ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

DƯƠNG THỊ HIỀN KHANH

ĐẶC ĐIỂM TRUYỆN THIẾU NHI CỦA
NGUYỄN QUANG THIỀU
Ngành: Văn học Việt Nam
Mã số : 822.0121

LUẬN VĂN THẠC SĨ
NGÔN NGỮ, VĂN HÓA VÀ VĂN HỌC VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYỄN THỊ THANH NGÂN

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2020


i

LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan đề tài luận văn “Đặc điểm truyện thiếu nhi của Nguyễn
Quang Thiều” là công trình nghiên cứu của cá nhân tơi dưới sự hướng dẫn khoa học
của TS. Nguyễn Thị Thanh Ngân và những kết quả nghiên cứu trong luận văn này là
hoàn toàn trung thực.
Tháng 11 Năm 2020
Tác giả luận văn

Dương Thị Hiền Khanh

ii

LỜI CẢM ƠN

Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hồn thành luận văn này, tơi đã nhận
được sự động viên, giúp đỡ, hướng dẫn tận tình và quý báu của các thầy cơ, gia đình,
đồng nghiệp và bạn bè. Với lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tơi xin được bày tỏ lịng
cảm ơn chân thành tới:
TS. Nguyễn Thị Thanh Ngân, Cô đã luôn hướng dẫn tôi chu đáo, tận tình trong
suốt quá trình thực hiện và hồn thành luận văn của tơi. Và hơn hết, trong q trình học
tập và làm việc tơi đã được học ở cô tinh thần nghiên cứu khoa học cẩn thận, nghiêm
túc, tỉ mỉ và một thái độ làm việc hết mình. Xin được gửi đến cơ sự biết ơn và lịng
kính trọng chân thành nhất.
Các thầy cơ ở khoa Báo chí – Truyền thơng và Văn học, Trường Đại Khoa Học
trong suốt 02 năm tôi theo học đã mang đến cho tôi rất nhiều kiến thức quý báu và
truyền cho tơi sự tâm huyết, u nghề để tơi có động lực và niềm tin theo đuổi lĩnh vực
mà mình đã chọn.
Gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã ln tin tưởng và động viên ủng hộ, sát
cánh bên tôi trong suốt thời gian học tập, làm luận văn.

Thái Nguyên, tháng 11 năm 2020

Dương Thị Hiền Khanh


3

MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................................i

LỜI CẢM ƠN ......................................................................................................................ii
MỤC LỤC...........................................................................................................................iii
MỞ ĐẦU.............................................................................................................................. 1
1. Lí do chọn đề tài .............................................................................................................. 1
2. Lịch sử vấn đề .................................................................................................................. 2
2.1. Về truyện viết cho thiếu nhi ......................................................................................... 2
2.2. Về văn xi của Nguyễn Quang Thiều........................................................................ 4
3.
Đối
tượng
và
mục
...............................................................................10

đích

nghiên

cứu

3.1. Đối tượng ....................................................................................................................10
3.2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................................10
4. Phạm vi nghiên cứu .......................................................................................................10
5.
Nhiệm
vụ
và
phương
.........................................................................10


pháp

nghiên

cứu

5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu..................................................................................................11
5.2.
Phương
pháp
............................................................................................11

nghiên

cứu

6. Cấu trúc của luận văn.....................................................................................................11
7.
Những
đóng
góp
văn.......................................................................................12

của

luận

CHƯƠNG
1:
MỘT

SỐ
CHUNG.....................................................................12

VẤN

ĐỀ

1.1.
Khái
lược
về
truyện
.......................................................................12

viết

cho

thiếu

nhi

1.1.1. Sự hình thành và vận động của truyện viết cho thiếu nhi ở Việt Nam
..................13
1.1.2.
Đặc
trưng
cơ
bản
......................................................16

1.2. Hành trình sáng
............................................20

tác

của
của

truyện
nhà

văn

viết

cho

Nguyễn

thiếu
Quang

nhi
Thiều

1.2.1. Sơ lược về tác giả và sự nghiệp sáng tác của nhà văn Nguyễn Quang Thiều
............20
1.2.2. Truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều ......................................25



4

CHƯƠNG 2: CỐT TRUYỆN VÀ NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN VIẾT CHO
THIẾU

NHI

CỦA

NGUYỄN

QUANG

THIỀU............................................................................30
2.1. Cốt truyện trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều .............30
2.1.1. Khái lược về cốt truyện........................................................................................30


5

2.1.2. Sự kế thừa của cốt truyện dân gian ....................................................................32
2.1.3. Dấu ấn cốt truyện hiện đại...................................................................................40
2.2. Nhân vật trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều................49
2.2.1. Khái lược về nhân vật ..........................................................................................49
2.2.2. Thế giới nhân vật trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều.
......50
CHƯƠNG 3: NGÔN NGỮ VÀ NGƯỜI KỂ CHUYỆN TRONG TRUYỆN VIẾT CHO
THIẾU NHI CỦA NGUYỄN QUANG THIỀU
..............................................................60
3.1. Ngôn ngữ trần thuật trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều

............................................................................................................................................60
3.1.1. Khái lược về ngôn ngữ trần thuật .......................................................................60
3.1.2. Ngôn ngữ trần thuật giàu tính tạo hình..............................................................61
3.1.3. Ngơn ngữ trần thuật giàu chất thơ ......................................................................66
3.2. Người kể chuyện ......................................................................................................72
3.2.1. Khái lược về người kể chuyện ............................................................................72
3.2.2. Người kể chuyện với ngôi kể linh hoạt .............................................................73
3.2.3. Người kể chuyện với điểm nhìn trần thuật đa chiều. ......................................83
KẾT LUẬN.......................................................................................................................91
TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................................93


1

MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Văn học thiếu nhi từ lâu đã trở thành “một bộ phận có vị trí đặc biệt quan
trọng trong mỗi nền văn học dân tộc”. Nó là hành trang quan trọng cho trẻ em trong
quá trình hình thành và phát triển nhân cách. Bởi lẽ, tâm hồn của trẻ giống như một
trang giấy trắng. Và những câu chuyện viết cho thiếu nhi cứ nhẹ nhàng thấm vào
tâm hồn các em những bài học làm người quý giá. Vì vậy, văn học thiếu nhi có vai
trị bồi dưỡng tâm hồn và giáo dục tồn diện nhân cách trẻ em cả về đạo đức, trí tuệ
và tình cảm thẩm mĩ. Văn học thiếu nhi đã tồn tại như một dòng chảy khỏe khoắn và
bền bỉ trong nền văn học nghệ thuật nước nhà xưa và nay. Mạch nguồn đó có lúc
thăng lúc trầm, đơi khi âm thầm, lặng lẽ, có lúc lại mạnh mẽ, ồ ạt luôn biến đổi và
giao thoa không ngừng nhưng chưa bao giờ có dấu hiệu dừng lại. Tuy nhiên, chúng
ta cũng phải thừa nhận trong hoàn cảnh lịch sử hiện nay, trẻ em đang bị tác động
bởi những thú vui văn hóa mới. Bên cạnh đó là sự cạnh tranh với những tác phẩm
văn học thiếu nhi nước ngoài. Điều này đã ảnh hưởng không nhỏ đến sự phát triển
của văn học thiếu nhi trong nước. Với vai trò và hiện trạng đó, văn học thiếu nhi đã

