Tr-ờng đại học lâm nghiệp
khoa quản lý tài nguyên rừng và môi tr-ờng
----------

KHểA LUN TT NGHIP


E






NGNH: QU N Lí TI NGUYÊN THIÊN NHIÊN
MÃ NGÀNH : 310

Giáo viên hướng dẫn

: Th.s Phạm Thành Trang

Sinh viên thực hiện

: Đỗ Bạch Điệp

Lớp

: 57 – QLTNTN (CTC)

Mã sinh viên

: 1253100948

Khóa học

: 2012 - 2016

Hà Nội – 2016


MỤC LỤC
MỤC LỤC
DANH MỤC B NG
DANH MỤC HÌNH
LỜ Ĩ ĐẦU
Đ

Đ .................................................................................................. 1

Chƣơng 1: Ổ

C

.................................................... 2

h i ni m ................................................................................................... 2
i m

tr n

.................................................................................. 2

.............................................................. 2
.................................... 3

1.3. Một số cơng trình nghiên c u về tr n
1.4. Nh ng

ng

Chƣơng : Đ
C

nh nghi n

tr n thế giới. .............................. 4
n

ở i

Ệ

m ......................... 7

–

C

................................................................................................ 10

2.1. Giới thi u về Khu Bảo tồn Thi n nhi n Thượng Tiến ............................. 10
2.1.1. Lịch sử hình thành ................................................................................. 10

ịa hình và thổ nhưỡng ......................................................................... 10
2.1.3. Khí hậu và th y văn .............................................................................. 11
2.2. Tình hình kinh tế-xã hội ở vùng

m Khu Bảo tồn Thượng Tiến ........... 12

2.2.1. Tình hình kinh tế-xã hội huyện Kim Bơi và Lạ Sơ ........................... 12
2.2.2. Hiện trạng kinh tế-xã hội
2.2.3. Hệ sinh thái nông nghiệp

xã ù

lõ à ù

ệm c a KBT ..... 14

khu vực nghiên c u................................... 14

3 An ninh lương thực .................................................................................. 16
2.4. Vấn ề l o ộng và vi c làm .................................................................... 17
Chƣơng :

ỤC

3.1. Mục tiêu c

D

P ƢƠ


P ÁP

C U . 19

ề tài ................................................................................... 19

3.2. Nội dung nghiên c u ................................................................................ 19
3.3 Phương ph p nghi n

u.......................................................................... 19


Chƣơng 4:

Ậ ........................ 23

T QU NGHIÊN C

4.1. Th nh ph n v vùng ph n ố
T nh h nh kh i th

lo i tr n

v sử ụng t i nguy n tr n

4.2.1. Tình hình khai th

ạ

.................................. 23


ở khu vự nghi n

u ..... 26

ự ............................................................. 26
ạ

ự .................................................. 28
à

ự ........... 30

4.3. Một số giải pháp phát tri n nguồn tài nguyên tre n a tại khu vực nghiên
c u ................................................................................................................... 31
4.3.1.Những thu n lợi ..................................................................................... 31
4.3.2. Nhữ
ề xuấ

ó

.................................................................................... 32
ệ

à

n tài nguyên tre n a tại khu

vực nghiên c u ................................................................................................ 33
Chƣơng 5:


T LUẬN VÀ KHUY N NGHỊ ........................................... 36

ết luận .................................................................................................... 36
Tồn tại ...................................................................................................... 36
3

huyến nghị ............................................................................................. 37
Ệ


DANH MỤC B NG
Bảng 2.1. Di n tích và dân số c a các huy n thuộc tỉnh Hịa Bình ................ 13
Bảng 2.2. Tổng hợp số li u về hăn nuôi ở các xã ......................................... 15
Bảng
Bảng
nghi n

C

lo i tr n

ph n ố trong khu vự .......................................... 23

ị h mù vụ kh i th

một số lo i tr n

tại khu vự .................. 26


u ....................................................................................................... 26

Bảng 3 Hi n trạng sử ụng một số lo i tr n

tại ị phương .................. 29


Ó ĐẦU

LỜ

kết thúc khoá học 2012 - 2016 tại trường ại học Lâm nghi p, ồng
thời c ng cố thêm những kiến th

ã học, gắn liền giữa lý thuyết với thực

tiễn, ược sự ồng ý c a Ban ch nhi m kho

uản l T i nguy n r ng v

môi trường, ộ môn Thự vật r ng, tôi tiến hành thực hi n ề tài tốt nghi p:
“ iên ạn

in

huyên Ki

i T nh

ên e n


ại h

o

n hiên nhiên Thư n Ti n

nh”

Hồn thành khố luận tốt nghi p n y, tơi ã nhận ược sự giúp ỡ tận
tình c a th y gi o Phạm Th nh Tr ng, ùng

th y gi o trong ộ môn Thự

vật r ng. Nhân dịp này tơi xin b y tỏ lịng biết ơn s u sắc tới tất cả tình cảm
q

u ó
M

ù ã ó nhiều cố gắng nhưng o òn hạn chế về nhiều m t, l n

u tiên làm quen với công tác nghiên c u khoa học, vì vậy khố luận tốt
nghi p này khơng th tránh khỏi những thiếu sót nhất ịnh. Tơi rất mong nhận
ược những óng góp q

u

a các th y giáo, cơ giáo giúp tơi có thêm


những kinh nghi m hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
à ộ

à 31 tháng 6
Sinh viên:

Đ

1

h Đi p

0 6


Đ

Đ

Vi t N m ó ịa hình ph c tạp, nằm trong v nh
ẩm, chịu ảnh hưởng rất lớn c a chế ộ gió mù

i nóng, gi u nhi t và
i m n y ã ảnh hưởng

ến tất cả các thành ph n c a tự nhiên t lớp vỏ phong hố m u ỏ vàng gi u
sắt v nhơm ến lớp thực bì. Vì vậy, tài nguyên thực vật r ng Vi t Nam rất
gi u về số lượng và phong phú về ch ng loại. Ngoài trên 1000 loài cây gỗ lớn
và nhỏ, Tr n


o gồm

lo i trong họ phụ Tr - Bambusoideae v họ

Hò Thảo – Poaceae). T xư

ến n y, tr n

n t Người dân sử dụng tr n

trong nhiều công vi c khác nh u như: ùng

trong xây dựng, làm nguyên li u ho
li u giấy, ũ xuất khẩu

gắn liền với ời sống c a nhân

ồ th công mỹ ngh , làm nguyên

ăng tr n

làm thực phẩm ược nhiều người ư

chuộng và có giá trị xuất khẩu cao. Ngồi ra r ng tr n

thường có mật ộ

rất cao, h rễ chùm và thân ng m phát tri n nên có khả năng hống xói mịn,
rử trơi ất. M c ù l lo i

n

vẫn hư

y

ụng, có giá trị kinh tế

o nhưng tr

ượ qu n t m úng m c.

