Kết quả mô hình thí điểm điều trị thay thế nghiện chất dạng thuốc phiện bằng thuốc methadone tại tuyến xã, huyện quan hóa, tỉnh thanh hóa
Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (7.68 MB, 168 trang )
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Phần viết tắt
AIDS
Phần viết đầy đủ
Acquired Immune Deficiency Syndrome (Hội chứng suy
ARV
ATS
giảm miễn dịch mắc phải)
Antiretroviral (Thuốc kháng vi rút)
Amphetamine Type Stimulant (các chất kích thích thần kinh
BN
nhóm Amphetamine, cịn gọi là Ma túy tổng hợp)
Bệnh nhân
BKT
Bơm kim tiêm
BCS
Bao cao su
CDTP
CSĐT
Chất dạng thuốc phiện
Cơ sở điều trị
CSHQ
Chỉ số hiệu quả
CTGTH
Can thiệp giảm tác hại
DVYT
Dịch vụ y tế
DVXH
Dịch vụ xã hội
ĐT
Điều trị
ĐTNC
FDA
Đối tượng nghiên cứu
Food and Drug Administration (Cục Quản lý Thực phẩm và
Dược phẩm Hoa kỳ)
FHI
HBV
HCV
HIV
Family Health International (Tổ chức Sức khỏe Gia đình
Quốc tế )
Hepatitis B virus (Vi rút gây bệnh viêm gan B)
Hepatitis C virus (Vi rút gây bệnh viêm gan C)
Human immunodeficiency virus: (Vi rút gây ra hội chứng suy
IBBS
giảm miễn dịch mắc phải ở người)
Integrated Biological and Behavioral Surveillance (Giám sát
LĐ-TB&XH
MMT
kết hợp hành vi và các chỉ số sinh học)
Lao động - Thương binh và xã hội
Methadone Maintenance Therapy (Điều trị duy trì bằng
Methadone)
NCMT
QHTD
Nghiện chích ma túy
Quan hệ tình dục
PNBD
PTTH
Phụ nữ bán dâm
Phổ thông trung học
SAMHSA
Substance
Abuse
and
Mental
Health
Services
Administration(Cục Quản lý Lạm dụng chất gây nghiện và
STI
Dịch vụ sức khỏe tâm thần của Hoa Kỳ)
Sexually Transmitted Infection (Nhiễm trùng lây qua đường
TCMT
THCS
TYT
tình dục)
Tiêm chích ma tuý
Trung học cơ sở
Trạm Y tế
TTYT
UNAIDS
Trung tâm Y tế
The Joint United Nations Programme on HIV/AIDS (Chương
UNODC
trình Phối hợp của Liên Hợp Quốc về HIV/ AIDS)
United Nations Office on Drugs and Crime (Cơ quan Phòng
VCT
chống Ma túy và Tội phạm của Liên Hợp Quốc)
Voluntary Counseling and Testing (Tư vấn xét nghiệm tự
WHO
nguyện)
World health Organization (Tổ chức Y tế Thế giới)
XN
Xét nghiệm
PHỤ LỤC
ĐẶT VẤN ĐỀ
1
CHƯƠNG I. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
4
1.1 CÁC KHÁI NIỆM
4
1.1.1 Chất gây nghiện và chất ma tuý 4
1.1.2 Chất dạng thuốc phiện (CDTP) 4
1.1.3 Khái niệm về nghiện chất và người nghiện CDTP
1.1.4 Cai nghiện 4
4
1.1.5 Hội chứng cai và tái nghiện
4
1.1.6 Điều trị thay thếMethadone và cơ sở điều trị Methadone
1.1.7 Tuân thủ điều trị Methadone
4
5
1.1.8 Bỏ liều, bỏ điều trị Methadone và tái sử dụng ma tuý 5
1.1.9 Vi phạm pháp luật 5
1.1.10 Chất lượng cuộc sống
6
1.2 TÌNH HÌNH NGHIỆN MA TUÝ VÀ NHIỄM HIV/AIDS
6
1.2.1 Tình hình nghiện ma túy và nhiễm HIV/AIDS trên thế giới 6
1.2.2 Tình hình nghiện ma túy và nhiễm HIV/AIDS ở Việt Nam
7
1.2.3 Tình hình nghiện ma túy và nhiễm HIV/AIDS tại tỉnh Thanh Hoá 8
1.3 MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CỦA NGƯỜI SỬ DỤNG MA TUÝ
9
1.3.1 Đặc điểm kinh tế và xã hội của người nghiện ma túy tại Việt Nam 9
1.3.2 Đặc điểm về sử dụng ma túy và hành vi nguy cơ
10
1.3.3 Tác động của ma tuý đến sức khỏe, gia đình và xã hội11
1.4 ĐIỀU TRỊ NGHIỆN MA TUÝ
13
1.4.1 Các nguyên tắc trong điều trị nghiện ma túy
1.4.2 Điều trị nghiện ma túy trên thế giới
13
1.4.3 Điều trị nghiện ma túy tại Việt Nam
15
13
1.5 ĐIỀU TRỊ THAY THẾ CHẤT DẠNG THUỐC PHIỆN BẰNG METHADONE
18
1.5.1 Khái niệm về Methadone 18
1.5.2 Mục đích của điều trị
18
1.5.3 Chỉ định điều trị Methadone
18
1.5.4 Chống chỉ định điều trị Methadone
1.5.5 Tác dụng khơng mong muốn
1.5.6 Tương tác thuốc
18
19
19
1.5.7 Duy trì điều trị Methadone
19
1.5.8 Lịch sử phát triển của điều trị thay thế CDTP bằng Methadone
1.6 MƠ HÌNH ĐIỀU TRỊ METHADONE
20
21
1.6.1 Mơ hình điều trị Methadone trên Thế giới
21
1.6.2 Mơ hình điều trị Methadone tại Việt Nam
23
1.6.3 Các nhóm chỉ số chính đánh giá kết quả của chương trình
1.7 CÁC NGHIÊN CỨU VỀ KẾT QUẢ ĐIỀU TRỊ METHADONE
26
26
1.7.1 Làm giảm sử dụng ma túy bất hợp pháp 26
1.7.2 Giảm hành vi tiêm chích ma túy và dùng chung bơm kim tiêm
1.7.3 Cải thiện hành vi tình dục khơng an tồn
27
28
1.7.4 Giảm tỷ lệ lây nhiễm HIV, viêm gan B, viêm gan C 28
1.7.5 Cải thiện sức khỏe cho bệnh nhân tham gia điều trị
1.7.6 Làm giảm hành vi vi phạm pháp luật
1.7.7 Làm tăng cơ hội có việc làm
29
30
30
1.7.8 Hiệu quả kinh tế của điều trị thay thế bằng Methadone
30
1.7.9 Các yếu tố ảnh hưởng đến chương trình điều trị Methadone 31
1.8 THƠNG TIN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU
35
1.8.1 Một số thơng tin về huyện Quan Hóa và 2 xã Thành Sơn, Trung Sơn
35
1.8.2 Tình hình nghiện ma túy và dịch HIV/AIDS tại huyện Quan Hố
1.8.3 Tình hình điều trị Methadone tại huyện Quan Hố
35
36
1.8.4 Mơ hình thí điểm điều trị Methadonetại xã miền núi tỉnh Thanh Hoá
36
1.9 KHUNG LÝ THUYẾT CỦA NGHIÊN CỨU
38
CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
40
2.1 ĐỊA ĐIỂM, ĐỐI TƯỢNG VÀ THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
40
2.1.1 Địa điểm nghiên cứu
40
2.1.2 Đối tượng nghiên cứu
41
2.1.3 Thời gian nghiên cứu
41
2.2 PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
2.2.1Thiết kế nghiên cứu
2.2.2 Mẫu nghiên cứu
42
42
43
2.2.3 Nội dung và phương pháp nghiên cứu 44
2.2.4 Phương pháp thu thập số liệu và cơng cụ nghiên cứu 52
2.2.5 Phương pháp phân tích và xử lý số liệu 53
2.2.6 Đạo đức trong nghiên cứu55
2.2.7 Các biện pháp khống chế sai số 55
CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU
