<span class='text_page_counter'>(1)</span><div class='page_container' data-page=1>

<b>CÁC BIỆN PHÁP RÈN LUYỆN KĨ NĂNG BẢN ĐỒ CHO HỌC SINH TRONG </b>
<b>DẠY HỌC ĐỊA LÍ LỚP 11 (BAN CƠ BẢN) </b>

<i><b>Sinh viên thực hiện: Nguyễn Thị Thúy - K57B </b></i>
<i><b>Cán bộ hướng dẫn khoa học: ThS Trần Thị Thanh Thủy </b></i>
<b>ĐẶT VẤN ĐỀ </b>

Bản đồ là một phương tiện rất đặc trưng và rất quan trọng đối với quá trình dạy
học Địa lí ở trường phổ thơng. Tuy nhiên trên thực tế tình hình sử dụng các BĐGK ở
trường phổ thông chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Vì vậy, việc đưa ra những biện
pháp rèn luyện các kĩ năng sử dụng bản đồ cho học sinh trong quá trình dạy học Địa lí
sẽ góp phần nâng cao hiệu quả và chất lượng dạy học, góp phần vào việc đổi mới
phương pháp dạy học Địa lí ở trường phổ thông.

<b>NỘI DUNG </b>

<i><b>1. Cơ sở lý luận và thực tiễn trong việc rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ cho học </b></i>
<i><b>sinh lớp 11(Ban cơ bản) </b></i>

<i>1.1. Khái niệm kĩ năng</i>

Theo tâm lý học<i>: “Kĩnăng là sự thực hiện có kết quả mộtđộng tác nào đó hay </i>
<i>một hoạt</i> <i>động phức tạp, bằng cách áp dụng hay lựa chọn những cách thức đúngđắn. </i>

<i>Muốn có được kĩ</i> <i>năng, kĩ xảo trước hết học sinh phải có kiến thức và biết cách vận </i>

<i>dụng nó vào thực tiễn”. </i>Như vậy, kĩ năng là khả năng con người biết sử dụng có mục
đích và sáng tạo những kiến thức của mình trong hoạt động lý thuyết cũng như thực
tiễn. Kĩ năng bao giờ cũng xuất phát từ kiến thức và dựa trên kiến thức, hay nói cách
khác kĩ năng là kết quả của kiến thức trong trong hành động. Các nhà tâm lý học cũng
phân biệt ra hai loại kĩ năng là: Kĩ năng ban đầu và kĩ năng hồn thiện .

Trong bộ mơn Địa lý, các kĩ năng địa lý được phân thành 3 loại sau: Kĩ năng
làm việc việc với bản đồ; Kĩ năng làm việc ngoài trời; Kĩ năng làm việc với các tài liệu
Địa lý; Kĩ năng học tập và nghiên cứu địa lí. Trong đó kĩ năng bản đồ là kĩ năng được
sử dụng với mức độ nhiều nhất.

<i>1.2. Vai trò của BĐGK trong dạy họcĐịa lí</i>

BĐGK có vai trị vô cùng quan trọng là phương tiện dạy học đặc thù không thể
thiếu được trong giảng dạy và học tập Địa lí, vì bản đồ là một phương tiện trực quan là một
nguồn tri thức độc lập để học sinh khai thác và lĩnh hội kiến thức.

<i>1.3. Tác dụng và phương pháp rèn luyện kĩnăng sử dụng bản đồ giáo khoa cho học sinh</i>

</div>
<span class='text_page_counter'>(2)</span><div class='page_container' data-page=2>

2

<i>1.4. Cơ sở tâm lý của học sinh THPT trong quá trình tiếp thu kiến thức rèn luyện kĩ</i>
<i>năng sử dụng bản đồ cho học sinh</i>

HS ở lứa tuổi này đã có khả năng phân tích tổng hợp và tư duy phát triển, tuy
nhiên tư duy của các em vẫn mang tính cụ thể, vì vậy GV cần phải vận dụng tốt các
nguyên tắc trực quan để hình thành cho các em kiến thức, kĩ năng.

<i>1.5. Đặcđiểm SGK Địa lí lớp 11 (Ban cơ bản)</i>

Nội dung SGK Địa lí lớp 11 cung cấp kiến thức cho học sinh về các hoạt động
của các quốc gia trên thế giới chủ yếu nói về đặc điểm phát triển kinh tế xã hội của các
quốc gia, các châu lục. Sách được thiết kế theo hướng đổi mới với số lượng các BĐGK
tăng lên đáng kể. Các bản đồ không chỉ dừng lại ở việc minh họa kiến thức mà còn ẩn
tàng nguồn tri thức để HS khai thác. Do đó trong các yêu cầu về kĩ năng trong chương

trình Địa lí lơp 11 thì kĩ năng bản đồ chiếm một vai trị quan trọng.

