Ca dao than than yeu thuong tinh nghia

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (130.23 KB, 6 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

Ngày soạn: 22. 10. 2012 Ngày dạy: 24. 10. 2012 Lớp dạy: 10A
Tiết 26:

CA DAO THAN THÂN, YÊU THƯƠNG, TÌNH NGHĨA
(tiếp theo)

I. Mục tiêu bài dạy
1. Kiến thức:

Qua bài học giúp học sinh: Cảm nhận được tiếng hát than thân và tiếng hát yêu
thương tình nghĩa của người bình dân trong xã hội phong kiến xưa qua nghệ thuật
riêng đậm sắc màu dân gian của ca dao

2. Kĩ năng:

Giúp học sinh: Biết cách tiếp cận và phân tích ca dao qua đặc trưng thể loại
3. Thái độ:

Giáo dục cho học sinh ý thức trân trọng và đồng cảm với tâm hồn người lao động và
những suy nghĩ của họ

II. Chuẩn bị của giáo viên và học sinh
1. Giáo viên

- Giáo án, Sgk, sách giáo viên, sách thiết kế bài dạy

- Sách hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức, kĩ năng Ngữ văn 10
- Sách dạy học theo chuẩn kiến thức kĩ năng Ngữ văn 10

- Sách luyện tập và tự kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức kĩ năng Ngữ văn 10
2. Học sinh

- Sách giáo khoa
- Vở viết, vở soạn
III. Tiến trình bài dạy

1. Kiểm tra bài cũ: Khơng kiểm tra

2. Bài mới

* Lời vào bài (1’): Tiết trước chúng ta đã tìm hiểu về bài ca dao than thân và
chúng ta đã biết được trong xã hội cũ đặc biệt là những người phụ nữ họ luôn phải
chịu cảnh bất công, khơng được tự định đoạt hạnh phúc của mình. Bên cạnh những
bài ca dao than thân cịn có những bài ca dao yêu thương tình nghĩa. Để hiểu được
nội dung của thể loại này chúng ta cùng vào tiết học hôm nay…

* Nội dung bài mới

Hoạt động của GV và HS Yêu cầu cần đạt

GV: Yêu cầu học sinh nhắc lại khái quát
kiến thức tiết học trước…

HS: Tái hiện kiến thức…

GV: Yêu cầu HS đọc bài ca dao 4 và xác
định nhân vât trữ tình của bài ca dao?
Căn cứ vào từ ngữ nào mà ta biết được?
Nhân vật này đang ở tâm trạng nào?

I. Tìm hiểu chung

II. Đọc hiểu

1. Ca dao than thân (bài 1) 
2. Ca dao yêu thương, tình nghĩa

a. B i 4 (25 )à ’

* Nỗi thương nhớ của cô gái

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

HS: Đọc và phát biểu

GV: Nỗi nhớ ấy của cô gái được thổ lộ
dưới những câu thơ có hình thức như thế
nào? Trong dịng suy tư sự vật nào được
cơ gái hỏi đến trước tiên và nhiều nhất?
Vì sao?

HS: Phát hiện và phân tích hình ảnh
GV giảng bình: Cái khăn được cô gái
hỏi đến đầu tiên và nhiều nhất, trong
suốt 6 câu thơ đầu (nửa bài ca). Có lẽ
bởi cái khăn cũng như cái áo đã trở
thành biểu tượng của tình yêu nam nữ,
thường là vật trao duyên:

Gửi khăn, gửi áo, gửi lời

Gửi đôi chàng mạng cho người đàng xa.
Nhớ bao khăn ở trầu chao

Miệng chỉ cười nụ biết bao nhiêu tình.
Đây lại cịn là vật gần gũi gắn bó với các
cơ gái xưa, làm nên vẻ đẹp tình tứ dun
dáng riêng cho họ. Mà biết đâu trong
ngữ cảnh của bài ca dao, đây lại là kỉ vật
tình yêu mà chàng trai trao tặng.

HS: Lắng nghe

GV: Điều đặc biệt nó dược miêu tả gắn
liền với những trạng thái cụ thể nào? Gợi
ra hình dung cơ gái với nỗi niềm ra sao?
HS: Trả lời

GV liên hệ: Ca dao cũng có nhiều câu
diễn tả nỗi nhớ đến bồn chồn gan ruột:

- Nhớ ai bổi hổi bồi hồi

Như đứng đống lửa như ngồi đống than
- Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ

Nhớ ai ai nhớ bây giờ nhớ ai.
- Nhớ ai nhớ mãi thế này

Nhớ đêm không ngủ, nhớ ngày không ăn
- Đêm nằm lưng chẳng tới giường

Mong cho ngày sáng …gặp nhau
GV: Nỗi nhớ của nhân vật trữ tình- cơ

gái cịn được thể hiện thông qua hình
ảnh nào? Giá trị biểu cảm của hình ảnh
đó?