56
3.1 THỰC TRẠNG SỬ DỤNG MA TUÝ Ở NGƯỜI NGHIỆN MA T TRƯỚC
KHI THAM GIA MƠ HÌNH THÍ ĐIỂM ĐIỀU TRỊ METHADONE TẠI TUYẾN
XÃ, HUYỆN QUAN HOÁ, TỈNH THANH HOÁ (2015-2017)
3.1.1 Đặc điểm nhân khẩu, xã hội, việc làm của đối tượng nghiên cứu
56
56
3.1.2 Thực trạng sử dụng ma túy trước khi tham gia điều trị Methadone 58
3.1.3 Hành vi nguy cơ cao lây nhiễm HIV của đối tượng nghiên cứu
3.1.4 Kết quả xét nghiệm trước khi điều trị Methadone
61
61
3.1.5 Tình trạng sức khỏe của đối tượng nghiên cứu 62
3.1.6 Chất lượng cuộc sống và sự hài lòng về sức khỏe
63
3.1.7 Đặc điểm liên quan đến tiếp cận với dịch vụ y tế tại trạm y tế
64
3.2 KẾT QUẢ CỦA MƠ HÌNH THÍ ĐIỂM ĐIỀU TRỊ METHADONE TẠI
TUYẾN XÃ, HUYỆN QUAN HĨA, TỈNH THANH HĨA (2015-2017)
65
3.2.1 Tình trạng tham gia nghiên cứu sau 12 tháng và 24 tháng điều trị
Methadone
65
3.2.2 Kết quả về giảm sử dụng ma tuý của đối tượng nghiên cứu 66
3.2.3 Kết quả về giảm các hành vi nguy cơ, dự phòng lây nhiễm HIV, viêm gan
B, viêm gan C của đối tượng nghiên cứu 68
3.2.4 Kết quả về tăng sự tiếp cận xét nghiệm HIV và điều trị ARV 70
3.2.5 Kết quả đạt được về làm giảm phạm tộivà bạo lực gia đình 72
3.2.6 Kết quả về thay đổi khả năng lao động và thu nhập của bệnh nhân 73
3.2.7 Kết quả về thay đổi sức khỏe và thay đổi chất lượng cuộc sống
76
3.2.8 Một số yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị Methadone tại xã Thành Sơn
và Trung Sơn 79
3.2.9. Thuận lợi, khó khăncủa mơ hình điều trị Methadone tại trạm y tế 85
3.2.10. Tính phù hợp và khả năng duy trì của mơ hình
89
CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN
93
4.1THỰC TRẠNG SỬ DỤNG MA T CỦA BỆNH NHÂN TRƯỚC KHI
THAM GIA MƠ HÌNH THÍ ĐIỂM ĐIỀU TRỊ METHADONE TẠI TUYẾN XÃ,
HUYỆN QUAN HÓA, TỈNH THANH HÓA (2015-2017)
4.1.1 Đặc điểm của người nghiện ma tuý tại hai xã Thành Sơn và Trung Sơn
93
4.1.2 Thực trạng sử dụng ma tuý, cai nghiện và tái nghiện của đối tượng
nghiên cứu
97
93
4.1.3 Hành vi nguy cơ và kết quả xét nghiệm của đối tượng nghiên cứu 100
4.1.4 Tình trạng sức khỏe và chất lượng cuộc sống của đối tượng nghiên cứu
103
4.1.5 Thực trạng tiếp cận, sử dụng dịch vụ can thiệp giảm hại và y tế
104
4.2 KẾT QUẢ CỦA MƠ HÌNH THÍ ĐIỂM ĐIỀU TRỊ METHADONE TẠI
TUYẾN XÃ, HUYỆN QUAN HĨA, TỈNH THANH HỐ (2015 – 2017)
105
4.2.1 Tình hình bệnh nhân tham gia nghiên cứu sau 12 tháng và 24 tháng 105
4.2.2 Kết quả đạt được về giảm sử dụng ma túy
107
4.2.3 Kết quả giảm hành vi nguy cơ và dự phòng lây nhiễm HIV, VGB, VG C
110
4.2.4 Kết quả làm giảm phạm tội trong đối tượng tham gia điều trị
113
4.2.5 Kết quả làm tăng khả năng lao động, cơ hội có việc làm và kinh tế 115
4.2.6 Kết quả cải thiện về sức khỏe tâm thần, thể chất, quan hệ tình dục và
thay đổi chất lượng cuộc sống
116
4.2.7 Các yếu tố ảnh hưởng đến kết quả điều trị Methadone tại trạm y tế xã
118
4.2.8 Tính phù hợp, hạn chế và khả năng duy trì của mơ hình
122
4.3 MỘT SỐ HẠN CHẾ CỦA NGHIÊN CỨU
125
KẾT LUẬN
127
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH CƠNG BỐ
130
KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
130
TÀI LIỆU THAM KHẢO
131
PHỤ LỤC
143
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 3 1. Đặc điểm về giới tính và tuổi.........................................................................56
Bảng 3 2. Đặc điểm về hơn nhân và học vấn của đối tượng nghiên cứu........................57
Bảng 3 3. Tình trạng việc làm, thu nhập của đối tượng nghiên cứu...............................57
Bảng 3 4. Mâu thuẫn trong gia đình và hành vi vi phạm pháp luật................................58
Bảng 3 5. Loại ma túy và thời gian sử dụng...................................................................58
Bảng 3 6. Tuổi sử dụng ma túy lần đầu và cách sử dụng................................................59
Bảng 3 7. Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu đã từng tham gia cai nghiện ma túy...................60
Bảng 3 8. Thời gian đối tượng nghiên cứu tái nghiện sau cai nghiện.............................60
Bảng 3 9. Lý do tái nghiện ma túy.................................................................................60
Bảng 3 10. Hành vi sử dụng chung bơm kim tiêm.........................................................61
Bảng 3 11. Quan hệ tình dục trong vòng một tháng qua................................................61
Bảng 3 12. Kết quả xét nghiệm chất ma túy trong nước tiểu trước điều trị....................61
Bảng 3 13. Tình trạng nhiễm HIV, viêm gan B và viêm gan C trước khi điều trị...........62
Bảng 3 14. Vấn đề về sức khỏe tâm thần của đối tượng nghiên cứu..............................62
Bảng 3 15. Đối tượng nghiên cứu tự đánh giá về chất lượng cuộc sống........................63
Bảng 3 16. Đối tượng nghiên cứu tự đánh giá về mức độ hài lòng với sức khỏe...........63
Bảng 3 17. Thực trạng tiếp cận và sử dụng dịch vụ can thiệp giảm hại..........................64
Bảng 3 18. Thực trạng tiếp cận và sử dụng dịch vụ y tế.................................................64
Bảng 3 19. Đặc điểm về tiếp cận các dịch vụ y tế của đối tượng nghiên cứu.................64
Bảng 3 20. Tình trạng tham gia nghiên cứu sau 12 tháng và 24 tháng...........................65
Bảng 3 21. Thông tin về dùng lại CDTP (heroin) ..........................................................67
Bảng 3 22. Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu dùng chung BKT trước và sau điều trị.............68
