Các di tích thờ thánh không lộ ở Nam Định và Thái Bình

<span class='text_page_counter'>(1)</span>CAC Dl TICH T H 6 THANH KHONG LO 6 NAM DiNH VA THAI BINH •. L E T H I T H U HA*. T. ren nen t a n g k i n h te ndng nghiep. cd n i m sinh, n i m mi't k h i c n h a u .. lfla nfldc, ngfldi Viet (nhi't l i ngfldi. Nhdm thfl hai cho r i n g Dfldng Khdng Ld v i Nguyen M i n h Khdng chi l i rapt.. Viet d B i c bd) cd mdt ddi sd'ng v i n hda t i m linh k h i phong p h u v i d i e s i e . Trong he thd'ng t h a n linh m i hp p h u n g thd ed cae a n h hflng dan tdc, cd eie n h a n vat cd ngudn gd'c tfl tfl nhien va cung khdng ft cic a n h hflng van hda. Dd l i nhflng n h a n v i t dfldc ngfldi dan "sang tao" ra tfl nhflng truyen thuyet, h u y e n thoai v i ca tfl tieu sfl eua eie n h a n v i t ljch sfl dfldc lap ghep, chap ndi vdi n h a u . T h i n h Dfldng Khdng Ld cd le cung l i mdt trong sd' dd. Nghien cflu ve t h i n h Khdng Lp trong ddi sd'ng v i n hda eua eU d i n duyen hai B i c Bp, ngUdi viet da ed djp khao s i t rapt so' tinh duyen hai, trong dd cd N a m Djnh va Thai Binh. Qua trinh khao sat da giflp chflng tdi cd mdt c i i nhin cd b a n ve t h a n h Khdng Ld v i he thd'ng di tieh thd N g i i .. Tuy nhien, qua khao s i t tfl phfldng dien tin ngfldng va v i n hda tin ngfldng, xua't p h a t tfl t a m thflc dan gian, dan cfl tai nhflng ndi thd n g i i khdng ed sfl p h a n biet gifla hai vj thien sfl. Dieu nay the Men ri't rd qua c i c t r u y e n t h u y e t dUde lUu truyen treng d a n gian va he thd'ng sac phong cdn luu gifl tai c i c di tich. H a u b e t c i c di tieh dfldc gidi thieu trong b i i viet deu cd s i c phong de rd vj t h i n h dfldc thd ed dao p h i p l i Khdng Lp thien sfl, mac dfl truyen thuyet cd the neu ten la Khdng Ld thien sfl N g u y i n. Minh. Khdng h a y. Dfldng. Khdng Ld. Ngay ngdi chfla ldn nhfl chfla Keo - T h i i Binh, hay chfla Cd Le - Nam Djnh, thi ben canh cae t i i lieu cho r i n g vj t h i n h td eua chfla l i thien sfl Dfldng. Tfl trfldc tdi nay khi nghien cflu ve cic. Khdng Lp cflng v i n cd nhflng tai lieu chep. vj t h i n h trong t a m thflc d i n gian c i c n h i. rang vj t h i n h td la thien sfl N g u y i n Minh. nghien cflu chia t h a n h hai q u a n diem. Khdng. Vi vay, t i c gia b i i viet bfldc dau. k h i c n h a u ve hai vi thien sU thdi Ly la. lfla chpn eac di tich.cd he thd'ng s i c phong. DUdng Khdng Lp va N g u y i n Minh Khdng.. neu rd 'vj t h i n h dfldc thd la Khdng Ld dai. Nhdm thfl nha't eho r a n g Dfldng Khdng. p h i p thien sfl qua khao s i t d hai t i n h. Lp v i Nguyin M i n h Khdng l i hai thien sU. T h i i Binh, N a m Djnh de gidi thieu trong. Le Thi Thu Ha, NCS TrUdng Dai hoc Van'hoa Ha Noi.