<i>1.6. Tình hình giảng dạy và học tập Địa lí ở trường phổ thơng.</i>

Hiện nay phần lớn ở các trường phổ thông vấn đề dạy học Địa lí chưa đạt hiệu
quả cao nguyên nhân xuất phát từ cả hai phía. GV còn dạy học theo các phương pháp
truyền thống và chưa phát huy được tính tích cực, độc lập của HS HS thì học thụ động,
khơng hứng thú với mơn Địa lí. Bản đồ - một phương tiện dạy học quan trọng thì phần
lớn được GV sử dụng là một phương tiện minh họa kiến thức.

<i><b>2. Các biện pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ cho HS trong dạy học Địa lí lớp </b></i>
<i><b>11 (Ban cơ bản) </b></i>

<i>2.1. Những yêu cầu</i> <i>sư phạm về việc sử dụng bản</i> <i>đồ trong giảng dạy và học tậpĐịa lí</i>
<i>lớp 11 (Ban cơ bản)</i>

<i><b>* Yêu cầu đối với giáo viên: GV cần có nhận thức đầy đủ về vai trị của bản đồ </b></i>
và năng lực sử dụng bản đồ trong dạy học Địa lí. Phải ln có ý thức nâng cao tinh thần
trách nhiệm của nghề nghiệp, ngoài ra GV phải ln nghiên cứu và tìm tịi các phương
pháp mới có hiệu quả để ứng dụng vào dạy học mơn Địa lí. GV cũng nên cho HS học
tập với nhiều loại bản đồ khác nhau tạo cho HS khả năng phán đoán tư duy dựa trên cơ
sở sự phân tích so sánh tăng hứng thú học tập Địa lí cho các em.

<i><b>* Yêu cầu đối với học sinh: Học sinh phải có thái </b></i>độ nghiêm túc học tập, có động
cơ học tập đúng đắn. Ngồi ra các em còn phải chuẩn bị chu đáo và cụ thể về kĩ năng học
tập Địa lí phải hiểu được hệ thống các ước hiệu trên bản đồ. Đặc biệt là trong các giờ học
Địa lí HS phải kết hợp vừa nghe, nhìn, ghi chép và tiến hành các thao tác tư duy tích cực
tham gia xây dựng bài, trả lời các câu hỏi, để tự khám phá ra các kiến thức mới và rèn luyện
kĩ năng bản đồ ngày càng hoàn thiện.

<i>2.2. Hệ thống các bản đồ sử dụng trong quá trình dạy học Địa lí lớp 11 (Ban cơ bản)</i>
- BĐGK treo tường: 18 tờ

</div>
<span class='text_page_counter'>(3)</span><div class='page_container' data-page=3>

<i>2.3.Các biện pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ cho học sinh lớp 11(Ban cơ bản)</i>

<i>2.3.1. Các kĩ năng bảnđồ cần hình thành cho HS</i>

- Kĩ năng xác định phương hướng

- Kĩ năng xác định tọa độ Địa lí trên bản đồ

- Phương pháp rèn luyện kĩ năng xác định vị trí địa lí
- Kĩ năng mơ tả các đối tượng địa lí đơn lẻ

- Kĩ năng phát hiện các mối quan hệ Địa lí
- Kĩ năng mơ tả tổng hợp các đối tượng Địa lí
<i>2.3.2. Một số quy tắc làm việc với bản đồ</i>

Trong quá trình rèn luyện kĩ năng bản đồ cho học sinh GV trước tiên cần dạy
cho HS nắm được một số quy tắc làm việc với bản đồ: Chú ý đến tên bản đồ; Tìm hiểu
tỉ lệ bản đồ; Đọc bảng chú giải của bản đồ để nắm được các kí hiệu quy ước.

<i>2.3.3. Một số ví dụ minh họa</i>

* Rèn luyện kĩ năng nhận biết, chỉ và đọc các đối tượng địa lí

<i>Ví dụ:</i> Khi quan sát sông Vonga ở Liên Bang Nga trên bản đồ, hình ảnh của nó

ln gắn với tồn bộ hệ thống sơng nhánh của nó với đồng bằng Đơng Âu nơi nó chảy
qua, vùng biển Caxpi nơi cửa sơng .. nếu tách riêng sông Vonga vẽ trên bảng hoặc trên

giấy chắc chắn nhiều người sẽ không nhận ra.

* Rèn luyện kĩ năng xác định phương hướng

<i>Ví dụ: </i>Khi cho HS xác định trên bản đồ Châu Á xem eo biển Bêrinh nằm ở phía
nào của nước Nga, câu trả lời sẽ là: eo biển Bêrinh nằm ở phía Đơng Bắc của Liên bang
Nga, nhưng thực ra eo biển Bêrinh nằm ở phía Đơng của Liên Bang Nga.