HS: Phân tích

GV giảng: Hình tượng ngọn đèn là đốm

thương nhớ ai? láy đi láy lại tha thiết
suốt bài ca

- Cái khăn được cô gái hỏi đến đầu tiên
và nhiều nhất, trong suốt 6 câu thơ đầu
(nửa bài ca). Bởi cái khăn cũng như cái
áo đã trở thành biểu tượng của tình yêu
nam nữ, thường là vật trao duyên…

- Nhưng đặc biệt nhất, chiếc khăn được
miêu tả gắn liền với những trạng thái cụ
thể xuống, lên, rơi, vắt...Cố nhiên đó là
những động thái con người tạo ra ở
chiếc khăn.

 Đây là một nỗi nhớ không định hình,
định khối mà như mênh mang khắp
không gian.

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

sáng của bài ca, nó như chính ngọn lửa
lịng của cơ gái trong đêm, gợi tả nỗi
lòng trăn trọc nhớ nhung đến mức khơng

sao chợp mắt, đành cứ nhìn ngọn đèn mà
hình dung ra ánh mắt, khn mặt người
u. Điều này diễn tả nỗi nhớ đã có sự
vận động đi từ ngày sang đêm, từ tấm
khắn đến ngọn đèn. Nó cho ta hiểu nỗi
nhớ về đêm mới là nỗi nhớ sâu sắc.
Chừng nào cịn lửa tình, lửa nhớ nhung
trong trái tim cơ gái thì ngọn đèn kia cịn
thức...

GV nêu vấn đề: Dù kín đáo, gợi cảm
bao nhiêu thì cái khăn và ngọn đèn vẫn
chỉ là cách nói thổ lộ tình cảm mang tính
chất gián tiếp, thơng qua những hình ảnh
mang tính biểu tượng theo lối nhân hoá.
Vậy khi nỗi nhớ đã dâng trào thì cảm
xúc trong lịng cơ gái có gì thay đổi? Từ
hỏi khăn, hỏi đèn đến hỏi ai?

HS: Lắng nghe và phân tích sự thay đổi
tâm trạng của cơ gái

GV: Em có suy nghì gì về hình ảnh đơi
mắt và cách diễn tả nỗi nhớ qua hình ảnh
này?

HS: Trả lời

GV giảng: Đôi mắt là cửa sổ tâm hồn,
nơi con người khó có thể giấu những

buồn vui, ưu phiền. Cho nên nói mắt
khơng ngủ thực ra là nói nỗi ưu tư nặng
chĩu năm canh,. “Đêm nằm lưng chẳng
tới giường…”, cứ nhắm mắt vào người
thương lại hiện về, có khi ngủ mà lịng
thức. Đơi mắt không ngủ diễn tả một nỗi
nhớ đi vào chiều sâu. Từ gián tiếp đến
trực tiếp, từ sự khắc khoải trong không
gian, thời gian giờ nỗi nhớ đã chiếm lấy
bề sâu của tiềm thức, để rồi dâng lên
trong đơi mắt của em: Lịng em nhớ đến
anh /Cả trong mơ cịn thức.

GV: Như vậy có thể nhận xét gì về cách
diễn tả nỗi nhớ nói chung trong 10 dòng
thơ đầu?

HS: Nhận xét

- Và cuối cùng dường như khơng kìm
lịng được nữa cô gái hỏi chính lịng
mình:

Mắt thương nhớ ai
Mắt ngủ khơng yên.

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

GV dẫn dắt: Bởi thế theo mạch cảm
xúc của nỗi nhớ bất tận khi đến điểm
dừng tạm nó trào ra thành nỗi lo phiền:

Đêm qua em những lo phiền
Lo vì một nỗi không yên mọi bề
GV: Đến hai câu kết, kết cấu lời thơ có
sự chuyển biến như thế nào? Cơ gái lo
phiền về điều gì ? Vì sao?

HS: Phát hiện, phân tích

GV giảng: Đó là nỗi lo phiền khơng chỉ
riêng của cô gái mà của tất cả người phụ
nữ trong xã hội xưa. Hạnh phúc lứa đôi
của họ thường bấp bênh vì tình u có
thiết tha đâu đã dẫn đến hôn nhân cụ thể,
đâu dễ đậu thành trái ngọt hoa thơm, họ
vẫn luôn nơm nớp một nỗi sợ mênh
mơng trước bể tình bể đời:

Thương anh cũng muốn nói ra
Sợ mẹ bằng đất sợ cha bằng trời.
Lời thơ đi từ nỗi nhớ đến ngưng đọng,
trải ra thành nỗi lo phiền khiến cho ta
nhận thấy tình yêu và nỗi nhớ của cô gái
không phải là bề mặt, bình thường mà
rất sâu sắc, nó gắn liền với lo âu, bổn
phận, tình và nghĩa...Đặc biệt, tiếng hát
kết thúc ở một tâm trạng lo âu nhưng
không bi luỵ mà vẫn đầy yêu thương, dạt
dào sức sống. Bởi sau cái dấu “...”,sau
nỗi lo phiền là dư ba của một khát khao,
một đòi hỏi phải được yêu thương.