<span class='text_page_counter'>(2)</span> Le Thi Tlm Hd - Cae di tieh thd thdnh Khong Lo a Nam Dinh vd Thai Binh. 63. cdng lao eua t h a n h Khdng Ld, xui't p h i t. bai viet n i y . Theo t u lieu tai cic di tfch n i y , DUdng. tfl long ngfldng mp v i y thflc tdn vinh. Khdng Ld l i mot n h a n v i t ed nMeu g i n bd. nhflng ngfldi cd cdng vdi d i n vdi nfldc,. vdi cic iTnh vUe eua ddi sd'ng. Ve tdn giio,. ngfldi ddi sau d i x i y dflng cae cdng t r i n h. n g i i la mot vj thien sU cd nhieu cdng lao. kien true de thd Ngai.. xay dUng kien true P h i t giao va p h a t. Khao s i t bfldc dau he thd'ng di tieh ljch. trien dao P h a t . Vdi cdng ddng cU d i n vung. sfl- v i n hda tren dja b a n tinh Nam Djnh. duyen bai ndi chung va hai t i n h T h i i. v i Thai Binh cho tha'y, cd tdi 28 cdng trinh. Binh, Nam Djnh ndi rieng, ngai cd cdng. dfldc x i y dflng de thd p h u n g Dudng Khdng. lao tren nhieu ITnh vUc nhU: quai de l i n. Ld (16 ngdi chfla, 4 ngdi den v i 7 ngdi. bien, diet trfl thuy q u i i , khai k h i n di't. dinh). Trong so' dd cd nhflng cum di tich. hoang, day d i n trdng lua nfldc, d i n h b i t. gdm ca dinh-den-ehua nhfl l i n g La Van. e i , chfla benh cho dan, l i dng td cua nghe. (huyen Quynh Phu, t i n h T h i i Binh), hoac. dflc ddng, chfla khdi b e n h cho vua Ly. den - chua hay dinh - chfla nhfl d lang. Nhan Tdng (1072-1128). Lfldng H a n (huyen Trflc Ninh, tinh Nam. De ghi nhd. BANG 1: DANH MUC CAC NGOI CHUA THO DtTC THANH KHONG LO STT. TEN DI TICH. DIA DIEM PHAN BO. 1.. Chiia E>ia Linh. Xa Quynh Minh, huyen Quynh Phu, t i n h Thai Binh. 2.. Chua Keo. Xa Duy Nhat, huyen Via Thfl, t i n h Thai Binh. 3.. Chiia A m. Xa Vu Tay, huyen Kie'n Xfldng, Tinb Thai Binh. 4.. Chua Bdn. Xa Hdng Chau, huyen Dong Hflng, t i n h Thai Binh. 5.. Chua Ndi. Xa Vii Tay, huyen Kie'n Xudng, tinh Thai Binh. 6.. Chiia Vi Khe. Xa Dien Xa, huyen N a m Trflc, tinh N a m Ehnh. 7.. Chiia Keo. Xa Xuan Hdng, huyen Xuan TrUdng, t i n h N a m E)jnh. 8.. Chua Co L i. Xa N a m Trflc, huyen Trflc M n h , t i n h N a m Djnh. 9.. Chua Ndi. Xa N a m Thanh, huyen N a m Trflc, t i n h N a m Djnh. 10. Chua Tay Lac. Xa Ddng Sdn, huyen N a m Trflc, t i n h N a m Dinh. Chiia Lfldng H a n. Xa Viet Hung, huyen Trflc Ninh, tinh N a m Djnh. 12. Chiia T h a n h A m. Xa N a m Toan, huyen N a m Trflc, t i n h N a m Djnh. 13. Chua N a m H a. Xa Tan Thinh, huyen N a m Trflc, tinh N a m E>jnh. 14. Chiia NghTa Xa. Xa Xuan Ninh, huyen Xuan TrUdng, t i n h N a m Djnh. 15. Chiia Kim Quat. Xa Trflc Tuan, huyen TrUc M n h , t i n h N a m Djnh. 16. Chua La V a n. Xa Quynh Hdng, huyen Quynh Phu, Thai Binh. IL.

