh vẫn là bóng mát. Tre vẫn mang khúc nhạc tâm t×nh. Tre sÏ cµng t¬i nh÷ng cæng chµo th¾ng lîi. Nh÷ng chiÕc ®u tre vÉn dín lªn bay bæng. TiÕng s¸o diÒu tre cao vót m·i. C©y tre ViÖt Nam! C©y tre xanh, nhòn nhÆn, ngay th¼ng, thuû chung, can đảm. Cây tre mang những đức tính của ngời hiền là tợng trng cao quý của d©n téc ViÖt Nam. (ThÐp Míi, C©y tre ViÖt Nam) Gợi ý: Liên tởng đến tơng lai để khẳng định sự gắn bó mãi mãi của cây tre với cuộc sống của ngời Việt Nam. Tre đã từng giúp ích rất nhiều cho ngời dân trong lao động sản xuất và chiến đấu, trong bối cảnh công nghiệp hoá, vẻ đẹp của tre mang đậm ý nghĩa biểu trng cho nét đẹp tinh thần của ngời Việt Nam. - Tác giả đã biểu cảm trực tiếp bằng những biện pháp nào? Tác giả đã bày tỏ tình cảm ngợi ca của mình đối với cây tre thông qua việc phân tích những nét đẹp, công dụng riêng của nó và thể hiện sự nâng niu tr©n träng b»ng nh÷ng lêi c¶m th¸n, lêi v¨n thiÕt tha, h×nh ¶nh c©y tre ®iÖp l¹i nhiÒu lÇn,... b) Håi tëng qu¸ khø vµ suy nghÜ hiÖn t¹i Đọc đoạn văn sau và cho biết tác giả đã thể hiện tình cảm gì? Tình cảm ấy hớng tới đối tợng nào và đợc thể hiện bằng cách nào? Việc hồi tởng quá khứ đã gợi lên cảm xúc gì cho tác giả? Trong các món đồ chơi, tôi say mê nhất là con gà đất: một chú trống đẹp mã, oai vệ với chiếckèn lá tơi cài vào ức để tạo ra tiếng gáy. Đến bây giờ tôi.

(81) vẫn còn cảm nhận đợc niềm vui kì diệu ấy tái sinh trong tâm hồn, khi nhớ lại buổi sáng sớm, tôi mang con gà ra đứng trớc thềm, ấp nó giữa lòng bàn tay, dån h¬i ®Çy ngùc, ngöa mÆt lªn trêi vµ gËp ngêi dÇn dÇn lóc h¹ giäng, gièng y nh dáng điệu con gà lúc gáy. Còn gì vui hơn với một đứa bé, khi nó đợc hoá thân thành con gà trống để dõng dạc cất lên điệu nhạc sớm mai: "ó... ò... o"! Bao giờ tôi cũng thử rất lâu để chọn đợc một con gà đất có giọng trầm; biết cách bụm hai bàn tay để điều khiển giọng gáy thật sinh động, giống nh ngời nghệ sĩ thổi kèn đồng. Bây giờ tôi hiểu ra, những đồ chơi trẻ con thời ấy rất hấp dẫn bởi chính tÝnh mong manh cña chóng. ChiÕc trèng lïng tung bÞ thñng trong chèc l¸t, con ve bị đứt dây, con gà đất rồi cũng vỡ trên tay đứa bé. Vâng, thử tởng tợng mét qu¶ bong bãng kh«ng bao giê vì, kh«ng thÓ bay mÊt, nã cø cßn m·i nh mét vËt l× lîm... ¤i, nÕu thÕ th× cßn ®©u lµ qu¶ bong bãng bay? §å ch¬i trÎ con, đó là nỗi vui mừng khi có đợc trong tay, và còn là nỗi tiếc nuối khi bỗng dng bị mất nó. Những con gà đất lần lợt vỡ dọc theo tuổi thơ mãi để lại trong t«i mét nçi g× s©u th¼m, gièng nh mét linh hån. (Theo Hoµng Phñ Ngäc Têng, Ngêi ham ch¬i) Gợi ý: Tác giả thể hiện sự say mê với trò chơi gà đất trong niềm hoài nhớ da diÕt, l¾ng s©u. Trong dßng håi nhí Êy, nh÷ng h×nh ¶nh cña trß ch¬i tuæi thơ hiện lên với một vẻ đẹp kì diệu, mang màu sắc lung linh của tâm tởng nhớ nhung, nhuốm màu sắc triết lí sâu xa của một tâm hồn đã từng trải,... Lu ý đến sự chuyển mạch cảm xúc từ hồi nhớ quá khứ đến suy nghĩ hiện tại: "B©y giê t«i hiÓu ra,...". c) Tëng tîng t×nh huèng, høa hÑn, mong íc §äc c¸c ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái: (1) C« võa ®i võa hái t«i: - Bây giờ em đã giải đợc những bài toán khó, đã làm đợc những bài luận dài rồi đấy. Vậy em còn yêu mến cô giáo cũ của em nữa không? Và khi xuống đến chân cầu thang, cô nói to với tôi: - §õng quªn c« nhÐ! ¤i! C« gi¸o rÊt tèt cña em, kh«ng, ch¼ng bao giê, ch¼ng bao giê em l¹i quên cô đợc! Sau này, khi em đã lớn, em vẫn sẽ nhớ đến cô, và em sẽ tìm gặp cô giữa một đám học trò nhỏ. Mỗi bận đi ngang qua một trờng học và nghe tiÕng mét c« gi¸o gi¶ng bµi, em sÏ tëng chõng nh nghe tiÕng nãi cña c«. Em sẽ nhớ lại hai năm ngồi trong lớp học của cô, ở đó, em đã học đợc bao nhiêu điều bổ ích; ở đó, em đã bao nhiêu lần nhìn thấy cô mệt nhọc và đau đớn, nhng luôn luôn theo dõi lớp học, luôn luôn yêu thơng mọi ngời. Cô đã thất väng khi thÊy mét em bÐ cø cÇm sai c©y bót khi viÕt mµ kh«ng sao mµ uèn nắn lại đợc; cô đã lo lắng cho chúng em đến biến sắc mặt khi các vị thanh tra vào lớp và hỏi bài chúng em; cô lấy làm sung sớng khi chúng em đạt đợc nh÷ng kÕt qu¶ xuÊt s¾c. Lóc nµo c« còng cã lßng tèt vµ dÞu hiÒn nh mét ngêi mÑ. Không bao giờ, phải, không bao giờ em lại có thể quên cô đợc, cô giáo.

(82) yªu quý cña em! ( ét-môn-đô đơ A-mi-xi, Những tấm lòng cao cả) - Để bộc lộ lòng yêu mến của mình với cô giáo, ngời viết đã làm thế nào? NhËn xÐt vÒ c¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m cña ngêi viÕt. Gợi ý: Ngời viết đã bày tỏ tình cảm yêu mến của mình với cô giáo bắt đầu từ một tình huống (lời nói của cô giáo). Tình cảm sâu sắc ấy đợc bộc lộ qua nh÷ng kØ niÖm mµ t¸c gi¶ gîi l¹i. (2) Chao «i, mïa thu biªn giíi, ngêi vµ c¶nh thËt lµ hÕt chç tr÷ t×nh. Trªn các triền núi láng giềng, nắng hanh nh rây bột nghệ, và đá núi lợn chạy nh xô bồ những con sóng đời đời không chịu tan. Nhìn sóng đá các triền núi b¹n, thÊy nh biÓn c¶ ®ang vç bê mµ sao tù nhiªn phim l¹i mÊt h¼n ®i c¸i phÇn lång tiÕng. Ngåi trªn nói cao mïa thu, nh×n ra sãng nói tø bÒ, cø thÊy nhí biÓn, nghÜ vÒ bê biÓn. Lòng Có cao h¬n mÆt biÓn kho¶ng hai ngµn thíc và nằm ở vĩ tuyến 23 độ lẻ 22 phút. Thẳng buông một quả dọi thả lên tấm bản đồ đất nớc treo trên tờng, cứ thẳng từ mũi núi này mà đổ xuôi xuống thấu vào vùng lầy phù sa đen chỗ vĩ tuyến 8 độ rỡi gì đó, thì là đúng mũi Cà Mau đó rồi. ở đây rừng của lâm nghiệp bảo vệ rừng ngày càng lấn núi, và trong chỗ tít tắp chân trời Cà Mau kia thì đất càng ngày càng lấn biển. Tổ quèc ta ngµy cµng xanh vui vµ ngµy cµng cao lín m·i lªn. ë ®©y chim ho¹ mi rÊt nhiÒu. ë trong mòi biÓn xa x«i Cµ Mau th× c¸ móa trong luång r¹ch, lßng kªnh. Anh S¸u tËp kÕt ra B¾c b¶o t«i r»ng ®i trªn c¸t cho giái, c¸t kh«ng níu đợc chân mình lại thì đi vã bộ nửa ngày mới qua thấu xóm mũi biển. Và chç xãm ¤ng Trang tËn cïng Cµ Mau, cã bµ mÑ chiÕn sÜ lóc nµo còng ®Çy một sân tôm khô và bong bóng cá đờng để dành cho bất cứ ngơì yêu nớc nào. ở trong ấy, cá thành ra một thứ chim bay ngợc lên cành đớc lòng kênh. Lòng kênh là một hành lang đớc, chiếu thẳng ống nhòm ra thì thấy đầu đằng kia hµnh lang, cï lao Hßn Khoai nhÊp nh« nh mét tinh thÓ nhá ®ang b¬i b¬i vÒ đất liền quê mẹ. Châu cha, hôm nào đất nớc yên hàn, tôi nghĩ rằng mình ph¶i cã nh÷ng chuyÕn tµu bay trùc th¨ng tèc hµnh ®i th¼ng tõ mòi Cµ Mau ra mũi Lũng Cú, cứ chiếu thẳng hớng Bắc mà đi, rồi đổ xuống cái vạt núi Lũng Cú đang bốc khói lam chiều này. Bà má Nam Bộ muốn trồng cây đớc ở bê Hå KiÕm, xin m¸ cø ®em trång; nhng t«i muèn ngêi Cµ Mau ra th¨m chç xa cao nhÊt miÒn B¾c h·y ®em tíi Lòng Có ®©y Ýt t«m Ýt c¸, vµ mét c¸i lång ấp đã đợm cháy sẵn mấy hòn than đớc. (Theo NguyÔn Tu©n, Mâm Lòng Có tét B¾c) - Qua viÖc liªn tëng tõ Lòng Có, cùc B¾c cña Tæ quèc tíi Cµ Mau t¸c gi¶ đã thể hiện tình cảm gì? Gîi ý: B»ng sù liªn tëng tõ Lòng Có, cùc B¾c cña Tæ quèc tíi Cµ Mau t¸c giả đã thể hiện tình yêu đất nớc, ớc mong về tơng lai, nhắn nhủ ân tình Nam Bắc sâu nặng, bền chặt. d) Quan s¸t, suy ngÉm §äc ®o¹n v¨n sau vµ tr¶ lêi c©u hái: U tôi đã đi ngủ từ lâu. Nhng tôi buông bút, nhìn ra bốn bên, chỗ nào cũng.

(83) thấy bóng u. Cái bóng đen đủi, hoà lẫn với bóng tối, vẽ lên một khuôn mặt trăng trắng với đôi mắt nhỏ, lòng đen nh nhuộm màu nâu đồng. Cái bóng mơ hồ yêu dấu ấy đứng bên cạnh lớp lớp những ngày tháng ngậm ngùi đói khổ, những năm này năm khác qua đi trong cơn thấp thỏm đợi chờ dài dặc mang ngÊn níc m¾t vµ tiÕng thë dµi. Ngêi ta, nhiÒu lóc nhµn, qu©y quÇn bªn c¹nh ngêi th©n, nhng kh«ng mÊy khi l¹i tØ mØ vÈn v¬ mµ nh×n ng¾m nh÷ng ngêi yªu mÕn cña ta. Cho nªn thØnh tho¶ng t«i sùc nhí, t«i chît nh×n u, t«i bçng giËt m×nh t«i ngê ngî nh ngêi ngåi tríc mÆt ®©y kh«ng ph¶i lµ u t«i. Cã ®©u u t«i lại thế kia. Tóc đờng ngôi của u tôi lốm đốm, rụng, chỉ còn la tha. Lúc u tôi cời, nếp nhăn ở đuôi con mắt nheo lại, xếp lên nhau, đến khi hết cời cũng cßn h»n nh÷ng vÕt r¹n khÝa quanh xuèng hai bªn gß m¸. Hµm r¨ng trªn cña u tôi hểnh khuyết ba lỗ đã mấy năm nay. U tôi già đi từ bao giờ? U tôi đã già ®i lóc nµo? T«i thùc kh«ng hay. (Theo T« Hoµi, Cá d¹i) - Hình ảnh "u tôi" đã đợc miêu tả nh thế nào? - NhËn xÐt vÒ c¸ch bµy tá t×nh c¶m cña t¸c gi¶. Gợi ý: Bằng sự quan sát tinh tế hình ảnh "u tôi" đã đợc khắc hoạ đan lồng với những lời nhận xét sắc xảo, thấm đẫm tình thơng yêu, tác giả đã thể hiện t×nh c¶m s©u nÆng cña m×nh víi ngêi mÑ. H×nh ¶nh "u t«i" hiÖn ra cµng râ nÐt bao nhiªu, nhËn xÐt cµng ch©n thùc, s¾c s¶o bao nhiªu th× t×nh th¬ng yªu cµng s©u s¾c bÊy nhiªu. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Tập lập ý bài văn biểu cảm theo các đề sau: a) C¶m xóc vÒ vên nhµ. b) C¶m xóc vÒ con vËt nu«i (con bß, con chã, con mÌo,...) c) C¶m xóc vÒ ngêi th©n. d) C¶m nghÜ vÒ m¸i trêng th©n yªu. Gợi ý: Để có thể lập đợc ý cho bài văn của mình, trớc hết phải xác định đợc đối tợng biểu cảm trung tâm của bài văn (về ai? cái gì? chuyện gì?) và định hớng đợc màu sắc tình cảm sẽ bộc lộ về đối tợng ấy (tình thơng yêu, quý trọng, gắn bó thân thiết,... hay hòa trộn tất cả mọi tình cảm?). Tiếp đến, phải xác định cách thể hiện tình cảm: trực tiếp hay gián tiếp, sử dụng liên hệ víi t¬ng lai; håi tëng qu¸ khø, suy nghÜ hiÖn t¹i; tëng tîng t×nh huèng, høa hẹn, mong ớc;quan sát, suy ngẫm nh thế nào. Không thể lập đợc ý cho bài văn biểu cảm nếu không dự tính ra đợc cách biểu cảm. Cần cân nhắc về đối tợng biểu cảm, màu sắc tình cảm định thể hiện để lựa chọn cách biểu cảm cho phï hîp. Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (TÜnh d¹ tø) LÝ B¹ch.

(84) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ (Xem bµi Väng L s¬n béc bè) 2. T¸c phÈm Vọng nguyệt hoài hơng (trông trăng nhớ quê) là một thi đề quen thuộc. Nhµ th¬ §ç Phñ tõng vÝ tr¨ng lµ ¸nh s¸ng quª h¬ng. Th¬ LÝ B¹ch trµn ®Çy trăng. Có trăng nơi quê hơng (Trăng nửa vành thu trên đỉnh Nga Mi), trăng n¬i biªn ¶i, tr¨ng tri kØ cïng thi nh©n (Mét m×nh uèng rîu díi tr¨ng)... vµ ë đây là trăng gợi nhớ quê hơng. Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh giản dị mà độc đáo, tinh tế mà không hề trau chuốt. Bài thơ đợc viết theo hình thức cổ thể, một thể thơ trong đó mỗi câu thờng có 5 hoặc 7 chữ, song không bị những quy tắc chặt chẽ về niêm, luật và đối. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ý kiÕn cho hai c©u ®Çu cña bµi th¬ thuÇn tuý t¶ c¶nh, hai c©u sau cña bµi th¬ thuÇn tuý t¶ t×nh lµ cha chÝnh x¸c, bëi: - Ta hãy chú ý đến chữ “sàng” trong câu thơ thứ nhất (sàng ở đây có nghĩa lµ giêng). Nh thÕ ch÷ sµng gîi cho ta nghÜ r»ng nhµ th¬ ®ang n»m mµ kh«ng ngủ đợc. Và cũng vì nằm trên giờng không ngủ thì mới thấy ánh trăng xuyên qua cöa. H¬n thÕ n÷a ch¾c ch¾n ph¶i cã mét chñ thÓ tr÷ t×nh ë ®©y th× míi cã cái sự “nghi” (Ngỡ mặt đất phủ sơng) đợc. Nhân vật trữ tình rất có thể là cha ngủ, hoặc ngủ rồi nhng tỉnh dậy và không ngủ đợc nữa. Trong trạng thái mơ màng ấy mới có cái sự nghi ngờ rất đẹp (trăng sáng mà ngỡ là sơng). Nh thế dù không trực tiếp tả ngời, câu thơ vẫn gợi lên đợc trạng thái và tình cảm của con ngêi. - Hai câu thơ sau cũng vậy. Thực ra chỉ có đúng ba chữ trực tiếp tả tình, đó là: t cố hơng (nhớ về quê cũ), còn lại đều tả cảnh, tả ngời. Hay nói chính xác hơn cảnh đợc tả để chuyển tải cái tình quê hơng da diết. Nh thÕ, tõ ®©y cã thÓ rót ra kÕt luËn: trong bµi th¬ nµy (vµ c¶ mét sè bµi th¬ §êng kh¸c n÷a), hai c©u ®Çu (hoÆc nöa trªn) thêng thiªn vÒ t¶ c¶nh (trong c¶nh cã t×nh), ngîc l¹i hai c©u sau thiªn vÒ t¶ t×nh (trong t×nh cã c¶nh). 2. Về phép đối trong bài thơ: a) Bài thơ đợc làm theo hình thức cổ thể ngũ ngôn tuyệt cú. Cái tự do của h×nh thøc thÓ hiÖn (so víi §êng luËt th× cæ thÓ kh«ng bÞ nh÷ng quy t¾c chÆt chẽ về niêm, luật và đối ràng buộc) tỏ ra rất có hiệu quả khi diễn đạt mạch cảm xúc tự nhiên. Tuy thế, tác giả cũng đã sử dụng phép đối rất đắc địa ở hai c©u cuèi: NgÈng ®Çu / Cói ®Çu, nh×n tr¨ng s¸ng / nhí cè h¬ng. Nguyªn t¸c cho thấy đây là cặp đối rất chỉnh, về mặt từ loại: động từ / động từ (cử đầu / đê đầu, vọng / t), tính từ / tính từ (minh / cố), danh từ / danh từ (nguyệt / hơng). b) Về mặt ý nghĩa, cặp đối tạo thành sự sóng đôi: Cảnh / tình (trăng / quê hơng). Sự sóng đôi này chính là cấu tứ của bài thơ. Cảnh gợi tình, trăng gợi nhớ quê hơng, rồi đến lúc con ngời chìm đắm trong nỗi nhớ, trăng thấm đẫm vµo hån. C¸i cói ®Çu nh lÆng lÏ, nh buån tñi....

