1

MỤC LỤC
1 Mark Glaser, Your Guide to Citizen Journalism,
/>22/10/2012..........................................................................................................................7
1 KHẮC THÀNH(tổng hợp), Báo chí cơng dân,.................................................................15


2

Phần mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
Ra đời từ đầu thế kỷ XVII, đến nửa sau thế kỷ XIX và đầu thế kỷ XX,
báo chí đã trở thành một ngành công nghiệp lớn, sức tiêu thụ mở rộng ra toàn
xã hội, đặc biệt là ở những nước phát triển. Hiện nay, báo chí là sản phẩm
khơng thể thiếu ở mỗi quốc gia, dân tộc, phần nào còn là thước đo trình độ
phát triển của mỗi đất nước, thơng qua báo chí để tiếp nhận thơng tin là thói
quen khơng thể thiếu của con người trong xã hội hiện đại.[1]
Trong xã hội hiện đại, báo chí ngày càng thể hiện vai trị, vị thế đặc biệt
quan trọng. Báo chí đã và đang đóng góp hết sức to lớn vào quá trình phát
triển kinh tế - xã hội, đảm bảo sự phát triển bền vững của xã hội. Trong tình
hình cuộc đấu tranh chính trị, tư tưởng ngày càng tinh vi và phức tạp, trong
bối cảnh tồn cầu hóa và mơi trường truyền thơng số hiện nay, báo chí và
truyền thơng nói chung có vai trị đặc biệt quan trọng.[2]
Với tư cách là chủ thể sáng tạo nên tác phẩm báo chí, nhà báo là nhân tố
rất quan trọng góp phần làm nên diện mạo của báo chí. Khái niệm “nhà báo”
đã trở nên rất quen thuộc với tất cả mọi người. Nói đến nhà báo, người ta sẽ
ngay lập tức nghĩ đến tác giả của các tác phẩm báo chí ở đủ các loại hình (báo
in, phát thanh, truyền hình, báo mạng điện tử) và các thể loại (tin tức, phóng
sự, ký sự,…). Nói cách khác, với đa số cơng 1chúng, khái niệm “nhà báo”
luôn đi kèm với sản phẩm của họ là các bài báo hay các chương trình phát

thanh, truyền hình.
Có rất nhiều quan niệm về “nhà báo”, và dưới đây là một số quan niệm
tiêu biểu:
11

Nguyễn Như Ý (Chủ biên), Đại từ điển tiếng Việt, NXB Văn hóa – Thơng tin, H.1999
Phạm Thành Hưng, Thuật ngữ báo chí truyền thơng, NXB Đại học Quốc gia Hà Nội,
H.2007
3
Trần Hữu Quang, Xã hội học báo chí, NXB Trẻ, TP HCM. 2006
4
Luật Báo chí và văn bản hướng dẫn thi hành, NXB Chính trị quốc gia, H.2004
5
Lê Thị Nhã, Lao động nhà báo – Lý thuyết và kỹ năng cơ bản, NXB Chính trị - Hành
chính, H.2010
2


3

Trong cuốn Đại từ điển tiếng Việt của tác giả Nguyễn Như Ý định nghĩa:
“Nhà báo là người làm nghề viết báo chuyên nghiệp”.1
Trong cuốn sách Thuật ngữ báo chí - truyền thông, nhà báo (journalist)
được xem là “người làm việc một cách sáng tạo, có tính độc lập tương đối,
được biên chế trong một cơ quan, tổ chức truyền thơng nào đó, với tư cách là
phóng viên chun nghiệp hoặc biên tập viên”.2
Theo định nghĩa pháp lý ở Pháp: nhà báo chuyên nghiệp là người làm
nghề báo thường xuyên, có ăn lương, làm việc cho một hoặc nhiều tờ báo hay
hãng thơng tấn, có thu nhập chính từ nghề báo (chiếm 50% tổng thu nhập),
được cấp thẻ nhà báo và phải đổi thẻ hàng năm”.3

Ở nước ta, theo chức danh được Nhà nước quy định: “Nhà báo là người
có quốc tịch Việt Nam, có địa chỉ thường trú tại Việt Nam; có đủ tiêu chuẩn
chính trị, đạo đức nghề nghiệp báo chí do nhà nước quy định, đang hoạt động
hoặc công tác thường xuyên với một cơ quan báo chí Việt Nam và được cấp
thẻ nhà báo”.4
Như vậy, khái niệm nhà báo dùng để chỉ những người hoạt động nghiệp
vụ có tính chất thường xun, chun nghiệp trong cơ quan báo chí.5
2

Tuy nhiên, theo nghĩa rộng, nhà báo có thể bao gồm những người tham

gia hoạt động báo chí (có hoặc khơng có hợp đồng, biên chế trong cơ quan
báo chí). Trong thời đại Internet, trào lưu “báo chí công dân” (citizen
journalism) phát triển mạnh mẽ. Trên thế giới, nhiều tờ báo, website khuyến
khích sự cộng tác của các nhà báo tự do, những người dân thường…đã thu
được thành công và danh tiếng.1
Cùng với sự phát triển của trào lưu “báo chí cơng dân”, một “chức danh”
mới được ra đời, đó là “nhà báo cơng dân” (citizen journalists).
Trên thế giới, cụm từ “nhà báo công dân” cũng đã và đang dần trở nên
quen thuộc trong đời sống báo chí. Tuy nhiên, ở Việt Nam, “nhà báo công
Lê Thị Nhã, Lao động nhà báo – Lý thuyết và kỹ năng cơ bản, NXB Chính trị - Hành
chính, H.2010
21


