MỤC LỤC
LỜI MỞ ĐẦU

2

DẪN NHẬP

3

Lí do chọn đề tài

3

Lịch sử nghiên cứu vấn đề

3

Mục đích nghiên cứu

4

Đối tượng nghiên cứu, phạm vi nghiên cứu

4

Phương pháp nghiên cứu

4

CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN, TỔNG QUAN ĐỊA BÀN
VÀ LỄ HỘI CHÙA HƯƠNG

5

Giới thiệu khái quát về xã Hương Sơn, huyện Mĩ Đức,
thành phố Hà Nội.

5

Lễ hội chùa Hương

6

Tiểu kết chương 1

8

CHƯƠNG 2: GIÁ TRỊ VĂN HÓA LỄ HỘI CHÙA HƯƠNG
TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH

8

Tiểu kết chương 2

10

CHƯƠNG 3: BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY LỄ HỘI
CHÙA HƯƠNG GẮN VỚI PHÁT TRIỂN DU LỊCH

11


Tiểu kết chương 3

12

KẾT LUẬN

13

TÀI LIỆU THAM KHẢO

14

14


LỜI MỞ ĐẦU
Hà Nội là một trong những trung tâm văn hóa của Việt Nam, được mệnh
danh là nơi có nhiều lễ hội nhất đất nước với những lễ hội đặc sắc, hấp dẫn và
có quy mơ lớn. Trong những lễ hội đó có một lễ hội, một địa danh quen thuộc
với cả người dân Việt Nam và cả du khách nước ngồi đó là Lễ hội chùa
Hương ở Hương Sơn - Mĩ Đức - Hà Nội. Hương Sơn có lịch sử phát triển lâu
đời và giàu truyền thống văn hóa và cách mạng, là cái nơi của nền văn hóa
Việt cổ với di chỉ văn hóa Hịa Bình. Bên cạnh đó thì nó cịn nổi tiếng là vùng
di tích lịch sử - văn hóa - thắng cảnh, được tơn danh là: “ Nam thiên đệ nhất
động” một di tích quốc gia với Hương Tích và Thiên Chù,... Khu thắng cảnh
Hương Sơn, được xem là một miền đất Phật - nơi mà Quan Thế Âm Bồ Tát
ứng hiện tu hành. Nơi đây mỗi độ xuân về người dân lại nô nức Trẩy hội
Chùa Hương để dâng lên Người một lời nguyện cầu, một nén tâm hương,
hoặc thả hồn bay bổng hòa quyện với thiên nhiên ở một vùng rừng núi còn in
dấu Phật.


14


DẪN NHẬP
1. Lí do chọn đề tài
Lễ hội là đối tượng quan trọng của nền văn hóa dân tộc, có ý nghĩa vô
cùng to lớn đối với đời sống vật chất cũng như tinh thần của con người, đồng
thời thì nó cũng phản ánh rõ nét sinh hoạt tín ngưỡng của người Việt. Trong
thời buổi kinh tế thị trường như hiện nay toàn thế giới đang phát triển theo xu
hướng: “Cơng nghiệp hóa, hiện đại hóa” vơ tình đã làm mai một đi những giá
trị truyền thống. Những lễ hội cũng được cải thiện nhiều cho phù hợp với nhu
cầu kinh tế thị trường mà làm mất đi những giá trị vốn có. Vì vậy cho nên
việc đi sâu vào việc tìm hiểu Lễ hội chùa Hương nhằm mục đích phần nào giữ
gìn những giá trị truyền thống văn hóa mang đậm bản sắc dân tộc và yếu tố
tích cực của lễ hội trong đời sống hiện nay. Bên cạnh đó thì Lễ hội chùa
Hương cịn là một nơi tham quan về đất nước, con người, nơi địa linh thắng
cảnh sơn thủy hữu tình nên tơi đã chọn đề tài “Giá trị văn hóa của Lễ hội chùa
Hương trong phát triển du lịch”.
2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề
Hiện nay việc nghiên cứu các lễ hội ở Việt Nam rất được sự quan tâm
của nhiều tác giả. Lễ hội chùa Hương là mảng nghiên cứu khoa học được rất
nhiều các nhà nghiên cứu quan tâm và có khơng ít cơng trình bài viết liên
quan đến vấn đề này, song nó lại được tìm hiểu theo nhiều cách khác nhau,
tiêu biểu như : Cuốn “ Lịch sử Đảng bộ và nhân dân xã Hương Sơn”, NXB
Chính trị - hành chính, khái qt những nét chính trong tiến trình lịch sử của
vùng đất nơi đây. Cuốn “ Di tích lịch sử văn hóa và danh thắng chùa Hương”,
của tác giả Nguyễn Tuấn Anh, cung cấp những thông tin về quần thể di tích
chùa Hương. Hay “ Lịch sử chùa Hương tích” tác giả Nguyễn Đức Bảng nói
lên lịch sử xây dựng chùa Hương tích, mang dấu ấn tâm linh, tín ngưỡng dân