Bảng 3 23. Thay đổi hành vi nguy cơ liên quan đến quan hệ tình dục...........................69
Bảng 3 24. Tình trạng nhiễm HIV, viêm gan B, C .........................................................69
Bảng 3 25. Tỷ lệ bệnh nhân tiếp cận, sử dụng dịch vụ tư vấn XN HIV, điều trị ARV
....................................................................................................................................... 70
Bảng 3 26. Tỷ lệ có hành vi vi phạm pháp luật và bạo lực gia đình trước và sau ĐT
....................................................................................................................................... 72
Bảng 3 27. Thay đổi khả năng lao động trước và sau điều trị .......................................73
Bảng 3 28. Thay đổi chi phí cho việc mua ma túy và thu nhập trung bình của BN........75
Bảng 3 29. Tỷ lệ sử dụng ma túy trong quá trình điều trị và tỷ lệ bỏ trị........................79
Bảng 3 30. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng ma túy (đơn biến)............................79
Bảng 3 31. Một số yếu tố ảnh hưởng đến sử dụng ma túy trong (đa biến).....................81
Bảng 3 32. Một số yếu tố ảnh hưởng đến bỏ trị (đơn biến)............................................82
Bảng 3 33. Một số yếu tố liên quan đến bỏ điều trị (đa biến).........................................84
Bảng 3 34. Thông tin về cán bộ y tế tại cơ sở điều trị....................................................90
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ
Biểu 1 1. Điều trị lệ thuộc ma túy bằng dược lý theo khu vực trên toàn cầu........14
Biểu 1 2. Điều trị nghiện ma túy theo khu vực trên toàn cầu....................................................................15
Biểu đồ 3 1. Tiền sử bệnh tật của đối tượng nghiên cứu.......................................62
Biểu đồ 3 2. Một số nguyên nhân bỏ điều trị của đối tượng nghiên cứu..............66
Biểu đồ 3 3. Tỷ lệ dương tính với CDTP khi xét nghiệm nước tiểu.....................66
Biểu đồ 3 4. Tỷ lệ bệnh nhân có tiêm chích ma túy .............................................67
Biểu đồ 3 5. Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu có việc làm ...........................................74
Biểu đồ 3 6. Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu có vấn đề sức khỏe tâm thần.................76
Biểu đồ 3 7. Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu hài lòng với sức khỏe ..........................77
Biểu đồ 3 8. Tỷ lệ đối tượng nghiên cứu tự đánh giá CLCS tốt ...........................77
DANH MỤC CÁC HÌNH
Hình 1 Mơ hình cơ sở điều trị Methadone tại Việt Nam................................................24
Hình 2 Qui trình hoạt động của cơ sở điều trị Methadone..............................................25
Hình 3 Tổ chức trạm y tế...............................................................................................37
Hình 4 Khung lý thuyết nghiên cứu...............................................................................39
Hình 5 Bản đồ địa bàn nghiên cứu.................................................................................40
Hình 6 Sơ đồ nghiên cứu can thiệp................................................................................42
Hình 7 Cơ sở điều trị Methadone tại trạm y tế xã..........................................................47
1
ĐẶT VẤN ĐỀ
Sử dụng bất hợp pháp các chất dạng thuốc phiện (CDTP) như thuốc phiện,
Morphin, Heroin… đã gây ra vấn đề sức khỏe, các gánh nặng bệnh tật và liên quan
đến tử vong. Điều này là do mối quan hệ giữa sử dụng ma túy với sức khỏe tâm
thần, tiêm chích ma túy, HIV/AIDS, viêm gan và tử vong do quá liều[1]. Việt Nam
đã triển khai các hình thức cai nghiện tại cộng đồng, gia đình và các trung tâm chữa
bệnh – giáo dục – lao động xã hội với biện pháp bắt buộc và tự nguyện. Tuy nhiên,
tỷ lệ tái nghiện cao (>90%) sau khi hết thời gian cai nghiện khoảng 2 năm. Đến năm
2008, Việt Nam thí điểm chương trình điều trị nghiện các CDTP bằng methadone
tại Hải Phịng và thành phố Hồ Chí Minh. Chương trình thí điểm cho thấy điều trị
methadone rất hiệu quả trong việc kiểm soát nghiện heroin và được chấp thuận để
mở rộng dịch vụ ra các tỉnh, thành khác trong cả nước[2]. Nghiên cứu của Hồng
Đình Cảnh (2011) ở mơ hình thí điểm tại thành phố Hồ Chí Minh và Hải Phịng từ
11/2009 đến 11/2011, hiệu quả của mơ hình đã được chứng minh qua kết quả giảm
sử dụng ma túy từ 98,2% trước khi điều trị xuống 12,4% sau 24 tháng; không phát
hiện trường hợp nhiễm mới HIV; vi phạm pháp giảm từ 40,8% xuống 1,6% sau 24
tháng.
Tại các tỉnh miền núi phía Bắc, trong đó có Thanh Hóa thường có điều kiện
kinh tế khó khăn, đường xá đi lại không thuận lợi, là nơi sinh sống của đa số là
đồng bào dân tộc thiểu số và người bệnh nơi đây gặp nhiều khó khăn trong tiếp cận
với dịch vụ chăm sóc sức khỏe. Nghiên cứu của Nguyễn Thị Minh Tâm (2015) tại 3
tỉnh miền núi phía Bắc từ tháng 10/2014 đến 12/2015, kết quả chỉ ra rằng yếu tố
khoảng cách đi uống thuốc hàng ngày ảnh hưởng không nhỏ đến việc duy trì điều trị
của bệnh nhân. Trong nghiên cứu khác của Phạm Đức Mạnh (2014) tại một số tỉnh
miền núi phía Bắc cũng cho thấy việc tiếp cận điều trị Methadone gặp nhiều khó
khăn đối với bệnh nhân ở vùng sâu, vùng xa và nêu lên sự cần thiết phải nâng cao
độ bao phủ và bền vững của chương trình Methadone[3].