4

dân” vẫn còn là một khái niệm tương đối mới mẻ và chưa phổ biến rộng rãi,
những người biết đến chủ yếu là những người hoạt động trong lĩnh vực báo
chí - truyền thơng. Luật Báo chí ở Việt Nam cũng chưa có quy định cụ thể về

chức danh “nhà báo cơng dân”.
Vậy “báo chí cơng dân” là gì? Nhà báo công dân - họ là những ai? Công
việc và vai trị của nhà báo cơng dân được thể hiện như thế nào trong đời sống
xã hội nói chung và đời sống báo chí nói riêng?
Để trả lời cho những câu hỏi đó, tơi tiến hành nghiên cứu về đề tài “Vai
trị của nhà báo cơng dân” (khảo sát chun mục Bạn đọc trên báo điện tử
Vnexpress và Dân trí trong tháng 9/2012) và xây dựng nên tiểu luận này. Tiểu
luận này là kết quả tìm hiểu, nghiên cứu, tổng hợp những lý thuyết chung về
báo chí cơng dân và kết quả khảo sát thực tế chuyên mục Bạn đọc trên báo
mạng điện tử Vnexpress và Dân trí về vai trị của nhà báo cơng dân.
2.

Lịch sử nghiên cứu về đề tài:

Đề tài mà tơi lựa chọn nghiên cứu có nội dung khơng q mới mẻ. Đã
từng có những bài nghiên cứu với tên gọi khác nhau với nội dung gần với đề
tài mà tôi lựa chọn để nghiên cứu trong tiểu luận này. Tuy nhiên, với mong
muốn tổng hợp, hệ thống hóa những kiến thức lý luận và kết quả khảo sát
thực tế, phân tích những ví dụ điển hình về vai trị của nhà báo cơng dân, tơi
đã xây dựng nên tiểu luận này. Hi vọng rằng tiểu luận này sẽ cung cấp được
thêm một số thông tin bổ ích, góp thêm một tài liệu tham khảo cho quá trình
học tập và nghiên cứu của các bạn sinh viên báo chí.
3.

Đối tượng nghiên cứu

Đối tượng nghiên cứu của tiểu luận là các bài viết trong chuyên mục Bạn
đọc trên 2 trang báo mạng điện tử là Vnexpress.net và Dantri.com.vn.
4.


Phạm vi nghiên cứu

Phạm vi nghiên cứu: thời gian từ ngày 01/09/2012 đến hết ngày
30/09/2012. (Tính theo thời gian đăng tải bài viết trên trang báo)
5.

Phương pháp nghiên cứu


5

Các phương pháp nghiên cứu được sử dụng để hoàn thành tiểu luận này
là:
- Phương pháp nghiên cứu văn bản: thu thập, đọc, tổng hợp, trích dẫn
thơng tin, tư liệu từ các sách, báo, các bài viết trên Internet để chắt lọc, rút ra
những thông tin cần thiết, phục vụ làm rõ đề tài của tiểu luận.


6

Phần 2: Nội dung
1.

Những vấn đề lý luận chung

1.1.

Báo chí công dân - những điều cần biết

1.1.1. Quan niệm về báo chí cơng dân

Theo từ điển Macmillan định nghĩa: “Báo chí cơng dân là ở đó việc thu
thập và tường thuật tin tức được thực hiện bởi chính những người dân thường
chứ khơng phải bởi các phóng viên chun nghiệp”.1
Từ điển Oxford đưa ra định nghĩa cho thuật ngữ “báo chí cơng dân” như
sau: “Báo chí cơng dân là việc thu thập, phân tích, xử lý và đưa tin đều do
công chúng thực hiện, đặc biệt là thông qua phương tiện Internet”.2
Cịn theo Bách khoa tồn thư mở Wikipedia, khái niệm “báo chí cơng
dân” (cịn được gọi là báo chí “cơng cộng”, báo chí “dân chủ”, báo chí
“đường phố”) là dựa trên việc các cơng dân đóng một vai trị chủ động trong
q trình thu thập, báo cáo, phân tích và đưa tin tức, thơng tin.3
Ngồi ra cịn có một số quan niệm khác được nêu ra như:
Trang mạng www.ireporter.org đưa ra quan niệm về báo chí cơng dân:
“báo chí công dân là bất kỳ nỗ lực nào của những người không được đào tạo
hoặc làm việc như một nhà báo chuyên nghiệp để xuất bản tin tức hoặc thông
tin dựa trên quan sát ban đầu, nghiên cứu, đặt câu hỏi, phân tích và điều
tra”. “Báo chí cơng dân có thể bao gồm bất kể điều gì từ các ghi chú và trích
dẫn từ một cuộc họp cơng cộng, đến diễn biến khu phố và các xu hướng, một
phân tích ban đầu của một phần dự luật, một cuộc thảo luận công khai về các
điều kiện tại công viên địa phương, đánh giá 3âm nhạc và nhà hàng, các cuộc
phỏng vấn với các nhà lãnh đạo cộng đồng và các chính khách, và nhiều hơn
thế nữa”.1
Cũng bàn về thuật ngữ “báo chí cơng dân”, trang mạng
www.webopedia.com đưa ra quan niệm: “Báo chí cơng dân là một thuật ngữ
31