gian mang bản sắc dân tộc. Tác phẩm “ 60 lễ hội truyền thống Việt Nam ”,
NXB Tổng hợp TP.HCM giới thiệu những nét chính về phần lễ và phần hội về
14


Lễ hội chùa Hương. Nhưng những bài viết, những công trình nghiên cứu trên
chỉ dừng lại ở góc độ giới thiệu, tổng hợp, nhìn từ góc độ lịch sử nhận định
qua cái nhìn của tác giả mà chưa có ai đi tìm hiểu giá trị của lễ hội nên tơi
chọn đề tài này để nghiên cứu những “Giá trị văn hóa của Lễ hội chùa Hương
trong phát triển du lịch”.
3. Mục đích nghiên cứu
Đề tài nghiên cứu nhằm đưa ra những luận cứ khoa học cho việc phát
triển du lịch lễ hội ở chùa Hương.
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu:
- Các hoạt động văn hóa, xã hội tại lễ hội Chùa Hương
- Các hoạt động du lịch của chùa Hương
Phạm vi nghiên cứu:
- Khu di tích Hương Sơn, huyện Mỹ Đức
5. Phương pháp nghiên cứu
Về mặt phương pháp luận, trong bài viết này chúng tôi sử dụng
phương pháp nghiên cứ hồi cố, dựa vào các tường thuật của những chủ nhân
văn hóa, những người vừa là chủ thể sáng tạo vừa là khách thể tham gia thực
hành lễ hội. Ngồi ra cịn có phương pháp nghiên cứu quan sát tham dự trực
tiếp tại địa bàn tổ chức lễ hội, để nghiên cứu nguồn gốc, nội dung, ý nghĩa và
“Giá trị văn hóa của Lễ hội chùa Hương trong phát triển du lịch”.

14



CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN, TỔNG QUAN ĐỊA BÀN VÀ LỄ
HỘI CHÙA HƯƠNG
1.

Giới thiệu khái quát về xã Hương Sơn, huyện Mĩ Đức, thành phố

Hà Nội.
Trong thời đại công nghiệp hóa - hiện đại hóa lễ hội có nhiều thay đổi
để phù hợp hơn với thời đại. Các nền văn hóa trên thế giới khơng ngừng vận
động trong sự giao lưu và tiếp biến văn hóa, điều này làm cho các thành tố
văn hóa phải thích ứng theo dẫn đến sự biến đổi các giá trị vốn có của chúng.
Cho đến nay xu thế tồn cầu hóa đã phát triển và có ảnh hưởng hết sức mạnh
mẽ, tồn diện trên tất cả các lĩnh vực đời sống, bối cảnh đã tác động trực tiếp
vào quá trình biến đổi hệ giá trị ở Việt Nam trong đó có lễ hội. Được mệnh
danh là lễ hội dài nhất Việt Nam, Lễ hội chùa Hương cũng đã phải cải thiện
rất nhiều để phù hợp hơn qua đó làm thay đổi giá trị truyền thống của nó.
Lễ hội chùa Hương diễn ra trên địa bàn xã Hương Sơn là một xã thuộc
huyện Mĩ Đức, thành phố Hà Nội, có diện tích 40,71 km², chia làm 2 vùng.
Vùng núi phía tây và vùng phía đơng, phía nam được bồi tụ phù xa bởi sơng
Đáy. Điều kiện địa hình và thổ nhưỡng vừa thuận lợi vừa khó khăn trong canh
tác. Bên cạnh đó thì Hương Sơn có nguồn nước phong phú, hệ thống sơng đa
dạng, thuận lợi cho thông thương, giao lưu với các địa phương. Xã Hương
Sơn còn được mệnh danh là vùng quê “ sơn thủy hữu tình”, trên có núi non
trùng điệp, rừng ngun sinh, hang động, dưới có hệ thống sơng suối thơ
mộng, cảnh quan hài hịa mơi trường thiên nhiên hùng vĩ và các di tích lịch sử
văn hóa cổ kính như: chùa chiền, đình đền, miếu mạo. Tất cả hòa quyện với
nhau thành một danh thắng nổi tiếng.
Về kinh tế - xã hội nhân dân nơi đây sống chủ yếu bằng nghề canh
nông và nghề rừng. Bao quanh bởi núi đá vôi và sông Đáy, Hương Sơn trở
thành một vùng địa thế biệt lập với các vùng xung quanh do vậy nơi đây có