Quan Hóa là một huyện miền núi phía tây tỉnh Thanh Hoá, là địa bàn trọng
điểm về HIV/AIDS và tiêm chích ma t. Đến 31/12/2017, tồn huyện có 440
người nhiễm HIV cịn sống và ước tính trên 700 người nghiện ma tuý; tình hình vận
2
chuyển, buôn bán và sử dụng ma túy trên địa bàn diễn ra hết sức phức tạp và khó
kiểm sốt; trình độ văn hố thấp cùng với nhiều thách thức xã hội và kinh tế như
nghèo đói, lạm dụng chất ma túy, bất bình đẳng trong chăm sóc y tế cũng là nguy cơ
gián tiếp làm lây truyền HIV trong đồng bào dân tộc thiểu số; lây nhiễm HIV chủ
yếu qua tiêm chích ma tuý (56,7%); đối tượng nghiện tập trung chủ yếu tại các xã
Thành Sơn, Trung Sơn...Trong khi đó, cơ sở điều trị Methadone lại nằm ở Trung
tâm Y tế huyện, người nghiện không thể đến nhận dịch vụ điều trị Methadone do
khoảng cách từ nhà đến nơi điều trị từ 50-60 km. Trước thực trạng đó, từ tháng 5
năm 2015, ngành Y tế Thanh Hóa đã cho triển khai cơ sở điều trị methadone tại
Trạm Y tếxãThành Sơn và xã Trung Sơn. Đến thời điểm năm 2015, tại Việt Nam,
mơ hình cơ sở điều trị Methadone đều đặt tại Trung tâm phòng, chống HIV/AIDS,
Trung tâm Y tếhuyện/thị/ thành phố...việc nghiên cứu mơ hình điều trị Methadone
tại tuyến xã, nhằm đưa dịch vụ điều trị Methadone đến gần người bệnh, thuận tiện
hơn trong tiếp cận làm tăng khả năng tuân thủ điều trị là cần thiết, có ý nghĩa.
Đề tài luận án “Kết quả mơ hình thí điểm điều trị thay thế nghiện các chất
dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone tại tuyến xã, huyện Quan Hóa, tỉnh
Thanh Hóa năm 2015-2017”.
Từ các kết quả ở nghiên cứu này có thể rút ra những bài học, kết quả nghiên
cứu có giá trị tham khảo phục vụ công tác hoạch định chính sách, định hướng cho
chiến lược phịng chống HIV/AIDS trong tương lai, đồng thời đóng góp thơng tin
có giá trị cho đào tạo và nghiên cứu khoa học.
MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
3
Luận án có các mục tiêu sau:
1. Mơ tả thực trạng sử dụng ma túy ở người nghiện ma túy trước khi tham gia
điều trị Methadone tại 2 xã, huyện Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa, năm 2015 2017”
2. Đánh giá kết quả, tính phù hợp và khả năng duy trì mơ hình thí điểm điều trị
thay thế nghiện các chất dạng thuốc phiện bằng thuốc Methadone tại 2 xã, huyện
Quan Hóa, tỉnh Thanh Hóa, năm 2015-2017
CHƯƠNG I. TỔNG QUAN TÀI LIỆU
1.1 CÁC KHÁI NIỆM
1.1.1 Chất gây nghiện và chất ma tuý
4
Chất gây nghiện khi đưa vào cơ thể dưới bất kỳ hình thức nào sẽ gây ức chế
thần kinh hoặc kích thích mạnh mẽ hệ thần kinh, làm giảm đau. gây ảo giác, dẫn đến
thay đổi một hoặc nhiều chức năng của cơ thể người sử dụng [8, 9]. Chất ma túy là
các chất gây nghiện, chất hướng thần được quy định trong các danh mục do Chính
phủ ban hành [6, 7].
1.1.2 Chất dạng thuốc phiện (CDTP)
Chất dạng thuốc phiện (opiats, opioid) là tên gọi chung cho nhiều chất như
thuốc phiện, Morphine, Heroin, Methadone, Buprenorphine, Codein, Pethidine,
LAAM… có biểu hiện lâm sàng tương tự và tác động vào cùng điểm tiếp nhận
tương tự ở não[6, 8, 9].
1.1.3 Khái niệm về nghiện chất và người nghiện CDTP
Nghiện chất là tình trạng bắt buộc phải sử dụng chất gây nghiện bất chấp
những tác hại của chúng. Người nghiện CDTP là người sử dụng lặp đi lặp lại nhiều
lần CDTP với liều lượng ngày càng tăng, dẫn đến trạng thái nhiễm độc chu kỳ, mạn
tính, bị lệ thuộc về thể chất và tâm thần vào chất đó[8, 9].
1.1.4 Cai nghiện
Cai nghiện là ngừng sử dụng hoặc giảm đáng kể chất ma túy mà người
nghiện thường sử dụng (nghiện) dẫn đến việc xuất hiện hội chứng cai, vì vậy bệnh
nhân cần phải được điều trị[8, 9].
1.1.5 Hội chứng cai và tái nghiện
Hội chứng cai là trạng thái phản ứng của cơ thể khi cắt hoặc giảm chất ma tuý
đang sử dụng ở những người nghiện ma tuý. Biểu hiện lâm sàng của hội chứng cai
khác nhau phụ thuộc vào loại ma tuý đang sử dụng[8, 9].
Tái nghiện là sử dụng ma túy trở lại đáp ứng cơn xung động thèm muốn xuất
hiện sau khi đã ngưng sử dụng ma túy, hay sau khi điều trị hoặc cai nghiện với kết
quả khơng cịn triệu chứng cai [8, 9].
1.1.6 Điều trị thay thế Methadone và cơ sở điều trị Methadone
Điều trị nghiện các CDTP bằng thuốc thay thế là việc sử dụng thuốc thay thế
Methadone để điều trị cho người nghiện CDTP [8, 9].
5
Cơ sở điều trị thay thế nghiện các CDTP bằng thuốc Methadone gọi tắt là cơ
sở điều trị Methadone. Cơ sở điều trị nghiện Methadone là đơn vị điều trị nghiện
CDTP bằng thuốc Methadone cho người nghiện CDTP, bao gồm cả việc cấp phát
thuốc Methadone.
1.1.7 Tuân thủ điều trị Methadone
Tuân thủ điều trị Methadone được định nghĩa là mức độ người bệnh dùng
thuốc Methadone và thực hành tuân theo y lệnh của thầy thuốc[6, 9].
1.1.8 Bỏ liều, bỏ điều trị Methadone và tái sử dụng ma tuý
Trong chương trình điều trị Methadone, bỏ liều là tình trạng bệnh bệnh nhân
khơng thực hiện uống thuốc hàng ngày: Bỏ 1-3 liều Methadone liên tục, xử lý uống
như liều đang uống; bỏ từ 4-5 liều Methadone liên tục uống liều bằng ½ liều đang
uống; bỏ từ 6 liều liên tục, xử lý khởi liều lại.
Bỏ trị là tình trạng bệnh nhân bỏ liều liên tục trên 30 ngày và không quay lại
tham gia điều trị[6, 9].
Tái sử dụng ma túy là sử dụng ma túy trở lại (dù chỉ một lần) để đáp ứng cơn
xung động thèm muốn xuất hiện.
