MichaelLewis

TRỊBỊPTRÊNPHỐWALL
BảnquyềntiếngViệt©2009CơngtySáchAlpha
NHÀXUẤTBẢNLAOĐỘNG–XÃHỘI
Tạoebook:TơHảiTriều
Pháthành:


SalomonBrothers−HuyềnthoạinhấnchìmPhố
WallvàTrịbịptrênPhốWall
Cộinguồn
SalomonBrothers,thànhlậpnăm1910,làmộttrongnhữngngânhàngđầutưlớnnhấtPhốWalltrongthập
niên1980.Năm1984,tổngtàisảncủangânhàngnàyđạtmốc34tỷđơla.Đâylànơikhaisinhcụmtừ
“chứngkhốnhóa”−mầmmốngcủađạikhủnghoảngtàichính.
Cuốithậpniên1970,cácngânhàngMỹkhơngcịnmuốnliềulĩnhtàitrợchovaymuabấtđộngsảndàihạn
bằngnguồntiềngửingắnhạnđầybấpbênh.Nếunhữngngườiđigửitiềnbỗngdưngthíchgiấutiềndưới
gốihơnlàđểnóởnhàbăng,cácngânhàngsẽchẳngbiếtlấyđâuratiềnmàtrảchokhách,sụpđổlàđiều
khótránhkhỏi.Cunggiảmnhưngnhucầumuanhàlạităngdosốngườiđếntuổitrưởngthànhngàycàng
nhiều.Áplựctàichínhđènặnglên“giấcmơMỹ”.Vìthế,hoặclàcómộtbướcđộtphá,hoặclàngườiMỹ
nêntậpquenvớinhữngcănnhàtùngtiệmhơn.
Vàthếlàmộtphátminhvĩđạirađời.ThờicơđếnnhưngchỉcóSalomonBrotherscùngvịphóchủtịch
huyềnthoạiLewisRanierilàchộpđượcđểghitênmìnhvàolịchsử.Năm1977,liênkếtvớiBankof
America,SalomonpháthànhMBS(mortgage-backedsecurities)tưnhânđầutiên.Đâylàmộttráiphiếu
đượcpháthànhtrêncơsởđảmbảobởicáckhoảnvaythếchấpmuanhà.Bằngcáchpháthànhcácchứng
khốnnợnày,“chủnợ”củacáckhoảnvaythếchấpchuyểntừngânhàngsangnhàđầutư.Ngânhàngcó
điềukiệnquayvịngvốnnhanhhơnvàthayvìphảihuyđộngvốntiềngửivớilãisuấtcaovàkỳhạnngắn,
naynóđãtiếpcậnđượcmộtkênhhuyđộngvốndàihạnvớilãisuấthấpdẫnhơnnhiều.
Khơngchỉvậy,rủirokhơngthanhtốncũngđượcchuyểntrựctiếptừngânhàngsangcácnhàđầutưmua
MBS.VậnmayđãmỉmcườivớiSalomon,năm1981,chínhquyềnMỹbanhànhđạoluậthồntồnbộthuế

trongvịngmườinămtrướcđóchocácquỹtiếtkiệmvàchovay(S&L)khơngcónợxấu.
CácquỹnàybuộcphảibáncácMBSthấphơngiátrịthựcrồingaylậptứcmualạicácMBSkhácđể“làm
sạch”bảngkếttốntàisản.NhưngtrênPhốWall,chỉduynhấtSalomonBrotherscóbộphậngiaodịch
MBS,vìthế,họđộcquyền.CácquỹS&LchẳngcịnlựachọnnàokhácngồicáchtìmđếnvớiRanieri.
Ướctínhđãcótới1nghìntỷđơ-laMBSquataycáctaygiaodịchcủaSalomonBrothers.Nhàđầutưtại
LondonnaycóthểtàitrợchonhữngcănnhàtạiLosAngeles,TokyohayFrankfurt.Khinguồncungvốn
vayđượckhơithơng,tấtyếuđẩylãisuấtchovaythấpxuống.Lãisuấthạ,sốngườiđivaymuanhàngày
càngtăng,thịtrườngMBSgầnnhưlàcủariêngSalomonlạicàngthêmsơiđộng.
Sángtạonốitiếpsángtạo,saunhàđất,cáckhoảnvaymuaơtơ,đihọc,muativi,tủlạnhcũngđượcđóng
góithànhcácchứngkhốnbảođảmbằngtàisản.Cụmtừ“chứngkhốnhóa”đăngkýnơirađờitạitầng45
tịanhàTrungtâmThươngmạiThếgiới,nơiđặttrụsởcủaSalomonBrothers.
Sángtạođồngnghĩavớilợinhuận,tiềncứthểđổvàotúihọ.Năm1984,lợinhuậncủaSalomonBrothers
cịnlớnhơntấtcảcáccơngtyởPhốWallcộnglạivàconsố38tỷđơ-ladanhmụcđầutưcủanólớngấp
bốnlầnbấtkỳđốithủnào.Kếđếnlàquyềnlực,ngayđếnBộTàichínhcũngphảinhờtớiSalomonmới
pháthànhhếtđược2,3nghìntỷđơ-lanợchínhphủtrongthậpniên1980,vìhọlàngườimualớnnhất.Có
nhiềulờiđồnđạichorằngSalomonđiềukhiểnđượccảlãisuấttráiphiếuchínhphủMỹ.


Trongngơiđềncủanhữnghuyềnthoại,cáitênSalomonBrothersđãtrởthànhbấttử.
Mặttráicủatấmhnchương
Salomondẫnđầu,Salomonlàvua,SalomonvượtmặttồnbộPhốWall.Trongthậpniên1980,nhữnglời
tunghơchegiấuđiphầnnàomặttráitạiSalomonBrothers.
Tráivớiquanniệmtrọngbằngcấp,bảnthânRaniericùngnhiềunhânviêncaocấptạiSalomonchưabao
giờcóbằngđạihọc,mộtngườimớichỉhọchếtlớp8.NhưngđólàchuyệnbìnhthườngtạiSalomon.
Ranierikhơngucầunhânviêncủamìnhphảicókiếnthứcchunsâuvềtàichính,chỉcầnbiếtđánhvào
điểmyếucủangườikhác,đedọađểhọphảinghelời,giăngbẫyngườimuavướngvàomớtráiphiếutệhại
−thếlàđủ.
Khigiáđãổnđịnh,MBSkhơngcịngìhơncácloạitráiphiếutrênthịtrườngcũngnhưSalomonkhơngcịn
gìhơncácđốithủkhác.Từđây,nhưmộtquảbáo,vậnrủivàtaitiếngcứliêntiếpậpxuốngSalomon.Năm
1991làkhoảnphạt290triệuđơ-lavìgianlậnđấuthầuchứngkhốnvàcáobuộcthaotúngthịtrường.

Danhtiếngtiêutanvàcơngtystbịthơntính.
ThóigianlậncólẽđãámảnhSalomon.NămnămsaungàytrởthànhmộtbộphậncủaCitigroupnăm1998
vớicáitênSalomonSmithBarney,cơngtylạilàtrungtâmtrongvụánmâuthuẫnlợiích“Global
Settlement”,vớicáobuộcpháthànhbáocáonghiêncứugianlậnvàhốilộlãnhđạodoanhnghiệp.
CuộckhủnghoảngtàichínhhiệnnaynhennhómtừMBSrồibùngphátdữdộivìCDO(collateralizeddebt
obligation),một“sángtạo”nữacủaRanierithờicịngắnbóvớiSalomon.ChínhCitigroupcũngvìMBS
vàCDOmàstnữarơivàocảnhphásản,nếukhơngnhậnđượcsựcứutrợtừchínhphủHoaKỳ.
Vềphầnmình,RanierigiúpngânhàngFranklinBankcủamìnhtránhkhỏimớbịngbongcủaMBSvà
CDO,nhưngtránh“vỏdưagặpvỏdừa”,tháng11năm2008,FranklinBankvẫnsụpđổvìnợxấucủacác
nhàthầuxâydựng!
TrịbịptrênPhốWall
Tấtcảnhữngsựkiên,diễnbiếnởPhốWallvàSalomonđượckểlạiđầylơicuốnvàhấpdẫnquacuốntự
truyệncủaMichaelLewis.Liar'sPoker(TrịbịptrênPhốWall)mơtảkinhnghiệmcủatácgiảtrongvai
trịmộttaybntráiphiếutrênPhốWalltrongsuốtthậpniên1980.Cuốnsáchchínhlàmột“bảnbáocáo
nộigián”soirõtừngchântơkẽtócgiớigiaodịchchứngkhốn.
Vàothậpniên1980,MichaelLewislàtaykinhdoanhtráiphiếutậpsựchoSalomonBrothersởNewYork
vàLondontrongsuốtbốnnăm.Poker–Bàinóidối–làmộttrịchơimangtínhlừabịpvàđặtcượccao
màcácthươngnhân,cáctaybncổphiếuvàgiớingânhàngđầutưthườngchơimỗibuổichiều,nhưngnó
cũnglàmộtẩndụchocácnềnvănhóacủaSalomonđầymạohiểm,rủirovàbịpbợm.Đólàmộtcuộc
chơikhơngkhoannhượng.
LewiskểvềcâuchuyệnthựccủaPhốWalltrongcảnhữngngàyvinhquangvàgiaiđoạnsụpđổvớigiọng
vănđầyhàihước,châmbiếm.NhữngnhânvậtđầymàusắcvànổitiếngởPhốWallnhưMichaelMilken,
ngườiđãpháttriểnloạitráiphiếucólãisuấtcaonhưngđầyrủiro(high-yielddebt/junkbond),nhàđầutư
WarrenBuffett,nhàphântíchchứngkhốnBillSimon,LewisRanieri−ngườiđứngđầuphịngthếchấp
củaSalomonBrothersvàJohnGutfreund−giámđốcđiềuhànhSalomonđềuxuấthiệnsốngđộngtrong


cuốnsáchnày.
LàsinhviênĐạihọcPrinceton,LewismuốnbướcchânvàoPhốWallnhưngđềubịmọicơngtymàơng
nộpđơntừchối.Khơngkiếmđượcviệc,ơngphảixinvàoTrườngKinhtếLondon(LSE)đểkiếmmộttấm

bằngThạcsỹKinhtế.TìnhcờLewiscódịpngồicạnhbàvợcủahainhàquảnlýSalomonBrothersvànhờ
đótìmđượcviệclàmđầutiêncủamìnhởSalomon.ỞNewYork,Lewisđãhọcnhữngbàibọcđầutiênvề
nềnvănhóatiềnbạccủaSalomonvàPhốWalltrongmộtchươngtrìnhđàotạocủacơngtynày.Sauđó,
LewischuyểntớivănphịngSalomonBrothersởLondon.Mặcdùlàtaykinhdoanhthiếukiếnthứcvàkinh
nghiệmsongơngsớmđượcgiaoquyềnxửlýhàngtriệuđơ-latrongcáctàikhoảnđầutư.Năm1987,ơng
đãchứngkiếnsựmuabánliềumạngvàđầythùđịchcủaSalomonBrothers,nhưngvẫntiếptụctrụlạicơng
ty.Giaodịchvàkinhdoanhtráiphiếu−tưởngchừngđólàloạicơngviệccầntrìnhđộvàtưduytàichính,
songthựctếlạiđịihỏinhữngkỹnăngkháchẳn:khaithácnhữngđiểmyếuvàđedọangườikhác,tậndụng
sựthiếuhiểubiếtcủanhững“kẻkhờ”đểkiếmtiềnvànhờđótrởnêncựckỳgiàucó.Lewisđãgọiđólà
thếgiớicủa“Luậtrừng”.Năm1988,khingàycàngtrởnênthấtvọngvớicơngviệc,Lewistừbỏcơngviệc
màơngđangởtrênđỉnhcaođểviếtcuốnsáchnày,bắtđầusựnghiệpmộtnhàbáotàichính.Cuốnsáchđã
vạchtrầntồnbộmọisựvụởPhốWall,vềvănhóaPhốWall,vềgiớigiaodịchtráiphiếu,vềniềmtincủa
họvàcơngviệcthậtsựcủahọ.KhikểvềnhữngthángngàytạiSalomon,Lewisđãviết:“Salomonlàkhu
rừnghoangdạiđầynhữngconthúkhátmáugắnmácgiaodịchviên”.
Vớimứcđộthâutómvànhậndiệnchínhxáccảmộtthờikỳ,TrịbịptrênPhốWallchínhlàbảndựbáo
chohaicuộckhủnghoảngtàichínhhiệnnayvàmộtsốyếutốtrongsựsụpđổcủaEnronhaynhiềuvụbê
bốitàichínhkhác,bởigốcrễlịchsửcủachúngkhởiphátmầmmốngtừchínhnhữngtrịlừađảocủaPhố
Wall,màSalomonlàđạidiệntiêubiểu.
CùngvớinhữngcuốnsáchmàAlphaBooksđãxuấtbảnnhưTrênđỉnhPhốWallcủaPeterLynchvàJohn
Rothchild,HồiứccủamộtthiêntàiđầutưchứngkhốncủaEdwinLefèvre,BướcđingẫunhiêntrênPhố
WallcủaBurtonG.Malkiel,ĐánhbạiPhốWallcủaPeterLynch…,TrịbịptrênPhốWallcủaMichael
Lewislàcuốnsáchkinhđiển,đượcxemnhưlà“gốiđầugiường”củagiớigiaodịchchứngkhốnvà
nhữngngườithamvọnggianhậpvàothếgiớinày.
Xintrântrọnggiớithiệucùngđộcgiả!
Tháng1năm2010
NguyễnCảnhBình
GiámđốcCơngtyAlphaBooks


Lờinóiđầu

TơilàdânbntráiphiếuởPhốWallvàLondon,làmviệcbêncạnhnhữngtaygiaodịchtạicơngty
SalomonBrothers–trungtâmcủamộttrongnhữngsựkiệnquantrọngcủacảmộtthờiđại.Nhữngtaygiao
dịchlàbậcthầyvềchémgiếtnhanhgọn,vàquảthựccórấtnhiềucuộcchémgiếtđãdiễnrarấtnhanhgọn
trongkhoảngmườinămqua.CịnSalomonBrotherslàơngvuacủanhữngtaygiaodịchđó.Nhữnggìtơi
cốgắnglàmtrongcuốnsáchnày,ngoạitrừviệcrờikhỏisàngiaodịchSalomon,làmơtảvàgiảithích
chuỗisựkiệnvàtháiđộđãlàmnên“cátính”củamộtkỷngun;mộtcâuchuyệnđơikhilanman,nhưng
dùsaovẫnlàcâuchuyệncủatơitừđầuchícuối.Sốtiềnmàtơiđãkhơngkiếmđược,nhữnglờinóidốimà
tơiđãkhơngnóira,tơivẫnhiểu,vớitưcáchcánhân,tấtcảlàvìvịtrícơngviệccủatơi.
Đâuđógầntrungtâmcủacuộcđổxơtìmvànghiệnđại.Chưabaogiờcónhiềuthanhniênởđộtuổi24,
khơnghềđượctrangbịbấtkỳkỹnănghaychunmơngìlạikiếmđượcrấtnhiềutiềntrongmộtthờigian
cựckỳngắnnhưchúngtơiđãlàmsuốtthậpkỷquaởNewYorkvàLondon.Chưabaogiờcómộtngoạilệ
nàolàmchủquyluậtthịtrường,rằngmộtngườicóthểlấyraíthơnlàbỏvào.Khơngphảitơiphảnđối
tiền.Hiểnnhiêntơithíchcónhiềutiềnhơnlàíttiền.Nhưngtơikhơngthểnínthởchờmộtcơnbãokhácập
đến.Nhữngđiềuxảyralàrấthiếmhoivàthậtđángkinhngạc–mộtgiaiđoạnlịchsửkhádễdàngtiên
đốnvềviệckiếmtiềnvàxàitiền.
Cóthểnóirằngtheotiêuchuẩntựđánhgiácủachúngtơithìtơiđãthànhcơng.Tơikiếmđượcrấtnhiều
tiền.Nhữngngườiquảnlýcơngtynóirằngmộtngàynàođótơisẽgianhậpbọnhọtrênđỉnhcaosự
nghiệp.Tơikhơngmuốnđónnhậnmộtniềmkiêuhãnhsớmnhưvậy.Nhưngbạnđọccầnphảihiểurằngtơi
hồntồnkhơngcólýdonàođểcảmthấycayđắnghayghẻlạnhvớingườichủtrướccủamình.Tơiviết
cuốnsáchnàychỉbởikểramộtcâuchuyệnthìsẽtốthơnlàtiếptụcsốngtrongcâuchuyệnđó.


