ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LÊ THANH TÙNG

PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG DU LỊCH
TỈNH BẮC NINH

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

THÁI NGUYÊN - NĂM 2021


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH

LÊ THANH TÙNG

PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG DU LỊCH
TỈNH BẮC NINH
Ngành: Quản lý Kinh tế
Mã số: 9.34.04.10

LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ

Hướng dẫn khoa học: 1 PGS. TS. Đặng Thị Phương Hoa
2 TS. Đàm Thanh Thủy

THÁI NGUYÊN - NĂM 2021

i
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả
nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng để
bảo vệ ở bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được
cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Ngày

tháng

năm 2021

Tác giả luận án


ii
LỜI CẢM ƠN
Tác giả bày tỏ lời cám ơn đối với người hướng dẫn khoa học và những người
đã giúp đỡ hay động viên trong quá trình tiến hành nghiên cứu và viết luận án.


iii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN......................................................................................................i
LỜI CẢM ƠN...........................................................................................................ii
MỤC LỤC...............................................................................................................iii
DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT............................................................................... vii
DANH MỤC CÁC BẢNG.................................................................................... viii
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH................................................................................x

MỞ ĐẦU.................................................................................................................. 1
1. Tính cấp thiết của đề tài........................................................................................1
2. Mục tiêu nghiên cứu..............................................................................................3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu.........................................................................3
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài luận án..................................................4
5. Những đóng góp mới của luận án.........................................................................4
6. Kết cấu của luận án...............................................................................................5
Chương 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN BỀN
VỮNG DU LỊCH....................................................................................................6
1.1. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu về phát triển du lịch................................6
1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển địa phương du lịch bền vững........................8
1.1.3. Những nghiên cứu về phát triển bền vững khách du lịch..............................12
1.1.4. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng tới phát
triển bền vững du lịch................................................................................... 14
1.1.5. Những nghiên cứu về phát triển kinh doanh bền vững du lịch......................19
1.1.6. Những nghiên cứu về quản lý phát triển bền vững du lịch............................22
1.1.7. Đánh giá chung về các công trình nghiên cứu về phát triển du lịch và
phát triển bền vững du lịch........................................................................... 25
1.2. Xác định khoảng trống trong nghiên cứu......................................................... 27
1.2.1. Khoảng trống về mặt nội dung trong nghiên cứu phát triển du lịch...............27
1.2.2. Khoảng trống về phương pháp trong nghiên cứu phát triển du lịch...............28
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1....................................................................................................30


iv
Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN BỀN
VỮNG DU LỊCH................................................................................................... 31
2.1. Cơ sở lý luận về phát triển bền vững du lịch.................................................... 31
2.1.1. Các khái niệm liên quan đến đề tài................................................................ 31
2.1.2. Vai trò của phát triển bền vững du lịch ở một địa phương nhìn từ góc độ

quản lý kinh tế.............................................................................................. 36
2.1.3. Nội dung phát triển bền vững du lịch tại địa phương....................................37
2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến phát triển bền vững du lịch.................................. 40
2.2. Cơ sở thực tiễn về phát triển bền vững du lịch................................................. 46
2.2.1. Kinh nghiệm phát triển bền vững du lịch của một số nước trên thế giới.......46
2.2.2. Kinh nghiệm phát triển bền vững du lịch của một số địa phương ở Việt
Nam......................................................................................................................... 57
2.3. Bài học vận dụng cho phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh....................66
2.3.1. Bài học từ kinh nghiệm phát triển bền vững du lịch trên thế giới..................66
2.3.2. Bài học từ kinh nghiệm phát triển du lịch ở một số địa phương của Việt Nam
................................................................................................................................ 68
KẾT LUẬN CHƯƠNG 2....................................................................................................70

Chương 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU..................................................... 72
3.1. Câu hỏi nghiên cứu.......................................................................................... 72
3.2. Mơ hình nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển du lịch tại tỉnh
Bắc Ninh...................................................................................................... 72
3.3. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu và khung phân tích..................................... 74
3.3.1. Phương pháp tiếp cận nghiên cứu.................................................................. 74
3.3.2. Khung phân tích............................................................................................ 77
3.4. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu, chọn mẫu điều tra..................................80
3.4.1. Chọn điểm nghiên cứu................................................................................... 80
3.4.2. Chọn mẫu điều tra......................................................................................... 80
3.5. Phương pháp thu thập thông tin........................................................................ 83
3.5.1. Thu thập thông tin thứ cấp............................................................................. 83
3.5.2 Thu thập thông tin sơ cấp............................................................................... 84
3.5. Phương pháp xử lý và phân tích thơng tin........................................................ 85
3.5.1. Phương pháp xử lý thông tin......................................................................... 85



v
3.5.2. Phương pháp phân tích thơng tin................................................................... 85
3.6. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu............................................................................ 92
3.6.1. Nhóm chỉ tiêu sử dụng để nghiên cứu sự hài lịng của du khách...................92
3.6.2. Nhóm chỉ tiêu đánh giá sự tăng trưởng và cơ cấu du lịch.............................. 92
3.6.3. Nhóm chỉ tiêu đánh giá về hiệu quả kinh doanh............................................ 93
3.6.4. Nhóm chỉ tiêu đánh giá tính bền vững........................................................... 96
3.6.5. Nhóm chỉ tiêu đánh giá những yếu tố cản trở sự phát triển bền vững du lịch 97
Chương 4: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG DU LỊCH TỈNH
BẮC NINH............................................................................................................. 98
4.1. Đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Bắc Ninh........................................... 98
4.1.1. Đặc điểm tự nhiên......................................................................................... 98
4.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội.............................................................................. 99
4.1.3. Một số chỉ tiêu kinh tế xã hội tỉnh Bắc Ninh và so với cả nước..................103
4.2. Thực trạng phát triển du lịch tỉnh Bắc Ninh...................................................104
4.2.1. Quá trình hình thành và phát triển du lịch tỉnh Bắc Ninh............................104
4.2.2. Kinh tế du lịch trong cơ cấu kinh tế tỉnh Bắc Ninh.....................................105
4.2.3. Thực trạng khai thác, sử dụng tài nguyên du lịch tỉnh Bắc Ninh.................107
4.2.4. Thực trạng quy hoạch và phát triển địa phương bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh
...................................................................................................................................... 114