1.1.9 Vi phạm pháp luật
6
Vi phạm pháp luật là hành vi trái pháp luật, có lỗi, do chủ thể có năng lực
trách nhiệm pháp lý thực hiện, xâm hại đến các quan hệ xã hội được pháp luật bảo
vệ. Vi phạm pháp luật có các dấu hiệu cơ bản: 1) Hành vi của con người gồm hành
vi hành động và hành vi không hành động; 2) Là hành ví trái quy định của pháp
luật. Tính trái pháp luật của hành vi thể hiện ở chỗ làm không đúng điểu pháp luật
cho phép, không làm hoặc làm không đầy đủ điều pháp luật bắt buộc phải làm hoặc
làm điều mà pháp luật cấm; 3) Là hành vi có chứa đựng lỗi của chủ thể - trạng thái
tâm lí thể hiện thái độ tiêu cực của chủ thể đối với hành vi của mình ở thời điểm chủ
thể thực hiện hành vi trái pháp luật; 4) Là hành vi do chủ thể có năng lực trách
nhiệm pháp lí thực hiện (nếu chủ thể hành vi trái pháp luật là cá nhân thì người đó
phải đến độ tuổi chịu trách nhiệm pháp lí theo luật định, khơng mắc các bệnh tâm
thần, có khả năng nhận thức được hậu quả nguy hiểm cho xã hội của hành vi của
mình và hậu quả pháp lí của nó).
1.1.10 Chất lượng cuộc sống
Chất lượng cuộc sống của bệnh nhân (Health-related quality of life viết tắt là
HRQOL) là một thước đo quan trọng về nhận thức của bệnh nhân về bệnh tật của
họ. Chất lượng cuộc sống bao gồm các lĩnh vực: Vấn đề sức khỏe thể chất, sức khỏe
tâm thần, các mối quan hệ xã hội và mơi trường[11].
1.2 TÌNH HÌNH NGHIỆN MA TUÝ VÀ NHIỄM HIV/AIDS
1.2.1 Tình hình nghiện ma túy và nhiễm HIV/AIDS trên thế giới
Tình hình nghiện ma tuý:Theo báo cáo của Cơ quan phòng chống Ma túy và
Tội phạm của Liên Hợp Quốc (UNODC) năm 2017, ước tính có khoảng 246 triệu
người, tương đương với khoảng hơn 5% dân số toàn thế giới trong độ tuổi từ 15 đến
64 đã từng sử dụng ma túy trái phép. Có khoảng trên 13 triệu người tiêm chích ma
túy (PWID), ít nhất 190.000 trường hợp bị tử vong do sử dụng ma túy và đa phần là
sử dụng các chất dạng thuốc phiện.
Việc sử dụng các chất dạng thuốc phiện(thuốc phiện, Heroin) bằng cách tiêm
chích vẫn là nguyên nhân dẫn đến gia tăng lây nhiễm HIV ở các nước trong khu vực
Đông Nam Á. Việc sử dụng ma túy gây ra ảnh hưởng đến sức khỏe như sốc quá
7
liều; chấn thương do tai nạn, hành vi bạo lực; tình trạng nghiện ma túy. Các ảnh
hưởng mãn tính như là các bệnh (bệnh mạch vành, xơ gan,…), các bệnh lây truyền
qua đường máu do vi rút (HIV, viêm gan B, viêm gan C...) và các rối loạn tâm
thần[12-14] .
Tình hình nhiễm HIV/AIDS: Trên tồn cầu, hết năm 2019, ước tính có 38 triệu
người (31,1–43,9 triệu người) sống chung với HIV, trong đó có 1,8 triệu (1,3–2,4
triệu) người là trẻ em (<15 tuổi). Đa số những người nhiễm với HIV sống tại các
nước thu nhập thấp và trung bình. Ước tính có khoảng 35 triệu người đã tử vong do
các nguyên nhân liên quan đến HIV, riêng năm 2019, có 940 000 (670 000–1,3
triệu) trường hợp tử vong. Theo UNODC, trong hơn 13 triệu người tiêm chích ma
túy, có khoảng 1,6 triệu người (từ 1,2 đến 3,9 triệu người) nhiễm HIV, chiếm
khoảng 11,5% số người tiêm chích ma túy trên tồn cầu. Tình trạng nhiễm vi rút
viêm gan B và viêm gan C trong nhóm TCMT cũng ở mức cao: Tỷ lệ nhiễm viêm
gan C ở nhóm TCMT trên tồn cầu ước tính 51,0%, tỷ lệ nhiễm viêm gan B trong
nhóm TCMT là 8,4%, tương ứng với 1,2 triệu người (số liệu được tổng hợp từ báo
cáo của 63 quốc gia)[14, 15].
1.2.2 Tình hình nghiện ma túy và nhiễm HIV/AIDS ở Việt Nam
Tình hình nghiện ma tuý: Theo báo cáo năm 2015, toàn quốc thống kê được
201.180 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, đến 12/2020, cả nước đã có 246.500
người nghiện có hồ sơ quản lý, trong đó có 38.244 người đang cai nghiện bắt buộc
trong các cơ sở cai nghiện ma túy; gần 80% có sử dụng ATS và chất hướng thần
mới. Tại một số địa phương, tỷ lệ người nghiện sử dụng ATS và chất hướng thần rất
cao như Đồng Nai 87%, Đà Nẵng 85%, Trà Vinh 90,7 %...Thời gian gần đây, ngoài
ma túy truyền thống và ATS thì các loại ma túy khác như: Cần sa, “cỏ Mỹ”... xuất
hiện ngày càng nhiều. Độ tuổi sử dụng ma tuý dưới 16 chiếm 0,1%; từ 16 đến dưới
30 là 49%; từ 30 tuổi trở lên chiếm 50,9%; hầu hết là nam giới (96%), nữ chiếm
4%. Đa phần người nghiện ma tuý ở trong cộng đồng chiếm tỷ lệ 64,5%; số người
đang cai nghiện trong các cơ sở Chữa bệnh, Giáo dục, Lao động xã hội (22,4%); số
đang trong các trại giam, trại tạm giam, nhà tạm giữ (13,1%). Trong số các loại ma
tuý được báo cáo, sử dụng Heroin vẫn là chủ yếu chiếm 75%; ma túy tổng hợp
8
(10%); thuốc phiện (7%); cần sa (1,7%). Công tác điều trị nghiện ở nước ta rất được
quan tâm, đang được từng bước xã hội hóa và số người được tiếp cận dịch vụ cai
nghiện ngày càng tăng. Tuy nhiên tỷ lệ tái nghiện vẫn cịn ở mức cao (80%), thậm
chí có nơi trên 95%[13, 14, 16, 17].
Tình hình nhiễm HIV/AIDS: Ở Việt Nam dịch HIV/AIDS tập trung chủ yếu ở
ba nhóm quần thể có hành vi nguy cơ cao: Nhóm tiêm chích ma túy (NCMT), nhóm
nam tình dục đồng giới (MSM) và nhóm phụ nữ mại dâm (PNMD). Theo kết quả
giám sát trọng điểm 2015, tỷ lệ hiện nhiễm HIV trong nhóm NCMT, PNMD, MSM
tương ứng là 9,3%, 2,7% và 5,1%. Dịch HIV/AIDS đã xảy ra ở tất cả tỉnh, thành
phố với 99,8% số quận/huyện và trên 80,3% số xã/phường. Tại các thành phố lớn
như Hà Nội và Hồ Chí Minh có số lượng lớn người nhiễm HIV với diễn biến dịch
phức tạp, khó kiểm sốt. Có số lượng lớn người nhiễm HIV tập trung tại các tỉnh
miền núi phía Bắc, vùng đồng bằng sông Cửu Long, miền Đông Nam Bộ, các tỉnh
miền núi Tây Bắc, các huyện miền núi Nghệ An và Thanh Hóa[14, 18-21].