<span class='text_page_counter'>(3)</span> 64. Nghien eifu Dong Nam A 2/2011 BANG 2: DANH MUC CAC NGOI DEN THO DtTC THANH KHONG LO TAI THAI BINH VA NAM DINH. STT. TEN DI TICH. DIA D I E M P H A N BO. 1.. Den Ngu. Xa Diep Ndng, huyen H u n g Ha, Thai Binh. 2.. Den Long Khe. Xa Quynh Thp, huyen Quynh Phu, Thai Binh. 3.. Den LUdng H a n. Xa Viet Hung, huyen TrUc M n h , t i n h N a m D i n h. 4.. Den La V a n. Xa Quynh Hdng, huyen Quynh Phu, Thai Binh. BANG 3: DANH MUC CAC NGOI DINH T H d DU'C THANH KHONG LO TAI THAI BINH VA NAM DINH STT. T E N DI T i C H. DiA D I e M P H A N Bo. 1.. Efinh Etta Linh. Xa Quynh Minh, huyen Quynh Phu, t i n h Thai Binh. 2.. EfinhLaiTn. Xa Vu Tay, huyen Kie'n XUdng tinh Thai Binh. 3.. EfinhNoi. Xa Vii Tay, huyen Kie'n Xfldng, tinh Thai Binh. 4.. Efinh Ddng Tri. Xa Vu Dong, huyen Kieh Xfldng, t i n h Thai Binh. 5.. EXiihLa Van. Xa Quynh Hdng, huyen Quynh Phu, tiiih Thai Binh. 6.. Efinh Cd Hfldng. Xa Yen Phfldng, huyen y Yen, t i n h N a m Djnh. 7.. Efinh P h u Tho. Xa Tan Thanh, huyen y Yen, t i n h N a m Djnh. Djnh) v i l i n g Noi (huyen Kien Xudng, tinh Thai Binh)... De tien cho viec theo doi, chflng tdi da lap bang theo tflng loai. Qua bang tdng hdp tren chd thi'y, mat dp p h a n bd' c i c cdng trinh thd p h u n g t h a n h Khdng Lp d N a m Djnh va Thai Binh ed sfl k h i c n h a u . Ngay trong dja b a n ciia tflng tinh cic di tich n i y ehi t i p t r u n g d rapt so' huyen. TrUdng hdp nhU b tinh T h i i Binh cic di tich t i p t r u n g nhieu d cic huyen Quynh P h u v i Kien XUdng. d tinh Nam Dinh c i c di tich t i p t r u n g nhieu tai huyen N a m TrUe v i Trflc Ninh. Neu nhin n h i n sfl p h i n bd' cic di tieh d nhflng huyen thupc hai tinh da neu ra tren day. qua b a n dd h i n h chinh cd the n h i n djnh r i n g , dd la vung khdng gian tfldng ddi rpng ldn, la reo di't d i cd thdi ky can ke bien, c i c huyen cua tinh ket ndi vdi n h a u tao t h a n h mpt vdng eung lien h o i n ve# phfldng dien h i n h chinh bdi trong ljch sfl vung di't T h i i Binh Men nay vd'n la rapt p h a n cfla tinh N a m Djnh. Ve phfldng dien v i n hda g i n vdi n h i n v i t dfldc thd trong cic di tich, day chinh la ndi tu h a n h v i la que hfldng eua t h i n h Khdng Lp. H a u bet cic di tieh deu n i m canh c i c eon sdng ldn nhfl sdng Hdng, sdng T h i i Binh, sdng T r i Ly, dflng nhfl n h i n djnh cua GS Ngd Dflc Thjnh :"Tinh chi't chung, cd b a n nhi't cfla ddng b i n g sdng Hdng la t i n b chi't mdt.