4.2.5. Thực trạng phát triển bền vững khách du lịch tỉnh Bắc Ninh......................119
4.2.6. Thực trạng phát triển kinh doanh bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh..............125
4.3. Phân tích nhân tố ảnh hưởng đến phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh.129
4.3.1. Tiêu chí và các biến đánh giá......................................................................129
4.3.2. Phân tích nhân tố ảnh hưởng đến phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh
.............................................................................................................................. 131
4.4. Phân tích những yếu tố cản trở sự phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh139
4.4.1. Vùng 1 - Bắc sông Đuống...........................................................................139
4.4.2. Vùng 2 - Nam sông Đuống..........................................................................141

4.5. Đánh giá chung về phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh.......................142
4.5.1. Những kết quả đạt được..............................................................................142
4.5.2. Những khó khăn, hạn chế và nguyên nhân..................................................144
KẾT LUẬN CHƯƠNG 4..................................................................................................152


vi
Chương 5: GIẢI PHÁP THÚC ĐẨY PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG DU
LỊCH TỈNH BẮC NINH.....................................................................................154
5.1. Bối cảnh quốc tế và trong nước tác động đến phát triển du lịch tỉnh Bắc Ninh
.............................................................................................................................. 154
5.2. Quan điểm, định hướng và mục tiêu phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh .. 157

5.2.1. Quan điểm phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh................................157
5.2.2. Định hướng, mục tiêu phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh...............159
5.3. Giải pháp thúc đẩy phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh.......................166
5.3.1. Giải pháp chung..........................................................................................166
5.3.2. Giải pháp trọng tâm.....................................................................................169
5.3.3. Giải pháp riêng cho từng vùng....................................................................172
5.4. Một số kiến nghị............................................................................................176
5.4.1. Đối với chính phủ........................................................................................176
5.4.2. Đối với tỉnh Bắc Ninh.................................................................................176
5.4.3. Đối với các cơ quan quản lý du lịch............................................................176
5.4.4. Đối với các cơ sở kinh doanh dịch vụ du lịch..............................................176
5.4.5. Đối với cộng đồng người dân địa phương khu du lịch, điểm du lịch...........177
KẾT LUẬN CHƯƠNG 5..................................................................................................178

KẾT LUẬN..........................................................................................................180
DANH MỤC CÁC CƠNG TRÌNH NGHIÊN CỨU.........................................183
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO...........................................................184

PHỤ LỤC.............................................................................................................199

Chữ viết tắt
CC
CNTT
DLST
HS
ITDR


KD
NCKH
QL
QLNN
SL
SXKD
TNDL
UBNN
UNESCO

UNWTO
VH, TT &DL
WTTC
Yt


viii
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1:


Tổng hợp các nhân tố ảnh hưởng tới phát triển bền vững du lịch......19

Bảng 2.1:

Một số chỉ tiêu đo lường phát triển bền vững du lịch......................... 35

Bảng 3.1:

Lựa chọn địa điểm nghiên cứu........................................................... 80

Bảng 3.2:

Lựa chọn số mẫu nghiên cứu theo từng đối tượng.............................82

Bảng 3.3:

Phương pháp phân tích thơng tin....................................................... 86

Bảng 3.4:

Thang đo Likert................................................................................. 88

Bảng 3.5:

Chỉ tiêu đo lường các biến trong mơ hình hồi quy.............................90

Bảng 3.6:

Đánh giá phát triển bền vững địa phương.......................................... 97


Bảng 4.1:

Cơ cấu dân số và lao động tỉnh Bắc Ninh........................................100

Bảng 4.2:

Một số chỉ tiêu chủ yếu của tỉnh Bắc Ninh so với cả nước..............103

Bảng 4.3:

Cơ cấu kinh tế tỉnh Bắc Ninh...........................................................106

Bảng 4.4:

Cơ cấu kinh tế du lịch trong ngành dịch vụ của tỉnh Bắc Ninh........107

Bảng 4.5:

Một số địa danh du lịch chính của Vùng 1- Bắc sơng Đuống..........108

Bảng 4.6:

Một số địa danh du lịch đến chính Vùng 2- Nam sơng Đuống.........110

Bảng 4.7:

Phát triển nhân lực du lịch tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2014 - 2019.....112

Bảng 4.8.


Trình độ chun mơn nghiệp vụ của nhân lực du lịch tỉnh Bắc
Ninh giai đoạn 2014 - 2019113

Bảng 4.9:

Số điểm có tiềm năng và số điểm đã được công nhận điểm du lịch. 118

Bảng 4.10: Số lượng và cơ cấu khách du lịch tỉnh Bắc Ninh năm 2019.............119
Bảng 4.11:

Đánh giá sự hài lòng của khách du lịch tại Vùng 1- Bắc sơng Đuống
120

Bảng 4.12: Tính điểm và xếp loại từng chỉ tiêu đối với Vùng 1- Bắc sơng Đuống
121
Bảng 4.13: Đánh giá sự hài lịng của khách du lịch ở Vùng 2 - Nam sông Đuống
123
Bảng 4.14: Tính điểm và đánh giá từng chỉ tiêu đối với sự hài lòng của
khách du lịch ở vùng 2 - Nam sông Đuống

124

Bảng 4.15: Một số chỉ tiêu phát triển du lịch tỉnh Bắc Ninh..............................125
Bảng 4.16: Kết quả và hiệu quả kinh doanh du lịch của tỉnh Bắc Ninh qua 5 năm
128


Bảng 4.17: Tiêu chí và các biến đánh giá mức độ ảnh hưởng đến phát triển
bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh


130


ix
Bảng 4.18: Những yếu tố cản trở sự phát triển bền vững du lịch Vùng 1 Bắc sông Đuống

140

Bảng 4.19: Những yếu tố cản trở chủ yếu phát triển bền vững du lịch Vùng
2 - Nam sông Đuống
Bảng 5.1.