nhận được sự quan tâm đặc biệt và đã trở thành một mảnh đất màu mỡ, một miền
đất hấp dẫn, thu hút nhiều các tác giả và các nhà nghiên cứu.
1.2. Nguyễn Quang Thiều là một trong những gương mặt văn chương nổi bật
trong nền văn học Việt Nam đương đại. Với một hành trình sáng tạo khơng mệt mỏi,
một ý thức cách tân mạnh mẽ, ông đã làm nên một diện mạo văn chương đủ đầy với
những đóng góp trên nhiều thể loại: Thơ, trường ca, tiểu thuyết, truyện ngắn, truyện
thiếu nhi, dịch thuật, tiểu luận và tản văn. Hiện nay, ông đã xuất bản 10 tập thơ, 22
tác phẩm văn xuôi, 3 tập sách dịch. Ở thể loại nào ông cũng để lại ấn tượng tốt đẹp,
đặc biệt là thơ và truyện ngắn. Trong đó, truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn
Quang Thiều vô cùng độc đáo mang một phong cách riêng.
1.3. Cho đến nay, truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều vẫn là
một đề tài còn bỏ ngỏ, chỉ có một vài bài phỏng vấn, lời nhận xét khái quát của một
số nhà văn, bạn đọc. Trên thực tế, chưa có một cơng trình nghiên cứu cơng phu về
lĩnh


2

vực này. Vì thế, khám phá Đặc điểm truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn
Quang Thiều là một việc làm cần thiết. Đề tài nằm trong số những đề tài có tính
cấp thiết hiện nay.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Về truyện viết cho thiếu nhi
Văn học thiếu nhi ngay từ khi ra đời đã có ý nghĩa đặc biệt đối với đời sống
văn hóa tinh thần của trẻ thơ nói riêng và trẻ nhỏ nói chung. Với vai trị quan trọng
trong việc hoàn thiện nhân cách cho trẻ thơ, văn học thiếu nhi ngày càng khẳng định
được vị thế của mình trong dịng chảy của văn học Việt Nam. Vì thế, các nhà
nghiên cứu đã tìm đến Văn học thiếu nhi như một mảnh đất màu mỡ cho các đề tài
khoa học của mình.
Chúng tơi xin điểm lại một số cơng trình tiêu biểu:

Nguyễn Thị Hà với đề tài “Đặc điểm sáng tác cho thiếu nhi của Xuân
Quỳnh”(2014) đã cung cấp cái nhìn khá đầy đủ về mảng sáng tác cho thiếu nhi của
Xuân Quỳnh trên cả lĩnh vực thơ ca và truyện ngắn. Qua đó, luận văn cũng góp
phần khẳng định những đóng góp của Xuân Quỳnh trong văn học thiếu nhi Việt
Nam.
Luận văn đã chỉ rõ trong mảng thơ viết cho thiếu nhi, Xuân Quỳnh - một người mẹ
yêu con mang đến những vần thơ ngọt ngào, trong trẻo thẫm đẫm tình mẫu tử. Mỗi
một bài thơ là một lần giúp trẻ tự khám phá thế giới muôn màu. Bên cạnh đó,
truyện viết cho thiếu nhi của Xuân Quỳnh cũng góp một tiếng nói nhẹ nhàng nhưng
thấm thía tình yêu thương cho tâm hồn các bạn nhỏ. Những câu chuyện ngắn gọn,
xinh xắn gói gọn trong ba đề tài: những truyện đượm màu cổ tích, những truyện
đồng thoại sinh động và những truyện về tình cảm gia đình - xã hội đầy xúc động,
Xuân Quỳnh đã đem đến một thế giới mới để tâm hồn các em thỏa sức vẫy vùng
và tự rút ra những bài học làm người sâu sắc.
Bùi Thị Hường với Luận văn “Thế giới tuổi thơ trong sáng tác của Nguyễn
Ngọc Tư”(2017) đã đóng góp chung vào cái nhìn tồn cảnh về phong cách sáng tác
và những chủ đề chính trong sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư. Luận văn cung cấp
thêm một kiểu tuyến nhân vật cụ thể trong các sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư, đó
là thế


3

giới tuổi thơ, hình ảnh trẻ thơ trong truyện ngắn của chị. Luận văn cũng khẳng định
các tác phẩm của Nguyễn Ngọc Tư đã tạo nên một sức hút lớn. Bởi trong sáng tác
của chị, người ta bắt gặp ở đó cảnh sắc đậm chất đất và người Nam Bộ: những cánh
đồng ngút ngát, bất tận được phù sa bồi tụ, con người Nam Bộ dù thô nháp nhưng
thẳng thắn, chân thành, phóng khống, nhưng cũng đầy mặn mịi sâu sắc.
Phạm Thị Luyến với Luận văn “Thế giới loài vật trong truyện viết cho thiếu
nhi của Vũ Hùng”(2018) đã chỉ ra được những nét đặc sắc về nội dung và nghệ

thuật trong những sáng tác cho thiếu nhi của tác giả với đề tài viết về loài vật.
Những phong tục, tập quán, nếp sinh hoạt của người dân tộc thiểu số trên dẻo cao
được nhà văn Vũ Hùng miêu tả vừa sinh động vừa thân thiện để khéo léo gửi gắm
những bài học về đạo đức, lối sống cho các em. Tác giả luận văn cũng đã phát hiện
sức hấp dẫn của Nguyễn Hùng nằm trong lối viết mộc mạc, gần gũi, ngơn ngữ dí
dỏm ngắn gọn của “người nơng thôn”. Cách xây dựng không gian và thời gian nghệ
thuật là một trong những điểm nhấn của các truyện viết cho thiếu nhi. Đó là cảnh
thiên nhiên vừa hùng vĩ vừa lãng mạn, nên thơ hòa trong thời gian tâm lí của nhân
vật tạo nên một sức hấp dẫn thú vị. Nghệ thuật xây dựng nhân vật độc đáo từ cách
đặt tên đến việc khắc họa ngoại hình nhân vật đã tạo nên những trang văn sống
động. Mỗi trang văn của Vũ Hùng đều hiện lên những bài học sâu sắc về cuộc sống.
Luận văn “Nghệ thuật tự sự trong truyện ngắn viết cho thiếu nhi của Nguyễn
Kiên” của Nguyễn Thị Thanh Thơ (2018) đã phát hiện Nguyễn Kiên có đóng góp
trong việc xây dựng cho truyện viết cho thiếu truyện nhi với các đề tài quen thuộc
và gần gũi nhưng luôn hướng trẻ đến những giá trị đạo đức tốt đẹp bằng con đường
nhẹ nhàng, tự nhiên nhất. Với tài sử dụng nghệ thuật tự sự độc đáo, hấp dẫn Nguyễn
Kiên đã mang lại dấu ấn riêng cho mình trong mỗi tác phẩm. Mỗi truyện ngắn viết
cho thiếu nhi của ông như một bài học về đạo làm người nhẹ nhàng thấm thía vào
tâm hồn các em. Luận văn cũng đã phát hiện và khẳng định đóng góp của Nguyễn
Kiên trong nghệ thuật xây dựng cốt truyện vận dụng mơ típ của truyện dân gian,
nhân vật dân gian cũng như xây dựng hệ thống điểm nhìn và ngơn ngữ trần thuật
một cách linh hoạt. Tất cả, góp phần đưa nghệ thuật tự sự trong truyện viết cho thiếu
nhi hoàn thiện và phát triển hơn.