<span class='text_page_counter'>(4)</span> Le Thi Tlm Hd - Cae di tieh thd thdnh Khong Lg d Nam Dinh vd Thdi Binh c h i u thd lan bien do sdng Hdng nhieu nfldc, nhieu p h u sa khien cho nen v i n hda l i u ddi cfla ddng b i n g sdng Hdng lai cd sfl p h i n hda da dang tfl ndi n i y den ndi khic" [Vu Tu Lap (ehu bien), V i n hda va cU d i n ddng bang sdng Hdng, Nxb KHXH, 1991, tr. 97] Tren thUe te, ngoii c i c dja danh tren, viee p h u n g thd t h i n h Khdng Lp cdn ed a n h hUdng d mpt so' cic vung k h i c nhU: Hiep Hda (Bic Giang), Ninh Giang, Pha Lai (Hai DUdng), Gia Lam, Hoii Dflc ( H i Ndi) Nhin ehung, cic di tich deu p h u n g thd dflc t h a n h Khdng Lp nhflng d tflng loai di tich lai cd sfl khac nhau. d eac ngdi chfla cd chflc n i n g thd P h i t , ddng thdi cdn thd t h i n h Khdng Lp vdi tfl cich l i mdt thien sfl va trong nhflng trfldng hdp e i biet, N g i i cdn la ngfldi dflng ra xay dflng eae ngdi chfla. d cac ngdi den, ngfldi d i n thd n g i i vdi tfl c i e h nhfl l i mpt vj t h i n h , nhflng trong mdt so' trfldng hdp nhfl d den Ldng Khe, den Ddng Tri (Thii Binh) cdn phdi thd t h e m dflc t h i n h T r a n Hflng Dao, a n h h u n g dan toe Ly Thudng Kiet... Cdn trong c i c ngdi dinh, ngUdi d i n thd thd n g i i vdi tU each l i mpt vj T h a n h h o i n g cua l i n g , trong mpt so' trUdng hdp ed cic di tich n g i i dUde phdi thd cflng vdi cic vj T h i n h h o i n g l i n g da dfldc thd trfldc dd nhfl di tich dinh Cd Hfldng (Nam Djnh) thd t h i n h h o i n g Td'ng Dai T h i n h v i t h i n h Khdng Ld; dinh Ddng Tri (Thii Binh) thd Ddng Hai dai vfldng, N a m Hai dai vfldng va t h a n h Khdng Ld... Sfl Men dien ciia c i c di tieh thd t h i n h Khdng Lp hien nay tfl gdc dp kien trflc ed the n h a n thi'y mdt so' d i e diem cd ban sau d i y : cic di tich chfla trong tdng so' 16 cdng t r i n h kie'n true hien tdn ed t h e chia l i m ba. 65. loai, loai chfla ldn thudc dang chua cd bd' cue "npi cdng ngoai qud'c", dd l i nhflng chua cd sd lUdng nhieu gian (tram gian). Tieu bieu cho dang nay l i chfla Keo (Thii Binh), chfla Keo, chfla Co Le (Nam Djnh). C i c ngdi chfla dang " t r i m gian" n i y ed mpt so'die diem nhU: trong bd'cuc chfla ed 2 ldp edng, edng phia n g o i i la dang nghi mdn vdi tU c i c h l i edng cua den thd t h i n h , nghi mdn cdn dUdc gpi la dinh (dflng), bdi h a n g n i m v i o n g i y hpi khi kieu t h i n h dUde rUdc tfl eung t h i n h r a ngoii se dflng lai d day de ngfldi dan lam le. Sau nghi mdn l i T a m q u a n - mpt ddn nguyen kien true gan vdi ngdi chfla v i mang y nghia triet hpc P h i t giao cao sieu. Trong chfla ed k h u thd P h i t va thd t h i n h rieng. Ndi thd T h i n h cdn gpi l i. dien. t h i n h . Trung t a m cfla dien t h i n h l i ndi d i t tUdng t h a n h . Tudng thUdng dUde d i t trong mdt k h i m gd d h i u eung, chi cd khudn m a t tUdng dUdc tao h i n h tUdng ddi h o i n ehinh edn tay chan va ngUdi (nha't la ddi c h i n ) chua tao ro h i n h dang, v i n chi la mpt khuc gd (lien q u a n den c i u chuyen tae d chfla Keo - T h i i Binh). Ngoii ra, trong tdng the kien trflc cdn ed hai day n h i dpc la ta vu, hflu vu. He thd'ng c i c di vat trong chfla the hien ro t i n h chi't rieng ciia mpt ngdi chfla thd t h a n h nhfl ngai thd, k h i m thd, tfldng t h i n h , kieu rUde, b i t biiu, Id bp, nhi't la he thd'ng s i c phong - loai di vat khdng thi'y xui't Men trong c i c dang chfla k h i c . Dien h i n h nhfl khu thd t h i n h (chfla Keo - T h i i Binh) cflng ed bd'cuc nhfl khu thd P h i t bao gdm tien b i i , d'ng mud'ng v i h i u cung tao t h i n h kieu chfl "cdng". Cac ci'u kien kien true (cot, x i , rudng. ) deu ldn hdn k h u thd P h i t . Nghe.