Hi n nay di n t h tr n
Tiến

t

tự nhiên tại khu ảo tồn thi n nhi n Thượng

ng ị thu hẹp, chất lượng và trữ lượng tr n

sút. Nguyên nhân do hi n tượng khai thác b
tán r ng, k h th h sinh trưởng c

ng ng y một giảm

ãi, ốt lớp thảm thực vật ưới

măng s u ó kh i th


Tại

y hư

ó

bất c một bi n pháp nào nhằm làm giảm tình trạng khai thác và lạm dụng
quá m ,
i m

c bi t là vi
măng T

r ng tr n

kh i th

măng với số lượng lớn v o mù trọng

ó ẫn ến di n tích, mật ộ ũng như hất lượng c a

ị giảm sút nhanh chóng.

Xuất phát t thực tế ó, tơi tiến hành thực hi n ề tài nghi n
“ iên ạn

in

h


i T nh

ên i

ên e n

ại h

o

u:

n hiên nhiên Thư n Ti n

nh”

Tôi hy vọng rằng, kết quả nghiên c u ạt ược c

ề tài sẽ góp ph n

tạo ơ sở ề xuất các bi p pháp khoa học nhằm gây trồng và phát tri n lo i,
ồng thời nâng cao khả năng sinh trưởng ũng như hất lượng r ng ở
1

y


Chƣơng 1
Ổ
1.1.


C

h i ni m
Tre n a là một nhóm cây có thân hố gỗ, thuộc họ phụ tre

(Bambusoideae), họ Cỏ (Poaceae). Trên thế giới có khoảng 5 tri u hecta r ng
tre n a với trên 500 loài tre, phân bố tập trung nhất ở vùng N m v

ông

Nam Châu Á. Riêng Vi t nam có trên 150 lồi, thuộc 19 chi. Có th gập tre
n at

ộ cao ngang mự nước bi n, trên các vùng ven bi n và hải ảo ến

tr n 000 m F n si păng, Chư y ng sin )
Hi n nay, ở Vi t n m ã thống k

ược 789.221 ha r ng tre n a thu n

loài, 702.871 ha r ng tre n a lẫn với gỗ với hơn
vùng ị lý như ảng sau Tr n

l t gh p

N , V u, Gi ng trong họ phụ n y Th o
quố ,

000 tỉ cây và phân theo các

hỉ hung tất ả

lo i Tr ,

ết quả Tổng ki m k r ng to n

00 )
Căn

v o

h sinh trưởng người t

- oại ó th n mọ

hi tr n

ụm hợp trụ ):

y tr

th nh 3 loại lớn:
ng g n nh u, mọ

t ng ụi m không ị l n rộng trong i n t h ất
- oại ó th n ng m mọ ph n t n òn gọi l mọ tản, ơn trụ ): loại n y
ó th n ng m nhỏ so với th n kh sinh), mọ

ò ng ng th o t ng


lượn sóng Tr n th n ng m ó ốt, rễ mọ tr n
l hi

ốt, mỗi ốt lại ó mắt xếp so

n, ó mắt nẩy l n mọ khỏi m t ất th nh măng v ph t tri n th nh th n

kh sinh, ó mắt lại mọ th nh th n ng m mới, tiếp tụ
- o i ó th n mọ tản ph
mọ tản v
mọ
1.2 Đ

t th o h nh

mọ

ụm C y tr

hợp ph

ò l n trong ất

trụ ): t

l th n kh sinh v

ó th mọ r t th n v t gố tr như lo i

ụm

i m

1.2.1. Đ c i

n
inh hái c

Tr n thế giới họ phụ Tr

en
ó tr n

00 lo i, 0 hi, ph n ố h yếu ở

vùng nhi t ới, nhi t ới v một số lo i ph n ố ở vùng ô ới, h n ới
2


Th o ho F ng hun
- Vùng tr n

), tr n

Ch u

Ch u

ỹ

- Vùng tr n


Ch u Phi

ở Vi t N m th o kết quả thống k r ng to n quố

000h v ph n ố h yếu ở
Hó , Ngh An, ắ
ượ

Tr n

tỉnh

m

00 ) g n
ồng, Th nh

) Vi t N m ã thống k

lo i tr n
ó rất nhi u lo i, mỗi lo i ó những y u

u ri ng về ngoại

ong nh n hung iều ki n kh hậu nhi t ới th h hợp với ph n lớn

lo i tr n

ó th n mọng ụm, kh hậu


th n mọ ph n t n

o i ó th n mọ

khi hậu

nướ t , t

n yy u

u nhi t ộ

trở l n C

nhi t ới th h hợp với

ụm sinh trưởng ở h u hết

lo i ó
nói trong

ồi núi ến ồng ằng, v n i n Nh n hung
nh qu n 220C trở l n, nhi t ộ

nhất k ưới 80C, lượng mư h ng năm
0

on Tum,


ắ Th o Phạm Hu nh Hộ

3 hi với

ảnh

hi l m 3 vùng:

– Th i B nh Dương

- Vùng tr n
Tr n

tr n thế giới ó th

loại tr n

tương ối hẹp hơn

lo i

nh qu n th ng thấp

00mm, ộ ẩm không kh h ng th ng

ó th n ng m mọ tản ph n t n) ó phạm vi

lo i th n ng m mọ

ụm Ph n lớn tr n


mọ tản

th h hợp với kh hậu nhi t ới, ở những nới ó nhi t ộ

nh qu n năm tr n

140C, nhi t ộ

000mm trở l n v

nh qu n mù

ông tr n 40C, lượng mư

ph n ố ều, nhất l v o mù xu n
o i tr n

mọ

ụm nói hung khơng k n ất, ó th sinh trưởng v

ph t tri n tr n nhiều loại ất Tuy vậy nơi ó ất tốt, t ng
trưởng tốt hơn,

y

o to hơn, lãng tr

y


ẩm th sinh

i hơn những nơi ó ất xấu v khô

hạn
C

lo i tr n

mọ ph n t n y u

u ất tốt hơn

lo i mọ

ụm,

n ất s u, ẩm, nhiều mùn v tho t hơi nướ tốt, ất òn t nh hất ất r ng
1.2.2. Đ c i

inh v

học inh ư n c

Cơ qu n sinh ưỡng c

tr n

en


gồm thân ng m, măng,

nh, l , rễ.

