Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

MỞ ĐẦU
Truyện cổ tích là một thể loại ln chứa đựng trong đó những mơ ước về
cơng lí, những cơng bằng xã hội và thể hiện khát khao của nhân dân. Do đó
mặc dù là truyện dành cho thiếu nhi nhưng truyện thường chứa đựng những
bài học triết lí khơng chỉ dành riêng cho trẻ em mà còn cho cả người lớn. Vì
vậy khơng chỉ truyện cổ tích dân gian mà ngày nay truyện cổ tích của các nhà
văn vẫn ln chứa đựng những triết lí sống vơ cùng bổ ích cho người đọc. Góp
phần giúp con người sống đẹp hơn để có một xã hơi tốt nhất.
Mỗi câu truyện cổ tích thường chứa đựng một hay nhiều triết lí.Tùy vào sự
cảm nhận riêng của mỗi người .Điều này ta thấy rõ trong từng truyện cổ tích
mà ta đọc qua.Ở đây tơi xin khảo sát những bài học triết lí ở một số truyện cổ
tích trong tập Thời xưa của Khái Hưng .Truyện cổ tích của ơng hấp dẫn người
đọc ở nhiều mặt như về nhân vật , về nghệ thuật kể chuyện, về nội dung…
nhưng một trong những yếu tố quan trọng góp phần làm nên sự thành cơng
trong truyện cổ tích của Khái Hưng chính là triết lý sống.


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

NỘI DUNG
1.Giới thiệu về tác giả Khái Hưng
Khái Hưng tên thật là Trần Dư, hoặc Trần Giư, Trần Khánh Dư.Từ các
âm chính của tên Khánh Dư ơng dùng một phép “nói lái vui” thành Khái
Hưng. Ơng cịn có bút hiệu khác là Nhị Linh, KH, Nhát Dao Cạo, Hàn Đãi
Đậu, Bán Than.Khái Hưng sinh năm 1896, trong một gia đình quan lại tại Cổ
Am, Vĩnh Bảo, Hải Dương, nay thuộc Hải Phịng, bố ơng có năm bà vợ nên
nhiều dịng con cháu. Thuở nhỏ ơng bị bà dì ghẻ ác nghiệt hành hạ tàn nhẫn.
Ông được đi học chữ nho với thày đồ. Lớn lên, học chữ Pháp tại trường trung
học tây Albert Saraut, Hà Nội. Sau khi đỗ tú tài I, ông không đi học tiếp, về mở

đại lý bán dầu hỏa ở Ninh Giang. Được ít lâu, Khái Hưng lên Hà Nội đi dạy
cho trường tư thục Thăng Long của ông Phạm Hữu Ninh. Khái Hưng gập Nhất
Linh tại đây. Và trở thành một thành viên đắc lực của nhóm tự lực văn
đồn.Khái Hưng đã để lại rất nhiều tác phẩm nổi tiếng như Hồn bướm mơ
Tiên, Gánh hàng hoa, Nửa chừng xuân, Đời mưa gió, Trống mái, Dọc đường
gió bụi, Anh phải sống, Tục lụy, Tiếng suối reo, Gia đình, Thốt Ly, Đọi chờ,
Thừa tự, Tiêu sơn tráng sĩ, Hạnh, Đẹp, Đội mũ lệch, Những ngày vui, Đồng
bệnh...Ngoài ra cịn có những truyện thiếu nhi tiêu biểu như Ông đồ bể, Cái ấm
đất, Thày đội nhất, Quyển sách ước, Cắm trại, Cây tre trăm đốt, Thế giới tí
hon, Cóc tía, Bơng cúc huyền, Lưu bình-Dương lễ...
2.Khái niệm về triết lý:
Triết lý là những quan niệm chung về đạo đức, lối sống, các vấn đề về
con người và xã hội, được kinh nghiệm cộng đồng đúc kết từ thế hệ này sang
thế hệ khác. Nội dung này được thể hiện qua nhiều thể loại (ca dao, tục ngữ,
truyện ngụ ngơn....) trong đó có truyện cổ tích. Thơng qua những câu chuyện
cổ tích, một mặt, tác giả đưa ra những triết lý của mình bằng các phát ngơn trực