đời sống kinh tế nơng nghiệp tự cung, tự cấp chia cắt với bên ngoài. Nghề thủ
14


công nghiệp truyền thống cũng phát triển sớm và mạnh đó là nghề làm nón và
nghề dệt lụa.... Bên cạnh đó nguồn tài ngun dồi dào là đá vơi, đất đá và tiềm
năng kinh tế rừng, khí hậu trong lành thuận lợi cho phát triển kinh tế, du lịch
sinh thái, tam linh nông nghiệp cả trồng trọt và chăn nuôi. Đây là nhân tố tích
cực để tạo điều kiện phát huy tiềm năng và thúc đẩy phát triển kinh tế xã hội.
Ngồi những điều kiện thuận lợi thì xã cịn gặp rất nhiều khó khăn: lũ lụt, hạn
hán gây thiệt hại rất nhiều cho con người và của cải,...
2.

Lễ hội chùa Hương xã Hương Sơn, huyện Mỹ Đức, thành phố Hà

Nội.
Lễ hội chùa Hương hay còn gọi là Trẩy hội chùa Hương là lễ hội đầu
năm, diễn ra trong vòng 3 tháng, bắt đầu từ mùng 6 tháng 1 đến tháng 3 âm
lịch, những đỉnh cao lễ hội từ rằm tháng giêng đến 18 tháng hai âm lịch. Chùa
Hương là một danh thắng nổi tiếng, không chỉ đẹp bởi cảnh mà cịn là một nét
đẹp văn hóa tín ngưỡng đạp Phật của người dân Việt Nam. Khơng giống bất
kì nơi nào chùa Hương là một tập hợp nhiều đền chùa hang động gắn liền với
núi rừng và trở thành một quần thể thắng cảnh rộng lớn, kiến trúc hài hòa với
thiên nhiên gồm núi, đồi, hang, động, suối rừng, chùa tháp....
Vào tháng 3 năm Canh Dần (1770) Chúa Tĩnh Đô Vương Trịnh Sâm
tuần du Trấn Sơn Nam đã vào động Hương Tích và đề lên vách đá cử động
năm chữ “Nam thiên đệ nhất động”. Có thể nói, Chúa Trịnh Sâm là người đặt
nền móng đầu tiên cho lễ hội Chùa Hương, và cũng từ đó hàng năm khi mùa
xuân đến, dần dần du khách đến với lễ hội ngày một đông vui. Nhưng phải
mãi đến năm 1896 niên hiệu Thành thái năm thứ 8 mới chính thức mở hội

lớn. Xưa hội chùa Hương thường được mở sau ngày lễ hội khai sơn của làng
Yến Vỹ vào ngày mùng 06 tháng giêng.
Trước ngày mở hội một ngày, tất cả các đền, chùa, đình, miếu đều
khói hương nghi ngút, khơng khí lễ hội bao trùm cả xã Hương Sơn. Mở đầu
đội múa Lân sẽ múa một màn chào mừng du khách và các Phật tử từ khắp
14