GV: Yêu cầu HS đọc bài ca dao 6 và cho
biết nhân vật trữ tình bày tỏ điều gì?
Thơng qua hình ảnh nào?

HS: Phát hiện, trả lời

GV: Em biết gì về hình ảnh được nhắc
đến trong bài ca dao?

HS: Suy nghĩ, trả lời

GV giảng bình: Muối và gừng là những

rộng đến bề sâu, từ không gian, thời
gian đến tâm thức con người...khắc
khoải, thiết tha.

* Nỗi lo phiền của cô gái

- Đến hai câu kết, kết cấu lời thơ bỗng
có sự chuyển biến từ những câu thơ 4
chữ dồn dập sang thể lục bát nhẹ nhàng
hơn, nhưng cũng xao xuyến hơn, rung
động hơn. Nó phù hợp để diễn tả một
niềm lo âu mênh mang của cô gái.

- Cô gái lo âu cho số phận của mình,
duyên phận lứa đôi “không yên một
bề”. Đó là nỗi lo phiền khơng chỉ riêng

của cô gái mà của tất cả người phụ nữ
trong xã hội xưa.

3. Bài 6 (10’)

- Nhân vật trữ tình bày tỏ nghĩa tình
chung thuỷ khơng phai của con người.
Thơng qua hình ảnh mang tình tượng
trưng: gừng và muối

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

gia vị trong bữa ăn hàng ngày của nhân
dân ta. Và nó cịn được dùng như là
những vị thuốc cho những con người
vừa mới ốm dậy. Đó cũng là hương vị
của tình người trong cuộc sống bao đời
nay của nhân dân ta:

Tay nâng đĩa muối hén gừng
Gừng cay muối mặn…đừng quên nhau
HS: Lắng nghe.

GV: Em có nhận xét về nghệ thuật của
bài ca dao? Chỉ ra tác dụng của nó?
HS: Phân tích, rút ra nhận xét

GV: Giá trị nội dung và nghệ thuật của
những bài ca dao đã học

HS: Phát biểu

- Điều đặc biệt là hình ảnh trên lại là
biểu tượng cho nghĩa tình chung thuỷ
của vợ chồng:

Muối rang ba năm muối đang cịn mặn
Gừng chín tháng gừng hay còn cay
- Hương vị của gừng, muối đã trở thành
hương vị của tình người:

Đơi ta nghĩa nặng tình dày
Có xa nhau đi nữa…

- Bài ca dao sử dụng lối nói trùng điệp,
nhấn mạnh, tiếp nối: muối, gừng, hãy
còn, đang còn...để cuối cùng đi đến một
khẳng định sắt son của lòng chung thuỷ:
Có xa nhau đi nũa cũng ba vạn sáu
ngàn ngày mới xa. Cách nói ba vạn sáu
ngàn ngày tức là một trăm năm- tức là
một đời người mới cách xa, có nghĩa là
khơng bao giờ xa cách cả

III. Tổng kết (3’)
1. Nội dung

Qua bài học cho thấy nỗi niềm chua
xót, đắng cay và tình cảm u thương
chung thủy của người bình dân trong xã
hội cũ được bộc lộ chân tình và sâu sắc
2. Nghệ thuật

- Các thủ pháp nghệ thuật so sánh, ví
von, ẩn dụ, tượng trưng…

- Mơ tp, kết cấu trùng điệp

- Nghệ thuật dân gian tô đậm vẻ đẹp
tâm hồn người lao động

3. Củng cố - luyện tập: (4’)

? Qua bài học em có suy nghĩ gì về nghĩa tình của người dân Việt Nam xưa đặc
biệt là nghĩa tình vợ chồng? So với thời nay thì nghĩa tình đó như thế nào?

? Sưu tầm những bài ca cao than thân mở đầu bằng cụm từ “Thân em như”; “nhớ
ai” và những bài ca dao nói về cái khăn?

Gợi ý:

* Bài ca dao mở đầu bằng cụm từ “thân em như”
- Thân em như hạt mưa rào
Hạt rơi xuống giếng, hạt vào vườn hoa

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

- Thân em như miếng cau khô

Người thanh tham mảnh, người thô tham dày
- Thân em như cá trong lờ

Hết phương vùng vẫy, không biết nhờ nơi đâu
- Thân em như lá đài bi

Ngày thì dãi nắng đêm thì dầm sương
* Ca dao về nỗi nhớ người yêu

- Nhớ ai bổi hổi bồi hồi

Như đứng đống lửa như ngồi đống than
- Nhớ ai ra ngẩn vào ngơ

Nhớ ai, ai nhớ bây giờ nhớ ai
- Nhớ ai cơm chẳng buồn ăn
Đã bưng lấy bát, lại dằn xuống mâm
* Ca dao về cái khăn

- Gửi khăn gửi áo gửi lời