Thân khí sinh và thân ng m hợp thành th thống nhất. Thân ng m sinh ra
3


măng, măng mọc thành tre, tre nuôi thân ng m ho c sinh thân ng m mới, mỗi
thân ng m lại sinh măng,

luôn hồi như vậy, cho nên cả r ng tre là một th

thống nhất.
Cơ qu n sinh sản c

tr n

l ho , quả, hạt, nhưng tr n

giống ch yếu bằng sinh ưỡng vì tr n

lại nhân

h ng mấy chụ năm thậm chí hàng

trăm năm mới ra hoa kết quả một l n.
Năng lự sinh trưởng inh ưỡng và tái sinh vơ tính c
mạnh, măng tr n


tr n

rất

ược phân sinh t gốc, t thân ng m mà ra, lợi dụng

t nh n y người ta có th sản xuất kinh doanh r ng tr n

liên tụ

c

Tr n

h ng năm ều sinh r măng mọc thành tre, cho nên bụi tre, r ng tre luôn là
r ng khác tuổi.
Tr n

sinh trưởng rất nhanh vì thân, cành, thân ng m c

sinh ốt, mỗi ốt ều có tổ ch
rất nhanh. H u hết

tr n

ều

ph n sinh, ều sinh trưởng nên sinh trưởng


lo i tr n

chỉ c n tr n ưới 3 tháng (khoảng 100

ng y) ã ho n th nh sinh trưởng chiều

ov

ường kính. Thời gian về sau

chỉ là hồn thi n, cây c ng ra, tích luỹ C llulos v v
về ường kính chiều cao nữ

m khơng tăng th m

ường kính thân tre, số ốt tr

lãng tr ) ược

quyết ịnh trong gi i oạn măng
M

ù sinh trưởng mạnh mẽ, nhu c u về các chất inh ưỡng, nước,

muối kho ng
v

o song tr n

vẫn là bạn c


mơi trường do có khả năng ảo

ất, chống xói mịn nhờ bộ rễ và thân ng m ăn rộng, chằng chịt, lá rụng

nhiều và không ảnh hưởng xấu ến mơi trường.
1.3. Một số cơng trình nghiên c u về
Tr n

l

n

trên thế giới.

ối tượng ược các nhà khoa học trên thế giới nghiên c u t

rất sớm. Có th coi cơng trình: "Nghiên c u về Bamboosaceae" c a Munro
xuất bản năm

6 l

ông tr nh

u tiên nghiên c u ối tuợng n y S u ó l

cơng trình: "Các loại Bamboosaceae ở

n


ộ" c a Gamble xuất bản năm

6, ông tr nh ã ho iết chi tiết 15 lồi tre n
In ơn xi ,

c

n

ộ, Miến

i n,

l ixi , ã xuất bản thành cơng cơng trình: "Những bài học nhỏ
4


n

về sinh lý tre n

ộ" Năm

, Troup ã th u tóm những hi u biết về

tre n a vào cơng trình nghiên c u về sinh thái tre n

ã ắt

trước thời k Gamble, Brandis và Troup. Một ông tr nh

nhiều thông tin về tre n a phải k

u tiến hành

u tiên cung cấp

ến cơng trình "R ng tre n a" c a I.J. Haig,

A Hu rm n, U Aung Dis ã ược FAO xuất bản năm
này các tác giả ã tổng kết ược các nhu c u sinh th i,

, ông tr nh

c tính sinh vật học

c a tre n a nói chung.
* Ở Trung Quốc:
Trung Quố l nước có nguồn t i nguy n tr n

phong phú vào bậc

nhất trên thế giới nên có rất nhiều cơng trình nghiên c u ối tượng này.
Ở tỉnh Vân Nam, một tỉnh biên giới phía tây nam c a Trung Quố người ta
nhận thấy rằng công nghi p tr n

v song m y óng v i trị rất quan trọng

trong thế kỷ mới và chúng có tri n vọng tốt. Chiến lược phát tri n công
nghi p tr n


và song mây c a tỉnh ã ược vạ h r như s u:

+ Kết hợp phát tri n công nghi p tr n

và song mây với kế hoạch c a

chính quyền. Dự án phát tri n cơng nghi p tr n
dự n xo
+

ói, hương tr nh sinh th i v

ự án lâm nghi p i n hình.

ẩy mạnh cơng tác quản lý:

iều này bao gồm vi

quản lý hành chính về cơng nghi p tre n
ki n h nh th nh v thú

là một dự án tổng hợp c a
t Cơ qu n

vào trong Sở Lâm nghi p, tạo iều

ẩy các hoạt ộng Hội công nghi p tr n

và song


mây c a tỉnh, thành lập trung tâm nghiên c u và phát tri n công nghi p tr
n

và song mây c a Vân Nam.
+ Thú

ẩy công nghi p tr n

thông qua khoa học kỹ thuật.