(85) 3. Bài thơ ngắn chỉ gồm hai mơi chữ mà có tới 5 động từ: nghi (ngỡ), cử (ngẩng), vọng (nhìn), đê (cúi) và t (nhớ). Thực ra nếu theo dõi thứ tự của bốn động từ này, chúng ta có thể nhận ra mạch cảm xúc của bài thơ. Bốn động từ đều bị lợc đi chủ thể hành động nhng có thể dễ dàng khẳng định, chủ thể trữ tình, chủ thể hành động ở đây chính là tác giả. Năm động từ tạo thành một mạch cảm xúc vận động rất nhanh, có thể hiện thực hoá lại bằng văn xuôi nh sau: nh©n vËt tr÷ t×nh (nhµ th¬) tØnh dËy (hoÆc ®ang m¬ mµng ngñ) th× nhËn ra ¸nh s¸ng ®ang lät qua khe cöa, ngì ngµng v× kh«ng biÕt lµ s¬ng hay là trăng, nhà thơ ngẩng lên nh là một hành động để mà xác nhận. Nhng rồi chÝnh c¸i kho¶nh kh¾c ngÈng ®Çu kia l¹i gîi vÒ trong lßng t¸c gi¶ nçi niÒm của ngời xa xứ. Hành động cúi đầu nh là đang cố nén đi cái cảm xúc mãnh liÖt ®ang trµo d©ng. Tĩnh dạ tứ với những từ ngữ giản dị mà tinh luyện.Bài thơ đã thể hiện một c¸ch nhÑ nhµng mµ thÊm thÝa t×nh quª h¬ng cña mét ngêi sèng xa nhµ trong đêm trăng thanh tĩnh. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cánh đọc Bài thơ có nhịp 2/3, ngoài ra còn phải chú ý đến phép đối trong hai câu 3 và 4. Cần đọc nhẹ nhàng nhng rành mạch, thể hiện đợc tình cảm nhớ quê nhà cña t¸c gi¶. 2. Có ngời đã dịch Tĩnh dạ tứ thành hai câu thơ: §ªm thu tr¨ng s¸ng nh g¬ng, LÝ B¹ch ng¾m c¶nh nhí th¬ng quª nhµ. Hai câu thơ này tuy đã nêu đợc đầy đủ các ý và tình cảm có trong bài thơ, song vẫn còn có một vài điểm khác, đó là: - LÝ B¹ch kh«ng so s¸nh tr¨ng víi s¬ng vµ trªn thøc tÕ, s¬ng chØ xuÊt hiÖn trong c¶m gi¸c cña nhµ th¬. - Chủ thể trữ tình của bài thơ không đợc nhắc đến (nó đợc ẩn đi và chỉ xuÊt hiÖn trong sù suy luËn cña chóng ta). - Bản dịch đã không chuyển tải đợc năm động từ đã có. ngÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª (Håi h¬ng ngÉu th) H¹ Tri Ch¬ng I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ H¹ Tri Ch¬ng (659 - 744), ngêi VÜnh Hng, ViÖt Ch©u (nay thuéc huyÖn Tiêu Sơn, tỉnh Chiết Giang). Ông đỗ tiến sĩ năn 695, học tập và làm quan ở kinh đô Trờng An trên 50 năm. Ông là bạn vong niên với Lí Bạch. Hạ Tri Chơng tính tình phóng khoáng, thích uống rợu, làm thơ, tác phaamt còn để lại 20 bài, trong đó có bài Hồi hơng ngẫu th nổi tiếng..

(86) 2. T¸c phÈm Hồi hơng ngẫu th là một bài thơ thất ngôn tứ tuyệt, đợc xây dựng dựa trên một cái tứ độc đáo. Bài thơ thể hiện tình yêu quê hơng ngậm ngùi mà sâu sắc cña nhµ th¬. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Ngµy xa, nçi nhí quª h¬ng thêng thÓ hiÖn qua nçi sÇu cña ngêi xa xø. Song qua tiêu đề, có thể nhận thấy, bài thơ này đã thể hiện tình yêu quê hơng một cách hoàn toàn khác: tình quê lại thể hiện ngay khi mới đặt chân về đến quê nhà, ngay khi tởng là đợc hạnh phúc và vui mừng nhất. 2. Nhận biết về phép đối trong hai câu thơ đầu và nêu tác dụng của nó: Hai câu đầu của bài thơ này có hình thức tiểu đối: Thiếu tiểu li gia / lão đại hồi, Hơng âm vô cải / mấn mao tồi. Hai câu đối, mỗi câu hai vế, mỗi vế có hai bộ phận đối nhau rất chỉnh. Lí gia đối với đại hồi, hơng âm đối với mấn mao là chỉnh cả ý lẫn lời ; thiếu tiểu đối với lão, vô cải đối với tồi tuy có h¬i chªnh vÒ lêi song vÒ ý rÊt chØnh (thiÕu tiÓu: cßn nhá ; l·o: vÒ giµ ; v« c¶i: không thay đổi ; tồi: chỉ sự thay đổi). Xét về ý nghĩa ngữ pháp, thiếu tiểu và lão đều là chủ ngữ cũng nh vô cải và tồi đều là vị ngữ, hai câu đối đọc lên nghe rÊt hµi hoµ. Hình thức tiểu đối trong hai câu này đã giúp nhà thơ thể hiện những ý nghÜa rÊt kh¸i qu¸t trong mét lîng c©u ch÷ Ýt ái. C©u th¬ ®Çu nãi vÒ qu·ng thời gian gần suốt cả cuộc đời xa quê đồng thời hé lộ tình cảm quê hơng của nhà thơ. Câu thơ thứ hai dùng một yếu tố thay đổi (mái tóc) để làm nổi bật yếu tố không thay đổi (tiếng nói quê hơng). Nói hơng âm vô cải là đã động đến phần tinh tế trong sâu thẳm tâm hồn (ngời thấy tiếng nói quê hơng không thay đổi qua mấy chục năm trời hẳn là ngời luôn nghĩ về quê hơng). 3. Nhìn vào bảng sau, đánh dấu x vào ô mà em cho là hợp lí. Ph¬ng Tù sù Miªu BiÓu BiÓu c¶m BiÓu c¶m thøc biÓu t¶ c¶m qua tù sù qua miªu đạt t¶ C©u 1 C©u 2 Gîi ý: a) Với câu 1, có thể nêu ra ba đáp án: a1. Tù sù a2. BiÓu c¶m a3. BiÓu c¶m qua tù sù b) Về câu thứ hai, cũng có thể nêu ra ba đáp án: b1. Miªu t¶ b2. BiÓu c¶m b3. BiÓu c¶m qua miªu t¶..

(87) Tuú tõng c¸ch gi¶i thÝch (c¨n cø vµ dÊu hiÖu ng«n ng÷ hoÆc c¨n cø vµo tình cảm và mục đích biểu hiện của bài thơ) mà có thể đa ra cách lựa chọn theo ý kiÕn cña m×nh. 4. Sù kh¸c nhau vÒ giäng ®iÖu trong viÖc biÓu hiÖn t×nh c¶m quª h¬ng ë hai c©u trªn vµ hai c©u díi. Gîi ý: cã thÓ nªu ra nh÷ng nhËn xÐt sau: - Giọng điệu của câu đầu (khi nói về những thay đổi của thời gian và của con ngời) tuy có vẻ khách quan nhng đã hàm chứa cái phảng phất buồn. - Hai câu sau thiên về tự sự và biểu cảm về sự xuất hiện của đám trẻ nhỏ. §¸m trÎ nh×n mµ kh«ng biÕt, kh«ng hiÓu. §ã lµ mét sù ngì ngµng. Nhng chua ch¸t h¬n, bän trÎ coi nhµ th¬ nh lµ mét vÞ kh¸ch l¹ tõ xa tíi. §ã lµ mét hiện thực, một hiện thực quá trớ trêu. Tác giả chấp nhận điều đó và không khái kh«ng xãt xa. Xa quª l©u qu¸ nay trë vÒ trë thµnh kÎ l¹ lÉm trªn chÝnh miÒn quª mµ kh«ng lóc nµo ngu«i th¬ng nhí. Giäng th¬ ë hai c©u nµy tuy cã chót hãm hØnh song kh«ng giÊu næi nçi buån s©u kÝn bªn trong. Còng nhê thÕ mà ngời đọc càng nhận ra cái tình đối với quê hơng thật tha thiết và sâu nặng cña nhµ th¬. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Đọc chậm rãi, chú ý phép đối trong hai câu thơ đầu. Câu thơ cuối cần lên giọng, thể hiện sự ngạc nhiên của lũ trẻ, đồng thời cũng là sự hẫng hụt trong t×nh c¶m cña nhµ th¬. 2. So s¸nh hai b¶n dÞch th¬ cña Ph¹m SÜ VÜ vµ TrÇn Träng San. Gîi ý: so s¸nh vÒ c¸c mÆt sau: - Về chi tiết tóc mai rụng, bản của Phạm Sĩ Vĩ dịch thành tóc đà khác xa (cha thể hiện đợc cụ thể nội dung trong nguyên tác). Trong khi đó bản dịch của Trần Trọng San lại dịch thành sơng pha mái đầu (cũng cha đạt). - ở câu thứ ba và thứ t, bản dịch của Phạm Sĩ Vĩ cha dịch đợc tiếng cời hồn nhiên của đám trẻ con khi chúng đa ra câu hỏi với tác giả. Đồng thời cũng không dịch đợc sát ý thơ tơng kiến, bất tơng thức (gặp nhau, không biết nhau). Trong khi đó, bản dịch của Trần trọng San, ở hai câu này dịch sát với nguyªn t¸c h¬n. Tõ tr¸i nghÜa I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ThÕ nµo lµ tõ tr¸i nghÜa? Tõ tr¸i nghÜa lµ nh÷ng tõ cã ý nghÜa tr¸i ngîc nhau. a) Tìm trong bản dịch thơ Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh của Tơng Nh và NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª cña TrÇn Träng San c¸c cÆp tõ tr¸i nghÜa. Gợi ý: Các cặp từ trái nghĩa: ngẩng - cúi (Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh);.

(88) trÎ - giµ, ®i - trë l¹i (NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi vÒ quª). b) T×m tõ tr¸i nghÜa víi tõ giµ trong trêng hîp rau giµ, cau giµ. Gîi ý: trÎ - giµ tr¸i nghÜa víi nhau vÒ tuæi t¸c; trong trêng hîp rau giµ, cau giµ, tr¸i nghÜa víi giµ lµ non (rau non, cau non) 2. Sö dông tõ tr¸i nghÜa a) NhËn xÐt vÒ nghÖ thuËt sö dông tõ tr¸i nghÜa trong hai b¶n dÞch th¬ trªn. Gợi ý: Về cặp từ trái nghĩa ngẩng - cúi trong bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh, hãy đọc đoạn văn sau: NgÈng ®Çu nh×n tr¨ng s¸ng, Cói ®Çu nhí cè h¬ng. TÊt c¶ diÔn ra trong tho¸ng chèc (ngì – ngÈng ®Çu – cói ®Çu) mµ sao thấy một nỗi niềm khôn nguôi. Ngời lữ thứ cô đơn ngẩng đầu nhìn lên nơi mà ánh trăng đến, trăng vẫn sáng hoà điệu cùng những nỗi niềm. Ngời cúi đầu nh sợ phải đối diện với trăng nhng làm sao ra ngoài đợc nỗi nhớ. Lời thơ dứt mµ më ra mªnh mang hoµi c¶m. Bài thơ đợc làm theo hình thức cổ thể ngũ ngôn tuyệt cú. Cái tự do của h×nh thøc thÓ hiÖn (so víi §êng luËt th× cæ thÓ kh«ng bÞ nh÷ng quy t¾c chÆt chẽ về niêm, luật và đối ràng buộc) tỏ ra rất có hiệu quả khi diễn đạt mạch cảm xúc tự nhiên. Tuy thế, tác giả cũng đã sử dụng phép đối rất đắc địa ở hai c©u cuèi: NgÈng ®Çu / Cói ®Çu, nh×n tr¨ng s¸ng / nhí cè h¬ng. Nguyªn t¸c cho thấy đây là cặp đối rất chỉnh, về mặt từ loại: động từ / động từ (cử đầu / đê đầu, vọng / t), tính từ / tính từ (minh / cố), danh từ / danh từ (nguyệt / hơng). Về mặt ý nghĩa, cặp đối tạo thành sự sóng đôi: Cảnh / tình (trăng / quê hơng). Sự sóng đôi này chính là cấu tứ của bài thơ. Cảnh gợi tình, trăng gợi nhớ quê hơng, rồi đến lúc con ngời chìm đắm trong nỗi nhớ, trăng thấm đẫm vµo hån. C¸i cói ®Çu nh lÆng lÏ, nh buån tñi... (RÌn kÜ n¨ng c¶m thô th¬ v¨n cho häc sinh líp 7, NXB §HQG HCM, 2004) VÒ cÆp tõ trÎ - giµ, ®i - trë l¹i, h·y tham kh¶o ®o¹n v¨n sau: Hai câu đầu của bài thơ này có hình thức tiểu đối: Thiếu tiểu li gia / lão đại hồi (TrÎ ®i, giµ trë l¹i nhµ) H¬ng ©m v« c¶i, mÊn mao tåi (Giọng quê không đổi, sơng pha mái đầu) Hai câu đối, mỗi câu hai vế, mỗi vế có hai bộ phận đối nhau rất chỉnh. Lí gia đối với đại hồi, hơng âm đối với mấn mao là chỉnh cả ý lẫn lời; thiếu tiểu đối với lão, vô cải đối với tồi tuy có hơi chênh về lời song về ý rất chỉnh (thiếu tiểu: còn nhỏ; lão: về già; vô cải: không thay đổi; tồi: chỉ sự thay đổi). Xét về ý nghĩa ngữ pháp, thiếu tiểu và lão đều là chủ ngữ cũng nh vô cải và tồi đều là vị ngữ, hai câu đối đọc lên nghe rất hài hoà..

(89) (RÌn kÜ n¨ng c¶m thô th¬ v¨n cho häc sinh líp 7, NXB §HQG HCM, 2004) b) H·y t×m nh÷ng cÆp tõ tr¸i nghÜa trong c¸c c©u thµnh ng÷ sau vµ cho biết tác dụng biểu đạt của chúng. - Gần mực thì đen, gần đèn thì rạng - Trong nhà cha tỏ, ngoài ngõ đã hay - §iÕc tai cµy, s¸ng tai hä Gợi ý: Các từ trái nghĩa chủ yếu đợc sử dụng nhằm tạo mối liên hệ tơng phản, gây ấn tợng mạnh, làm cho lời nói thêm sinh động. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m nh÷ng tõ tr¸i nghÜa trong c¸c c©u ca dao, tôc ng÷ sau: (1) ChÞ em nh chuèi nhiÒu tµu Tấm lành che tấm rách, đừng nói nhau nhiều lời (2) Sè c« ch¼ng giµu th× nghÌo, Ngµy ba m¬i tÕt thÞt treo trong nhµ. (3) Ba năm đợc một chuyến sai, ¸o ng¾n ®i mîn, quÇn dµi ®i thuª. (4) Đêm tháng năm cha nằm đã sáng, Ngày tháng mời cha cời đã tối. Gợi ý: Tấm lành - tấm rách, giàu - nghèo, ngắn - dài, đêm - ngày, sáng tối. 2. T×m c¸c tõ tr¸i nghÜa víi nh÷ng tõ in ®Ëm trong c¸c côm tõ sau:. c¸ t¬i hoa t¬i ¨n yÕu yÕu häc lùc yÕu ch÷ xÊu xÊu đất xấu Gîi ý: Kh«ng ph¶i bÊt k× tõ nµo tr¸i nghÜa víi c¸c tõ t¬i, yÕu, xÊu còng cã thể ghép với các tiếng cá, hoa, ăn, học lực, chữ, đất để tạo thành các từ trái nghĩa với cá tơi, hoa tơi, ăn yếu, học lực yếu, chữ xấu, đất xấu, chẳng hạn: kh«ng thÓ nãi häc lùc khoÎ mÆc dï khoÎ tr¸i nghÜa víi yÕu. C¸c tõ cã thÓ t×m đợc là: cá ơn, hoa héo, ăn khoẻ, học lực giỏi, chữ đẹp, đất tốt. 3. §iÒn c¸c tõ tr¸i nghÜa thÝch hîp vµo c¸c thµnh ng÷ sau: (1) Chân ... đá mềm (6) V« thëng v« ... (2) Cã ®i cã ... (7) Bªn ... bªn khinh (3) GÇn nhµ ... ngâ (8) Buæi ... buæi c¸i t¬i.

(90) (4) M¾t nh¾m m¾t ... (9) Bíc thÊp bíc ... (5) Ch¹y sÊp ch¹y ... (10) Ch©n ít ch©n ... Gợi ý: (1) - cứng; (2) - lại; (3) - nhà; (4) - mở; (5) - ngửa; (6) - phạt; (7) trọng; (8) - đực; (9) - cao; (10) - ráo. 4. H·y viÕt mét ®o¹n v¨n ng¾n vÒ t×nh c¶m quª h¬ng, cã sö dông tõ tr¸i nghÜa. Gîi ý: KÕt hîp gi÷a nh÷ng kiÕn thøc vÒ tõ tr¸i nghÜa víi kiÕn thøc vÒ v¨n biểu cảm để viết. Không nên quá gò ép trong việc sử dụng từ trái nghĩa, cần phải chú ý đến chủ đề của đoạn, mạch lạc khi triển khai ý. Tham kh¶o ®o¹n v¨n: Đối với ngời, ai làm gì lợi cho nhân dân cho Tổ quốc ta đều là bạn. Bất kì ai lµm g× cã h¹i cho nh©n d©n vµ Tæ quèc ta tøc lµ kÎ thï. §èi víi m×nh, những t tởng và hành động có lợi cho Tổ quốc cho đồng bào là bạn. Những t tởng và hành động có hại cho Tổ quốc và đồng bào là kẻ thù. (Hå ChÝ Minh) Gîi ý: - C¸c tõ tr¸i nghÜa: lîi - h¹i, b¹n - kÎ thï. - Sự sóng đôi của các từ trái nghĩa có tác dụng gây ấn tợng tơng phản cho hình tợng, nêu bật đợc bản chất của cái đợc nói đến, giúp cho lời văn nhịp nhµng, t¨ng søc liªn kÕt,... LuyÖn nãi: V¨n biÓu c¶m vÒ sù vËt, con ngêi 1. ChuÈn bÞ ë nhµ a) Lựa chọn và tìm hiểu đề - Tham khảo các đề sau: (1) Cảm nghĩ về thầy, cô giáo, những "ngời lái đò" đa thế hệ trẻ "cập bến" t¬ng lai. (2) C¶m nghÜ vÒ t×nh b¹n. (3) Cảm nghĩ về sách vở mình đọc và học hằng ngày. (4) Cảm nghĩ về món quà mà em đã đợc nhận thời thơ ấu. - Tìm hiểu đề: + Xác định đối tợng biểu cảm + Xác định tình cảm cần thể hiện b) Tìm ý và lập dàn ý để xây dựng một bài văn nói trớc lớp. Tuỳ từng đối tợng biểu cảm mà ý và dàn ý có thể khác nhau nhng vẫn phải đảm bảo trình tự, bố cục ba phần: Mở bài, Thân bài, Kết bài. Vì đây là bài văn nói nên chú ý trình bày những ý thật cô đọng, tránh dài dòng, không gây đợc ấn tợng cho ngời nghe..