141

Quy hoạch điểm cung cấp dịch vụ viễn thơng cơng cộng có
người phục vụ đến năm 2030

163


x
DANH MỤC BIỂU ĐỒ, HÌNH
Biểu đồ 1.1: Số lượng khách du lịch quốc tế trên toàn thế giới năm 2010 và
dự báo đến năm 2020 và 2030

13

Biểu đồ 4.1: Những yếu tố cản trở làm tắc nghẽn phát triển bền vững du lịch
Vùng 1- Bắc sông Đuống 140
Biểu đồ 4.2: Những yếu tố cản trở làm tắc nghẽn phát triển Vùng 2 - Nam

sơng Đuống 142
Hình 3.1.

Mơ hình nghiên cứu........................................................................... 73

Hình 3.2.

Thiết kế khung lý thuyết nghiên cứu.................................................. 78

Hình 3.3:

Khung phân tích nghiên cứu phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh
79


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Phát triển bền vững du lịch là một nhân tố quan trọng trong sự phát triển kinh
tế xã hội của nhiều Quốc gia. Phát triển du lịch góp phần thúc đẩy sự phát triển của
các ngành kinh tế liên quan, thúc đẩy giao lưu, tăng cường hiểu biết giữa các nước,
các dân tộc. Trong xu thế hội nhập của nước ta hiện nay, nhu cầu khách du lịch ngày
càng tăng, phát triển du lịch vừa đáp ứng nhu cầu của khách, vừa đem lại hiệu quả
kinh tế, đồng thời góp phần quảng bá hình ảnh và nâng cao vị thế của Việt Nam có ý
nghĩa to lớn trong trong phát triển đất nước.
Theo báo cáo tổng kết của Tổng cục du dịch Việt Nam nhân dịp Kỷ niệm 60
năm thành lập ngành Du lịch (09/7/1960 - 09/7/2020): thời gian qua du lịch Việt
Nam có tốc độ tăng trưởng cao và đã đóng góp quan trọng vào phát triển kinh tế xã hội.
Về khách quốc tế, năm 1990 chỉ có 250 nghìn lượt khách đến Việt Nam, sau 5
năm đã tăng hơn 4 lần, đạt trên 1,3 triệu lượt, đến năm 2010 đạt mốc 5 triệu lượt và

năm 2019 đạt hơn 18 triệu lượt, tăng 72 lần so với năm 1990. Đặc biệt giai đoạn
2015 - 2019 tốc độ tăng trưởng bình quân đạt 22,7%/ năm và được Tổ chức Du lịch
thế giới xếp Việt Nam vào hàng tăng trưởng du lịch cao nhất trên thế giới.
Đối với khách du lịch nội địa cũng tăng mạnh: năm 1990 từ hơn 1 triệu lượt,
đến năm 2019 đạt hơn 85 triệu lượt, tăng 85 lần.
Cùng với tăng trưởng lượng khách, du lịch đã mang lại nguồn thu ngày một
lớn cho nền kinh tế. Năm 1990, tổng thu từ du lịch mới đạt 1.340 tỷ đồng thì đến
năm 2019 tăng lên đạt 755.000 tỷ đồng, trong đó tổng thu từ khách du lịch quốc tế
đạt 421.000 tỷ đồng, tổng thu từ khách du lịch nội địa đạt 334.000 tỷ đồng. Tỷ lệ
đóng góp trực tiếp của du lịch vào GDP liên tục tăng mạnh trong 5 năm gần đây từ
2015 đến 2019: năm 2015 đạt 6,3%; năm 2016: 6,9%; năm 2017: 7,9%; năm 2018:
8,3% và năm 2019: 9,2%. Du lịch đang từng bước hướng tới trở thành một ngành
kinh tế mũi nhọn [151].
Hoạt động du lịch cũng thu hút sự tham gia của các thành phần kinh tế và mọi
tầng lớp nhân dân, mang lại không chỉ nguồn thu, mà còn tạo ra gần 2,5 triệu việc
làm (chiếm 4,6% tổng việc làm cả nước), chẳng những tạo việc làm và đóng góp


2
trong ngành du lịch, mà còn tạo điều kiện phát triển các ngành liên quan và tạo thu
nhập cho các cộng đồng dân cư địa phương.[3]
Theo đánh giá của Diễn đàn kinh tế thế giới WEF, Việt Nam hiện đứng hạng
67/136 nền kinh tế về năng lực cạnh tranh du lịch, xếp thứ 5 trong khối ASEAN.
Trong số 14 chỉ số trụ cột, 2 chỉ tiêu: tài nguyên tự nhiên (hạng 34) và tài ngun
văn hóa và du lịch cơng vụ (hạng 30) của Việt Nam được đánh giá là tích cực nhất.
Cùng với những lợi ích về kinh tế, việc làm, thì thơng qua du lịch, văn hóa Việt
Nam cũng được quảng bá mạnh mẽ hơn với bạn bè quốc tế. [27], [69], [140]
Bắc Ninh là một tỉnh thuộc đồng bằng sông Hồng, nằm trong Vùng kinh tế
trọng điểm Bắc bộ, là tỉnh có điều kiện, tiềm năng phát triển du lịch: có 1.589 điểm
di tích, trong đó 1.398 di tích lịch sử, 131 di tích kiến trúc, 2 di tích khảo cổ học và