+ Tiếp tục trong nghiên c u khoa học.
+ Bảo tồn nguồn giống.
* Ở Nhật Bản.
Nghiên c u c a GS.TS. Koichiro Ureda tại trạm r ng thực nghi m
khoa Nông nghi p Trường

ại học Tokyo, xuất bản th ng
5

năm

60 v


ượ Vương Tuấn Nhi dị h năm

6 T

giả ã ông ố trên thế giới có


1250 lồi (Species), 47 chi (genera) tập trung nhiều nhất ở Ch u
Ch u

6 hi)

ông N m

, t nhất ở

ược coi là vùng trung tâm phân bố c a tre

n .
* Ở Philipin.
- Nghiên c u t i nguy n tr n

ở Phlipin (Adelaida A Bumarlong,

1999) cho thấy: Những iều tra dùng viễn thám kết hợp với ơ thí nghi n ngồi
ị

thự

ược sử dụng

iều tra tài nguyên r ng trong ó ó

sản phẩm

cỡ nhỏ bao gồm tr n , song mây, cọ Ướ lượng t i nguy n tr n
vùng trong cả nướ


ượ

c a 10

ề cập ến số lượng cây trên ha ở ưới tán r ng cây

họ D u và các ph n r ng còn lại.
-

ề án nghiên c u sử dụng tr n

giảm nạn ói ở nơng thơn

Philipin (Carmelita B rs lon , 000) ược tiến hành tại tỉnh miền núi A r

ã

cho thấy, t nhất có tới 80% dân số trong vùng phải sống dựa vào nông nghi p
và các sản phẩm t tr n . Một dự án sản xuất ván dán 3 lớp t nguyên li u
là một lo i tr

ó t n ị phương Buho, ã thu ược những kết quả khả quan

như sản xuất ược vật li u làm nhà giá rẻ, góp ph n ổi mới nhận th c và
tr nh ộ quản lý c

người

n, v rút r


ược những bài học kinh nghi m và

những tồn tại trong tổ ch c, thực hi n các dự án phát tri n kinh tế xã hội nông
thôn vùng tr n
khăn,

như vi c cung cấp i n năng hư

ảm bảo, giao thơng khó

ịch vụ cịn yếu k m, tr nh ộ dân trí thấp, các r i do t thiên tai,

hi n tượng tr n

chết hàng loạt do bị khuy.

Tóm lại, tr n

ược sử dụng phổ biến trên thế giới

c bi t là các

nước Châu Á, sử dụng trong công nghi p xây dựng, trồng r ng sản xuất,
phòng hộ, trong công nghi p sản xuất bột giấy, ván Ðp. Ngồi ra cịn là nguồn
thực phẩm rất ượ ư

ùng, ến hàng th cơng mỹ ngh có giá trị ngh thuật

cao mang t nh văn ho nh n văn ở nhiều nước trên thế giới Cũng ởi lẽ ó tr

n

l

ối tượng ược các nhà khoa học ở nhiều nước trên thế giới nghiên c u

t rất sớm. Tuy nhiên, các công trình khoa học c a mỗi nước ở những m
6

ộ


kh

nh u nhưng ều chung một mục

h phục vụ lâu dài cho lợi ch c a con

người và sử dụng bền vững nguồn tài nguyên này thông qua vi c nghiên c u
các thuộc tính tự nhiên c

tr n , cách gây trồng và giá trị sử dụng c a

húng
14

h ng

ng


nh nghi n

n

ở i

Có th nói, Vi t Nam là một ất nước c
nhi n ưu ãi ho sự sinh trưởng, phát tri n c
miền xuôi

u

u ũng thấy hi n di n c

Nam.

tr n , ó iều ki n thi n
tr n , t miền ngượ

tr n

ến

Th m v o ó, on người

Vi t Nam vốn thông minh và c n cù, nguồn nhân lực dồi dào là những tiềm
năng to lớn cho sự phát tri n nền kinh tế tr n . Vì vậy, ng nh tr n
t

ã ạt ược những th nh ông


nước nhà. Các sản phẩm m y tr
c a nhiều kh h h ng v

nước

ng k góp ph n phát tri n kinh tế xã hội
n nướ t

ãv

ng hiếm ược tình cảm

ược thị trường thế giới chấp nhận. Tuy nhiên, vi c

quản lý nguồn t i nguy n n y xư n y hỉ dựa vào những hi u biết và kinh
nghi m c a nhân dân, chỉ diễn ra một cách tự phát. Các hoạt ộng quản lý tài
nguy n n y hưa thật sự trở th nh ơng t

thường xun c

ơ qu n ó

thẩm quyền, c a các tổ ch c, cá nhân tham gia vào kinh o nh tr n . Chúng
chỉ chiếm một tỉ trọng rất t, không

ng k trong các hoạt ộng quản lý tài

nguyên r ng nên hi u quả quản lý không c o, hư ph t huy ược những tiềm
năng


a nguồn tài nguyên này.
Nghiên c u về phân bố, iều tra về tổng di n tích, trữ lượng, số lượng

lo i v tinh h nh sinh trưởng c
qui hoạch r ng, 1995-

lo i tr n

ở Vi t Nam (Vi n iều tra

) ã ho thấy sự phong phú về tổ th nh

n , khả năng sinh trưởng nhanh và vùng phân bố rộng rãi c

tr n

lo i tr
ở nước

ta.
Nghiên c u về tính chất ơ lý,

i m sinh vật học, sinh thái học, tình

h nh sinh trưởng và phát tri n c a một số lo i tr n
i kh

nh u, t


ụng c a r ng tr n

ến ất

trên

iều ki n ất

i, phương ph p nh n

giống sinh ưỡng, c a Vi n khoa học Lâm nghi p Vi t Nam và Trạm nghiên
7


c u Lâm nghi p Ngọc L c- Thanh Hoá thực hi n t những năm
60 ến n y như nghi n

phương

u c a Nguyễn Thị The (1984) về c

hăm só , kh i th

th c cuố

u thập kỷ

kh

nh u ến khả năng sinh măng


a Luồng,

(1984- 1987) về thâm canh Luồng ho năng suất cao. Các nghiên c u c a
Ho ng Văn Tý

) về ất trồng tr n

ến ất r ng ưới tán r ng tr n ;

c a Tr n Nguyên Giảng (1961- 1967) về kỹ thuật trồng, kinh doanh r ng
Luồng; Trịnh

c Trình và Nguyễn Thị Hạnh (1990) nghiên c u về thâm

canh Luồng lấy măng xuất khẩu. Nghiên c u nhân giống Luồng c a một số
tác giả như: Trịnh

c Trình (1972), Lê Quang Liên (1999), Quy trình tạm

thời c a Sở Nơng nghi p và PTNT Cao Bằng về kỹ thuật trồng Trúc sào
00 )

Nh n hung

kinh doanh r ng tr n

nghi n

u ã ề cập ược một số kỹ thuật trong


nhưng h yếu là các kỹ thuật riêng rẽ, hư

giải ph p ồng bộ, thống nhất, hư
này tới tính bền vững c
Trong

ó một

ề cập ến ảnh hưởng c a các giải pháp

môi trường nên cịn có những hạn chế nhất ịnh.