(91) 2. Thùc hµnh trªn líp a) Chia tổ để tập nói theo dàn bài đã chuẩn bị; b) Nghe vµ tù nhËn xÐt lÉn nhau, tù söa ch÷a bµi nãi cña m×nh; c) Nghe c¸c bµi nãi tiªu biÓu cña c¶ líp, ghi chÐp nh÷ng nhËn xÐt, söa ch÷a cña thÇy, c« gi¸o; tù hoµn thiÖn bµi cña m×nh. bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ (Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca) §ç Phñ I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Đỗ Phủ (712 - 770) là nhà thơ nổi tiếng đời Đờng Trung Quốc. Đỗ Phủ quª ë tØnh Hµ Nam. ¤ng tõng lµ quan trong mét thêi gian ng¾n nhng gÇn nh suốt đời ông phải sống trong đau khổ và bệnh tật. Sống phải thời loạn lạc, Đỗ Phủ đã phải phiêu dạt đi rất nhiều nơi, rồi ông đợc bạn bè, ngời thân giúp đỡ dựng đợc ngôi nhà bên cạnh khe Cán Hoa (phía tây thành đô). Nhng buồn thay, vừa chuyển đến ngôi nhà mới đợc mấy tháng thì căn nhà đã bị gió phá nát. Bài thơ này ra đời trong hoàn cảnh ấy. 2. T¸c phÈm Đây là bài thơ đợc viết theo lối cổ thể (tơng đối tự do về vần, luật, đối). Bằng bút pháp hiện thực sắc sảo cũng nh tinh thần nhân đạo cao cả, bài thơ đã có ảnh hởng khá sâu rộng đến thơ ca trung Quốc thời sau. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. a) Bµi th¬ gåm bèn phÇn: - PhÇn 1 (khæ thø nhÊt): t¸c gi¶ t¶ l¹i c¶nh giã thu cíp mÊt líp tranh cña ng«i nhµ. - Phần 2 (khổ 2): kể lại cảnh trẻ con lấy nốt lớp tranh đã bị gió thổi tung. - Phần 3 (khổ 3): tả lại nỗi khổ của gia đình trong đêm ma. - PhÇn 4 (khæ 4): íc m¬ cao c¶ cña nhµ th¬. b) Bµi th¬ cã ba ®o¹n mçi ®o¹n chøa n¨m c©u (®©y lµ hiÖn tîng hiÕm thÊy trong th¬ ca cæ Trung Quèc, bëi thêng sè c©u trong mçi ®o¹n lµ nhÞp ch½n). Riªng khæ ba dµi h¬n, gåm 8 c©u, diÔn t¶ næi khæ cùc v« h¹n cña nhµ th¬. Đến khổ 4, các câu trong đoạn lại đều là những câu dài hơn các phần khác, có lẽ để diễn đạt những tâm t, tình cảm và khát vọng cao đẹp và hũng vĩ của nhµ th¬. ViÖc bè trÝ s¾p xÕp c¸c c©u, c¸c ®o¹n nh võa ph©n tÝch ë trªn chøng tá §ç Phñ lµ ngêi kh«ng qu¸ c©u nÖ vÒ h×nh thøc trong s¸ng t¸c. ¤ng cã thÓ chñ động thay đổi số câu, số chữ, cách gieo vần,… cốt là để phục vụ tốt nội dung diễn đạt. 2. Các phơng thức biểu đạt trong từng đoạn thơ:.

(92) Ph¬ng Miªu T thøc t¶ sù biÓu đạt. BiÓu c¶m trùc tiÕp. Miªu t¶ - tù sù. Miªu t¶ biÓu c¶m. Tù sù Tù sù – – biÓu miªu t¶ c¶m - biÓu c¶m. PhÇn 1 x PhÇn 2 x PhÇn 3 x PhÇn 4 x 3. Nỗi khổ của nhà thơ đợc đề cập trong phần hai, đặc biệt là trong phần ba cña bµi th¬. Nã gåm c¶ nçi khæ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn, lµ nçi khæ cña c¸ nhân nhng cũng là nỗi khổ của cả một xã hội, một thời đại. - ở phần thứ nhất, đằng sau sự mất mát về vật chất là nỗi đớn đau về mặt tinh thÇn (khi t¸c gi¶ chøng kiÕn c¶nh trÎ con cíp nh÷ng tÊn tranh – cuéc sống cùng cực quá đã làm thay đổi tính cách trẻ thơ). - ở phần ba, nỗi khổ của cả gia đình trong đêm ma đợc nhà thơ miêu tả mét c¸ch chi tiÕt vµ cÆn kÏ. §ªm tèi mï mÞt, nhµ dét, ch¨n n¸t, … c¬m m a kéo dài suốt đêm không dứt càng làm cho nỗi khổ thêm chồng chất. Bao nhiêu nỗi khổ ào ạt đến với nhà thơ nhng ở trong hoàn cảnh ấy, sự lo lắng của nhà thơ không phải chỉ hớng đến gia đình, ngời thi sĩ còn trăn trở về cuộc đời, về thời thế nhiều hơn. 4. Gi¶ sö nÕu kh«ng cã phÇn th¬ cuèi, chóng ta vÉn cã mét bµi th¬ hay, cã giá trị biểu cảm cao. Bởi nó vẫn nói lên đợc nỗi thống khổ thực sự của con ngời trớc sự tàn phá của thiên nhiên, cũng nh vẫn nói lên đợc sự âu lo của nhà thơ trớc việc đời (lo lắng về nhân cách của lũ trẻ). Tuy nhiªn nhê cã n¨m dßng th¬ cuèi mµ nçi ®au cña mét ngêi míi trë thµnh tÊm g¬ng ph¶n chiÕu nçi ®au cña mu«n ngêi, mu«n nhµ. H¬n thÕ, nã còn cho thấy t tởng nhân văn cao đẹp của nhà thơ (khi đặt nỗi đau chung của đất nớc, của muôn ngời lên trên nỗi đau riêng). Khổ thơ cuối chứa chan lòng vị tha nhân đạo. ớc mơ của nhà thơ tuy ảo tởng nhng rất đẹp, bởi có bắt nguån tõ kh¸t khao vÒ mét cuéc sèng b×nh yªn, h¹nh phóc, Êm no. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cánh đọc Víi ba ®o¹n th¬ ®Çu, t¸c gi¶ chñ yÕu sö dông ph¬ng thøc tù sù vµ miªu t¶, khi đọc cần chú ý những chi tiết miêu tả nỗi khổ: tranh bị gió cuốn, trẻ cớp mất tranh, cả nhà ngủ trong cảnh giột nát... Đến khổ thơ cuối đọc cao giọng hơn, thể hiện đợc khát vọng cao cả của tác giả. 2. Cã thÓ tãm t¾t ®o¹n v¨n nh sau: Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ thÓ hiÖn nçi thèng khæ cña b¶n th©n §ç Phủ, đồng thời cũng là nỗi khổ của bao kẻ sĩ nghèo trong thiên hạ. Có lẽ vì thế, nó sẽ mãi còn đủ sức lay động niềm trắc ẩn của độc giả cho tới mai sau..

(93) Từ đồng âm I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Khái niệm từ đồng âm a) H·y gi¶i thÝch nghÜa cña mçi tõ lång trong c¸c c©u sau: (1) Con ngựa đang đứng bỗng lồng lên. (2) Mua đợc con chim, bạn tôi nhốt ngay vào lồng. Gîi ý: - NghÜa cña mçi tõ lång: + lång (1): Nãi ngùa, tr©u vïng lªn hoÆc ch¹y x«ng x¸o; + lồng (2): Đồ đan bằng tre, nứa hoặc vật liệu khác, dùng để nhốt chim, gµ,... b) So s¸nh vµ cho biÕt nghÜa cña hai tõ lång trong hai c©u trªn cã liªn quan gì đến nhau không? NghÜa cña hai tõ lång trªn kh«ng cã liªn hÖ g× víi nhau. §©y lµ hiÖn tîng đồng âm: là hiện tợng các từ giống hệt nhau về âm thanh nhng nghĩa khác xa nhau, không liên quan gì đến nhau. 2. Sử dụng từ đồng âm a) Dựa vào đâu để phân biệt đợc nghĩa của các từ lồng nh trên? Gợi ý: Phải đặt các từ này vào câu, trong mối quan hệ với các từ khác xung quanh nó thì mới hiểu đợc nghĩa của chúng, từ đó mà phân biệt nghĩa của các từ đồng âm. b) C©u "§em c¸ vÒ kho!" nÕu t¸ch khái ng÷ c¶nh cã thÓ hiÓu theo nh÷ng nghĩa nào? Hãy thêm vào câu này một số từ để có thể hiểu đợc rõ nghĩa của nã. Gîi ý: ViÖc hiÓu nghÜa c©u nµy phô thuéc vµo viÖc hiÓu nghÜa tõ kho. Tõ kho, nÕu t¸ch khái ng÷ c¶nh, cã thÓ hiÓu lµ: c¸ch chÕ biÕn, mét viÖc lµm hoÆc chỗ chứa đựng. Có thể thêm từ nh sau để câu trở nên rõ nghĩa: Đem cá về mà kho! hoặc Đem cá về để nhập vào kho. c) Nh vậy, để tránh lầm nghĩa của từ do hiện tợng đồng âm, chúng ta phải chó ý tíi ®iÒu g×? Khi viết, nói cũng nh khi đọc, nghe phải chú ý tới ngữ cảnh cụ thể để phân biệt các từ đồng âm, tránh lẫn lộn nghĩa của các từ này. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §äc l¹i ®o¹n dÞch th¬ bµi Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ tõ "Th¸ng tám, thu cao, gió rét già" đến "Quay về, chống gậy lòng ấm ức", tìm từ đồng ©m víi mçi tõ sau ®©y: thu, cao, ba, tranh, sang, nam, søc, nhÌ, tuèt, m«i. Gợi ý: Tra từ điển để nắm đợc các nghĩa khác nhau và cách dùng các từ này. Chú ý đa các nghĩa khác nhau của từ vào trong ngữ cảnh cụ thể để hiểu,.

(94) vÝ dô: - sang: + Ngôi nhà này đợc trang trí rất sang trọng. + ChiÒu nay, tí sang nhµ cËu häc bµi nhÐ! 2. Sử dụng từ điển để tra nghĩa của danh từ cổ. a) Gi¶i thÝch mèi liªn quan gi÷a c¸c nghÜa kh¸c nhau cña danh tõ nµy. b) Tìm từ đồng âm với danh từ cổ và cho biết nghĩa của nó. Gîi ý: - Cæ: + Bé phËn trong c¬ thÓ nèi ®Çu víi th©n; + Bé phËn cña ¸o, phÇn chung quanh cæ; + Bộ phận của đồ vật hình dài và thon giống cái cổ; + Cæ ch©n, cæ tay. NghÜa ®Çu lµ nghÜa gèc, lµm c¬ së cho sù chuyÓn thµnh c¸c nghÜa sau. Các nghĩa khác nhau đều có liên hệ với nhau qua nghĩa gốc này. - §ång ©m víi danh tõ cæ: + Bà nội rất thích xem chèo cổ. (cổ: xa, cũ, lâu đời) + Phong, lao, cæ, l¹i, tø chøng nan y. (cæ: mét c¨n bÖnh ngµy xa cho lµ khã ch÷a) 3. Đặt câu sao cho ở mỗi câu phải có cả hai từ đồng âm cho sẵn sau đây: bàn (danh từ) - bàn (động từ); sâu (danh từ) - sâu (tính từ); năm (danh từ) danh (số từ). Gợi ý: Chú ý đến đặc điểm về từ loại đã gợi ý trớc để đặt câu cho đúng. - bàn: Mọi ngời ngồi vào bàn để bàn bạc. - s©u: Con s©u n»m s©u trong kÐn. - n¨m: N¨m nay em g¸i t«i lªn n¨m tuæi. 4. Anh chàng trong câu chuyện dới đây đã sử dụng biện pháp gì để không tr¶ l¹i con v¹c cho ngêi hµng xãm? NÕu lµ viªn quan xö kiÖn, em sÏ lµm thÕ nào để phân biệt phả trái? Ngày xa có anh chàng mợn của hàng xóm một cái vạc đồng. ít lâu sau, anh ta trả cho ngời hàng xóm hai con cò, nói là vạc đã bị mất nên đền hai con cò này. Ngời hàng xóm đi kiện. Quan gọi hai ngời đến xử. Ngời hàng xãm tha: "BÈm quan, con cho h¾n mîn v¹c, h¾n kh«ng tr¶." Anh chµng nãi: "Bẩm quan, con đã đền cho anh ta cò." - Nhng v¹c cña con lµ v¹c thËt. - Dễ cò của tôi là cò giả đấy phỏng? - Anh ta trả lời. - Bẩm quan, vạc của con là vạc đồng. - Dễ cò của tôi là cò nhà đấy phỏng?.

(95) Gợi ý: Chú ý các từ đồng âm: - v¹c: con v¹c - c¸i v¹c - đồng: làm bằng đồng (một chất kim loại) - cánh đồng, ngoài đồng. Anh chàng kia đã mợn hiện tợng đồng âm để thoái thác việc trả cái vạc cho ngời hàng xóm. Các từ vạc, đồng đợc đặt trong câu với sự kết hợp không chặt chẽ: mợn vạc - cái vạc - con vạc, đền cho anh ta cò, vạc đồng - cái vạc làm bằng đồng - con vạc ở ngoài đồng, cò nhà - cò đồng - cò sống ở ngoài đồng. Để tránh sự lẫn lộn giữa các từ đồng âm và cũng là cách để có thể xử kiện chính xác là phải đặt các từ vạc, cò, đồng vào trong ngữ cảnh với sự kết hîp chÆt chÏ cïng c¸c tõ kh¸c. C¸c yÕu tè tù sù, miªu t¶ trong v¨n b¶n biÓu c¶m I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tù sù vµ miªu t¶ trong v¨n b¶n biÓu c¶m a) H·y chØ ra c¸c yÕu tè tù sù vµ miªu t¶ trong bµi Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu phá và nhận xét về ý nghĩa của chúng đối với bài thơ. Gợi ý: Xem lại bài đọc hiểu văn bản để thấy đợc sự kết hợp giữa tự sự, miªu t¶ vµ biÓu c¶m trong bµi th¬ nµy. ë mçi phÇn cña bµi th¬, c¸c yÕu tè tù sự, miêu tả, biểu cảm đợc sử dụng khác nhau: hai câu đầu tự sự, ba câu tiếp miêu tả; từ câu 6 đến câu 10: tự sự kết hợp với biểu cảm (kể chuyện trẻ con cớp mái tranh, bộc lộ sự uất ức); từ câu 11 đến câu 18: tự sự + miêu tả + biểu c¶m; ®o¹n cuèi: biÓu c¶m. B»ng sù kÕt hîp ba yÕu tè tù sù, miªu t¶ vµ biÓu cảm, bài thơ đã khắc hoạ đậm nét tình cảnh khốn cùng của nhà thơ khi căn nhà bị gió thu phá nát từ đó bộc lộ khát vọng cao cả về mái nhà che chở cho mäi ngêi. b) Đọc đoạn văn sau và chỉ ra các yếu tố tự sự, miêu tả trong đó. Các yếu tố tự sự và miêu tả đã giúp gì cho việc bộc lộ tình cảm của tác giả? Những ngón chân của bố khum khum, lúc nào cũng nh bám vào đất để khỏi trơn ngã. Ngời ta nói "đấy là bàn chân vất vả". Gan bàn chân bao giờ cũng xám xịt và lỗ rỗ, bao giờ cũng khuyết một miếng, không đầy đặn nh gan bµn ch©n ngêi kh¸c. Mu bµn ch©n mèc tr¾ng, bong da tõng b·i, l¹i cã nèt lấm tấm. Đêm nào bố cũng ngâm nớc nóng hoà muối, gãi lấy gãi để rồi xỏ vào đôi guốc mộc. Khi ngủ bố rên, rên vì đau mình, nhng cũng rên vì nhức ch©n. Rîu tª thÊp kh«ng tµi nµo xoa bãp khái. Bố đi chân đất. Bố đi ngang dọc đông tây đâu đâu con không hiểu. Con chỉ thấy ngày nào bố cũng ngâm chân xuống nớc, xuống bùn để câu quăng. Bè tÊt bËt ®i tõ khi s¬ng cßn ®Ém ngän c©y ngän cá. Khi bè vÒ còng lµ lóc cây cỏ đẫm sơng đêm. Cái thúng câu bao lần chà đi xát lại bằng sắn thuyền. C¸i èng c©u nh½n mßn, c¸i cÇn c©u bãng dÊu tay cÇm... Con chØ biÕt c¸i hßm đồ nghề cắt tóc sực mùi dầu máy tra tông-đơ, cái ghế xép bao lần thay vải, nã theo bè ®i xa l¾m.

(96) Bố ơi! Bố chữa làm sao đợc lành lặn đôi chân ấy: đôi bàn chân dầm sơng dãi nắng đã thành bệnh. (Duy Kh¸n, Tuæi th¬ im lÆng) Gîi ý: T¸c gi¶ miªu t¶ bµn ch©n bè; kÓ chuyÖn bè ng©m ch©n níc muèi, bố rên vì đau, bố đi sớm về hôm và bộc lộ tình thơng của ngời con đối với bố. ViÖc miªu t¶ bµn ch©n bè, kÓ chuyÖn vÒ bè lµm nÒn t¶ng cho viÖc béc lé c¶m xóc th¬ng bè ë cuèi bµi. c) §o¹n v¨n trªn miªu t¶, tù sù trong niÒm håi tëng. H·y cho biÕt t×nh cảm đã chi phối tự sự và miêu tả trong đoạn văn trên nh thế nào? Gîi ý: ViÖc miªu t¶, tù sù trong niÒm håi tëng khiÕn cho h×nh ¶nh bµn ch©n dÇm s¬ng d·i n¾ng, nçi vÊt v¶ sím h«m cña ngêi bè kh«ng cßn chØ lµ hình ảnh, sự việc đơn thuần mà đã hoà thấm với tình cảm thơng yêu vô hạn cña ngêi con. Håi tëng vÒ ngêi bè víi t×nh c¶m Êy, nh÷ng h×nh ¶nh vµ sù viÖc trë lªn giµu søc gîi, cã søc truyÒn c¶m m¹nh mÏ. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. H·y kÓ l¹i néi dung bµi Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ cña §ç Phñ b»ng mét bµi v¨n xu«i biÓu c¶m. Gợi ý: Cần tái hiện lại biến cố nhà tranh của Đỗ Phủ bị gió thu phá nát nhng mục đích không phải là miêu tả, kể chuyện thuần tuý. Điều quan trọng là qua viÖc kÓ l¹i biÕn cè cña nhµ th¬ §ç Phñ, miªu t¶ c¶nh m¸i nhµ bÞ giã thu phá nát tơi bời, chuyện trẻ con cớp tranh chạy mất, chuyện tủi cực trong đêm ma gió trong ngôi nhà dột nát... để thể hiện sự cảm thông trớc tình cảnh khốn cùng của thi sĩ, đồng thời bày tỏ lòng cảm phục, nỗi xúc động đối với ớc muốn cao cả của ông. Ông ớc mơ có đợc ngôi nhà vững chắc ngàn vạn gian để che chở cho tất cả mọi ngời nghèo trong thiên hạ. 2. Trªn c¬ së bµi v¨n KÑo mÇm cña B¨ng S¬n, h·y viÕt l¹i thµnh mét bµI v¨n biÓu c¶m. Gîi ý: §Ó chuyÓn v¨n b¶n nµy thµnh mét bµi v¨n biÓu c¶m cÇn chó ý thÓ hiện đợc những điểm sau đây trong bài viết của mình: - Tự sự: Kể đợc chuyện mẹ và chị gỡ tóc rối giắt lên mái hiên nhà; chuyện tóc rối đổi kẹo và chuyện bà cụ đổi kẹo nhày trớc; chuyện mẹ mất, chị lấy chồng xa; chuyện tởng tợng thấy mẹ khi nghe tiếng rao đổi kẹo,… - Miêu tả: Tả lại cảnh mẹ và chị gỡ tóc rối; hình ảnh gánh hàng của bà đổi kÑo; h×nh ¶nh que kÑo mÇm ngµy tríc,… - Biểu cảm (chủ đạo): Que kẹo mầm tuổi thơ gợi ra trong lòng tác giả cảm xóc båi håi, sù th¬ng nhí mÑ vêi vîi, kh«ng bao giê ngu«i trong lßng ngêi con. c¶nh khuya r»m th¸ng giªng Hå ChÝ Minh.