2

/> />

7


dùng để mô tả các hoạt động của con người và các nhà báo nghiệp dư - về cơ
bản là bất kỳ nhà báo không chuyên nghiệp nào - những người cung cấp hình
ảnh, video và những mẩu tin viết sẵn về những câu chuyện có liên quan,
thường phối hợp với nhà báo chun nghiệp”.2
Như vậy, nhìn chung, có thể hiểu báo chí cơng dân là báo chí mà ở đó
có sự tham gia trực tiếp của bất cứ người dân thường nào (khơng phải là
phóng viên hay nhà báo chuyên nghiệp) với tư cách như một nhà báo nghiệp
dư. Họ là những người trực tiếp tham gia, chứng kiến các sự kiện, vấn đề xảy
ra trong đời sống xã hội, đồng thời cũng là những người trực tiếp thu thập,
phân tích và sử dụng thơng tin để tạo thành các tác phẩm báo chí, đưa tin
đến cơng chúng báo chí. Nói cách khác, trong báo chí cơng dân, mọi cơng
dân đều là “nhà báo”, mọi cơng dân đều có thể đưa tin, viết bài.
1.1.2. Quá trình hình thành và phát triển của báo chí cơng dân
Trong “We the Media”, Gillmor tìm ra cội nguồn của báo chí cơng dân là
từ khi thành lập Hợp chúng quốc Hoa Kỳ vào thế kỷ thứ 18, khi mà các tác
giả vô danh của các bài báo liên bang khẳng định được sự nổi bật bằng cách
in các ấn phẩm của riêng mình. Bước tiến xa hơn là việc hệ thống bưu chính
giảm giá cho báo chí, cùng với điện báo và điện thoại đã giúp người dân có
thể phân phối tin tức một cách rộng rãi hơn.
4

Trong thời hiện đại, những cảnh quay video về vụ ám sát Tổng thống

Hoa Kỳ John F. Kennedy trong những năm 60 và cảnh cảnh sát đánh đập
Roodney King ở Los Angeles vào những năm 80 của thế kỷ XX đều được ghi
lại bởi chính những cơng dân bình thường có mặt và chứng kiến cảnh tượng
đó, chứ khơng phải bất cứ phóng viên chun nghiệp của một tờ báo nào.
4


1

Mark Glaser, Your Guide to Citizen Journalism,
22/10/2012
2
Lê Quang, Báo chí cơng dân - một làn sóng mới, “Tơi nhà báo, anh nhà báo, nó nhà
báo... (Bài 1)”, , 22/10/2012


8

Trong báo chí, đã có những lá thư gửi về cho ban biên tập các tờ báo, và cả
mục dành để đăng tải các bài viết của bạn đọc là những người dân bình
thường. Sự xuất hiện của máy tính để bàn trong cuối thập niên 80 của thế kỷ
trước cũng đã cho phép tất cả mọi người in ra ấn phấm riêng của mình, nhưng
việc phân phối cịn hạn chế.
Với sự nổi lên của World Wide Web trong thập niên 90, bất cứ ai cũng có
thể thiết lập một trang chủ cá nhân để chia sẻ suy nghĩ của mình với thế giới.1
Báo chí cơng dân manh nha xuất hiện tại Mỹ năm 1988 sau cuộc tranh
cử tổng thống của Bush(cha) và Đảng cộng hòa, nghĩa là hơn 3 thế kỷ sau khi
tờ báo truyền thống đầu tiên được phát hành trên thế giới, vào thế kỷ thứ 17
tại nước Anh, sau phát triển thành tờ The Daily Courant. Nói nơm na, “báo
chí cơng dân” là những người đưa tin khơng chính thống với “nhà xuất bản”
mang tính tồn cầu là Internet. Sự xuất hiện và bùng nổ của blog, Facebook,
YouTube cũng kéo theo sự bùng nổ của làn sóng báo chí cơng dân trên tồn
thế giới.2
5

Tháng 11/ 1999, đánh dấu sự ra đời của mạng lưới phóng viên độc lập


đầu tiên tại Seattle. Có khả năng cung cấp thông tin nhanh hơn.
Trên thế giới, với sự phát triển của các trung tâm giải trí thế giới( IMC)
những kênh thơng tin của Báo chí cơng dân bắt đầu bùng nổ trên Internet dưới
các hình thức web, chat, blog….
Ở Hàn Quốc, website Ohmynews.com ra đời năm 2000 và ngay lập tức
trở thành tờ báo trực tuyến nổi tiếng, thành công với khẩu hiệu: “Mỗi công
dân là một nhà báo”, 80% thông tin của báo này là do thường dân cộng tác
cung cấp và viết bài.
Những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học công nghệ cũng là
những điều kiện thuận lợi cho báo chí cơng dân phát triển. Sự xuất hiện và
phát triển nhanh chóng của các thiết bị điện tử hiện đại như điện thoại di động
51

Lê Quang, Báo chí cơng dân - một làn sóng mới, “Tơi nhà báo, anh nhà báo, nó nhà
báo... (Bài 1)”, , 22/10/2012


9

đã giúp cho mỗi người dân có thể chủ động ghi lại bất cứ sự kiện, hình ảnh,
diễn biến nào xảy ra ở bất cứ thời điểm nào. Công dân ở bất cứ quốc gia hay
vùng lãnh thổ nào cũng đều có thể tự sản xuất tin tức bằng chính thiết bị cá
nhân của mình.
Ở Việt Nam, trước khi khái niệm “báo chí cơng dân” xuất hiện, trên thực
tế, sự tham gia của mọi người dân vào công việc truyền thơng của báo chí
truyền thống đã phát triển từ lâu, thơng qua các hình thức Hộp thư bạn đọc,
hay sau này là Đường dây nóng. Tuy nhiên, chỉ tới khi các mạng xã hội, các
trang nhật ký điện tử trở thành một phần của đời sống thì “báo chí cơng dân”
mới thực sự lộ diện như một làn sóng mới…1
Hiện nay, tất cả các thể loại báo chí như: báo in, báo ảnh, báo phát thanh,

truyền hình, báo mạng…đều có sự xuất hiện của báo chí cơng dân.
6

Ví dụ:

+ Báo in có đường dây nóng, hộp thư bạn đọc…
+ Báo phát thanh hiện nay có kênh VOV giao thơng do bạn đọc, người
tham gia giao thông cung cấp thông tin về tình hình thơng tin trên các tuyến
phố.
+ Báo mạng là loại hình mà báo chí cơng dân đặc biệt phát triển. Độc giả
có thể bày tỏ ngay quan điểm ý kiến của mình thơng qua các mục như: chia
sẻ, ý kiến bạn đọc….1
1.1.3. Sức mạnh của báo chí cơng dân
Báo chí cơng dân có khả năng thơng tin nhanh chóng những sự việc vừa
xảy ra, đưa ra cái nhìn khách quan và không bị chi phối bởi bất kỳ cơ quan
báo chí nào. Điều này bắt nguồn từ việc phát triển kinh tế – xã hội và nhu cầu
muốn được nói lên quan điểm của riêng của quần chúng nhân dân.

61

/>

10

Báo chí cơng dân sinh ra trong kỷ ngun Internet trở thành trào lưu
mạnh mẽ trên toàn thế giới. Đại diện là những tờ báo mạng, những trang tin
tức lớn.
Người dân giờ đây có quyền kiểm sốt lớn hơn với cách thức và thời
điểm tiếp nhận thơng tin. Họ có thể từ chối hoặc tham gia nếu muốn. Công
việc kinh doanh tin tức đang trở thành một cuộc đối thoại giữa nhà cung cấp

và người tiếp nhận thông tin, chứ không phải sự áp đặt ý kiến và quan điểm
chủ quan của một nhóm đặc quyền
Nghiên cứu cho thấy, báo chí cơng dân cũng giúp nâng cao dân trí và
trách nhiệm của công dân đối với cộng đồng. Qua việc viết và đưa tin, độc giả
buộc suy nghĩ một cách khách quan, đặt câu hỏi và bỏ cơng tìm 7hiểu hiểu sâu
hơn vào vấn đề, điều mà họ thường bỏ qua khi chỉ đọc tin. Những hoạt động
này giúp các cơng dân gắn bó chặt chẽ hơn với cộng đồng và môi trường
xung quanh họ.1
1.1.4. Những hạn chế của báo chí cơng dân
Độ tin cậy của thơng tin trong báo chí cơng dân khó được kiểm chứng.
Yếu tố chủ quan cao, không phải công dân nào cũng đưa ra được những thơng
tin chính xác, có thể đó chỉ là những nhận định chủ quan hay vì một mục đích
cá nhân, họ đưa thơng tin đến tịa soạn và gây ra hậu quả nghiêm trọng khi
thông tin được đăng tải tới quần chúng.
Báo chí cơng dân phụ thuộc vào số lượng độc giả quyết định tham gia
đóng góp, cũng như trình độ của những người đóng góp đó. Vì vậy, sẽ có
những tờ báo cơng dân với số lượng bài ít ỏi, hay chất lượng sút kém, hoặc cả
hai. Vì những người đưa tin khơng phải là phóng viên chun nghiệp, bản tin
họ tạo ra có thể thiên kiến và chứa đựng thơng tin sai lệch do khơng có điều
kiện kiểm chứng thơng tin. Mục đích của đội ngũ biên tập thường thấy trong
các dự án báo chí cơng dân chính là để bù lại những thiếu sót nói trên.
71

/>

11

Nói đến báo chí cơng dân là phải nhắc tới cộng đồng web – blog. Theo
thống kê của hãng nghiên cứu Technorati (Mỹ), hiện tại trên tồn thế giới có
khoảng 55 triệu blog. Cứ mỗi ngày trên Internet lại có thêm khoảng 100 nghìn

blog mới và khoảng 1,3 triệu đề mục được đăng tải.
Tuy vậy, sự quá “cởi mở” của báo chí cơng dân khiến thơng tin bị lỗng,
khơng đảm bảo tính xác thực. Trong vụ đánh bom tàu điện ngầm ở London,
chỉ trong vòng 24 giờ, BBC đã nhận được 20 nghìn bài viết qua thư điện tử,
hơn 1 nghìn bức ảnh, và hơn 20 đoạn quay video. Việc thẩm định, chọn lọc,
và sử dụng những nguồn tư liệu hết sức đồ sộ này thực sự là một thách thức
cho các biên tập viên của BBC. Tháng 2.2007, rất nhiều tổ chức báo chí nổi
tiếng thế giới, trong đó có cả Global và CTV bị “bẽ mặt” khi cho đăng tải một
đoạn băng ghi lại cảnh lật phà ở bờ biển Nova Scotia của một người tự nhận
là nhân chứng, trong khi thực chất đoạn băng được quay ở gần New Zealand.1
1.2.

Nhà báo công dân

1.2.1. Quan niệm về nhà báo công dân
Cùng với sự xuất hiện của thuật ngữ “báo chí cơng dân”, cụm từ “nhà
báo cơng dân” cũng đang ngày càng trở nên phổ biến.
Cũng như báo chí cơng dân, có khá nhiều quan niệm khác nhau về “nhà
báo cơng dân” (tiếng Anh: citizen journalist).
Có thể tổng hợp và hiểu một cách ngắn gọn nhưng tương đối đầy đủ về
“nhà báo công dân” như sau: nhà báo công dân là những người dân bình
thường, khơng hoạt động với tư cách phóng viên hay nhà báo chuyên nghiệp
cho bất kỳ cơ quan báo chí - truyền thơng nào, có tác phẩm được đăng tải
trên các báo, đài. Họ có thể là một giáo viên, bác sĩ, một công nhân hay
người bán hàng, cũng có thể là một blogger...Bất cứ ai cũng có thể là nhà báo
cơng dân.
Trên thế giới, cùng với báo chí cơng dân, chức danh “nhà báo công dân”
đã trở nên khá phổ biến. Tuy nhiên, ở Việt Nam, Luật Báo chí vẫn chưa có