Bàixìphécủanhữngkẻlừađảo
Theonhưmộtcâuchâmbiếm,“PhốWallgiốngnhưconđườngvớimộtđầulàdịngsơng,cịnđầukialà
nghĩađịa”.
Mộtmơtảthậtấntượng,nhưngvẫncịnthiếu.Nóđãbỏquacáitrườngmẫugiáoởgiữa.
—FrederickSchwed,Jr.
WhereAretheCustomers’Yacht?



ChươngI.Bàinóidối
Đólàvàokhoảngđầunăm1986,nămđầutiêntronggiaiđoạnđixuốngcủaSalamonBrothers.NgàiJohn
Gutfreund–chủtịchhộiđồngquảntrị,rờikhỏibàncủamìnhởlốivàocủasàngiaodịchvàđidạoquanh.
Tạibấtcứthờiđiểmnàotrênsàn,hàngtỷđơ-lalnphảiđốimặtvớirủirobởidânbntráiphiếu.
Gutfreundthườnghaydạoquanhvàhỏihantìnhhìnhmọingười.Giácquanthứsáuhướngơngtatớibấtcứ
nơinàokhủnghoảngđangnảysinh.Gutfreunddườngnhưcóthểngửithấytiềnđangbịmất.
Ơngtalàngườicuốicùngmàmộttaygiaodịchcóthầnkinhthépmuốnnhìnthấy.Gudfreund(đọclàGood
Friend–tiếngAnhnghĩalà“ngườibạntốt”)rấtthíchrónrénđằngsauvàlàmbạnngạcnhiên.Đólàthú
vuicủaơngtanhưngvớibạnthìkhơng.Bởilnbậnrộnnóichuyệnvớicảhaicáiđiệnthoạicùngmộtlúc
haycốgắngđẩylùithảmhọa,bạnkhơngcịnthờigianđểquaylạimànhìn.Bạncũngkhơngcầnlàmvậy.
Bạncóthểcảmnhậnthấyơngấy.Khơnggianxungquanhbắtđầurungchuyển.Nhữngngườikhácđềulàm
ravẻbậnrộnđiêncuồngtrongkhiđóthựcrađangchămchămvàomộtđiểmngaytrênđầubạn.Bạncảm
thấymộtluồngkhílạnhđếntậnxươngtủy,giốngnhưcảmgiácconthỏđangcoquắplạikhimộtcongấu
xámlẳnglặngtiếnđến.Tiếngbáođộngrítlêntrongđầu:Gutfreund!Gutfreund!Gutfreund!
Cịnthơngthường,ngàichủtịchchỉnlặnglướtquachútxíuvàđitớichỗkhác.Bạncũnghiếmkhinhìn
thấyơngta.Dấuhiệuduynhấtmàtơithườngthấylàmẩutànxì-gàrớttrênsàn,ngaykếbênghếtơi.TànxìgàcủaGutfreundthườngdàihơnvàkhơngbịvỡvụnrasovớitànxì-gàcủacácsếpkhácởcơngty.Tơi
lnchorằngơngtahútloạixì-gàđắttiềnhơnnhiềusovớinhữngngườikhác,chúngđượcmuatừsốtiền
40triệuđơ-lamàơngtakiếmđượctrongvụbánlạiSalomonBrothersnăm1981(hoặctừkhoản3,1triệu
đơ-lamàơngtatrảlươngchochínhmìnhvàonăm1986,caohơnbấtcứCEOnàoởPhốWall).
Tuynhiên,vàomộtngàynọcủanăm1986,Gutfreundhànhđộngthậtkỳlạ.Thayvìlàmkinhhãitấtcả
chúngtơi,ơngtađithẳngtớibànlàmviệccủaJohnMeriwether,mộttrongnhữngthànhviênquảntrịcủa
cơngtyvàlàtaybntráiphiếucừnhấtcủacơngty.ƠngtathìthầmvàitiếngvớiJohnMeriwether.
Nhữngtaybnxungquanhvểnhtaigắngnghetrộm.ĐiềumàGutfreundnóiđãtrởthànhhuyềnthoạitại
SalomonBrothersvàlàmộtphầntêntuổicủacơngty.Ơngtanói:“Mộtván,mộttriệuđơ,khơngđược
khóc.”
Mộtván,mộttriệuđơ,khơngđượckhóc.Meriwetherbắtlấyýnghĩacủacâunóiđóngaytứcthì.“Ơngvua
củaPhốWall”–tứcdanhhiệumàtuầnbáoBusinessWeekđãphongtặngchoGutfreund,muốnchơimột
vántayđơitrị“BàiNóidối”.HầunhưvàotấtcảcácbuổichiềuơngtachơitrịnàyvớiMeriwethercùng



sáutaybntráiphiếutrẻkhácdướiquyềnMeriwethervàthườngbịlộtsống.Vàingườinóirằng
Gutfreundthuathêthảm.NhữngngườikháccũngkhơngthểtưởngtượngJohnGutfreundgiốngaiđóngoại
trừlànhânvậtcóquyềnlựctuyệtđốiởcơngty–vàrấtnhiềukẻchorằngtháchđấunhưvậylàhồntồn
khơngthíchhợpvớitácphongcủaơngta.Nhưngchínhxác,điềuđólạikhiếnsựviệctrởnênhuyềnbí.
Điểmkhácbiệtcủalầntháchđấunàylàsốlượngtiềncượclớnhơnnhiều.Thơngthườngthìơngtachỉcá
khơnghơnvàitrămđơ.Mộttriệuthìchưabaogiờnghetới.Haitừcuốicùng“khơngkhóc”cónghĩakẻ
thuacuộcsẽrơivàocơnđauđớntộtcùngnhưngkhơngđượcphépthanvãn,chửirủahayrênrỉ.Anhtabắt
buộcphảigặmnhấmnỗimấtmátđómộtmình.Nhưngtạisao?Cólẽbạnsẽhỏivậynếubạnlàbấtkỳaiđó
ngoạitrừƠngvuacủaPhốWall.Tạisaophảilàmnhưvậyngaytừđầu?Tạisaophảitháchđấuvớichính
Meriwethermàkhơngphảiaiđótrongsốcácgiámđốcquảnlýkhác?Nógiốngnhưmộthànhđộngđiên
rồ.BởivìMeriwetherlàƠngvuatrịchơinày–nhàvơđịch“BàiNóidối”củasàngiaodịchSalomon
Brothers.
Mặtkhác,cómộtđiềumàbạnsẽhọcđượctrênsàngiaodịch,đólànhữngngườithànhđạtnhưGutfreund
lncóvàilýdochođiềuơngtalàm.Đấycóthểkhơngphảilàlýdotốtnhất,nhưngítrađấylàmộtquan
điểm.TơikhơngthểđọcđượcnhữngýnghĩsâukínnhấtcủaGutfreund,nhưngtơibiếtrằngtấtcảmọi
ngườitrênsàngiaodịchđềumáumêbàibạcvàơngtakhaokhátlàmộtngườitrongbọnhọ.Cáitơinghĩ
Gutfreundcótrongđầungaylúcnàylàướcaochứngtỏdũngkhí.AicóthểtốthơnMeriwetherchomục
đíchnày?Ngồira,Meriwethercólẽlàngườiduynhấtcóđủcảtiềnlẫnthầnkinhđểchơi.
Tìnhcảnhtráikhốynàycầnđượcđặtvàomộtbốicảnh.Trongsựnghiệpcủamình,JohnMeriwetherđã
mangvềhàngtrămtriệuđơ-lachoSalomonBrothers.Anhtacómộtkhảnănghiếmthấyởngườikhácvà
làmộtđặcđiểmqgiáđốivớigiớigiaodịch:giỏichegiấucảmxúc.Hầuhếtcáctaygiaodịchđềulộra
họthắnghaythuatrongcáchnóichuyệnvàcửđộng.Họsẽrấtmựcsảngkhốihoặcqcăngthẳng.Với
Meriwether,bạnkhơnghề,khơngbaogiờnhậnra.Anhtalúcnàocũngmangvẻmặtnửavuinửabuồnkhi
thắngvàngaycảlúcthua.Tơinghĩanhtacịncókhảnăngkiểmsốthailoạicảmxúcthườnggiếtchếtgiới
giaodịch:lịngthamvànỗisợhãi,vànógiúpanhtatrởthànhmộtngườiưutútrongthếgiớitàichính
quyếtliệtnày.AnhtacịnđượcmọingườitrongcơngtycơngnhậnlàtaybntráiphiếucừnhấtPhốWall.
Khinhắctớianhta,baotrùmkhắpcơngtychỉcómộtgiọngđiệukínhsợmàthơi.Họnói:“Anhtalàngười
làmăngiỏinhấtởđây”hoặc“ngườiđốimặtvớirủirogiỏinhấtmàtơitừnggặp”,hoặcnữa:“ngườichơi
BàiNóidốicựckỳnguyhiểm”.
Meriwetherđãmêhoặcnhữngtaygiaodịchtrẻlàmviệcchoanhta.Bọnhọchỉkhoảngtừ25đến32tuổi

(Meriwetherlúcđó40).Hầuhếtđềumanghọcvịtiếnsỹvềtốnhọc,kinhtếhọcvàvậtlýhọc.Nhưngkhi
đếnvớiphịngkinhdoanhcủaMeriwether,họrũbỏhếtdángvẻtríthứcvàtrởthànhmơnđồcủaanhta.
HọbịámảnhbởitrịchơiBàiNóidối,quantâmtớinónhưlàthểđólàtrịchơicủachínhmình,vàquan
trọnghóanólêntầmcaohơn.
JohnGutfreundlnlàngườingồicuộcđốivớitrịchơinày.ĐànhrằngBusinessWeekđănghìnhơngta
lêntrangnhấtvàsuytơnlà“ƠngvuacủaPhốWall”,nhưngđiềuđấychẳngcónghĩalýgìđốivớibọntrẻ.
Vàtơimuốnnói,đóchínhlàvấnđề.KhiGutfreundđượcgiớitruyềnthơngtraovươngmiện,bạncóthể
nhậnthấyngaysuynghĩcủagiớigiaodịch:“Nhữngcáitênvàgươngmặtnguxuẩnthườngxuấthiệnnơi
cơngcộng”.Cơngbằngmànói,Gutfreundmộtthờitừnglàtaygiaodịch,nhưngnhưvậycókhácgìmộtbà
giàtựchorằngmìnhcũngmộtthờisắcnướchươngtrời!
ChínhbảnthânGutfreundcũngthừanhậnnhưvậy.Ơngtarấtthíchgiaodịch.Sovớihoạtđộngquảnlý,
giaodịchlàcơngviệctrựctiếp.Bạnđặtcượcvàrồicóthểthắnghoặcthua.Khibạnthắng,tấtcảmọi


ngườitừdướilêntrênđềukhâmphục,thèmmuốnvàsợhãibạnvớilýdo:Bạnđiềukhiểnđượcđồngtiền.
Khiquảnlýcơngty,tấtnhiênbạncũngnhậnđượcsựkhâmphục,thèmmuốnvàsợhãinhưngởmộtkhoảng
nhấtđịnh.Songnóitómlại,bạnkhơnglàmratiềnchocơngty.Bạnkhơngđốimặtvớirủiro.Bạnlà“vật
thếchấp”củanhữngngườisảnxuất.Họđốimặtvớirủiro.Họchứngminhsựvượttrộimỗingàybằng
cáchgiảiquyếtrủirotốthơnbấtkỳaitrênthếgiới.Tiềnđượcđemvềtừnhữngngườiđốimặtvớirủiro
nhưMeriwethervànếunócóđượcmangvềhaykhơngđềunằmngồisựkiểmsốtcủaGutfreund.Đólà
lýdotạisaorấtnhiềungườinghĩrằngviệctháchJohnMeriwetherchơimộtvánBàiNóidốitrịgiámột
triệuđơlàcáchđểGutfreundkhoekhoangrằngmìnhcũnglàkẻmáume.Nếumuốnphơtrương,BàiNói
dốilàcáchduynhất.Trịchơinàycóýnghĩađặcbiệtđốivớigiớigiaodịch.NhữngngườinhưJohn
MeriwethertinrằngBàiNóidốicórấtnhiềuđiểmchungvớibnbántráiphiếu.Nókiểmtratínhcách
vàmàigiũabảnnăngcủamộttaygiaodịch.Mộttaygiaodịchgiỏicũnglàkẻchơibàicừkhơivàngược
lại.Tấtcảchúngtơiđềuhiểuđiềuđó.
TrongtrịBàiNóidối,mộtnhómítnhấtlàhaivànhiềulàmườicùngvâylạithànhmộtvịngtrịn.Mỗi
ngườichơigiữmộttờđơ-langangngực.NótươngtựnhưtinhthầncủatrịIDoubtIt(Tơikhơngtin).Mỗi
ngườicốgắnglừangườikhácvềsốsêriintrêntờtiềnmàmìnhđangcầm.Mộtngườibắtđầubằngcách
đặtgiá.Chẳnghạnanhtanói:“Basố6”,nghĩalàsốsêricủatấtcảcáctờđơ-lacộnglại–kểcảtờcủa