năm 00 – 2005, PGS.TS Nguyễn Ho ng Nghĩ

ùng h i

chuyên gia phân loại tre Trung Quốc là GS. Li Dezhu, Phó Vi n trưởng Vi n
thực vật học Côn Minh, Vân Nam (chuyên gia chi Dendrocalamus) và GS.
Xia Nianhe (chuyên gia chi Bambusa) tiếp tục cộng tác nghiên c u với các
nhà nghiên c u tr n

ở nước ta tiếp tục nghiên c u ịnh danh các lồi tre

n a hi n có c a Vi t N m

n

u ã ư r


chi tre trúc Vi t Nam. Ph n lớn trong số ó l

nh s h gồm 194 lồi c a 26
hư

ót n

ột số chi có

nhiều lồi là chi Tre gai (Bambusa) có 55 lồi thì có tới 3 lo i hư
chi Luồng (Dendrocalamus) có 21 lồi với 5 lo i hư
(Gigantochloa) có 16 lồi với
11 lồi với
tới

lo i hư

lo i hư

ót nv

lo i hư

ó t n,

ịnh tên, chi Le

ó t n, hi V u ắng (Indosasa) có

hi N a (Schizostachyum) có 14 lồi thì có


ó t n Năm 00 , Nguyễn Ho ng Nghĩ v

ộng sự ã ơng

bố 7 lồi n a mới thuộc chi N a (Schizostachyum) như: hốp Cà Ná (Cà Ná,
Ninh Thuận), N a Núi Dinh (Bà Rịa - Vũng T u), N
Kon Tum), N a lá to Saloong (Ngọc Hồi, Kon Tum), N
8

èo ị o

ắc Glei,

khơng t i Côn Sơn


(Chí Linh, Hải Dương), N a có tai Cơn Sơn Ch

inh, Hải Dương), N a Bảo

Lộc (Bảo Lộ ,

t

m ồng – mô tả

i m h nh th i sinh th i

so sánh). C


t ng lo i uj th

giả ã mô tả hi tiết về

ồng thời nhóm nghiên c u

phát hi n ra 6 loài tre quả thịt dự tr n ơ sở cấu tạo hình thái và giải phẫu
hoa quả, sáu lồi tre quả thịt ã ược mơ tả v
tre mới cho Vi t N m, ó l

ịnh

nh

tạo nên một chi

hi Tr quả thịt (Melocalamus) C

lo i ã ược

nhận biết là Dẹ Yên Bái (Melocalamus yenbaiensis), Tre quả thịt Cú Phương
(M. cucphuongensis), Tre quả thịt Kon Hà N ng (M. kbangensis), Tre quả thịt
Lộc Bắc (M. blaoensis), Tre quả thịt Pà Cò (M. pacoensis) và Tre quả thịt
Trường Sơn M. truongsonensis).
Như vậy, cho tới n y hư
n

ở


ó ơng tr nh nghi n

u hoàn chỉnh về tr

BTTN Thượng Tiến nên vi c th a kế các tài li u về loài này g p

nhiều khó khăn V vậy với kết quả nghiên c u c a khóa luận này, tơi hy vọng
sẽ óng góp một ph n hi u biết về lồi cây này cho những cơng trình nghiên
c u có liên quan, góp ph n duy trì và bảo v lồi cây này tại khu vự Thượng
Tiến, im Bơi, Hị B nh

9


Chƣơng 2
Đ
2.1

Ệ

–

iới hi

ề

h

C


C

ảo ồn hi n nhi n hƣợng iến

2.1.1. ị h sử h nh hành
Thượng Tiến là khu bảo tồn

u ti n ược thành lập c a tỉnh Hòa Bình.

Thượng Tiến có trong Quyết ịnh 94/CT ngày 09/08/1986 c a Ch tịch Hội
ồng Bộ trưởng, là một khu bảo tồn thiên nhiên với di n tích là 1.500 ha (Bộ
NN&PTNT, 1997). Luận ch ng kinh tế-kỹ thuật cho vi c thành lập Khu Bảo
tồn Thi n nhi n Thượng Tiến Thượng Tiến) ược thực hi n và phê duy t
năm

với tổng i n tích là 7.308 ha, nằm trên ranh giới hành chính c a 3

xã l Thượng Tiến, Kim Tiến (Kim Bơi) và xã Q Hịa (Lạ Sơn)
Ban Quản lý Khu Bảo tồn Thiên nhiên ược thành lập theo Quyết ịnh
-UB c a UBND tỉnh Hò B nh ng y 0

số

trong danh mục các khu r ng

0 000 Thượng Tiến có

c dụng Vi t N m ến năm 0 0

a Bộ Nông


nghi p và Phát tri n Nông thơn với di n tích 7.308 ha (Cục Ki m lâm, 2003).
Theo kết quả rà soát 3 loại r ng c a tỉnh Hịa Bình, Khu Bảo tồn Thượng
Tiến hi n có di n t h l

,

h

th o Cơng văn số 6 6

-UBND, ngày

3/4/2007).
2.1.2 Đị h nh à hổ nhƣỡng
Khu Bảo tồn Thi n nhi n Thượng Tiến nằm ở phía Tây c a tỉnh Hịa
Bình và nằm trong vùng ịa lý sinh học Tây Bắc Vi t Nam. Khu Bảo tồn
Thượng Tiến nằm trên tọ

ộ ịa lý:

0’ ến

-T

30’ ến

-T

30’ kinh ộ ông

o 0’ vĩ ộ Bắc.