12

điều khoản nào quy định cụ thể về tên gọi cũng như quyền hạn và nghĩa vụ
của nhà báo công dân. Song trên thực tế, đời sống báo chí đang ngày càng ghi
nhận nhiều sự đóng góp tích cực của những người dân trong việc cung cấp
một lượng thông tin, bài viết không hề nhỏ cho các tờ báo, đài phát thanh,
truyền hình. Đó là những cộng tác viên thường xun hoặc khơng thường
xun của báo chí, và họ chính là những nhà báo công dân.
1.2.2. Nhà báo công dân khác gì với nhà báo chuyên nghiệp?
Điểm khác biệt rõ ràng nhất giữa nhà báo công dân và nhà báo chun
nghiệp chính là cơng việc chính của họ. Nếu như cơng việc chính của một nhà
báo chun nghiệp là viết báo, nói cách khác, viết báo là nghề chính của các
nhà báo chun nghiệp thì nghề chính của nhà báo cơng dân lại vơ cùng
phong phú và hồn tồn có thể khơng liên quan đến báo chí. Nhà báo cơng
dân có thể là một giảng viên đại học, một nhân viên văn phòng, một tiểu
thương hay một cán bộ hưu trí… Cơng việc chính của họ hầu như khơng liên
quan đến báo chí, nhưng trong những điều kiện và hồn cảnh cụ thể, họ có thể
tham gia viết bài, đưa tin và gửi tác phẩm của mình để đăng tải trên báo chí.
Những thơng tin mà họ cung cấp cũng mang tính báo chí. Đó có thể là tin về
một vụ hỏa hoạn mới xảy ra ở một khu dân cư, cũng có thể là bài viết về một
vấn đề gây bức xúc trong cộng đồng… Tất cả những sự kiện, vấn đề được nêu
ra trong các bài viết của nhà báo công dân đều diễn ra ngay trong đời sống xã
hội, rất gần gũi và có tác động, ảnh hưởng đến một bộ phận, một nhóm người
hoặc thậm chí là cả xã hội và quan trọng hơn, thông qua phương tiện truyền
tải là báo chí mà những thơng tin đó đến được với cơng chúng.
Nhà báo cơng dân khơng có thu nhập chính từ việc viết báo như các nhà
báo chuyên nghiệp, song họ vẫn tham gia đóng góp vào quy trình sản xuất và
cung cấp, phân phối thơng tin của báo chí đến cơng chúng.
1.2.3.


Lao động của nhà báo công dân


13

Jan Schaffer - giám đốc điều hành Trung tâm báo chí cơng dân PEW kết luận: “Chúng ta thấy rằng khi báo chí cung cấp phương tiện hành động
cho độc giả, họ sẽ hành động”.
Lao động của nhà báo công dân dù có những đặc điểm chung với lao
động nhà báo nói chung, song vẫn mang những đặc điểm riêng, khác biệt so
với lao động của các phóng viên, nhà báo chuyên nghiệp. Sự khác biệt đó có
thể được tóm gọn trong một số ý chính sau:
* Thay đổi cách làm tin
Đa số nhà báo định nghĩa tin tức thường thiên về mặt tiêu cực. Nhà báo
cảm thấy khơng thích làm tin tích cực. Trên thực tế, viết mặt tích cực khơng
có giá trị bằng viết mặt tiêu cực. Thật vậy, nhà báo thích viết tiêu cực hơn bởi
nghĩ như thế mới là nhà báo.
Nhà báo cơng dân lại tìm cách cho thấy cả mặt tích cực lẫn tiêu cực, cả
cái làm được lẫn cái chưa làm được. Nhà báo công dân đưa ra những giải
pháp thành công ở nơi khác để cho các cộng đồng tham khảo học tập.
* Tập trung cho giải pháp
Tờ Tin tức Savannah Morning cho rằng sẽ chẳng mang lại lợi ích nào cả
cho các ngôi trường yếu kém nếu vẫn viết như trước đây về những kết quả
học tập đáng “giật mình” của những học sinh nghèo, về số học sinh bỏ học,
những lời than phiền của cha mẹ học sinh đối với nhà trường và những lời
phàn nàn của nhà trường đối với chính phủ... Thay vì làm thế, tờ báo này:
- Thành lập một nhóm cơng dân hành động để trao đổi với các chuyên
gia, nhân viên nhà trường, phụ huynh, học sinh.
- Các công dân này cùng nhà báo tham quan các mơ hình trường điển
hình trên khắp nước Mỹ...
- Các công dân viết bài cho tờ báo đề xuất những việc có thể thực hiện

cho thị trấn của mình.
- Nhóm hành động xây dựng một kế hoạch hành động và đăng lên tờ
báo.