4

Tác giả Vũ Thị Trâm trong Luận văn “Đặc điểm truyện về loài vật của Nguyễn
Nhật Ánh”(2017) đã chỉ rõ nghệ thuật miêu tả ngoại hình và tính cách độc đáo lồng
ghép trong cách đặt tên trong truyện viết về loài vật của Nguyễn Nhật Ánh đã khiến

chân dung nhân vật hiện lên rõ nét. Sự hấp dẫn của truyện có được cịn nhờ sự đan
xen giữa ngơn ngữ người kể chuyện và ngơn ngữ nhân vật khiến điểm nhìn được
thay đổi linh hoạt. Kết hợp với đó là giọng điệu vừa hài hước triết lý nhẹ nhàng tạo
nên sức cuốn hút cho câu chuyện khiến mỗi câu chuyện hiện lên như một truyện cổ
tích hiện đại.
Tóm lại, cho đến nay, truyện viết cho thiếu nhi đã và đang trở thành đề tài hấp
dẫn cho những nhà nghiên cứu. Nhìn chung các đề tài đều tập trung làm rõ những
đặc điểm nổi bật, mới mẻ về các phương diện trong thế giới nội dung và thế giới
nghệ thuật của từng tác giả. Trên cơ sở học hỏi kinh nghiệm nghiên cứu của những
người đi trước, chúng tôi triển khai đề tài “Đặc điểm truyện viết cho thiếu nhi của
Nguyễn Quang Thiều”.
2.2. Về văn xuôi của Nguyễn Quang Thiều
Những tác phẩm văn xi nói chung và truyện ngắn nói riêng của Nguyễn
Quang Thiều từ khi ra đời đã tạo được nhiều sự quan tâm của bạn đọc cũng như
giới nghiên cứu, phê bình. Kể từ khi tập truyện “Người đàn bà tóc trắng” (do NXB
hội nhà văn in năm 1993) ra đời và gây được tiếng vang lớn thì truyện ngắn của ơng
được báo giới, các nhà nghiên cứu phê bình và cả những tầng lớp thế hệ độc giả
càng lưu tâm nhiều hơn. Những cơng trình nghiên cứu và những bài viết, nhận xét
và đánh giá đều mang tính khái quát, tổng hợp về những vấn đề thuộc về nội dung
và nghệ thuật của truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều. Từ đó, những đóng góp của
Nguyễn Quang Thiều được soi rọi khám phá ở nhiều góc độ.
Trong Những thành tựu của truyện ngắn sau 1975, tác giả Nguyễn Bích Thu
đã ghi nhận và trân trọng sự góp mặt của nhà văn Nguyễn Quang Thiều:“Nguyễn
Quang Thiều cùng với nhiều nhà văn khác như Tạ Duy Anh, Y Ban, Nguyễn Quang
Thân, Nguyễn Thị Thu Huệ… đã tạo nên một diện mạo mới cho truyện ngắn thời kì
đổi mới” [Dẫn theo 56, tr.5]. Điều đó cho thấy, Nguyễn Bích Thu đã khẳng định tác
giả


5


của Mùa hoa cải bên sơng có đóng góp lớn cho sự cách tân văn học ở thể loại truyện
ngắn đương đại.
Tác giả Bùi Việt Thắng trong Bình luận truyện ngắn khi khám phá thế giới
nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều đã viết:“Bút pháp truyện ngắn
Nguyễn Quang Thiều từ thơ mà ra...tinh tế, bay bổng, giàu chất liên
tưởng”[57,tr.306]. Ông cũng khẳng định: “Tuy vào nghề chưa lâu nhưng Nguyễn
Quang Thiều là cây bút có nghề. Anh có một lối văn tự nhiên, linh động nên người
đọc ít có cảm giác dùng kỹ xảo” [57,tr.310]. Đồng thời, Bùi Việt Thắng cũng đánh
giá cao Nguyễn Quang Thiều là một trong những nhà văn thuộc thế hệ thứ ba nối
tiếp dòng chảy liên tục của truyện ngắn: “Thế hệ thứ ba khá đồng đều, họ mang vào
văn chương và truyện ngắn một sắc thái mới mẻ - tính chất hiện đại trong lối viết
bao hàm trong đó nhiều yếu tố vừa hiện thực, vừa trữ tình và kịch” [57,tr.310]. Đặc
biệt tác giả Nguyễn Chí Hoan cũng đánh giá cao những nỗ lực trong sự cách tân
nghệ thuật của truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều. Trong lời giới thiệu cùng bạn đọc
cuốn Tuyển tập truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều - Người nhìn thấy trăng thật,
Nguyễn Chí Hoan viết:“Truyện của anh giàu chất thơ, hơi thở huyền tích, thấm
đẫm nhân văn, lại khơng lạm dụng kỹ thuật nên đi vào tâm hồn thật tự nhiên, thật
đầy đặn” [25,tr. 6].
Trong những năm gần đây, truyện ngắn của Nguyễn Quang Thiều được giới
nghiên cứu lựa chọn và trao gửi nhiều cơ hội trong các đề tài khoa học. Luận văn
thạc sĩ Truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều nhìn từ góc độ thể loại (Đại học Quốc gia
Hà
Nội, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Hà Nội, 2012) của tác giả Tăng
Thị Hồn đã đóng góp thêm vào việc nghiên cứu đặc điểm về cốt truyện, ngôn ngữ,
giọng điệu, không gian và thời gian nghệ thuật trong truyện ngắn của ông. Tác giả
đã đi sâu khẳng định mỗi truyện ngắn của Nguyễn Quang Thiều đều có những cốt
truyện rất đỗi đời thường, dường như khơng có những mâu thuẫn xung đột gay gắt.
Tác giả cũng đã đi sâu nghiên cứu làm nổi bật vẻ đẹp giàu chất thơ của ngơn ngữ,
có sự đan cài, hịa quyện giữa hư và thực. Sự kết hợp hài hoà giữa chất tự sự và

chất thơ làm
giàu thêm giá trị thẩm mĩ của truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều.