anhta,đềucóítnhấtbasố6.
Khilầnragiáđầutiênđượcđặt,trịchơiquayvịngtheochiềukimđồnghồ.Chẳnghạnkhi“Basố6”
đượcragiá,ngườichơibêntráicủangườiđặtgiácóthểhànhđộngtheohaicách,hoặcragiácaohơn(có
hailoạiragiácaohơn:cùngsốlượngvớiconsốlớnhơn[basố7,basố8haybasố9]vànhiềuhơnsố
lượngcủabấtkỳsốnào[vídụbốnsố5]),hoặc“thách”giốngnhưlànói“Tơikhơngtin”.
Việcđặtcượcsẽleothangchođếnkhitấtcảnhữngngườichơikhácđều“thách”giácượccủamộtngười
duynhất.Khiđó,vàchỉkhiđó,tấtcảhọcùnglậtsốsêriravàxemxemngườinào“tháucáy”ngườinào.
Đầuóccủangườichơilnxoayvầnvớicácxácsuất.Đâulàkhảnăngxảyrachobasố6trongmộtxấp,
chẳnghạn40sốsêri?Tuynhiên,vớingườichơicừkhơi,việctínhtốnchỉlàchuyệnnhỏ,cáikhólà
“đọc”đượcnétmặtcủangườichơi.Vàtrịchơicàngphứctạphơnkhitấtcảngườichơiđềubiếtcách
tháucáyvàtháucáyngượclại.
Trịchơichứađựngmộtvàicảmgiáccủahoạtđộnggiaodịch,cũnggiốngnhưđấukiếmchứađựngmột
vàicảmgiáccủachiếntrậnvậy.Nhữngcâuhỏimàngườichơitựthắcmắckhơngkhácgìnhữngcâuhỏi
màgiớigiaodịchđặtra.Đâycóphảilàhànhđộngkhơnngoan?Tơicóđangcảmthấymaymắnkhơng?
Đốiphươngxảotrátớicỡnào?Hắntacóbiếtbảnthânđanglàmgìkhơng,vànếukhơng,làmsaocóthể
khaithácđiểmyếunày?Cóphảihắntađangcốdụmình,hayhắntathậtsựcótứq?Mỗingườichơiđều
tìmkiếmđiểmyếu,khảnăngphánđốnvàdấuhiệucủangườikhác,đồngthờicốgắngtránhvấpphảinó.
GiớibntráiphiếuởGoldmanSachs,FirstBoston,MorganStanley,MerrillLynchvàcáchãngkhácở
PhốWallđềuchơivàiphiênbảncủatrịnày.Nhưngnơimàtiềncượcđượcđặtlớnnhất,xincámơnJohn
Meriwether,làsàngiaodịchtráiphiếucủaSalomonBrothersởNewYork.
LuậtlệcủaBàiNóidốicũnggiốngnhưluậtđấusúng.Nóbắtbuộcmộtngườiphảichấpnhậnmọilời
tháchđấu.LuậtnàykhiếnJohnMeriwethercảmthấybuộcphảichơi.Nhưnganhtabiếtrằngnhưvậythật
ngungốc.ĐốivớiMeriwether,nókhơnghềcólợilộcgì.Nếuthắng,anhtacóthểkhiếnsếpnổigiận.Điều
nàythậtkhơnghaychútnào.Nhưngnếuanhtathua,mộttriệuđơsẽbaykhỏitúiquần.Nócịntồitệhơncả
việclàmsếpnổigiận.MặcdùJohnMeriwetherlàtaychơicừkhơihơnGutfreund,nhưngtrongmộtván
tayđơi,mọichuyệnđềucóthểxảyra.Kếtquảcóthểhồntồnchỉlàdomaymắn.Trongcơngviệc,có


khiMeriwetherbỏcảngàychỉđểtránhcácgiaodịchnguxuẩn,chonêndườngnhưanhtakhơngchấpnhận
lầnnày.

“Ồkhơng,John,”anhtanóivớiGutfreund,“nếuchúngtađãchơivớinhữngconsốnhưvậy,tơithàchơi
vớimộtkhoảntiềnthậtsự.Mườitriệuđơ,khơngđượckhóc.”
Mườitriệuđơ!Đólàkhoảnhkhắcthậttuyệtvời.MeriwetherđangchơiBàiNóidốingaytrướckhiván
bàibắtđầu.Anhtađangtháucáy.GutfreundphảicânnhắcđềnghịcủaMeriwether.Tưởngchừngnhương
tađãchấpnhận.Cólẽsốtiềnđólàmộtsựxahoađốivớitrịgiảitríđầuócđơnthuầnvàsẽlàmchoơng
tathoảimái(thậtsungsướngkhilàmộtngườigiàucó).Nhưngmặtkhác,mườitriệuđơlàqnhiều.Nếu
Gutfreundthua,ơngtachỉcịnlạichừng30triệuđơ.Vợơngta,Susan,đangbậnrộntiêuxàimộtkhoản
chừng15triệuđơvàoviệctranghồnglạingơinhàcủahọởManhattan(Meriwetherbiếtđiềunày).Và
Gutfreundlàsếp,ơngtachẳnghềbịbóbuộcbởiluậtcủaMeriwether.Cólẽđiểmcốtyếucủacuộcthách
đấuchỉlàxétđốnphảnứngcủaMeriwether(ngaycảGutfreundcũngphảingạcnhiên).VậylàGutfreund
khướctừ.Ơngtanởnụcườimiễncưỡngchínhhiệucủamìnhvànói:“Anhthậtlàđiên!”
Khơng,vớiMeriwether,anhtachỉ…thậtlà,thậtlàgiỏi!



ChươngII.Khơngbaogiờđượcnhắcđếntiền
Emmuốntrởthànhmộtnhânviênngânhàngđầutư.Nếuaicó10.000cổphiếu,emsẽbángiúp.Emsẽ
kiếmđượcnhiềutiền.Emucơngviệccủamìnhvơcùng.Emsẽgiúpđỡmọingười.Emsẽtrởthành
triệuphú.Emsẽcómộtngơinhàto,vàemsẽsốnghạnhphúc.
—HọcsinhnambảytuổiởtiểubangMinnesota,
WhatIWanttoBeWhenIGrowUp
(Nhữngđiềuemmuốnlàmkhilớnlên),tháng3năm1985
Mùađơngnăm1984,khiđangsốngtạiLondonvàvừatốtnghiệpthạcsỹkinhtếcủaĐạihọcKinhtế
London,tơinhậnđượclờimờiđidựdạtiệcvớiHồngTháihậu.Sởdĩtơiđượcmờilànhờcơemhọxa
mấynămtrướcđãcướimộtnamtướcngườiĐức.Mặcdùtơikhơngphảilàngườithườngxunđượcmời
dựtiệcởCungđiệnSt.James,nhưngcơemhọtơilạirấthayđượcmời.Tơimượnmộtchiếccà-vạtđen,
leolênxeđiệnngầmvàlênđường.Sựkiệnnàylàmắtxíchđầutiêntrongmộtchuỗinhữngchuyệnhầunhư
khơngthểxảyravàkếtthúcbằngviệctơiđượcnhậnvàolàmviệcchoSalomonBrothers.
BữadạtiệcđượcquảngcáorùmbengnàyhóaralàmộtcuộcgặpgỡđểgâyquỹcủaHồnggiaAnhvà
bảyhaytámtrămnhânviênbánbảohiểm.Chúngtơirạorựcbướcquađạisảnhvớinhữngchiếcghếgỗ

màusẫm,thảmđỏmàurượuvang,bêntrênlàcácbứcchândungcủaHồnggiacứnhưthểđểthửvaiphụ
chochươngtrình“MasterpieceTheater”.Maymắnthay,đâuđótrênđạisảnhlàhaivịgiámđốcđiềuhành
củaSalomonBrothers.Tơibiếtđiềunàychỉvìmaymắnđượcngồigiữahaibàvợcủahọ.
BàvợcủavịgiámđốcđiềuhànhcaocấphơncủaSalomonBrotherslàmộtngườiMỹ.Bàlnnắmchặt
mépbànmỗikhicốnghểncổđểnhìnlướtvềphíacácthànhviêntrongHồnggiaAnh.Khibiếttơiđang
chuẩnbịtìmviệcvàcóýmuốnthamgiangànhngânhàngđầutư,bàtađãbiếnbuổitốiđóthànhmộtcuộc
phỏngvấn.Bàtađãthúcgiục,vặnvẹo,châmchíchvàchấtvấntơitronggầnmộttiếngđồnghồtrướckhi
ngừnglạivàthỏamãn.Saukhitìmhiểuxongnhữngđiềuthúvịtrongsuốt24nămsốngtrêncõiđờinàytơi
thâulượmđược,bàtahỏitạisaotơilạikhơngđếnlàmviệcchosàngiaodịchSalomonBrothers.
Tơicốgắnggiữbìnhtĩnh.Tơisợrằngnếutơitỏraqhămhởthìbàtasẽnhậnramìnhđãmắcmộtsai
lầmghêgớm.GầnđâytơiđãđượcnghemộtlờibìnhluậnđầytínhtruyềnthuyếtcủaJohnGutfreund,đólà
đểthànhcơngtrênsàngiaodịchSalomonBrothers,ngườitaphảidậysớmvàomỗibuổisángvớitinhthần
“sẵnsàngcắnnátmơngmộtcongấu”.Thếnêntơinóirằngtơikhơnghứngthúlắm.Tơiđãgiảithíchchobà
taquanđiểmcủamìnhvềcuộcsốngkhilàmviệctrongmộtngânhàngđầutưlànhưthếnào.(Tơimơtảtới
mộtvănphịngtobằngkính,mộtcơthưký,mộttàikhoảnchitiêulớnvàmộtlơnhữngcuộchọphànhvới
cácvịđứngđầungànhcơngnghiệp).CơngviệcnàyvẫntồntạiởSalomonBrothers,nhưngnókhơngđược
coitrọngnữa.Nóđượcgọilàtàichínhdoanhnghiệp.Nókhácvớikinhdoanhvàgiaodịch,songnhìn
chungcảhaiđềulànghiệpvụngânhàngđầutư.SàngiaodịchcủaGutfreund,nơimuabáncổphiếuvàtrái
phiếu,làmộttrungtâmđầyhỗnloạnđểkiếmtiềnvàchấpnhậnrủiro.Nhữngtaygiaodịchkhơngcóthư
ký,vănphịnghaycáccuộchọphành.Lĩnhvựctàichínhdoanhnghiệp–vớinhiệmvụphụcvụcáccơngty
vàchínhphủđivaymượntiền,hayđượcgọilà“kháchhàng”,thựcrachỉlàmộtthếgiớinhỏbé,lịchsự
vàthanhtao.Cácnhàtàichínhdoanhnghiệpkhơngliềulĩnhvớitiềnbạc,vậynênhọlnbịgiớigiao
dịchcoilànhữngkẻyếuđuốinhunhược.Tuynhiên,vớibấtkỳtiêuchuẩnnàongoạitrừtiêuchuẩncủaPhố


Wall,tàichínhdoanhnghiệpvẫnlàmộtkhurừngrậmđầyrẫynhữnglồimãnhthú).
QbàđếntừSalomonvẫnngồilặnglẽchođếnkhitơikếtthúcbàidiễnthuyếtngắncủamình.Rồibàta
thởdài,bànóimộtcáchgiễucợtvềmấygãănmặcẻoợt,bóngbẩyvớiđồnglươngítỏitronglãnhvựctài
chínhdoanhnghiệp.Sựcảgandũngcảmcủatơiđâurồi?Chẳnglẽtơilạimuốnngồitrongvănphịngsuốt
ngày?Tơilàai–mộtgãkhờ?

Rõràngbàtakhơngkiếmtìmmộtcâutrảlời.Bàtathíchnhữngcâuhỏihơn.Thếnêntơiđãhỏiliệubàcó
quyềnhạnđểcóthểchotơimộtcơngviệchaykhơng.Khiđó,khơngđểýgìđếnviệctơicũnglàmộtgã
đànơng,bàtakhẳngđịnhrằngkhivềnhà,bàtasẽbảochồngđểýđếnviệcnày.
Đếncuốibữatiệc,bàHồngTháihậutámmươitưtuổichậmrãirờikhỏiphịng.Chúngtơi–támtrămtay
bánbảohiểm,haigiámđốcđiềuhànhcủaSalomonBrothers,haibàvợcủahọvàtơi–imlặngcungkính
đứnglêntronglúcHồngTháihậutiếnvềphíamàlúcđầutơicholàcửasau.Sauđó,tơinhậnrachắc
chắnđólàmặttrướccủacungđiệnvàchúngtơi,nhữngnhàgâyquỹ,hẳnđãđivàocửasaugiốngnhư
nhữngcậubégiaohàng.HồngTháihậuđiđầu,theosaulàbàhầuJeeves,đithẳngnhưmộtcáichổi,thắt
cà-vạttrắng,đeodảivàtaynângmộtcáimâmbạc.TiếptheoJeeveslàđámhầucậnnốiđithànhmột
đồndiễuhànhvàcảmộttốpchónhỏ,mìnhống,thuộcgiốngCorgisxứWales,trơngnhưmộtbầychuột
cống.NgườiAnhchorằngchúngdễthương.SaunàytơinghenóirằngHồnggiaAnhđiđâucũngmang
theochúng.
KhơngkhítrangnghiêmimlặngbaotrùmkhắpđạisảnhcủaCungđiện.KhiHồngTháihậutiếnlạigần,
mấytaybánbảohiểmcúiđầunhưnhữngconchiênngoanđạo.MấyconchóCorgisđượchuấnluyệncứ15
giâylạicúichàobằngcáchbắtchéohaichânvàquếtnhữngcáibụngnhưbụngchuộtxuốngsàn.Cuốicùng
đồndiễuhànhcũngtớinơi.ChúngtơiđứngngaybêncạnhHồngTháihậu.BàvợcủagiámđốcSalomon
Borthersmặtđỏbừngbừng.Tơichắcmìnhcũngvậynhưngbàtacịnbừngbừnghơn.Lịngmongmuốn
đượcchúýcủabàtađangtrỗidậy.CórấtnhiềucáchgâysựchúýcủaHồnggiatrướcsựhiệndiệncủa
támtrămtaybánbảohiểmtừPrudentiallầmlầmlìlì,nhưngcáchchắcănnhấtlàhétlớn.Vàbàtađãlàm
vậy.Chínhxáclàbàtagàoto:“Này,Nữhồng,mấyconchócủabàdễthươngghê!”
Mấychụcvịbánbảohiểmtáimặt.Thựcrathìhọđãtáisẵnrồi,nêncólẽtơiđãcườngđiệu.Họđằnghắng
vànhìnchịngchọcxuốnggiày.Ngườiduynhấtnghethấynhữnglờiđómàkhơngtỏvẻkhóchịulạichính
làHồngTháihậu.Bàtathảnnhiênbướcrakhỏisảnh.
TrongcáikhoảnhkhắckỳquặcđótạiCungđiệnSt.James,cảhaithểchếđầykiêuhãnhđóđềuthểhiện
đượcbảnlĩnhcủamình:vịHồngTháihậuđãgiảiquyếtsựbấtnhãmộtcáchtếnhịbằngcáchphớtlờnó
đi;bàvợcủagiámđốcđiềuhànhSalomonBrothers,vớisựdạndĩvàbảnnăngcủamình,đãkhơiphụcsự
cânbằngquyềnlựctrongcănphịngbằngcáchnóitolên.Tơivẫnlncómộtsựngưỡngmộnhấtđịnhđối
vớiHồnggia,đặcbiệtlàHồngTháihậu.Nhưngcũngtừgiâyphútđó,tơipháthiệnrarằngSalomon
Brothers,nhữngkẻănbámởCungđiệnSt.James,cũnghấpdẫnkhơngkém.Tơiđãnghĩvậy.Đốivớimột
sốngười,họlànhữngkẻcộccằn,bấtlịchsựvàkhơngđượcxãhộichấpnhận.Nhưngtơikhơnghềmuốn