* Rèn luyện kĩ năng xác định tọa độ địa lí

</div>
<span class='text_page_counter'>(4)</span><div class='page_container' data-page=4>

4

<i>+ Cực Đông:</i>17mm tương ứng với 20o kinh  7mm tương ứng với (7x20)/17 =
8,2o Điểm cực Đơng của LB Nga có tọa độ 180 – 8,2 = 171,8oT (Vì cực Đông của
LB Nga nằm trên bán cầu Tây)

<i>+ Cực Bắc</i>: 33mm tương ứng với 20o vĩ  4mm tương ứng với (4x20)/33 = 2,4o

 Điểm cực Bắc của LB Nga có tọa độ 80 – 2,4 = 77,6oB

GV hướng dẫn HS tính tốn tương tự với các cực Tây và Nam của LB Nga.
* Phương pháp rèn luyện kĩ năng xác định VTĐL trên bản đồ

<i>Ví dụ:</i>Khi dạy Bài 5: MỘT SỐ VẤN ĐỀ CỦA CHÂU PHI, GV yêu cầu HS dựa
vào bản đồ hình 5.1 (trang 19) xác định VTĐL của Châu Phi, bắt đầu bằng việc xác
định kinh vĩ độ của các điểm cực Bắc, Nam, Đông, Tây? Các đường xích đạo và chí
tuyến chạy qua phần nào của châu? Dựa vào tờ bản đồ địa lí tự nhiên của châu Phi trong
Atlat để xác định vị trí các dòng biển? Giáp những đại dương, biển nào?. Dựa vào tờ
bản đồ Các nước và lãnh thổ trên thế giới trong atlat để nhận xét mối tương quan về
VTĐL của châu Phi so với các châu lục khác như châu Á, châu Âu?

*Rèn luyện kĩ năng mô tả các yếu tố tự nhiên trên bản đồ

Ví dụ: Cách mơ tả sơng ngịi: Mơ tả sông Mitxixipi, lưu vực sông Mitxixipi gồm
nhiều con sông bắt nguồn từ vùng núi Coocđie ở phía Tây và vùng núi Apalat ở phía
Đơng. Đây là con sơng dài (dài thứ 3 thế giới), lớn trên thế giới, có ý nghĩa quan trọng
đối với Hoa Kì đặc biệt là vùng đồng bằng Trung Tâm. Đây cững chính là nơi hình
thành vành đai nơng nghiệp trù phú của Hoa Kì.

</div>
<span class='text_page_counter'>(5)</span><div class='page_container' data-page=5>

phía Đơng và ven biển?

*Rèn luyện kĩ năng mô tả tổng hợp Địa lí một khu vực trên bản đồ

Ví dụ: Mơ tả tổng hợp đất nước Trung Quốc dựa vào các BĐGK treo tường, bản
đồ trong Atlat và bản đồ trong SGK, lược đồ trong tập bản đồ bài tập và thực hành.
<i>2.4 Một số phương pháp dạy học có thể sử dụng trong q trình rèn luyện kĩnăng sử</i>

<i>dụng bản đồ cho học sinh</i>

<i><b>- Phương pháp đàm thoại gợi mở với bản đồ giáo khoa </b></i>

- Phương pháp tổ chức cho HS tích cực giải các bài tập nhận thức
- Phương pháp khai thác bản đồ theo phương pháp tiếp cận khoa học
<b>KẾT LUẬN </b>

Qua nghiên cứu đề tài: “Các biện pháp rèn luyện kĩ năng sử dụng bản đồ cho
học sinh trong dạy học Địa lí lớp 11(Ban cơ bản )” đã giúp tôi hiểu rõ hơn về vai trò và
tác dụng của BĐGK trong dạy học Địa lí và việc vận dụng những một số biện pháp
nhằm rèn luyện các kĩ năng bản đồ cho HS góp phần nâng cao hiệu quả và chất lượng
dạy học Địa lí ở trường phổ thông.

<b>TÀI LIỆU THAM KHẢO </b>

[1] N.N Baranxki. <i>Phương pháp giảng dạy</i> <i>địa lí kinh tế (tập 1,2). </i>NXB Giáo dục
1970-1972.

[2] Nguyễn Dược, Đặng Văn Đức, Nguyễn Trọng Phúc. <i>Lí luận dạy học địa lí</i>. NXB
Đại học sư phạm Hà Nội, năm 1991

[3] A.V Detrovxki. <i>Tâm lí lứa tuổi và tâm lí sư phạm (tập 1, tậ<b>p 2). </b></i>NXB Giáo dục, 1982.
[4] Đặng Văn Đức, Nguyễn Thu Hằng. <i>Phương pháp dạy học</i> <i>Địa lí theo hướng tích </i>
<i>cực. </i>NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2004.

[5] Đặng Văn Đức. <i>Các biện pháp hình thành kĩ </i> <i>năng sử dụng bản</i> <i>đồ cho học sinh</i>

</div>

<!--links-->