(97) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh (1890 - 1969) kh«ng chØ lµ vÞ l·nh tô c¸ch m¹ng kiÖt xuÊt cña nh©n d©n ViÖt Nam mµ cßn lµ mét nhµ th¬, nhµ v¨n lín, nhµ v¨n ho¸ lín cña d©n téc vµ nh©n lo¹i. Víi quan ®iÓm v¨n ch¬ng lµ vò khÝ phôc vô cho sù nghiÖp c¸ch m¹ng, trong cuéc hµnh tr×nh kh¾p n¨m ch©u bèn biển tìm con đờng cứu nớc cứu dân, Ngời đã để lại những tác phẩm chính luận, những truyện ngắn đặc sắc: Bản án chế độ thực dân Pháp, "Vi hành", Lêi kªu gäi cña bµ Trng Tr¾c,... Ngµy 2 - 9 - 1945, tríc toµn thÓ quèc d©n đồng bào, trớc công luận thế giới, Ngời đã đọc bản Tuyên ngôn Độc lập bất hñ, khai sinh níc ViÖt Nam d©n chñ céng hoµ. 2. T¸c phÈm Cảnh khuya và Rằm tháng riêng là hai bài thơ thất ngôn tứ tuyệt hay đợc B¸c viÕt trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p. Hai bµi th¬ thể hiện tình cảm với thiên nhiên, tình yêu đối với đất nớc và phong thái ung dung tù t¹i cña B¸c Hå. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Dựa vào những kiến thức đã biết về thể loại, hãy nhận dạng thể loại của hai bµi th¬ b»ng viÖc kiÓm tra sè c©u, sè ch÷ trong mçi c©u, c¸ch hiÖp vÇn, c¸ch ng¾t nhÞp. 2. Hai c©u th¬ ®Çu cña bµi C¶nh khuya miªu t¶ c¶nh tr¨ng s¸ng vÒ khuya. Tiếng suối chảy trong đêm yên tĩnh nghe trong trẻo nh tiếng hát xa. Trăng sáng lồng bóng cây cổ thụ, rồi xuyên qua từng khe lá rải xuống mặt đất nh hoa. C¶nh trong hai c©u th¬ ®Çy th¬ méng, trong trÎo, dÞu dµng vµ Êm ¸p. 3. Hai câu thơ cuối của bài thơ là cái tình say đắm của tác giả trớc vẻ đẹp cña thiªn nhiªn. Cã thÓ nãi mét trong nh÷ng lÝ do khiÕn “ngêi cha ngñ” Êy chính là vì cảnh thiên nhiên quá đẹp. Ngời vì say đắm trớc vẻ đẹp thiên nhiên mµ kh«ng nì ngñ. Song hai c©u th¬ cuèi cßn kh¾c ho¹ mét ph¬ng diÖn kh¸c của Hồ Chí Minh. Bác “cha ngủ” không chỉ bởi thiên nhiên quá đẹp và quá quyến rũ mà còn bởi “Cha ngủ vì lo nỗi nớc nhà”. Cụm từ “cha ngủ” đợc nhắc lại hai lần gắn với nỗi băn khoăn về vận nớc, điều đó đủ cho thấy tấm lßng thiÕt tha v× d©n v× níc cña B¸c Hå. 4. Không gian đợc miêu tả trong bài Rằm tháng riêng là một không gian réng lín cña trêi m©y s«ng níc. BÇu trêi, mÆt níc, dßng s«ng nh nèi liÒn, tr¶i rộng bởi sắc xuân bát ngát. Câu thơ thứ hai khá đặc biệt trong cách tả: cảnh đợc tả từ gần đến xa, từ thấp lên cao cùng với sự lặp lại tới ba lần chữ xuân khiÕn cho c©u th¬ thÊt ng«n nh trµn ngËp ¸nh xu©n t¬i. S¾c xu©n, khÝ xu©n nh đợm lên cảnh vật. 5. Bài Nguyên tiêu gợi nhớ đến câu thơ: Dạ bán chung thanh đáo khách thuyÒn trong bµi Phong KiÒu d¹ b¹c cña Tr¬ng KÕ. C©u cuèi cña bµi Nguyªn tiêu và câu thơ này của Trơng Kế đều nói về lúc đêm khuya (dạ bán) và đều nãi vÒ h×nh ¶nh con thuyÒn trªn s«ng níc. Tuy vËy, ®iÓm kh¸c lµ ë chç, mét bên “ngời khách” đến thăm tác giả là tiếng chuông chùa (Hàn Sơn), còn bên.

(98) kia “ngời khách” ấy chính là trăng xuân chứa chan bát ngát, đợm tình. 6. Hai bài thơ này đợc Bác viết trong những năm đầu kháng Pháp vô cùng khã kh¨n gian khæ. ThÕ nhng, ë trong th¬, ta vÉn gÆp mét chñ thÓ tr÷ t×nh rÊt yªu thiªn nhiªn, vÉn ung dung lµm viÖc, vÉn chan hoµ cïng ¸nh tr¨ng th¬ mộng của núi rừng. Ngời lo lắng cho đất nớc nhng trong tâm hồn, Bác vẫn dµnh cho thiªn nhiªn nh÷ng niÒm u ¸i, kh«ng v× viÖc qu©n bËn rén mµ Ngêi đành hờ hững, từ chối vẻ đẹp thiên nhiên. Điều này nói lên phẩm chất lạc quan vµ phong th¸i ung dung cña B¸c. 7.* Tuy hai bài thơ đều viết về trăng ở chiến khu Việt Bắc, nhng ở mỗi bài vẻ đẹp của trăng lại đợc ngời thi sĩ cảm nhận bằng một vẻ riêng. Trăng trong Cảnh khuya là ánh trăng đã đợc nhân hoá. Trăng lồng bóng vào cây cổ thụ để giãi “hoa” (hoa trăng) trên mặt đất. Cảnh vật nh hiện ra lồng lộng dới ánh trăng. Thêm nữa, tiếng suối trong đêm trong trẻo nh tiếng ai ®ang ng©n nga h¸t cµng lµm cho tr¨ng khuya thªm m¬ méng. Trong khi đó, trăng trong Rằm tháng riêng là trăng xuân, trăng mang kh«ng khÝ vµ h¬ng vÞ cña mïa xu©n. C¶nh ë ®©y lµ c¶nh tr¨ng ë trªn s«ng, cã con thuyền nhỏ trong sơng khói. Nhng điểm đặc biệt nhất phải nói đến đó là sù chan hoµ cña ¸nh tr¨ng nh trµn ®Çy c¶ con thuyÒn nhá. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Đọc theo nhịp 4/3, riêng câu đầu tiên của bài Cảnh khuya đợc tách thành nhịp 3/4. Đọc bằng giọng nhẹ nhàng, sâu lắng, thể hiện đợc cảnh đêm trăng, sông nớc mênh mang và tình yêu thiên nhiên, đất nớc thiết tha của Bác. Khi đọc bài Rằm tháng riêng cần chú ý nhấn giọng để thể hiện cảm xúc ở c¸c tõ ng÷: r»m xu©n, lång léng, b¸t ng¸t tr¨ng ng©n ; thÓ hiÖn kh¶ n¨ng gîi tả vẻ đẹp của ánh trăng rằm của các từ ngữ: rằm xuân, lồng lộng, bát ngát. 2. Cã thÓ kÓ ra mét sè c©u th¬ B¸c viÕt vÒ tr¨ng nh: Trăng vào cửa sổ đòi thơ ViÖc qu©n ®ang bËn xin chê h«m sau. (Tin th¾ng trËn) Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬. (Ng¾m tr¨ng) Thµnh ng÷ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Kh¸i niÖm thµnh ng÷ a) Cho vÝ dô sau: Níc non lËn ®Ën mét m×nh.

(99) Th©n cß lªn th¸c xuèng ghÒnh bÊy nay. - Cã thÓ thay mét vµi tõ trong côm tõ lªn th¸c xuèng ghÒnh b»ng nh÷ng từ khác đợc không? Có thể thay đổi vị trí các từ trong cụm từ này đợc không? - Cụm từ lên thác xuống ghềnh là thành ngữ, vậy thành ngữ có đặc điểm g×? Gợi ý: Thành ngữ thuộc loại cụm từ cố định, không thay đổi về cấu tạo trong sö dông. b) H·y gi¶i thÝch nghÜa cña c¸c côm tõ lªn th¸c xuèng ghÒnh, nhanh nh chíp. Gợi ý: Chú ý tới ý nghĩa đợc biểu thị thông qua các hình ảnh. lên thác xuèng ghÒnh: khã kh¨n, gian khæ chång chÊt, long ®ong, lËn ®Ën liªn tôc; nhanh nh chíp: diÔn ra rÊt nhanh, bÊt chît, trong chíp nho¸ng. 2. Sö dông thµnh ng÷ a) T×m c¸c thµnh ng÷ trong nh÷ng c©u sau: Th©n em võa tr¾ng l¹i võa trßn B¶y næi ba ch×m víi níc non. (Hå Xu©n H¬ng) - Anh đã nghĩ thơng em nh thế thì hay là anh đào giúp cho em một cái nghách sang nhà anh, phòng khi tắt lửa tối đèn có đứa nào đến bắt nạt thì em ch¹y sang ... (T« Hoµi) b) C¸c thµnh ng÷ gi÷ chøc vô ng÷ ph¸p g× trong c©u? c) Ph©n tÝch t¸c dông cña viÖc dïng thµnh ng÷ trong c¸c c©u trªn. Gîi ý: Thµnh ng÷ b¶y næi ba ch×m lµm vÞ ng÷ trong c©u, thµnh ng÷ tèi löa tắt đèn là phụ ngữ của danh từ khi. Cũng có khi thành ngữ làm chủ ngữ trong c©u, vÝ dô: Ma to giã lín lµm tan hoang c¶ khu vên.; hay lµm phô ng÷ cho động từ nh Nó chạy nhanh nh chớp. So sánh giữa các thành ngữ với các cụm từ đồng nghĩa để rút ra nhận xét về tác dụng biểu đạt của thành ngữ, ví dụ: so s¸nh gi÷a b¶y næi ba ch×m víi long ®ong, phiªu d¹t kh¾p n¬i; so s¸nh t¾t löa tối đèn với khó khăn, hoạn nạn. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m vµ gi¶i thÝch nghÜa cña c¸c thµnh ng÷ trong nh÷ng c©u sau: a) §Õn ngµy lÔ Tiªn V¬ng, c¸c lang mang s¬n hµo h¶i vÞ, nem c«ng ch¶ phîng tíi, ch¼ng thiÕu thø g×. (B¸nh chng, b¸nh giÇy) b) Một hôm, có ngời hàng rợu tên là Lí Thông đi qua đó. Thấy Thạch Sanh g¸nh vÒ mét g¸nh cñi lín, h¾n nghÜ bông: "Ngêi nµy khoÎ nh voi. Nã vÒ ë cïng th× lîi biÕt bao nhiªu". LÝ Th«ng l©n la gîi chuyÖn, råi g¹ cïng Th¹ch Sanh kÕt nghÜa anh em. Sím må c«i cha mÑ, tø cè v« th©n, nay cã ngêi s¨n sóc đến mình, Thạch Sanh cảm động, vui vẻ nhận lời..

(100) (Th¹ch Sanh) Chốc đà mời mấy năm trời, Còn ra khi đã da mồi tóc sơng. (NguyÔn Du, TruyÖn KiÒu) Gợi ý: Tìm và tra Từ điển giải thích thành ngữ tiếng Việt để nắm đợc nghĩa còng nh c¸ch dïng c¸c thµnh ng÷. C¸c thµnh ng÷: s¬n hµo h¶i vÞ, nem c«ng ch¶ phîng, khoÎ nh voi, tø cè v« th©n, da måi tãc s¬ng. 2. Các thành ngữ Con Rồng cháu Tiên, ếch ngồi đáy giếng, thầy bói xem voi cã nguån gèc tõ ®©u? H·y kÓ v¾n t¾t c¸c truyÒn thuyÕt vµ ngô ng«n t¬ng ứng để hiểu rõ hơn về nghĩa của các thành ngữ này. Gîi ý: Cã nh÷ng thµnh ng÷ cã nguån gèc tõ c¸c c©u chuyÖn d©n gian, truyền thuyết, truyện lịch sử,... Để hiểu đợc nghĩa của các thành ngữ này, cần nắm đợc nội dung của các câu chuyện tơng ứng, là nguồn gốc của chúng. §äc l¹i truyÒn thuyÕt Con Rång, ch¸u Tiªn vµ c¸c truyÖn ngô ng«n Õch ngåi đáy giếng, Thầy bói xem voi trong SGK Ngữ văn lớp 6 và tóm tắt lại cốt truyện, nắm đợc cơ sở ý nghĩa của các thành ngữ này. 3. Điền vào chỗ trống các yếu tố để khôi phục các thành ngữ: (1) Lêi ... tiÕng nãi (2) Mét n¾ng hai ... (3) Ngµy lµnh th¸ng ... (4) No c¬m Êm ... (5) B¸ch ... b¸ch th¾ng (6) Sinh ... lËp nghiÖp Gîi ý: (1) - ¨n; (2) - s¬ng; (3) - tèt; (4) - cËt; (5) - chiÕn; (6) - c¬. 4. H·y su tËp thªm c¸c thµnh ng÷ cha xuÊt hiÖn trong SGK vµ gi¶i thÝch nghÜa cña chóng. Gợi ý: Có thể kể thêm các thành ngữ nh: mèo mả gà đồng, nhà tranh vách đất, đầu bạc răng long, ông chẳng bà chuộc, nớc đổ lá khoai, vắt cổ chày ra níc, gËy «ng ®Ëp lng «ng, hµng thÞt nguýt hµng c¸, mÆt søa gan lim, giµ tr¸i non hột, ... Tra Từ điển giải thích thành ngữ tiếng Việt để hiểu nghĩa của các thµnh ng÷ nµy. c). ViÕt bµI tËp lµm v¨n sè 3 (lµm t¹i líp) I. §Ò bµI tham kh¶o C¶m nghÜ vÒ ngêi th©n («ng, bµ, bµ, cha, mÑ, anh, chÞ, b¹n, thÇy, c« gi¸o, …)..

(101) II. Gîi ý dµn bµi 1. Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ ngêi than mµ em yªu quý. 2. Th©n bµi: Ph¸t biÓu nh÷ng c¶m nghÜ vÒ ngêi th©n: - Hồi tởng những kỉ niệm, ấn tợng mình đã có với ngời đó trong quá khứ. - Nêu lên sự gắn bó của mình với ngời đó trong niềm vui, nỗi buồn, trong sinh ho¹t, trong häc tËp, vui ch¬i,… - Nghĩ đến hiện tại và tơng lai của ngời đó mà bày tỏ tình cảm, sự quan t©m, lßng mong muèn,… 3. Kết bài: Khẳng định tình yêu, lòng quý trọng, sự tôn kính,… ng ời thân cña m×nh. c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. BiÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc lµ g×? §äc bµi “C¶m nghÜ vÒ mét bµi ca dao” cña Nguyªn Hång vµ tr¶ lêi c¸c c©u hái: a) Bµi v¨n viÕt vÒ bµi ca dao nµo? b) T¸c gi¶ ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña m×nh vÒ bµi ca dao b»ng c¸ch tëng tîng, liªn tëng, håi tëng, suy ngÉm vÒ c¸c h×nh ¶nh, chi tiÕt cña nã. H·y chØ ra các yếu tố đó trong bài văn. Gîi ý: a) Bài viết của Nguyên Hồng viết về bài ca dao: Đêm qua ra đứng bờ ao (bµi ca dao nãi vÒ nçi nhí cña ngêi b×nh d©n xa). b) Tác giả đã phát biểu cảm nghĩ của mình bằng cách tởng tợng một con ngời cụ thể đội khăn, mặc áo dài. Đó là một ngời quen, ở phơng trời xa đang híng vÒ cè h¬ng. T¸c gi¶ h×nh dung ra c¸i m¹ng nhÖn vµ c¶nh con nhÖn nghển trông, vờn đón, ngạc nhiên, thất vọng. Tác giả cũng lại hình dung đến dßng s«ng Ng©n Hµ (trong ®iÓn tÝch Ngu Lang – Chøc N÷) – n¬i cã ngêi quen và thân thơng đang ngẩng lên ngắm nhìn và trông đợi. Từ con sông sao trên trời tới con sông Tào Khê, nhỏ hẹp nhng cũng xiết lòng ngời, từ đó mà tác giả liên hệ đến lòng thuỷ chung không bao giờ vơi cạn. 2. C¸ch lµm mét bµi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc. a) Tãm t¾t c¸c ý chÝnh cña bµi v¨n C¶m nghÜ vÒ mét bµi ca dao. NhËn xÐt vÒ bè côc, c¸ch triÓn khai ý cña bµi v¨n. Gợi ý: Bài văn đợc bố cục thành ba phần Mở bài, Thân bài, Kết bài. Hệ thống ý đợc triển khai theo 4 phần tơng ứng với 4 cặp lục bát của bài ca dao..

(102) C¶m nghÜ vÒ hai c©u ®Çu, còng lµ më ®Çu cho bµi v¨n, lµ nh÷ng liªn tëng vÒ h×nh ¶nh nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi ca dao, ngêi viÕt h×nh dung ra mét ngêi đàn ông "đội khăn, mặc áo dài, chắp tay sau lng,...". Cảm nghĩ về hai câu tiÕp, ngêi viÕt tr×nh bµy c¶m nhËn cña m×nh vÒ c¶nh tîng ngãng tr«ng, tr¹ng th¸i c¶m xóc cña nh©n vËt tr÷ t×nh. C¶m nghÜ vÒ hai c©u tiÕp lµ nh÷ng liªn tëng, suy ngÉm vÒ h×nh ¶nh s«ng Ng©n Hµ víi t×nh c¶nh Ngu Lang - Chøc N÷. PhÇn cuèi cña bµi v¨n lµ nh÷ng c¶m nghÜ vÒ hai c©u kÕt cña bµi ca dao víi h×nh ¶nh s«ng Tµo Khª, chèt l¹i bµi v¨n ë c¶m xóc v× nhí mµ buån. b) Ngoµi nh÷ng yªu cÇu chung cña mét bµi v¨n biÓu c¶m, khi lµm mét bµi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc, chóng ta ph¶i lu ý ®iÒu g×? Gîi ý: §èi tîng biÓu c¶m lµ t¸c phÈm v¨n häc. T¸c phÈm v¨n häc lµ mét đối tợng mang tính nghệ thuật, biểu cảm về đối tợng này cần lu ý các phơng diện cảnh, ngời trong tác phẩm; tình cảm, số phận của con ngời đợc thể hiện trong t¸c phÈm; nghÖ thuËt sö dông ng«n tõ; t tëng cña t¸c phÈm. BiÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc nghÜa lµ tr×nh bµy nh÷ng c¶m xóc, tëng tîng, liªn tëng, suy ngÉm,... vÒ c¸c ph¬ng diÖn Êy cña t¸c phÈm. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Phát biểu cảm nghĩ về một trong những bài thơ đã đợc học trong chơng tr×nh Ng÷ v¨n 7. Gợi ý: Trớc khi vết bài, cần lập đợc dàn ý. Ví dụ về bài Cảnh khuya chẳng h¹n. a) Më bµi: Giíi thiÖu bµi th¬ cña B¸c vµ hoµn c¶nh tiÕp xóc cña ngêi viÕt. b) Th©n bµi: C¶m xóc, suy nghÜ do t¸c phÈm gîi lªn: - Thêi ®iÓm tiÕp xóc víi thiªn nhiªn cña ngêi viÕt. - H×nh ¶nh so s¸nh mang ®Çy chÊt th¬ (tiÕng suèi nh tiÕng h¸t). - Vẻ đẹp trừ tình của trăng. - TÊm lßng v× níc v× d©n cña ngêi thi sÜ – ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng. c) KÕt bµi: Ph¸t biÓu Ên tîng chung vÒ t¸c phÈm. 2. LËp dµn ý cho bµi ph¸t biÓu c¶m tëng vÒ bµi th¬ NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª. Gîi ý: cã thÓ x©y dùng dµn ý nh sau: a) Mở bài: Giới thiệu đôi nét về Hạ Tri Chơng và bài thơ. b) Th©n bµi: C¶m xóc, suy nghÜ vÒ c¸c h×nh ¶nh vµ c¶m xóc cña t¸c phÈm. - Hoàn cảnh viết bài thơ có nét gì độc đáo, đặc biệt. - Sự đối lập các trạng thái trẻ – già, đi xa – trở về và sự thay đổi của tác giả (tóc mai đã rụng). - Điểm không thay đổi sau bao năm xa cách: giọng quê (cũng chính là cái tình đối với quê hơng). - Cuéc gÆp gì víi lò trÎ con trong lµng. - Sù xãt xa cña t¸c gi¶ khi bÞ lò trÎ coi lµ ngêi kh¸ch l¹..