58 di tích hỗn hợp; Đặc biệt trong đó 577 điểm di tích đã được xếp hạng, có 4 di

tích cấp quốc gia đặc biệt, 180 di tích cấp Quốc gia, 393 di tích cấp tỉnh [152]. Tỉnh
có khoảng 41 lễ hội truyền thống được duy trì thường xuyên, cùng nhiều làng nghề
truyền thống đã tồn tại và phát triển hàng trăm năm. Đặc biệt, dân ca Quan họ Bắc
Ninh đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân
loại…. Thực tế du lịch tỉnh Bắc Ninh đã có đóng góp tích cực vào tăng trưởng và
chuyển dịch cơ cấu kinh tế, góp phần xóa đói giảm nghèo và tạo thêm việc làm cho
người lao động của tỉnh. Tuy vậy, nếu so với tài nguyên và tiềm năng du lịch thì tỷ
lệ đóng góp của du lịch vào GDP của tỉnh cịn rất thấp so với bình qn chung cả
nước, chỉ chiếm 0,59% so với bình quân chung cả nước là 8,3%. UBND tỉnh Bắc
Ninh đã xác định mục tiêu phấn đấu đến năm 2030 đưa Bắc Ninh trở thành một
trong những trung tâm du lịch văn hóa lớn của vùng Đồng bằng sông Hồng; nâng
thu nhập về du lịch năm 2020 đạt 3.300 tỷ đồng, đến năm 2030 đạt khoảng 20.000
tỷ đồng; nhưng như vậy tỷ trọng đóng góp của du lịch vào GDP của tỉnh cũng chỉ
đạt trên 4% [82]. Bên cạnh đó du lịch ở Bắc Ninh vẫn còn nhiều tồn tại, vào mùa lễ
hội, du khách các nơi đổ về quá đông gây quá tải điểm đến, nhiều hoạt động gây
mất trật tự trị an (Đền Bà Chùa Kho) hay mất thuần phong mỹ tục (Hội Lim)… (Hà
Phạm, 2019)1.
1 Hà Phạm (2019), Những hình ảnh 'xấu xí' tại lễ hội đền Bà Chúa Kho, />

3
Phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh nhằm phát huy được thế mạnh, tăng
đóng góp vào GDP của tỉnh, giữ gìn bản sắc dân tộc nét đẹp của người Quan họ,
đảm bảo vệ sinh môi trường, đang là yêu cầu cấp thiết và tất yếu khách quan. Để
phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh, cần có sự nghiên cứu toàn diện, tổng thể
đưa ra những giải pháp, khoa học và khả thi. Đề tài: Phát triển bền vững du lịch
tỉnh Bắc Ninh là yêu cầu đặt ra mang tính cấp thiết của thực tiễn.
2. Mục tiêu nghiên cứu
2.1. Mục tiêu tổng quát

Trên cơ sở khoa học, đánh giá thực trạng và phân tích những nhân tố ảnh
hưởng đến phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh, từ đó đề xuất giải pháp khả
thi nhằm phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn tới.
2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển bền vững du lịch.
- Đánh giá thực trạng phát triển du lịch tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2015 - 2019
- Phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh.
- Đề xuất giải pháp nhằm phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh đến năm

2025 và tầm nhìn đến năm 2030.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu

3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những vấn đề lý luận, thực tiễn và các nhân
tố, các hoạt động liên quan đến phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
* Về mặt không gian: Luận án nghiên cứu phát triển bền vững du lịch trên địa

bàn tỉnh Bắc Ninh.
* Về mặt thời gian: Luận án sử dụng những tài liệu chủ yếu công bố từ 2010

đến 2020; phần phân tích thực trạng phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh luận
án phân tích giai đoạn 2015-2019; phần định hướng và giải pháp phát triển bền
vững du lịch tỉnh Bắc Ninh, luận án nghiên cứu đề xuất đến năm 2025, tầm nhìn đến
năm 2030.
* Về mặt nội dung: Luận án tập trung nghiên cứu những nội dung chính của

phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh như: Nguồn nhân lực, tài nguyên, quy



4
mô, cơ cấu, hiệu quả kinh tế xã hội, những nhân tố ảnh hưởng, những yếu tố cản trở
sự phát triển, tính bền vững đối với du lịch tỉnh Bắc Ninh.
Luận án cũng quan tâm nghiên cứu về vấn đề quản lý bền vững du lịch ở tỉnh
Bắc Ninh.
4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài luận án
- Đề tài luận án đã làm rõ khoảng trống cấp thiết nghiên cứu, những vấn đề lý

luận và thực tiễn về phát triển bền vững du lịch (hay còn gọi là phát triển bền vững
du lịch).
- Đề tài luận án đã đưa ra cách vận dụng sáng tạo các phương pháp truyền thống