nơi. Phần lễ thực hiện rất đơn giản, có nghiêng về "thiền". Nhưng ở chùa
ngoài lại thờ các vị sơn thần thượng đẳng với đủ màu sắc của đạo giáo. Đền
Cửa Võng là "chân long linh từ" thờ bà chúa Thượng Nàn, là người cai quản
cả vùng rừng núi xung quanh với cái tên là "tì nữ tuý Hồng" của sơn thần tối
cao. Chùa Bắc Đài, chùa Tuyết Sơn, chùa Cả và đình Qn thờ ngũ hổ và tín
ngưỡng cá thần. Chùa Trong có lễ dâng hương, gồm hương, hoa, đèn, nến,
hoa quả và thức ăn chay. Lúc cúng có hai tăng ni mặc áo cà sa mang đồ lễ
chay đàn rồi mới tiến dùng đồ lễ lên bàn thờ. Trong lúc chạy đàn, hai vị tăng
ni múa rất dẻo và đẹp mắt. Từ ngày mở hội cho đến hết hội, chỉ thỉnh thoảng
mới có sư ở các chùa trên đến gõ mõ tụng kinh chừng nửa giờ tại các chùa,
miếu, đền. Cịn hương khói thì khơng bao giờ đứt.
Phần hội nét thanh tịnh của miền đất Phật tạo cho con người, cảnh vật
hịa lẫn vào khơng gian, đường vào chùa Hương tấp nập vào ra hàng trăm
thuyền, cộng thú vui ngồi thuyền vãng cảnh lạc vào nơi tiên cõi Phật. Con
người được hòa nhập vào núi vãn cảnh chùa chiền và bắt đầu hành trình mới hành trình leo núi. Leo núi chơi hang, chơi động. Cuộc leo núi tạo ra trong
con người tâm lý kỳ vọng, muốn vươn lên đến cái đẹp. Và sự kỳ vọng cái đẹp
hẳn sẽ làm cho con người thêm phần sảng khoái tin yêu cuộc đời này hơn.
Ðường núi từ chùa Ngoài vào chùa Trong lúc nào cũng tấp nập. Các phật tử
có thể hành hương tham quan Lễ hội chùa Hương làm 3 tuyến :
Tuyến thứ nhất: Tuyến chính – tuyến Hương Tích : Đền Trình – Chùa
Thiên Trù – Động Tiên Sơn – Chùa Giải Oan – Đền Cửa Võng – Động Hương
Tích – Động Bình Hồng – Động Đại Binh.

Tuyến thứ hai : Tuyến Thanh Sơn Hương Đài : Hang Sơn Thủy Hữu
Tình – Chùa Thanh Sơn – Động Hương Đài – Chùa Long Vân Động Long
Vân – Chùa Cây Khế.
Tuyến thứ ba : Tuyến Tuyết Sơn : Đền Trình Chúa Tuyết Sơn – Chùa
Bảo Đài – Động Ngọc Long – Chùa Cá.
14


Tiểu kết chương 1
Hương Sơn một vùng quê yên bình, hiền hòa và là địa danh quen thuộc
với người dân trong và ngồi nước. Được tơn danh là “Nam thiên đệ nhất
động”, một di tích lịch sử danh thắng quốc gia với Hương Tích, Thiên Trù và
Ngũ Nhạc, Non Tiên, Đền Đục… Đến với lễ hội còn người sẽ được thả hồn
mình vào những nghi lễ tâm linh thần bái, có thể hình dung được nét đẹp của
tạo hóa đã tạo cho nơi đây thêm trù phú. Lễ hội chùa Hương cịn khơi dậy
truyền thống tốt đẹp của cha ơng ta. Lễ hội chùa Hương có ý nghĩa tích cực và
cần được các cấp chính quyền, nhân dân quan tâm và phát triển, bảo vệ và lưu
truyền.
CHƯƠNG 2: GIÁ TRỊ VĂN HÓA LỄ HỘI CHÙA HƯƠNG
TRONG PHÁT TRIỂN DU LỊCH
Giá trị của lễ hội truyền thống được khẳng định trên nhiều phương diện
cuộc sống, cuốn hút và hấp dẫn, được xã hội thừa nhận và trở thành một nhu
cầu chính đáng của người dân. Những yếu tố tích cực, sống động của lễ hội
góp phần bảo vệ sự đậm đà của bản sắc văn hóa dân tộc. Lễ hội chùa Hương
không chỉ là giá trị vùng miền, mà là di tích của quốc gia, là giá trị văn hóa
tâm linh của một dân tộc, nó cũng là giá trị sống của chuỗi phát triển văn hóa
tín ngưỡng đạo phật của người dân Việt từ xa xưa cho tới ngày nay. Chùa
Hương tuy không phải là nơi xuất phát cội nguồn Phật giáo, nhưng là một
phần quan trọng của Phật giáo Việt Nam. Đến với Lễ hội chùa Hương còn là
cuộc hành hương vào nơi tu hành của bà Chúa Ba. Vơ hình chung mọi phật tử