Từ thời điểm 31/12/2015, tồn quốc có 202.437 người nhiễm HIV đang cịn
sống với HIV được báo cáo, 85.194 người nhiễm HIV đang giai đoạn AIDS và đã
có trên 86.716 người nhiễm HIV đã tử vong. Trong số những người được báo cáo
xét nghiệm mới phát hiện nhiễm HIV trong năm 2015, nữ chiếm 34,1%, nam chiếm
65,9%, lây truyền qua đường tình dục chiếm 50,8%, lây truyền qua đường máu
chiếm 36,1%, mẹ truyền sang con chiếm 2,8%, không rõ chiếm 10,4%. Kết quả
giám sát trọng điểm năm 2015, tỷ lệ nhiễm HIV trong nhóm nghiện chích ma túy là
9,3%, phụ nữ bán dâm 2,7% và MSM là 5,2%[16].
Đến hết 31/12/2020, theo báo cáo của các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung
ương thì cả nước có 213.008 người nhiễm HIV hiện đang còn sống và 107.812
người nhiễm HIV đã tử vong. Trung bình mỗi năm cả nước phát hiện thêm 11.000
ca nhiễm HIV và 2.800 người tử vong. Số người mới phát hiện nhiễm HIV tập trung
chủ yếu ở độ tuổi 16 - 29 (40,1 %) và 30- 39 (33,8 %). Đường lây chủ yếu là quan
hệ tình dục khơng an tồn (67,2 %) và qua đường máu (16,6 %), mẹ sang con 1,8
%. Tỷ lệ nhiễm HIV trên nhóm nghiện chích ma túy tại 20 tỉnh triển khai giám sát
9
trọng điểm HIV năm 2019 chiếm 12,78 % có xu hướng giảm so với năm 2017
(13,98 % )[14].
1.2.3 Tình hình nghiện ma túy và nhiễm HIV/AIDS tại tỉnh Thanh Hố
Tình hình nghiện ma t: Thanh Hóa là tỉnh có dân số đơng thứ 3 trên tồn
quốc (3.400.439 người), với diện tích 11.120 km 2 rộng bao gồm 27 huyện thị thành
phố và 637 xã phường. Tỉnh có biên giới với nước Lào và tiếp giáp 4 tỉnh khác
(Hồ Bình, Nghệ An, Sơn La, Ninh Bình) là điều kiện thuận lợi gia tăng tình trạng
bn bán, sử dụng ma t của tỉnh. Theo số liệu của công an tỉnh đến hết 12/2015
có 6.530 người nghiện có hồ sơ quản lý tại và hơn 1.000 người nghi nghiện trong đó
gần 80% trong độ tuổi từ 18 – 45 và chủ yếu là nam giới. Số người nghiện đang
sinh sống tại cộng đồng dân cư là 3.319 người. Loại ma tuý thường dùng nhiều nhất
là Heroin chiếm 90,9% còn lại dùng thuốc phiện (3,8%), dùng nhiều loại (4,4%)
còn lại 0,9% dùng ma tuý tổng hợp, cần sa và các chất hướng thần khác. Hình thức
sử dụng chủ yếu là chích 90,7%, cịn lại là các trường hợp khác như hít, hút, uống
chiếm tỉ lệ khơng đáng kể. Người nghiện ma t có 20,6% trong tình trạng khơng
nghề nghiệp, thường là người có học vấn thấp, có tiền án tiền sự hoặc do tính chất
công việc hay thay đổi, di chuyển thường xuyên. Người nghiện ma tuý gây nên các
tội phạm ảnh hưởng đến an ninh xã hội. Người sử dụng ma tuý có ở 27/27 huyện thị
của tỉnh, tập trung nhiều tại 7 huyện là: Thành phố Thanh Hóa, huyện Thọ Xuân,
huyện Quan Hóa, huyện Mường Lát, huyện Quảng Xương, huyện Tĩnh Gia, huyện
Hoằng Hóa. Chiều hướng và diễn biến HIV/AIDS trên địa bàn Thanh Hoá ngày một
tăng và diễn biến phức tạp[5, 22].
Tình hình nhiễm HIV/AIDS: Từ trường hợp nhiễm HIV phát hiện đầu tiên
tháng 11 năm 1995 đến 31/12/2015, số nhiễm HIV/AIDS là 4.262 cịn sống, quản lý
được, có 1.949 đã tử vong do AIDS, 27/27 huyện, thị xã, thành phố và
584/635(91,8%) xã phường, thị trấn đã phát hiện có người nhiễm HIV/AIDS[5].
Số liệu báo cáo đến 31/12/2020, lũy tích người nhiễm HIV/AIDS là 8.372
người; trong đó số người đang cịn sống và quản lý được là 4.099 (3.567 người
Thanh Hóa và 532 ở trại giam). HIV có mặt tại 100% huyện, thị xã, thành phố;
10
93,8% xã/phường/thị trấn. Lây nhiễm HIV tại Thanh Hóa cũng tập trung ở các
nhóm nguy cơ cao là TCMT, PNBD và lây từ mẹ sang con[23].
1.3 MỘT SỐ ĐẶC ĐIỂM CỦA NGƯỜI SỬ DỤNG MA TUÝ
1.3.1 Đặc điểm kinh tế và xã hội của người nghiện ma túy tại Việt Nam
Theo báo cáo của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội cho thấy phần lớn
người nghiện ma túy có trình độ văn hố thấp, 69% có trình độ văn hố dưới trung
học phổ thơng, đặc biệt là ở trong cộng đồng các đồng bào dân tộc khu vực miền
núi. Hầu hết người sử dụng ma túy là nam giới (95%), có gia đình (59%). Độ tuổi
sử dụng ma t đang có xu hướng trẻ hố, độ tuổi dưới 30 chiếm tỷ lệ lớn. Tuy
nhiên, ở các tỉnh miền núi phía Bắc như Thái Ngun, Hịa Bình, Tun Quang và
Thanh Hố thì tuổi trên 30 lại chiếm tỷ lệ lớn. Điều này có thể do người nghiện tại
các tỉnh miền núi phía Bắc có thời gian sử dụng thuốc phiện lâu hơn ở các tỉnh đồng
bằng và thành phố lớn.
Về chi phí cho sử dụng ma tuý gấp 3 lần thu nhập của các đối tượng nghiện.
Khoản tiền phải trả cho ma tuý này góp phần lớn gây nên gánh nặng về kinh tế cho
các gia đình và là lý do dẫn tới các hành vi phạm pháp như trộm cắp, cướp giật gây
ảnh hưởng đến an ninh, an toàn và gây bất ổn trong xã hội[29, 30].