6

Phạm Thị Thảo với đề tài Đặc điểm văn xuôi của Nguyễn Quang Thiều trong
truyện và ký (Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Học viện khoa học xã hội,
2017) đã nghiên cứu những đóng góp trong nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ, giọng
điệu cũng như nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn của Nguyễn Quang
Thiều. Qua đó, tác giả luận văn đã khẳng định tài năng của một cây bút đầy biến
hóa, đa
sắc, đa thanh trong việc chiêm nghiệm và phản ánh đời sống hiện đại muôn màu,
muôn vẻ. Tuy nhiên, ở một giới hạn nhất định, người nghiên cứu cũng chưa phản
ánh được một cách toàn diện những thành tựu của Nguyễn Quang Thiều về nội dung
cũng như nghệ thuật trên một bình diện rộng các tác phẩm truyện ngắn của ông.
Luận văn Thạc sĩ Truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều dưới góc nhìn trần thuật
của tác giả Nguyễn Thị Sen, (Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại
học Quốc gia Hà Nội, 2017) đã tiến hành nghiên cứu về nghệ thuật trần thuật qua
các truyện ngắn của Nguyễn Quang Thiều ở những khía cạnh như: điểm nhìn trần
thuật, người kể chuyện, kết cấu tác phẩm, cách xây dựng nhân vật, ngôn ngữ và
giọng điệu trần thuật. Trên cơ sở khám phá về nghệ thuật trần thuật, tác giả luận văn
đã cho thấy được nội dung tư tưởng mà nhà văn muốn gửi gắm qua tác phẩm. Song,
do tính giới hạn của đề tài, những đóng góp của tác giả Nguyễn Thị Sen cũng
dừng lại ở một hạn định về góc nhìn trần thuật. Luận văn chưa mang tính đột phá
khi nghiên cứu về nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều ở diện rộng cũng
như bề sâu.
Tác giả Hoàng Thị Thái với đề tài Yếu tố kì ảo trong truyện ngắn Nguyễn
Quang Thiều (2019) là một lối đi có màu sắc riêng, mới mẻ về nghệ thuật truyện
ngắn của Nguyễn Quang Thiều. Luận văn làm nổi bật những nét riêng thế giới

nhân vật kì ảo, thời gian và khơng gian kì ảo trong truyện ngắn của Nguyễn
Quang
Thiều. Tác giả chỉ rõ yếu tố kì ảo trong truyện ngắn Nguyễn Quang Thiều là một
hình thức nghệ thuật, phục vụ đắc lực cho việc thể hiện chiều sâu thế giới quan,
nhân sinh quan của tác giả.
Tác giả Vũ Thị Thanh Huyền với cách nhìn tiếp cận những giá trị văn hóa
trong “Mùi của ký ức” và “Trong ngôi nhà của mẹ” đã giúp người đọc nhận ra
những vẻ đẹp tiềm ẩn trong những trang viết tài hoa của Nguyễn Quang Thiều về


7

những giá trị văn hóa của làng quê Bắc Bộ. Điều đó được thể hiện qua việc xây
dựng khơng gian


8

nghệ thuật là không gian thiên nhiên và không gian cuộc sống con người mang đậm
màu sắc văn hóa của làng q Bắc Bộ. Khơng gian nghệ thuật hịa vào thời gian
nghệ thuật góp phần lớn trong việc thể hiện những thơng điệp văn hóa sâu sắc của
nhà văn. Ngơn ngữ khơng gọt giũa mà đời thường bình dị tạo nên những trang viết
chân thực gần gũi với một giọng điệu trữ tình đưa con người đến những hồi niệm
trong tâm tưởng. Tất cả hòa trong giọng điệu triết lý với những chiêm nghiệm sâu
sắc của nhà văn về cuộc sống chính là những đóng góp đáng kể của Luận văn cũng
như của Nguyễn Quang Thiều.
Cho đến nay, những bài viết đánh giá về truyện ngắn của Nguyễn Quang
Thiều ngày càng phong phú, đa dạng và xuất hiện thường xuyên trên các kênh thông
tin: Phương Mai với bài viết Đa tài và đa mang đã khẳng định bản lĩnh một người
nghệ sĩ đa tài trên văn đàn Văn học Việt Nam hiện đại. Lê Dục Tú có bài Đội ngũ

nhà văn Việt Nam viết truyện ngắn đương đại. Bài viết như một bản tổng kết về
những đóng góp của một số những gương mặt văn chương tiêu biểu trong dòng Văn
học đương đại. Bài viết Nhà thơ Nguyễn Quang Thiều: Có một đứa trẻ vừa gọi mẹ
vừa lớn của Trần Hoàng Thiên Kim đã khám phá vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn
Quang
Thiều: “Mỗi lần gặp Nguyễn Quang Thiều điều khiến cho mọi trái tim đều tan chảy,
đó là tình u ông dành cho mẹ...là một giá trị vĩnh cửu trong văn chương Nguyễn
Quang Thiều” [78]. Bên cạnh đó, cịn là rất nhiều các bài viết khác tập trung thể
hiện vẻ đẹp tâm hồn, tài năng và phẩm giá văn chương của Nguyễn Quang Thiều
như: Trần Thị Hường, Nguyễn Quang Thiều: Kẻ đa tài lại là sự nhìn nhận Nguyễn
Quang Thiều ở một phương diện khác “Niềm say mê của Nguyễn Quang Thiều
khơng chỉ là thơ, văn, báo chí…hắn cịn cố gắng trong một hoạt động mất rất nhiều
công sức: xúc tiến quảng bá văn học ra nước ngoài” [89]. Như Bình trong bài viết
Ngọn lửa Nguyễn Quang Thiều cũng dành cho ông những lời tôn vinh đầy trân
trọng xứng đáng với một tài thơ - một tài văn thế kỉ:“Một giọng nói riêng, một cá
tính riêng trong một hình hài cũng rất riêng khơng thể nhịa lẫn vào bất cứ ai…
Chính xác thì Nguyễn Quang Thiều là lửa. Một bể lửa, cháy bền bỉ đốt lên những
ngọn lửa yêu thương, lịng trắc ẩn của chính anh với cuộc đời” [75 ].


9

Có thể thấy, đối với văn xi của Nguyễn Quang Thiều đã có nhiều những
cơng trình nghiên cứu, những bài viết, những ý kiến đánh giá đã khai thác khá sâu
sắc về phong cách của nhà văn. Tuy nhiên, các bài viết về truyện cho thiếu nhi cịn
ít, chủ yếu là những bài viết được in trên báo. Tiêu biểu như:
Dạ Vũ trong bài viết Bí mật hồ cá thần: Thần thoại tuổi thơ có nhận định khái
quát về những đóng góp của Nguyễn Quang Thiều trong thơ và trong truyện thiếu
nhi: “Nguyễn Quang Thiều là nhà thơ được coi là tiên phong trong lĩnh vực đổi mới
thơ hiện đại. Sáng tác của ơng ln là một tiếng nói độc đáo, khác lạ và giàu cá