<span class='text_page_counter'>(5)</span> 66 t h u i t t r a n g trf tren kien true cung dfldc quan t a m hdn (trfldng hdp dien thd t h i n h d chfla Ked - N a m Djnh). Phia trfldc cum kie'n true chfl ceng/khu thd t h i n h edn cd tda kien trflc gpi la tda g i i roi (d chfla Keo - T h i i Binh). D i y l i edng t r i n h d i e biet ca ve ten gpi v i chflc nang. Tda n h a n i y ed 05 gian, hai m a t trfldc sau de trd'ng tao sfl thdng t h o i n g . Thflc te cdng t r i n h kien trflc n i y dfldc dflng l i m ndi le te t h a n h trong djp l i hpi. Trong trfldng hdp d c i c ngdi chfla khdng cd g i i roi thi viee tien h i n h te t h i n h dfldc thflc Men d phfa trfldc s i n chfla bang viec dflng m i i ehe de lam ndi te t h i n h (trfldng hdp nhfl d chfla Co Le. Nghien eifu Dong. NaniA2/201J_. mud'ng, so' lUdng tUdng ft chi gdm cd 4 ldp tupng, tren cung la ba pho tUdng T a m the, tiep de'n l i bp Di D i t a m tdn, rdi tfldng Quan Am c h u a n de va eudi cflng l i tfldng Thich Ca sd sinh. Tda h i u cung dfldc d a n h rieng de thd t h i n h v i cflng la ndi thflc Men nghi le te t h i n h v i o djp l i hpi. Tfldng t h i n h dfldc d i t d t r u n g t a m eua tda h i u eung, dfldc tao h i n h dfldi dang mpt ngfldi lam nghe c h i i Ifldi, m i n h t r a n ddng khd' cd rapt dai ao v i t cheo qua vai the Men t h i n the cfldng t r i n g , khde m a n h , tfldng ngdi t r e n ngai thd hai c h i n budng thdng khdng di giay, hai tay d i t flp t r e n dau gdi. Dang nhflng chfla nhd, dien h i n h nhfl chfla Kim Q u i t , chfla T h a n h Am (Nam O nhflng ngdi chfla ed quy md vfla, d i e Djnh) khdng thi'y xui't hien nghi mdn m i biet i i tdng the kien true den - chfla chi ed t a m q u a n dfldc xay dflng k h i ddn Lfldng H i n , den thd t h i n h tpa lac d phfa gian. N g d i i ra, trdng chfla khdng cd trfldc. Den cd bd'cuc chfl "nhi't", phfa trfldc nhflng ddn nguyen kien trflc d a n h rieng cd nghi mdn dfldc xay dflng be the, phfa eho thd P h i t cung nhfl thd t h i n h , vi vay sau den la chfla Lfldng Han. Tfldng t r u y e n viee b i i tri P h i t dien d day cung ed sfl ngdi chfla trfldc day ri't ldn do chfnh k h i c biet vdi dang kie'n trflc chfla ldn da T h i n h Khdng Ld x i y dflng vao n i m 1042 neu d tren, viec s i p d i t tfldng thd thfldng v i cd thdi gian tu tai d i y . Sau khi vien dfldc bd' tri nhfl sau: d gian t r u n g t i m l i tjch, ngfldi dan mdi l i p den thd ngai d d