Thượng Tiến nằm tr n r nh giới h nh h nh
huy n ạ Sơn),
gi p

xã Hợp

ph Bắ , gi p
gi p

im Tiến v Thượng Tiến huy n
ồng,

3 xã là Q Hịa
im Bơi) Thượng Tiến

ông Bắ , Vĩnh Tiến, Tú Sơn huy n ạ Sơn) về

xã Tu n

ạo,

ỹ Th nh huy n ạ Sơn) về ph

N mv

xã u n Phong, Y n Thượng, Y n ập huy n C o Phong về ph T y
10



ị h nh

hu Bảo tồn Thi n nhi n Thượng Ti n

núi ó ộ

o trung

nhất trong

hu Bảo tồn ạt

trong

trưng ởi h

nh t 300- 000 m so mới m t nướ
0 3m

ỉnh Cốt C ),

hu Bảo tồn Di n t h r ng

i n

y ũng l núi

sơng hẹp,


o ó tới

o nhất

ắt, hỉ ó một t

i n t h r ng tương ối ằng nằm x n giữ h i xã Thượng Tiến v
i

o

hu Bảo tồn h yếu nằm tr n

vùng ó ộ ố lớn, ị h i ãy núi Cốt C v Cột Cờ hi
T v nh

i m

Hị

ải ơng phụ, với ộ ph n ắt s u, ổ ều về lòng

, tạo ho i n mạo ị h nh ở

y hi m trở v ph n lớn lãnh thổ

ều ở ộ ố tr n 3 o.
hu Bảo tồn nằm tr n vùng núi ất
im Bôi, h yếu l
tương ối phổ iến ở


ối Thung thuộ xã

vùng thung lũng v suối lớn

hí hậ

uý Ho ,

gr nit

y ũng l khu vự

loại ất f r lit v ng với th nh ph n

mòn v rử trôi khi mất thảm thự vật h ph
2.1.3.

h i huy n ạ Sơn v

loại ất f r lit v ng v x m, h nh th nh tr n

mẹ S Thạ v B zi h Ở khu vự
ph n ố h nh

o nhất

t ph lớn ễ ị xói

ềm t


à h y ăn

Khu Bảo tồn Thi n nhi n Thượng Tiến nằm thuộc vùng khí hậu nhi t
ới gió mù

ó mù

ông lạnh, mư mù hè, thời k khô t

u nguồn c

Các số li u quan trắc tại Trạm
Bắc, 105o3 ’ ộ kinh

ông) ho thấy, mù mư k o

im Bôi
i t th ng

0o 0’ ộ vĩ
ến tháng

a cả năm Bảng 2).

ông Bắc thịnh h nh v o mù

khơng có mùa khơ rõ r t như T y Bắ v
ẩm không kh


thượng lưu sông Bôi v sông Bưởi.

h tượng Th y văn

10, tập trung tới 90,38% tổng lượng mư
Gió mù

ến 3,0 tháng

y l một trong các vùng ó lượng mư lớn c a

(Nguyễn Khanh Vân, 2000).
tỉnh Hị B nh v l vùng

,

ơng, l m ho

hu Bảo tồn

ồng thời tạo nên nền nhi t thấp, ộ

o v mư phùn

 Gió mù T y N m g y khơ nóng v o
gi n s u ó

11

u mùa hạ v mư v o thời



 Gió mù
tháng cuối hạ

ơng N m thổi t Bi n
u thu, g y mư

ông v o, thịnh hành trong các

h yếu cho Khu Bảo tồn.

Với sự ảnh hưởng c a 3 khối kh tr n ã tạo ra ki u khí hậu tương ối
ơn hịa, khơng có tháng hạn ở m c khô ki t. Mùa khô kéo dài t th ng
trướ

ến th ng 3 năm s u, với ba tháng khô hạn lượng mư ≤

trung

nh th ng), l

th ng

, th ng

v th ng

năm


l n nhi t ộ

iều ki n khí hậu này

rất phù hợp với sự sinh trưởng và phát tri n c a thực vật và cho sự tái sinh
r ng Vũ lượng trung bình c a khu vự l

600 mm năm v

hịu ảnh hưởng

, với ộ ẩm tối

ol

3 hướng gió chính.

c

ộ ẩm trung
thấp l

0

nh

Nhi t ộ

29oC, thấp nhất l


khu vự
nh qu n

0 oC Ở

ạt

3 oC, với nhi t ộ

khu vự l
ỉnh

o nhất là

o như Cốt C , ồi Thung ó th

ăng gi h nh th nh trong một thời gi n ngắn v o
Ph n lớn h th y

v tối

Thượng Tiến ó

ó

ng y ại h n
hi lưu v với h suối nhỏ

hằng hịt, ó nướ qu nh năm, với suối Thượng Tiến hảy v o sông Bơi
th o hướng

ph N m
2.2.

ơng N m Có một số suối nhỏ kh

hảy về huy n ạ Sơn ở

hu Bảo tồn

nh h nh kinh ế-xã hội ở ùng

m

2.2.1. T nh h nh inh -xã hội h ện i
Vi c bảo tồn

h

ảo ồn hƣợng iến

i v Lạc Sơn.

dạng sinh học c a Khu Bảo tồn Thượng Tiến không

chỉ phụ thuộc vào bản thân các xã ở vùng

m, mà còn do bối cảnh chung về

phát tri n kinh tế-xã hội c a 2 huy n và viễn cảnh phát tri n kinh tế-xã hội
c a vùng Tây Bắ Do ó,


nh gi n y không chỉ ư r

kinh tế-xã hội c a các xã nghiên c u, m

òn ư r

c tranh chung về

ối cảnh phát tri n kinh

tế-xã hội c a hai huy n Kim Bôi và Lạ Sơn ũng như vùng T y Bắc.
) Dân ố v dân ộc
Kim Bôi và Lạ Sơn l h i huy n có dân số cao nhất tỉnh Hịa Bình,
ồng thời, mật ộ dân số tại 2 huy n n y hơn 00 người/km2) ũng thuộc
loại cao so với các huy n khác trong tỉnh Hòa Bình và so với khu vực Tây
12


như tỉnh Sơn

Bắ

,

i Ch u v

i n Biên (mật

người/km2). Thành ph n dân tộc ch yếu l người


ộ trung bình 70

ường chiếm

số, còn lại

là dân tộc Kinh, Thái và Tày.
n 2.1 Diện ích v dân ố c
y n/ hành phố

TT

các h ện h ộc nh

nh

Di n í h (km2)

Dân số (ngƣời)