14

- Sau khi dự án báo chí này kết thúc, các công dân cùng ngồi lại và thành
lập một quĩ tài trợ phi chính phủ để cải thiện các trường này.
Cái gì làm nên báo chí cơng dân? - Đó là tờ báo
- Khi tờ báo biết kêu gọi mọi người dân bình thường tham gia đóng góp
ý kiến, hiến kế.
- Khi tờ báo chứng minh cho thấy sự hiểu biết hằng ngày của người
dân... là có giá trị.
- Khi tờ báo biết phát triển các nhóm đầu mối - tức các nhóm hành động
- giúp người dân tự động não để cùng góp sức làm sao cho mọi việc trở nên
tốt hơn.
- Khi tờ báo biết khảo sát những giải pháp khả thi, ứng dụng được cho
vấn đề đang phải giải quyết.
- Khi tờ báo biết xây dựng cái gọi là “năng lực công dân”, nghĩa là công
dân tự quản, tự đảm nhận và chủ động giải quyết vấn đề.
* Suy nghĩ lại những thói quen làm báo
Nhà báo công dân quan tâm đến cách thức làm thế nào để tin tức tạo nên
được tác động xã hội.
Tờ The Orange County Register ở bang California vận dụng kỹ thuật kể
chuyện mới để kể lại câu chuyện của những trẻ em đang sống trong những
khu ổ chuột theo cách thức đối thoại chỉ bằng tiếng nói của những đứa trẻ.
Khơng hề trích dẫn lời chun gia, khơng “ép” các quan chức nhà nước phải
chường mặt.
Phản ứng từ phía cơng chúng lại thật bất ngờ: 1.100 người gọi điện đến

tòa soạn bày tỏ sự ủng hộ và tặng 200.000 USD, 50 tấn thực phẩm, 8.000 món
đồ chơi và hàng ngàn giờ lao động tình nguyện. Chính quyền vùng Orange
chi 1 triệu USD cho chương trình nhà ở để đưa gia đình các em rời khỏi khu ổ
chuột lưu động này. Một tổ chức phi chính phủ phát động chiến dịch 5 triệu
USD để ngăn chặn tình trạng lạm dụng ma túy trong các gia đình ở khu ổ
chuột.


15

* Phát triển những nguồn tin mới
Nhà báo công dân đưa ra một kỹ thuật mới nhằm phát triển các nguồn tin
tức mà họ gọi là “lộ trình cơng dân”.
- Tìm kiếm những “người xúc tác” trong cộng đồng. Họ là những
“chun gia khơng chính thức” biết thúc đẩy cơng việc mà khơng nhất thiết
phải có một chức sắc ghê gớm nào.
- Tìm kiếm những “người kết nối”. Đây là những người đang tham gia
nhiều thiết chế của cộng đồng - chẳng hạn như một huấn luyện viên bóng đá,
họ biết rõ những gì đang diễn ra trong khu vực của họ.
- Hãy trò chuyện với họ chứ đừng phỏng vấn. Hỏi han họ về những gì họ
quan tâm và lắng nghe họ nêu vấn đề như thế nào?
* Xây dựng mối quan hệ mới với người đọc
Nhà báo công dân tìm cách xây dựng cuộc trị chuyện hai chiều với
người đọc của mình, chứ khơng phải là cái máng xối giội tin tức xuống theo
một chiều.
8

Trung tâm báo chí cơng dân PEW đã tiến hành một cuộc thăm dị đối

với các thư ký tòa soạn. Kết quả: 90% trong số họ nói rằng tương lai của báo

chí tùy thuộc vào việc có nhiều kết nối với người đọc hay khơng.1
2.

Khảo sát vai trị của nhà báo cơng dân trong chuyên mục

Bạn đọc trên báo điện tử Vnexpress và Dân trí
2.1.

Lý do lựa chọn khảo sát chuyên mục bạn đọc trên báo điện

tử Vnexpress và Dân trí
9

Báo chí cơng dân đang phát triển khá mạnh mẽ trong mọi loại hình báo

chí, song có lẽ, báo mạng điện tử chính là loại hình ghi nhận sự phát triển
8

1

KHẮC THÀNH(tổng hợp), Báo chí cơng dân,
23/10/2012
91
Dẫn theo website: , Tình hình phát triển lĩnh vực báo chí 6 tháng năm
2012, />%C3%ACnhph%C3%A1ttri%E1%BB%83n.aspx , 23/10/2012


16

mạnh mẽ nhất của báo chí cơng dân. Với đặc trưng riêng có là tính phi định

kỳ và ưu thế vượt trội về tính năng tương tác thơng qua cơng cụ là Internet,
báo mạng điện tử đem đến môi trường đầy tiện ích và thuận lợi cho báo chí
cơng dân phát triển.
Tại Việt Nam, năm 1997 là dấu mốc thời gian cho sự xuất hiện của
Internet và cùng với đó là sự ra đời của tờ báo điện tử đầu tiên: Tạp chí Quê
hương (chính thức ra mắt ngày 03/12/1997). Gần 15 năm ra đời và phát triển,
hiện nay, báo mạng điện tử đang ngày càng khẳng định được vị thế của mình
trong đời sống báo chí ở Việt Nam. Tính đến tháng 6 năm 2012, cả nước đã
có 62 báo điện tử, 1024 trang tin điện tử tổng hợp chung (trong đó có 300
trang của các cơ quan báo chí).1 Rõ ràng, dù ra đời muộn hơn rất nhiều so với
các loại hình báo chí khác như báo in, phát thanh và truyền hình, song báo
mạng đã nhanh chóng tìm được chỗ đứng, và hơn thế nữa, cịn phát triển rất
mạnh mẽ và nhanh chóng.
Vnexpress và Dân trí là 2 trong số 62 tờ báo mạng điện tử độc lập tại
Việt Nam hiện nay. Theo thống kê của Alexa.com, đây cũng là 2 trong số
những trang web có số lượng người truy cập lớn nhất tại Việt Nam (không chỉ
riêng báo mạng điện tử).
Vnexpress và Dân trí đều có chuyên mục Bạn đọc, ở đó thể hiện khá rõ
nét vai trị của nhà báo cơng dân.
Việc khảo sát chun mục Bạn đọc trên Vnexpress và Dân trí sẽ đem đến
những kết quả thực tế phù hợp với nội dung đề tài của tiểu luận này, cho thấy
rõ vai trò của nhà báo cơng dân trong thực tế. Đó chính là lý do tôi lựa chọn
khảo sát chuyên mục Bạn đọc trên Vnexpress và Dân trí.
2.2.