Về vi phạm pháp luật, theo báo cáo của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội
cho thấy, có 38% đối tượng có tiền án tiền sự, 11% có tên trong hồ sơ do nhà nước
quản lý. Tuy nhiên, ở các thành phố lớn tỷ lệ này khá cao, như ở Hải phòng tỷ lệ có
hành vi phạm pháp là 40,8%, tỷ lệ có tiền sự là 13,0%. Lý do người nghiện ma tuý
cần tiền để thoả mãn cơn nghiện, nên các đối tượng phạm pháp dưới nhiều hình
thức đa dạng khác nhau như trộm cướp, buôn lậu, buôn bán vận chuyển chất gây
nghiện và nhiều loại hình phạm pháp khác. Nghiện ma tuý và vi phạm pháp luật
luôn song hành cùng nhau, nối tiếp nhau khiến cho người nghiện không dứt ra
được. Điều trị nghiện CDTP bằng Methadone là một trong những phương pháp hữu
hiệu trong việc giảm tình trạng phạm pháp ở trong nhóm người sử dụng ma tuý[1,
29, 30].
1.3.2 Đặc điểm về sử dụng ma túy và hành vi nguy cơ
11
Tại Việt Nam, người nghiện ma tuý chủ yếu sử dụng Heroin. Tuổi bắt đầu sử
dụng khoảng 20 tuổi, thời gian sử dụng ma tuý từ 5-10 năm (33,3%), nhiều trường
hợp bị sốc thuốc (là nguyên nhân trực tiếp gây tử vong), ảnh hưởng lớn đến sức
khoẻ của họ[21, 26, 27].
Nhiều người nghiện ma túy đã tham gia các hình thức cai nghiện ma tuý khác
nhau như: Cai nghiện tại trung tâm, cai nghiện ở cơ sở tư nhân, tự mua thuốc để cai
hoặc điều trị cắt cơn tại cộng đồng…nhưng đa số đều tái nghiện do thèm muốn ma
tuý, bị bạn bè rủ rê, do buồn chán, thất vọng.
Dùng chung bơm kim tiêm (BKT) và các dụng cụ tiêm chích là ngun nhân
chính làm lây truyền HIV trong nhóm người TCMT. Kết quả giám sát trọng điểm
lồng ghép hành vi trong các nhóm nguy cơ cao tại Việt Nam năm 2014, có 13,1%
trong số người NCMT cho biết có sử dụng chung bơm kim tiêm trong vòng 1 tháng
qua, tỷ lệ này khá cao ở Sơn La (38%), Kiên Giang (34%), Đắc Lắc(32%), Gia Lai
(22,7%). Tỷ lệ người TCMT đã nhiễm HIV tiếp tục sử dụng chung BKT khi tiêm
chích khá cao. Đây là yếu tố tiềm ẩn nhiều nguy cơ làm gia tăng tỷ lệ nhiễm HIV
trong nhóm này ở các tỉnh/ thành phố như Hà Nội, Quảng Ninh, n Bái, Thanh
Hố, Đồng Nai, thành phố Hồ Chí Minh và Cần Thơ.
Tỷ lệ người TCMT có sử dụng bao cao su (BCS) thường xuyên khi quan hệ
tình dục với PNBD vẫn ở mức thấp, giao động từ 38% đến 74%, tỷ lệ này là một
trong những chỉ số cảnh báo nguy cơ lây truyền HIV từ nhóm TCMT sang nhóm
PNBD và ngược lại. Nghiên cứu tại thành phố Hồ Chí Minh cho thấy chỉ 50%
người TCMT có quan hệ tình dục với PNBD trong 4 tuần qua sử dụng bao cao su
[16, 20, 28].
Gần 1/5 (18,2%) người TCMT tại Hải Phịng cho biết từng có quan hệ tình
dục với PNBD trong 12 tháng qua, trong số đó, có một tỷ lệ đáng kể (8,9%) người
TCMT không dùng BCS thường xuyên khi quan hệ tình dục với PNBD trong vòng
12 tháng qua[12, 14, 18-20, 31].
Nhiều nghiên cứu trên thế giới khẳng định để phịng chống HIV/AIDS có
hiệu quả cần phải tiến hành các biện pháp giảm các hành vi nguy cơ trong nhóm
tiêm chích ma túy, thơng qua chương trình khuyến khích sử dụng 100% BCS,
12
chương trình trao đổi BKT sạch và chương trình điều trị thay thế bằng
Methadone[32-36].
1.3.3 Tác động của ma tuý đến sức khỏe, gia đình và xã hội
Tác động đến sức khỏe: Ước tính trên tồn cầu có khoảng 1.650.000 người
TCMT sống chung với HIV, tương ứng với 13,5% người TCMT có HIV (+). Hai
khu vực nổi bật với tỷ lệ nhiễm HIV cao trong nhóm người TCMT là Tây Nam Á và
Đông Nam Âu với tỷ lệ lần lượt là 29% và 23%. Tử vong sớm là vấn đề thường gặp
của người TCMT. Nguyên nhân chủ yếu do nhiễm các bệnh truyền nhiễm, đặc biệt
là HIV, và do quá liều. Một nghiên cứu gộp ở 65 nghiên cứu thuần tập từ 25 quốc
gia cho thấy tỷ lệ tử vong ở người TCMT là 2,35 người chết trên 100 người-năm,
đây là tỷ lệ tử vong cao hơn nhiều so với tỷ lệ tử vong của dân số có cùng độ tuổi.
Châu Á là khu vực có ước tính số người TCMT lớn nhất, chiếm hơn 1/3 số TCMT
trên toàn cầu, tỷ lệ tử vong là 5,25 người trên 100 người-năm. Can thiệp dựa trên
bằng chứng có thể có hiệu quả để phịng, điều trị và chăm sóc HIV cho người
TCMT, bao gồm cả chương trình bơm kim tiêm sạch, điều trị thay thế các CDTP
bằng Methadone, điều trị kháng virus và Naloxone. Giám sát hệ thống gần đây nhất
nhấn mạnh tầm quan trọng của điều trị thay thế các CDTP, nó giúp giảm tới 54%
nguy cơ lây nhiễm HIV mới ở nhóm TCMT, chủ yếu bằng giảm tần xuất TCMT[13,
17].
Đồng nhiễm HIV và viêm gan C: Việc dùng chung bơm kim tiêm làm cho
người TCMT rất dễ bị nhiễm HIV và viêm gan C. Người ta ước tính rằng trung
bình có 13,1% trong tổng số lượng người TCMT đang sống với HIV. Ước tính có
khoảng 2,2% dân số thế giới bị nhiễm viêm gan C, tỷ lệ này cao gấp 25 lần ở người
TCMT. Xác định tình trạng nhiễm viêm gan C rất quan trọng trong điều trị và dự
phòng lây nhiễm cho người khác. Ở nhiều nước châu Âu, số người TCMT có HCV
(+) cao nhưng số người tham gia điều trị lại thấp. Có khoảng 49% các trường hợp
nhiễm HCV trong nhóm TCMT khơng được chẩn đốn và trong số được chẩn đốn
chỉ có 19% bắt đầu điều trị thuốc kháng virus[15, 37].