tính. Cái cá tính mạnh mẽ cũng thể hiện trong các tác phẩm văn xuôi của Nguyễn
Quang Thiều. Dù đó là những sáng tác cho thiếu nhi, ngịi bút của ơng vẫn tỏ rõ
được sức nặng của sự tìm tịi và khao khát mới mẻ”[90]. Lời nhận định đã nhận thấy
bao niềm trăn trở trong hành trình sáng tạo nghệ thuật của một cây bút giàu trách
nhiệm với lớp trẻ, với cuộc đời và với nghiệp văn chương. Tác giả bài viết bằng sự
yêu mến của mình với Bí mật hồ cá thần đã nhận thấy ngôn ngữ thể hiện vô cùng
linh hoạt luôn thể hiện được chiều sâu nội tâm nhân vật của Nguyễn Quang
Thiều“Bằng ngơn ngữ đậm chất trữ tình, gợi cảm, Bí mật hồ cá thần gói ghém rất
nhiều những cung bậc cảm xúc, tạo nên một không gian vừa lãng đãng với gió mát
trăng thanh, vừa huyền bí với những âm điệu buồn vương như tiếng thở dài của
người lớn, lại vừa có chút rộn ràng, bộc trực của trẻ nhỏ” [90]. Bén duyên với văn
của Nguyễn Quang Thiều từ tác phẩm “Mùi của kí ức”, tác giả Chơn Linh sau một
quá trình chiêm nghiệm đã nhận thấy cái hồn trong ngơn ngữ giàu chất thơ và tính
tạo hình của Nguyễn Quang Thiều: “Văn của chú Thiều rất thơ, rất giàu tính hình
tượng và mỹ cảm” [79 ].
Tác giả Chơn Linh trong bài Đọc văn Nguyễn Quang Thiều với cảm nhận tinh
tế của mình đã phát hiện được thần thái riêng trong văn phong của Nguyễn Quang
Thiều qua những truyện viết cho thiếu nhi “Nếu có bạn trẻ nào hỏi tơi nên tìm đọc
sách gì để trau dồi tiếng Việt và văn phong của mình, tơi sẽ khơng ngại ngần giới
thiệu bạn nên tìm đọc sách của Nguyễn Quang Thiều”[79 ]. Cùng quan điểm trên,
tác giả Nguyễn Thành Vinh có nhận xét: “Nếu một ngày bạn muốn tìm lại những
điều xưa cũ của một thời quá vãng, hay muốn tìm sự bình yên trong tâm hồn qua
câu chữ,
xin hãy tìm đọc văn của Nguyễn Quang Thiều” [ 80 ].


10

Nguyễn Quang Thiều trong quá trình sáng tạo nghệ thuật, ông đã dành nhiều
quan tâm đến vùng thẩm mĩ khơi nguồn cảm hứng nghệ thuật của mình: “Tất cả

những câu chuyện viết cho thiếu nhi là những hồi tưởng của tôi về những năm tháng
ấu thơ. Trong những năm tháng ấu thơ ấy, tơi đã nghe, đã nhìn đâu đấy trong làng
tôi những câu chuyện quyến rũ về người sống và người đã chết…Tất cả những điều
ấy làm cho làng tơi mãi mãi thiêng liêng và huyền bí. Làng tơi đã trở thành nơi trú
ngụ của tâm hồn tôi, nơi tơi có thể qn đi mọi buồn đau, mọi bất trắc và mọi cám
dỗ ma quỷ. Tơi chỉ có thể sa ngã lúc nào đấy khi rời bàn chân mình khỏi mảnh đất
làng. Cịn khi tơi vùi hai bàn chân trần vào đất đai của làng mình, tơi có thể tự tin
nói rằng: Tơi là một cậu bé trong sáng và đầy những giấc mơ lấp lánh” [64]. Với
ông, vùng đất địa linh làng Chùa - nơi gắn bó máu thịt, với những đặc điểm riêng về
thiên nhiên, văn hóa, xã hội, gia đình là nơi chắp cánh cho những câu chuyện viết
cho thiếu nhi. Điều này đã giúp tác giả chuyển tải các giá trị nội dung và thể hiện
hơi thở riêng trong nghệ thuật viết truyện cho thiếu nhi của mình. Hơn nữa, Nguyễn
Quang Thiều ln ý thức về vai trị của khơng gian sống trong sự hình thành và
phát triển nhân cách của trẻ nhỏ “Có hai không gian vô cùng quan trọng. Thứ nhất
là không gian người - những người sống cùng trẻ, thứ hai chính là thiên nhiên. Nếu
chúng ta đánh mất cả hai không gian này, ta sẽ mất hồn tồn đứa trẻ đó. Theo tơi,
văn học thiếu nhi là thành trì đầu tiên đủ sức mạnh để bảo vệ một đứa trẻ” [76].
Qua việc khảo sát những bài viết, cơng trình nghiên cứu hiện có, chúng tơi
nhận thấy, các yếu tố của thế giới nghệ thuật trong truyện viết cho thiếu nhi của
Nguyễn Quang Thiều như nhân vật, ngôn ngữ, giọng điệu, người kể chuyện… đã
được các tác giả quan tâm, lưu ý. Tuy nhiên, những ý kiến đó mới được đề cập một
cách tản mạn, rải rác và chưa thật chuyên sâu, các ý kiến mới chỉ dừng lại ở giới
hạn các bài báo giới thiệu điểm qua về nội dung và nghệ thuật. Trong khi đó, theo
chúng tơi, nếu nghiên cứu một cách có hệ thống và chuyên sâu về nghệ thuật
trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều, ta sẽ nhận ra một thế
giới nghệ thuật với những đặc trưng riêng mang cá tính và phong cách của nhà
văn để có cơ sở đánh giá về văn chương của Nguyễn Quang Thiều một cách toàn
diện và sâu sắc hơn. Đến thời điểm hiện tại, chúng tôi nhận thấy chưa có cơng trình
nghiên cứu nào tìm hiểu



11

một cách đầy đủ, sâu sắc, có hệ thống về đặc điểm nghệ thuật trong truyện viết cho
thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều theo hướng nghiên cứu thi pháp học. Vì thế,
chúng tơi đã lựa chọn đề tài này. Chúng tơi hi vọng, luận văn của chúng tơi sẽ góp
một tiếng nói riêng vào việc khẳng định đóng góp, phong cách và vị trí riêng của
Nguyễn Quang Thiều trong nền văn học Việt Nam đương đại ở mảng sáng tác dành
cho thiếu nhi.
3. Đối tượng và mục đích nghiên cứu
3.1. Đối tượng
Đối tượng mà đề tài quan tâm tìm hiểu là những đặc điểm nghệ thuật đặc sắc
trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều.
3.2. Mục đích nghiên cứu
Đề tài tập trung tìm hiểu đặc điểm truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang
Thiều. Từ đó góp phần làm sáng tỏ những đóng góp độc đáo của Nguyễn Quang
Thiều về đề tài viết cho thiếu nhi, đồng thời khẳng định sáng tạo nghệ thuật, phong
cách và vị trí của Nguyễn Quang Thiều trong nền văn học thiếu nhi Việt Nam hiện
đại.
4. Phạm vi nghiên cứu
Phạm vi nghiên cứu của đề tài là những đặc điểm về cốt truyện, nhân vật, ngôn
ngữ, người kể chuyện trong các sáng tác cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều,
bao gồm:
Tập truyện ngắn:
- Ngọn núi bà già mù (2002)
- Chuyện của anh em nhà Mem và Kya (2020)
Truyện vừa:
- Bí mật hồ cá thần (1998)
- Con quỷ gỗ (2000)
5. Nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu



12

5.1. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Tìm hiểu, tập hợp, khai thác các vấn đề lý luận của đề tài.
- Phân tích các đặc điểm truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều
thông qua hệ thống quan điểm sáng tác của nhà văn về đối tượng độc giả, nội dung
tác phẩm, mục đích sáng tác…
- Phân tích các phương thức xây dựng nhân vật, ngôn ngữ và người kể chuyện
trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều.
- Khẳng định giá trị của tác phẩm và tài năng của Nguyễn Quang Thiều.
5.2. Phương pháp nghiên cứu
Để thực hiện đề tài này, chúng tôi sử dụng một số phương pháp nghiên cứu
cơ
bản sau:
5.2.1. Phương pháp so sánh, đối chiếu: Đặt đối tượng nghiên cứu trong mối
tương quan so sánh với các tác giả, tác phẩm khác cùng thể loại, cùng đề tài để
thấy sự giống nhau và khác nhau trong phong cách nghệ thuật của các nhà văn, qua
đó chỉ ra những đặc trưng riêng, độc đáo của nghệ thuật truyện viết cho thiếu nhi
của Nguyễn Quang Thiều.
5.2.2. Tiếp cận thi pháp học: Cùng với các phương pháp nghiên cứu trên,
chúng tôi sẽ vận dụng lý thuyết thi pháp học để nhận diện và khám phá đặc điểm
nghệ thuật trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều.
6. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, nội dung chính của luận văn được triển khai
trong 3 chương:
Chương 1: Một số vấn đề chung
Chương 2: Cốt truyện và nhân vật trong truyện viết cho thiếu nhi của Nguyễn
Quang Thiều

Chương 3: Ngôn ngữ và người kể chuyện trong truyện viết cho thiếu nhi của
Nguyễn Quang Thiều


13

7. Những đóng góp của luận văn
Trên cơ sở kế thừa những thành tựu trước đây, luận văn tiếp cận một cách
chuyên sâu các sáng tác cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều. Qua đó chúng tơi
cố gắng cung cấp một cái nhìn hệ thống và tồn diện về những đặc sắc trong nghệ
thuật viết truyện cho thiếu nhi của Nguyễn Quang Thiều.
Bên cạnh đó luận văn có thể là tài liệu tham khảo thiết thực phục vụ việc
giảng dạy, nghiên cứu, học tập của sinh viên ngành Ngữ văn tại các trường cao
đẳng, đại học.

CHƯƠNG 1
MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG
1.1. Khái lược về truyện viết cho thiếu nhi


14

1.1.1. Sự hình thành và vận động của truyện viết cho thiếu nhi ở Việt Nam
Trong dòng chảy chung, bộ phận văn học thiếu nhi luôn đồng hành cùng với
văn học dân tộc. Sự góp mặt của văn học thiếu nhi đã làm đầy đặn và trọn vẹn
gương mặt của văn học dân tộc. Văn học viết cho thiếu nhi là mảnh đất tiềm năng để
các tác giả thử sức, thử bút. Trong văn học dân gian, văn học thiếu nhi gắn liền với
những bài vè, đồng dao, truyện cổ tích, ngụ ngơn. Trong thời kì Trung đại, văn học
thiếu nhi được quan tâm nhờ lấy việc hun đúc trí khí, bồi dưỡng đạo lý làm trọng.
Văn học hiện đại từ đầu thế kỉ XX, mảng sáng tác cho thiếu nhi có sự khởi sắc và

có nhiều thành tựu với những tác phẩm của Phạm Hồng Thái, Phan Bội Châu, Tản
Đà. Đặc biệt, từ giai đoạn 1930 – 1945, với sự đóng góp tích cực của Nguyễn Hồi,
Tơ Hồi và nhóm Tự lực văn đồn…, bộ phận văn học viết cho thiếu nhi được định
hình rõ nét hơn trên văn đàn với cả địa vị, giá trị nghệ thuật và nội dung. Song, ở
thời kì này, sáng tác cho thiếu nhi vẫn chưa phong phú, đề tài nội dung còn nghèo
nàn, nghệ thuật chưa thực sự được quan tâm.
Sau Cách mạng tháng Tám, theo chủ trương của Đảng, truyện viết cho thiếu
nhi được chú trọng thành một hoạt động của sáng tạo nghệ thuật. Do vậy văn học
thiếu nhi có những khởi sắc nhất định, phát triển toàn diện và phong phú hơn. Tơ
Hồi và Hồ Trúc được giao trọng trách đảm nhiệm bộ phận văn học chuyên viết
cho thiếu nhi.
Thời kì kháng chiến chống Pháp 1946 - 1954, do hoàn cảnh đất nước thời
chiến nên văn học thiếu nhi dày công trong việc hun đúc tinh thần yêu nước, căm
thù giặc, lan tỏa và thức tỉnh những tấm gương các em nhỏ anh dũng, kiên cường.
Nội dung của các tác phẩm viết cho thiếu nhi đều tập trung xây dựng những em bé
liên lạc mưu trí, dũng cảm. Các em đã trở thành những tấm gương u nước, góp
cơng sức không nhỏ cho cuộc trường trinh kháng chiến của Đất nước. Thời kì này,
tiêu biểu là nhà thơ Tố Hữu với bài thơ Lượm; Nguyễn Huy Tưởng thành công với:
Tìm mẹ, Chiến sĩ calơ, Hà Học Hợi học sinh gương mẫu, Hai bàn tay chiến sĩ, Điện
Biên của chúng em.


15

Văn học thiếu nhi thời kì kháng chiến chống Mĩ 1954 - 1975 vẫn tiếp tục mạch
nguồn cảm xúc của văn học thời đại, tập trung thể hiện hình tượng những người
anh hùng nhỏ tuổi, kiên cường của một dân tộc, một thời đại “Ra ngõ gặp anh
hùng”. Đội ngũ sáng tác truyện cho thiếu nhi có tăng lên đáng kể, số lượng và chất
lượng không ngừng được cải thiện. Tiêu biểu: Tơ Hồi viết Vừ A Dính, Bắc Thơn
viết Hai làng Tà Pình và Động Hía, Đồn Giỏi viết Đất rừng Phương Nam,

Võ Quảng viết Cái Thăng, Xuân Sách viết Đội du kích thiếu niên Đình Bảng, Bùi
Hiển có Bên đồn địch… Ở miền Bắc, giai đoạn này, các tác giả tập trung vào đề tài
ngợi ca những tấm gương nhỏ tuổi sáng tạo, yêu lao động. Văn học thiếu nhi thời kì
này hoạt động khá sơi nổi. Nhiều tác giả và tác phẩm tạo nên những tiếng vang lớn
trong dòng Văn học đương đại như: Lê Khắc Hoan có đóng góp với Mái trường
thân yêu. Bùi Minh Quốc có Bé Ly; Hải Hồ viết Chú bé sợ tốn. Đặc biệt tác giả
Nguyễn Huy Tưởng với Lá cờ thêu sáu chữ vàng và Kể chuyện Quang Trung.
Trong công cuộc khôi phục, xây dựng và phát triển đất nước, nội dung các
tác phẩm viết cho thiếu nhi nêu cao tinh thần vượt khó, sáng tạo v à nghị lực phi
thường của tuổi thơ, ngợi ca sự giàu đẹp của đất nước, phản ánh đời sống tâm hồn
tuổi mới lớn. Đặc biệt có sự ra đời của truyện khoa học viễn tưởng. Một trong
những thành công của văn học viết cho thiếu nhi thời kì này là sự góp mặt của
một số thể loại văn học mới bên cạnh thơ ca và truyện đó là ký, tự truyện… Nhìn
chung, văn học viết cho thiếu nhi thời kì này là một mùa nở rộ về đội ngũ sáng tác,
đề tài, số lượng và chất lượng. Tất cả đã ghi dấu sự trưởng thành, lớn mạnh của văn
học dành cho thiếu nhi. Tiêu biểu có các tên tuổi sau: th ơ c ó c á c g i ả Tố Hữu,
Phạm Hổ, Võ Quảng, Xuân Tửu, Trần Hoạt… Ở dạng hồi ký, c ó Phùng Thế
Tài… Truyện có các giả Viết Linh, Thế Dũng, Hồng Bình Trọng…Giải thưởng
riêng cho sáng tác viết cho thiếu nhi Vì tương lai ra đời đã thúc đẩy mảng văn học
viết cho thiếu nhi phát triển thêm một bước mới. Nhiều tác phẩm xuất sắc ra đời
như: Tu hú gọi mùa của Trần Cơng Nghệ, Thánh Gióng và bé Nê của Lưu Trọng
Văn. Tác giả Nguyễn Quang Thiều có những tác phẩm tiêu biểu: Rùa trắng, Bơng
hoa nước, Người cha… Hòa vào dòng chảy trên, văn học thiếu nhi đương đại không
thể không nhắc đến các tác giả tài năng đã dùng tất cả tâm và tài của mình trong
sự sáng tạo


