Lê Anh Tu n
ng Trung c p V n
ng
Email:
Ngày nh n: 04/11/2020; Ngày duy
Tóm t t
n s hình thành và phát tri n c
c ng Nam B cu i th k XIX,
u th k XX không th không nh
n vai trị to l n c a cơng tác d ch thu t và các t
báo qu c ng . Vi c d ch thu t không ch giúp ph bi n ch qu c ng ngày càng sâu r ng
nv
i dân, mà còn giúp b
cl
ng th c các ki
c
c
nghe nói. Bên c
c d ch thu t cịn giúp các
i ngày càng hoàn thi n k
d ng ch qu c ng , rèn luy n kh
vi
c bi t là h c k thu t vi
c tiên ti n. Tuy nhiên, các tác ph m
d ch thu t s không t
c tay b
cn
báo qu c ng . V i s
i ngày càng nhi u các tác ph
c, báo chí qu c ng
thành m

t
màu m
o và th thách tay ngh c
i c m bút lúc b y gi . T
c b t ngu n t
c hi
i
Vi t Nam c ng b
un ym mt
T khóa: báo chí qu c ng , d ch thu t,
c ng Nam B .
The role of translation and press to the formation and development of the Southern
National Language Prose from the late 19th to the early 20th century
Abstract
Regarding to the formation and development of the national language prose in the
Southern of Vietnam from the late 19th to the early 20th century, the great role of translation
and national language press must be mentioned. Translation not only helped spread the
national language widely to the readers, but also helped them enjoy some foreign literary
masterpieces which had just heard before. Besides, translating also helped writers have
more opportunities to improve their skills in using the national language, practice their
writing skills as well as learn the writing techniques of developed countries. However, the
translation works could not reach readers without the national language press. With the
publication of many literary works, the national language press has become a fertile and
nurturing land to train and challenge the skills of the writer at that time. Since then, the
literature readers also originated from the press readers and modern Vietnamese literature
also began to sprout from here.
Key words: national press, national prose, translation.
tv

Cùng v i s xu t hi n c a ch qu c



ng

c ng Nam B cu i th k
u th k
i và phát tri n g n
li n v i phong trào d ch thu t và các t báo
qu c ng
o ti
cho Nam
B
cc
cm
c trong vi c
hình thành và phát tri n c
c
ng .
K t khi ch qu c ng ra i, báo chí
qu c ng phát tri n m nh, t o ti
cho
phong trào d ch thu
và phát tri n. Là thu
a c a Pháp, nên các
tác ph
c nhi
i
l a ch
d ch sang ch qu c ng
ch các tác ph m v

c kinh
n c a Trung Qu
c bi t là nh
u th k XX. Chúng ta có th k tên m t
s nhà d ch thu t n i ti ng th
Hu nh T nh C a, Nguy
Các t báo qu c ng
n này
n trong vi c công
b nh ng b n d
u tiên và chuy n t i
nhanh nh t các tác ph m d ch thu
nv i
o công chúng. Qua công tác d ch
thu
c ng Nam B m t
m t hoàn thi n ch qu c ng , m t khác có
i rèn luy n tay ngh , k thu t vi
c
s m hoàn thi n k
vi
c ng
tiên phong c a Nam B . N
c qu c
ng Nam B
tri n, góp ph n tích c c trong vi c hình
thành và phát tri n n
c qu c ng
nói riêng, ti n trình hi
c

Vi t Nam nói chung.
1. Phong trào d ch thu t n r
Bu i bình minh c
c ng
Nam B
ng g n li n v i các tác ph m
d ch thu t, b
t ki
không t n nhi u công s c ph
ch y u là d ch các tác ph m c a Trung