Nguy cơ với sức khỏe tâm thần: Các bằng chứng nghiên cứu cho thấy những
người nghiện ma tuý thường có vấn đề căng thẳng tâm lý, có tỷ lệ tự sát cao hơn và
13
có chất lượng cuộc sống thấp hơn. Vấn đề với sức khỏe tâm thần mà người nghiện
hay gặp phải như: Trầm cảm (cảm thấy rất buồn và mệt mỏi); lo lắng (rất lo lắng và
sợ hãi); rối loạn lưỡng cực (tâm trạng thay đổi, có lúc tràn đầy năng lượng, kích
thích, thậm chí tức giận, sau đó lại cảm thấy buồn, mệt mỏi, tuyệt vọng); rối loạn
tăng động (khó chú ý, tập trung, ngồi yên); rối loạn nhân cách xã hội (khó có mối
quan hệ tốt và khơng quan tâm đến cảm xúc của người khác) [6, 8, 9].
Tác động đến gia đình người bệnh và xã hội: Để thoả mãn nhu cầu sử dụng
ma tuý, mỗi ngày mỗi người nghiện ma túy cần ít nhất từ 50.000-100.000 VNĐ
thậm chí 1.000.000 - 2.000.000VNĐ/ ngày. Vì vậy khi lên cơn nghiện ma tuý,
người nghiện sẵn sàng bán tài sản, đồ đạc của gia đình, trộm cắp, hành nghề mại
dâm hoặc thậm chí giết người, cướp của để lấy tiền mua ma t. Bên cạnh đó, các
thành viên khác trong gia đình giảm sút về sức khỏe do lo lắng, mặc cảm,...vì trong
gia đình có người nghiện. Người nghiện ma túy cịn ảnh hưởng đến xã hội do gây
mất trật tự an toàn xã hội, gia tăng các tệ nạn xã hội: Lừa đảo, trộm cắp, giết người,
mại dâm, bệnh tật....Điều đó làm tăng các chi phí ngân sách xã hội dành cho các
hoạt động ngăn ngừa, khắc phục, giải quyết các hậu quả do ma tuý gây ra[8, 9].
1.4 ĐIỀU TRỊ NGHIỆN MA TUÝ
1.4.1 Các nguyên tắc trong điều trị nghiện ma túy
WHO và UNODC đồng thuận khuyến nghị các quốc gia thực hiện 9 nguyên
tắc trong điều trị nghiện ma t[8, 17, 30, 38], bao gồm:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
7)
8)
9)
Tính sẵn có và dễ tiếp cận của chương trình điều trị:
Sàng lọc, đánh giá, chẩn đoán và lập kế hoạch điều trị;
Điều trị dựa trên bằng chứng;
Đảm bảo quyền con người và phẩm hạnh của bệnh nhân;
Tập trung vào các nhóm đối tượng cần sự quan tâm đặc biệt;
Điều trị lệ thuộc và hệ thống tư pháp;
Sự tham gia của cộng đồng và định hướng bệnh nhân;
Quản lý (lâm sàng) các dịch vụ điều trị;
Hệ thống điều trị - phát triển chính sách, kế hoạch chiến lược và điều phối
các dịch vụ.
Chi phí và lợi ích của điều trị: Ít nhất, tỷ lệ tiết kiệm để đầu tư cho điều trị là
3:1 (mỗi đồng đô la chi tiêu cho điều trị sẽ tiết kiệm được ba đồng) và khi tính tốn
14
rộng hơn đến các chi phí liên quan đến tội phạm, sức khỏe và năng suất lao động
của xã hội được đặt vào tính tốn thì tỷ lệ tiết kiệm đầy đủ có thể tăng lên tới 13:1.
Rõ ràng lợi ích lớn của điều trị ma túy, ngoài việc phục hồi cho bệnh nhân, sức khỏe
sau này và tác động xã hội, đó chính là yếu tố chi phí mà trong các nghiên cứu tính
tốn đến đó là chi phí - hiệu quả[2, 21, 39, 40].
1.4.2 Điều trị nghiện ma túy trên thế giới
Trong nhiều năm qua, các bằng chứng cho thấy rằng hiệu quả của các điều trị
rối loạn sử dụng ma túy đã giúp cho các trường hợp lệ thuộc ma túy tạm dừng sử
dụng, dự phòng tái sử dụng lại, giảm thiểu các hành vi tội phạm liên quan đến ma
túy, thay đổi các rối loạn hành vi khác và có những đóng góp giúp ích cho gia đình
và xã hội.
Biểu 1 1. Điều trị lệ thuộc ma túy bằng dược lý theo khu vực trên toàn cầu
Các khu vực khác nhau cũng có các dịch vụ can thiệp khác nhau: Can thiệp
tâm lý, tư vấn đặc biệt và hỗ trợ xã hội là dễ tiếp cận và sẵn có trên tồn cầu so với
các can thiệp khác. Hơn một phần ba các quốc gia báo cáo có các can thiệp tâm lý
xã hội, phục hồi chức năng và các dịch vụ chăm sóc, trong khi có hơn một phần tư
báo cáo có dịch vụ can thiệp dược lý. Rất khó để xác định hiệu quả của mỗi biện
pháp can thiệp khác nhau trên toàn thế giới, nhưng các dịch vụ dược lý, tâm lý xã
hội và can thiệp ở Châu Âu đạt trình độ cao hơn so với các vùng khác, đặc biệt là
Tây và Trung Âu. Ở các khu vực khác, chính phủ các quốc gia có thể chưa sẵn sàng
15
cho việc điều trị lệ thuộc ma túy bằng thuốc, dẫn đến sự hạn chế phạm vi của
chương trình. Tại châu Phi, biện pháp can thiệp bằng tư vấn sẵn có hơn các can
thiệp khác, có thể là do cần sa là chất phổ biến nhất được điều trị trong các loại ma
túy. Dịch vụ điều trị rối loạn sử dụng và lệ thuộc ma túy còn hạn chế ở hầu hết các
nước, thiếu hụt các chăm sóc liên tục cho những người có nhu cầu can thiệp điều trị.
Với ước tính trung bình trên tồn cầu, chỉ có một trong sáu người có rối loạn do sử
dụng ma túy hoặc nghiện ma túy được điều trị mỗi năm, cho thấy khả năng tiếp cận
dịch vụ và tính sẵn có của các dịch vụ còn hạn chế ở hầu hết các quốc gia. Tuy
nhiên, trên thực tế tỷ lệ này là 1/18 ở Châu Phi so với 1/5 ở Tây và trung Âu, điều
này cho thấy sự khác biệt lớn ở các khu vực.
Biểu 1 2. Điều trị nghiện ma túy theo khu vực trên tồn cầu
Có sự khác biệt giữa các vùng về các loại thuốc chủ yếu mà người sử dụng
ma túy được điều trị, Châu Phi chủ yếu là Cần sa, Bắc Mỹ là Cần sa, Cocain và một
ít Opioid, Mỹ Latinh là Cocain và Cần sa. Ở châu Á, Opioid là loại thuốc điều trị
chính cho những người sử dụng ma túy, tiếp đến là ATS và cần sa. Tại châu Âu,
Opioid được xếp sau cần sa, Cocain và ATS, trong khi ở châu Đại Dương cần sa
được xếp sau Opioid và ATS[13, 17].
1.4.3 Điều trị nghiện ma túy tại Việt Nam
Phương pháp cai nghiện ma túy ở nước ta hiện nay đối với người nghiện ma
túy dạng thuốc phiện được thực hiện theo quy trình do liên Bộ Lao động - Thương