16

nghệ để tạo ra sự mới mẻ cho tác phẩm. Từ đó, góp phần làm nên sự phong phú cho

nền văn học này. Người đọc khơng khó để nhận diện đâu là truyện của đâu là truyện
của Nguyễn Kiên, Nguyễn Nhật Ánh, Nguyễn Ngọc Thuần, Quế Hương. Và đễàng
nhận ra đâu là truyện của Võ Quảng, Phạm Hổ, Trần Đăng Khoa, Nguyễn Hồng
Sơn, Cao Xn Sơn… Chính vì vậy, dù sáng tác dành cho thiếu nhi có khai thác
những vùng thẩm mỹ từ quen thuộc đến mới mẻ thì mỗi tác phẩm đều có sức hấp
dẫn riêng. Nhìn chung, cho đến nay, văn học viết cho thiếu nhi ngày càng được
quan tâm phát triển và thực sự trở thành một dịng chảy khơng thể thiếu trong tiến
trình vận động của nền Văn học dân tộc.
Tóm lại, bằng niềm đam mê sáng tạo, tình yêu và trách nhiệm dành cho trẻ
nhỏ, những tác giả viết cho thiếu nhi và viết vì thiếu nhi đã có những thành tựu đáng
kể. Họ đã góp phần khơng nhỏ trong việc ni dưỡng tâm hồn trẻ thơ, đánh thức
trong các em những giá trị thiêng liêng, cao đẹp trong cuộc sống. Nhiều tác phẩm
thực sự có giá trị lớn cả về nghệ thuật và nội dung đã có sức sống bền bỉ với thời
gian, được các em tìm đọc và yêu mến qua nhiều thế hệ. Điều mà chúng ta không
phủ nhận là nhiều đầu sách hay, phù hợp với lứa tuổi, tâm sinh lý của trẻ nhỏ được
các em đón đọc rất nhiệt thành.
Bên cạnh đó, bộ phận văn học viết dành cho thiếu nhi ở Việt Nam vẫn tồn
tại một số hạn chế. Các tác giả chuyên sâu về mảng sáng tác này chưa nhiều và hiếm
người dám theo đuổi đề tài này lâu dài. Hơn nữa, tính cạnh tranh của các tác phẩm
viết cho thiếu nhi trong nước chưa cao vẫn nặng nề tính giáo huấn, ít sự ngộ nghĩnh,
hình ảnh minh họa đơn điệu. Bên cạnh đó, truyện viết cho thiếu nhi của nước ngoài
được thiết kế khá đẹp mắt, lại vô cùng hài hước, mới mẻ nên đã chiếm lĩnh thị
trường đọc của các em nhỏ. Và như hiện nay, một vài tác giả hiện tại viết cho thiếu
nhi chưa thể đáp ứng được nhu cầu thực tế của bạn đọc trẻ tuổi.
Song, không thể phủ nhận văn học viết cho thiếu nhi đang ngày càng nỗ lực
hồn thiện mình, ngày một thay da đổi thịt và chứng minh được vị trí của mình trên
văn đàn. Các tác giả chun tâm sáng tác ngày càng hay hơn, sâu sắc hơn, thỏa mãn
được nhu cầu đọc của các em hơn.



17

1.1.2. Đặc trưng cơ bản của truyện viết cho thiếu nhi
1.1.2.1. Đặc điểm cơ bản của tuổi thiếu nhi
Theo công ước quốc tế: Từ khi mới sinh đến 16 tuổi được coi là độ tuổi của trẻ
em. Theo tâm lý học từ 6 đến 16 tuổi là tuổi thiếu nhi, đây là giai đoạn hình thành và
phát triển nhân cách của con người. Cắp sách đến trường là sự kiện quan trọng trong
cuộc đời của lứa tuổi này. Trẻ phải thích nghi ngay với những phương thức, qui tắc,
qui chế nghiêm ngặt trong nhà trường. Đồng thời trẻ bắt đầu tiếp xúc với hệ thống
kiến thức bài bản, trừu tượng. Trẻ phải tự mình bộc lộ và xử lí với những tình huống
trong cuộc sống mà khơng có bố mẹ bên cạch. Đây cũng là lần đầu tiên trẻ được
sống trong mơi trường mới ngồi gia đình với các mối quan hệ thầy cơ, bạn bè. Trẻ
có nhiều thay đổi về tư duy: hiểu được một số nguyên lý như bảo tồn vật chất, bảo
tồn trọng lượng, hiểu được tính đảo ngược, phát triển, khái niệm thời gian, không
gian, cộng trừ, nhân chia. Trẻ có thêm tư duy trừu tượng và có khả năng khái qt
hóa. Ngồi ra trẻ có nhận thức về tính hợp tác và tự tin cá nhân, hiểu được giá trị của
trung thực, công bằng, hợp tác. Nhân cách được hình thành, thể hiện nếp sống, thói
quen, những hành vi có ý thức, tự khép mình vào qui tắc xã hội, hoặc theo những giá
trị bản thân đã chấp nhận. Khả năng thích nghi trong những hồn cảnh khác nhau
với những tính cách riêng, sở trường riêng.
Đặc biệt ở tuổi thiếu nhi trẻ có tính tự trọng cao, khá nhạy cảm và có khuynh
hướng tự lập không muốn bố mẹ can thiệp nhiều vào đời sống riêng tư. Do đó, nhân
cách được hình thành ở giai đoạn trước dễ bị phá vỡ để xây dựng một nhân cách
mới, trên cơ sở nhân cách cũ. Biểu hiện nhân cách mới được hình thành biểu hiện ở
nếp sống, thói quen về đạo đức. Tư duy của trẻ cũng đạt đến trình độ suy luận khá
hợp lý. Trẻ xây dựng cho mình những chuẩn mực, giá trị xã hội là cơ sở cho hành
vi có ý thức của mình. Vì những đặc trưng trên, nên những nhà giáo dục, trong đó có
nhà văn
- những người dùng nghệ thuật văn chương để vừa dạy, vừa dỗ, vừa thuyết phục
đóng một vai trị vơ cùng quan trọng trong việc định hướng, hình thành và hồn

thiện nhân cách của các em.
1.1.2.2. Đặc trưng cơ bản của truyện viết cho thiếu nhi


