THIEN TAI TREN TRAI DAT 01

Bạn đang xem bản rút gọn của tài liệu. Xem và tải ngay bản đầy đủ của tài liệu tại đây (3.74 MB, 42 trang )

(1)<div class='page_container' data-page=1>

THIÊN TAI TRÊN TRÁI ĐẤT

I. ĐẶC ĐIỂM CHUNG VỀ THIÊN TAI:

1. Thiên tai là gì?

 Thiên tai là những thảm hoạ bất ngờ do thiên nhiên gây ra cho con người ở một địa
phương, một vùng, một đất nước, một khu vực hoặc cho toàn thế giới.

 Động đất, núi lửa phun, lũ lụt, hạn hán, sóng thần ,lũ bùn, trượt đấ, dịch bệnh, mất cân bằng sinh
thái,… là những thiên tai mà con người biết đến. Nhưng danh mục các thiên tai khơng dừng lại ở
đó mà cứ kéo dài ra cùng với sự phát triển của xã hội loài người. Đồng thời phạm vi phát triển
của thiên tai cũng mở rộng không ngừng về phạm vi diện tích, tác hại đến ngày càng nhiều người
hơn, thiệt hại đến kinh tế ngày càng to lớn hơn và ngày càng nhiều biết hơn.

2. Các loại thiên tai trên Trái Đất

 Ngày xưa người ta chỉ liệt kê 4 tai họa nghiêm trọng trong cuộc sống của mình là:”Thủy,
hoả, đạo, tặc” ( Lũ lụt, cháy, trộm, cướp ), trong đó thiên tai lũ lụt đứng đầu.

 Các nhà khoa học thường phân loại thiên tai theo hai cách: theo mức độ thiệt hại vật chất
hoặc theo số người bị chết. Có những thiên tai làm chi số người chết khơng nhiều nhưng hậu
quả của nó gây ra hết sức nặng nề.( VD: trong trận núi lửa Tambôra ở Indonêsia phun năm 1815
có 92.000 người chết nhưng tiếp sau đó có thêm 80.000 người chết do nạn đói.trận động đất ở
Đường Sơn (TQ) 27/7/1976 làm chết hơn 100.000 người nhưng sau đó hơn 500.000 người đã
chết do đói và dịch bệnh…)

 Trong bài thuyết trình này chúng tơi phân thiên tai làm 2 loại chính theo nguyên nhân dẫn đến
hình thành đó là trong lịng đất và trên bề mặt Trái Đất.

 Trong lòng đất : động đất, núi lửa, tro bụi núi lửa, lũ bùn, thần chết vơ hình, đất trượt, núi lở
 Trên bề mặt Trái Đất:

 Thiên tai đến từ không gian: thiên thạch, sao băng, thác lửa trên khơng trung, biến
động khí hậu, En Ninhô (El Nĩno)

 Thiên tai do nước: lũ lụt, hạn hán, sóng thần và sóng triều, thủy triều dâng, vịi rồng…
 Thiên tai đến từ bầu trời xanh: bão, giông tố, gió,sấm chớp, mưa đá và mưa tuyết, mưa

axit, sương muối

3. Anh hưởng của thiên tai đến đời sống của con người

 Số người chết được thống kê do thiên tai gây ra cũng chỉ mới là một phần nhỏ, hậu quả của
thiên tai mới to lờn và có khi cịn kéo dài nhiều tháng, nhiều năm sau đó. Số người chết sau
thiên tai do đói kém, dịch bệnh thường gấp đôi con số đã được công bố, nhất là ở những
nước nghèo, những nước đang phát triển đang còn thiếu thốn, không đủ phương tiện, điều
kiện để sơ tán hoặc cứu trợ lịp thời.

</div>
(2)<div class='page_container' data-page=2>

 Số người chết do thiên tai gây ra cho thế giới trung bình hàng năm gấp 16 lần số người chết
do tai nạn con người gây ra. Nhưng thật đáng buồn là ở các nước đang phát triển con số này là
19, trong đó chỉ bằng 0,8 lần ở châu Au, 0,7 lần ở Bắc Mĩ. Còn số người chết do tai nạn lao động
ở các nước phát triển lại cao hơn các nước đang phát triển

II. THIÊN TAI ĐẾN TỪ LÒNG ĐẤT

1. Động đất

:

a. Động đất là gì?

Động đất hay địa chấn là một sự rung chuyển hay chuyển động lung lay của mặt đất. Động đất
thường là kết quả của sự chuyển động của các phay (geologic fault) hay những bộ phận đứt gy trn vỏ
của Trái Đất hay cc hnh tinh cấu tạo chủ yếu từ chất rắn như đất đá. Tuy rất chậm, mặt đất vẫn luôn

chuyển động và động đất xảy ra khi ứng suất cao hơn sức chịu đựng của thể chất trái đất. Hầu hết mọi
sự kiện động đất xảy ra tại các đường ranh giới của cc đĩa kiến tạo chia ra quyển đá của trái đất (các
nhà khoa học thường dùng dữ kiện về vị trí các trận động đất để tìm ra những ranh giới ny). Những
trận động đất xảy ra tại ranh giới được gọi là động đất xuyên đĩa và những trận động đất xảy ra trong
một đĩa (hiếm hơn) được gọi là động đất trong đĩa.

b. Đặc điểm

 Động đất xảy ra hằng ngày trên trái đất, nhưng hầu hết không đáng chú ý v khơng gy ra thiệt
hại. Động đất lớn có thể gây thiệt hại trầm trọng và gây tử vong bằng nhiều cách. Động đất có thể gây
ra đất lở, đất nứt, sĩng thần, nước triều giả, đê vỡ, v hỏa hoạn. Tuy nhiên, trong hầu hết các trận động
đất, sự chuyển động của mặt đất gây ra nhiều thiệt hại nhất. Phần lớn các động đất được nhiều trận
động đất nhỏ hơn đi trước hay sau lần động đất chính; những trận này được gọi l dư chấn. Năng lực
của động đất được trải dài trong một diện tích lớn, và trong các trận động đất lớn có thể trải hết tồn
cầu. Các nhà khoa học thường có thể định được điểm mà các sóng địa chấn được bắt đầu. Điểm này
được gọi là tiêu điểm. Phóng điểm trên mặt đất từ điểm này được gọi là chấn tm.

 Nhiều động đất, đặc biệt là những trận xảy ra dưới đáy biển, có thể gây ra sóng thần, có thể vì
đáy biển bị biến thể hay vì đất lở dưới đáy biển gây ra.

 Có bốn loại sóng địa chấn được tạo ra cùng lúc. Tuy nhiên, chúng có vận tốc khác nhau và có
thể cảm nhận được theo thứ tự sau: sĩng P, sĩng S, sĩng Love, v cuối cng l sĩng Rayleigh.

c. Độ Richter

 1–2 trn thang Richter : Khơng nhận biết được

 2–4 trn thang Richter : Cĩ thể nhận biết nhưng không gây thiệt hại

 4–5 trn thang Richter : Mặt đất rung chuyển, nghe tiếng nổ, thiệt hại không đáng kể

 5–6 trn thang Richter : Nh cửa rung chuyển, một số cơng trình cĩ hiện tượng bị nứt
 6–7 trn thang Richter

 7–8 trn thang Richter : Mạnh, ph hủy hầu hết cc cơng trình xy dựng thơng thường, cĩ vết
nứt lớn hoặc hiện tượng sụt ln trn mặt đất.

 8–9 trn thang Richter

 >9 trn thang Richter : Rất hiếm khi xảy ra
d. Các thang đo khác

 Thang độ lớn mơ men (Mw)
 Thang Rossi-Forel (viết tắt l RF)

 Thang Medvedev-Sponheuer-Karnik (viết tắt l MSK)

 Thang Mercalli (viết tắt l MM)

 Thang Shindo của cơ quan khí tượng học Nhật Bản

 Thang EMS98 tại chu u

e. Nguyn nhn

</div>
(3)<div class='page_container' data-page=3>

 Ngoại sinh : Thin thạch va chạm vo Trái Đất, cc vụ trượt lở đất đá với khối lượng lớn.

 Nhn sinh : Hoạt động làm thay đổi ứng suất đá gần bề mặt hoặc p suất chất lỏng, đặc biệt l cc
vụ thử hạt nhân dưới lịng đất.

 Ngồi ra cịn phải kể đến hoạt động âm học, đặc biệt là kỹ thuật âm thanh địa chấn.

f. Nn lm gì khi cĩ động đất

Động đất là một thiên tai không thể dự báo trước được, cho nên những người sống ở một nơi
gần những nơi thường có động đất khơng thể tránh nó được. Tuy nhiên, có một số điều ta có thể làm
để trước, trong lúc, và sau động đất để tránh thương tích và thiệt hại do động đất gây ra.

g. Trước động đất

 Những vật dụng trong nhà nên được đứng vững chắc. Những thứ như tivi, gương, my tính,
v.v. nên được dn chặt vào tường để khi lung lay cũng khơng rớt xuống đất gây ra thương tích.
Tranh, gương, v.v. nên được đặt xa giường ngủ.

 Đặt các đồ đạc nặng trong nhà như kệ sch, tủ chn, v.v. xa khỏi cc cửa v những nơi thường lui
tới để khi chng ngả vẫn không làm chướng ngại lối ra. Chng cũng nn được dính chặt vào
tường.

 Vật dụng nh bếp nên được dính chặt vo mặt đất, tường, hay mặt bn.
 Những vật nặng hay dễ bể nên để gần mặt đất.