Qu
d ch thu

qu c ng . Vi c
t môi
các tác gi tr i nghi m, góp ph n
qu c ng
ng th i khai m tâm trí, giúp
i Vi
i ti p c n các n
minh tiên ti n c a nhân lo i.
c Vi t Nam t
u nh
ng b i n
c Trung Qu c. Khi tr
thành thu
ac
c Vi t Nam
nói chung và v

c Nam B nói riêng l i
ch u
ng thêm b
c bi t là n
tác gi d ch truy n Tàu, truy
t
u xu t hi n và n r .
Chúng ta có th k
n nh ng tác gi d ch
truy n Tàu, truy n ph
sang ch qu c ng n i ti ng lúc b y gi
Nguy n Chánh S t, Hu nh T nh C a,
Nguy
,
Minh Ký ch ng nh
im
u vi c
d ch thu
c Hán - Vi t mà còn là
c d ch
Pháp - Vi t n a (B ng Giang, 1992: 87).
Cu i th k XIX, vi c d ch thu t ch y u
nh m m
bi n ch qu c ng
n
v
u th k XX, vi c
d ch thu t b
n vi
ng

nhu c u th m m và th hi u c
c.
H id
c thành l p
m t trong nh ng sáng l
u tiên c a
H i. H i d
i v i mong mu � phát tri n c
qu c ng Nam b cu i th k
u th
k XX.
2. Báo chí qu c ng - cái nôi c a n n


c qu c ng
S xu t hi n c a ch qu c ng
o
n nt
i hàng lo t các t báo qu c
ng
n cu i th k
u th k
XX, góp ph n không nh trong vi c truy n
bá và phát tri n c a ch qu c ng , t o ti n
cho m t n
cm ib
u xu t
hi
c ng .
n cu i th k

u th k
XX xu t hi n hàng ch c t báo qu c ng .
n cu i th k XIX l
t xu t
hi n 4 t báo qu c ng sau:
nh báo
(1865), Thông lo i khố trình (1888), Nh t
trình Nam k (1897) và Phan Yên báo (1898).
u th k XX, báo chí qu c ng b
u
n r v i hàng ch
Nơng c mín
(1901), Nh t t nh báo (1905), i Vi t
tân báo (1905),
Tùng báo (1907),
L ct
(1907), Nam K a ph n
(1908), Trung B
(1913), Cơng
lu n báo (1916), Nam Phong T p chí (1917),
Ph n
(1929),
Trong L i gi i thi u cu n sách Báo
Qu c ng
Sài Gòn cu i th k 19, nhà
nghiên c u Tr n Nh t Vy nh
L ch
s báo qu c ng Sài Gịn khơng ch là l ch
s c a báo chí, c a ngh báo, nhà báo mà
còn là l ch s phát tri n ch qu c ng , l ch

s
c nhà
n Nh t Vy,
2014). Khi t
nh Báo
th
m ch
ng hình ch m d
t
Vi t, thốt kh
c a ch
qu c ng .
Các t báo qu c ng nói chung và
nh
báo
khơng ch
i
Vi t có thêm m t ngh ngh báo t i nay
tr thành ngh có ch
ng trang tr ng
trong xã h i và qu c t
i Vi t h c
và phát tri n m nh ch qu c ng
ng th i
tr thành th ch chính th c c
i Vi t
trên tồn c u. T báo cịn d
i Vi

n ng u

vi t ti u thuy t, t ng lu n, phóng s , ký
s , tri t h c, khoa h
p vào th
gi
cb
t khác, t
có nh
ng m nh m
n nh n th c
xã h i c
i Vi t t ng chìm trong u t i,
chìm trong s mù ch kinh niên. T báo
n sinh thêm m t ngh
m i trong xã h
s p ch in,
ngh in b
ng th i phát tri n thêm
ngh
ng
n Nh t Vy, 2014). Thơng qua
các t báo qu c ng
i Sài Gịn th i
b y gi ti p c
c th gi i thông tin, t p
c p nh t tin t c và h b
tìm th y
nh ng con ch mà t lâu ch nghe ch
th y. R i d n dà h
c nh
b n, ngh