để nghiên cứu phát triển bền vững du lịch ở một địa phương cấp tỉnh.
- Luận án đã thu thập thông tin cả thứ cấp và sơ cấp một cách cơng phu để

phân tích, đánh giá tồn diện các măt, các khía cạnh về thực trạng phát triển bền
vững du lịch ở tỉnh Bắc Ninh.
- Luận án đã đưa ra một số giải pháp có căn cứ khoa học và có tính khả thi

nhằm phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh trong giai đoạn mới, ở thời kỳ Việt
Nam hội nhập sâu rộng và cuộc cách mạng 4.0.
- Luận án là tài liệu tham khảo có giá trị cho các nhà quản lý kinh tế nhà nước

về du lịch, các nhà lãnh đạo quản lý tỉnh Bắc Ninh. Đặc biệt luận án là tư liệu tham
khảo có giá trị cho lãnh đạo các cấp của sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh
liên quan đến du lịch và lãnh đạo quản lý các công ty, các đơn vị kinh doanh du lịch
tỉnh Bắc Ninh. Luận án cũng là tài liệu tham khảo có giá trị cho các nhà nghiên cứu,
giảng dạy và những người quan tâm đến phát triển bền vững du lịch.
5. Những đóng góp mới của luận án
- Luận án đã đưa ra một số khái niệm theo chủ kiến về phát triển bền vững du


lịch; những bài học kinh nghiệm để áp dụng vào nghiên cứu du lịch ở tỉnh Bắc Ninh;
lựa chọn sáng tạo các phương pháp nghiên cứu, trong đó có phương pháp phản diện

như nghiên cứu các yếu tố làm cản trở sự phát triển.
- Về thực trạng phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh: luận án đã đánh giá,

phân tích vấn đề tồn diện ở nhiều mặt, nhiều khía cạnh để tạo bức tranh toàn cảnh về
phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh mà từ trước đến nay chưa có nghiên cứu

nào đánh giá đầy đủ như vậy.


5
- Phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc

Ninh: luận án đã phân tích 8 tiêu chí với 35 biến đo lường cho từng vùng, thể hiện chi
tiết các khía cạnh ảnh hưởng, tác động đến phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh
mà từ trước tới nay chưa có nghiên cứu nào phân tích đầy đủ và chi tiết như vậy.
- Về giải pháp: Luận án đã đề xuất các nhóm giải pháp cho tổng thể, cho từng

vùng có tính khoa học và tính khả thi nhằm phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc
Ninh, trong đó đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam hội nhập sâu rộng và cuộc cách
mạng công nghẹ 4.0 cũng là những vấn đề chưa có kết luận đầy đủ của nghiên cứu
nào trước đây.
6. Kết cấu của luận án

Ngoài phần mở đầu, kết luận, mục lục, phụ lục, danh mục và tài liệu tham
khảo, luận án kết cấu gồm 5 chương:
Chương 1: Tổng quan các nghiên cứu về phát triển bền vững du lịch

Chương 2: Cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển bền vững du lịch
Chương 3: Phương pháp nghiên cứu
Chương 4: Thực trạng phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh
Chương 5: Giải pháp thúc đẩy phát triển bền vững du lịch tỉnh Bắc Ninh


6
Chương 1
TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN
BỀN VỮNG DU LỊCH
1.1. Tổng quan các cơng trình nghiên cứu về phát triển du lịch
Tổng quan kết quả các cơng trình nghiên cứu về phát triển bền vững du lịch
trên thế giới và ở Việt Nam đã công bố, bao gồm nhiều khía cạnh khác nhau và có
thể đan xen nhau. Tổng hợp theo nội dung phát triển bền vững du lịch và tiếp cận
của chuyên ngành quản lý kinh tế, có thể hệ thống các cơng trình nghiên cứu theo
những nội dung sau đây:
1.1.1. Kết quả nghiên cứu về khai thác, sử dụng bền vững tài nguyên du lịch
Trên thế giới đã có nhiều cơng trình nghiên cứu về phát triển bền vững du lịch.
Chương trình Mơi trường Liên hợp Quốc (UNEP) và Tổ chức Du lịch Thế giới
(UNWTO) cho rằng phát triển bền vững du lịch cần:
1) Sử dụng tối ưu các nguồn tài nguyên môi trường tạo thành một yếu tố quan

trọng trong phát triển du lịch, duy trì mơi trường sinh thái cần thiết và bảo tồn các di
sản thiên nhiên và đa dạng sinh học.
2) Tôn trọng tính xác thực văn hóa - xã hội của cộng đồng tiếp nhận, bảo tồn

văn hoá truyền thống, các di sản văn hóa và các giá trị truyền thống, và góp phần
vào sự hiểu biết liên văn hóa.
3) Đảm bảo, hoạt động kinh tế trong dài hạn khả thi, cung cấp các lợi ích kinh


tế - xã hội cho tất cả các bên liên quan được phân phối một cách cơng bằng.
Phát triển du lịch bền vững địi hỏi sự tham gia chính thức của tất cả các bên
liên quan, cũng như lãnh đạo chính trị địa phương để đảm bảo sự tham gia sâu rộng
và xây dựng sự đồng thuận [149].
Tác giả Hill (2011) Nghiên cứu về du lịch sinh thái bền vững ở khu vực
Amazon Peru với chuyên đề sự kết hợp giữa du lịch, bảo tồn và phát triển cộng
đồng: đã đề xuất những nguyên tắc chủ yếu để đạt được thành cơng trong q trình
phát triển du lịch sinh thái bền vững. Những nguyên tắc đó là: kết hợp giữa cơng
việc du lịch và quản lý tài nguyên, các hoạt động du lịch không làm ảnh hưởng tới
môi trường và hệ sinh thái. Tác giả đã nhấn mạnh mối quan hệ giữa du lịch và bảo
vệ rừng, bảo tồn hệ sinh thái, phát triển kinh tế xã hội cộng đồng địa phương [143].


7
* Tác giả Nguyễn Thị Thống Nhất (2014), đề tài luận án tiến sĩ kinh tế: Khai thác
hợp lý các di sản văn hóa thế giới nhằm phát triển du lịch Miền Trung Việt Nam.