 Tại một nơi dễ đến, dự trữ nước uống, đồ ăn đóng hộp, đèn pin, pin, rađiô, băng, thuốc men.
Thay đổi chng thường xuyn khi hết hạn.

 Chọn một nơi tụ họp gia đình nếu mọi người khơng ở cùng nơi khi động đất xảy ra.
h. Trong lúc động đất

 Nếu động đất xảy ra trong lc trong nh, chui xuống một gầm bn lớn hay giường nếu nĩ cĩ thể
chịu được nhiều vật rớt. Như thế khi nh sập vẫn cĩ khí thở. Nếu bn chuyển động, đi theo bàn.
 Nếu khơng cĩ gầm bn thì tìm gĩc phịng hay cửa mà đứng. Trnh cửa kính.

 Trnh xa những vật cĩ thể rơi xuống.

 Che mặt và đầu để khỏi bị cc mảnh vụn trng.

 Nếu điện cúp, dùng đèn pin. Đừng dng nến hay dim vì chng cĩ thể gy hỏa hoạn.

 Nếu động đất xảy ra trong lc ở ngoài đường, trnh xa cc tịa nh v dy điện. Tìm chỗ trống mà
đứng.

 Nếu động đất xảy ra trong lc li xe, ngừng xe ở lề đường. Trnh cc cột điện, dây điện, và đường
cầu.

i. Sau động đất

 Kiểm tra thử cĩ ai bị thương không. Đừng di chuyển người bị thương trừ khi họ ở gần dây
điện hay những nguy hiểm khc. Gọi cấp cứu nếu có người tắt thở. Nếu bị nh sập, gy tiếng
động để ku cứu.

 Chuẩn bị cho cc trận dư chấn, những trận động đất gy ra bởi trận động đất vừa xảy ra. Tuy
chng nhỏ hơn, chúng vẫn cĩ thể gây ra thương tích.

 Mở rađiơ để xem cĩ tin tức khẩn cấp khơng.

 Động đất cĩ thể làm đứt dây điện, gas, hay nước. Nếu ngửi thấy cĩ mi hơi, mở cửa sổ v tắt
đường gas, đừng tắt mở my no hết, v ra ngồi. Thơng bo cc nh chức trch.

 Đến nơi đ chọn để tụ họp và tính đầy đủ.

2. Núi lửa:

a. Núi lửa là gì?

</div>
(4)<div class='page_container' data-page=4>

 Ni lửa l ni có miệng ở đỉnh, qua đó, từng thời kỳ, các chất khống nóng chảy với nhiệt độ và
áp suất cao bị phun ra ngoài. Núi lửa phun là một hiện tượng tự nhiên trên Trái Đất hoặc cc

hnh tinh vẫn cịn hoạt động địa chấn khác, với các vỏ thạch quyển di chuyển trn li khống chất
nĩng chảy. Khi ni lửa phun, một phần năng lượng ẩn sâu trong lịng hnh tinh sẽ được giải
phóng.

 Trn thế giới, Indonesia, Nhật Bản v Mỹ được xem là ba nước cĩ nhiều núi lửa đang hoạt động
nhất, theo thứ tự giảm dần về mức độ hoạt động.

b. Đặc điểm núi lửa:

 Nơi mácmathoát lên mặt đất gọi là miệng núi lửa và phun ra bằng hai cách: miệng nổ hay
miệng trào. Các vụ nổ núi lửa do sự tích lũy áp suất và năng lượng nhiều năm hoặc nhiều thế
lỉ trong miệng núi lửa, thường giải toả một năng lượng khổng lồ. Kỉ lục này thuộc vềvụ nổ núi
lửa Tambôra (Indonesia năm 1815 ) với 840.1018 Jun, gấp 6 triệu lần năng lượng quả bom
nguyên tử ném xuống Hirosima năm 1945, làm phá tan hịn đảo Tambora với diện tích gần
bằng Singapore và đến tận BangKok vẫn cảm thấy rung chuyển và tiếng nổ, tro bụi tung lên
cao hơn 20km3.

 Tuỳ theo khoáng chất cấu tạo, nhiệt độ và áp suất mà dung nham trào ra có thể đặc sệt như
thựa đường hoặc lỏng như dầu nhịn, có chứa nhiều bọt khí và có nhiệt độ từ 1000 – 12000C,
thiêu cháy mọi thứ trên đường chảy qua.

 Khác với động đất, trứơc khi núi lửa phun đều có những dấu hiệu báo trước như những trấn
động trong lòng đất, miệng núi lửa nhả khói…

c. Lin quan giữa ni lửa v động đất

Những trận động đất thường để lại các dư chấn, có thể gây ra sĩng thần.
d. Các núi lửa hoạt động trong lịch sử

 Pinatubo, Philippines: lần hoạt động gần đây nhất là vào năm 1991.

 Hầu hết ni lửa v động đất xảy ra dọc theo ranh giới của hng chục mảng thạch quyển khổng lồ
trôi nổi trên bề mặt trái đất. Một trong những vành đĩa nơi động đất v phun tro ni lửa xảy ra
nhiều nhất l quanh Thi Bình Dương, thường được gọi là Vành đai núi lửa Thái Bình Dương.
Nó gây ra các vụ chấn động và nung nóng trải dài từ Nhật Bản tới Alaska v Nam Mỹ

 Vào năm 2000, cc nh khoa học đ ước tính núi lửa sẽ gây ra thảm họa r rệt cho ít nhất 500 triệu
người, tương đương với dn số tồn thế giới vào đầu thế kỷ 17. trong 500 năm qua?

 Trong 500 năm qua, có ít nhất là 300.000 người đ chết vì ni lửa. Từ năm 1980 đến 1990, núi
lửa đ lm thiệt mạng ít nhất 26.000 người

e. Núi lửa đang hoạt động lớn nhất thế giới

</div>
(5)<div class='page_container' data-page=5>

Ni lửa

1. Magma chamber-Nguồn dung nham
2. Country rock-đất đá

3. Conduit (pipe)-ống dẫn
4. Base-nền đất

5. Sill-ngưỡng

6. Branch pipe-đường dẫn nhnh

7. Layers of ash emitted by the volcano
8. Flank-sườn

9. Layers of lava emitted by the volcano
10. Throat-cổ họng ni lửa

11. Parasitic cone
12. Lava flow
13. Vent-lỗ thốt

14. Crater-miệng ni lửa
15. Ash cloud-bụi khĩi

3. Các loại khác:

a. Tro bụi núi lửa:

Đây là tác nhân gây chết người quan trọng nhất mỗi khi có núi lửa phun. Tro bụi núi lửa gồm
các mảnh chất rắn, các chất lỏng và chất khí đậm đặc, nóng bỏng đến 200 – 9000C được tung
lên cao hàng nghìn mét, sau đó đổ sụp xuống bề mặt Trái Đất với tốc độ khủng khiếp. Đám
mây tro bụi này tồn tại khá lâu trên bầu trời, theo gió đi rất xa và đổ xuống những nơi cách
núi lửa phun hàng nghìn km.

</div>
(6)<div class='page_container' data-page=6>

b. Lũ bùn:

Lũ bùn hay “Lahar” theo cách gọi của người Indonesia là dòng tro bụi núi lửa trộn với nước
và đất đá, theo triền núi lửa tràn xuống chân núi và vùng lân cận

c. Thần chết vô hình:

Đó chính là khí độc thốt ra từ miệng núi lửa cũ. Những khí độc này hết sức nguy hiểm vì đó là

những khí nặng, khơng mùi, khơng vị, khó phát hiện được, khác với các chất khí núi lửa phun
thường là các khí sunfua có mùi thối, hoặc khí của các loại axit ( clohidric, flohidric…), các
dioxit lưu huỳnh gây cay mắt, ngứa cổ họng. Ơ một vài nơi như hồ Kava Itglen ( đảo Java –
Indonesia ) các khí núi lửa hồ tan trong nước hồ tạo nên hồ axit nguy hại cho sự sống

d. Đất trượt

Mối nguy hiểm ny thường xuyn đe dọa những cư dn vng đồi ni l đất trượt. Ở cc vng thường xuyn
cĩ động đất v ni lửa, nguy cơ ny l một tai hoạ lớn.

e.

Núi lở:

Núi lở thường xảy ra ở sườn núi có độ dốc từ 300 đến 450 trở lên. Đối với độ dốc lớn như vậy,
mỗi khi có mưa to, cây cối ở sườn núi ngã đổ kéo theo một mảng núi. Ơ vùng có tuyết rơi vào
mùa đông hoặc trên các đỉnh núi cao, với độ dốc đó, tuyết ở sườn núi có thể lở ra và chuyển động
với tốc độ lớn, cuốn theo đất đá với khối lượng lớn đủ gây núi lở.

Những tác nhân gây núi lở là diện mạo sườn núi ( độ dốc, cây cối, tính chất các loại đá trơn láng
hay sần sùi …) và điều kiện khí tượng ( mưa to, gió lớn, biến đổi thời tiết,..). Người ta phân làm
hai loại: núi lở rắn và núi lở bụi.

Núi lở rắn là khi đất đá, có khi cùng tuyết, đổ xuống từ trên núi cao với tốc độ 40 – 200 km/h.
Núi lở bụi ( tuyết lở ) là khi tuyết từ trên núi cao đổ xuống, cuốn theo không khí, càng cuốn
xuống càng cuốn theo nhiều tuyết, đè bẹp, nghiền nát những gì gặp trên đưởng đi với tốc độ lên
đến 300km/h

III.

NHỮNG CÁI CHẾT DO NƯỚC

1. Lũ lụt:

a. Lũ lụt là gì?