18

Độc giả lứa tuổi thiếu nhi với những đặc trưng riêng về tâm sinh lý nên đã trở
thành một kiểu độc giả khó chiều. Điều đó vừa là một thử thách vừa là một điều kiện
để các tác giả khám phá bản lĩnh nghệ thuật của riêng mình. Các tác giả viết cho
thiếu nhi đều dựa vào những đặc điểm về tư duy, tình cảm của thiếu nhi để sáng tác.
Do vậy, văn học viết cho thiếu nhi có những đặc trưng, đặc thù riêng.
Văn học viết cho thiếu nhi đòi hỏi phải là những sáng tác phù hợp với tâm lí
lứa tuổi của trẻ em. Vì thế, mỗi sáng tác cần phải được nhìn qua lăng kính của đơi
mắt trẻ thơ. Người viết phải vừa hiểu vừa như sống cùng nhân vật và xuất phát từ
cảm xúc hồn nhiên, trong trẻo, tự nhiên “như trẻ thơ” để có những trang viết chân
thực nhất và hấp dẫn các em - từ cách nhìn, cách nghe, cách cảm, cách nghĩ, trí
tưởng tượng. Bất kì một tác phẩm văn học nào viết cho trẻ em phải được nhìn bằng
con mắt của trẻ thơ, phải được “trẻ con hóa”, phải thực sự hịa nhập với cuộc sống
trẻ thơ, sống hết mình với tuổi thơ mới có thể tạo ra được sự cộng hưởng với trẻ thơ
mới có thể mang lại cho tác phẩm sự thành công. Một tác phẩm viết cho thiếu nhi
thực sự có giá trị khi nội dung của nó chứa đựng sự hồn nhiên, vơ tư, trong sáng.
Đó vừa là đặc điểm về tâm hồn cũng là đặc điểm về tư duy của trẻ nhỏ. Người lớn
muốn viết cho chúng và muốn tác phẩm của mình thực sự sống cùng tuổi thơ của
các em phải học được sự hồn nhiên, ngây thơ ấy. Nếu như thơ, văn viết cho người
lớn thường nhiều triết lí, trừu tượng thì thơ, văn viết cho trẻ em phải đơn giản, nhẹ
nhàng, ngắn gọn, súc tích, trong sáng, dễ hiểu, vừa sức với khả năng tiếp nhận của
trẻ nhỏ; vui nhộn, vừa dễ đọc, dễ thuộc, dễ nhớ. Trẻ thơ vốn đã sẵn trong đầu trí
tưởng tượng phong phú nên khi gặp những yếu tố kì ảo, đẹp đẽ trong các tác phẩm
văn học thì trí tưởng tượng ở trẻ càng được thăng hoa, giúp các em phát triển trí tuệ
và thưởng thức cái đẹp, tâm hồn nhạy cảm, tinh tế hơn… Chất thơ hòa với trí tưởng

tượng bay bổng của trẻ, giúp trẻ em sau khi được nghe ông bà, cha mẹ kể chuyện,
gấp sách lại vẫn thấy bao nhiêu điều kì diệu, “bám chặt” lấy tâm hồn, tình cảm và
chắp cánh cho những ước mơ, khát vọng của tuổi thơ. Bên cạnh đó yếu tố hài hước,
dí dỏm cũng là một trong yêu cầu của nội dung tác phẩm dành cho trẻ em. Chính vì
sự hồn nhiên, vui vẻ, vơ tư và trong sáng trong bản chất của trẻ thơ nên mỗi một tác
phẩm viết cho các em đều chứa đựng những tiếng cười hóm hỉnh và tinh nghịch,
hồn nhiên và trong sáng. Yếu tố đó giúp


19

một tác phẩm dễ dàng xóa bỏ khoảng cách, ranh giới giữa tác phẩm với độc giả.
Cuộc đối thoại giữa tác giả với các bạn nhỏ cũng gần gũi, hòa hợp hơn. Vì thế mà
có thể hấp dẫn và chinh phục các em. Đặc biệt sự ly kì, hấp dẫn với những yếu tố,
tình tiết, hình ảnh lạ lùng, khêu gợi tính hiếu kì của trẻ. Đây chính là một trong
những yếu tố của một câu chuyện hay, lôi cuốn các độc giả nhí. Sự ly kì chính là sự
xung đột, khi nhân vật chính phải vượt qua những trở ngại, thách thức của một vấn
đề hay một rắc rối để tiến tới thành công. Các em nhỏ vốn yêu mến những nàng
tiên, ơng bụt, những cơng chúa, hồng tử. Viết truyện cho các em, cuộc sống
của nhân vật thường gắn liền với phép nhiệm màu. Nghệ thuật li kì tạo nên từ
sức mạnh siêu nhiên bí ẩn. Vì vậy, xây dựng nhiều chi tiết hoang tưởng là thoả
mãn trí tưởng tượng, sở thích phiêu lưu của các độc giả nhỏ tuổi. Li kì hóa
giúp các em nâng cao nhận thức và cảm nhận giá trị cuộc sống vẹn toàn hơn. Với
những đặc trưng riêng về tâm lí lứa tuổi trẻ em, các tác giả văn học khi sáng tác đã
chú ý điều tiết ngịi bút của mình, đã sống cùng với những niềm vui, nỗi buồn của
các em để có những trang viết “thiếu nhi nhất”. Và qua đó, các tác giả cũng đã
chứng minh được tài năng, tâm huyết và tình yêu của mình dành cho con trẻ.
Tác phẩm văn học khơng thể thiếu nhân vật, đó là hình thức cơ bản để văn
học miêu tả thế giới một cách hình tượng. Trong truyện viết cho thiếu nhi nhân vật
được phân tuyến đa dạng phong phú: chính diện - phản diện; chính - phụ, nhân vật

đời thường. Đặc biệt là sự xuất hiện những nhân vật mang bóng dáng huyền thoại và
cả những con vật mang dáng dấp ngụ ngơn. Dù được xây dựng bằng phương thức
nào thì nhân vật cũng là phương tiện khái quát hiện thực: tính cách, hồn cảnh sống
của nhân vật đều phản ánh cuộc sống hiện thực. Qua đó, các tác giả khéo léo gieo
vào tâm hồn các em những bài học đạo đức, những lý tưởng sống cao đẹp, giúp các
em thưởng thức cái đẹp thiên nhiên và cuộc sống, cảm nhận giá trị nhân văn trong
sáng. Với cốt truyện bao gồm các chuỗi sự kiện hành động của nhân vật, nhiều tình
huống mà lứa tuổi thiếu nhi dễ gặp phải trong cuộc sống, trong học tập… đều được
các nhà văn đưa vào trang viết. Trong tác phẩm viết cho thiếu nhi, các tác giả cũng
vô cùng chú trọng đến việc xây dựng cốt truyện, coi đó là một trong những yếu tố
tạo sự hấp dẫn đối với thiếu nhi. Cốt truyện trong các sáng tác viết cho thiếu nhi với