(103) Chinh sù trí trªu nµy l¹i cµng lµm næi râ t×nh yªu quª h¬ng cña nhµ th¬. c) Kết bài: Cảm xúc chung về tác phẩm. Tình cảm của ngời viết đối với quª h¬ng.. tiÕng gµ tra (Xu©n Quúnh) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. T¸c gi¶ Xu©n Quúnh (1942 - 1988), ngêi lµng La Khª, ven thÞ x· Hµ §«ng, tØnh Hà Tây, là nhà thơ nữ xuất sắc trong nền thơ ca hiện đại Việt Nam. Thơ Xuân Quúnh trÎ trung, s«i næi, rÊt s©u s¾c vµ còng rÊt giµu n÷ tÝnh. Xu©n Quúnh viết nhiều về những chuyện đời thờng giản dị trong gia đình, tình yêu, tình mÑ con,… Th¬ bµ biÓu lé nh÷ng rung c¶m vµ kh¸t väng cña mét tr¸i tim phô nữ chân thành, thiết tha và đằm thắm. 2. T¸c phÈm Tiếng gà tra là một bài thơ ngũ ngôn, đợc Xuân Quỳnh sáng tác vào thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ . Tiếng gà tra đã gọi về những kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ và tình bà cháu. Từ đó, nó khắc sâu hơn tình yêu đối với đất nớc, quê hơng. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Trµn ngËp trong bµi th¬ TiÕng gµ tra lµ nh÷ng kØ niÖm tuæi th¬. Trong đó, nổi bật là hình ảnh ngời bà, kí ức về tình bà cháu mộc mạc mà sâu nặng. Tất cả đợc gợi về từ một âm thanh quen thuộc, bình thờng: tiếng gà mái cục t¸c trong n¾ng tra. 2. Tiếng gà tra đã gợi lại trong tâm trí của ngời chiến sĩ những hình ảnh và kỉ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ: - H×nh ¶nh nh÷ng con gµ m¸i m¬, m¸i vµng bªn nh÷ng æ trøng hång. - Kỉ niệm một lần tò mò xem gà đẻ bị bà mắng. - Hình ảnh ngời bà đầy lòng thơng yêu, chắt chiu từng đàn gà, quả trứng để chăm lo cho cháu. - Kỉ niệm về niềm vui và mong ớc của tuổi thơ: đợc một bộ quần áo mới từ tiền bán gà (tởng tợng ra vẻ đẹp của bộ quần áo). Qua những dòng kỉ niệm đợc gợi lại, có thể nhận thấy, tác giả đã biểu lộ t©m hån trong s¸ng, hån nhiªn cña mét ngêi em nhá, còng nh biÓu lé t×nh cảm yêu quý, trân trọng ngời bà của đứa cháu. 3. Qua bµi th¬, cã thÓ nhËn thÊy t×nh c¶m cña bµ vµ ch¸u thËt s©u nÆng vµ thắm thiết. Bà tần tảo chắt chiu trong cảnh nghèo để cố dành dụm mua cho ch¸u bé quÇn ¸o míi. Ngîc l¹i, ngêi ch¸u lu«n th¬ng yªu, quý träng vµ biÕt ¬n bµ..

(104) 4. Bài thơ này đợc viết theo thể ngũ ngôn (5 tiếng) nhng rất sáng tạo và linh ho¹t: - Thêng mçi khæ trong mét bµi ngò ng«n cã 4 c©u nhng bµi nµy chØ cã ba khổ 4 câu, các khổ khác có đến 5 hoặc sáu câu, riêng khổ thứ nhất có đến 7 c©u. - C¸ch gieo vÇn trong bµi th¬ còng rÊt linh ho¹t. PhÇn lín vÇn trong bµi thơ là vần cách, có khi không chú trọng đến việc đúng vần mà chỉ cần giữ âm điệu. Mực dù vậy, đọc bài thơ lên nghe vần thấy rất hài hoà trong mạch cảm xóc cña t¸c gi¶. - Các câu thơ trong bài đều gồm 5 tiếng, riêng câu thơ Tiếng gà tra (lặp l¹i më ®Çu c¸c khæ thø hai, thø ba, thø t vµ thø b¶y) lµ chØ cã 3 tiÕng. §©y lµ một cách để Xuân Quỳnh tạo nên điểm nhấn về cảm xúc. Sau mỗi câu thơ TiÕng gµ tra lµ t¸c gi¶ l¹i nhí vÒ mét h×nh ¶nh, mét kØ niÖm quen thuéc. C¸c c©u th¬ nµy gi÷ cho m¹ch c¶m xóc cña bµi th¬ liÒn m¹ch, khiÕn cho nh÷ng kØ niÖm vµ h×nh ¶nh th¬ lu«n da diÕt, nång nµn. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Đọc chậm rãi, rõ ràng từng câu thơ, chú ý một số điểm nhấn đặc biệt:  Nh÷ng c©u ba ch÷ ("TiÕng gµ tra") cÇn ng¾t nghØ l©u h¬n.  Điệp khúc "Này con gà mái mơ.... Này con gà mái vàng...", đọc nhấn vào những chữ "Này" để thể hiện sắc thái liệt kê nh là những hình ảnh quen thuéc lít qua nçi nhí cña ngêi chiÕn sÜ.  Đoạn thơ cuối đọc bằng giọng truyền cảm, trữ tình (đọc nhẹ nhàng, hơi lªn cao giäng nh tiÕng ngêi ch¸u gäi bµ). 2. C¶m nghÜ cña em vÒ t×nh bµ ch¸u trong bµi th¬ nµy? Gîi ý: - Tình cảm đó đợc thể hiện qua những hình ảnh, chi tiết nào? - Tình cảm của bà có ý nghĩa gì đối với ngời chiến sĩ trên mặt trận? (ngời chiến sĩ chiến đấu vì ai? Vì cái gì?) §iÖp ng÷ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §iÖp ng÷ lµ g×? a) Tìm những từ ngữ đợc lặp đi lặp lại trong bài thơ Tiếng gà tra. Gợi ý: Lu ý các từ ngữ đợc lặp lại ở khổ đầu, khổ cuối bài thơ, đặc biệt là cụm từ Tiếng gà tra đợc lặp lại 5 lần trong suốt bài thơ. b) NhËn xÐt vÒ t¸c dông cña viÖc lÆp ®i lÆp l¹i tõ ng÷ trong bµi th¬ TiÕng gµ tra. Gîi ý: §iÖp ng÷ cã t¸c dông lµm næi bËt ý, g©y Ên tîng, gîi c¶m xóc, t¹o nhÞp ®iÖu..

(105) 2. C¸c lo¹i ®iÖp ng÷ So s¸nh ®iÖp ng÷ trong khæ th¬ ®Çu cña bµi TiÕng gµ tra víi ®iÖp ng÷ trong hai đoạn thơ dới đây để thấy đợc đặc điểm của mỗi dạng điệp ngữ: a) Anh đã tìm em, rất lâu, rất lâu C« g¸i ë Th¹ch Kim Th¹ch Nhän Kh¨n xanh, kh¨n xanh ph¬i ®Çy l¸n sím S¸ch giÊy më tung tr¾ng c¶ rõng chiÒu [...] ChuyÖn kÓ tõ nçi nhí s©u xa Th¬ng em, th¬ng em, th¬ng em biÕt mÊy. (Ph¹m TiÕn DuËt) b) Cïng tr«ng l¹i mµ cïng ch¼ng thÊy ThÊy xanh xanh nh÷ng mÊy ngµn d©u Ngµn d©u xanh ng¾t mét mµu Lßng chµng ý thiÕp ai sÇu h¬n ai? (§oµn ThÞ §iÓm) Gîi ý: - Chó ý vµo c¸c tõ in ®Ëm. - C¸c tõ “nghe” trong khæ th¬ thø nhÊt bµi TiÕng gµ tra lÆp l¹i theo h×nh thøc ®iÖp nèi tiÕp. - §iÖp ng÷ trong ®o¹n th¬ a) lµ d¹ng ®iÖp nèi tiÕp, trong ®o¹n th¬ b) lµ d¹ng ®iÖp vßng trßn. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. T×m ®iÖp ng÷ trong nh÷ng ®o¹n trÝch díi ®©y vµ cho biÕt t¸c dông cña nã. Một dân tộc đã gan góc chống ách nô lệ của Pháp hơn tám mơi năm nay, một dân tộc đã gan góc đứng về phe đồng minh chống phát xít mấy năm nay, dân tộc đó phải đợc tự do! Dân tộc đó phải đợc độc lập! (Hå ChÝ Minh) Ngêi ta ®i cÊy lÊy c«ng, T«i nay ®i cÊy cßn tr«ng nhiÒu bÒ. Trông trời, trông đất, trông mây, Trông ma, trông gió, trông ngày, trông đêm. Trông cho chân cứng đá mềm, Trêi ªm, biÓn lÆng míi yªn tÊm lßng. (Ca dao) Gîi ý:.

(106) - C¸c tõ in ®Ëm lµ c¸c tõ n»m trong phÐp ®iÖp (tù chØ ra c¸ch thøc ®iÖp trong nh÷ng trêng hîp nµy). - T¸c dông cña ®iÖp ng÷: + Trong ®o¹n v¨n cña Hå ChÝ Minh, c¸c ®iÖp ng÷ cã t¸c dông nhÊn m¹nh tinh thần đấu tranh của dân tộc và sự xứng đáng đợc hởng quyền tự do độc lËp cña d©n téc Êy. + Trong bµi ca dao, c¸c ®iÖp ng÷ cã t¸c dông kh¾c ho¹ sù vÊt v¶ gian nan cña ngêi n«ng d©n. 2. Tìm và xác định loại điệp ngữ trong các câu sau: VËy mµ giê ®©y, anh em t«i s¾p ph¶i xa nhau. Cã thÓ sÏ xa nhau m·i m·i. L¹y trêi ®©y chØ lµ mét giÊc m¬. Mét giÊc m¬ th«i. (Kh¸nh Hoµi) Gîi ý: Chó ý c¸c côm tõ xa nhau, mét giÊc m¬ (®iÖp nèi tiÕp). 3. NhËn xÐt vÒ sù lÆp l¹i tõ ng÷ trong ®o¹n v¨n sau: PhÝa sau nhµ em cã mét m¶nh vên. M¶nh vên ë phÝa sau nhµ em, em trång rÊt nhiÒu loµi hoa. Em trång hoa cóc. Em trång hoa thîc dîc. Em trồng hoa đồng tiền. Em trồng hoa hồng. Em trồng cả hoa lay ơn nữa. Ngày Phô n÷ quèc tÕ, em h¸i hoa sau vên nhµ em tÆng mÑ em. Em h¸i hoa tÆng chÞ em ... Gîi ý: ViÖc lÆp l¹i qu¸ nhiÒu tõ trong ®o¹n v¨n trªn kh«ng ph¶i lµ phÐp tu tõ. Nã t¹o ra c¶m gi¸c nÆng nÒ, nhµm ch¸n. Cã thÓ ch÷a l¹i nh sau: Phía sau nhà em có một mảnh vờn. Em dành khu đất ấy để trồng các loại hoa: hoa cúc, hoa thợc dợc, hoa đồng tiền, hoa hồng và cả hoa lay ơn nữa. Ngày Quốc tế phụ nữ, em hái chính những bông hoa ấy để tặng chị và mẹ cña em. 4. Hãy viết một đoạn văn ngắn, trong đó có sử dụng điệp ngữ và cho biết mục đích sử dụng các điệp ngữ ấy. Gợi ý: Vận dụng các kiến thức về điệp ngữ đã học để tạo lập đoạn văn. Chó ý tr¸nh sù lÆp l¹i mµ kh«ng t¹o ra hiÖu qu¶ nghÖ thuËt. LuyÖn nãi: ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ t¸c phÈm v¨n häc I. Híng dÉn thùc hiÖn 1. ChuÈn bÞ ë nhµ §Ò bµi: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ mét trong hai bµi th¬ cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh: C¶nh khuya, R»m th¸ng giªng. a) Tìm hiểu đề và tìm ý - Xác định đối tợng biểu cảm:.

(107) + C¶nh thiªn nhiªn trong bµi th¬; + T×nh c¶m cña t¸c gi¶. - §Þnh híng t×nh c¶m cho bµi lµm: + Chi tiÕt nµo cña bµi th¬ lµm em thÝch thó? V× sao? + Qua bài thơ, em hiểu đợc gì về tác giả Hồ Chí Minh? b) LËp dµn bµi LËp dµn ý cho tõng phÇn theo bè côc ba phÇn: - Më bµi: Giíi thiÖu kh¸i qu¸t vÒ bµi th¬ vµ t¸c gi¶ bµi th¬; nªu c¶m nghÜ chung cña m×nh vÒ bµi th¬. - Th©n bµi: + ấn tợng đầu tiên khi đọc bài thơ; + Tëng tîng ra khung c¶nh thiªn nhiªn, nh©n vËt tr÷ t×nh vµ nªu c¶m nghÜ cña m×nh vÒ nh÷ng g× võa tëng tîng; + Cảm nhận, đánh giá về những chi tiết mà mình thấy thích thú, theo trình tù tríc sau; + C¶m nghÜ vÒ t¸c gi¶ cña bµi th¬. - Kết bài: Nhấn mạnh tình cảm của mình đối với bài thơ. 2. Thùc hµnh trªn líp a) Chia tổ để tập nói theo dàn bài đã chuẩn bị; b) Nghe vµ tù nhËn xÐt lÉn nhau, tù söa ch÷a bµi nãi cña m×nh; c) Nghe c¸c bµi nãi tiªu biÓu cña c¶ líp, ghi chÐp nh÷ng nhËn xÐt, söa ch÷a cña thÇy, c« gi¸o; tù hoµn thiÖn bµi cña m×nh. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng LËp dµn ý cho bµi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc. Yªu cÇu - ThÓ lo¹i: V¨n biÓu c¶m - Néi dung: + Tr×nh bµy nh÷ng c¶m xóc, suy ngÉm cña m×nh vÒ néi dung vµ h×nh thøc cña t¸c phÈm. + Trong phÇn Më bµi, cÇn giíi thiÖu t¸c phÈm vµ hoµn c¶nh tiÕp xóc víi t¸c phÈm. + PhÇn Th©n bµi nªu c¶m xóc, suy nghÜ do t¸c phÈm gîi lªn. + PhÇn KÕt bµi nªu Ên tîng chung vÒ t¸c phÈm. mét thø quµ cña lóa non: cèm (Th¹ch Lam) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm.

(108) 1. T¸c gi¶ Thạch Lam (1910 - 1942), tên khai sinh là Nguyễn Tờng Vinh, sau đổi là NguyÔn Têng L©n, lµ thµnh viªn cña nhãm Tù Lùc v¨n ®oµn (tæ chøc v¨n ch¬ng kh¸ næi tiÕng tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m víi c¸c tªn tuæi quen thuéc thêi bấy giờ nh Nhất Linh, Khái Hng, Hoàng Đạo,...). Lúc đơng thời, văn Thạch Lam không nổi tiếng nh các nhà văn khác nhng một nhà văn đàn anh đã nhận xét rất tinh tế và chính xác: mai sau, cái còn lại với đời chính là văn của Thạch Lam chứ không phải là ai khác. Điều này đã đợc kiểm chứng qua thời gian. Cho đến bây giờ, nói đến Nhất Linh, Khái Hng,... ít ngời biết nhng tên tuæi Th¹ch Lam cßn m·i víi nh÷ng h¬ng vÞ b©ng khu©ng, ngät ngµo tõ Hai đứa trẻ, Dới bóng hoàng lan, Hà Nội băm sáu phố phờng,... V¨n Th¹ch Lam rÊt Ýt sù kiÖn, hÇu nh kh«ng cã nh÷ng sù kiÖn næi bËt, gay cấn,... thờng là phơng tiện để các nhà văn cuốn hút ngời đọc. ấn tợng sâu sắc mà những câu văn Thạch Lam để lại chính là những d vị "thấm sâu vào tận gèc lìi" trong tõng c©u v¨n, tõng h×nh ¶nh nhÑ nhµng mµ ®Çy rung c¶m. Mçi câu văn của Thạch Lam đều có khả năng làm rung lên những sợi tơ đàn êm ái trong tâm hồn ngời đọc, ngời nghe. 2. ThÓ lo¹i  Tuỳ bút "là một thể loại kí. Lối viết tơng đối phóng khoáng ; nhà văn tuỳ theo ngän bót ®a ®i, cã thÓ tõ sù viÖc nµy sang sù viÖc kia, tõ liªn tëng nµy sang liên tởng kia, để bộc lộ những cảm xúc, những tâm tình, phát biểu những nhận xét về ngời và cảnh. Cái bản ngã của nhà văn đợc thể hiện gần nh trong th¬ tr÷ t×nh. Tuú bót lµ thÓ giµu ch¸t tr÷ t×nh nhÊt trong c¸c lo¹i kÝ. Những sự việc, những con ngời nhắc đến trong tuỳ bút tuy không kết thành mét hÖ thèng chÆt chÏ, nhng ph¶i n»m trong trËt tù hîp lÝ cña dßng c¶m xóc, dßng suy nghÜ cña t¸c gi¶ ; vµ còng ph¶i x¸c thùc. Gi¸ trÞ cña tuú bót lµ ë nh÷ng suy nghÜ s©u s¾c, th©m trÇm rót ra tõ nh÷ng sù viÖc tëng nh riªng t, b×nh thêng. Søc l«i cuèn cña nã cßn ë ng«n ng÷ trau chuèt, giµu h×nh ¶nh bÊt ngê vµ lÝ thó, t¹o ra mét chÊt th¬ riªng" (NguyÔn Xu©n Nam - Tõ ®iÓn v¨n häc, tËp hai, NXB Khoa häc x· héi, H., 1984).  Một thứ quà của lúa non: Cốm đợc viết theo thể tuỳ bút. Dựa vào các yÕu tè, h×nh ¶nh, sù vËt cô thÓ nh thÓ kÝ nhng bµi viÕt thiªn vÒ c¶m xóc tr÷ t×nh, chó träng thÓ hiÖn c¶m xóc, suy nghÜ cña t¸c gi¶ tríc c¸c hiÖn tîng, vÊn đề của đời sống. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bài tuỳ bút này viết về một thứ quà của núi non: cốm. Để nói về đối tợng ấy, tác giả đã sử dụng các phơng thức miêu tả, thuyết minh, biểu cảm và bình luận. Nhng phơng thức biểu đạt chủ yếu là biểu cảm. Bµi viÕt cña Th¹ch Lam cã thÓ chia thµnh ba ®o¹n: + Đoạn 1: Từ đầu đến “chiếc thuyền rồng” : Hơng thơm của lúa non gợi nhớ đến cốm. Hạt cốm đợc hình thành từ sự tinh tuý của thiên nhiên và sự khéo léo cña con ngêi. + Đoạn 2: Từ “Cốm là thức quà” đến “kín đáo và nhũ nhặn”: giá trị của cốm..