Lũ lụt là thiên tai gây thiệt hại nhiều nhất cho con người, chiếm 60% số người chết do thiên tai
gây ra trên Trái Đất. Tất cả mọi trên lũ lụt đều có chung một nguyên nhân: những giọt nước từ
trên trời rơi xuống. Nhưng khơng phải hễ có mưa là có lũ mà lũ chỉ có ở những nơi có dịng chảy
( sơng, suối,…) đi qua.

b. Các loại lũ:
b 1. Lũ theo mùa:

 Là những trận lũ xảy ra khi sông, suối có nguồn tiếp nước dồi dào, thường vào mùa mưa hay
khi tuyết tan ( tuyết trên mặt đất hay trên núi tan chảy ra ). Mùa lũ có thể kéo dài một vài
tháng và mực nước cao hay thấp là phụ thuộc vào diện tích lưu vực sơng (là diện tích mặt đất
có nước đổ dồn vào sơng ), vào lượng mưa hay lượng băng tuyết tan ( thường thay đổi khơng
ổn định giữa các năm ) và vào hình dạng của hệ thống sơng.

 Những hệ thống sơng có sông nhánh tiếp nước vào từ 2 bên bờ sông chính như hình lơng
chim, sẽ có lũ lên và xuống từ từ ( sông Cửu Long )

</div>
(7)<div class='page_container' data-page=7>

 Tất cả các con sơng đều có 2 mùa: mùa cạn là thời gian dịng sơng nhận được ít nước và mùa
lũ là thời gian dịng sơng nhận được nhiều nước trong năm.

 Trong mùa lũ, những lúc có mưa trên tồn lưu vực sơng hoặc có những trận mưa to thất
thường ở một khu vực nào đó, nước sơng dâng cao tràn bờ, đó là lúc đỉnh lũ.

 Năm có mực nước sơng dâng cao nhất của một con sông từ trước đến nay gọi là năm lũ lịch
sử

b 2. Lũ do bão:

 Đối với những trận mưa to kéo dài nhiều ngày, do ảnh hưởng của bão hoặc do dải hội tụ nhiệt
đới C.I.T đi qua, nước mưa dồn xuống nhanh vào các dòng sơng, gây lũ lụt, trong khi đó gió
bão cũng dồn sóng lớn tràn vào ven biển ngăn chặn nước sơng thốt nhanh ra cửa biển.
 Sức nước lớn trong con sơng đầy nước và sóng biển to hung hãn tràn ngược vào, dễ dàng phá

vỡ từng mảng đê sơng và đê biển, chúng cịn gây nên những thiệt hại nặng nề hơn nếu được
nước triều dâng lên trợ giúp.

b 3. Lũ quét:

Ở những vùng đồi núi, ít rừng cây và có độ dốc cao, nếu đất đai trước đó bị sũng nước mưa,
lại gặp trận mưa to, rất dễ xảy ra lũ quét. Nước mưa rơi xuống không thắm được xuống đất, ào ạt
tuông đổ xuống triền đồi núi, kéo theo đất đá xuống các sông suối, hung hãn tràn bờ, tàn phá những
vùng dân cư dọc theo thung lũng, quét sạch mọi thứ với sức nước khơng gì có thể ngan cản và vùi tất
cả trong dòng lũ bùn.

c. Anh hưởng của lũ:

 Thiệt hại do lũ lụt gây ra khơng chỉ tính bằng số người chết và số tài sản, ruộng vườn bị dìm
xuống làn nước lũ mà phải kể đến số người bị chết đói, chết do dịch bệnh, do mất mùa gây ra
sau đó. ( Ở Kênia, Etiơpia và Xơmali trận lũ lịch sử năm 1997 làm 900.000 người Kênia và
100.000 người Xômali 65.000 người Etiôpia phải sơ tán, cuốn phăng 4000 ngôi nhà, ngập lụt
60.000 ha trồng ngô, phá hủy 30.000 tấn ngô trị giá 4,5 triệu USD, làm 2.000 người và
20..500 gia súc bị chết. Sau cơn lũ, 1 triệu người đang bị nạn đói, bị bệnh, số người chết do
sốt rét tăng gấp đôi).

 Tuy lũ lụt gây thiệt hại lớn về người và tài sản, nhưng đất phù sa sông do lũ tràn vào bồi đắp
cho những cánh đồng thêm màu mỡ, cho những vũ mùa bội thu sau đó, nên chẳng ai nỡ rời bỏ
đi nơi khác

2. Hạn hán

 Ơ những vùng gió mùa Châu Á, nhất là Nam Á và Đông Nam Á, hạn hán thường do sự xuất hiện
chậm của dịng phóng lưu nhiệt ( là loại gió thổi mạnh ở trên cao dọc theo chí tuyến ) đa làm cho
gió mùa hạ đến chậm, gây hạn hán ở nhiều nơi.

 Những vùng chịu ảnh hưởng nặng nề nhất hiện nay trên thế giới là Châu Phi. Ơ Bắc Phi dải đất
Xahen mầu mỡ có chiều rộng 400 – 500km, chiều dài 6000km, thường xuyên có những đợt hạn
hán kéo dài làm dân cư phải phiêu bạt nhiều nơi. Mặc dù bên dưới lòng đất Xahen là những bể
nước ngầm khổng lồ lưu trữ nước từ thời kì băng hà Đệ tứ tan ra, nhưng vì nghèo khổ, các nước
ở đây khơng đủ kinh phí để khai thác nước ngầm dưới độ sâu trung bình 50 – 100m lên để tưới
tiêu và cung cấp nước.

</div>
(8)<div class='page_container' data-page=8>

Etiopia, ành hưởng 10% diệnt ích trồng trọt ở Lêxơthơ, đẩy Tandania vào tình trạng khẩn cấp về
lương thực phải kêu gọi quốc tế cứu trợ khẩn cấp 100.000 tấn lương thực

3. Sóng thần

a. Sóng thần là gì?

 Sĩng thần (tsunami) l một loạt cc đợt sóng được hình thnh khi một khối lượng nước, như một

đại dương, bị chuyển dịch nhanh chĩng trn một quy mơ lớn. Cc trận động đất, cc dịch chuyển
địa chất lớn bên trên hay bên dưới mặt nước, các cuộc ni lửa phun v những vụ va chạm thin

thạch đều có khả năng gây ra sóng thần. Những hậu quả của sóng thần có thể ở mức khơng

nhận ra được tới mức gây thiệt hại to lớn.

 Thuật ngữ tsunami (sĩng thần) bắt nguồn từ tiếng Nhật cĩ nghĩa "cảng" (津 tsu, "tn") v "sĩg"

(波 nami, "ba"). Thuậ ngữny do cc ngưdân đ?t ra dù họkhông thểnhậ biế đ?ợ các đ?t sóng
ởngồi biể khơ. Mộ sóng thầ là mộ hiệ tư?ng bên dư?i đy biể sâu; ởngồi khơ, sóng có biên đ?

(chiề cao sóng) khá nhỏ(thư?ng dài hàng tră kilơmét), đề này giả thích tạ sao ởngồi biể
chúng ta khó nhậ ra nó, và khi ởngồi khơ nó chỉđ?n giả là mộ gồsóng chạ ngang biể.

 Sóng thầ trư?c kia từg đ?ợ coi là sĩg thuỷtriề bở vì nĩtiế vo bờ v nĩcĩtính chấ củ mộ đ?t

thuỷtriề mạh đng tiế vào hơ là mộ loạ sĩg cĩmũsĩg hình thnh do hoạ đ?ng củ gió trên đ?i dư?ng
(loạ sóng chúng ta thư?ng gặ). Tuy nhiên, vì trn thự tếnĩkhơg lin quan tớ thuỷtriề, thuậ ngữny
đ bịchứg minh l sai (d khơg phả trậ sĩg thầ no cũg xả ra ởcảg) v cc nh hả dư?ng họ đ khơg
sửdụg nĩnữ.

b. Cc nguyn nhn

HYPERLINK " \o

"\"Sự hình thnh sĩng thần\"

c. Sự hình thnh sĩng thần

</div>
(9)<div class='page_container' data-page=9>

Cuố cùng, áp suấ quá lớ tác dụg lên rìa mảg khiế nĩnhẩ giậ li lạ (snaps back) tạ ra các đ?t sóng
chấ đ?ng vào vỏTrái Đ?t, khiế xả ra cơ đ?a chấ dư?i lịg biể, đ?ợ gọ là đ?ng đ?t tạ đy biể.
 Nhữg vụlởđ?t dư?i đy biể (thỉh thoảg xả ra vì nguyn nhn đ?ng đ?t) cũg nhưnhữg vụsụ đ? củ

núi lử cũg có thểlàm chấ đ?ng cộ nư?c khiế trầ tích và đ trư?t xuốg theo sư?n núi rơ xuốg đy
biể. Tư?ng tựnhưvậ, mộ vụphun trào núi lử mạh dư?i biể cũg có thểtung lên mộ cộ nư?c đ?
hình thnh sĩg thầ.

 Các con sóng đ?ợ hình thnh khi khố lư?ng nư?c bịdịh chuyể vịtrí chuyể đ?ng dư?i ảh hư?ng

củ trọg lự đ? lấ lạ thăg bằg và tỏ ra trên khắ đ?i dư?ng nhưcác gợ sóng trên mặ ao.