họkhácđi.Họ,cũngnhưbấtkỳnhânviênngânhàngđầutưkhác,chínhlàanhemcủatơi.Vàkhơngnghi
ngờgìnữa,chínhcáicátínhmạnhmẽkhácthườngnày,sảnphẩmcủavănhóaSalomonBrothers,sẽthuyết
phụcchồngbàtanhậntơivàolàm.
TơinhanhchóngđượcchồngbàtamờiđếnvănphịngcủaSalomonBrothersởLondonvàđượcgiớithiệu
vớinhữngtaygiaodịchvàkinhdoanhtrênsàngiaodịch.Tơithíchhọ.Tơithíchcáikhơngkhíồnàotrong
mơitrườngkinhdoanhcủahọ.Nhưngtơivẫnkhơngnhậnđượcmộtlờimờichínhthứcnàovàtơicũng


chẳngphảitrảiquamộtvịngphỏngvấnthậtsựnào.Xemraviệckhơngphảitrảiquavịngphỏngvấnnào
khácchứngtỏbàvợngàigiámđốcđiềuhànhđãlàmđúnglờihứavàSalomoncóýđịnhnhậntơi.Nhưng
rồichẳngcóaibảotơiquaylạicả.
Vàingàysau,tơilạinhậnđượcmộtcúđiệnthoại.Tơiđượcmờitớiănsángvàolúc6h30tạiKháchsạn
Berkeley,LondonvớiLeoCorbett,giámđốctuyểndụngcủaSalomonđếntừNewYork.Đươngnhiênlà
tơinhậnlời.Tơiđãkhổsởcốgắngdậysớmtừlúc5giờ30sángrồikhốclênbộcom-lêxanhđếndựbữa
sángđểbàncơngviệc.NhưngCorbettcũngkhơngmờitơivàolàm,tơichỉnhậnđượcmộtđĩatrứngbác.
Chúngtơicómộtcuộctraođổivuivẻ.Điềunàylạilàmtơilúngtúngvìnhữngngườituyểndụngcủa
SalomonBrotherslnbịcoilàkẻtànnhẫn.RõrànglàCorbettmuốntơilàmviệcchoSalomonnhưng
ơngtakhơngnóithẳngravàkhơngđềnghịtơilàmviệc.Tơitrởvềnhà,cởibỏbộcom-lêvàlănlên
giườngngủ.
Cuốicùng,tơibănkhoănvàkểchomộtngườibạnhọccùngtrườngĐạihọcKinhtếLondonvềnhữnggìđã
xảyra.CậuấycũngrấtmuốnđượclàmviệcchoSalamonBrothersnêncậuấybiếtchínhxáctơiphảilàm
gì.CậuấynóirằngSalamonBrotherskhơngbaogiờđềnghịtuyểndụng.Thậtqkhơnngoankhiđểngười
kháccócơhộitừchối.Salamonchỉgợiýbónggió.Nếutơiđãcólờigợiýrằnghọmuốnthtơi,vậythì
cáchtốtnhấttơiphảilàmlàgọichoLeoCorbettởNewYorkvànhậnviệctừơngta.
Tơiđãlàmthế.Tơigọiđiện,giớithiệulạivềmìnhvànói:“Tơimuốnơngbiếtrằngtơinhậnlời.”
“Chàomừngcậulêntàu,”ơngtacườivànói.
Vậylàổn.Vàtiếptheolàgì?Ơngtagiảithíchrằngtơisẽbắtđầucuộcsốngvới“Brothers”bằngmột
chươngtrìnhđàotạotừcuốithángBảy.Ơngtanóitơisẽthamgiacùngítnhất120sinhviênkhác,phần
lớnđượctuyểntừcáctrườngkinhdoanh.Rồiơngtagácmáyvàcũngchẳngnóitơisẽđượctrảmứclương
baonhiêu,vàtơicũngkhơnghỏivìtơibiếtrằng,vìnhữnglýdosắpđềcậptớiđây,giớingânhàngđầutư

khơngthíchnóivềtiền.
Ngàythángtrơiđi,tơichẳngbiếtgìvềgiaodịch,vậynêntơigầnnhưchẳngbiếtgìvềSalomonBrothers.
HơnbấtcứcơngtynàoởPhốWall,SalomonBortherslàmộthãngđượcđiềuhànhbởinhữngtaygiao
dịch.Tơichỉbiếtđượcnhữnggìđãđọctrênbáochí,vàngườitanóirằngSalomonBrotherslàngânhàng
đầutưsinhlãinhấttrênthếgiới.Thựctếcóthểvậylắm,vàqtrìnhnhậnđượcviệclàmđãkhiếntơirất
phấnkhởi.Saumộtvàichốngvángbanđầuvềlờihứahẹnmộtcơngviệclâudài,tơibắtđầuhồinghivề
khátvọngcuộcsốngtrênmộtsàngiaodịch.Mộtýnghĩchợtnảytrongđầu,đólàtơimuốnlàmviệctrong
ngànhtàichínhdoanhnghiệp.Nhưngvìchẳngcịnsựlựachọnnghềnghiệpnàokhác,tơiđànhkhơngviết
choLeohayrằngtơikhơngmuốnthuộcvềbấtcứnhómnàocóthểchấpnhậntơilàmộtthànhviên.
Tơiđànhphảimangvếtnhơlàđãcóđượcmộtcơngviệcthậtsựđầutiênthơngquachỗquenbiết.Nhưng
nócịnkhákhẩmhơnlàthấtnghiệp–mộtnỗiđángsỉnhục.Dùbằngcáchnàonhảylênđượcsàngiaodịch
Salomonthìtấtcảđềuphảichấpnhậnnhữngtrởngạikhơngmấyvuivẻ,chẳnghạnnhưtrongcáccuộc
phỏngvấnxinviệc(nămđócótới6.000ngườinộpđơn).Phầnlớnnhữngngườimàtơilàmviệccùngđã
phảivậtlộntronghàngđốngcuộcphỏngvấnvàtíchlũyđượcnhữngcâuchuyệnđángrùngmìnhđểkểlại.
NgoạitrừkýứckhóhiểuvềcuộctấncơngcủaSalomonvàoHồnggiaAnhthìtơikhơngcómộtvếtsẹo
chinhchiếnnàocảvàtơicảmthấythậthổthẹn.
Đượcthơi,tơithúnhận.MộttrongnhữngngundokhiếntơichộpngaylấycơhộicủaSalomonBrothers
nhưmộtquảbóngxìhơilàtơiđãnhìnthấymặttráicủavấnđềtìmviệclàmtrênPhốWallvàkhơnghề


muốngặpphảilầnnữa.Năm1981,khiđanglàsinhviênnămcuối,tứclàbanămtrướccáiđêmgặpmayở
CungđiệnSt.James,tơiđãnộpđơnxinviệcvàocácngânhàng.Tơichưabaogiờgặpbấtkỳngườinàoở
PhốWalllạihồntồntánđồngvớibấtkỳvấnđềmàhọthấytrêntờđơnxinviệccủatơi.Mộtsốngười
cườinhạovàobảntómtắtlýlịch.Mấytayđạidiệntuyểndụngnóirằngtơithiếukỹnăngvềthươngmạivà
engạirằngtơisẽphảisốngsuốtđờinghèokhổ.Tơilngặpkhókhănkhiđưaranhữngthayđổiđộtngột
vàđâylàthayđổiđộtngộtnhất.Tơinhớlàtơikhơngthểhìnhdungnổimìnhcóthểmắcmộtchiếccà-vạt
lêncổ.Vàtơicũngchưabaogiờgặpmộtnhânviênngânhàngnàotócvàng.Tấtcảnhữngngườiliênquan
đếntiềnbạcmàtơigặpđềutócđenhaybịhói.Tơithìkhơng.Vậybạnthấyđó,quảtơicónhiềuvấnđề.
KhoảngmộtphầntưsốngườimàtơicùnglàmviệctạiSalomonBrothersđềuđếnthẳngtừtrườngđạihọc,
tứclàđãvượtquakỳtuyểndụngmàtơibịrớt.Tơivẫntựhỏinhưthếlàthếnào.

Lúcđó,tơikhơngchorằnggiaodịchlàmộtnghềquantrọng.Tơikhơngphảilàngoạilệ.Khinóitớisàn
giaodịch,đámsinhviênnămcuốisẽcoinónhưmộtcáilồngnhốtnhữngconvậthoangdãkhơngđược
huấnluyện,vàmộttrongnhữngthayđổilớnlaovàothậpniên1980làviệcgiảmbớtđicáibộtịchcủa
nhữngngườicóđượchọcvấnđắtđỏnhấtởMỹvàAnh.Khóanăm1982củaĐạihọcPrincetoncủatơilà
khóacuốicùngnắmđượcthựctrạngnàymộtcáchchắcchắn.Vậynênchúngtơikhơngnộpđơnxinviệc
vàocácsàngiaodịch.Thayvàođó,chúngtơinhắmvàonhữngcơngviệctrảlươngthấphơntrongngành
tàichínhdoanhnghiệp.Lươngkhởiđiểm25.000đơ-la/nămcộngvớitiềnthưởng.Tínhđitínhlạithìnó
khoảng6đơ-la/giờ.Cơngviệcđócótênlà“nhàphântíchngânhàngđầutư".
Nhàphântíchchẳngphântíchcáigìcả.Họlàlũnơlệchomộtnhómcácnhàtàichínhdoanhnghiệp,
chunlàmnhữngcơngviệcvềthươnglượngvàgiấytờ(khơngphảilàgiaodịchhaybánhàng)chocác
đợtpháthànhcổphiếuvàtráiphiếucủacáccơngtyMỹ.TạiSalomonBrothers,họlànhữngngườithấp
nhấttrongnhữngngườithấp,cịnởcácngânhàngkhácthìhọlạilàngườithấpnhấttrongnhữngngườicao;
nhưngdùtrongtrườnghợpnào,đócũnglàmộtnghềkhổcực.Họphảisaochụp,đọc,sửachữavàghép
cáctàiliệugiấytờmộtcáchtẻnhạtvàlàmviệchơn90tiếngđồnghồmỗituần.Nếulàmtốtthìhọđược
cácsếpđánhgiátốt.
Đâylàniềmvinhdựmơhồ.Cácsếpthườnggắnmáynhắntinlênnhàphântíchnàohọthíchđểcóthểgọi
mọilúc.Mộtsốnhàphântíchcựcgiỏisaumấythángbướcvàocơngviệcmớiđãđánhmấtđinguyệnvọng
sốngmộtcuộcsốngbìnhthường.Chínhbảnthânhọđãhồntồnvượtquacảsếpcủamình,làmviệcthâu
đêmsuốtsáng.Họhiếmkhingủvàlúcnàocũngcóvẻđauốm,họcànglàmtốtcơngviệchơnthìtrơng
càngnhưthểgầntiếntớicáichết.MộtnhàphântíchcựckỳthànhcơnglàmviệcchoDeanWittervàonăm
1983(mộtngườibạnmàlúcấytơirấthâmmộphongcáchlàmviệc)đãlàmviệccăngthẳngđếnnỗianhta
thườngvàotoiletngủgật.Anhtalàmviệcthâuđêmvàcảvàongàynghỉcuốituần,ấyvậymàanhtacịn
cảmthấycólỗivìkhơnglàmđượcnhiềuviệchơn.Theolýthuyếtthìnghềphântíchchỉkéodàihainăm,
sauđónhàphântíchsẽquaylạihọctiếpcaohọcởtrườngkinhdoanh.Nhiềunhàphântíchthừanhậnrằng
hainămđó,khoảngthờigiangiữađạihọcvàcaohọc,lànhữngnămthángtồitệnhất.
Nhàphântíchlàtùnhâncủachínhthamvọnghẹphịicủariêngmình.Anhtacầntiền,nhưngkhơngmuốn
bộclộbảnthântheobấtcứlốibấtthườngnào.Anhtamuốnnhữngngườikhácnghĩmìnhthànhcơngnhư
chínhmìnhtựcholàthế.(Tơikểchobạnđiềunàychỉvìtơiđãtựthốtkhỏinhàtùmàkhơngchọnlựagì.
Vànếutơikhơngthốtrađượcthìchắchẳnlúcnàytơiđãkhơngởđây.Cólẽtơivẫnđangtiếptụcleolên
nấcthangnhưnhiềubạnhọckhác).Chỉcómộtcáchchắcchắnvàduynhấtđểtiếnlênnhưnhữngngườicó

conmắttinhđờivàonăm1982nhìnthấy:họcđạihọcngànhkinhtế,sửdụngtấmbằngkinhtếđểkiếmmột
cơngviệcphântíchởPhốWall,sửdụngcơngviệcphântíchđểxinvàohọcởcáctrườngkinhdoanh
StanfordhayHarvard,vàrồisauđóhẵnglolắngvềphầnđờicịnlạicủamình.


Dovậy,câuhỏimàcácbạnhọcvàtơithắcmắcvàohọckỳmùathunăm1981vàmùaxnnăm1982là:
LàmthếnàotrởthànhnhàphântíchPhốWall?Thờigiancứtrơiđivàcâuhỏinàyđãđưaranhữngcâutrả
lờikỳlạ.Câutrảlờithứnhấtcóthểrútratừvídụnày:40%trongsố1.300sinhviêntốtnghiệpkhóanăm
1986củaĐạihọcYaleđãxinvàomộtngânhàngđầutưduynhất,đólàFirstBoston.Tơichorằngcólẽ
tồntạimộtcảmgiácantồntừnhữngconsốđó.Sốngườithamgiacànglớn,họcàngdễtựdốimìnhrằng
họlàngườithơngminh.Điềuđầutiênbạnhọcđượctrênsàngiaodịchlàkhicómộtsốlượnglớnnhững
ngườimuốnmuacùngmộthànghóa,cóthểlàmộtcổphiếu,tráiphiếuhoặcmộtcơngviệc,thìmónhàng
đónhanhchóngđượcđịnhgiácaoqmức.Rấttiếcvàothờiđiểmđó,tơichưamộtlầnđặtchânlênsàn
giaodịchnào.
Câutrảlờithứhaigâychotơiấntượngvềbikịch,đólàphongtràohọckinhtế.Vàonăm1987,ởtrường
Harvard,mơnkinhtếhọccănbảnđãcótới40lớpvà1.000sinhviên;sốlượngtuyểnsinhcủakhoacũng
đãtănggấpbatrongvịngmườinăm.CịnởtrườngPrinceton,vàonămmàtơitốtnghiệp,lầnđầutiên
tronglịchsửcủatrường,kinhtếhọctrởthànhngànhphổbiếnnhất.Càngnhiềungườihọckinhtếthìtấm
bằngkinhtếcànglàucầubắtbuộckhixinviệcởPhốWall.
Cómộtlậpluậnthúvịchođiềunày.Kinhtếhọcđãđápứngđượchaiucầucơbảnnhấtcủacácgiám
đốcngânhàngđầutư.Đầutiên,họmuốncónhữngconngườithựctế,sẵnsàngcốnghiếntồnbộhọcvấn
củamìnhchonghềnghiệp.Kinhtếhọcngàycàngtrởthànhmơnkhoahọckhóhiểu,sảnsinhranhữngluận
thuyếttốnhọckhơngcóứngdụngrõràngnào,gầnnhưchỉlàmộtphươngtiện.Lốidạykinhtếhọcđã
khơngkíchthíchđượctrítưởngtượng.Ýtơilàkhơngmấyaitựnhậnmìnhthậtsựthíchkinhtếhọc.Đó
khơngphảilàvìđammêsayđắm,màlàhànhđộnghysinhmangtínhnghithứcnhiềuhơn.Tấtnhiêntơi
khơngthểchứngminhhếtđiềunày.Đâychỉlànhậnđịnhdựavàocáimàcácnhàkinhtếhọcgọilàchủ
nghĩakinhnghiệmtựnhiên.Tơiđãquansát,chứngkiếnvàngẫmnghĩvềnhữngngườibạnđãtiêuhaodần
hếtcuộcđờimình.Tơithườnghỏinhữngngườicómụcđíchlàmtrongngànhngânhàngtạisaohọlạihọc
kinhtế,vàhọgiảithíchrằngđólàmơnkhoahọcứngdụngnhiềunhất,ngaycảkhihọvẽnhữngbiểuđồ
nhảmnhí.Tấtnhiênhọđúngvàthậmchícịncuồngnhiệthơn.Kinhtếhọclàmơnhọcứngdụng.Nótạo