n v
i s ng mà
i bi t. Ti n
m
tìm th y trên báo
nh ng chuy n
nghe
tc
p c a, mùa
màng, thiên th
c trên báo
nh ng chuy n bên Tây, bên Tàu và sau
cùng là các chuy n b
n
Nh
u
Tr n Nh
nh báo
báo qu c ng
ng truy n
nd
ng tác ph m
c qu c ng t
u tháng 12-1881,
g
is
u có.
Con chó sói
Có m t th ng nh
ng th ,

t b y chiên d a mé r ng. B a (b a)
kia nó tính gi u (gi
i ch ng
g
i ta! Chó sói! Chó
c
i
vác mác ch y ra, khơng th y chi h t. Nó
i th m h m c m p th ng con nít. Qua


i ra! Chó sói!
ng ch y ra ng ti p,
y chi h t, h
u r i quay v . Ngày mai,
n. Nó la h
t (l c)

gi n th th
thi
gi
khơng th y l y m
i ra ti p. B y chiên
v ch y vào làng; cịn anh ta ch y khơng
k p b chó sói phân thây nít th t, h
i nói
d
(
nh báo, s 39, ngày
08/12/1889; Tr n Nh t Vy, 2014: 77).

M c dù
nh báo (1865) là t báo
qu c ng
u tiên, tuy nhiên, Nam k (còn
g i là Nam K Nh t trình) (1897) m i là t
báo duy nh t dành nhi u th
t i các tác ph
nv
c
(báo dành kho ng 2/8 trang n
i s trang
này, Nam k
t nhi u các
tác ph m d
a các
c th h
u tiên c a Sài Gòn,
mi n Nam lúc b y gi . V
bút t Nam K ,
i bút
hi
t và d ch khá nhi u
các tác ph
Nam K
tu ng Kim Vân Ki u; tu ng Bá p Kh o;
Truy n Phansa di n ra qu c ng ; Phú b n
truy n di n ca,
báo
qu c ng
nh báo

ng
ng tác ph
n và các tác
ph
Thơng lo i khố trình
nh
n truy n mi
m,
nh
n chuy n ng t ch Nôm
sang ch qu c ng . V i Nam K a ph n,
m c dù là t
báo
u th
i các
tác ph m d ch, phóng tác và các truy n, ti u
thuy t l
tài và nhân v t Vi
ng chi
ly (1928), Ôi là t do (1931), Cha gi t con
(1932),
Cịn t Nam k
a ph n thì

u truy n ng n, truy n dài c a các
tác gi n i ti
i. Truy
a Lê Ho
(t
aH

Bi u Chánh (20-3p k
a Nguy n Chánh S t (tháng 31919) (Nguy
V is
i ngày càng nhi u các tác
ph
c trên báo, báo chí qu c ng
tr thành m
t màu m
ng,
o và th thách tay ngh c
ic m
bút lúc b y gi . T
c b t ngu n t cơng chúng
báo chí, và
c hi
i Vi
b
un ym mt
qu c ng và báo chí qu c ng chính là cái
nơi c
c hi
i Vi t Nam. Báo chí
qu c ng
o ti
hình thành
c ng , m
ng cho
n
c ng Nam B b
u xu t

hi
Ký, Nguy n Chánh S t, Hu nh T nh C a,
Nguy n Tr ng Qu n, H Bi
Báo chí qu c ng
nh
ng, khơng
ch v m t tin t c mà cịn mang tính giáo d c
cao (vì tính ph c p m
), góp
ph n ph bi n ch qu c ng
qu c ng Nam B
im i
t ng l p nhân dân. Trong Trích B o (nay g i
là L
u) c a t Thơng lo i khóa trình,
Coi sách l m nó
g nhàm; nên ph i có cái chi vui pha vào
m t hai khi, nó m i thú. V y ta tính làm ra
m
, m t t p m ng m ng nói
chuy
c chí, phá phách l n
l o, xào b
cho h
Mà ch ng ph
ng là nh ng chuy
i ta
i
nên bi t c . Có ý, có chí thì lâu nó s
th m....