 Trong thậ kỷ1950 ngư?i ta đ khm ph ra rằg nhữg cơ sóng thầ lớ có thểxuấ hiệ từcác vụlởđ?t,
hoạ đ?ng phun trào núi lử v cc vụva chạ thin thạh. Nhữg hiệ tư?ng đ khiế mộ lư?ng nư?c lớ
nhanh chóng bịchuyể chỗ khi năg lư?ng từmộ thiên thạh hay mộ vụnổchuyể vào trong nư?c
nơ xả ra va chạ. Các cơ sóng thầ vớ xuấ hiệ từnhữg nguyên nhân đ, khác vớ nhữg trậ sóng thầ
do đ?ng đ?t gây ra, thư?ng nhanh chóng tan r v hiế khi lan tớ nhữg bờbiể qu xa v́ diệ tích xả ra
sựkiệ nhỏ Cc hiệ tư?ng đ có thểgây ra các cơ sóng đ?a chấ lớ chỉtrong mộ khu vự, nhưvụlởđ?t
ởVịh Lituya tạ ra mộ sóng nư?c ư?c tính tớ 50-150 m và tràn tớ đ? cao 524 m trên các ngọ núi
ởđ. Tuy nhiên, mộ vụlởđ?t cự lớ có thểgây ra mộ trậ sĩg thầ cự lớ gây ảh hư?ng trên toàn bộđ?
i dư?ng.

d. C ác đ?c để

 Thường cĩ một quan niệm sai rằng sĩng thần cũng hoạt động như một đợt sĩng hình thnh do giĩ
thơng thường hay các cơn sóng cồn (với gió phía sau, như trong bức tranh HYPERLINK
" \o "Khắc gỗ" khắc gỗ thế
kỷ 19 nổi tiếng của Hokusai ny). Trn thực tế, một cơn sóng thần đ?ợc hiểu đng hơn là một đợt
dng cao bất thần của nước biển, như một hay nhiều đợt nước. Lưỡi sĩng thần đặc biệt giống
với một đợt sóng đang tan ra nhưng hoạt động khc hẳn: mức nước biển đột ngột tăng, cộng
với trọng lượng v p lực của đại dư?ng phía sau, có lực cịn lớn hơn nhiều.

 Sóng thầ diễ biế rấ khác biệ tùy theo kiể sóng: chúng chứ năg lư?ng cự lớ, lan truyề vớ tố đ?
cao và có thểvư?t khoảg cách lớ qua đ?i dư?ng mà chỉmấ rấ ít năg lư?ng. Mộ trậ sóng thầ có
thểgây ra thiệ hạ trên bờbiể cách hàng nghìn cy sốnơ nó phát sinh, vì thếchng ta cĩthểcĩnhiề
tiếg đ?ng hồchuẩ bịtừkhi nó hình thnh tớ lc ậ vo mộ bờbiể, nĩxuấ hiệ mộ thờ gian kh di sau
khi sóng đ?a chấ hình thnh từnơ xả ra sựkiệ lan tớ. Dù tổg sốhay tổg thiệ hạ vềnăg lư?ng là
nhỏ tổg sốnăg lư?ng lan truyề trên mộ khoảg cách lớ và mộ chu vi cị lớ hơ khi sóng di chuyể.
Năg lư?ng trên mét tuyế (linear meter) trong sóng tỷlệvớ lư?ng nghịh đ?o củ khoảg cách
từnguồ phát.[cầ ch thích]

 Thậ chí mộ trậ sóng thầ riêng biệ có thểliên quan tớ mộ loạ các đ?t sóng vớ nhữg đ? cao khác
nhau. Ởvùng nư?c rộg, các cơ sóng thầ có HYPERLINK
" />

%B3&action=edit&redlink=1" \o "Tính chu kỳ(chư đ?ợ viế)" chu kỳ r?t dài (th?i gian ?? ??t
sóng sau t?i v? trí m?t ?i?m sau ??t sóng tr??c), t? nhi?u phút t?i nhi?u gi?, và chi?u dài sóng
dài lên t?i hàng tr?m HYPERLINK " />%C3%A9t" \o "Kilơt" kilơt. ?i?u này r?t khác bi?t so v?i các con sóng hình thnh t? gi? bình
th??ng trên m?t ??i d??ng, chúng th??ng có chu k? kho?ng 10 giây và chi?u dài sóng 150
HYPERLINK " \o "Mt" mt.

</div>
(10)<div class='page_container' data-page=10>

 Con sóng ?i qua ??i d??ng v?i t?c ?? trung bình 500 d?m m?t gi?. Khi ti?n t?i ??t li?n, ?áy bi?
n tr? nên nơng và con sóng khơng c?n di chuy?n nhanh ???c n?a, vì th? n? b?t ??u 'd?ng ??ng
lên'; ph?n phía tr??c con sóng b?t ??u d?ng ??ng và cao lên, và kho?ng cách gi?a các ??t sóng
ng?n l?i. Tuy m?t ng??i ? ngồi ??i d??ng có th? khơng nh?n th?y d?u hi?u sóng th?n, nh?ng
khi vào b? nó có th? ??t chi?u cao m?t t?a nh su t?ng hay h?n n?a. Quá trình d?ng ??ng lên
này t??ng t? nh? khi ta v?y m?t chi?c HYPERLINK " />title=Roi_da&action=edit&redlink=1" \o "Roi da (chư đ?ợ viế)" roi da. Khi sóng ti?n t? phía
cu?i ra ??u roi, cùng m?t l??ng n?ng l??ng phân b? trong kh?i l??ng v?t li?u ngày càng nh?,
khi?n chuy?n ??ng tr? nên m?nh li?t h?n.

 M?t con sóng tr? thành m?t con 'sóng n??c nông' khi t? l? gi?a ?? sâu m?t n??c và chi?u dài
sóng c?a nó r?t nh?, và b?i vì s?ng th?n c? chi?u di s?ng r?t l?n (hàng tr?m kilômét), các c?n
sóng th?n ho?t ??ng nh? nh?ng c?n sóng n??c nơng ngay bên ngồi ??i d??ng. Nh?ng con
sóng n??c nông di chuy?n v?i t?c ?? t??ng ???ng HYPERLINK
" />

%C6%B0%C6%A1ng&action=edit&redlink=1" \o "Că bình phư?ng (chư đ?ợ viế)" că bình
phư?ng c?a HYPERLINK " \o "Gia tố" gia
tố tr?ng l?c (9.8 m/s2) và chi?u sâu m?t n??c. Ví d?, t?i HYPERLINK
" \o "Thi
Bình Dư?ng" Thi Bình Dư?ng, n?i nh?ng chi?u sâu m?t n??c trung bình 4000 m, m?t c?n sóng
th?n di chuy?n v?i t?c ?? kho?ng 200 m/s (720 km/h hay 450 d?m/gi?) và m?t ít n?ng l??ng,

th?m chí ??i v?i nh?ng kho?ng cách l?n. ? ?? sâu 40 m, t?c ?? s? là 20 m/s (kho?ng 72 km/h
hay 45 d?m/gi?), nh? h?n t?c ?? trên ??i d??ng nh?ng v?n khó ?? ch?y nhanh h?n nó.

 S?ng th?n lan truy?n t? ngu?n pht (tm ch?n), vì th? nh?ng b? bi?n trong vng b? ?nh h??ng b?i
ch?n ??ng th??ng l?i khá an tồn. Tuy nhiên, các c?n sóng th?n có th? gây HYPERLINK
" \o "Nhiễ xạ nhiễ xạ xung
quanh các m?ng l?c ??a (nh? th? hi?n trong ho?t hình ny HYPERLINK
" \o
"Hình:2004 Indonesia Tsunami Complete.gif" Hoạ hình trậ sĩg thầ Ấ Đ? Dư?ng khi các c?n
sóng lan t?i HYPERLINK " \o "Sri Lanka" Sri Lanka

v HYPERLINK " \o
"Ấ Đ?" Ấ Đ?). Kh?ng b?t bu?c chng ph?i HYPERLINK
" />

%A9ng&action=edit&redlink=1" \o "Đ?i xứg (chư đ?ợ viế)" đ?i xứg; các ??t sóng th?n có th?
m?nh h?n ? h??ng này so v?i h??ng kia, tùy thu?c vào ?i?u ki?n ngu?n phát và ?i?u ki?n
HYPERLINK " \o "Đ?a
lý" đ?a lý khu v?c xung quanh.

 ??c tr?ng riêng c?a ?i?u ki?n ??a lý ??a ph??ng có th? d?n t?i hi?n t??ng HYPERLINK
" />

%A3&action=edit&redlink=1" \o "Triề giả(chư đ?ợ viế)" triề giả hay s? hình thnh cc ??t sóng
d?ng (standing waves), có th? gây thi?t h?i l?n h?n trên b? bi?n. Ví d?, c?n sóng th?n lan t?i
Hawaii ngày HYPERLINK " \o "1 thng 4" 1
thng 4, HYPERLINK " \o "1946" 1946 c? th?i gian ng?t
qung m??i l?m phút gi?a các ??t sóng. Chu k? c?ng h??ng t? nhiên c?a V?nh HYPERLINK
" \o "Hilo (chư đ?ợ
viế)" Hilo là kho?ng m??i ba phút. ?i?u ?ó có ngh?a m?i ??t sóng ti?p theo trùng pha v?i
chuy?n ??ng c?a V?nh Hilo, t?o ra m?t ??t tri?u gi? trong v?nh. Vì th?, Hilo b? thi?t h?i n?ng
n?n nh?t so v?i t?t c? cc ??a ?i?m khác t?i Hawaii, ??t sóng th?n/tri?u gi? có ?? cao lên t?i 14

m gi?t h?i 159 ng??i.

e. S?ng th?n

</div>
(11)<div class='page_container' data-page=11>

 T?ng n??c trung bình
 T?ng n??c n?ng

 Dù ???c t?o ra ? t?ng n??c sâu (kho?ng 4000 m d??i m?c n??c bi?n), sóng th?n ???c xem là
sóng ? t?ng n??c nơng. Khi sóng th?n ti?n vào t?ng n??c nông g?n b?, kho?ng th?i gian c?a nó
khơng ??i, nh?ng chi?u dài sóng thì gi?m lin t?c, ?i?u này làm cho n??c tích t? thành m?t mái
v?m kh?ng l?, g?i l hi?u ?ng "b? c?n".

f. D?u hi?u c?a m?t ??t sóng th?n s?p t?i

 Nh?ng d?u hi?u sau ?ây th??ng báo tr??c m?t c?n sóng th?n :
 C?m th?y ??ng ??t.