chomọingườiviệclàm.Vàthựctếđãcóvìnóchứngminhlàhọnằmtrongsốnhữngconngườitintưởng
nhấtvàotầmquantrọngcủakinhtếhọcđốivớicuộcsống.
Cácgiámđốcngânhàngđầutưcũngmuốntintưởngrằngtínhlogictrongkỹthuậttuyểndụngcủahọlàkhá
chắnchắn.Chẳngngườinàongồingànhlạiđượcchấpnhậncả.Tínhtựphụnàyđiđơivớiniềmtincủa
cácngàigiámđốcngânhàngđầutưrằnghọcóthểđiềukhiểnsốmệnhcủamình,mộtthứgìđó,nhưsau
nàychúngtasẽthấy,họđãkhơnglàmnổi.Kinhtếhọcchophépnhàtuyểndụngcủacácngânhàngđầutư
cóthểtrựctiếpsosánhcáchọcbạtrongtrườngcủaứngviên.Khíacạnhduynhấtkhơngthểgiảithích
đượclàởchỗ,lýthuyếtkinhtế(thứmàsinhviêncónhiệmvụphảibiết)lạikhơngphụcvụchobấtkỳchức
năngnàoởngânhàngđầutư.Cácgiámđốcngânhàngđãdùngkinhtếhọcnhưmộttiêuchuẩnchotồnbộ
tríthơngminh.
Đứnggiữahộichứngcuồngloạn,tơicũngbịcuồngloạntheo.Songtơiđãđưaramộtquyếtđịnhtỉnhtáolà
khơnghọcngànhkinhtếởPrinceton,mộtphầnlàdotấtcảmọingườiđềuhọcngànhnày,theotơi,đó
dườngnhưlàmộtsailầm.Xinđừnghiểusaivềtơi.Tơibiếtrồimộtngàynàođómìnhcũngphảikiếm
sống.Nhưngdườngnhưsẽlàmộtsựphíphạmnếukhơngnắmbắtlấycơhộiduynhấtđểthểhiệnbộóc
củamìnhvềmộtlĩnhvựcnàođóthậtsựhứngthú.Cũngthậtphíphạmnếukhơngsửdụngphầncịnlạicủa
ngơitrường.Vìvậytơiđãđặtchânvàomộttrongnhữngkhoađượcứngdụngítnhấtcủatrường.Ngành
Lịchsửnghệthuật,đốilậpvớikinhtếhọc,vàkhơngaimuốncónótrongtờlýlịchcủamình.Lịchsửnghệ
thuật,đólàngànhmànhưmộtsinhviênkinhtếđãnóivớitơi,“làdànhchobọncongáiởConnecticut”.


Mụcđíchkinhtếchínhcủalịchsửnghệthuậtlàđểsinhviênnângđiểmtrungbìnhtronghọcbạ.Họnhảy
vàokhoatơi,họclấyvàimơnđểcảithiệnphầnnàođiểmsốtrungbìnhđó.Ýtưởngxemngànhlịchsử
nghệthuậtlàmộtmụcđíchchínhđángđểtựcảithiệnsựnghiệpbịmọingườicoilàkhờkhạovàthiếuthận
trọng.Ngàytốtnghiệpsắpđến,mọithứcàngtrởnênrõràng.Ngaycảmộtvàibạnhọccũngbàytỏsự
thơngcảmvớitơinhưthểtơilàmộtkẻqquặt,bầncùngkhơngcóýthức.Việctrởthànhngườitheodịng
Franciscócáilợicủanó,nhưngđókhơngphảilàmộttấmvéđểbướcvàoPhốWall.
Cơngbằngmànói,nghệthuậtchỉlàsựkhởiđầumọivấnđềcủatơi.Nókhơnggiúpđượcchuyệntơithirớt
mơn“Vậtlýhọcchocácthisĩ”(PhysicsforPoets)hayviệcbảnlýlịchcủatơiliệtkênăngkhiếuvềpha
chếrượuvànhảydù.SinhravàlớnlênởtậncùngMiềnNam,tơichưabaogiờnghenóiđếnngânhàng
đầutưchotớivàithángtrướcbuổiphỏngvấnđầutiêncủamình.

Tuynhiên,PhốWalldườngnhưlànơimàngườitamuốnđếnlúcbấygiờ.Thếgiớinàykhơngcầnthêm
luậtsư,tơicũngkhơngthểtrởthànhbácsỹ,vàýtưởngcủatơivềviệckhởisựkinhdoanhđólàsảnxuất
nhữngcáitúinhỏbịtmơngconchólại,khơngchóchúngịbậyrangồiđườngphốManhattan(vớidịng
quảngcáo“Chúngtơingănđượcphếthảirồi!”)–mộtýtưởngkhơngbaogiờtìmđượcnguồnvốn.Cólẽ
sựthậtcủavấnđềởđâylàtơisợsẽlỡchuyếnxebtmàtơibiếtmọingườiđềuđãđặtchỗtrướcvìe
rằngsẽkhơngcóchuyếnthứhai.TơihồntồnkhơngcóýđịnhcụthểsẽlàmgìsaukhitốtnghiệpvàPhố
Wallsẽtrảgiácaonhấtchonhữnggìtơicóthểlàm,đólàkhơngbiếtlàmgìcả.Độngcơcủatơithậtnơng
cạn,songđócũngkhơngphảilàvấnđề,thậmchícịnlàlợithếnếunhưtơicảmthấymìnhxứngđángcó
mộtcơngviệc.Nhưngtơithìchẳngxứngđángchútnào.Nhiềubạnhọcđãhysinhmộtphầntươiđẹptrong
cuộcsốngsinhviênchoPhốWall,cịntơithìchẳnghysinhgìcả.Điềunàylàmchotơitrởthànhmộttay
tàitửlướtđiệuvanxơbướcvàotrongmộtcuộcchiếnmàđốithủlànhữngchàngtraitốtnghiệptừnhững
ngơitrườngdanhgiávùngĐơngBắc.
Tómlại,tơisẽkhơnglàmchongânhàngđầutưlúcnày.Khoảnhkhắcsuytínhxuấthiệntrongtơingaysau
buổiphỏngvấnđầutiênvàonăm1982vớicơngtyLehmanBorthersởPhốWall.Đểcóđượcbuổiphỏng
vấnđấy,tơiđãphảiđứngngậpsâuhơn15cmtrongtuyếtlạnhcùngvới50sinhviênkhácđợivănphịng
dịchvụviệclàmcủatrườngĐạihọcPrincetonmởcửa.Suốtcảmùađơng,vănphịngấygiốngnhưmột
cáiquầybánvéxemchươngtrìnhbiểudiễncủaMichaelJackson,vớinhữnghàngdàihỗntạpsinhviên
đứngthâuđêmđểđợiđượclêntrước.Khicánhcửamởtungra,chúngtơilaovàotranhnhauđiềntênlên
tờhẹnphỏngvấncủaLehman.
Mặcdùkhơngđịnhlàmviệctrongngânhàngđầutư,songtơithấyvuivuivàcũngđãchuẩnbịchocuộc
phỏngvấncủamình.TơihọcthuộclịngmộtsốđiềumàgiớisinhviênPrincetonthừanhậnlàbíquyếtđể
sốngsóttrongbuổiphỏngvấnxinviệcvớicácngânhàngđầutư.Nhữngngườinộpđơnđịihỏiphảicó
vănhóacao.Chẳnghạnvàonăm1982,ítnhấthọcũngphảicókhảnăngđịnhnghĩađượcnhữngthuậtngữ
sau:ngânhàngthươngmại,ngânhàngđầutư,thamvọng,cơngviệcvấtvả,cổphiếu,tráiphiếuvàĐạoluật
Glass-Steagall.
Glass-SteagalllàmộtđạoluậtcủaQuốchộiMỹ,nhưngnócóhiệulựchơncảluậtcủaChúa.Nóchianhân
loạiralàmđơi.Vớiđạoluậtnày,năm1934,cácnhàlậpphápHoaKỳđãtáchngânhàngđầutưrakhỏi
hoạtđộngngânhàngthươngmại.Hiệnnay,ngânhàngđầutưnhậnpháthànhcácchứngkhốnnhưcổphiếu
vàtráiphiếu.Cácngânhàngthươngmại,nhưCitibank,nhậntiềngửivàthựchiệnchovay.Đạoluậtnàyđã
tạonênngànhnghềngânhàngđầutưvớimụcđíchthiếtthực,vàđâylàsựkiệnquantrọngnhấttronglịch

sửnhânloại,ítnhấtlàtơitinnhưvậy.
Nóhoạtđộngriêngbiệt.SauĐạoluậtGlass-Steagall,phầnlớnmọingườiđềutrởthànhchủngânhàng


thươngmại,nhưngtrongýnghĩcủahọ,đóchỉlàmộtthươngnhânbìnhthườngvớinhữngthamvọngbình
thườngcủangườiMỹ.ƠngtachovàiquốcgiathuộcvùngNamMỹvayvàitrămtriệuđơ-lamộtngày.
Nhưngthậtraơngtacũngchẳngthiệtgì.Ơngtachỉlàmtheonhữnggìmàcấptrênralệnhmàthơi–một
chuỗilệnhdàivơtận.MộtchủngânhàngthươngmạikhơngcịnlàkẻquấyrốihơnDagwoodBumstead
nữa.Ơngtacómộtbàvợ,mộtchiếcxehơivừachởkháchvừachởhàng,haiđứaconvàmộtconchó
thườngthađơidépđitrongnhàmỗikhiơngđilàmvềlúc6giờ.Tấtcảchúngtơibiếtvàchủngânhàng
đầutưcũngbiếtrằngchúngtơicịnnộpđơnxinviệcởcácngânhàngthươngmạikhácnhưlàphươngán
phịnghờ.Ngânhàngthươngmạilnlànơiantồn.
Chủngânhàngđầutưlàmộtgiốngnịikhác,làbậcthầyvềgiaodịch.Ơngtaphảicótầmnhìnbaoqt,tài
năngphithườngvàđầythamvọng.Ơngtacómộtconchógầmgừ.Ơngtacóhaichiếcxethểthaomàuđỏ
nhưnglạimuốntớibốnchiếc.Đểcóđượcnhữngthứấy,mộtngườiđànơngdiệnbộđồvesttrơngrấtlịch
sự–thậtbấtngờ–lạisẵnsànggâyrắcrối.Chẳnghạnơngtarấtthíchquấyrốiđámsinhviênnămcuối
nhưtơi.Cácơngchủngânhàngđầutưcómộtthứkỹthuậtđượcgọilà“phỏngvấnởtìnhtrạngcăngthẳng”.
NếubạnđượcmờiđếncácvănphịngcủaLehmanởNewYork,câuphỏngvấnđầutiênlàucầumởcửa
sổra.Bạnđangởtầng43vàcóthểnhìntồncảnhPhốWall.Cửasổđượchànchặt.Tấtnhiênchỉcómột
điểmthơi.Ngườiphỏngvấnchỉmuốnxemliệubạncókhảnănglàmtheoucầucủaơngtahaykhơngvà
rồidẫnbạntớichỗtốtmồhơihột,khiếnthamvọngcủabạntanchảyrathànhnước.Ngườitađồnrằng
mộtsốứngviênđãcăngthẳngđếnmứcnémcảchiếcghếvàocửasổ.
Mộtmẹogâycăngthẳngkháclà“giảiphápimlặng”.Bạnbướcvàocuộcphỏngvấn,ngườiphỏngvấn
ngồiimtrênghếkhơngnóilờinào.Bạnchàoơngta.Ơngtanhìnchịngchọc.Bạnnóibạntớiđểthamdự
phỏngvấnxinviệc.Ơngtalạinhìnchịngchọctiếp.Bạnlàmmộttrịđùangớngẩn.Ơngtalạinhìnchịng
chọcvàlắcđầu.Ruộtganbạnnóngnhưlửađốt.Rồiơngtanhặttờbáolên(hoặctệhơnnữalàbảnlýlịch
củabạn)vàbắtđầuđọc.Ơngtađangthửkhảnăngđiềukhiểncuộcgặpcủabạn.Trongtrườnghợpnày,có
thểchấpnhậnviệcnémcáighếquacửasổ.
Tơimuốntrởthànhmộtnhânviêntrongngânhàngđầutư.LehmanBrotherslàcơngtytốtnhất.Tơimuốn
trởnêngiàucó.Vàongàyhẹn,giờhẹn,đứngbênngồiphịngphỏngvấn,tơixáthailịngbàntayđầymồ

hơivớinhauvàcốchỉliêntưởngtớinhữngýnghĩtrongsáng,chẳnghạnnhưnhữngđiềutrênđây.Tơiđã
kiểmtranhanhcác“trangbị”tựanhưnhàduhànhvũtrụchuẩnbịlênbệphóngvậy.Nhữngđiểmmạnhcủa
tơi:Tơilàmộtngườithamvọngthànhđạt,làmviệcnhóm,ngườicủacơngchúng–làbấtcứthứgìcóý
nghĩa.Vànhữngđiểmyếucủatơi:qhăngháithànhrahaymaumắn,nhanhnhảutrongcơngviệc.
Têncủatơiđượcxướnglên.Lehmanphỏngvấntừngcặp.Tơikhơngchắcrằngmìnhtậndụngđượccơhội
này.
Tinvui,LehmanđãcửvềtrườngPrincetonmộtngườiđànơngvàmộtphụnữ.Tơikhơngbiếtngườiđàn
ơngđó.Nhưngngườiphụnữlàmộtcựusinhviên,ngườibạncũmàtrướcđâytơikhơngmongđợiđược
gặp.Cólẽtơisẽsốngsótđây.
Tinbuồn,khitơibướcvàocănphịngnhỏ,cơtakhơngmỉmcười,cũngchẳngtỏrabiếttơi.Vềsaucơta
nóivớitơirằngcưxửnhưvậylàkhơngchunnghiệp.Chúngtơibắttaynhau,vàcơtacóvẻthuầnthục
nhưmộtvõsĩquyềnanhtrướckhivàotrậnđấu.Rồicơtaquayvềgócphịngngồinghỉ,cứnhưthểđợihồi
chngbáo.Cơtangồinlặngtrongmộtbộquầnáomàuxanhlục.Ngườiđànơngđicùnglàmộtthanh
niêntrạc22tuổi,vairộng,khỏemạnh,taycầmbảnlýlịchcủatơi.
Haingườinàyđãcóhainămkinhnghiệmlàmviệcvềnghiệpvụngânhàngđầutư.Điềulốbịchnhấttrong