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

tiếp của nhân vật; mặt khác, các triết lý còn được thể hiện gián tiếp, thường
“tiềm ẩn” trong truyện mà người đọc phải tự khám phá.
3.Nội dung triết lý trong truyện cổ tích của Khái Hưng
Nói đến triết lý sống trong truyện cổ tích, từ xưa ta đã bắt gặp rất nhiều
triết lý như triết lý về chủ nghĩa lạc quan.Tinh thần lạc quan trong cổ tích chính
là lịng u thương quý trọng con người, từ đó mà yêu đời, tin vào cuộc đời cho
dù cuộc sống hiện tại đầy khổ đau, người ta vẫn luôn hướng về cuộc sống ngày
mai tốt đẹp.Hoặc niềm tin Ở hiền gặp lành, ở ác gặp ác vừa là triết lý sống lạc
quan vừa là đạo lý, ước mơ công lý của nhân dân trong cổ tích. Ngày nay,
truyện cổ tích của các nhà văn cũng vậy hầu hết đều gián tiếp hoặc trực tiếp

nêu lên vấn đề đạo đức . Ðạo đức luôn gắn với tình thương, lấy tình thương
làm nền tảng từ đó để lại niềm tin vào phẩm giá con người, niềm tin vào cuộc
đời.
Như các truyện cổ tích dân gian cũng như các tác giả viết truyện cổ tích hiện
đại, truyện cổ tích của Khái Hưng đã để lại cho ta nhiều triết lý sống có giá
trị ,bổ ích cho mỗi người.Thật vậy mỗi truyện cổ tích của Khái Hưng đều chứa
đựng một hay nhiều ý nghĩa có lúc phơi bày hẳn để người đọc nhận thấy một
cách dễ dàng, có lúc ẩn chứa tận bên trong cần người đọc suy ngẫm mới rút ra
được ý nghĩa thâm thúy trong từng câu chữ. Có khi bài học ấy , triết lý ấy là
lời của nhân vật, có khi đó là lời của chính tác giả.Sau đây là một số triết lý
được rút ra từ truyện cổ tích của ơng.
3.1 Triết lý nhân quả “Ở hiền gặp lành, ác giả ác báo”
Đây là triết lý quen thuộc nhất mà ta thường bắt gặp trong truyện cổ tích. Nó
cũng vừa là triết lý sống lạc quan vừa là đạo lý, ước mơ công lý của nhân dân
xưa.Trước hết phải hiểu nhân quả là gì? "Nhân quả", theo nghĩa chiết tự, nhân
là hạt (hột), quả là trái. Nghĩa khái quát, nhân quả là chỉ mối quan hệ sản sinh


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

của các sự vật hiện tượng, hiện tượng trong hiện thực khách quan, chỉ mối liên
hệ tất yếu, phổ biến giữa các sự vật, hiện tượng. Trong đó, cái sản sinh là
nguyên nhân, cái được sản sinh là kết quả.Cũng do vậy những người ở hiền thì
sẽ gặp lành và những người sống ác sẽ lần lượt bị ác báo.
Trong cuốn thời xưa của Khái Hưng ta bắt gặp triết lý này trước hết trong
truyện cây tre trăm đốt, đây là một câu truyện có nguồn gốc từ truyện cổ tích
dân gian, dựa trên cốt truyện đó tác giả đã có sự sáng tạo lại về một số yếu tố
như tên các nhân vật , một số sự kiện khác nhưng bài học giáo lí trong truyện
cổ tích này vẫn giữ lại được cái triết lí mà người ta vẫn thường ca tụng đó là ở
hiền thì gặp lành, ác giả ác báo điều này được thể hiện rất rõ qua nhân vật anh