(109) + §o¹n 3: PhÇn cßn l¹i: Bµn vÒ sù thëng thøc cèm. ý nghÜa s©u xa trong viÖc hởng thụ một thứ sản phẩm của thiên nhiên, trời đất, của con ngời. Lời đề nghị cña t¸c gi¶ víi ngêi mua vµ thëng thøc cèm. 2. a) Tác giả đã mở đầu bài viết bằng hơng thơm của lá sen trên hồ. Nó gợi nhớ về cái thức quà thanh nhã và tinh khiết. Tiếp đến, tác giả miêu tả những bông lúa non, những bông lúa chất chứa cái chất quý trong sạch của trời đất, nguyên liệu để làm ra cốm. b) Cảm giác về hơng thơm của lá sen, về màu xanh của cánh đồng, về mùi th¬m m¸t cña lóa non, giät s÷a tr¾ng th¬m trong h¹t lóa ph¶ng phÊt h¬ng vÞ cña ngàn hoa cỏ… đã tạo nên tính biểu cảm của đoạn văn (ca ngợi sự thanh nhã và tinh khiÕt cña cèm). 3. Tác giả đã nhận xét: dùng hồng (quả hồng) và cốm làm đồ sêu tết là rất phù hợp. Cốm là thức dâng của trời đất, mang trong nó hơng vị vừa thanh nhã, vừa đậm đà của đồng nội, có thể lấy làm thứ biểu trng cho xứ sở chuyên trồng lóa níc nh níc ta. Thø lÔ vËt Êy l¹i ®em s¸nh víi qu¶ hång víi ý nghÜa biÓu trng cho sự hoà hợp tốt đôi thì thật đúng là một thứ lễ nghi đầy ý nghĩa. Sự hoà hợp và tơng xứng của hồng và cốm đã đợc tác giả phân tích trên phơng diện màu sắc, hơng vị. Màu sắc thì quý giá, hài hoà; hơng vị thì hoà hợp và nâng đỡ. Đó đúng là một phong tục đẹp của nhân dân ta. 4. “Cốm là thức quà riêng biệt của đất nớc, là thức dâng của những cánh đồng lúa bát ngát xanh, mang trong hơng vị tất cả cái mộc mạc, giản dị và thanh khiết của đồng quê nội cỏ An Nam”. Nhận xét trên đây của nhà văn thật tinh tế và chính xác. Cốm quả là thứ quà rất độc đáo. Nó đợc làm từ sản phẩm gần gũi với ngời dân quê. Nó là một lễ phẩm mà cánh đồng dâng tặng con ngời. Hơng cốm là hơng của lúa, một thứ hơng mộc mạc, giản dị thanh khiết của đồng quê. Cèm kh«ng chØ lµ mét mãn ¨n th«ng thêng. Nã trë thµnh mét mãn quµ v¨n ho¸, phong tục nhất là với phong tục sếu tết trong hôn nhân. Vì thế, cốm đúng là một thøc quµ riªng biÖt. 5. Sù tinh tÕ khi thëng thøc mãn quµ b×nh dÞ nµy thÓ hiÖn ë chç: ¨n cèm không thể nào ăn vội, vừa ăn thong thả, vừa ngẫm nghĩ thì mới cảm hết đợc hơng thơm, vị ngon, sự tơi mát của lá non, cái dịu dàng thanh đạm của thảo mộc. Mua cốm là nâng đỡ, vuốt ve, kính trọng lộc trời, công sức của con ngời. Mua cốm một cách có văn hoá thì thởng thức sẽ trang nhã, ngon hơn và đẹp hơn. 6.* Cã thÓ thÊy sù tinh tÕ cña ngßi bót Th¹ch Lam th«ng qua ®o¹n miªu t¶ vµ bộc lộ cảm xúc khi sữa lúa hình thành làm nên hạt lúa non. Từ đó mà làm nên h¹t cèm. Sù tinh tÕ cßn thÓ hiÖn râ khi t¸c gi¶ béc lé c¶m xóc vÒ sù hµi hoµ gi÷a hång vµ cèm, trong ®o¹n bµn vÒ c¸ch thëng thøc cèm. Ph¶i lµ ngêi tinh tÕ l¾m, am hiÓu vµ nh¹y c¶m l¾m míi cã thÓ thÓ hiÖn gi¸ trÞ cña mét thø quµ b×nh dÞ mµ thanh khiết, độc đáo nh vậy. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc §äc bµi v¨n b»ng giäng thñ thØ, t©m t×nh, h×nh dung nh mét ngêi ®ang trß chuyện, tâm sự, xung quanh là đám đông thính giả đang chăm chú lắng nghe. Chú ý những đoạn giọng điệu của bài văn thay đổi: "Ai đã nghĩ đầu tiên dùng.

(110) cốm để làm quà sêu tết. Không còn gì hợp hơn với sự vơng vít của tơ hång,...", t¸c gi¶ tù nªu lªn c©u hái råi l¹i tù tr¶ lêi, c¸ch viÕt nh vËy gióp cho bài tuỳ bút tuy từ đầu đến cuối chỉ thể hiện giọng điệu của một ngời mà vẫn sinh động, hấp dẫn. 2. Su tÇm thªm th¬ v¨n nãi vÒ Cèm. Gîi ý: - Tham kh¶o c¸c ®o¹n th¬ sau: S¸ng m¸t trong nh s¸ng n¨m xa Giã thæi mïa thu h¬ng cèm míi. Tôi nhớ những ngày thu đã xa, S¸ng chím l¹nh trong lßng Hµ Néi. (trÝch §Êt níc cña NguyÔn §×nh Thi) Sîi r¬m vµng buéc giã L¸ sen gãi sãng hå N¾ng ®a t×nh BÕn NghÐ Ph¶i lßng h¬ng cèm thu. (NguyÔn Vò TiÒm) G¾ng c«ng kÐn hé cèm Vßng KÐn hång B¹ch H¹c cho lßng thªm vui. (Ca dao) - Còng cã thÓ tham kh¶o thªm tuú bót Cèm cña NguyÔn Tu©n (in trong TuyÓn tËp NguyÔn Tu©n, tËp II, NXB V¨n häc, Hµ Néi, 1994). Ch¬i ch÷ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Ch¬i ch÷ lµ g×? §äc bµi ca dao sau vµ tr¶ lêi c©u hái: Bµ giµ ®i chî CÇu §«ng, Bãi xem mét quÎ lÊy chång lîi ch¨ng? ThÇy bãi xem quÎ nãi r»ng: Lîi th× cã lîi nhng r¨ng kh«ng cßn. a) H·y nhËn xÐt vÒ nghÜa cña c¸c tõ lîi trong bµi ca dao nµy. b) Từ lợi trong câu cuối của bài ca dao đã đợc sử dụng dựa vào hiện tợng g× cña tõ ng÷? c) ViÖc sö dông tõ lîi nh trªn cã t¸c dông nh thÕ nµo? Gợi ý: Hãy so sánh nghĩa của từ lợi trong dự định của “bà già” với từ lợi trong lêi nãi cña thÇy bãi. “Bµ giµ” dïng tõ lîi víi nghÜa “lîi léc, thuËn lîi”..

(111) Cßn tõ lîi trong c©u nãi cña thÇy bãi: nÕu chØ dõng l¹i ë “Lîi th× cã lîi” th× tëng nh kh«ng kh¸c víi tõ lîi theo ý cña “bµ giµ”; nhng trong sù liªn kÕt víi vÕ sau “nhng r¨ng kh«ng cßn” th× tõ lîi mang hµm ý kh¸c, lµ tõ lîi trong quan hÖ víi r¨ng – nh÷ng bé phËn trong khoang miÖng. Ho¸ ra, thÇy bãi nhắc khéo “bà già”: bà đã già quá rồi (răng không còn) thì lấy chồng làm gì nữa! Sự bất ngờ, thú vị, dí dỏm có đợc là nhờ việc tráo đổi từ dựa theo hiện tợng đồng âm. 2. C¸c kiÓu ch¬i ch÷ Ngoài kiểu chơi chữ dựa vào hiện tợng đồng âm nh trong bài ca dao trên, chúng ta còn có thể gặp những kiểu chơi chữ khác. Hãy đọc những câu sau ®©y vµ cho biÕt nh÷ng kiÓu ch¬i ch÷ kh¸c Êy lµ g×? (a) S¸nh víi Na-va “ranh tíng” Ph¸p TiÕng t¨m nång nÆc ë §«ng D¬ng. (Tó Mì) (b) Mªnh m«ng mu«n mÉu mét mµu ma Mái m¾t miªn man m·i mÞt mê. (Tó Mì) (c) Con cá đối bỏ trong cối đá, Con mÌo c¸i n»m trªn m¸i kÌo, Tr¸ch cha mÑ nghÌo, anh nì phô duyªn em. (Ca dao) (d) Ngät th¬m sau líp vá gai, Quả ngon lớn mãi cho ai đẹp lòng. Mêi c« mêi b¸c ¨n cïng, SÇu riªng mµ ho¸ vui chung tr¨m nhµ. (Ph¹m Hæ) Gîi ý: C¸c kiÓu ch¬i ch÷: - Dùa vµo hiÖn tîng gÇn ©m; - Mîn c¸ch nãi ®iÖp ©m; - Nãi l¸i; - Dựa vào hiện tợng trái nghĩa, đồng nghĩa, gần nghĩa. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Bài thơ sau đây đã sử dụng phép chơi chữ nh thế nào? Ch¼ng ph¶i liu ®iu vÉn gièng nhµ, R¾n ®Çu biÕng häc ch¼ng ai tha. Thẹn đèn hổ lửa đau lòng mẹ, Nay thÐt mai gÇm r¸t cæ cha..

(112) R¸o mÐp chØ quen tuång nãi dèi, L»n lng cam chÞu dÊu roi tra. Tõ nay Tr©u Lç ch¨m nghÒ häc, KÎo hæ mang danh tiÕng thÕ gia. (Lª Quý §«n) Gợi ý: Chú ý các từ đồng âm và các từ gần nghĩa, cùng chỉ loài rắn: liu ®iu, r¾n, hæ löa, mai gÇm, r¸o, l»n, tr©u lç, hæ mang. 2. Nh÷ng tiÕng nµo trong c¸c c©u díi ®©y chØ c¸c sù vËt gÇn gòi nhau? T¸c dông cña viÖc sö dông c¸c tiÕng cã nghÜa gÇn gòi Êy lµ g×? - Trời ma đất thịt trơn nh mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn. - Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp. Gîi ý: Chó ý c¸c tõ gÇn nghÜa: - GÇn nghÜa víi thÞt: mì, dß (giß), nem ch¶. - GÇn nghÜa víi nøa: tre, tróc, hãp 3. Năm 1946, bà Hằng Phơng biếu Bác Hồ một gói cam, Bác Hồ đã làm một bài thơ để cảm ơn nh sau: C¶m ¬n bµ biÕu gãi cam, Nhận thì không đúng, từ làm sao đây? ¡n qu¶ nhí kÎ trång c©y, Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai? Trong bài thơ này, Bác đã dùng lối chơi chữ nh thế nào? Gợi ý: Tra từ điển để hiểu nghĩa của cụm từ Hán Việt “khổ tận cam lai” (khổ: đắng; tận: hết; cam: ngọt; lai: đến). Bài này sử dụng kiểu chơi chữ đồng ©m. ChuÈn mùc sö dông tõ 1. Sử dụng từ đúng âm, đúng chính tả Phát hiện các từ dùng sai trong các câu sau đây và sửa lại cho đúng: - Một số ngời sau một thời gian dùi đầu vào làm ăn, nay đã khấm khá. - Em bé đã tập tẹ biết nói. - Đó là những khoảng khắc sung sớng nhất trong đời em. Gîi ý: - C¸c tõ dïng sai: dïi, tËp tÑ, kho¶ng kh¾c; - Ch÷a: vïi, tËp toÑ, kho¶nh kh¾c. 2. Sử dụng từ đúng nghĩa Phát hiện các từ dùng sai trong các câu sau đây và sửa lại cho đúng: - §Êt níc ta ngµy cµng s¸ng sña..

(113) - Ông cha ta đã để lại cho chúng ta những câu tục ngữ cao cả để chúng ta vËn dông trong thùc tÕ. - Con ngêi ph¶i biÕt l¬ng t©m. Gợi ý: Phải nắm chắc nghĩa của từ để tránh dùng sai, đặc biệt là những từ gần nghĩa với nhau. Nắm đợc nghĩa của từ rồi, phải đặt từ đó trong ngữ cảnh cụ thể để xem nghĩa của từ ấy có phù hợp với nghĩa của câu không. - C¸c tõ dïng sai: s¸ng sña, cao c¶, biÕt; - Chữa: thay sáng sủa bằng tơi đẹp hoặc đổi mới; thay cao cả bằng sâu s¾c hoÆc quý gi¸; thay biÕt b»ng cã. 3. Sử dụng từ đúng tính chất ngữ pháp của từ Phát hiện các từ dùng sai trong những câu sau đây và sửa lai cho đúng: - Nớc sơn làm cho đồ vật thêm hào quang. - ¡n mÆc cña chÞ thËt lµ gi¶n dÞ. - Bọn giặc đã chết với nhiều thảm hại: máu chảy thành sông ở Ninh Kiều, th©y chÊt ®Çy néi ë Tuþ §éng, TrÇn HiÖp ph¶i bªu ®Çu, LÝ Kh¸nh ph¶i bá m¹ng. - §Êt níc ph¶i giµu m¹nh thùc sù chø kh«ng ph¶i lµ sù gi¶ t¹o phån vinh. Gợi ý: Mỗi từ loại có đặc tính ngữ pháp riêng. Khi sử dụng từ, để tránh lỗi không đúng tính chất ngữ pháp, phải chú ý tới điều này. Từ chỉ đúng về tính chất ngữ pháp khi nó thể hiện đúng đặc tính từ loại của mình trong câu, chức n¨ng ë c¸c thµnh phÇn c©u. - C¸c tõ dïng sai: hµo quang (lµ danh tõ, kh«ng thÓ sö dông lµm vÞ ng÷ nh một tính từ đợc); ăn mặc (là động từ, không thể sử dụng nh danh từ); thảm h¹i (lµ tÝnh tõ, kh«ng thÓ sö dông nh danh tõ); gi¶ t¹o phån vinh (sai vÒ trËt tù kÕt hîp); - Ch÷a: Nớc sơn làm cho đồ vật thêm hào nhoáng. C¸ch ¨n mÆc cña chÞ thËt lµ gi¶n dÞ. (hoÆc ChÞ ¨n mÆc thËt lµ gi¶n dÞ.) Bọn giặc đã chết rất thảm hại: máu chảy thành sông ở Ninh Kiều, thây chÊt ®Çy néi ë Tuþ §éng, TrÇn HiÖp ph¶i bªu ®Çu, LÝ Kh¸nh ph¶i bá m¹ng. §Êt níc ph¶i giµu m¹nh thùc sù chø kh«ng ph¶i lµ sù phån vinh gi¶ t¹o. 4. Sử dụng từ đúng sắc thái biểu cảm, hợp phong cách C¸c tõ in ®Ëm trong nh÷ng c©u sau ®©y sai nh thÕ nµo? H·y t×m nh÷ng tõ thích hợp để thay thế. - Quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị lãnh đạo sang xâm lợc nớc ta. - Con hæ dïng nh÷ng c¸i vuèt nhän ho¾t cÊu vµo ngêi, vµo mÆt Viªn […]. Nhng Viªn vÉn r¸ng søc quÇn nhau víi chó hæ. (DÉn theo NguyÔn §øc D©n) Gợi ý: Ngoài việc phải đúng về nghĩa gốc, nghĩa biểu thị sự vật, sự việc,.

(114) khi dùng từ còn phải chú ý đảm bảo đúng về sắc thái biểu cảm, không sai phong cách. Thay các từ lãnh đạo, chú hổ bằng các từ đồng nghĩa, gần nghĩa phï hîp víi s¾c th¸i biÓu c¶m: cÇm ®Çu, con hæ. 5. Không lạm dụng từ địa phơng, từ Hán Việt. - Trong những trờng hợp nào thì không nên dùng từ địa phơng? - T¹i sao kh«ng nªn l¹m dông tõ H¸n ViÖt? Gợi ý: Sử dụng từ địa phơng trong những ngữ cảnh không phù hợp (không phải địa phơng ấy) sẽ làm cho ngời nghe, đọc khó hiểu hoặc không hiểu đợc. Tuy nhiên, trong những tác phẩm văn học, để tạo sắc thái cá biệt, ngời ta có thể sử dụng từ địa phơng; đối với trờng hợp này, những từ khó, lạ phải có chú thích để không gây khó khăn cho ngời đọc. Xem lại bài về từ Hán Việt để trả lêi c©u hái tiÕp theo. ¤n tËp v¨n b¶n biÓu c¶m 1. V¨n biÓu c¶m kh¸c v¨n miªu t¶ ë ®iÓm nµo? 2. V¨n biÓu c¶m kh¸c v¨n tù sù ë ®iÓm nµo? Gîi ý: V¨n tù sù, v¨n miªu t¶, v¨n biÓu c¶m, tríc hÕt kh¸c nhau ë nhu cÇu tạo lập. Xuất phát từ những nhu cầu biểu đạt khác nhau sẽ cho ra những bài v¨n thuéc nh÷ng lo¹i kh¸c nhau: tõ nhu cÇu kÓ l¹i sù viÖc mµ chóng ta cã v¨n tù sù; tõ nhu cÇu t¸i hiÖn ngêi, vËt, c¶nh vËt mµ chóng ta cã v¨n miªu t¶; tõ nhu cÇu béc lé t×nh c¶m mµ chóng ta cã v¨n biÓu c¶m. 3. Tù sù vµ miªu t¶ cã vai trß g× trong v¨n biÓu c¶m? Gîi ý: Trªn thc tÕ, nhiÒu khi rÊt khã t¸ch b¹ch gi÷a biÓu c¶m, tù sù, miªu tả. Tuy nhiên, nh đã nói đến ở trên, xuất phát từ những dạng nhu cầu khác nhau sÏ cho ra nh÷ng bµi v¨n thuéc nh÷ng lo¹i kh¸c nhau. Gi÷a biÓu c¶m, tù sù vµ miªu t¶ cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau, vµ v× thÕ chóng míi cã thÓ hç trî, bæ sung cho nhau để đạt đợc hiệu quả giao tiếp cao nhất. Trong văn biểu cảm có tự sự và miêu tả. Biểu cảm phải dựa trên những đối tợng và sự việc cụ thể, chÝnh miªu t¶ vµ tù sù sÏ gióp cho biÓu c¶m ®iÒu nµy. Nhng còng ph¶i thÊy r»ng tù sù vµ miªu t¶ trong v¨n biÓu c¶m cã vai trß nh lµ nh÷ng thao t¸c cÇn thiết chứ không phải mục đích hớng tới. Mục đích của văn biểu cảm là thể hiện và để ngời khác có thể cảm nhận đợc những trạng thái tình cảm, cảm xúc của ngời viết (nói) trớc đối tợng nào đó, trong sự việc nào đó. 4. Với một đề bài biểu cảm cho trớc, ngời ta phải tiến hành các bớc nh thế nào để tạo lập một văn bản? Gợi ý: Các bớc làm một bài văn biểu cảm đã đợc đề cập đến trong bài 6 (§Ò v¨n biÓu c¶m vµ c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m). Khi tiÕn hµnh lµm mét bµi văn biểu cảm theo đề bài cho trớc cần chú ý các bớc: - Tìm hiểu đề, xác định đối tợng biểu cảm và định hớng tình cảm sẽ thể hiện với đối tợng ấy; - T×m ý vµ lËp dµn ý theo bè côc 3 phÇn;.