.


Báo chí qu c ng
n cu i th k
u th k
n quan tr ng
trong vi c
ng sáng tác, phiên âm,
nh ng b n d ch ti u thuy
n
c
n Phan Sa di n ra qu c ng Fables de la Fontaine (Truy n ng ngôn c a
La Fontaine), chuy n Phú b n di n ca
(Riche et Pauvre) c
nh báo 1884-1885; Chuy n
vui (Chuy n khơi hài bên Tây) và Tích ơng
Esope c
Miscellanées (Thơng lo i khóa trình, t s 2
i thành S lo i thơng
kh o);
t ch tình c a
Nguy n Chánh S t, ti u thuy t Langsa di n
ra qu
Nông c
s
25 (19-7-1917) - S 29 (23-8-1917),
chung, qua s phát tri n c a báo chí qu c
ng cu i th k
u th k XX, chúng

u th y di n m o c a m t n n
ti u thuy t b
Quan sát
u th k 20, chúng ta có th th y
s phát tri n c a ti u thuy t hi
i Vi t
Nam. th
u c a th k 20, trong
Nơng c
ct
a ph n,
m i có truy n d ch và các
bút
n thiên ti u thuy
ng h p
c a Hoàng T Anh hàm oan c a Tr n Thiên
Trung (t c Tr n Chánh Chi u) và Phan Yên
ngo i s
Ti t ph gian truân c
Duy To n là r t hi
n th p niên th
hai, chúng ta m i b
u có ti u thuy t v i
Hà H
t (1912), Ai làm
c (1919) c a H Bi
hi p k duyên (1920) c a Nguy n Chánh
S t,
id s
Ba Lâu ròng ngh

o t c (1917) c a Bi n
n báo.
Th p niên th ba là th p niên phát tri n
m nh m nh t c a ti u thuy t Qu c ng

Nam B
y trên các báo L c
t
n báo,
n Nam K
a ph n, t báo c
u thuy
trang và dành h n ph n
ph t
Nam K
a
ph n) g
ng cáo
và truy n, ti u thuy t. Các ti u thuy
trên ph
i m t s t (1932),
M i thù m t nhi m (1934),.... là nh ng ti u
thuy
o hi m và có c ti u
thuy t hình s
ng qu n h t
n 1925, Nam K a ph
các truy n có c t truy n Vi t Nam, nhân v t
Vi
ch Mai truy n c a J.Tr n

T. và Hu nh Ng c Di p c
Bên c nh các b n d ch thu t, báo chí
qu c ng th i b y gi
i nhi u
tác ph m l n c
c Pháp. Các v k ch
ng gi h c làm sang,
i b nh
ng (Molière), ti u thuy t
i ng
lâm pháo th (Dumas), Nh
i kh n
kh (Hugo), Mi ng da l a (
ph n quan tr ng i m
tác c
c ng th i b y gi .
Báo chí qu c ng ngồi vi c chuy n t i
nv
i dân,
i hàng lo t các tác ph
c
nh
ng th hi u c a công chúng lúc
b y gi
c bi t là các tác ph
c
l nc
is
h c trong xã h i Nam B b
u nh n nh p

lo i truy n ng n,
truy n v a, ti u thuy t b
u xu t hi n và
chi
so v i th lo
n truy n
th ng. Ti p xúc v i n
c ng
c th i
m t làn gió m
b
u s d ng ch qu c ng
d ch các
tác ph
c bi t là


c Pháp và Trung Qu c. S mơ ph ng
(phóng tác) trong sáng tác theo các tác
ph
c nhi u
a ch
làm m i tác ph m c a
mình. Ch
trong sáng tác khơng cịn trìu
ng, xa v
c
ic
c l y ngay trong cu c
s