i n h rieng de b i i trf he thd'ng tfldng P h i t , phfa trfldc chfla. Cung chfnh vi vay, d ben t r i i P h a t dien l i b a n thd dflc t h i n h chfla Lfldng H i n khdng ed tfldng thd cua (trfldng hdp chfla T h a n h Am), d mdt dang t h i n h nhfl d cac ngdi chfla k h i c . N g i n chfla loai nhd k h i c viec b i i trf tUdng thd each gifla den v i chfla phfa sau l i cdng lai cd sU k h i c biet, t r e n cflng eua P h i t t a m quan kiem gic chudng ciia chfla. dien l i ba pho T a m the, phfa dfldi l i tfldng eiia dflc t h i n h (trfldng hdp chfla Kim Chfla Npi thupc dang chfla cd kie'n trflc Quit). khdng ldn, bd' cue theo kieu chfl "cdng" gdm tien dfldng, thieu hfldng va thfldng Diem khac biet cua nhflng ngdi chfla dien, phfa trfldc cum kien true chfl edng l i thd T h i n h n i y so vdi cae ngdi chfla k h i c edng t a m quan, n h i n vao kieu d i n g eua l i , cho dfl ed quy md ldn hay nhd thi h i n g cdng t a m q u a n ed dang the gan vdi nghi n a m deu td chflc le hpi tfldng niem dflc mdn hdn la t a m quan d eac ngdi chfla t h a n h . Le hdi dUdc td chflc vao mot ngav k h i c . Tfldng P h i t dUde b i i tri d tea d'ng n i o dd nhu: n g i y hda, ngay dflc t h i n h - Nam Djnh)..

<span class='text_page_counter'>(6)</span> Le Thi Thu Ha - Cae di tich thd thdnh Khdng Lo a Nam Dinh vd Thdi Binh chuyen rdi di khdi l i n g vdi quy md ldn nhd k h i c n h a u cd a n h hfldng den p h a m vi rapt vflng nhfl l i hpi chfla Keo (Thii Binh), chua Keo, chfla Co L i (Nam Djnh), hoac qui md nhd trong p h a m vi l i n g nhfl chfla Kim Q u i t , chfla T i y Lac. Vao djp le hpi cpng ddng cfl d i n td chflc le rUde thanh, te t h i n h , ke hanh/dpe nhflng b i i chuyen thd ndi ve cupc ddi v i cdng lao cua dflc t h i n h vdi ngfldi d i n dja phfldng v i vdi qud'c gia. N g o i i viee td chflc c i c nghi thflc nghi le, tai c i c ngdi chfla edn td chflc cic trd ehdi, trd dien r a t d i e s i c nhfl trd bdi chai dfldi nfldc de tfldng nhd cdng lao eua dflc t h i n h , cheo chai can de chau t h i n h , chem dau ngfl cdng de ghi nhd edng lao cua ngai khi diet trfl thiiy quai, thi nem p h i o , thdi cdm thi. 67. te v i khep kin vdi tda h a u eung tao t h i n h mdt bd' cue m i t bang kieu chfl " k h i u " ( . ). Qua c i c tfl lieu edn lai nhfl s i c phong, v i n bia v i hoa van t r a n g tri t r e n kien true, ta ed the x i c djnh nien dai khdi dflng cua dinh l i v i o eudi the ky XVII. D i e