1

Bắ

820,19

51.8

2


ạ Sơn

581,42

132.384

3

Kim Bôi

680,76

142.37

4

Cao Phong

254,60

40.014

5

Mai Châu

520,38

49.67


6

Sơn

202,04

35.307

7

ạ Th y

282,16

50.14

8

ương Sơn

374,69

82.014

9

T n ạ

530,90


78.791

10

Y n Th y

293,72

63.033

11

TP Hịa Bình

132,79

83.607

Ngu n: MARD và WB, 2008.
b) Ti p c n i o h n
Tổng di n tích ường giao thơng c a tỉnh Hịa Bình là 3.485 km, trong
ó

km l

ường nhựa và bê tơng, chiếm 15%, còn lại là 2.964 km là

ường ất, chiếm 85%. Mạng lưới gi o thơng khơng ược bảo trì tốt do thiếu
kinh phí (MARD và JICA, 2008). Theo số li u thống kê, mật ộ ường giao

thông c a các huy n là khá thấp. Về m t môi trường, mật ộ ường giao
thơng thấp là có lợi do sinh cảnh ít bị chia cắt, nhưng x t về m t kinh tế và xã
hội th

ó l những khó khăn lớn cho phát tri n. Mật ộ ường giao thông c a

13


Kim Bôi và Lạ Sơn ạt khoảng 1 km/km2, trong khi con số trung bình c a
Vi t Nam là 48 km/km2, Nhật Bản là 316 km/km2 và Mỹ là 68 km/km2.
H thống ường ến các xã và thơn nói chung ph n lớn l
rất khó i lại v o mù mư
Kim Bơi cịn rất k m

ường ất và

ơn ử như ường tới các xã và thôn c a huy n

c bi t, ường tới xóm hú l

ường ất xấu và dốc.

Vào những ợt mư lớn, xóm Khú g n như ị cô lập với các thôn và xã lân
cận.
2.2.2.

iện ạn

inh -xã hội


các xã vùn lõi v vùn

ệ

c

T

Khu Bảo tồn ó xã Thượng Tiến nằm trọn trong ranh giới KBT và hai
xã Kim Tiến và Quý Hòa thuộ vùng

m. Với di n tích nhỏ nhưng hu Bảo

tồn ược 3 xã bao quanh, với tổng dân số lên tới 11.428 nhân khẩu, trong ó,
người

ường chiếm

inh, Th i v T y
các con suối

số (vào khoảng hơn
ồng

), òn lại là các dân tộc

o thường ịnh ư tại
nh t


thuận ti n cho vi

thung lũng rộng và g n

ũng như sinh sống.

Tỷ l nghèo c a các xã này là khá cao, trong ó xã Thượng Tiến là xã
thuộ Chương tr nh 3
xã vùng lõi v vùng

Các ngành kinh tế chính c

m c a KBT là

nông-lâm nghi p, ti u th công nghi p và dịch vụ, trong ó nơng-lâm nghi p
chiếm tỷ l lớn, tiếp ó l ti u th cơng nghi p-xây dựng ơ ản và dịch vụ.
Chẳng hạn, ơ ấu kinh tế c a xã Kim Tiến có sản xuất nơng-lâm nghi p
chiếm g n

nử tổng thu nhập, òn lại l

ng nh th công nghi p, xây

dựng ơ ản và dịch vụ chiếm ph n trăm òn lại
2.2.3.

ệ inh hái n n n hiệp

h vực n hiên c


H sinh thái nông nghi p ở

xã Thượng Tiến, Kim Tiến và Quý Hòa

thuộc KBT phổ biến với các hợp ph n t r ng, vườn r ng, nương rẫy, lúa
nướ , hăn nuôi v

o

H sinh thái nơng nghi p i n hình ở các xã nghiên

c u ược mô tả th o sơ ồ ưới

y

14


a) Lú nước
C nh t

lú nước là một trong những hợp ph n quan trọng trong h

sinh thái nông nghi p c

người dân tại KBT. Trung bình mỗi hộ gi

khoảng 1.000-2.000 m2 lú nướ
bậ th ng trong


ú nướ

ược canh tác theo ki u ruộng

thung lũng lớn và nhỏ ven suối Năng suất lú nước hi n

n y ạt khoảng 5 tấn/ha. Các giống lú
b) Chăn n

nh ó

ược sử dụng ch yếu là Khang Dân.

i

T nh h nh hăn nuôi ở các xã nghiên c u khá phát tri n với nhiều sự

ạng

về số lượng và loại vật nuôi.
ng 2.2 Tổn h p ố liệ về chăn n
Xã

Trâu

Thượng Tiến

ợn

Bò


i

i

các xã

ầm

Dê

Ao cá

280

286

1.462

9.85

1,7 ha

im Tiến

490

450

1.55


15

16,9 ha

Quý Hòa

532

1.231

2.374

24.034

Ngu

: UB D

xã

27

ợng Tiến, Kim Tiến và Q Hịa, 2011.

Chăn ni m ng lại giá trị thu nhập tiền m t cao cho nhiều hộ gi
số các hộ ược phỏng vấn, có tới 1/3 số hộ có thu nhập t
tri u ồng năm Hoạt ộng n y ã óng góp
hộ gi


63 ha

ng k cho vi

nh Trong

hăn ni t 30-60
ảm bảo kinh tế

nh

c) Vườn ừn
H u hết di n t h nương rẫy ở
trướ

xã Thượng Tiến, Kim Tiến, Q Hịa

y trồng lúa, ngơ và sắn, ã ược thay thế bằng trồng luồng và trồng

k o th o Chương tr nh 66

Di n t h vườn r ng c a các hộ khá lớn t 1-3 ha.

Theo thống kê thì di n tích trồng luồng trung bình c a mỗi hộ là 1,2 ha. R ng
luồng mang lại thu nhập lớn cho các hộ gi

nh t vi

n măng v luồng


h ng năm Thu nhập trung bình t bán cây luồng c a mỗi hộ gi

15

nh khoảng


5 tri u ồng năm, hộ ạt cao nhất là 30 tri u ồng trong năm 0

B n ạnh

ó, nhiều hộ có thu nhập t măng luồng lên tới 10 tri u ồng năm
d) Rừn
Tất cả các khu r ng còn lại ở