đến đây đều mang một tâm thức xử sự theo cách ứng sử của tín đồ đạo Phật.
Đạo Phật ngấm vào lòng người càng khẳng định vị thế giá trị của chùa
Hương, trong tâm thức của người Việt chùa Hương là cõi Phật.
Lễ hội chùa Hương mang đến giá trị hướng về cội nguồn, tâm linh lớn
lao. Trong thời đại cách mạng khoa học kĩ thuật, tình trạng con người dần
tách rời với tự nhiên, mơi trường, vì vậy hơn bao giờ hết con người càng có
nhu cầu tìm lại cái cội nguồn tự nhiên của mình, mà Lễ hội chùa Hương là
14


một biểu tượng đáp ứng được nhu cầu ấy. Sống ở thành phố Hà Nội cô
Nguyễn Thị Thu Hà : “ Đi lễ chùa Hương như lạc vào một thế giới khác, bình
yên, thanh tịnh. Cái lễ hội là một chuyện, một phần vơ đây vì được cái tâm
linh, tạo cho người ta cảm giác nhẹ nhàng thanh thản nên năm nào tơi cũng đi
”. Trải qua dịng chảy vơ tận của thời gian, con người biết rằng cuộc sống ấm
no, hạnh phúc khơng chỉ có điều kiện kinh tế đầy đủ mà có cả yếu tố tinh
thần. Vì thế nhu cầu tâm linh cần giải tỏa những ức chế nảy sinh trong xã hội,
họ cần thư giãn về mặt tinh thần, nên nhiều người đến với miền đất Phật này
để thấy lịng mình phấn chấn, vui vẻ, tự tin hơn.
Đến với Lễ hội chùa Hương con người dường như được tắm mình
trong dịng nước mát đầu nguồn của văn hóa dân tộc, tận hưởng những giây
phút thiêng liêng, ngưỡng vọng những biểu tượng diêu việt cao cả - chân
thiện mỹ, được sống những giây phút giao cảm hồ hởi đầy tinh thần cộng
đồng. Thông qua Lễ hội chùa Hương ta bắt gặp tính chất cộng đồng trong văn
hóa, nét đẹp văn hóa bản địa như trong thơ của Bà Huyện Thanh Quan:
“ Đệ nhất Nam thiên ấy canh này
Thuyền nan đón khách mai chèo lay
Hai bên quả núi lồng gương suối
Bốn mặt hoa gàn rủ bong mây
Cửa Phật lơ thơ tầng đá giãi

Chùa Tiên bát ngát khỏi hương bay
“Nam vô”, tiếng dạy thưa trần tục
Non nước Bồng Lai mới thấy đây!”
Bên cạnh đó, Lễ hội chùa Hương cịn có tiềm năng phát triển du lịch,
kinh tế. Lễ hội chùa Hương hấp dẫn du khách bởi cảnh quan thiên nhiên đẹp:
khu thắng cảnh Hương Tích, suối Yến, Chùa Thiên Trù,... các cánh rừng
nguyên sinh, các dãy núi trùng trùng điệp điệp, các hệ động vật thực vật
14