 Cc bong b?ng ch?a khí gas n?i ln m?t n??c lm ta c? c?m giác nh? n??c ?ang b? s?i.
 N??c trong s?ng n?ng b?t th??ng.

 N??c c? mi tr?ng th?i ( HYPERLINK " />%C3%AD_hidro_sunfuric&action=edit&redlink=1" \o "Khí hidro sunfuric (chưa đ?ợc
viết)" khí hidro sunfuric) hay mùi xăng, dầu.

 Nước lm da bị mẩn ngứa.
 Nghe thấy một tiếng nổ như là:

o Tiếng my nổ của my bay phản lực

o Hay tiếng ồn của cnh quạt my bay trực thăng, hay là

o Tiếng huýt so.

 Biển li về sau một cách đng chú ý.
 Vệt sáng đỏ ở đ?ờng chn trời.
g. Cảh báo và ngă chặ

 Sóng thầ khơng thểđ?ợ dựđán mộ cách hồn tồn chính xác, nhưg có nhữg dấ hiệ có thểbáo
trư?c mộ đ?t sóng thầ sắ xả ra, và nhiề hệthốg đng đ?ợ phát triể và đ?ợ sửdụg đ? giả thiể nhữg
thiệ hạ do sóng thầ gây ra. Ởnhữg khoảh khắ khi lư?i đ?t sóng thầ là vùng lm củ nĩ nư?c biể
sẽrút khỏ bờvớ khoảg cách bằg nử chu kỳsóng trư?c khi đ?t sóng tràn tớ. Nế đy biể có đ?
nghiêng thấ, sựrút lui này có thểlên tớ hàng tră mét. Nhữg ngư?i khơng nhậ thứ đ?ợ vềsựnguy
hiể có thểvẫ ởlạ trên bi biể vì tịmị hay đ? nhặ nhữg con cá trên đy biể lúc ấ đ trơra.

 Dấu hiệu cảnh bo sĩng thần tại đập ngăn nước ở HYPERLINK
" />

%2C_Kanagawa&action=edit&redlink=1" \o "Kamakura, Kanagawa (chưa đ?ợc viết)"

Kamakura, Nhật Bản, 2004. Ở HYPERLINK " />%E1%BB%9Di_Muromachi&action=edit&redlink=1" \o "Thời Muromachi (chưa đ?ợc viết)"

thời Muromachi, một cơn sóng thần đ trn vo Kamakura, ph hủy những ngơi nh gỗ nơi đặt pho
tượng HYPERLINK " \o "Phật" Phật

HYPERLINK " />%C4%91%C3%A0&action=edit&redlink=1" \o "A di đ (chưa đ?ợc viết)" A di đ tại

HYPERLINK " />

title=Kotokuin&action=edit&redlink=1" \o "Kotokuin (chưa đ?ợc viết)" Kotokuin. Từ ấy, bức
tượng đ?ợc đặt ngồi trời.

 Ởnhữg khoảh khắ khi lư?i sóng củ cơ sóng thầ đ?t mứ đ?nh lầ thứnhấ, nhữg đ?t sóng tiế theo
có thểkhiế nư?c dâng cao hơ. Mộ lầ nữ, việ hiể biế vềhoạ đ?ng củ sóng thầ rấ quan trọg, đ? có

thểnhậ thứ rằg khi mự nư?c rút xuốg lầ đ?u tiên, nguy hiể chư hềqua. Ởnhữg vùng bờbiể có
đ? cao thấ, mộ trậ đ?ng đ?t mạh là dấ hiệ cảh báo chính rằg mộ cơ sóng thầ có thểđ đ?ợ tạ ra.
 Nhữg vùng có nguy cơsóng thầ cao có thểsửdụg nhữg hệthốg cảh bo sĩg thầ đ? xác đ?nh và

</div>
(12)<div class='page_container' data-page=12>

khoảg thờ gian tràn tớ và sứ mạh củ sóng thầ dự trên thơng tin vềsựkiệ gây ra nó và h́nh dạng
củ đy biể (bathymetry) và vùng đ?t bờbiể (đ?a h́nh họ).

 Mộ trong nhữg dấ hiệ cảh báo sớ nhấ là từnhữg loài đ?ng vậ ởgầ. Nhiề loài vậ cả giác đ?ợ
sựnguy hiể và bỏchạ lên vùng đ?t cao trư?c khi nhữg con sóng tràn tớ. Vụđ?ng đ?t Lisbon là
trư?ng hợ đ?u tiên đ?ợ ghi lạ vềhiệ tư?ng đ tạ Châu Âu. Hiệ tư?ng này cũg đ đ?ợ nhậ thấ tạ

Sri Lanka trong trậ Đ?ng đ?t Ấ Đ? Dư?ng 2004 . Mộ sốnh khoa họ cĩthểsuy luậ rằg các lồi
vậ có thểcó mộ khảnăg cả nhậ đ?ợ sóng hạâm Rayleigh waves từmộ trậ đ?ng đ?t nhiề phút
hay nhiề giờtrư?c khi mộ cơ sóng thầ tấ cơng vào bờ(Kenneally,).

 Trong khi vẫ chư có khảnăg ngă chặ sóng thầ, tạ mộ sốquố gia thư?ng phả hứg chị thả họ
thiên nhiên này, mộ sốbiệ pháp đ đ?ợ tiế hành nhằ giả thiệ hạ do sóng thầ gây ra. Nhậ Bả đ p
dụg mộ chư?ng tŕnh lớ xy dựg cc bứ tư?ng chắ sóng thầ vớ chiề cao lên tớ 4.5 m (13.5 ft) trư?
c nhữg vùng bờbiể nhiề dân cưsinh sốg. Nhữg nơ khác đ xy dựg cc cử cốg v knh đ? dẫ dịg
nư?c từnhữg cơ sóng thầ đ hư?ng khc. Tuy nhin, hiệ quảcủ chng vẫ cị l mộ vấ đ? tranh ci, bở
v́ cc cơ sóng thầ thư?ng cao hơ tư?ng chắ. Ví dụ đ?t sóng thầ tràn vào đ?o Hokkaido ngy 12
thng 7, 1993 tạ ra nhữg đ?t sóng cao tớ 30 m (100 ft) - tư?ng đ?ơg mộ tị nh 10 tầg. Thịtrấ cảg

Aonae đ đ?ợ trang bịmộ bứ tư?ng chắ sóng thầ bao kín xung quanh, nhưg các cơ sóng đ trn
qua tư?ng và phá hủ tồn bộcấ trúc xây dựg bằg gỗtrong vùng. Bứ tư?ng có thểcó tác dụg
trong việ làm chậ và giả đ? cao sóng thầ nhưg nó khơng ngă cả đ?ợ tính phá hủ và gây thiệ hạ
nhân mạg củ sóng thầ.

 Nhữg hiệ ứg củ mộ cơ sóng thầ có thểgiả bớ nhờnhữg yế tốthiên nhiên nhưcây trồg dọ bờbiể.
Mộ sốvịtrí trên đ?ờg đ củ cơ sóng thầ Ấ Đ? Dư?ng 2004 hầ nhưkhơng bịthiệ hạ ǵ nhờnăg lư?

ng sóng thầ đ bịmộ dả cy nhưdừ v đ?ớ hấ thụ Mộ ví dụkhc, lng Naluvedapathy tạ vng Tamil
Nadu Ấ Đ? bịthiệ hạ rấ ít khi nhữg con sóng thầ tan vỡtrong khu rừg 80,244 cây đ?ợ trồg dọ
bờbiể nă 2002 đ? đ?ợ ghi tên vào Sch kỷlụ Guinness. Nhữg nhà môi trư?ng đ đ? xuấ việ trồg
cây dọ theo nhữg vùng bờbiể có nguy cơsóng thầ cao. Tuy có thểmấ vài nă đ? cây lớ đ?t tớ
kích cỡcầ thiế, nhữg cơng cuộ trồg rừg nhưvậ có thểmang lạ nhữg cơng cụhữ hiệ, rẻtiề cũg
nhưcó tác dụg lâu dài trong việ ngă chặ sóng thầ hơ nhữg biệ pháp đ?t tiề, gây hạ đ?n mơi
trư?ng nhưcác bứ tư?ng chắ sóng.

4. Vịi rồng:

 Vịi rồng là một loại xốy lốc trên biển, hình thành khi có sự chênh lệnh khí áp giữa mặt biển và
trần mây quá dầy. Một cơn lốc xoáy mạnh từ trần mây xuống mặt biển, cuốn theo một cột nư?c
có thể rộng đến 30m, sức gió đến trên 300km/h.

 Vịi rồng có thể tiến vào vùng ven biển và gây thiệt hại không nhỏ

IV.

THIÊN TAI ĐẾ

N TỪ BẦU TRỜI

1. Bão:

a. Bão là gì?