Tác giả đã đề cập về những vấn đề về di sản văn hóa thế giới và khai thác di
sản văn hóa thế giới để phát triển du lịch. Tác giả đã làm rõ cơ sở khoa học về du
lịch văn hóa, đưa ra khái niệm về du lịch văn hóa: là loại hình du lịch nhằm nâng
cao hiểu biết của du khách về các giá trị văn hóa lịch sử đặc sắc của điểm đến, chú
trọng đến trách nhiệm của người tham gia đối với các giá trị văn hóa, góp phần gìn
giữ và bảo nguồn tài nguyên nhân văn và đảm bảo lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa
phương một cách bền vững.
Tác giả đã đưa ra các tiêu chí đánh giá khai thác hợp lý các di sản văn hóa thế
giới để phát triển du lịch bao gồm: Khai thác đầy đủ di sản văn hóa thế giới; Khai
thác di sản văn hóa thế giới phải ln đi đơi với việc trùng tu, tơn tạo, bảo vệ các di
tích và gìn giữ các giá trị văn hóa truyền thống, phát huy tính độc đáo của các di sản
văn hóa thế giới [62].
* Tác giả Đinh Kiệm (2013), đề tài luận án tiến sĩ kinh tế: Phát triển du lịch


sinh thái vùng Duyên Hải Cực Nam Trung bộ [44].
Tác giả đã đưa ra quan niệm về du lịch sinh thái: là dạng du lịch tích cực, đây
là loại hình du lịch chú trọng đến việc phát triển tình cảm và trách nhiệm của người
tham gia đối với vẻ đẹp thiên nhiên hoặc giá trị văn hóa bản địa. Gắn hoạt động du
lịch với giáo dục về môi trường tự nhiên - xã hội để nâng cao hiểu biết cho du khách
về thiên nhiên, sinh thái, các giá trị lịch sử văn hóa truyền thống của điểm đến. Từ
đó đề cao trách nhiệm của người tham gia, góp phần bảo vệ nguồn tài nguyên thiên
nhiên, tài ngun văn hóa và lợi ích kinh tế cho cộng đồng địa phương một cách bền
vững.
Tác giả đã đưa ra 3 tiêu chuẩn đánh giá sự phát triển của du lịch sinh thái bền
vững là: tiêu chuẩn về kinh tế, tiêu chuẩn về xã hội, con người và tiêu chuẩn về mơi
trường, 3 tiêu chuẩn đều có vai trò quan trọng như nhau trong tương tác vận động
giúp cân bằng phát triển du lịch sinh thái bền vững [44].
* Tác giả Nguyễn Đăng Tiến (2016), luận án tiến sĩ: Nghiên cứu, đánh giá tài

nguyên du lịch và điều kiện sinh khí hậu phục vụ phát triển du lịch bền vững khu
vực Quảng Ninh Hải phòng.


8
Tác giả đã nghiên cứu làm sáng tỏ khái niệm về tài nguyên du lịch (TNDL) và
điều kiện sinh khí hậu (SKH); xác định mức độ thuận lợi của chúng cho phát triển du
lịch, đồng thời đề xuất những định hướng và giải pháp khai thác hợp lý nguồn TNDL
trên quan điểm phát triển du lịch bền vững khu vực Quảng Ninh - Hải Phòng.

Tác giả cũng đã xác lập cơ sở lý luận và thực tiễn xác định tiềm năng, những
nét đặc thù về tài nguyên thiên nhiên, tài nguyên nhân văn để làm cơ sở đánh giá
cho các loại hình du lịch và điểm du lịch. Tiến hành đánh giá mức độ thuận lợi về
TNDL và SKH cho phát triển du lịch bền vững ở một số khu du lịch và điểm du lịch

trên khu vực Quảng Ninh - Hải Phòng [110].
* Tác giả Trịnh Quang Hảo (2004), Đề tài NCKH cấp Nhà nước: Cơ sở khoa

học cho các chính sách, giải pháp quản lý khai thác tài nguyên du lịch ở Việt Nam.
Tác giả đã nghiên cứu có hệ thống và tổng quan những vấn đề lý luận chung
về tài nguyên du lịch, quản lý khai thác tài nguyên du lịch, phân loại tài nguyên du
lịch, đánh giá quản lý và khai thác tài nguyên du lịch.
Từ nghiên cứu thực tiễn quản lý khai thác tài nguyên du lịch ở một số nước
trong khu vực như Trung Quốc, Hàn Quốc, Thái Lan, Philipin, đề tài đã rút ra được
7 bài học kinh nghiệm trong quản lý khai thác tài nguyên du lịch, những bài học
kinh nghiệm quản lý Nhà nước. Đề tài đã đề xuất một số chính sách và giải pháp
nhằm tháo gỡ những bức xúc hiện nay trong quản lý khai thác tài nguyên du lịch ở
Việt Nam [30].
Tổng hợp các cơng trình đã nghiên cứu về khai thác, sử dụng bền vững tài
nguyên du lịch cho thấy các tác giả đã đưa ra những khái niệm, nguyên tắc, tiêu chí
đánh giá và đã đã đánh giá một số tài nguyên du lịch phổ biến, tuy vậy những tài
nguyên mang tính lịch sử, hoặc tài nguyên phi vật thể mang tính nghệ thuật đặc thù
như dân ca quan họ Bắc Ninh… thi chưa được đề cập đến.
1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển địa phương du lịch bền vững
Yi-fong, Chen (2012) trong nghiên cứu Du lịch sinh thái và phát triển xã hội ở địa
phương Taroko, cộng đồng người San-Chan, Đài Loan. Tác giả đã nghiên cứu sự tác
động về mặt văn hóa xã hội của hoạt động du lịch sinh thái được xây dựng bảo tồn văn
hóa, xã hội. Tác giả nhận định rằng: các nhóm cộng đồng khác nhau sẽ hưởng lợi, trách
nhiệm và chịu tác động khác nhau từ việc phát triển du lịch. Phát triển du