Vai trị của nhà báo công dân trong chuyên mục Bạn đọc trên

Vnexpress.net
Khảo sát các bài viết trong chuyên mục Bạn đọc trên báo điện tử
Vnexpress.net trong thời gian từ ngày 01/09/2012 đến ngày 30/09/2012 thu

được kết quả như sau:


17

- Tổng số bài viết trong chuyên mục: 145 bài.
- Mảng đề tài nội dung chủ yếu được phản ánh trong các bài viết: các vấn
đề nóng của đời sống xã hội (giao thông đô thị, mối quan tâm, bức xúc trong
cộng đồng dân cư,…), chia sẻ cảm xúc về thiên nhiên, khung cảnh, trải
nghiệm của bản thân, chuyện đời thường (hơn nhân, hạnh phúc gia đình, ni
dạy con cái…), kỹ năng sống,…
- Hình thức thể hiện: bài viết có hình ảnh minh họa.
* Phân tích, nhận xét, đánh giá:
Qua khảo sát thực tế các bài viết trong chuyên mục Bạn đọc trên báo
điện tử Vnexpress trong tháng 9/2012, có thể thấy rằng, các bài viết trong
chuyên mục này có nội dung rất phong phú và thể hiện khá rõ nét vị trí, vai
trị của nhà báo cơng dân. 145 bài viết đều là của các bạn đọc viết và gửi về
cho chuyên mục, với những mảng nội dung khác nhau đã đem đến cho độc
giả rất nhiều những thông tin đa dạng. Đặc điểm nổi bật nhất của những bài
viết trong chun mục này chính là góc nhìn, cách thể hiện và quan điểm, thái
độ của người viết được bộc lộ rất rõ ràng, trực diện với từng vấn đề, sự việc
được nêu lên trong bài. Tác giả của các bài viết không phải là các nhà báo
chuyên nghiệp. Họ trực tiếp tham gia hoặc chứng kiến các sự kiện, vấn đề
trong đời sống xã hội, sau đó viết bài về sự kiện, vấn đề đó, bày tỏ thái độ,
quan điểm, cách nhìn nhận của mình trước từng hiện tượng vấn đề. Những nội
dung mà họ lựa chọn phản ánh thường là các vấn đề rất gần gũi và có liên
quan, tác động trực tiếp đến đời sống hàng ngày của chính họ. Chính vì thế
mà sự nhìn nhận, đánh giá trong từng bài viết rất sát với thực tế. Hơn thế nữa,
vì họ chính là những người dân bình thường nên cách phản ánh cũng rất gần
gũi và dễ dàng nhận được sự đồng tình, ủng hộ của đa số độc giả.

Ví dụ: bài viết “Bác sĩ cơng đẩy người bệnh ra phòng khám tư” của tác
giả Vĩnh Linh đăng vào lúc 10h17’ ngày 14/09/2012.
Bài viết chia sẻ câu chuyện của 1 độc giả khi đưa người nhà đi khám
bệnh tại một bệnh viện ở phố Quán Sứ, Hà Nội. Câu chuyện được kể với rất


18

nhiều chi tiết, dẫn dắt người đọc theo dõi diễn biến với mạch kể rõ ràng, mạch
lạc. Bài viết còn được minh họa bằng những hình ảnh do chính độc giả đó
chụp lại tại bệnh viện kia. Tác giả đã thể hiện sự bức xúc trước thực trạng các
bác sĩ ở bệnh viện đó thơng đồng và móc ngoặc với các phịng khám tư bên
ngồi để móc túi người bệnh: “Qua sự việc trên tơi cảm thấy rất bất bình về
những hành động của bác sĩ và nhân viên ở bệnh viện. Họ thơng đồng và móc
ngoặc với những phịng khám tư bên ngồi để móc túi người bệnh.
Tơi khơng hiểu tại sao các bác sĩ lại có thể làm vậy khi mà ngày ngày họ
vẫn chứng kiến cảnh những người dân nghèo phải nhịn ăn, nhịn tiêu để có
tiền lên Hà Nội khám bệnh. Giờ nghỉ buổi trưa bệnh nhân nằm vật vạ ở vỉa
hè, ở góc sân… rồi lại cơm nắm muối vừng để ăn cho qua bữa. Chưa kể
chuyện lạ lẫm lên Hà Nội bị các thành phần xấu thi nhau lừa gạt tiền.
Tơi nhìn những cảnh đó mà thấy thương, thấy xót xa lắm. Tơi kể ra đây
câu chuyện của tôi, mong rằng những ai đang làm trong nghề y, hoặc có liên
quan tới nó thì hãy nghĩ đến những khó khăn của người nghèo khi bị bệnh mà
giữ lương tâm, đạo đức nghề nghiệp cho xứng với câu “lương y như từ mẫu”.
Bài viết đã nhận được 26 ý kiến phản hồi từ những độc giả khác, trong
đó có rất nhiều ý kiến đồng tình với bức xúc nêu trên của tác giả bài viết. Rõ
ràng, một thực trạng, một vấn đề được chính những người trong cuộc, những
người trực tiếp tham gia, chứng kiến phản ánh lại ln có sức “nặng”, sức
thuyết phục độc giả rất lớn. Đó cũng là điều dễ hiểu bởi những thông tin,
những băn khoăn hay bức xúc được nêu ra trong bài là rất thật. Tác giả nói lên

nỗi bức xúc của mình, nhưng qua đó cũng góp phần nói lên nỗi bức xúc của
rất nhiều người dân khác. Ý nghĩa xã hội của bài viết là không thể phủ nhận.
Vai trị của nhà báo cơng dân được thể hiện rõ nhất qua những thông tin
về những vụ việc nóng hổi, phát hiện vấn đề tại các địa phương, nơi mà các
phóng viên chun nghiệp khơng phải lúc nào cũng có thể có mặt kịp thời để
chứng kiến và phản ánh lên mặt báo. Những bức ảnh, video clip do người dân