ng c
i dân, v i nh ng
v
v n v t nh t. Nhân v
còn là nh
ng quá xa v i, thay
i bình d , có tên
tu
u này khi n nh ng trang
nên g
n và th
cu c s ng c a m
i.
y, các t báo qu c ng ngồi
vi c góp ph n h tr hoàn thi n và phát
tri n ch qu c ng cịn có nh
vơ cùng quan tr ng cho s
i và phát
tri n c a n
c ng Nam B ,
tn nt
c hi
i Vi t Nam,
Tr
u, Tr n
B
ng, Nguy
a
H Chí Minh (t p 2)
c ng trong m t

th
ng c
c, trên
n, chánh lu
(Tr
ng s , 1988: 217). Nói
cách khác, báo chí qu c ng chính là cái nơi
c an
c qu c ng Nam B nói riêng
và
c Vi t Nam nói chung.
K t lu n
Tóm l i, s hình thành và phát tri n c a
c ng Nam B cu i th k
u th k XX g n li n v i công tác
d ch thu t và các t báo qu c ng . Báo chí
qu c ng bên c nh chuy n t i các thông tin
nv
i
hàng lo t các tác ph
c nh
ng th hi u c a công chúng lúc b y gi ,
c bi t là các tác ph
c d ch. V i
s
i ngày càng nhi u các tác ph m

c, báo chí qu c ng
thành
m

t màu m
o và
th thách tay ngh c
i c m bút lúc
b y gi . T
c b t ngu n t cơng chúng báo chí,
c hi
i Vi t N
u
n ym mt
c
d ch và báo chí qu c ng có vai trị to l n
iv is
i và phát tri n c
qu c ng Nam B cu i th k
u th
k XX, là cái nôi c a n
c hi
i
Vi t Nam.
Tài li u tham kh o
B ng Giang (1992).
c qu c ng
Nam K 1865-1930. Tp H Chí Minh,
Nxb Tr .
và Ph m Th T

Thy
(2016). D
Sài

Gịn
nh trong bu i bình minh
c
c Qu c ng . T
ih c
Th D u M t, s 29, 48-57.
Hoàng Ti n (2014). Ch qu c ng và cu c
cách m ng ch vi
u th k 20. Hà
N
ng.
Nguy
u (2007). Ý th
trong d ch thu
Vi t
Nam t cu i th k
n 1945. T p
chí Nghiên c
c, s 1/2007,
131-144.
Nguy
H
l c
châu h c: tìm hi
i vùng
t m i - d a vào tài li
b ng
qu c ng
mi n Nam t 1865 1930.
Tp H Chí Minh, Nxb Tr .

Th Tài và
Phú b n
truy n di n ca (Riche et Pauvre). Saigon,
Imprimerie Commerciale Rey, Curiol et
Cie.
Tr n Nh t Vy (2014). Báo Qu c ng
Sài
Gòn cu i th k 19. Tp H Chí Minh,


Tr

Nxb Tr .

& Curiol.

nB
ng, Nguy n
Cơng Bình (ch biên) (1998). a chí
H Chí Minh (T p
c Báo chí Giáo d c). Tp
H Chí Minh, Nxb Tp H Chí Minh.

c ng
latinh v i s hình thành và phát tri n
c a ti u thuy t Nam B cu i th k
u th k XX. T p chí Phát tri n
khoa h c và công ngh - i h c Qu c
gia Tp H Chí Minh, s 9 (2006).


Thơng lo i khóa
trình (Miscellanées ou Lectures
instructives pour les élèves des écoles
primaires communales & cantonales).
Saigon, Imprimerie Commerciale Rey

h c d ch Nam
B cu i th k XIX u th k XX. T p
chí Phát tri n khoa h c và công ngh ,
t p 13, s X1-2010, 5-12.