(115) - ViÕt thµnh bµi v¨n hoµn chØnh; - KiÓm tra, chØnh söa l¹i bµi viÕt. 5. Bµi v¨n biÓu c¶m thêng dïng nh÷ng biÖn ph¸p tu tõ nµo? T¹i sao ngêi ta nãi ng«n ng÷ v¨n biÓu c¶m gÇn víi th¬? Gîi ý: C¸c biÖn ph¸p tu tõ thêng gÆp trong v¨n biÓu c¶m lµ: so s¸nh, Èn dụ, nhân hoá, điệp ngữ. Nói ngôn ngữ của văn biểu cảm gần với thơ là đã đề cập đến đặc trng nổi bật nhất của loại văn này. Bản chất của thơ (trữ tình, ph©n biÖt víi truyÖn th¬) lµ trùc tiÕp béc lé thÕ giíi c¶m xóc cña con ngêi. Văn biểu cảm, dù trực tiếp hay gián tiếp thì cũng là để bộc lộ tình cảm, vì thế rÊt gÇn víi th¬. sµi gßn t«i yªu (Minh H¬ng) I. VÒ thÓ lo¹i Cũng nh Một thứ quà của lúa non: Cốm, văn bản Sài Gòn tôi yêu đợc viết theo thÓ tuú bót, cã kh¸c lµ Th¹ch Lam th× thÓ hiÖn xóc c¶m vÒ mét s¶n vËt giản dị, độc đáo mà giàu hơng vị của đất nớc còn Minh Hơng lại miêu tả những nét riêng tạo nên phong cách và vẻ đẹp của một thành phố. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bµi tuú bót nµy thÓ hiÖn t×nh c¶m yªu mÕn cña t¸c gi¶ vÒ Sµi Gßn trªn c¸c ph¬ng diÖn: thiªn nhiªn, khÝ hËu, thêi tiÕt, cuéc sèng, sinh ho¹t cña thµnh phè, c d©n vµ phong c¸ch cña con ngêi Sµi Gßn. Bµi v¨n gåm ba ®o¹n: + Đoạn1: Từ đầu đến “tông chi họ hàng”: ấn tợng chung và tình yêu của t¸c gi¶ víi Sµi Gßn. + Đoạn 2: tiếp theo đến “leo lên hơn năm triệu”: Những cảm nhận và nh÷ng lêi b×nh luËn cña t¸c gi¶ vÒ phong c¸ch con ngêi Sµi Gßn. + Đoạn 3: Phần còn lại: Khẳng định một lần nữa tình yêu của tác giả víi thµnh phè Êy. 2. a) Sự cảm nhận tinh tế của tác giả về thiên nhiên, khí hậu đặc biệt cña Sµi Gßn: - T¸c gi¶ miªu t¶ Sµi Gßn qua nhiÒu hiÖn tîng thêi tiÕt víi nh÷ng nÐt riêng (nắng sớm, gió lộng buổi chiều, cơn ma nhiệt đới ào ào và mau dứt). - Cảm nhận về sự đổi thay nhanh chóng, đột ngộ của thời tiết (trời đang ui ui buån b· bçng nhiªn trong v¾t l¹i nh thuû tinh). - C¶m nhËn vÒ kh«ng khÝ, nhÞp ®iÖu cuéc sèng ®a d¹ng cña thµnh phè trong nhiều thời khắc khác nhau (đêm khuya, những giờ cao điểm, buổi s¸ng tinh s¬ng). b) Ngay ë phÇn nµy, chóng ta còng cã thÓ nhËn thÊy t×nh yªu nång nhiÖt thiết tha của tác giả đối với thành phố của mình. Nhờ tình yêu ấy mà tác.

(116) giả đã cảm nhận đợc nhiều vẻ đẹp và nét riêng của thành phố. Thậm chí ngay c¶ nh÷ng “tr¸i chøng gië trêi” cña thêi tiÕt trong t©m trÝ t¸c gi¶ còng trở nên thành những cái đáng nhớ, đáng yêu. Để nhấn mạnh tình cảm của mình và thể hiện sự phong phú, độc đáo của thiên nhiên, khí hậu Sài Gòn, trong đoạn văn này, tác giả đã sử dụng rất thành công thủ pháp điệp từ và ®iÖp cÊu tróc c©u. 3. Trong phần thứ hai của bài tuỳ bút, tác giả đã tập trung nói về con ngêi Sµi Gßn víi nh÷ng nÐt næi bËt vÒ d©n c, phong c¸ch: Nhận xét về dân c Sài Gòn, tác giả khẳng định: đây là nơi hội tụ của con ngời ở khắp bốn phơng nhng đã hoà hợp, không còn phân biệt nguồn gèc mµ chØ cßn lµ nh÷ng ngêi con cña Sµi Gßn. Nét phong cách nổi bật của con ngời Sài Gòn đợc tác giả khái quát là tự nhiên, chân thành, cởi mở, mạnh bạo, mà vẫn ý nhị. Tác giả đã chứng minh nh÷ng nhËn xÐt Êy b»ng thùc tÕ hiÓu biÕt vÒ con ngêi Sµi Gßn cña m×nh qua gần năm mơi năm. Những tính cách ấy đợc biểu hiện trong đời sống hàng ngày và trong những hoàn cảnh thử thách của lịch sử. Vẻ đẹp của con ngời Sài Gòn đợc minh hoạ qua hình ảnh của các cô gái Sài Gòn với trang phôc khoÎ kho¾n, cö chØ, d¸ng ®iÖu võa yÓu ®iÖu, ng©y th¬ võa nhiÖt t×nh, t¬i t¾n. 4. Qua bµi v¨n, ta hiÓu thªm nhiÒu ph¬ng diÖn vÒ Sµi Gßn, mét trung t©m kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸ ë ph¬ng Nam cña Tæ quèc. §ã lµ thµnh phè không chỉ lớn về diện tích, dân c mà còn rất độc đáo về thời tiết, khí hậu, đặc biệt là về con ngời. iII. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc Bài văn đợc viết khá linh hoạt, đan xen những câu ngắn, câu dài, có khi sử dông kÕt cÊu trïng ®iÖp: "T«i yªu trong n¾ng sím...", "T«i yªu thêi tiÕt tr¸i chứng...", "Tôi yêu cả đêm khuya tha thớt tiếng ồn"... Muốn đọc lu loát phải biết giữ giọng, giữ hơi, phải tập đọc nhiều lần để nắm đợc mạch văn, mạch c¶m xóc cña t¸c gi¶. 2. Su tầm những bài viết về vẻ đẹp và những nét đặc sắc của quê hơng em trên các phơng tiện báo chí, các tác phẩm văn học, địa lí,… 3. Đây là một đoạn văn biểu cảm. Hãy định hớng trớc về cảm xúc và đối tợng (một nét đẹp nào đó của quê hơng: một nghề truyền thống, một di tích, một danh lam, một cánh đồng,…), sau đó thiết lập một đoạn văn biểu cảm nh vÉn thêng lµm.. mïa xu©n cña t«i (Vò B»ng) I. VÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. ThÓ lo¹i.

(117) Văn bản Mùa xuân của tôi cũng đợc viết theo thể tuỳ bút, trong cảm hứng của một ngời xa quê, nhớ về mùa xuân gợi cảm nơi đất Bắc. 2. T¸c gi¶ Vũ Bằng (1913-1984) là một nhà văn, nhà báo đã khá nổi tiếng ở Hà Nội tõ nh÷ng n¨m tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m. Sau n¨m 1954, «ng vµo Sµi Gßn, vừa viết văn, làm báo vừa tham gia hoạt động cách mạng. Dù ở xa nhng Vũ Bằng luôn nhớ về Hà Nội, về quê hơng yêu dấu với biết bao kỉ niệm êm đềm, những ấn tợng sâu sắc không thể phai nhoà. Ông đã viết thiên tuỳ bút rất gợi c¶m Th¸ng giªng m¬ vÒ tr¨ng non rÐt ngät (in trong tËp Th¬ng nhí mêi hai) để thể hiện nỗi nhớ bâng khuâng, da diết và lòng mong mỏi đất nớc thống nhÊt cña m×nh. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bµi tuú bót nµy t¸i hiÖn c¶nh s¾c thiªn nhiªn vµ kh«ng khÝ mïa xu©n trong th¸ng giªng ë Hµ Néi vµ miÒn B¾c qua nçi nhí th¬ng da diÕt cña mét ngêi con xa quª. 2. Bµi tuú bót cã thÓ chia thµnh ba ®o¹n: - Đoạn 1 (Từ đầu đến “mê luyến mùa xuân”): Những cảm nhận về quy luËt t×nh c¶m cña con ngêi víi mïa xu©n. - Đoạn 2 (tiếp theo đến “mở hội liên hoan”): Cảm nhận về cảnh sắc, kh«ng khÝ chung cña mïa xu©n ë Hµ Néi vµ miÒn B¾c. - §o¹n 3 (phÇn cßn l¹i): C¶nh s¾c vµ kh«ng khÝ mïa xu©n sau ngµy r»m th¸ng giªng. Ba ®o¹n liªn kÕt víi nhau b»ng m¹ch c¶m xóc: tõ nh÷ng quy luËt t×nh c¶m chung của con ngời đến những cảm nhận riêng về mùa xuân. Cuối cùng là những cảm nhận sâu sắc về tháng giêng. Đây là mạch cảm xúc đợc phát triển rÊt tù nhiªn, hîp l«gÝc. 3. a) Trong đoạn văn từ “Tôi yêu sông xanh, núi tím” đến “mở hội liên hoan”, cảnh sắc và không khí mùa xuân Hà Nội và miền Bắc đã đợc gợi tả qua nhiều chi tiết. Trớc hết, tác giả đã gợi tả đợc cái đặc trng của thời tiết và khí xuân miền Bắc với “ma rêu rêu, gió lành lạnh”, nh từ mùa đông còn vơng l¹i, nhng l¹i cã c¸i Êm ¸p, trµn ngËp cña khÝ xu©n, h¬i xu©n. Nh÷ng ©m thanh nh tiÕng nh¹n kªu, tiÕng trèng chÌo, nh÷ng c©u h¸t huª t×nh, …hoµ quyÖn trong làn hơng ấm áp của nhang trầm, đèn nến, nhất là cái ấm áp toả ra từ không khí gia đình đoàn tụ…Tất cả gợi lên một nét h ơng sắc không thể nào phai trong t©m hån cña ngêi xa xø. b) Kh«ng chØ miªu t¶ søc sèng cña mïa xu©n tõ bªn ngoµi, t¸c gi¶ cßn thÓ hiện đợc sức sống nổi bật của con ngời trong mùa xuân bằng những hình ảnh ®Çy gîi c¶m vµ víi nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh rÊt cô thÓ: “Ngåi yªn kh«ng chÞu đợc. Nhựa sống trong ngời căng lên nh máu,…những cặp uyên ơng đứng c¹nh” vµ “tim ngêi ta dêng nh còng trÎ h¬n ra, vµ ®Ëp m¹nh h¬n trong nh÷ng ngày đông tháng giá”. Đến nh cảm nhận về cái rét thì cũng là: “…cái rét ngọt ngµo, chø kh«ng cßn tª buèt c¨m c¨m n÷a”. c) Ngôn ngữ của đoạn văn này là những ngôn từ đợc chắt lọc tinh tế..

(118) Nh÷ng h×nh ¶nh so s¸nh võa cô thÓ võa míi l¹, cïng víi c¸ch c¶m, c¸ch nghÜ sáng tạo, tất cả đợc kết hợp trong một thứ giọng điệu vừa sôi nổi, vừa thiết tha khiến cho đoạn văn để lại đợc nhiều ấn tợng và gợi ra nhiều d ba. 4. a) Trong ®o¹n v¨n cßn l¹i, t¸c gi¶ tËp trung miªu t¶ nh÷ng nÐt riªng cña trời đất, thiên nhiên và không khí mùa xuân sau ngày rằm tháng giêng. Đó là thời điểm giao mùa của trời đất, của sự vật, cỏ cây, thời tiết,…Nhiều thứ hoà quyện để tạo nên một sự chuyển giao rất đẹp: “Tết hết mà cha hết hẳn, … ma xuân bắt đầu thay thế cho ma phùn”. Cảnh ấy khiến lòng ngời cũng đồng ®iÖu theo. b) Qua việc tái hiện những cảnh sắc và không khí ấy, có thể khẳng định: chính tình yêu và nỗi nhớ da diết đến cháy bỏng đã làm thức dậy bao nỗi niÒm trong t©m hån t¸c gi¶, khiÕn cho ngßi bót cña nhµ v¨n trë nªn tinh tÕ vµ nh¹y c¶m h¬n. 5.* Trong nỗi nhớ da diết của một ngời con xứ Bắc xa quê, tác giả đã tái hiện lại cảnh mùa xuân Bắc Việt với những ấn tợng êm đềm, dịu ngọt, những cảm nhận tinh tế mà chỉ có những ngời yêu tha thiết quê hơng mới có đợc. Cảnh mùa xuân trên đất Bắc là cả một cuộc giao hoà của trời đất, của lòng ngêi, cña søc sèng vµ t×nh yªu. III. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Cách đọc CÇn chó ý sù kh¸c nhau vÒ giäng ®iÖu cña ba bµi tuú bót. Th¹ch Lam miªu t¶ cèm  mét thøc quµ rÊt quen thuéc víi ngêi ViÖt Nam, «ng chØ muèn qua cốm gợi lên những tiếng lòng đồng điệu về tình yêu, niềm tự hào về một vẻ đẹp riêng của đất nớc. Minh Hơng miêu tả Sài Gòn với những cảm nhận rất riêng, Vũ Bằng lại viết về mùa xuân đất Bắc trong nỗi nhớ thơng da diết. Trong t©m tr¹ng Êy, c©u v¨n cña Vò B»ng dêng nh chÊt chøa nhiÒu t©m sù h¬n. Cã khi nh÷ng c©u v¨n theo m¹ch c¶m xóc bÊt ra bÊt ngê, kh«ng theo quy t¾c th«ng thêng: "Tù nhiªn nh thÕ: ai còng chuéng mïa xu©n". Có khi tác giả tự cật vấn mình, rồi lại để cho dòng cảm xúc tuôn chảy miên man: "Ai bảo đợc non đừng thơng nớc, bớm đừng thơng hoa, trăng đừng thơng gió ; ai cấm đợc trai thơng gái, ai cấm đợc mẹ yêu con...". Có khi tiếng kêu bật ra khi dòng cảm xúc không kìm nén lại đợc: "Đẹp qu¸ ®i, mïa xu©n ¬i  mïa xu©n cña Hµ Néi th©n yªu...". Khi đọc cần bám sát mạch của từng câu văn, đoạn văn để chọn giọng đọc cho phï hîp. 2. Su tÇm mét sè ®o¹n v¨n, c©u th¬ hay vÒ mïa xu©n. Tham kh¶o ®o¹n th¬ sau: Mäc gi÷a dßng s«ng xanh Mét b«ng hoa tÝm biÕc ¬i! Con chim chiÒn chiÖn.

(119) Hãt chi mµ vang trêi Tõng giät long lanh r¬i T«i ®a tay t«i høng Mïa xu©n ngêi cÇm sóng Léc gi¾t ®Çy quanh lng Mùa xuân ngời ra đồng Léc tr¶i dµi n¬ng m¹ TÊt c¶ nh hèi h¶ TÊt c¶ nh x«n xao… (Thanh H¶i, Mïa xu©n nho nhá) 3. Lùa chän mét mïa mµ m×nh thÝch nhÊt. H·y ph¸t biÓu c¶m nghÜ cña em về mùa ấy (chú ý biểu cảm về những nét đặc trng của mùa, nh: thiên nhiên, khÝ hËu, thêi tiÕt, sù vËt, con ngêi,…). LuyÖn tËp sö dông tõ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Sử dụng từ đúng âm, đúng chính tả - Một số HS do ít đợc tiếp xúc với hình thức chữ viết của từ (ít đọc sách báo) nên khi nói – viết, đã thể hiện sai hình thức âm thanh, hình thức chữ viÕt cña tõ. Ví dụ: Từ lãng mạn đợc nói - viết thành lãng mạng; từ xán lạn đợc nói – viÕt thµnh x¸n l¹ng, s¸ng l¹ng, x¸ng l¹ng; tõ man m¸c thµnh mang m¸c; tõ tham quan thµnh th¨m quan... – Một số HS do ảnh hởng của cách phát âm địa phơng nên đã viết sai chính tả một số từ. Ví dụ: xâu xắc (viết đúng: sâu sắc); suy nghỉ (suy nghĩ); dïi ®Çu (vïi ®Çu); Bu«ng Ma Thuéc (Bu«n Ma Thuét)… Vì vậy, khi sử dụng từ (nói hoặc viết), ta cần sử dụng đúng hình thức âm thanh, h×nh thøc ch÷ viÕt cña tõ. 2. Sử dụng đúng nghĩa Së dÜ cã hiÖn tîng sö dông sai nghÜa chñ yÕu do kh«ng n¾m ch¾c nghÜa của từ, không phân biệt đợc các sắc thái ý nghĩa, sắc thái biểu cảm, phạm vi sử dụng... của các từ đồng nghĩa, gần nghĩa. Vì vậy, có hiện tợng viết những c©u cã tõ dïng sai nghÜa (tõ in ch÷ ®Ëm), nh: a) Mãn quµ tuy nhá nhen nhng em rÊt quý. b) Tính tình anh ấy rất hiền lành, nhng khi ra trận đánh giặc thì táo tợn v« cïng. c) Mét kh«ng khÝ nhén nhÞp bao phñ thµnh phè. d) Ngô Thị Tuyển vác một hòm đạn nặng gấp đôi thể lực của mình băng.

(120) băng trong lửa đạn. 3. Sử dụng từ đúng tính chất ngữ pháp của từ Dùng từ đúng tính chất ngữ pháp của từ nghĩa là dùng từ phù hợp với những đặc điểm từ loại, phù hợp với khả năng kết hợp của từ, khả năng đảm nhiệm các chức vụ ngữ pháp trong câu - của từ. Do đó, những câu kiểu nh: Nớc sơn làm cho đồ vật thêm hào quang. là không chấp nhận đợc. Bởi vì hµo quang lµ danh tõ, kh«ng thÓ sö dông lµm vÞ ng÷ nh tÝnh tõ. Muèn söa c©u nµy, cã thÓ thay tõ hµo quang b»ng tõ hµo nho¸ng, hoÆc tõ bãng bÈy. Nh vËy, dùng từ đúng tính chất ngữ pháp của từ là một trong những yêu cầu quan trọng đợc đặt ra mà các em cần phải chú ý. 4. Sử dụng từ đúng sắc thái biểu cảm, hợp với tình huống giao tiếp Sắc thái biểu cảm chính là sắc thái về tình cảm, thái độ... đợc thể hiện trong từ, ẩn chứa trong từ. Dùng từ đúng với sắc thái biểu cảm, phù hợp với đối tợng giao tiếp, vai giao tiếp, hoàn cảnh giao tiếp... là những yêu cầu quan trọng mà chủ thể nói năng (ngời nói) phải lu ý. Do đó, dùng từ lãnh đạo trong câu "Quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị lãnh đạo sang xâm lợc nớc ta" là đã không đảm bảo đợc các yêu cầu nói trên. Bởi vì, từ lãnh đạo mang sắc thái biểu cảm tốt, tích cực, không phù hợp để nói về kẻ xâm lợc. Từ này có thể thay b»ng tõ cÇm ®Çu. 5. Không lạm dụng từ địa phơng, từ Hán Việt Từ địa phơng nếu đợc sử dụng một cách hợp lí trong văn bản, nhằm gợi không khí, màu sắc địa phơng thì có thể chấp nhận đợc. Nhng nếu lạm dụng từ địa phơng hoặc dùng không đúng chỗ thì không thể chấp nhận. Bởi vì từ địa phơng gây khó hiểu cho ngời ở vùng khác, hoặc không phù hợp với đặc ®iÓm vÒ ng«n ng÷ cña mét sè lo¹i v¨n b¶n (VÝ dô: trong t¸c phÈm v¨n häc cã thể dùng từ địa phơng ở mức độ hợp lí, nhng trong các văn bản hành chính, báo chí... và cả các bài tập làm văn của HS đều không nên dùng từ địa phơng). Việc lạm dụng từ Hán Việt trong bất cứ loại văn bản nào đều không nên. Bởi vì, nếu dùng nhiều từ Hán Việt sẽ gây khó hiểu cho ngời đọc, bài văn sẽ thiÕu trong s¸ng. II. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §äc kÜ c¸c bµi tËp lµm v¨n cña m×nh, t×m c¸c lo¹i lçi vÒ dïng tõ trong từng bài viết. Sau đó, chia các lỗi dùng từ này thành 5 loại, tơng ứng với 5 nguyên tắc dùng từ đã nêu ở trên. Cuối cùng, lần lợt sửa từng loại lỗi. 2. Trao đổi bài tập làm văn của mình với một bạn trong cùng lớp, chú ý tìm các lỗi về dùng từ, rồi phân các lỗi ấy thành 3 loại (dùng không đúng nghĩa; dùng không đúng tính chất ngữ pháp; dùng không đúng sắc thái biểu cảm và tình huống giao tiếp) và trao đổi với bạn về cách sửa các lỗi này. «n tËp t¸c phÈm tr÷ t×nh 1. Đối chiếu tác phẩm để điền tên tác giả cho chính xác:.