cáccuộcphỏngvấncủangânhàngđầutưtạitrườngđạihọcchínhlànhữngngườiđượccửtớitiếnhành
phỏngvấn.RấtnhiềutrongsốhọchưalàmviệcởPhốWallqmộtnăm.Nhữnglờilẽhọưadùnglàđống
từchunmơn.Kiểungồicứngnhắc,cửchỉtrịnhtrọng,nóinăngquảquyết,nhâmnhicốcnướclạnhrất
chunnghiệp.Cườiđùahaycạocạoxuốngbànkhơngphảilàtácphongchunnghiệp.Bạntơivàđồng
sựcủacơtalàminhchứngsốmộtchốnglạiviệctrởthànhkẻchunnghiệp.MộtnămtrênPhốWallđã
làmhọbiếnđổirấtnhiều.Bảythángtrướccịnnhìnthấycơbạntơitrongkhnviêntrường,mặcquần
jean,áothunlogovàlầmlìítnói.Cơtanốcbiacịnnhiềuhơncảmứcchophép.Tómlại,cơtalàmột
sinhviênđiểnhình.Cịnbâygiờ,cơtalàmộtđốithủđánggờmtrongcơnácmộngcủatơi.
Ngườithanhniênkéochiếcghếphíasaucáibànsắtlạnhlẽovàbắtđầuđặtcâuhỏichotơi.Cólẽcáchtốt
nhấtđểmơtảcuộcgặpgỡcủachúngtơilàkểlạichitiết.Trínhớlàthứgiúpíchnhấtvềnhữngchuyệnđã
quatrongcuộcđốithoạinày.
Ngườithanhniên:Anhhãygiảithíchchotơisựkhácbiệtgiữangânhàngđầutưvàngânhàngthươngmại?
Tơi(sailầmthứnhấtlàviệctơisaonhãngkhơngnắmlấycơhộiđểkhenngợigiớingânhàngđầutưvà

dồnsựnhạobángvàogiờlàmviệcngắnngủi,nhàmchánvềphíagiớingânhàngthươngmại):Giớingân
hàngđầutưpháthànhchứngkhốn.Anhthấyđấy,cổphiếuvàtráiphiếu.Giớingânhàngthươngmạichỉ
chovaythơi.
Ngườithanhniên:Tơithấyanhcónhiềutàinăngvềlịchsửnghệthuật.Tạisao?Thếanhcólongạikhixin
việckhơng?
Tơi(bámsátđườnglốichỉđạocủakhoalịchsửnghệthuậtởPrinceton):Ồ,lịchsựnghệthuậtlàmốiquan
tâmnhiềunhấtcủatơi,vàkhoanàythậttuyệtvời.VìtrườngPrincetonkhơngcókhóađàotạohướng
nghiệpnàonêntơikhơngchorằnglựachọnchunmơntrongtrườngđạihọclạiqtáchbiệtvớichuyện
xinviệc.
Ngườithanhniên:Anhcóbiếttổngsảnphẩmquốcgia(GDP)củaHoaKỳlàbaonhiêukhơng?
Tơi:Tơikhơngchắclắm,khoảngchừng500tỷđơ-la?Ngườithanhniên(đưamắtđầyýnhịvớicơbạn
tơi):Tớihơn3.000tỷchứ.Anhthấyđấy,chúngtơiphỏngvấnhàngtrămngườichotừngvịtríkhácnhau.
Anhđangchọilạinhiềungườicótàinăngvềkinhtếlạitinhthơngnghiệpvụcủamình.Tạisaoanhlại
muốntrởthànhnhânviênngânhàngđầutư?
Tơi(rõràngcâutrảlờithậtthànhấtlàtơicócbiết.Cóđiềunhưvậythìkhơngchấpnhậnđược.Saumột
hồicâugiờ,tơichoanhtacâutrảlờimàtơinghĩanhtamuốnnghe):Ồ,thậtra,nóichocùngthìtơimuốn
kiếmtiền.
Ngườithanhniên:Đókhơngphảilàcâutrảlờichínhxácvớinghềnày,anhlàmviệcnhiềugiờliềnthìphải
cóđộngcơnàođóthúcđẩymạnhhơncảđồngtiềnấychứ.Sựthựclươngcủachúngtơiphùhợpvớisự
đónggópcủachúngtơi.Thựctìnhmànóichúngtơikhơngkhuyếnkhíchnhữngngườiqquantâmđến
đồngtiềnthamgiacùngvớichúngtơi.Thếthơi,xongrồi!
Thếthơi?Nhữnglờiđóreovàotaitơi.Trướckhicóthểdừngchuyệnđólạithìtơiđãđứngbênngồicăn
phịngnhỏ,mồhơilạnhtốtđểngheứngviêntiếptheobị“quay”.Chưabaogiờ,dùchỉtrongmộtkhoảnh
khắc,tơilạinghĩrằngngườitakhơngchấpnhậnmộtngườiutiềnlàmviệcchongânhàngđầutư.Tơi
từngchorằngnhânviênngânhàngđầutưcũngkiếmtiềnđểsinhsốngthơi,giốngnhưkiểuhãngFordsản


xuấtxehơivậy.Ngaycảkhimấynhàphântíchkhơngđượctrảlươnghậuhĩnhbằngmấytaynhânviên
ngânhàngđầutư,tơivẫnchorằngngườitamuốnnóiítnhấthọcũngthamlam.Tạisaongườithanhniên
vairộngcủaLehmanấylạimếchlịngvớiýkiếnđó?Vềsau,mộtngườibạnđãkiếmđượcviệclàmở

LehmanBrothersđãgiảithích:“Đólàđiềmcấmkỵ.Khiđượchỏitạisaoanhmuốntrởthànhnhânviên
ngânhàngđầutư,anhchỉđượcnóivềnhữngtháchthứcvàmongmuốnthựchiệncơngviệcgiaodịchbn
bán,cũngnhưniềmhứngthúkhiđượclàmviệcvớinhữngngườicóphẩmchấtnănglựccao.Nhưng,khơng
baogiờ,khơngbaogiờđượcnhắcđếntiền.”
Họccáchnóidốithìrấtdễ.Tinvàonólạilàvấnđềkhác.Từđótrởđi,bấtcứmộtnhânviênngânhàng
đầutưnàohỏivềđộngcơcủatơi,tơiliềndắtơngtavàonhữngcâutrảlờichínhxác:sựtháchthức,sựhồi
hộptronggiaodịch,vàcảvềconngười.Đúng,vàinămvềtrước,tơitựnhủđiềunàykhómàtinđược
(thậmchítơicịnlàmtươngtựđiềuđóvớibàvợngàigiámđốcđiềuhànhSalomonBrothers).Tuynhiên,
việcđồngtiềnkhơngphảilàđộnglựcchínhởđâythìdứtkhốtlàchuyệnnhảmnhí.Nhưngbêntrongvăn
phịngdịchvụviệclàmcủaPrinceton,bạnkhơngthểđểchosựthậtchenngangvàocơngcuộctìmkiếm
việclàm.Tơiđãtângbốcmấytayngânhàngđầutư.Tơicũngsơilênvìtháiđộđạođứcgiảcủahọ.Tơi
địnhnói,trongnhữngngàyấutrĩấy,liệucóainghingờvềtầmquantrọngcủađồngtiềntrênPhốWallhơn
chínhnhữngkẻđếntừPhốWallkhinóichuyệnvớinhữngngườitừnơikháctớihaykhơng.
Sơilênrồidịuđi.Cầnphảidịuđi.TừkhitốtnghiệpĐạihọcPrinceton,tơikhơngcóviệclàm(Salomon
đãtừchốimàkhơngcầnphỏngvấn).Trongnhữngnămtiếptheo,khikinhquabacơngviệckhácnhau,tơi
bắtđầucảmthấymìnhvẫnkhơngkhácgìkẻthấtnghiệpnhưđiềunhữngtaynhânviênngânhàngđầutư
nhìnthấyởtơi.Tơicũngkhơngnghingờvềnhữnggìtơixứngđángcóđược.Tơichỉkhơngthíchcáicách
mìnhphảitrảgiá.TơikhơnghọcđượcđiềugìtừđốngthưtừchốicủaPhốWall,ngoạitrừviệcmấytay
nhânviênngânhàngkhơnglàmăntrênthươngtrườngvìlịngtrungthực,hayvìsựphụcvụ(cũngkhơng
phảilàvìhaiđiềunàycóliênquanvớinhau).Cuộcphỏngvấnthànhcơngvàongânhàngđầutưcủasinh
viênnămcuốicóvẻnhưcâuchuyệnđậmnétgiáođiều.Cịncuộcphỏngvấnbấtthànhthìlạigiốngtainạn
khủngkhiếp.BuổiphỏngvấnvớiLehmanBrotherscủatơilàđiểnhìnhkhơngchỉchokinhnghiệmcánhân
tơi,màcịnchohàngnghìncuộcphỏngvấncủahàngchụcngânhàngvớimấychụctrườngđạihọctừ
khoảngnăm1981đếnnay.
Dẫusao,câuchuyệnvẫnkếtthúccóhậu.LehmanBrotherscuốicùngđãvỡnợ.Mộtcuộcchiếngiữanhững
taygiaodịchvàtàichínhdoanhnghiệpđãlàmchocơngtysụpđổvàođầunăm1984.Phegiaodịchđã
chiếnthắng,nhưngđếchếuynghiêmLehmanBrotherskhơngcịnđángđểmàởtrongđónữa.Cácthành
viêncaocấpphảilậtngửamũra,bướctớiđốithủcạnhtranhShearsonđểxinđượcmualại.Cáitên
LehmanBrothersmãimãibịxóasổkhỏinhữngtấmdanhthiếptrênPhốWall.Khiđọctinnàytrêntạpchí
NewYorkTimes,tơiđãnghĩThậtlàthốtnợ!,mặcdùphảithừanhậnrằngđókhơngphảilàcáchphản

ứngcủamộtconchiênngoanđạo.LiệuđiềukhơngmayxảyravớiLehmanBrotherscótrựctiếpliênquan
đếnviệcbấtđắcdĩkhiphảithúnhậnrằngkiếmtiềnlàđộnglựcchínhhaykhơng,tơithựckhơngbiết.
Tảithêmebook:


ChươngIII.Họccáchumếnvănhóadoanh
nghiệp
Kẻnàotựbiếnmìnhthànhqivậtthìsẽxóađượchếtnỗiđaulàmngười.
—SamuelJackson
TơicịnnhớchínhxácnhữnggìmìnhthấyvàcảmnhậnđượctrongngàyđầutiênởSalomonBrothers.Một
cảmgiácrunrunvìcáilạnhbaotrùmtồnthânnhưthểvẫncịnmơmàngngáingủ.7giờ30sángtơimới
phảibắtđầulàmviệc,vậynêntơidậysớmvàđidạokhắpPhốWalltrướckhiđếnvănphịng.Tơichưa
baogiờxemxétnơinày.Mộtđầulàdịngsơng,cịnđầukialànghĩađịa.ỞkhoảnggiữalàkhuManhattan
cổkính:mộthẻmnúihẹpvàsâu[cóthểhiểulàconđườnglọtgiữahaibênlàdãynhàcaotầng]cónhững
chiếctaximàuvàngluồnláchquanàolànắpcống,ổgàvàđốngrác.Nhữngđồnngườikhốcbộvestào
àocuốnvàogaxeđiệnngầmLexington.Đốivớigiớithượnglưu,nhữngngườinàycóvẻkhơngsung
sướnggì.Họtrơngnghiêmtúc,căngthẳng,ítrathìcũnghơntơilúcnàynhiều.Tơichỉcóchútítbồnchồn
lolắngthườngxuấthiệnkhikhởiđầumộtcáigìmới.Lạlùngthay,tơikhơngthểtưởngtượngrằngcuối
cùngmìnhcũngđãđilàm,màlạigiốngnhưđiđổitờvésốtrúnggiảiđộcđắc.
SalomonBrothersđãgửichotơimộtláthưtớiLondonthơngbáorằngcơngtysẽtrảtơimứclươngcủa
mộtthạcsỹquảntrịkinhdoanh(MBA),mặcdùtơikhơngcóbằngMBA–khoảng42.000đơ-lacộngthêm
tiềnthưởng,sausáuthángđầutiênsẽtăngthêm6.000đơ-la.Hồiấytơikhơngcóđủtrìnhđộcầnthiếtđể
cảmthấyhènmọnvớimứclương48.000đơ-la/năm(tươngđương45.000bảngAnhlúcbấygiờ).Khitin
tứcđóvươntớiAnh,đồnglươngtậptễnhởđấtnướcnàyđãlàmnổibậttínhhàophóngcủaSalomon
Brothers.MộtvịgiáosưtrưởngkhoathuộcĐạihọcKinhtếLondon,conngườicủachủnghĩavậtchất,đã
trốmắtlênnhìntơivànóiríurítkhiơngtanghethấysốtiềntơiđượctrả.Nógấpđơisốlươngcủaơngta
–mộtngườiđangởđộtuổi40,giaiđoạnđỉnhcaocủasựnghiệp.Cịntơimới24tuổivàđangởđáycủa
sựnghiệp.Khơngcósựcơngbằngtrênthếgiớinày,vàxincámơnChúavềđiềuđó.
Cólẽnêngiảithíchsốtiềnnàyxuấtpháttừđâuthìhayhohơnlàviệccứnghĩngợivềnó.Năm1985là
nămSalomonBrotherslàmănsinhlãinhấtthếgiới.Ítnhấtđâylànhữnggìtơiđượcnghenhiềulần.Tơi

khơngbaogiờáynáyđếnmứcphảikiểmtralạithơngtinbởivìdườngnhưđốivớitơinóhồntồnđúng.
PhốWallđangsơisụcvàchúngtơilàcơngtykiếmđượcnhiềutiềnnhấttrênPhốWall.
PhốWalllnchuyểncổphiếuvàtráiphiếu.Thờikỳcuốithậpniên1970làmànmởđầucủalịchsửtài
chínhvànềnchínhtrịhiệnđạiMỹ,SalomonBrothersnắmrõvềtráiphiếuhơnbấtkỳcơngtynàokhác
trênPhốWall:biếtcáchđịnhgiá,cáchgiaodịchvàbánchúng.Chỉcómộtmảngnhỏduynhấtmàcơngty
khơngchiếmưuthế,đólàtráiphiếuthứcấp(junkbond)–chúngtasẽđềcậptớisau–vàlàsởtrườngcủa
mộtcơngtykhácrấtgiốngchúngtơi:DrexelBurnham.Nhưngvàocuốithậpniên1970vàđầuthậpniên
1980,tráiphiếuthứcấpchỉchiếmmộtphầnnhỏtrongthịtrườngtráiphiếurộnglớnmàSalomonchiếm
lĩnhhồntồn.PhầncịnlạicủaPhốWallđànhnhườngbướcvàđầuhàngSalomonBrotherskhơngphảivì
họkhơngthuđượclợinhuậnhaykhơngcóuytín.Lợinhuậnnhiềunhấtlàtừhuyđộngvốn(vốncổphần)
chocáccơngty.Uytínlàcónhiềumốiquanhệvớigiớiđiềuhànhcáccơngty.SalomonBrotherslạilàkẻ
đứngngồicácmốiquanhệtàichínhvàxãhội.
Dùthếnàochăngnữathìđócũnglànhữngđiềutơingheđược.Thựckhóđểchứngminhvìchúngchỉlàtin