phong phú. Nên hàng năm thu hút hàng triệu lượt khách về chiêm cảnh, bái
Phật qua đó tạo nên nguồn thu lớn và là nguồn thu chính cho huyện Mỹ Đức.
Nó tạo việc làm, thu nhập cho hàng ngàn người dân trên địa bàn và cư dân lân
cận.
Trẩy hội chùa Hương không chỉ dừng lại ở chốn Phật đài hay bầu trời
– cảnh bụt, nó là nét đẹp văn hóa của người dân Việt Nam nói chung và nhân
dân Hương Sơn nói riêng. Làm sống lại những trang sử hào hùng chống giặc
ngoại xâm, bảo vệ đất nước của cha ông ta. Là nơi hội tụ sinh hoạt văn hóa
dân tộc độc đáo như bơi thuyền, leo núi. các chiếu hát chèo, hát văn.... Hiện
thực và huyền thoại đan xen kết nối làm tăng giá trị của lễ hội, gợi cho chúng
ta truyền thống tốt đẹp, một nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc.
Không phải ngẫu nhiên các bậc tao nhân mặc khách nhiều thời tìm
đến chùa Hương tìm đến Hương Sơn và để lại nhiều bài thơ sâu lắng. Cũng
không phải ngẫu nhiên, ca dao - tâm tư tình cảm của người lao dộng lại dành
nhiều câu ca ngợi về Hương Sơn như vậy. Chùa Hương mang trên mình cái
đẹp, cái thiện, phản ánh sự khao khát của con người hướng tới ước vọng tự
hoàn hiện bản thân mình. Mang một giá trị đặc biệt nào đó trong lịng người
Việt.
Tiểu kết chương 2
Trải qua dịng chảy vơ tận của thời gian, giá trị văn hóa truyền thống

của Lễ hội chùa Hương ngày càng tô đậm thêm. Lễ hội chùa Hương là nét đẹp
văn hóa của người dân Việt Nam nói chung và nhân dân xã Hương Sơn nói
riêng, làm sống lại những trang sử hào hung của chống ngoại xâm, bảo vệ đất
nước của cha ông ta. Ngồi ra Lễ hội chùa Hương cịn giúp chúng ta nhớ lại
những nét truyền thống tốt đẹp mà thập phương khắp nơi đều biết đến. Làm
cho nền văn hóa dân tộc thêm phong phú đậm đà bản sắc.
CHƯƠNG 3: BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY LỄ HỘI CHÙA HƯƠNG
GẮN VỚI PHÁT TRIỂN DU LỊCH
14


Quy hoạch phát triển du lịch Hương Sơn – Quan Sơn với các sản phẩm
du lịch chính: Du lịch văn hóa tâm linh lễ hội; du lịch nghĩ dưỡng, du lịch
sinh thái đều mũi nhọn trong phát triển du lịch, phát triển kinh tế, xã hội của
Hà Nội. Vậy nên việc công tác tu bổ, duy tu, bảo dưỡng, xây dựng và nâng
cấp cơ sở hạ tầng phục vụ cho khách du lịch rất đang được quan tâm. Trong
vòng 5 năm qua, cùng với nguồn ngân sách của nhà nước và xã hội hóa, Mỹ
Đức đã đầu tư hơn 300 tỷ cho công tác tu bổ, tôn tạo nhằm phục vụ cho du
khách tạo sự khang trang, thơng thống, cảnh quan môi trường xanh, sạch,
đẹp. Đồng thời, nhà nước cũng chủ động phối hợp với các vị Đại Đức, Tăng
ni trụ trì các chùa, đền để hướng dẫn phục vụ du khách về trẩy hội, tham gia
các hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo theo quy định của Nhà nước; đẩy mạnh
công tác tuyên truyền, nâng cao ý thức, trách nhiệm và vai trị của du khách
trong việc giữ gìn mơi trường văn hóa, tự nhiên và xã hội trong lễ hội; cơng
tác giữ gìn an ninh trật tự, an tồn xã hội, đảm bảo giao thông cũng thường
xuyên được duy trì đảm bảo cho du khách đi lại an tồn, thuận tiện. Các dịch
vụ, thương mại trong quần thể khu danh thắng cũng được tăng cường quản lý
chặt chẽ, từng bước được đổi mới theo hướng văn minh, tiến bộ. Bên cạnh
những kết quả đạt được thì việc phát huy giá trị Lễ Hội chùa Hương trong du
lịch chưa tương xứng với tiềm năng không gian và thời gian của Khu quần