 Bo là trạg thái nhiễ đ?ng củ khí quyể v l mộ loạ hình HYPERLINK
" />%B1c_tr%E1%BB%8B&action=edit&redlink=1" \o "Thờ tiế cự trị(chư đ?ợ viế)" thờ tiế cự
trị.

 ? Vi?t Nam, thu?t ng? "bo" th??ng ???c hi?u là HYPERLINK " />%C3%A3o_nhi%E1%BB%87t_%C4%91%E1%BB%9Bi" \o "Bo nhiệ đ?i" bo nhiệ đ?i, là hi?
n t??ng th?i ti?t ??c bi?t nguy hi?m ch? xu?t hi?n trên các vùng HYPERLINK
" />

</div>
(13)<div class='page_container' data-page=13>

%C3%B4ng" \o "Dơg" dơg và các hi?n t??ng khác hi?m g?p ? Vi?t Nam nh? HYPERLINK

" />

%BFt&action=edit&redlink=1" \o "Bo tuyế (chư đ?ợ viế)" bo tuyế, HYPERLINK
" />

%C3%A1t&action=edit&redlink=1" \o "Bo ct (chư đ?ợ viế)" bo ct, HYPERLINK
" />

%A5i&action=edit&redlink=1" \o "Bo bụ (chư đ?ợ viế)" bo bụ.

 Bão là tên g?i m?t khu v?c áp th?p có gió xốy theo h??ng ng??c chi?u kim ??ng h? ? B?c bán
c?u ( Nam bán c?u ng??c l?i ). N?u t?c ?? gió g?n tâm là 90km/h ta g?i ?ó là ? Ap th?p nhi?
t ??i?. Bão ???c các nhà khí t??ng Saffir – Simpson phân làm 5 c?p: t? c?p 1 có v?n t?c gió
120km/h ??n c?p 5 v?n t?c gió trên 250km/h. s?c m?nh nh?t trên m?t ??t có th? ??t ??n
371km/h.

 Vi?c ??t tên bão th??ng do t? ch?c khí t??ng th? gi?i WMO có tr? s? chính t?i Th?y S? ??m
trách. Tên bão th??ng ??t có kí t? kh?i ??u là A và sau ?ó là B?

b. Bo nhi?t ??i

 Các c?n bo th??ng hình thnh khi m?t tm HYPERLINK " />title=%C3%81p_th%E1%BA%A5p&action=edit&redlink=1" \o "Áp thấ (chư đ?ợ viế)" p thấ

pht tri?n v?i m?t h? th?ng HYPERLINK " />%C3%81p_cao&action=edit&redlink=1" \o "Áp cao (chư đ?ợ viế)" p cao xung quanh nó. S?
k?t h?p c?a các l?c ??i ngh?ch có th? sinh ra gió và hình thnh cc ?ám my bo, ch?ng h?n
HYPERLINK " \o "My
vũtích" my vũtích.

 M?t ??nh ngh?a khí t??ng ch?t v? m?t c?n bo l c? HYPERLINK
" \o "Thang sứ
giĩBeaufort" cấ giĩBeaufort l?n h?n ho?c b?ng 10, (89 km/h). ? HYPERLINK
" \o "Việ Nam" Việ Nam, gió xốy có c?
p Beaufort t? 6 ??n 7 trên m?t di?n r?ng g?i là HYPERLINK " />%C3%81p_th%E1%BA%A5p_nhi%E1%BB%87t_%C4%91%E1%BB%9Bi" \o "Áp thấ

nhiệ đ?i" áp thấ nhiệ đ?i. Gió xốy t? c?p 8 tr? lên trên m?t di?n r?ng, có th? kèm theo m?a l?
n g?i chung là bo.

 Ng?i HYPERLINK " />%C3%B3&action=edit&redlink=1" \o "Thang sứ gió (chư đ?ợ viế)" thang sứ giĩ

HYPERLINK " />%C3%B3_Beaufort" \o "Thang sứ giĩBeaufort" Beaufort, c?n dng cc thang khc nh?
HYPERLINK " \o "Thang
bo Saffir-Simpson" thang bo Saffir-Simpson. ? Vi?t Nam, do h?u nh? khơng có bo m?nh ??n
m?c c?n s? d?ng thang bo Saffir-Simpson, nn ng??i ta ch? c?n s? d?ng thang s?c gió
Beaufort ?? mơ t? s?c m?nh c?a chúng là ??. Các thang s?c gió giúp phân lo?i bo theo c??
ng ?? gió kéo dài, theo áp su?t tâm bo, theo m?c ?? tàn phá, m?c ?? gây ng?p l?t...

c. Các giai ??an bo ( xoáy thu?n nhi?t ??i)

 1) Vng p th?p (low pressure area): c? vng p th?p trn b?n ?? khí p b? m?t, nh?ng v? trí trung
tm kh?ng th? xác ??nh ???c

 2) p th?p nhi?t ??i (ATN?: tropical depression): v? trí trung tm c? th? xác ??nh ???c, nh?ng
Vmax < 34 kt

 3) Bo t? nhi?t ??i (Tropical storm - TS): Vmax 34-47 kt ("storm" g?c t? ti?ng H Lan l "d?ng
t?", ti?ng Trung l "cu?ng phong", ? ?ây t?m d?ch l "bo t?")

 4) Bo t? nhi?t ??i m?nh (severe TS): Vmax 48-63 kt

</div>
(14)<div class='page_container' data-page=14>

d. ??c ?i?m c?a bão:

 Hàng n?m trên th? gi?i có hàng tr?m c?n bão ???c phát sinh t? các vùng bi?n nhi?t ??i nóng và
?m t? v? ?? 80 ??n 300 ? 2 bên bán c?u, n?i có nhi?t ?? n??c bi?n quanh n?m trên 260C và là n?
i l?c quay c?a Trái ??t ?? l?n ?? t?o nên khí xốy. T?i ??y trung tâm c?a áp th?p nhi?t ??i ???c

hình thành, phát tri?n lên thành bão và vùng khí xốy có ???ng kính t? 100 ??n 800km.
 Bão th??ng di chuy?n lúc nhanh lúc ch?m v? phí tây v?i v?n t?c trung bình 20km/h, nhanh

nh?t khơng q 40km/h và s?c gió g?n tâm bão có th? lên ??n 300km/h.

 Ph?n l?n các c?n bão th??ng t?p trung vào cu?i hè ??u thu, khi m?i n?i trên ??i d??ng nhi?t ??i
??u ?ã ???c ??t nóng, cung c?p n?ng l??ng ?? hình thành bão. Cịn khơng khí nóng ?m b?t ?
n ??nh b? cu?n vào c?n l?c xoáy c?a bão b?c m?nh lên cao, to? ra m?t nhi?t l??ng kh?ng l?, b?
xung n?ng l??ng cho bão ho?t ??ng.

 C?t ngang qua m?t c?n bão ta th?y tâm áp th?p chênh l?ch v?i áp l?c khơng khí xung quanh, ?
ã hút m?nh gió các n?i thành m?t vịng xốy bao quanh tâm bão, có bán kính 60 – 800km, cao
??n 18km, nh? m?t cái gi?ng kh?ng l? vách d?c ??ng. ? tâm bão ( M?t bão ), khơng khí chuy?
n t? trên xu?ng d??i t ?o thành m?t vùng l?ng gió ít mây, cịn chung quanh tâm bão, khơng khí
b? cu?n b?c lên cao, gió càng g?n tâm bão càng m?nh.

 ???ng kính c?a tâm bão c?ng t?ng d?n theo ?? cao. Sát m?t ??t ???ng kính tâm bão kho?ng
20km; cao 2000m – kho?ng 40km; cao 6000m – kho?ng 100km; cao 8000m – kho?ng 200km;
cao 10.000m – kho?ng 700km? khơng khí b? cu?n b?c m?nh lên cao ng?ng t? l?i thành m?t b?
c t??ng dày ??c, r?i ng?ng k?t l?i thành nh?ng c?n m?a c?c l?n. Khi ?i vào ??t li?n ho?c ?i vào
vùng bi?n l?nh ? các v? ?? cao, bão m?t ngu?n cung c?p n?ng l??ng t? ngu?n khơng khí
nóng ?m trên bi?n, l?i m?t thêm n?ng l??ng do ma sát trên m?t ??t.

 Bão th??ng phát sinh ? phía tây các vùng bi?n nóng c?a Thái Bình D??ng, An ?ơ D??ng và c?
a B?c ??i Tây D??ng. Bi?n nam ??i Tây D??ng khơng có bão vì có dịng l?nh h?i l?u nhi?t
mu?i ch?y qua. Mùa bão ? TBD là tháng 7 ??n 9, ? Â?D và ?TD vào tháng 9. Nam Thái Bình
D??ng và châu Uc là tháng 2 và 3

e. Th?m h?a do bão gây ra

th?m ho? do bão gây ra th??ng do 3 y?u t?: gió xốy m?nh trong c?n bão, m?a to và sóng d? do c?
n bão gây ra

e1. Gió xốy m?nh trong c?n bão:

</div>
(15)<div class='page_container' data-page=15>

xốy cùng h??ng v?i ???ng ?i, nên s?c gió gia t?ng thêm, có khi lên ??n 300 – 400km/h.
Gió càng m?nh, s?c ép lên m?i v?t trên b? m?t ??t càng l?n. S?c gió 120km/h có th?
phá ?? nhà c?a, 180km/h tr? lên có s?c tàn phá ghê g?m h?n nhi?u. S?c tàn phá c?a gió
bão cịn tai h?i h?n vì gió bão th?i khơng ??u, lúc m?nh lúc y?u, th??ng gió gi?t t?ng c?n,
l?i ??i chi?u, lúc gi?t bên này, lúc gi?t bên kia

 C?n bão Nancy ?? b? v?i s?c gió 300km/h là tr?n bão l?ch s? c?a Nh?t B?n: làm s?p và
h? h?ng 450.000 ngôi nhà, 400 cây c?u và ??p n??c.