(121) T¸c phÈm T¸c gi¶ Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh LÝ B¹ch Phß gi¸ vÒ kinh TrÇn Quang Kh¶i TiÕng gµ tra Xu©n Quúnh C¶nh khuya Hå ChÝ Minh NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª H¹ Tri Ch¬ng Bạn đến chơi nhà NguyÔn KhuyÕn Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trờng TrÇn Nh©n T«ng tr«ng ra Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ §ç Phñ 2. Sắp xếp tên tác phẩm khớp với nội dung t tởng và tình cảm đợc biểu hiÖn: T¸c phÈm Nội dung t tởng, tình cảm đợc biÓu hiÖn Bài ca nhà tranh bị gió thu Tinh thần nhân đạo và lòng vị ph¸ tha cao c¶. Qua đèo Ngang. Nỗi nhớ thơng quá khứ đi đôi với nỗi buồn đơn lẻ thầm lặng giữa núi đèo hoang sơ. NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi T×nh c¶m quª h¬ng ch©n thµnh míi vÒ quª pha chót xãt xa lóc míi trë vÒ quª. S«ng nói níc Nam ý thức độc lập tự chủ và quyết tâm tiêu diệt địch. TiÕng gµ tra Bµi ca C«n S¬n. Tình cảm gia đình, quê hơng qua những kỉ niệm đẹp của tuổi th¬. Nh©n c¸ch thanh cao vµ sù giao hoà tuyệt đối với thiên nhiên.. Cảm nghĩ trong đêm thanh Tình cảm quê hơng sâu lắng tÜnh trong khoảnh khắc đêm vắng. C¶nh khuya. T×nh yªu thiªnnhiªn, lßng yªu níc s©u nÆng vµ phong th¸i ung dung l¹c quan. 3. Sắp xếp để tên tác phẩm(hoặc đoạn trích khớp với thể thơ): T¸c phÈm ThÓ th¬.

(122) Sau phót chia li Song thÊt lôc b¸t Qua đèo Ngang Bát cú đờng luật Bµi ca C«n S¬n Lôc b¸t TiÕng gµ tra ThÓ th¬ kh¸c Cảm nghĩ trong đêm thanh ThÓ th¬ kh¸c tÜnh S«ng nói níc Nam TuyÖt có 4. C¸c ý kiÕn kh«ng chÝnh x¸c lµ: a, e, i, k. 5. §iÒn vµo chç trèng: a) Kh¸c víi t¸c phÈm cña c¸c c¸ nh©n, ca dao tr÷ tr×nh (tríc ®©y) lµ nh÷ng bµi th¬, c©u th¬ cã tÝnh chÊt tËp thÓ vµ truyÒn miÖng. b) Thể thơ đợc ca dao trữ tình sử dụng nhiều nhất là lục bát. c) Mét sè thñ ph¸p thêng gÆp trong ca dao tr÷ t×nh lµ: so s¸nh, nh©n ho¸, Èn dô, ho¸n dô, ®iÖp ng÷. «n tËp phÇn tiÕng viÖt 1. ở sơ đồ 1, có thể tham khảo các ví dụ: - Tõ ghÐp chÝnh phô: m¸y ¶nh, m¸y b¬m, m¸y ch÷, m¸y kÐo, m¸y kh©u, m¸y næ; c¸ mÌ, c¸ chÐp, c¸ thu, c¸ chim; hoa hång, hoa lan, hoa huÖ; vui tÝnh, vui lßng, vui m¾t, vui ch©n; m¸t tay, m¸t d¹; ¨n ¶nh, ¨n ý; häc g¹o, häc vẹt, học lỏm; bạn họ, bạn đọc; bà nội, bà ngoại; anh cả, anh trai, anh rể... - Từ ghép đẳng lập: đêm ngày, áo quần, nhà cửa, phố phờng, trông nom, mua b¸n, ®i l¹i, t¬i s¸ng, buån vui, ¨n mÆc, ¨n ë, ¨n nãi, ¨n uèng; lµng xãm, lµng quª; t¬i tèt, t¬i cêi, t¬i sèng, t¬i trÎ, t¬i vui... - Tõ l¸y toµn bé: xa xa, xanh xanh, xinh xinh, h©y h©y, bÇu bÇu, gËt gËt, l¾c l¾c; tim tÝm, vµng vµng, tr¨ng tr¾ng, ®en ®en, hång hång, n»ng nÆng, nhÌ nhẹ, xâu xấu, be bé, nho nhỏ, cao cao, gầy gầy, tôn tốt, đèm đẹp, khang kh¸c... - Từ láy phụ âm đầu: dễ dãi, gợng gạo, mập mạp, múa may, đần độn, run rÈy, gän gµng, tr¾ng trÎo, hång hµo, ngé nghÜnh, mÒm m¹i, nân nµ, bÇu bÜnh, chiÒu chuéng, chËp ch÷ng, hãm hØnh, mît mµ, bi b«, bËp bÑ, nòng nÞu, phæng phao, long lanh, t¬i t¾n; khÊp khÓnh, gËp ghÒnh, lËp lße, lÊp lã... - Tõ l¸y vÇn: lß dß, luÈn quÈn, lê mê, b¾ng nh¾ng, bì ngì, luèng cuèng, co ro, l¬ th¬, lßa xßa, lÉm chÉm, kÌ nhÌ, lon xon, chíi víi, lo¹ng cho¹ng, lñi thñi, lÈm cÈm, lÈm bÈm, khÖ nÖ, bÏn lÏn, bèi rèi... Sơ đồ 2: - Đại từ để trỏ ngời, sự vật: tôi, tao, tớ, mình; chúng tôi, chúng tao, chúng tí, chóng m×nh; mµy, mi, chóng mµy; nã, h¾n, y, thÞ; chóng nã, hä… - Đại từ để trỏ số lợng: bấy, bấy nhiêu. - Đại từ để trỏ hoạt động, tính chất: vậy, thế..

(123) - Đại từ để hỏi về ngời, sự vật: ai, gì, chi,... - Đại từ để hỏi về số lợng: bao nhiêu, mấy,... - Đại từ để hỏi về họat động, tính chất: sao, thế nào,... 2. Cã thÓ lËp b¶ng so s¸nh: Tõ lo¹i Néi dung so s¸nh. Quan hÖ tõ. Danh từ, động từ, tÝnh tõ. BiÓu thÞ ý nghÜa quan BiÓu thÞ ngêi, sù vËt, hÖ (nh: së h÷u, so hiÖn tîng (danh tõ); VÒ ý nghÜa sánh, nhân quả, đối hoạt động, quá trình lập, tăng tiến, đẳng (động từ); tính chất, lËp...) tr¹ng th¸i (tÝnh tõ) Nèi kÕt c¸c thµnh Cã kh¶ n¨ng lµm VÒ chøc phÇn cña côm tõ, cña thµnh phÇn cña côm n¨ng c©u; nèi kÕt c¸c c©u tõ, cña c©u trong ®o¹n v¨n 3. Cã thÓ tham kh¶o c¸ch gi¶i nghÜa sau: YÕu tè H¸n ViÖt Trong c¸c tõ ng÷ b¸n bøc tîng b¸n th©n b¹ch b¹ch cÇu c« cô độc c c tró cöu cöu ch¬ng d¹ d¹ h¬ng, d¹ héi đại đại lộ, đại thắng ®iÒn ®iÒn chñ, c«ng ®iÒn hµ s¬n hµ hËu hËu vÖ håi håi h¬ng, thu håi h÷u h÷u Ých lùc nh©n lùc méc th¶o méc, méc nhÜ nguyÖt nguyÖt thùc nhËt nhËt kÝ. NghÜa nöa tr¾ng lÎ loi ë chÝn đêm to, lín ruéng s«ng sau trë l¹i cã søc c©y gç tr¨ng ngµy.

(124) quèc tam t©m th¶o thiªn thiÕt thiÕu th«n th tiÒn tiÓu tiÕu vÊn. quèc ca tam gi¸c yªn t©m th¶o nguyªn thiªn niªn kØ thiÕt gi¸p thiÕu niªn, thiÕu thêi th«n x·, th«n n÷ th viÖn tiền đạo tiểu đội tiÕu l©m vấn đáp. níc ba lßng cá ngh×n s¾t trÎ lµng s¸ch tríc cêi nhá hái. ¤n tËp t¸c phÈm tr÷ t×nh (tiÕp theo) 1. NguyÔn Tr·i cã nh÷ng c©u th¬ sau: (1) Suèt ngµy «m nçi u t §ªm l¹nh quµng ch¨n ngñ ch¼ng yªn. (2) Bui mét tÊc lßng u ¸i cò Đêm ngày cuồn cuộn nớc triều đông. Cả bốn câu thơ này đều nói lên nỗi sầu buồn sâu lắng của nhà thơ (nội dung tr÷ t×nh). Hai c©u ®Çu cña c¸c c©u (1) vµ (2) dïng phÐp kÓ vµ t¶, diÔn t¶ trùc tiÕp t×nh c¶m cña nhµ th¬. Hai c©u sau dïng lèi Èn dô, t« ®Ëm nçi lo cña c©u thø nhÊt. 2. T×nh huèng thÓ hiÖn t×nh yªu quª h¬ng vµ c¸ch thÓ hiÖn t×nh c¶m trong hai bài Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh và Ngẫu nhiên viết nhân buổi mớivề quª cã nh÷ng ®iÓm kh¸c nhau: mét bµi lµ t×nh c¶m yªu quª thÓ hiÖn ë lóc xa quª, bµi kia lµ t×nh yªu quª thÓ hiÖn lóc míi vÒ quª. VÒ c¸ch thÓ hiÖn: bµi Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh biểu cảm một cách trực tiếp, tinh tế, nhẹ nhµng; tr¸i l¹i bµi NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª biÓu c¶m mét c¸ch gi¸n tiÕp b»ng mét giäng th¬ s©u l¾ng, ngËm ngïi. 3.* Hai bài thơ Đêm đỗ thuyền ở Phong Kiều và Rằm tháng riêng tuy có nhiều nét tơng đồng nhau về cảnh vật (đêm khuya, cảnh trăng, thuyền, sông) nhng chñ thÓ tr÷ tr×nh l¹i cã t©m tr¹ng kh¸c nhau: mét bªn lµ ngêi l÷ kh¸ch kh«ng ngñ v× nçi buån xa xø; mét bªn lµ ngêi chiÕn sÜ vµ hoµn thµnh nhiÖm vô c¸ch m¹ng. H¬n n÷a, ngay chÝnh c¶nh vËt còng mang nh÷ng s¾c th¸i biÓu cảm khác nhau (một bài cảnh thanh tĩnh và u tối, một bài cảnh sống động,.

(125) trong s¸ng). 4. Các câu đúng là: b, c, e. «n tËp phÇn tiÕng viÖt (tiÕp theo) 1. Về khái niệm từ đồng nghĩa và các loại từ đồng nghĩa, xem lại bài "Từ đồng nghĩa" (Bài 9). - Hiện tợng từ đồng nghĩa (nhiều từ cùng biểu thị một sự vật, họat động, tính chất) ra đời nhằm đáp ứng nhu cầu biểu thị các sự vật, hoạt động, tính chất trong những biểu hiện phong phú, sinh động, đa dạng, nhiều màu vẻ của nã trong thùc tÕ kh¸ch quan. 2. VÒ kh¸i niÖm tõ tr¸i nghÜa, xem l¹i bµi "Tõ tr¸i nghÜa" (Bµi 10). 3. Muốn tìm từ đồng nghĩa và trái nghĩa với một từ cho sẵn nào đó, có thể dựa vào từ cho sẵn ấy (gọi là từ điểm tựa, từ kích thích ) để liên tởng tìm từ. Có hai kiểu liên tởng về ngữ nghĩa: liên tởng tơng đồng (liên tởng tơng tự) để tìm từ đồng nghĩa và liên tởng trái ngợc để tìm từ trái nghĩa. Vận dụng cách lµm nµy vµo viÖc gi¶i bµi tËp, ta cã: - bé: từ đồng nghĩa là “nhỏ”, từ trái nghĩa là “to”, “lớn”,... - thắng: từ đồng nghĩa là “đợc”, từ trái nghĩa là “thua”, “thất bại”... - chăm chỉ: từ đồng nghĩa là “siêng năng”, “cần cù”,... từ trái nghĩa là” “lời biếng”, “lời nhác”,... 4. - Về khái niệm từ đồng âm, xem lại bài "Từ đồng âm" (Bài 11). - Phân biệt từ đồng âm với từ nhiều nghĩa: Trong từ nhiều nghĩa (một từ nhng có thể gọi tên nhiều sự vật, hoạt động, tính chất; biểu thị nhiều khái niệm), các nghĩa của từ có mối quan hệ với nhau. Còn trong từ đồng âm, các tõ vèn lµ nh÷ng tõ hoµn toµn kh¸c nhau, kh«ng cã mèi quan hÖ nµo gi÷a chóng. 5. - VÒ kh¸i niÖm thµnh ng÷, xem l¹i bµi "Thµnh ng÷" (Bµi 12). - Thành ngữ có giá trị tơng đơng từ. Do đó, về cơ bản, nó có thể đảm nhiÖm nh÷ng chøc vô có ph¸p gièng nh tõ (lµm chñ ng÷, vÞ ng÷ trong c©u; làm phụ ngữ trong cụm danh từ, cụm động từ...). 6. Muốn tìm thành ngữ thuần Việt đồng nghĩa tơng ứng với mỗi thành ngữ Hán Việt đợc nêu trong bài tập, trớc hết, cần tìm hiểu nghĩa của từng yếu tố H¸n ViÖt cÊu thµnh. VÝ dô, trong thµnh ng÷ b¸ch chiÕn, b¸ch th¾ng: b¸ch cã nghÜa lµ tr¨m; chiÕn: trËn chiÕn; th¾ng: th¾ng lîi. NghÜa cña c¶ thµnh ng÷: trăm trận trăm thắng. Theo cách này, có thể tìm đợc các thành ngữ thuần Việt đồng nghĩa với mỗi thành ngữ Hán Việt. Cụ thể: - B¸n tÝn b¸n nghi  Nöa tin nöa ngê. - Kim chi ngäc diÖp  L¸ ngäc cµnh vµng. - KhÈu PhËt t©m xµ  MiÖng nam m« bông bå dao g¨m. 7. Hãy đọc kĩ từng câu để nắm nội dung của câu, làm cơ sở cho việc tìm.

(126) thµnh ng÷ thay thÕ c¸c tõ ng÷ in ®Ëm: - Gîi ý: + đồng rộng mênh mông và vắng lặng: đồng không mông quạnh. + phải cố gắng đến cùng: còn nớc còn tát. + làm cha làm mẹ phải chịu trách nhiệm về hành động sai trái của con c¸i: con d¹i c¸i mang. + giàu có, nhiều tiền bạc, trong nhà không thiếu thứ gì: giàu nứt đố đổ v¸ch. 8. VÒ kh¸i niÖm ®iÖp ng÷ vµ c¸c d¹ng ®iÖp ng÷, h·y xem l¹i Bµi 13. 9. Còng t¬ng tù nh trªn, vÒ kh¸i niÖm "ch¬i ch÷", h·y xem l¹i bµi Thµnh ng÷ (Bµi 14)..

(127) môc lôc. STT. Néi dung Lêi nãi ®Çu Cæng trêng më ra MÑ t«i Tõ ghÐp Liªn kÕt trong v¨n b¶n Cuéc chia tay cña nh÷ng con bóp bª Bè côc trong v¨n b¶n M¹ch l¹c trong v¨n b¶n Ca dao, d©n ca Những câu hát về tình cảm gia đình Những câu hát về tình yêu quê hơng, đất nớc, con ngêi Tõ l¸y ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 1 Qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n Nh÷ng c©u h¸t than th©n Nh÷ng c©u h¸t ch©m biÕm §¹i tõ LuyÖn tËp t¹o lËp v¨n b¶n S«ng nói níc Nam (Nam quèc s¬n hµ) Phß gi¸ vÒ kinh (Tông gi¸ hoµn kinh s) Tõ H¸n ViÖt T×m hiÓu chung vÒ v¨n biÓu c¶m Buổi chiều đứng ở phủ Thiên Trờng trông ra (Thiªn Trêng v·n väng) Bµi ca C«n S¬n (C«n S¬n ca) Tõ H¸n ViÖt (tiÕp theo) §Æc ®iÓm cña v¨n b¶n biÓu c¶m §Ò v¨n biÓu c¶m vµ c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m Sau phót chia li. Tran g.

(128) B¸nh tr«i níc Quan hÖ tõ LuyÖn tËp c¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m Qua §Ìo Ngang Bạn đến chơi nhà Ch÷a lçi vÒ quan hÖ tõ ViÕt bµi tËp lµm v¨n sè 2 Xa ng¾m th¸c nói L (Väng L s¬n léc bè) Từ đồng nghĩa C¸ch lËp ý cña bµi v¨n biÓu c¶m Cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh (Tĩnh dạ tứ) NgÉu nhiªn viÕt nh©n buæi míi vÒ quª (Håi h¬ng ngÉu th) Tõ tr¸i nghÜa LuyÖn nãi: V¨n biÓu c¶m vÒ sù vËt, con ngêi Bµi ca nhµ tranh bÞ giã thu ph¸ (Mao èc vÞ thu phong së ph¸ ca) Từ đồng âm C¸c yÕu tè tù sù, miªu t¶ trong v¨n biÓu c¶m C¶nh khuya R»m th¸ng giªng (Nguyªn tiªu) Thµnh ng÷ C¸ch lµm bµi v¨n biÓu c¶m vÒ t¸c phÈm v¨n häc TiÕng gµ tra §iÖp ng÷ LuyÖn nãi: Ph¸t biÓu c¶m nghÜ vÒ t¸c phÈm v¨n häc Mét thø quµ cña lóa non : Cèm Ch¬i ch÷ ChuÈn mùc sö dông tõ ¤n tËp v¨n b¶n biÓu c¶m Sµi Gßn t«i yªu Mïa xu©n cña t«i LuyÖn tËp sö dông tõ.

(129) ¤n tËp t¸c phÈm tr÷ t×nh ¤n tËp phÇn TiÕng ViÖt ¤n tËp phÇn TiÕng ViÖt (tiÕp theo).

(130) häc tèt ng÷ v¨n 7 (tËp mét) Ph¹m TuÊn Anh, Thanh Giang _____________________. Nhà xuất bản đại học quốc gia tp. hồ chí minh 03 C«ng trêng Quèc tÕ, QuËn 3 - TP. Hå ChÝ Minh §T: 8239 170 - 8239 171; Fax: 8239 172 Email: ***** ChÞu tr¸ch nhiÖm xuÊt b¶n PGS, TS. nguyÔn Quang §iÓn Biªn tËp néi dung Tr×nh bµy b×a Söa b¶n in. _________________________________________ In lÇn thø nhÊt... cuèn (khæ 17 cm x 24 cm) t¹i XÝ nghiÖp in.... GiÊy phÐp xuÊt b¶n sè: cÊp ngµy th¸ng n¨m 2004 In xong vµ nép lu chiÓu quý IV n¨m 2004..

(131)

De hoc tot Ngu Van 7 T1

Tài liệu liên quan

Tài liệu bạn tìm kiếm đã sẵn sàng tải về