9
lịch ở Taroko có thể sẽ làm tính bất bình đẳng và khác biệt giữa các nhóm trong cộng
đồng tăng cao. Vì vậy, khi xây dựng dự án du lịch trong các cộng đồng dân tộc khác
nhau cần thiết phải am hiểu sâu sắc về các cộng đồng dân cư và mối quan hệ giữa các

cộng đồng địa phương với mơi trường và những vấn đề chính trị, kinh tế và văn hóa tồn
tại giữa các cộng đồng, cũng như giữa cộng đồng và ban quản lý du lịch [150].
Tác giả Rebecca Sims (2008), Trên cơ sở số liệu nghiên cứu từ hai khu vực
Vương quốc Anh, Lake District và Exmoor. Tác giả lập luận rằng: thực phẩm địa
phương có thể đóng một vai trị quan trọng trong kinh nghiệm phát triển du lịch bền
vững, vì nó phản ánh mong muốn của khách du lịch thưởng thức trong kỳ nghỉ. Thực
phẩm địa phương có tiềm năng để nâng cao trải nghiệm của du khách bằng việc kết nối
với người tiêu dùng khu vực và nhận thức của nền văn hóa và di sản. Tác giả đã nhận
xét: nỗ lực để cải thiện tính bền vững về kinh tế và mơi trường của cả du lịch và nơng
nghiệp có liên quan đến sự phát triển của mạng lưới thực phẩm "thay thế" và sự tiêu thụ
cho các sản phẩm về thực phẩm truyền thống địa phương.. [147].

Tác giả Greg Richards (2000), nghiên cứu du lịch và phát triển cộng đồng bền
vững (Tourism and sustainable community development). Nghiên cứu trường hợp
địa phương phố cổ Edinburg, vùng nơng thơn phía Bắc Bồ Đào Nha và các bãi biển
của Inđơnêsia. Tác giả đã có kết luận về lợi ích biện chứng tạo nên du lịch ngày
càng phát triển và bền vững khi giải quyết được lợi ích cả hai phía, cộng đồng dân
địa phương nơi du lịch và người làm du lịch, từ đó khắc họa vai trò của các cộng
đồng địa phương trong phát triển du lịch bền vững và lợi ích mà du lịch bền vững
mang lại cho họ [142].
Nghiên cứu Tiêu chí phát triển du lịch bền vững tại Đài Loan, tác giả Lee và
Hsieh (2016) đã đề xuất 141 chỉ tiêu để đánh giá phát triển du lịch bền vững một địa
phương. Kết quả nghiên cứu chỉ ra 141 chỉ tiêu quan trọng ở các mức độ phát triển du
lịch bền vững. Ở mức độ thứ nhất, khía cạnh tài chính và kinh doanh sẽ cần được quan
tâm hơn khía cạnh môi trường. Ở mức độ thứ hai, tác động của sự phát triển cộng đồng
là yếu tố quan trọng nhất sau đó mới đến khía cạnh tài chính, kinh doanh... Dựa trên
những kết quả phân tích, tác giả đã đề xuất một số giải pháp quản lý, trong đó có việc
sử dụng thơng tin để thúc đẩy sự tham gia của các bên liên quan và



10
hợp tác, tập trung vào kế hoạch phát triển du lịch bền vững ở địa phương và sử dụng
các chỉ số để quản lý phát triển du lịch bền vững [145].
* Tác giả Phạm Ngọc Thắng (2015), luận án tiến sĩ: Phát triển du lịch gắn với
xóa đói giảm nghèo ở Lào Cai.
Tác giả đã nghiên cứu lý luận về các cách tiếp cận phát triển du lịch đối với
người nghèo, điều kiện du lịch để giảm nghèo, bài học kinh nghiệm phát triển du
lịch gắn với giảm nghèo ở một số nước trên thế giới và một số địa phương ở Việt
Nam. Đánh giá thực trạng phát triển du lịch gắn với giảm nghèo ở tỉnh Lào Cai. Từ
đó tác giả đã xây dựng mơ hình và đưa ra các giải pháp cụ thể, các kiến nghị nhằm
phát triển du lịch ở tỉnh Lào Cai một cách bền vững gắn với giảm nghèo [88].
* Tác giả Nguyễn Thị Hồng Lâm (2013), luận án tiến sĩ kinh tế: Kinh tế du

lịch ở các tỉnh Bắc Trung Bộ trong hội nhập kinh tế quốc tế.
Tác giả nghiên cứu thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch ở các tỉnh Bắc Trung
Bộ, trong điều kiện Việt Nam ngày càng hội nhập sâu hơn, đầy đủ hơn vào các quan
hệ kinh tế quốc tế.
Tác giả đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về kinh tế du lịch trong hội
nhập kinh tế quốc tế của một vùng lãnh thổ Việt Nam dưới góc độ kinh tế chính trị.
Đánh giá thực trạng kinh tế du lịch trong hội nhập kinh tế quốc tế ở các tỉnh Bắc
Trung Bộ, chỉ ra những kết quả đạt được, hạn chế và nguyên nhân của những hạn
chế trong phát triển kinh tế du lịch ở các tỉnh này. Từ đó đề xuất phương hướng và
giải pháp nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế du lịch ở các tỉnh Bắc Trung Bộ trong hội
nhập kinh tế quốc tế đến năm 2020 [47].
* Tác giả Lê Đức Viên (2017), luận án tiến sĩ kinh tế: Phát triển du lịch thành

phố Đà Nẵng theo hướng bền vững.
Tác giả đã phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch Đà Nẵng giai đoạn
2000-2015 theo quan điểm phát triển bền vững. Đánh giá khả năng cạnh tranh của
du lịch Đà Nẵng theo hướng bền vững, phân tích những nhân tố ảnh hưởng đến phát

triển du lịch bền vững ở Đà Nẵng; Dự báo phát triển du lịch thành phố Đà Nẵng
trong thời gian tới, từ đó đề xuất các giải pháp phát triển bền vững về kinh tế, về
văn hố- xã hội, tài ngun- mơi trường và kiến nghị nhằm phát triển du lịch theo
hướng bền vững ở thành phố Đà Nẵng [131].