Cu Cậu và ông Trưởng Giả. Anh cu cậu là một anh nông nhân lực điền, khỏe
mạnh làm được rất nhiều việc, sức anh bằng sức của nhiều người góp lại, điều
này chính là ưu điểm làm cho ông Trưởng Giả lợi dụng anh để bóc lột sức lao
động làm giàu cho nhà hắn với lời hứa sẽ gả con gái cho.Vì tình yêu anh Cu
Cậu ra sức làm việc với tất cả cơng sức của mình, Trưởng Giả ngày càng giàu
lên trông thấy nhưng hắn đã không giữ lời hứa mà lại gả con gái cho người
khác. Cuối cùng chịu sự trừng phạt là bị dính vào trăm đốt tre cịn anh cu Cậu
thì được vợ đẹp.Như vậy rõ ràng bài học ở đây là người tốt, người hiền sẽ
thành cơng như dân gian thường nói. Ngược lại những kẻ tham lam xấu tính sẽ
phải trả giá cho những việc làm của mình.Đây là một triết lí quen thuộc thường
gặp trong truyện cổ tích dân gian như Tấm Cám, Thạch Sanh...
Hay trong Truyện ai mua hành tôi cũng chứa đựng triết lý như vậy. Câu truyện
kể về ba anh em, vì nhà nghèo nên khi bố chết khơng có tiền mua quan tài, sợ
người ta chê cười nên để đêm đến mới chơn bố.Trong q trình khiêng bố đi
chơn vì đói khát, ốm yếu nên đã để rơi thây ma của bố bị rơi mà không hề hay
biết nên khi chôn chỉ chôn cái chiếu, và trên đường đi về bắt gặp thây ma của
bố cứ tưởng người chết đường chết xá nhưng vì lịng tốt ba anh em lại khiêng
đi chơn và chỗ chơn đó lại đúng vào giữa hàm con rồng.Vì cái xác nằm ở vị trí


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

đó nên làm con rồng đau đớn và đã lần lượt về báo mộng cho ba anh em.Người
anh cả được vàng bạc, người anh hai được kim cương và người em út được lọ
nước thần. Tuy nhiên cả ba anh đều không dời được xác của cha ra khỏi hàm
con rồng.Và lọ nước thần đó của anh ba đã làm cho vợ anh đẹp lên và những
thửa hành anh trồng trở nên tươi tốt.Nhưng sau đó vì đẹp q nên vợ anh đã bị
vua đưa vào cung.Từ đó anh bỏ bơ cơng việc, buồn rầu, đau đớn.Cịn cơ vợ
cũng nhớ thương chồng, buồn rầu, suốt ngày khơng nói năng.Nhưng Cuối cùng
hai vợ chồng đã đến được với nhau và sống trong sự sung sướng của vị trí vua

và hồng hậu.
Nhân vật ông vua trong truyện là một ông vua gian ác.Tự cho mình cái quyền
bắt vợ người khác về làm vợ mình dù cho hai vợ chồng họ đau khổ.Cho nên cái
kết cho sự trả giá ấy chính là mất ngơi vua và bị chém đầu,còn hai vợ chồng
anh ba là những người nơng dân bình thường cần cù,hiền lành thì lại được lên
làm vua và hồng hậu.
3.2Triết lý về tình yêu
Một trong những triết lý vô cùng ý nghĩa trong tập truyện chính là triết lý về
tình u.Tình u có sức mạnh vơ cùng to lớn, nó có thể làm cho con người trở
nên ngẩn ngơ trước cuộc sống hằng ngày nó cũng có thể làm cho con người có
nhiều sức mạnh hơn gấp đơi.Trong truyện anh Cu Cậu vì cô Rốt mà từ một
người siêng năng, chăm chỉ trở nên ngơ ngẩn, bỏ bơ cơng việc khơng muốn
làm gì, giống như người bị bệnh, cũng vì cơ Rốt mà anh ra sức làm việc với
công sức tăng gấp đôi...sẵn sàng lên rừng tìm cây tre trăm đốt- một thứ khơng
có trên đời tượng trưng cho những khó khăn, gian khổ nhưng anh vẫn ra đi tìm
kiếm như một thử thách để có được tình u.Dù là ở thời nào thì tình u ln
có một sức mạnh vơ cùng to lớn.