 N?m 1944 bão Dona quét qua Florida ch? trong vài phút ?ã làm h?ng 20 chi?n h?m c?a
M? neo ??u t?i c?ng, b? cong m?i t?u tu?n d??ng h?m n?ng 35.000 t?n

e2. Sóng l?n:

 Bão cịn nguy hi?m h?n khi sinh ra sóng l?n th??ng là sóng tròn ??u cao t?i 10 – 12m,
truy?n ?i tr??c tâm bão có khi ??n 1.500km. Gió càng to thì sóng càng l?n, gió 100km/h ?
ã t?o ra c?n sóng cao 9m. ?ó là vì áp th?p ? tâm bão hút ph?ng m?t n??c bi?n lên cao ??n
8 – 9m mà chung quanh tâm bão l?i b? h? th?p xu?ng, t?o nên nh?ng c?n sóng sơi s?c, h?
n h?p t? phía.

 N?i có sóng dân cao g?i là b?ng bão. B?ng bão có lu?ng n??c theo tâm bão d?n vào b? s?
có s?c tàn phá d? d?i kh?ng khi?p nh?t là ? các v?nh khép kín ho?c ? c?a sơng, t?o ?i?u
ki?n d?n sóng lên cao.

 Tr?n bão ngày 01/01/1876 d?n sóng to vào c?a sơng H?ng – B?nglades làm chìm ng?p

m?t vùng r?ng 7.800km2 d??i làn n??c sâu 5 – 8m, cu?n trơi 215.000 ng??i

e3. M?a to trong bão:

 Vì phát sinh trong các vùng bi?n nhi?t ??i nên bão mang theo m?t kh?i l??ng khơng khí
nóng ?m kh?ng l? ch?a ??y h?i n??c r?ng hàng nghìn km2, b?c m?nh lên cao ??n 10km,
gây m?a to d? d?i. Sau khi bão tan m?a còn kéo dài thêm vài ba ngày, d? gây ng?p l?t.
 Tr?n bão Hyacinthe ?? b? vào ??o Reuynhông ? ?ông Phi n?m 1980 ?ã gây m?a liên ti?p

7 ngày v?i l??ng m?a k? l?c 6.000mm

2. Các lo?i khác

a. Giơng t?:

a 1. Giơng t? là gì?

 Giơng t? là m?t khí xốy do áp th?p b?t th??ng x?y ra trong m?t ph?m vi nh? trên ??t li?

n. Khác v?i c?n l?c trong nh?ng ngày hè có nhi?t ?? lên cao vào lúc gi?a tr?a, có gió xốy
nh?ng trong m?t ph?m vi r?t nh? và di?n ra trong kho?ng th?i gian r?t ng?n ch? vài phút,
giông t? c?ng gi?ng nh? bão có gió xốy m?nh có khi lên ??n 600km/h và có t?c ?? di
chuy?n r?t nhanh trên 50km/h.

 Trong c?n giông t?, th??ng t? trên ?ám mây giơng ?en k?t có m?t c?t h?i n??c h? d?n xu?

ng m?t ??t. ?ám mây chuy?n ??n ?âu thì c?t mây di chuy?n ??n ?ó.
a 2. Vịi r?ng:

V?i r?ng hay l?c x?y ( HYPERLINK " />%BFng_Anh" \o "Tiếg Anh" tiếg Anh: Tornado) là hi?n t??ng m?t lu?ng HYPERLINK
" />

%C3%AD&action=edit&redlink=1" \o "Khơg khí (chư đ?ợ viế)" khơg khí x?y tr?n m? r?ng
ra t? m?t ?ám HYPERLINK " \o "My" my dông
xu?ng t?i m?t ??t.

</div>
(16)<div class='page_container' data-page=16>

 V?i r?ng pht tri?n t? m?t c?n dông, th??ng t? ? dông r?t m?nh hay siêu m?nh, nên ? ?âu
có dơng d? d?i là ? ?ó có th? có v?i r?ng, song c?ng may l n? r?t hi?m. C?ng c? khi n?
sinh ra t? m?t d?i gi? gi?t m?nh (???c g?i nh?ng ???ng t?) hay t? m?t c?n bo. Ng??i ta
cho r?ng khi khơng khí ? l?p bên trên l?nh ?è lên l?p khơng khí nóng ? phía d??i, khơng
khí nóng s? b? c??ng b?c chuy?n ??ng lên r?t m?nh. Nh?ng khi v?i r?ng x?y ra trn m?t
n??c thì th??ng l?i khơng th?y ??i l?u và c?ng không th?y s? khác bi?t nhi?t ?? gi?a các
l?p. Vì v?y nguyn nhn v?i r?ng con ng??i v?n ch?a hoàn toàn hi?u ???c h?t.

 Tuy v?y, ph?n l?n v?i r?ng ???c hình thnh t? m?t d?ng HYPERLINK
" \o "My dơg" my dơg ??c bi?t
là mây dơng tích HYPERLINK " />%87n" \o "Đệ" đệ. M?t ?ám mây có th? kéo dài trong vài gi?, xốy tr?n trong vng c? ???
ng kính t? 10 ?ên 16 km, di chuy?n hàng tr?m HYPERLINK
" />

%B7m&action=edit&redlink=1" \o "Dặ (chư đ?ợ viế)" dặ v sinh ra v? s? ?ng ht kh?ng
l?. Ngu?n g?c c?a chng l vng HYPERLINK " />title=Kh%C3%AD_h%E1%BA%ADu&action=edit&redlink=1" \o "Khí hậ (chư đ?ợ
viế)" khí hậ c? lu?ng HYPERLINK " />%C3%AD_n%C3%B3ng&action=edit&redlink=1" \o "Khí nóng (chư đ?ợ viế)" khí
nĩg ?i lên và lu?ng HYPERLINK " />%C3%AD_l%E1%BA%A1nh&action=edit&redlink=1" \o "Khí lạh (chư đ?ợ viế)" khí
lạh ?i xu?ng.

 ??u tiên là quá trình t??ng tác gi?a c?n HYPERLINK " />%C3%B4ng" \o "Dơg" dơg c? chi?u ln trn v HYPERLINK
" \o "Giĩ giĩ. S? t??ng tác này s? làm cho t?ng
khí nóng ? d??i di chuy?n ln trn v xoay tr?n trong kh?ng trung.

 Ti?p ?ó là s? phát tri?n c?a d?ng khí l?nh di chuy?n theo h??ng ?i xu?ng m?t ??t ? phía
bên kia c?a c?n HYPERLINK " \o "Bo" bo.
V?n t?c c?a d?ng khí ?i xu?ng có th? l?n h?n 160 km/h.

a 4. ??c ?i?m

 ???ng kính c?a v?i r?ng c? th? thay ??i t? vài ch?c HYPERLINK
" \o "Mt" mt cho t?i vi HYPERLINK
" \o "Kilơt" kilơt. Nh?ng ?a s?
các v?i r?ng c? ???ng kính vào kho?ng 50 m.

</div>
(17)<div class='page_container' data-page=17>

%A3ng_kh%C3%AD_t%C6%B0%E1%BB%A3ng&action=edit&redlink=1" \o "Hiệ
tư?ng khí tư?ng (chư đ?ợ viế)" hiệ tư?ng khí tư?ng ??c bi?t nguy hi?m.

 Nhìn t? xa v?i r?ng c? th? c? mu HYPERLINK " />%C4%90en" \o "Đn" đn ho?c HYPERLINK " />%AFng" \o "Trắg" trắg, tu? thu?c nh?ng th? m n? cu?n theo. V?i r?ng xu?t hi?n ? trn ??i
d??ng th??ng hút HYPERLINK " />%9Bc_bi%E1%BB%83n" \o "Nư?c biể" nư?c biể lên cao t?o thành các cây n??c
(waterspouts).

a 5. Ngu?n g?c tn g?i

 ?ó là hi?n t??ng gió xốy r?t m?nh, ph?m vi ???ng kính r?t nh?, hút t? b? m?t ??t lên ?
ám mây v? tích, t?o thành hình nh? cái ph?u di ??ng, trông gi?ng nh? cái v?i, nh?ng t?
trên b?u tr?i th? xu?ng nn g?i l "v?i r?ng".

 Trong HYPERLINK " />%C3%A1n" \o "Tiếg Hn" tiếg Hn ng??i ta c?ng g?i là v?i r?ng (m Hn-Vi?t l "l?c long
quy?n"). C?n HYPERLINK " />%BFng_Anh" \o "Tiếg Anh" tiếg Anh thu?t ng? ?ó là "Tornado" có ngu?n g?c t?
HYPERLINK " />%C3%A2y_Ban_Nha" \o "Tiếg Ty Ban Nha" tiếg Ty Ban Nha hay HYPERLINK
" />

%C4%90%C3%A0o_Nha" \o "Tiếg BồĐo Nha" BồĐo Nha, ??u có ngh?a là "quay"
hay "xốy" (gió xốy).

a 6 . C??ng ??