11
* Tác giả Đỗ Hồng Thuận (2013), Bài đăng trên tạp chí: Phát triển du lịch bền

vững - Đâu là giải pháp cho Việt Nam?
Tác giả nghiên cứu và đưa ra 3 lý do phải phát triển du lịch bền vững ở Việt
Nam: Thứ nhất, phát triển du lịch bền vững giúp bảo vệ môi trường sống; thứ hai,
phát triển du lịch bền vững còn giúp phát triển kinh tế; thứ ba, phát triển du lịch bền
vững còn đảm bảo các vấn đề về xã hội.
Tác giả kết luận về những vấn đề cần tập trung để tìm ra giải pháp phát triển
du lịch bền vững ở Việt Nam là: địi hỏi sự tham gia của tất cả những nhóm ảnh
hưởng đến du lịch, cũng như sự lãnh đạo chính trị để đảm bảo sự đồng thuận. Phát
triển du lịch bền vững là một chính sách lớn, trong đó các khu bảo tồn, vườn quốc
gia, các cơ quan hành chánh, chính quyền từ trung ương đến địa phương trong việc
xây dựng cơ sở hạ tầng, phát triển các công ty du lịch, cộng đồng nhân dân địa
phương có sự đồng bộ [107].
* Tác giả Nguyễn Đức Tuy (2013), đề tài luận án tiến sĩ: Phát triển du lịch bền

vững Tây Nguyên.
Tác giả phân tích đánh giá thực trạng, đề xuất các giải pháp phát triển du lịch
bền vững trên địa bàn Tây Nguyên, bao gồm:
- Giải pháp bền vững về kinh tế: phát triển bền vững về kinh tế du lịch, phát
triển thị trường, nâng cao chất lượng dịch vụ, sản phẩm du lịch.
- Giải pháp về ổn định chính trị: bảo đảm quốc phòng, an ninh, trật tự, an toàn
xã hội.

- Giải pháp phát triển bền vững về văn hóa - xã hội: bảo tồn, phát huy di sản
văn hóa, tài nguyên du lịch văn hóa và phát triển nguồn nhân lực.
- Giải pháp phát triển bền vững về môi trường: bảo tồn và khai thác bền vững
tài nguyên đa dạng sinh học, tuyên truyền nâng cao nhận thức vệ sinh, môi trường.
- Giải pháp khác: chủ động và tích cực hội nhập và hợp tác quốc tế về du lịch, tăng

cường quản lý nhà nước, quy hoạch và tăng cường xúc tiến quảng bá du lịch [125].

* Tác giả Nguyễn Thu Hạnh (2012), Đề tài NCKH cấp Bộ: Hiện trạng và giải
pháp phát triển các khu du lịch biển Quốc gia tại vùng du lịch Bắc Trung bộ.


12
Trên cơ sở các phương pháp khoa học, tác giả đã đánh giá đặc điểm, thực
trạng phát triển các khu du lịch Quốc gia biển tại vùng Bắc Trung Bộ. Tác giả đã đề
xuất các định hướng và giải pháp nhằm phát triển các địa phương khu du lịch Quốc
gia biển tại vùng du lịch Bắc Trung Bộ [28].
* Tác giả Nguyễn Thị Hằng (2017), Đề tài NCKH cấp Bộ: Phát triển sản phẩm

du lịch dựa trên đặc thù văn hóa, truyền thống và địa lý của vùng văn hóa Nam Bộ.
Từ khảo sát, phân tích, đánh giá thực trạng phát triển sản phẩm du lịch dựa
trên đặc thù văn hóa, truyền thống, địa lý vùng văn hóa Nam Bộ, tác giả đã chỉ rõ
những thành tựu đã đạt được, những hạn chế, tồn tại, nguyên nhân của những hạn
chế tồn tại, từ đó đề xuất giải pháp, kiến nghị nhằm phát triển sản phẩm du lịch gắn
với đặc thù văn hóa, truyền thống, địa lý địa phương vùng văn hóa Nam Bộ [32].
Như vậy, tổng hợp kết quả nghiên cứu về phát triển du lịch ở địa phương cấp
tỉnh cho thấy: kết quả đã nghiên cứu rất còn hạn chế, đặc biệt vùng Đồng bằng sông
Hồng và duyên hải Đơng Bắc đến nay chưa có một nghiên cứu nào về phát triển du
lịch của một tỉnh đầy đủ và toàn diện.
1.1.3. Những nghiên cứu về phát triển bền vững khách du lịch

Theo nghiên cứu của Tổ chức Du lịch Thế giới UNWTO: Tuy kinh tế thế giới
có khó khăn trong những năm qua, nhưng đi du lịch vẫn là một thói quen của đơng
đảo người dân của các quốc gia và nhu cầu ngày càng tăng mạnh. Du lịch đóng góp
6% cho tổng GDP tồn thế giới. Năm 2012, ngành du lịch có số lượt khách là hơn 1
tỷ và dự báo sẽ tiếp tục tăng trưởng với tốc độ 3,3% hàng năm, đạt mức 1,8 tỷ lượt
khách năm 2030. Trong đó, đáng chú ý là các thị trường mới nổi sẽ đạt mức tăng
trưởng gấp đôi so với trước và chiếm hơn một nửa lượng khách du lịch thế giới, ước
tính với số khách đến riêng của các thị trường này đạt 1 tỷ lượt người vào năm 2030
[130].