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

Cũng như trong truyện ai mua hành tơi ngồi cái triết lý ở hiền gặp lành,trong
truyện này cịn ca ngợi tình yêu chung thủy của hai vợ chồng. Vì yêu vợ nên
sau khi người vợ bị bắt vào cung người chồng khơng con sức sống, cũng chẳng
muốn làm gì.Cịn người vợ mặc dù ở trong cung ,làm vợ vua nhưng luôn nghĩ
về chồng cũ,suốt ngày buồn rầu, khơng nói năng như người bị bệnh.Và vì thế
người chồng đã đi tìm vợ,người vợ thì nhận ra giọng nói của chồng và vui vẻ
lại.Và họ được hạnh phúc bên nhau.
3.3Triết lý về cái tốt cái xấu
Trong cuộc sống ranh giới giữa cái xấu và cái tốt, cái thiện cái ác rất gần

nhau.Nếu không nhìn sự vật sự việc ,con người ở một góc độ bao qt thì rất
khó nhận ra đâu là xấu đâu là tốt,đâu là nên đâu là không.Triết lý này ta bắt gặp
rất nhiều trong truyện cổ tích của Khái Hưng.
Ví như trong truyện Vợ Cóc, đây cũng là một câu truyện tương tự như truyện
cổ tích cây tre trăm đốt lấy cốt truyện từ dân gian chỉ thay đỏi nhân vật và một
số sự kiện nhưng bài học trong truyện thì gần như nhau.Câu truyện kể về anh
Khóa Nghiên một anh chàng học trò nghèo siêng năng, chăm học, có hiếu và
cơ Cóc- một nhân vật mang hình thù cóc xấu xí nhưng rất chăm chỉ và giỏi
giang, giúp bố mẹ rất nhiều việc.Anh Khóa và cơ Cóc lấy nhau qua nhiều lần
nói chuyện trong sự bất ngờ và cười chê của mọi người nhưng cuối cùng anh
Khóa được đỗ đạt với cơ vợ Cóc đảm đang, xinh đẹp. Câu truyện khơng nói
thẳng ra nhưng chúng ta có thể dễ dàng nhận ra được cái triết lí sống ẩn chứa
trong đó. Dân gian ta quả là sâu sắc “ tốt gỗ hơn tốt nước sơn” những cái gì
nhìn bề ngồi tốt đẹp chưa hẳn gì bên trong đã tốt ngược lại những cái gì bên
ngồi xấu xí khơng ưa nhìn thì bên trong lại đẹp lung linh, ẩn chứa một giá trị
tiềm tàng. Truyện vợ cóc cũng vậy, ban đầu anh lấy cơ cóc vì sự u thương vì
một điều gì đó về vẻ đẹp trong tâm hồn của cơ cóc. Tự sợ (lần gặp đầu tiên)
đến quen - thân - cảm mến, cảm phục và yêu thương. Mặc dù vẻ bề ngoài xấu


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

xí nhưng anh ta khơng quan tâm người ta nói gì. Anh thư sinh vẫn một mực
yêu cầu mẹ hỏi cưới cơ cóc cho mình, Anh đã nhận ra vẻ đẹp của cơ cóc đó là
vẻ đẹp tiềm ẩn bên trong, vẻ đẹp của tinh thần . Chính vì có cái nhìn như thế
mà người vợ anh cưới khơng phải là cơ vợ cóc có hình thù xấu xí mà là một
người vợ đẩm đang xinh đẹp giúp đỡ chồng rất nhiều trong sự nghiệp cũng như
trong cuộc sống.
Cũng như tác giả dân gian, Khái Hưng muốn gửi đến người đọc một bài học
,khi nhìn người khơng nên đánh giá người ta một cách phiến diện với vẻ bề