biet, dinh Lai Tri Men cdn luu gifl dfldc tren 30 dao s i e phong cd g i i trj cho viec nghien cflu, npi dung cua c i c dao s i e phong deu phong eho dflc t h i n h l i Dgi phdp,. Qud'c. phdp thiin sU vi nhflng edng lao ddng gdp cho d i n cho nfldc. Nhflng ngdi dinh edn lai l i nhflng ngdi dinh cd quy md vfla va nhd nhfl: dinh P h u Thp, dinh Ddng Tri, dinh La Van. Hai ngdi dinh Phfl Thp v i Ddng Tri l i dang kien trflc cd bd' cue kieu chfl "dinh", bao gdm tda tien te v i h i u eung. Tfldng t h a n h dfldc thd d tda H i u cung.. Bang thd'ng ke so' 2 cho biet Men nay cd Rieng dinh La V i n cd bd' cue tdng the k h i c 4 ngdi den thd t h i n h Khdng Ld dUde ehia vdi eae ngdi dinh trong bang 3 da thd'ng t h i n h 2 loai: vfla va nhd, tieu bieu cho loai ke, dinh La Van n i m trong tdng the Men quy md vfla l i den Lfldng H i n (Nam trflc dinh - den - chfla La V i n . Dinh va Djnh), den Long Khe ( T h i i Binh) v i quy chfla dfldc ket ndi theo bd' cue hinh chfl md nhd la# den Ngfl (Thii Binh). Le hdi d "dinh" d phia trfldc, theo ngfldi d i n cho cac ngdi den nay dfldc dien r a v i o thdi biet day l i cum kien true dfldc xay dflng gian tfldng flng vdi thdi gian td chflc le hpi dau tien. C i n cfl v i o phong each kien trflc d cic ngdi chfla v i cae trd dien eung ri't da v i cic di v i t nhfl bia d i , n h a n g i n dang v i phong phfl. C i biet nhfl den Long trong dinh cd the x i c djnh dfldc nien dai Khe, thdi gian td chflc le hdi d i i n ra v i o cfla cum kien true n i y v i e the ky XVII. d t h i n g ba i m ljch; vi the, viec lam ro ly do cum kien true nay, ngai thd ciia dflc cua thdi gian md hpi n i y v i n can cd thdi T h i n h dfldc b i i tri d tda n h a phia trfldc, gian de nghien cflu va chflng tdi se edn trd tfldng P h i t dfldc b i i tri d tda phia sau va lai vi'n de n i y . cd rapt khdng gian n g i n c i c h gifla hai khu Bang thd'ng ke so' 3 cho biet Men nay cd 7 ngdi dinh thd t h i n h Khdng Lp, trong dd cd dinh Lai Tri (Thai Binh) la ngdi dinh quy md ldn, bao gdm: tien te, t r u n g te, nha vudng, h i u cung, hai d i y ta hflu vu dfldc tiep ndi tfl hai gian ben cfla tda tien. vflc b i i tri tfldng P h a t v i ngai thd cfla T h i n h . Sau n i y , ngfldi dan dja phfldng bd sung them mot ddn nguyen kien true gpi l i den thd t h i n h Khdng Ld d phia sau cum kien trflc n i y . d dd, tUdng t h a n h dUde d i t d vj tri t r u n g tam, dUde tao h i n h dang mdt.