BT Thượng Tiến là r ng th sinh ã ị

khai thác và phục hồi s u nương rẫy. Theo kết quả phỏng vấn, hi n nay các
loại lâm sản m người
chít, n , măng v

n kh i th

ược t r ng gồm gỗ, c i, lá dong, bông

loại cây thuốc. Loại gỗ òn kh i th

gỗ sâng, gỗ măng Th o người dân ở

xã vùng


ược là gỗ dổi,

m thì các loại gỗ trị chị,

lát hi n nay khơng còn nữa.
Hi n n y, người dân ở xã Thượng Tiến thuộc huy n Kim Bơi vẫn cịn
săn ắt các loại ộng vật r ng. Theo kết quả phỏng vấn, những lồi cịn nhiều
là chuột, c y, dúi, sóc và những lồi cịn số lượng ít là lợn r ng, hoẵng, khỉ.
c bi t, chuột và sóc là những nguồn cung cấp protein cho các hộ gi
các xã nghiên c u Hơn 0

nh ở

số hộ ược phỏng vấn vẫn sử dụng các nguồn

thực phẩm t chuột và sóc cho bữ ăn

gi

nh m nh

2.3. n ninh lƣơng hự
Tất ả các hộ gi

nh phỏng vấn cho biết họ thiếu lương thực trung

bình khoảng 4 tháng mỗi năm Ph n lớn các hộ thiếu ăn khoảng 2-4 tháng,
một số hộ thiếu ăn t 8-12 tháng. Lý do chính c a thiếu lương thực là di n
t h


nh t

lú nước rất thấp, do vậy, không

thực cho các hộ gi

khả năng tự cung cấp lương

nh

Chiến lược c a các hộ trong thời gian thiếu lương thực là: i l m thuê,
khai thác lâm sản và bán vật ni. Nhìn chung, nơng nghi p khơng mang lại
thu nhập ũng như hư

p ng ượ

n ninh lương thực cho ph n lớn các

hộ ở 3 xã nghiên c u. Ngoài ra, các hộ thường bổ sung inh ưỡng cho bữa
ăn ằng các loại nông sản kh

như sắn, ngô, các loại măng, r u r ng v

vật ho ng ã, như huột, sóc.

16

ộng



2.4. ấn ề l o ộng à i

làm

Tình hình chung ở các xã nghiên c u là thiếu vi
ộng hư

ượ

o tạo nghề, mà ch yếu l l o ộng chân tay phổ thông.

Hi n nay, tại ịa bàn hư
ăn vi

l m ũng như l o

ó

hiến lược và hoạt ộng

tạo cơng

l m ho người l o ộng. Ph n lớn nam giới ở ộ tuổi l o ộng thường

i l m x v tự phát theo nhóm ở các tỉnh như uảng Ninh, Hà Nội, Lào Cai
và làm các công vi c giản ơn như ốc vác than ở mỏ, trộn bê tông, hay khai
thác vàng.

17



n

V

í h

o

n hiên nhiên Thư n Ti n

18


Chƣơng
ỤC

D

N

P ƢƠ

P ÁP

C U

ề tài


3.1. Mục tiêu c
Nhằm

nh gi

bảo tồn t nh

ạng

ượ hi n trạng tr n

t

ó ề xuất giải pháp nhằm

lo i ở khu r ng tự nhi n Thượng Tiến – ơng Bắ –

im Bơi – Hị B nh
3.2. ội d ng nghi n
- Th nh ph n lo i v vùng ph n ố

nguồn t i nguy n tr n

tại

khu ảo tồn thi n nhi n Thượng Tiến – im Bơi – Hị B nh.
- T nh h nh kh i th , sử ụng, g y trồng tr n

tại khu vự nghi n


- ề xuất giải ph p ảo tồn v ph t tri n t i nguy n tr n
nghi n

u

tại khu vự

u

3.3 Phƣơng ph p nghi n
3.3.1. Phươn pháp n hiên c u lý thuy t
- Tiến hành thu thập số li u thông qu phương ph p th m khảo văn
bản, tr n ơ sở kế th a những tài li u sẵn có, tiến hành phân tích và tổng hợp
những vấn ề li n qu n ến ề tài.
Phươn pháp n hiên c

hực

a) Nội ung : Th nh ph n lo i v vùng ph n ố
tr n

tại khu vự nghi n

nguồn t i nguy n

u

- Sử dụng phương ph p h nh l

iều tra theo tuyến (theo Ilvepalo, Thái


Văn Tr ng bổ sung 1970).
Lập tuyến iều tra: chọn các tuyến iều tra dọc theo v n suối, ường
r ng v

i bộ th o

tuyến iều tra. Bề rộng qu n s t l

-10m:

+ Tuyến : i th o ường mòn v o r ng
+ Tuyến : th o kh suối l n ỉnh
+ Tuyến 3: i vòng th o h n núi
Tại

tuyến i qu , qu n s t thu mẫu v x

ghi lại th o mẫu i u s u:
19

ịnh lo i Thông tin ượ


Mẫu bi u: iều tr tr n
Số tuyến:

Ng y iều tr :

ị h nh:

STT

trên tuyến
Người iều tr :

Trạng th i r ng:
T n lo i

C h mọ

Chiều

..

Số lượng

Nơi sống

th n ng m)

i tuyến:
Ghi hú

ụm)

1
2
ết hợp iều tr th o tuyến v tiến h nh phỏng vấn

hộ


n th o

tuyến iều tr :
+ Phương ph p sử ụng h nh ở

y l “ iều tr

nh gi nh nh nông

thôn – PRA”
+ PRA là một trong những cách tiếp cận mới trong phát tri n nơng
thơn Nó ược dựa trên kinh nghi m ị phương, nơi

ộng ồng quản lý

nguồn tài nguyên thiên nhiên c a họ một cách có hi u quả.
+ PRA l phương ph p ó sự th m gi

ồng tình c

người dân, là một

thành ph n ăn ản trong vi c xây dựng kế hoạ h ề n; iều ó uy tr
các kỹ thuật ị phương ũng như uy tr

ược

h thống bền vững c a sinh thái,


kinh tế, chính sách; và những khởi i m phát tri n bền vững thật sự ó sẽ hợp
thành những cách tiếp cận mà chính các cộng ồng ị phương ó th quản lý
và ki m sốt.
Thơng tin phỏng vấn
+ ối tượng:

o gồm:
hộ

n

+ Số lượng: 0 người
+ Nội ung phỏng vấn: th o t ng tuyến
 Hi n trạng khu vự ph n ố
 C

lo i

lo i sẽ g p ượ tại tuyến iều tr

b) Nội ung : Phương ph p nghi n
g y trồng nguồn t i nguy n tr n
20

u t nh h nh kh i th , sử ụng v