ngoài mà phải chú trọng đến phẩm chât bên trong.Phần thưởng hạnh phúc trọn
vẹn mà cuộc sống ban tặng chỉ dành cho nhưng người nào có cái nhìn một cách
chín chắn và tồn diện ở nhiều gốc độ.Hơn nữa từ điều này chúng ta có thể mở
rộng ra với cách nhìn, cách ứng xử với tất cả các vật các việc trong cuộc sống.
Hoặc trong truyện ai mua hành tôi một triết lý nữa có thể rút ra từ truyện này
đó là khơng phải cái gì đẹp cũng tốt. Nghĩa là trong cuộc sống có những cái
đẹp làm cho người ta khổ rất nhiều.Trong truyện anh ba là người em út trong
gia đình vì chơn người cha vào hồn cảnh ban đêm chẳng may trúng giữa hàm
của con rồng và được một lọ nước làm cho cô vợ trở nên xinh đẹp hơn người ,
và đau khổ cũng bắt đầu từ đó, vì người vợ đẹp nên vua mê mẩn và tự do bắt
vợ của anh ba về làm vợ mình . Mất vợ đẹp anh ba bỏ bê việc đồng án không
muốn làm gì tối ngày chỉ biết đau khổ vì nhớ thương người vợ. Còn người vợ ở
trong cung của vua được ăn sung mắc sướng nhưng vì nhớ thương chồng cũ ở
chốn quê nhà nên tối ngày sống trong im lặng khơng nói lời nào. Như vậy vì vợ
đẹp nên hai vợ chồng mới trở nên đau khổ như thế.
Hơn nữa triết lý này ta còn thấy trong truyện cái ấm đất. Câu truyện đã để lại
cho ta một bài học ý nghĩa “cái đơn giản nhất nhiều khi ý nghĩa và giá trị
nhất”.Cái ấm đất so với hai phần tài sản mà người cha chia cho hai anh lớn
thoạt nhìn cứ nghĩ nó mất cơng bằng. Chính vì vậy khi người cha bảo sẽ chia


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

ba phần như thế cho các con lựa chọn thì hai người con lớn của ông đều ồ lên
một cách bất ngờ. Cả khi người cha đã kể và phân tích kĩ về lịch sử của cái ấm
gắn với cuộc sống thời hàn vi của mình với những phẩm chất trong sạch, đạo
đức tốt, thì mỗi chúng ta khi đọc tới vẫn hồi họpvì sự cơng bằng trong ba món
q mà người cha chia cho các con.Mãi đến cái lúc mà anh ba được thử thách
và thần ấm đất hiện ra nói về tất cả thì người đọc mới thật sự nhận ra giá trị của
cái ấm và hiểu tại sao người cha lại trao món quà đó cho người con nào ưu ái

nhất và xứng đáng nhất.
3.4 Triết lý về tinh thần lạc quan
Cũng giống như triết lý ở hiền gặp lành,ác giả ác báo triết lý về tinh thần lạc
quan là một triết lý quen thuộc và phổ biến trong truyện cổ tích dân gian.Phát huy
tinh thần đó Khái Hưng đã gửi gắm đến bạn đọc một cách gián tiếp qua truyện cái

ấm đất. Đây là một trong những truyện xuất sắc nhất cuẩ tác giả, một câu
chuyện giàu ý nghĩa và có nhiều giá trị sâu sắc.
Đặc biệt hơn ở truyện này ta nhận ra một chân lí của đời sống. Những người
khơng tham giàu thì sẽ có được cuộc sống an nhàn khơng phải suy nghĩ cịn
người muốn giàu thì tất phải suy nghĩ, lo lắng, tính tốn , điều này tác giả để
cho nhân vật chính của mình- anh ba nói lên điều đó .Đồng thời đó cũng là lời
triết lí của tác giả.Thật vậy trong truyện, người cha trước luc qua đời đã kể lại
cho ba đứa con nghe về cuộc đời của mình.Trước khi thành một người giàu có
người cha đã sống một cuộc sống vô cùng trong sạch và an nhàn nhưng để trở
thành một người giàu có như sau này ơng ấy đã chà đạp đã bóc lột sức lao động
của biết bao nhiêu người.Và để có được sự giàu có đó thì phải tính tốn, mưu
mẹo mới có được.Đó là bài học mà người cha muốn truyền dạy lại cho các con
nhưng ba người con đó chỉ có một người chọn cuộc sống thanh nhàn, còn hai
người còn lại chọn cuộc sống giàu có.Chính vì có tư tưởng khơng tham lam
như anh ba nên cuối cùng anh được là người con mà cha quý nhất, xứng đáng