đồn.NhưnghãysuynghĩvềlờinóiđùamởđầubàidiễnthuyếttạiTrườngWhartonvàotháng3năm1977
củaSydneyHomerthuộcSalomonBrothers–nhàphântíchtráiphiếuhàngđầucủaPhốWallsuốttừgiữa
thậpniên1940chotớicuốithậpniên1970.Homernói:“Tơicảmthấybếtắcvềcơngviệccủamình.
Trongcácbữatiệcrượucocktail,cácqbàcứdồndậphỏiquanđiểmcủatơivềthịtrường,nhưngchao
ơi,khihọbiếtđượctơilàmộtgãkinhdoanhtráiphiếuthìhọcứlẳnglặngbỏđi.”
Hoặc,hãysuynghĩvềviệcthiếubằngchứng.ThưviệnCơngcộngNewYorkchứatới287cuốnsáchbàn
vềtráiphiếuvàhầuhếtchúngđềuchứađầycáccơngthứcphứctạp.Khơngcócuốnsáchnàokhơngchứa
nhữngconsốkhơkhan,haymangnhữngtựađềhấpdẫnđạiloạinhưAllQuietontheBondFont(Mặttrận
tráiphiếunả),Low-RiskStrategiesfortheInvestor(Chiếnlượcdànhchonhàđầutưvớirủirothấp).
Nóicáchkhác,nhữngcuốnsáchđókhơngthuộcloạikhiếnbạnphảingồilậtdởliềntaytừngtrangvàdán
chặtvàoghế.Ngườitathườngchorằngconngườicóxuhướngđểlạichoxãhộinhữngtrithứcqgiá
thơngquathểloạihồikývàgiaithoạihơn.Nhưngtrongkhicótớihàngchụchồikývàgiaithoạikinhđiển
nhưvậydànhchothịtrườngcổphiếuthìthịtrườngtráiphiếulạihồntồnimhơilặngtiếng.Dântrái
phiếucócùngmộtvấnđềgiốngvớicácnhàkhảocổởtậnsâutrongkhurừngAmazon.Mộtphầnlàvì
nhữngtaythuộcthếgiớitráiphiếukhơngphảilàtầnglớpcóhọcvấncao,vàđiềuđócànglàmchothị

trườngtráiphiếutrởnênkhơngmấyhấpdẫn.Năm1968,lầncuốicùngtínhvềsốbằngcấpởSalomon
Brothers,13trongsố28thànhviênkhơnghọcđạihọcvàmộtngườichưatốtnghiệplớp8.Trongđámnày,
JohnGutfruendcóvẻlàngườitríthứcnhất,mặcdùơngtabịHarvardtừchối,songcuốicùngcũngtốt
nghiệpOberlin(trườnghạngxồng).
Đólàhuyềnthoạilớnnhấtvềgiớigiaodịchtráiphiếu,vậynênmốihiểulầmlớnnhấtvềsựphồnvinh
chưahềthấytrênPhốWallvàothậpniên1980làhọkiếmtiềnbằngcáchcảganliềumạng.Đúnglàcómột
sốkẻnhưvậy,songtấtcảcịnlạiđềuítliềulĩnhhơn.Phầnlớncáctaygiaodịchhànhđộngđơngiảnnhư
nhữngkẻthuthuế.Sựphátđạthọcóđược,nhưKurtVonet(nhưnglạinóivềdânluậtsư)đãtómlượcngắn
gọnlà:“Cómộtkhoảnhkhắcthậtkỳdiệu,khimộtngườidângnộpkhobáumàchínhngườisắpnhậnkho
báuđólạichưakịpnhậnra.Mộtluậtsưnhanhnhẹn[ámchỉgiớigiaodịch]sẽchớplấyvậnmay,sởhữu
nótrongtíchtắc,chiếmlấymộtphầnkhobáuvàrồichuyềnnóđi.”
Nóicáchkhác,Salomonđãcắtlạimộtphầnnhỏtừmỗigiaodịchtàichính.Cứthếmàcộngdồnvào.Một
taykinhdoanhcủaSalomonbántráiphiếumớicủaIBMtrịgiá50triệuđơ-lachoquỹhưutríX.Mộttay
giaodịchcủaSalomon,ngườicungcấpchotaykinhdoanhsốtráiphiếuđó,đượchưởng1/8của1%
(0,125%)trịgiátráiphiếuhay62.500đơ.Nếutaygiaodịchđómuốn,anhtacóthểlấythêm.Khácvớithị
trườngcổphiếu,trongthịtrườngtráiphiếu,tỷlệhoahồngkhơngđượctunbốcơngkhai.
Bâygiờlàlúctrịvuibắtđầu.KhimàtaygiaodịchbiếtđượccáctráiphiếuIBMđóđangthuộcvềaivà
tínhkhícủangườichủsởhữuchúng,khơngcầnphảithơngminhlắmanhtacũngcóthểchocáctráiphiếu
(khobáu)dichuyểnmộtlầnnữa.Anhtacóthểtạorarakhoảnhkhắckỳdiệucủariêngmình.Chẳnghạn,
anhtacóthểbảotaykinhdoanhcủamìnhcốgắngthuyếtphụccơngtybảohiểmYrằngcáctráiphiếuIBM
cógiátrịcaohơngiámàquỹhưutríXđãtrảlúcđầu.Điềuđóđúnghaykhơngcũngkhơngquantrọng.Tay
giaodịchđómualạicáctráiphiếutừXvàbánchúngchoYđểlấythêm1/8nữa.Vàquỹhưutríthìrấthài
lịngvìcóđượcmộtmónlãinhỏchỉtrongkhoảngthờigianngắnngủinhưthế.
Trongqtrìnhtrên,tốtnhấtlàkhơngđểcảhaiđốitáctừhaiphíacủangườitrunggianbiếtgiátrịthực
củakhobáu.Nhữngkẻtunghồnhtrênsàngiaodịchcóthểđãkhơngđượcđitớitrường,nhưnghọcóbằng
tiếnsỹvềsựnguxuẩncủaconngười.Trênbấtcứthịtrườngnào–cũnggiốngnhưmọisịngbàixìphé,
baogiờcũngcómộtkẻkhờ.NhàđầutưtinhranhWarrenBuffettthíchnóirằngnếuanhkhơngnhậnraailà


kẻkhờtrongthịtrườngthìcoichừnganhchínhlànó.Năm1980,khimàthịtrườngtráiphiếubừngdậysau

mộtgiấcngủdài,thìnhiềunhàđầutưvàthậmchícảcácngânhàngởPhốWallcũngkhơngcómộtmanh
mốinàođểnhậnraailàkẻkhờtrongtrịchơinày.CáctaygiaodịchSalomonBrothersbiếtailàkẻkhờ
bởiđólànghềcủahọ.Nắmrõthịtrườngtứclànắmrõđiểmyếucủanhữngkẻkhác.Họvẫnthườngnói
mộtkẻkhờlnsẵnsàngbántráiphiếurẻhơnhoặcmuatráiphiếucaohơngiátrịthựccủanó.Mộttrái
phiếuchỉđánggiávớinhữngkẻđánhgiáđúngnó.VàSalomonlàcơngtyđãđánhgiátráiphiếuthíchđáng
nhất.
Tuynhiên,khơngthểnàogiảithíchđượctạisaoSalomonBrothersđặcbiệtpháttàivàothậpniên1980.
HoạtđộngkiếmtiềntrênPhốWallcónétgìđógiốngvớiviệcăngàtâynhồi.Đầutiên,mộtcơquanquyền
lựccaohơnnàođóphảinhồinhânvàocongàtây.Vàothậpniên1980,nhữngcongàtâyđượcnhồinhiều
hơnbaogiờhết.Vàvớisựthànhthạocủamình,Salomonđãănđếnlầnthứhai,thứbatrướckhicáccơng
tykhácbiếtrằngđangcóbữaăn.
MộttrongnhữngngườilàmcơngviệcnhồinhâncongàđólàCụcDựtrữLiênbang(FED).Điềuđóthực
mỉamai,bởikhơngaiphảnđốiviệcngàichủtịchFEDPaulVolckervượtqnhữnggiớihạncủaPhố
Wallvàothậpniên1980.Tạimộtcuộchọpbáohiếmhoithứbảyngày6tháng10năm1979,Volckertun
bốrằngnguồncungtiềnsẽkhơngbiếnđộngtheochukỳkinhtếnữa;nguồncungtiềnnàysẽđượcgiữcố
địnhvàlãisuấtsẽđượcthảnổi.Tơichorằngsựkiệnnàyđánhdấumànkhởiđầuthờiđạihồngkimcủa
giớigiaodịchtráiphiếu.NếunhưVolckerkhơngbaogiờlàmcuộccảitổcănbảnvớichínhsáchđóthìthế
giớinàysẽcóbiếtbaotaygiaodịchtráiphiếungàycàngnghèo.Sựthayđổitậptrungvàochínhsáchtiền
tệcónghĩalàlãisuấtsẽbiếnđộngrấtmạnh.Giátráiphiếungượcchiềuvớilãisuất.Đểcholãisuấtbiến
độngmạnhtứclàđểchogiátráiphiếubiếnđộngmạnh.TrướckhicóbàidiễnvăncủaVolckerthìtrái
phiếulàkhoảnđầutưbảothủ,nơimàcácnhàđầutưđổtiềntiếtkiệmcủamìnhvàokhihọkhơngcảmthấy
hàohứngvớitrịmayrủitrênthịtrườngcổphiếunữa.Saubàidiễnvăn,tráiphiếuđãtrởthànhmụctiêu
củagiớiđầucơ,mộtphươngthứctạonênsựgiàucóchứkhơngphảichỉđểlưugiữgiátrị.Quamộtđêm,
thịtrườngtráiphiếuđượcchuyểntừmộtvũngnướcthànhmộtsịngbạc.DoanhthucủaSalomontăngvọt.
Cơngtyngàycàngphảiththêmnhiềunhânviênđểgiảiquyếtnhiềuhoạtđộngkinhdoanhmới,vớilương
khởiđiểmlà48.000đơ-la.
KhimàVolckerđểlãisuấtthảnổitựdothìnhữngbàntaynhồinhângàtâybắtđầulàmviệc:giớiđivay
Mỹ.Trongsuốtthậpniên1980,cácchínhquyềntiểubang,ngườitiêudùngvàcáccơngtyvaytiềnvớitốc
độnhanhhơnbaogiờhết;điềunàycónghĩakhốilượnggiaodịchvàpháthànhtráiphiếucũngbùngnổ
(mộtcáchkhácđểsoivàovấnđềnàylàcácnhàđầutưchovaythoảimáihơntrướcđây).Năm1977,tổng

sốnợcủabanhómtrênhợplạilà323tỷđơ-laphầnnhiềutrongđókhơngphảilàtráiphiếumàlàkhoản
vaytừcácngânhàngthươngmại.Năm1985,banhómtrênđãvaytới7.000tỷđơ-la.Nhờcócácdoanh
nghiệptàichínhnhưSalomonvàtínhhaydaođộngcủacácngânhàngthươngmại,tỷlệphầntrămcủacác
mónnợdướihìnhthứctráiphiếuđãlớnhơnnhiềusovớitrước.
Vậynênkhơngchỉgiátráiphiếudaođộngmạnhhơnmàtínhthanhkhoảncũngtăng.Chẳngcógìthayđổi
trongnộibộSalomonBrotherskhiếnchonhữngtaygiaodịchtrởnêngiỏigianghơn.Tuynhiên,đâylàlúc
cácgiaodịchbùngnổcảvềquymơlẫntầnsuất.Trướckia,mỗituầnmộttaykinhdoanhcủaSalomonchỉ
bánđược5triệuđơ-lagiátrịhànghóatrongsổsáchcủamộttaygiaodịch,thìnayanhtacóthểđẩylên
300triệuđơ-lachỉtrongmộtngày.Anhtacùngvớitaygiaodịchvàcơngtythahồlàmgiàu.Vàhọquyết
địnhrằng,vìnhữngmụcđíchtốtđẹpchocơngty,bỏraphầnnàosốtiềntrênđểđầutư,muanhữngngười
nhưtơi.


CáclớpđàotạoởSalomonBrothersđượctổchứctrêntầngthứ23,thuộctịanhàcủacơngtynằmởgóc
đơngnamManhattan.Cuốicùngthìtơicũngđãleolênđượctớiđóđểbắtđầusựnghiệp.Thoạtnhìnthì
tầnglầucóvẻtrốngvắng,lạnhlẽo.Nhữngthựctậpsinhkháchìnhnhưđãđếntrướcmấytiếngđồnghồrồi.
Thựctếthì,đểcólợithếhơnnhữngngườikhác,phầnlớnđãởđâyhàngtuầntrước.Tronglúctơiđivào,
họđãtụtậpthànhtừngnhómngồihànhlanghaytrongphịnggiảilaophíasaunóichuyệnhunthun.
Nónhưlàmộtcuộcđồntụvậy.Tấtcảmọingườiđềuquenbiếtnhau.Bènhómđãhìnhthành.Tấtcảcác
kétgửiđồcókhóatốtnhấtđãbịchiếmgiữ.Nhữngngườimớiđếnbịxemxétvớivẻnghingờ.Đãcó
nhữngđánhgiávềviệcailà“ngườigiỏi”,nghĩalàaisẽđượcbướclênsàngiaodịchSalomonvàailàkẻ
thấtbại.
Cómộtnhómqythànhvịngtrịnởgócphịnggiảilaođangchơimộttrịchơimàlúcđótơikhơngnhận
ra,nhưngbâygiờthìđãbiết,“BàiNóidối”.Họcườinhạo,chửirủavàliếcbàinhau,nóichunglàcưxử
theophongcáchcủanhữngtaygiaodịch.Họđeothắtlưng.Khithấynhữngcáithắtlưngđó,tơiđãtừbỏ
ngayýtưởngcảmthấySalomonBrotherlànhàcủamình.Tơithìđeolênmìnhsợiđaiquầnmàuđỏtươi
vớinhữngbiểutượngđồngđơ-lamàuvàngchạydọc.Đãđếnlúcnênđóngvaimộtnhânviênngânhàng
đầutư.Lầmto!Vềsau,mộtthựctậpsinhtốtbụngđãchotơilờikhun:“Đừngcóđểhọthấyanhtrênsàn
giaodịchvớicáithứnày.Chỉcómấytaygiámđốcđiềuhànhmớicóthểtránhđượcphiềnhàkhiđeonó
thơi.Họsẽnhìnanhvàrủa:“Mẹkiếp,màynghĩmàylàthằngnào?”