<span class='text_page_counter'>(7)</span> 68 vi thien sU. NhU vay rd r i n g d cum kien trflc n i y dflc t h i n h da the Men vdi ba chflc n i n g g i n vdi cupc ddi eua n g i i , thfl nha't l i mdt vj thien sU g i n vdi chua La V i n , thfl hai l i T h a n h h o i n g eua l i n g vi da cd cdng day dan trdng lfla va d i n h b i t c i , thfl ba la vj T h a n h vi cd t i i n i n g va tri tue xua't chung.". Loai dinh cd quy md nhd, tieu bieu la dinh Cd Hfldng, dinh Ndi, dinh Dja Linh, tuy nhien theo ngfldi d i n chd biet: dinh Cd Hfldng xfla dfldc gpi l i dinh h i n g tdng cd quy md ldn nhflng Men nay dinh dfldc xay dflng lai vdi bd'cuc kien trflc nhd. Ba ngdi dinh n i y cd bd' cue kien trflc theo kieu chfl "dinh" gdm ed tda tien te v i h i u eung. H a u cung b i i tri ngai thd t h i n h v i eie dd thd khac H i n g n i m tai eie ngdi dinh, ngfldi dan trong l i n g deu td chflc le hpi tfldng niem n g i y hda cua dflc t h i n h ; tuy nhien quy md le hpi chi m a n g tinb c h i t le hpi l i n g , khdng m a n g t i n h c h i t le hdi cua vflng hoac lien l i n g nhfl le hdi d eie ngdi chfla ldn. C i c nghi le dfldc thflc Men bao gdm: le rfldc, le te t h a n h h o i n g eiia l i n g , bdi chai (trfldng hdp nhfl dinh Lai Tri). Diem d i n g lflu y d day la tai eie dinh, ngUdi chu tri cic cupc le la do ngUdi dan trong l i n g lUa chpn. Trong khi dd, le hpi d cac ngdi chua cd sfl t h a m gia cua tfn dd/phat tfl tfl cic ndi va ngfldi ehu tri cupc le la eie n h i sfl t r u tri tai chfla (trfldng hdp d chfla Cd Le). Bfldc dau dd cflng l i sfl k h i c biet gifla le hdi chfla vdi le hdi den v i le hpi dinh. Tfl nhflng gidi thieu khai q u i t tren day, bai viet r u t r a mot so' n h a n djnh nhfl sau: cac di tich thd t h a n h Khdng Ld da dang ve the Idai, t i p t r u n g d i m d i e d mdt so' huven thudc hai tinh Thai Binh va. Nghien edit Dong Nam A 2/20U_ Nam Djnh. C i c di tich chua, den, dinh deu cd nhflng d i e diem rieng ve kien true va bai tri dien thd. De tUdng niem cdng lao cfla n h a n vat dUde thd, h a n g n i m d cac di tich n i y deu td chflc le hpi vdi cic nghi thflc, nghi le t r a n g nghiem cung vdi eac trd dien ed lien q u a n den cupc ddi eua dflc t h a n h , dd chinh l i nhflng net tieu bieu rieng biet eua c i c le hpi n i y , n g o i i ra d eie di tieh cdn td chflc eae trd ehdi, eie dien xfldng nghe t h u i t dan gian. Nhflng le hpi n i y dfldc cdi la mpt Men tfldng van hda tieu bieu cd vai trd q u a n trpng trong ddi sd'ng v i n hda cua cpng dong cfl dan ndi ed c i c di tich thd t h i n h . Vi'n de dat ra hien nay, can phai cd e i e giai p h a p de bae tdn v i p h i t h u y e i e di tieh thd t h i n h Khdng Lp nhfl nhflng di s a n v i n hda truyen thd'ng cua dan tpc ta ndi ehung v i eua cpng ddng cfl d i n vung duyen hai Bae Bp ndi rieng./.. TAI L I E U THAM KHAO 1. T r i n Lam Bien (1996), Chua Viet. Nxb VHTT, Ha Npi. 2. Pham Dflc Duat (1984) " Su tich Khong Lp Minh Khong qua quyen sach chfl Han mdi sifu tim". Tgp chi Hdn Nom so 2. 3. Pham Thi Thu Hifdng (2007), NhUng ngoi chiia" tiin Phdt hau Thdnh" d viing chau thd Bae Bg". Luan an tie'n si Van hda hpc 4. Ngd Dflc Thinh (chu bien, 1993), Vdn hda viing vd phdn viing vdn hda d Viet Nam. Nxb KHXH, Ha Npi. 5. Ngo Dflc Thinh (chu bien, 2001), Tin ngUdng vd vdn hda tin ngUdng d Viet Nam. Nxb KHXH, Ha Noi..

<span class='text_page_counter'>(8)</span>