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

nhận món quà tốt nhất. ở đây lời dạy của người cha cũng là lời của tác giả
muốn gửi gắm đến độc giả những triết lý sống vô cùng giá trị.
Triết lý trong truyện này cũng phần nào cũng nói lên được tầm hiểu biết sâu
rộng của tác giả, sự nhìn nhận sâu sắc về cuộc đời, con người
3.5 Triết lý về lịng thương người và tính kiên nhẫn

Lịng thương người là biểu hiện của tính nhân đạo- một truyền thống cao đẹp
của dân tộc của nhân dân ta; Kiên nhẫn lại là một trong những đức tính quan
trọng cần có của mỗi con người để thành công trong cuộc sống.Cả hai đều
được thể hiện rõ nhất qua nhân vật anh Ba trong truyện Cái ấm đất
Người cha trước lúc lâm chung muốn chia gia tài cho ba người con với ba phần
tài sản, phần thứ nhất là các dinh cơ và ao vườn bao bọc chung quanh có tới
năm chục mẫu. Phần thứ hai hai trăm mẫu ruộng và năm chục con trâu.Phần
thứ ba là một cái ấm đất.Và kể cho các con nghe về cuộc đời của mình có được
ngay nay là nhờ cái ấm đất. Nhưng người con cả lại chon phần tài sản là hai
trăm mẫu ruộng và năm chục con trâu. Người con thứ hai chọn các dinh cơ và
ao vườn bao bọc chung quanh có tới năm chục mẫu.Riêng người con thứ ba lại
chọn cái ấm đất.Nhìn vào tưởng anh là người thiệt thịi nhất nhưng cái ấm đất
lại là cái ấm thần.Nhưng để cái ấm thần phát huy tác dụng và giá trị của nó tì
buộc người chủ phải vượt qua được thử thách của bà tiên.Đó là sự thử thách về
lịng thương người và tính kiên nhẫn. Cụ tiên trong ấm đất ba lần thử thách anh
Ba nhưng cả ba lần đều vượt qua.Nếu một lần thì cũng chẳng cần ca ngợi
nhưng những đến ba lần, đúng như lời bà tiên nói tình u thương con người
thì anh đã có mà ở đây cịn ca ngợi lịng kiên nhẫn, chính lịng kiên nhẫn ấy đã
làm động lòng bà tiên trong cái ấm và mới nhận được những ân huệ mà bà tiên
ban cho.


Triết lý sống trong truyện cổ tích của Khái Hưng

Như vậy trong cuộc sống để thành công không chỉ cần có sự tài giỏi, cố gắng
mà cịn cần phải có lịng thương người và phải biết kiên nhẫn.

KẾT LUẬN
Tóm lại, truyện cổ tích của Khái Hưng đã mang đến cho người đọc
những bài học ý nghĩa về cuộc sống, những chân lí được rút ra từ sự trải

nghiệm cuộc đời.Khơng chỉ đơn giản là một truyện cổ tích thơng thường mà nó
như một tác phẩm văn học đầy giá trị, ở mỗi truyện đều có một sức hấp dẫn
riêng, nó làm cho người đọc phải tìm tịi, phải suy ngẫm những ý nghĩa thâm
thúy ẩn chứa trong nó. Để từ đó có thể vận dụng vào cuộc sống, vào hồn cảnh
của chính bản thân mỗi người.

TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.Khái Hưng, Thời Xưa (tập truyện cổ tích), Nhà xuất bản Kim Đồng.
2.Lã Thi Bắc Lý, 2000, Truyện viết cho thiếu nhi sau năm 1975, NXB ĐHQG Hà Nội.
3.Các bài viết trên Internet.