thể. Du khách đến với Chùa Hương từ nhu cầu tâm linh vẫn là chủ yếu, chưa
khai thác hết nhu cầu du lịch của du khách. Việc gắn kết giữa du lịch tâm linh
của quần thể thắng cảnh Hương Sơn và du lịch sinh thái, du lịch làng nghề
truyền thống... trên địa bàn huyện vẫn còn chưa được phát huy và khai thác.
Mặt khác, chưa có sự kết nối được quần thể thắng cảnh Chùa Hương với các
điểm du lịch khác trên địa bàn Thành phố để tạo thành các điểm, tua du lịch
chun nghiệp có tính liên kết, liên hoàn trong và ngoài Thành phố. Trong
thời gian qua, Lễ hội Chùa Hương vẫn duy trì những nét đẹp truyền thống vốn
có cả về khơng gian và thời gian, vừa đảm bảo yếu tố tâm linh, tín ngưỡng
cũng như đáp ứng nhu cầu đi lại, ăn, ở thuận tiện, tạo sức hút ngày càng cao
14


đối với du khách. Việc tu bổ, tôn tạo, ngày càng được nhà nước quan tâm, bên
cạnh đó khai thác khu quần thể là một vấn đề nhà nước rất chú trọng để có
những chính sách phù hợp với lễ hội nói riêng và Hà Nội nói chung.

Tiểu kết chương 3
Với một Lễ hội đặc biệt về thời gian, không gian, địa thế, phong cảnh
thiên nhiên, Lễ hội Chùa Hương đã, đang tồn tại, đồng hành và tạo nên ký ức
văn hóa tâm linh rất riêng biệt, vượt qua thời gian, có sự lan tỏa và sức sống
lâu bền trong đời sống tâm linh của nhân dân trong cả nước. Do đó, việc bảo
tồn và phát huy khơng gian lễ hội Chùa Hương trong chiến lược phát triển du
lịch của Thủ đơ vừa nhằm gìn giữ các giá trị văn hóa để tự hào, trao truyền,
giới thiệu, quảng bá vừa tạo thêm sức sống mới, phù hợp với nhu cầu ngày
càng cao của nhân dân, để lễ hội Chùa Hương khơng chỉ có giá trị văn hóa
tâm linh độc đáo mà còn là một sản phẩm du lịch đặc biệt đối với du khách
trong và ngoài nước.

14



KẾT LUẬN
Văn hóa là một yếu tố quan trọng để hồn thiện cuộc sống, trong đó
lễ hội cả nước nói chung và Lễ hội chùa Hương nói riêng góp phần khơng
nhỏ vào sự hồn thiện ấy. Lễ hội chùa Hương mang những giá trị to lớn
đối với người dân đất nước hình chữ S, mang một nét đẹp văn hóa riêng
của nền dân tộc Việt. Nó nhắc nhở mọi người ý thức về cội nguồn, yếu tố
cộng đồng, về cái đẹp đã hình thành nên nếp sống, nếp nghĩ, tạo nên
truyền thống nhân văn dân tộc. Lễ hội chùa Hương đã và đang tồn tại,
đồng hành làm nên văn hóa tâm linh riêng biệt, vượt thời gian, có sự lan
tỏa sức sống bền lâu trong đời sống tâm linh nhân dân cả nước. Trong thời
buổi hiện nay chúng ta cần kết hợp nhuần nhuyễn yếu tố truyền thống và
hiện đại để Lễ hội chùa Hương không làm mất đi vẻ truyền thống mà cũng
hòa nhập vào sự đổi mới của văn hóa dân tộc nói riêng và văn hóa nhân
loại nói chung.

14


TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Lịch sử chùa Hương Tích, Nguyễn Đức Bảng, NXB văn hóa dân tộc,
2009.
2. Di tích lịch sử và danh thắng chùa Hương, Nguyễn Tuấn Anh, NXB
văn hóa dân tộc, 2012.
3. />4. />5. />6. />%C3%B9a_H%C6%B0%C6%A1ng.
7. />
14