19

“chộp” được khi vơ tình chứng kiến một hiện tượng, một sự việc đáng quan
tâm, chú ý thực sự rất có giá trị. Ví dụ như đoạn video clip về việc 2 thanh
niên chạy xe máy ngang nhiên cướp giật đồ của một cơ gái trên cầu Sài Gịn
được ghi lại bằng camera ô tô của một người đi đường (đăng tải ngày
27/09/2012). Chỉ một đoạn clip nhỏ nhưng đã góp phần phản ánh 1 vấn đề
đáng quan tâm là tệ nạn cướp giật đồ của người đi đường đang diễn ra ngang
nhiên ở 1 tuyến đường, từ đó nêu cao cảnh giác cho người tham gia giao
thông khi đi qua đoạn đường này, cũng như kêu gọi các cơ quan chức năng
vào cuộc để xử lý tình trạng trên. Vai trị của nhà báo cơng dân trong những
tình huống đó thực sự là vơ cùng quan trọng.
2.3.

Vai trị của nhà báo công dân trong chuyên mục Bạn đọc trên

Dantri.com.vn
Khảo sát các bài viết trong chuyên mục Bạn đọc trên báo điện tử
Dantri.com.vn trong thời gian từ ngày 01/09/2012 đến ngày 30/09/2012 thu
được kết quả như sau:
- Tổng số bài viết trong chuyên mục: 100
- Mảng đề tài nội dung chủ yếu được phản ánh trong các bài viết: tư vấn

pháp luật, các vấn đề nóng của đời sống xã hội, chia sẻ cảm xúc về thiên
nhiên, khung cảnh, trải nghiệm của bản thân, chuyện đời thường (hôn nhân,
hạnh phúc gia đình, ni dạy con cái…), kỹ năng sống,…
- Hình thức thể hiện: bài viết kèm hình ảnh minh họa.
•Phân tích, nhận xét, đánh giá:
Vai trị của nhà báo cơng dân cũng được thể hiện rất rõ trong các bài viết
trên chuyên mục Bạn đọc của báo điện tử Dân trí.
Những vấn đề bức xúc trong đời sống xã hội được bạn đọc phản ánh và
gửi đến chuyên mục Bạn đọc. Chuyên mục như một chiếc cầu nối giữa người
dân với các cơ quan có thẩm quyền. Qua những bài viết của chính những độc
giả là người dân trên mọi miền đất nước, những vấn đề, những sai phạm được


20

phát hiện, từ đó các cơ quan chức năng tiến hành giải quyết. Các nhà báo
cơng dân đã góp một phần khơng nhỏ trong việc phản ánh chính xác, chân
thực những thông tin vô cùng đa dạng trong đời sống xã hội, từ góc độ gần
nhất.
3.

Tổng kết:

Có thể nói rằng, trào lưu báo chí cơng dân đã và đang phát triển rất mạnh
mẽ ở khắp các quốc gia trên thế giới, và Việt Nam cũng không là ngoại lệ.
Trong báo chí cơng dân, nhà báo cơng dân với tư cách là chủ thể sáng tạo nên
tác phẩm báo chí nắm giữ một vai trị vơ cùng quan trọng. Thế mạnh của nhà
báo cơng dân nằm chính ở việc họ là những người dân bình thường, là những
độc giả của báo chí chuyên nghiệp. Họ trải nghiệm cuộc sống, trực tiếp tham
dự hoặc chứng kiến các sự kiện, sự việc, hiện tượng trong đời sống xã hội.

Chính vì thế, thơng tin mà họ phản ánh trong bài viết luôn gần gũi với đời
sống hơn cả. Và điều quan trọng, khi mà nhu cầu thông tin của độc giả ngày
càng nâng cao cả về số lượng và chất lượng, thì chính báo chí cơng dân sẽ đáp
ứng khơng ngừng nhu cầu ấy, trong đó, nhà báo cơng dân chính là chủ thể
sáng tạo, là nhân tố rất quan trọng và không thể thiếu.


21

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1.

TS. Nguyễn Thị Trường Giang, Báo mạng điện tử - Những vấn

đề cơ bản, NXB Chính trị - Hành chính, 2010, Hà Nội.
2.

Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Khoa Báo chí, PGS, TS. Tạ

Ngọc Tấn (Chủ biên), Cơ sở lý luận báo chí, NXB Lý luận chính trị, 2007, Hà
Nội.
3.

Lê Thị Nhã, Lao động Nhà báo – Lý thuyết và Kỹ năng cơ bản,

NXB Chính trị - Hành chính, 2010, Hà Nội.
4.

Học viện Báo chí và Tuyên truyền, Khoa Báo chí, Tạ Ngọc Tấn


(Chủ biên), Tác phẩm báo chí (Tập 1), NXB Thế giới, 2010, Hà Nội.
5.

Phạm Thị Thanh Tịnh, Lịch sử báo chí thế giới, NXB Chính trị -

Hành chính, 2011, Hà Nội.
6.

Grabennhicốp, Báo chí trong kinh tế thị trường, NXB Thơng tấn,

2003, Hà Nội.
7.

Các trang web:

- />- www.columbia.edu/itc/sipa/nelson/newmediadev/Citizen
%20journalism.html
- />- />- />- journalism.about.com/od/citizenjournalism/a/whatiscitizen.htm
- />

22