Tơivẫncịnnhớbuổisángđầutiênkhibướcvàophịnggiảilao,mộtthựctậpsinhnữđanghéttovào
chiếcđiệnthoại,chắchẳnlàđiềugìđómậpmờđây.Giữatiếttrờithángbảynóngnhưthiêunhưđốt,cơ
gáicódángngườimậplùnnàymặcbộvestbamảnhbằngvảittvàđeocáinơconbướmmàutrắngq
cỡ,đếnnỗitơikhơngcầnphảiđắnđochorằngcơtalàmthếchỉcốtgâychúý.Cơtađặtmộttaycheống
nghevànóivớimộtnhómnhỏphụnữngayđó:“Nèmấychị,tơicóthểđặtsáubộvesthồnchỉnhchỉvới
giá750đơ-la.Hàngchấtlượngnhá.Giánàylàchuẩnrồi.Mấychịkhơngthểtìmrachỗnàorẻhơnđâu”.
Chínhđiềuđógiảithíchmọichuyện.Cơtamặcvảittchỉvìcơtađangbánquầnáomaybằngvảitt
màthơi.Cơtađốnchínhxácrằngkhóađàotạonàyđạidiệnchomộtthịtrường:nhữngngườinàycótiền
đểđốt,cómắtđểmặccảvàcótủquầnáolớnđểchứađồ.Cơtađặtmộtlượnglớntừmộtxínghiệpbóc
lộtcơngnhântàntệnàođóởphươngĐơng.Khinhậnthấytơiđangnhìn,cơtanóingay:“Đànơngtơicũng
chơi”.Cơtakhơngcóngụýtụctĩu.Thếnênlờinóiđầutiêntơinhậnđượchơmđólạilàtừmộtngườiđịnh
bánchotơimộtcáigìđó.ThậtđúnglàmộtsựchàođónphùhợpvớiSalomonBrothers.
Từgóctốinhấtcủaphịnggiảilaophátramộttiahyvọngnhỏ,đólàdấuhiệuđầutiênchothấycónhững
kháiniệmkhácvềcuộcsốngởSalomonBrothers.Mộtanhchàngbéomậpnằmgiangtaytrênsànnhà,có
thểthấylàhắntađangngủ.Chiếcáosơmicủahắnbỏngồiquầnvànhàunếp,cáibụngtrắngphớsỗsàng
nhưmộtcụcbướucủaconcávoicănglênởchỗmấychiếckhuykhơngđượccài.Miệnghắnmởngốcy
nhưthểđangđợichùmnhorơivào.HắnlàmộtngườiAnh.Sốmệnhhắnlàdànhchochốnvănphịngở
Londonvàhắntỏrachẳngchútbănkhoăngìvềnghềnghiệpcủamình.Sovớiphầnlớncácthựctậpsinh
thìhắnlàmộtngườitrongcuộc.Hắnphànnànliênmiênvềviệcbịcơngtyđốixửnhưmộtthằngconnít.
HắnđãsốngvớithịtrườngLondontrịnhainămvàthấytồnbộýđịnhcủasựlốbịchtrongchươngtrình
đàotạo.VìvậyhắnbiếnManhattanthànhnơiquậyphávàobanđêmvàcốhồisứcvàobanngày.Hắnuống
mấybìnhcàphêvàlănrangủtrênsànhọc,hànhđộngđóđãgâyraấntượngđầutiênkhơngthểgộtsạch
đốivớinhiềuđồngnghiệpmới.
Tồnbộ127thànhviêncủakhóanăm1985làmộttrongnhữngđợtsóngrũsạchđinhữnggìgọilàsàn
giaodịchsinhlãinhiềunhấtthếgiới.Vàothờikỳấychúngtơithuộckhóađàotạolớnnhấttronglịchsử


củaSalomon,nhưngkhóasauchúngtơilạilớngầngấpđơi.Tỷlệnhânviêngiúpviệcchomộtnhàchun
mơn(tinnổikhơng,chúngtơicũnglànhữngnhàchunmơn!)là5trên1,dovậy127ngườichúngtơicó
nghĩacầnthêm635nhânviêngiúpviệc.Consốgiatăngmạnhmẽnàyquảlàrấtấntượngđốivớimột

cơngtychỉcóhơn3.000nhânviên.Sựgiatăngqnhanhnàydầndầnsẽkhiếnchocơngtybịtổnhạivà
thậmchícảchúngtơinữa.Nókhơngđượctựnhiên,giốngnhưkiểucứtướiqnhiềuphânlênmộtcáicây
convậy.Vìmộtvàilýdolạlùngnàođómàbanquảntrịđãkhơngđồngtìnhvớiquanđiểmcủatơi.
Nhìnlại,tơinhậnthứcđượcrõràngrằngviệcđếnvớiSalomonđãđánhdấuđiểmbắtđầucủamàncuối
củađếchếthầnthánhnày.Dùđiđếnđâu,tơicũngkhơngthểthấygìngồisựtanvỡcủanó.Tơikhơngphải
làmộtbánhrăngđủlớntrongcỗmáyđểtrựctiếpgâyrasựsuyvicủacơngty.Nhưnghọđãđểchotơivà
nhữngngườiđánhlướinhưtơibướcquacánhcửanhưmộtdấuhiệubáotrước.Hồichngđãđiểm.Họ
đangmấtđicátínhcủamình–nhữngtaybnngựasắcsảo.Hiệnhọđangsailầmkhithunhậnnhiềuloại
người.Ngaycảnhữngngườicóđầuóckinhdoanhhơntơi,chẳnghạnnhưcơgáibánquầnáokểtrênđều
khơngcóýđịnhcốnghiếncuộcđờimìnhchoSalomonBrothers.Vàcảtơicũngvậy.
Chẳngcógìtróibuộcchúngtơivàocơngtyngoạitrừđộnglựcđãlơicuốnnhiềungườitrongchúngtơixin
vàolàm:vìtiềnvàvìniềmtinlạlùngrằngchẳngcócơngviệcnàokháctrênthếgiannàyđánglàmhơn.
Chínhxáckhơngphảivìlịngtrungthànhsâusắc.Trongchừngbanăm,75%trongsốchúngtơirađi(so
vớinhữngnămtrước,saubanămvẫncịntrungbình85%làmviệcvớicơngty).Sauđợtphatrộnnhững
conngườixalạnàyvớiýđịnhgiữchânhọthìcơngtylạiđivàochỗlunglay,giốngnhưbịrốiloạntiêu
hóavìănqnhiềuthứlạ.
Chúngtơilàmộtnghịchlý.Chúngtơiđượcthđểgiaodịchtrênthịtrường,đểtinhranhhơnkẻđứngkế
bên,nóiđơngiảnlàđểtrởthànhnhữngtaygiaodịch.Hãyhỏibấtkỳtaygiaodịchtinhkhơnnào,anhtasẽ
nóicáchtốtnhấtlàphảilàmngượcvớinhữnghiểubiếtthơngthường.Taygiaodịchgiỏicóthiênhướng
làmnhữngviệckhơngngờđến.Chúngtơilàmộtnhómngườikhóaicóthểlườngtrướcđược.Đếnvới
Salomon,chúngtơichỉđanglàmnhữnggìmàmộtngườimêtiềnphảilàm.Nếuchúngtơikhơngthểhưng
phấnvớinhữngđiềubìnhthườngtrongcuộcsống,thìlàmsaocóthểhưngphấnvớinhữngđiềubình
thườngtrênthịtrường?Rútcục,thịtrườnglaođộngvẫnlàmộtthịtrường.
Chúngtơitỏralễđộtrướcmộtngườiđànơngcaolớngiốngnhưtỏratrướcbấtkỳai,đólàkhơngnói
nănggìcả.Ơngtagiảngbàicảbuổichiều.Điềuđócónghĩalàơngtabịkẹtbatiếngđồnghồtrongmộtcái
rãnhrộnghơn3mtrênsàn,ngayphíatrướccănphịngcùngmộtchiếcbàndài,bụcdiễnthuyếtvàbảng
đen.Ngườiđànơngbướcđibướclạitrongcáirãnhđónhưvịhuấnluyệnviênđứngngồimépbiên,thỉnh
thoảngliếcxuốngsànnhà,đơilúclạitỏvẻđedọachúngtơi.Chúngtơingồitrongcácdãyghếđượcnối
thơngnhau–22dãyvớinhữngthựctậpsinhnammặcsơmitrắng,lácđácmấythựctậpsinhnữmặcáo
màuxanhnướcbiển,haingườidađenvàmộtnhómngườiNhậtBản.Màukemubuồncủamónsúpnghêu

vùngNewEnglandtrênbốnbứctườngvàsànnhànóilêntâmtrạngcủalớphọc.Mộtbứctườngcócác
tấmcửasổvớinhữngkẽhởdàivàhẹp,tầmnhìnqthếtcảkhucảngNewYorkvàtượngNữthầnTựdo
–tuynhiênbạnphảingồingaybêncạnhchúngthìmớinhìnthấy,thậmchíkhiởngayđóbạncũngkhơng
đượcphépđắmđuốingắmphongcảnh.
Đúngranógiốngmộtnhàtùhơnlàphịnghọc.Cănphịngnóngbứcvàthiếukhơngkhí.Saumộtngàymài
đũngquầnvàonhữngchiếcđệmghếmàuxanh,khiđứnglêntrơngchúngthậtkhóưa.Khingấunghiếnxong
mộtchiếchamburgerphomáttođùngbéongậyvàchỉcómộtthốngquantâmmangtínhxãhộiđốivớivị
giảngviên,cơnbuồnngủbaotrùmlêntơi.Chúngtơichỉmớibướcvàotuầnđầutiêncủanămthángđào
tạo,vậymàtơiđãkiệtsức.Tơilặngchìmtrênghếcủamình.


VịgiảngviênhơmđólàmộttaygiaodịchtráiphiếuhàngđầucủaSalomon.Trênchiếcbànphíatrướccăn
phịngcómộtcáiđiệnthoại,nósẽreolênmỗikhithịtrườngtráiphiếubiếnđộng.Khibướcđi,ơngta
phảikhépchặthaitayvàosườnđểcheđivệtmồhơihìnhbánnguyệtđangloangraphíadướinách.Nỗ
lựchaykiêncường?Cólẽlàkiêncường.Bạnkhơngthểquởtráchơngtađược.Taygiaodịchnàycốbày
tỏniềmtintừtậnđáylịngmìnhvàchínhvìvậymàtrơngơngtadữdằnhơnbấtkỳgiảngviênnàotừtrước
tớigiờ.Tơilạithuộcthiểusốnhữngngườithấyơngtacóchútgìđótẻnhạt.Ơngtavẫnhồnhảotrước
đámthựctậpsinh.Đámthựctậpsinhngồiởhàngcuốivẫnlắngnghechămchú.Khắpphịng,tấtcảcác
thựctậpsinhđềubỏchơitrịơchữtrêntờNewYorkTimesxuống.Ơngtađangkểchochúngtơicáchđể
tồntại.“CácanhphảibiếtrằngSalomonBrothergiốngnhưmộtkhurừng,”ơngtanói.Thậtrakhơngphải
nhưvậy,nónhưthếnày:“CácenhphãibétràngSalomonBruddahsdốngnhưmộtkhuràng”[nóingọng
kiểumiềnTây].
“Sàngiaodịchlàmộtkhurừngnhiệtđới,”ơngtatiếptục,“vàsếpcủacácanhchínhlàviênkiểmlâm.
Thànhcơnghaythấtbạihồntồntùythuộcvàocáchtồntạitrongkhurừng.Anhnênhọchỏiởsếp.Ơngta
chínhlàchìakhóa.Hãytưởngtượngxemtơilấyhaingườivàđặthọvàogiữakhurừng,tơichomộtngười
cuốncẩmnangđirừngcịnngườikiathìchẳngcógì.Bêntrongkhurừngcónhiềubãilầy,thúdữvàvơsố
thứrùngrợn.Cịnngồikhurừngcómộtchiếctiviđangphátsóngtrậnchungkếtgiảivơđịchbóngđá
quốcgiavàmộttủlạnhkhổnglồđầyBud[biaBudweiser]...”
Vịgiảngviênnàyđãtìmthấybíquyếtđểđiềukhiểnkhóađàotạo1985củaSalomonBrothers:thuphục
nhữngtráitimvàkhốióccủahàngghếsau.Từkhoảngngàythứbacủabuổihọc,hàngghếsauđãgần

giốngmộtmớhỗnđộn.Thậmchíkhicảmthấychẳnguchẳngghétvịgiảngviênnàythìđámngườingồi
dãyghếsauvẫnngủgụchaynémnhữngcụcgiấyvotrịnvàolũnhunhượcngồihàngtrước.Nhưngnếuvì
mộtvàilýdonàođómàđámngườinàykhơngquantâmđếnvịgiảngviênthìthậtchếttiệt,tấtcảsẽsổ
lồng.Khơngphảilúcnày.Sựtiếtlộsơkhởiđãqttớiphíacuốilớphọcnhưâmđiệucủatiếngmõrừng;
giốngnhưtốnngườiCro-Magnonđangrậprìnhđisănthìthìnhlìnhpháthiệnvàngầnngạitrướcmột
cơngcụmới.Lầnđầutiêntrongsuốtcảngày,đámthựctậpsinhdãybàncuốingảngườivềphíatrướcvà
thởphìphị.
Bỏquadãybàncuốibịvơhiệuhóa,vịgiảngviênnàyđãđiềukhiểnhồntồnkhángiả-đámngồidãy
đầulúcnàocũngtrongtháitrạngmáymóc,vơýthức.Nhữngkẻngồidãybànđầutrênkhắpthếgiớinày
đềugiốngnhau.PhầnlớndântốtnghiệpHarvardđềungồighếtrước.Mộtngườitrongsốhọchàođónvị
giảngviênmớibằngcáchvẽmộtsơđồtổchức.SơđồđógiốngnhưcâythơngNoel,vớiJohnGutfreundở
phíatrêncùngvàchúngtơiởphíadướicùng.Phầngiữalàcácơnhỏ,trơnggiốngnhưnhữngmónđồtrang
trí.Anhtacốkiểmsốttìnhhuốngbằngcáchxácđịnhrõchứcvịcủavịgiảngviên,hìnhdungvịtrícủa
ơngtatronghệthốngcấpbậcvàđặtơngtavàoơhợplý.
Thậtlạlùng,cácsơđồnàytrơnggiốngnhưtrịảothuậthơnlàmộtdoanhnghiệp.Trênsàngiaodịch,thứ
hạngkhơngmấyquantrọng.CơcấutổchứccủaSalomonBrotherslàmộtthứgìđógiốngnhưtrịcười.
Việckiếmtiềnmớithậtsựquantrọngnhất.Nhưngtốpngườidãyghếphíatrướcthìkhơngtintưởnglắmvề
việccơngtylàlãnhđịacủanhữngkẻgiỏikiếmtiềnnhưtốpngườiởdãyghếphíasau.Họđangđinước
đơi–phịngkhiSalomonBrothersvẫncóvàimốiliênhệnàođóvớinhữngthứhọđãđượchọctrong
trường.
“...mộtcáitủlạnhđầyBud,”vịgiảngviênnhắclạilầnnữa,“xácxuấtrấtcaochongườicócẩmnangđi
rừng,anhtasẽlàngườiđầutiênđixunrừngtớichỗcótivivàbia.Khơngphủnhậnrằngcuốicùng
ngườicịnlạicũngcóthểtớiđượcnơiđó.Nhưng...”–đếnđâyvịgiảngviêndừnglạinhìnchúngtơivới