 Vi?c ?o t?c ?? gió c?a v?i r?ng m?t cch tr?c ti?p l v? cng kh? kh?n, b?i nó có th? phá
hu? nhi?u th? xu?t hi?n trên ???ng ?i. N?m HYPERLINK
" \o "1971" 1971, ?ng HYPERLINK
" />

title=Theodore_Fujita&action=edit&redlink=1" \o "Theodore Fujita (chư đ?ợ viế)"
Theodore Fujita, m?t HYPERLINK " />%C3%A0_kh%C3%AD_t%C6%B0%E1%BB%A3ng&action=edit&redlink=1" \o
"Nhà khí tư?ng (chư đ?ợ viế)" nhà khí tư?ng thu?c HYPERLINK
" />

</div>
(18)<div class='page_container' data-page=18>

 ?? m?nh c?a v?i r?ng t?ng d?n t? F0 ??n F5. V?i r?ng y?u nh?t (F0) c? th? ph hu?
HYPERLINK " />%C3%B3i&action=edit&redlink=1" \o "Ốg khĩ (chư đ?ợ viế)" ốg khĩ và các bi?n hi?
u, trong khi ? c?p m?nh nh?t (F5) chúng có th? th?i bay nh?ng c?n nhà kh?i móng.
 V?i c?o F4 và F5, t?c ?? gió c?a v?i r?ng c? th? ln t?i 207 mph/333 km/h cho ??n 261

mph/420 km/h.

a 7. H?u qu? do v?i r?ng t? nhin gy ra

 H?u qu? do v?i r?ng gy ra l r?t nghim tr?ng cho ??a ph??ng n?i nó ?i qua. Càng x?y ra
nhi?u v?i r?ng v nh?t l v?i r?ng c?p m?nh thì thi?t h?i v? ng??i c?ng nh? v?
HYPERLINK " />%A1_t%E1%BA%A7ng" \o "Cơsởhạtầg" cơsởhạtầg l cng l?n.

 Cc con s? th?ng k cho th?y HYPERLINK " />%E1%BB%B3" \o "Hoa Kỳ Hoa Kỳ l qu?c gia ch?u nhi?u tr?n v?i r?ng nh?t trong m?t
n?m. Con s? trung bình l h?n 800 c?n v?i r?ng ho?t ??ng trong m?t n?m, làm cho ít nh?t
50 ng??i ch?t. Và s? v?i r?ng c?p F5 chi?m 0,1% t?ng s?.

 HYPERLINK " \o "Australia" Australia x?p th?
hai. M?t s? n??c khác c?ng th??ng có nh? HYPERLINK
" \o "Trung Quố" Trung Quố,
HYPERLINK " \o "Nga" Nga, HYPERLINK
" \o "Ấ Đ?" Ấ

Đ?, HYPERLINK " \o "Anh" Anh v HYPERLINK
" \o "Đ?c" Đ?c.

 Do di chuy?n v?i t?c ?? r?t nhanh, cùng v?i gió xốy, v?i r?ng d??ng nh? phá h?y h?t m?
i th? trên ???ng ?i c?a nó. V?i nh?ng v?i r?ng nh? thì s? ph h?y cc bi?n hi?u giao th?ng,
nh?ng HYPERLINK " \o "Nh" nh c? ki?n trc
kh?ng v?ng. Nh?ng tr?n m?nh thì c? th? cu?n bay c? nh?ng chi?c HYPERLINK
" \o "Ơtơ ơtơ, nh?ng c?n nhà kiên c?,
phá h?y nh?ng cây c?u... và cu?n theo c? con ng??i, con v?t trên ???ng ?i.

a 8. Cch ph?ng trnh

 Nói chung ??i v?i v?i r?ng, nh?t l lo?i c? t?c ?? l?n vi?c ph?ng trnh l r?t kh? kh?n.
 Trong th?i gian di?n ra v?i r?ng, m?i ng??i ph?i ngay l?p t?c tìm n?i trú ?n trong m?t t?

</div>
(19)<div class='page_container' data-page=19>

%99ng&action=edit&redlink=1" \o "Nhà di đ?ng (chư đ?ợ viế)" nhà di đ?ng b?i chng
c? th? b? th?i bay b?t c? lúc nào. Không nên ? trong nh?ng nhà l?n có mái r?ng nh?
HYPERLINK " />%C3%B2ng&action=edit&redlink=1" \o "Thính phịg (chư đ?ợ viế)" thính phịg, hay
HYPERLINK " \o "Siu
thị siu thị là nh?ng n?i d? b? s?p ??. N?u ?ang ? ngoài ???ng, b?n nên chui xu?ng m?t
cái rnh hay m??ng sâu và che ??u c?n th?n ?? kh?i b? th??ng do ??t ?á r?i xu?ng.

b. S?m ch?p

b 1. Nguyên nhân hình thành

 Vào gi?a tr?a hè, khi m?t ??t b? hun nóng d? d?i, khơng khí nóng b? ?ùn b?c v?t lên cao,
thành m?t lu?ng th?ng c?c m?nh, làm khí áp n?i ?ó th?p xu?ng ??t ng?t.

 Ch? trong vịng vài gi?, khơng khí nóng ?m ?ang ng?ng thành nh?ng ?ám mây tích tr?ng

nh? nh?ng cu?n bông l? l?ng trên b?u tr?i ?ã bi?n thành m?t ?ám mây v? tích ( mây giơng
) ?en k?t, hình cái ?e cao t? 10 ??n 25km, r?ng hàng ch?c km.

 Trong quá trình b?c lên cao, các ph?n t? n??c trên ??nh ?ám mây mang ?i?n tích d??ng
trong khi chân mây và m?t ??t mang ?i?n tích âm, t?o nên s? chênh l?ch ?i?n áp lên ??n
hàng tri?u vôn.

 Sét sinh ra ?? cân b?ng ?i?n th?
b 2. ??c ?i?m:

 Sét v?i chi?u dài kho?ng 1km ??n vài km, có ?i?n áp t??ng ???ng t? 1 ??n 3 t? vơn, có th?
to? ra m?t nhi?t l??ng 30.0000C và di chuy?n v?i t?c ?? lên ??n 100.000km/h.

 Nh?ng ph?n t? n??c ???c sét kích thích phát sáng thành tia ch?p trong ¼ giây và khơng
khí b? giãn n? ??t ng?t gây ra ti?ng n? rung ??ng không khí, ?ó là ti?ng s?m.

 Khi hi?n t??ng phóng ?i?n ch?m d?t, khơng khí b? l?nh ?i ??t ng?t co l?i, làm khơng khí
rung ??ng l?n n?a và vang d?i trong t?ng mây và m?t ??t

 Trong 1 phút trên TG có 6.000 sét phát sinh t? 1.800 c?n giơng
c. Gió trên Trái ??t

 Gió M?u D?ch
 Gió ??a ph??ng
 Gió mùa

d. M?a ?á và m?a tuy?t
d 1. M?a ?á

 M?a ?á th??ng x?y ra trong c?n giông.

 H?i n??c trong c?n l?c ???c b?c m?nh lên cao trên 5000m ?ông c?ng l?i thành h?t tuy?t
b?t. H?t tuy?t n?ng r?i xu?ng b? h?i n??c trong khơng khí ? th?p h?n bám vào, r?i b? các
lu?ng th?ng th?i m?nh lên cao tr? l?i.

 Sau nhi?u l?n nh? v?y, h?t tuy?t l?n d?n lên ??n khi quá n?ng s? r?i xu?ng thành m?a ?á
d 2. M?a tuy?t:

</div>
(20)<div class='page_container' data-page=20>

 Lúc ?ó, nh?ng h?t n??c k?t tinh l?i thành nh?ng tinh th? b?ng hình m?i kim, k?t h?p l?i v?
i nhau thành nh?ng tinh th? hình sao ?? ki?u, n?ng nên r?i xu?ng ??t. G?i là hoa tuy?t.
 Trong khi r?i, nh?ng hoa tuy?t dính vào nhau thành chùm bông tuy?t tr?ng và x?p.
 Trong ?i?u ki?n nhi?t ?? khơng khí d??i 00C, lúc ?ó các tinh th? không k?t chùm mà r?i

riêng l? t?ng tinh th?: ?ó là tuy?t b?t.

 M?a tuy?t ch? có khi ?? 2 ?i?u ki?n: ph?i có mây t?ng trung và mây t?ng th?p và khơng
khí ph?i có nhi?t ?? d??i 10C, l?ng gió

e. Nh?ng tr?n m?a kì l?:
 M?a axit

 M?a v?t th?

</div>
(21)<div class='page_container' data-page=21></div>
(22)<div class='page_container' data-page=22>

HYPERLINK

" />w/index.php?

title=August_17&action
=edit&redlink=1" \o
"August 17 (chưa đ?ợc

viết)" August 17 năm

1991

2
2:
1
7

HYPERLINK " />

title=Honeydew&action=edit&redlink=1" \o "Honeydew (chưa
đ?ợc viết)" Honeydew, California, HYPERLINK

" \o "Hoa
Kỳ" Hoa Kỳ

4
1.
7
9

-12
5.
58

7
.
1

</div>
(23)<div class='page_container' data-page=23>

HYPERLINK

" />w/index.php?

title=April_23&action=
edit&redlink=1" \o
"April 23 (chưa đ?ợc
viết)" April 23 năm

1992

4:
5
0

HYPERLINK " />

title=Joshua_Tree&action=edit&redlink=1" \o "Joshua Tree
(chưa đ?ợc viết)" Joshua Tree, California, HYPERLINK
" \o "Hoa
Kỳ" Hoa Kỳ

3
3.
8
7

-11
6.
55
6

.
1
M
(Hau
ksso
n et
al.,
1993
)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=April_25&action=
edit&redlink=1" \o
"April 25 (chưa đ?ợc
viết)" April 25 năm

1992
1
8:
0
6
HYPERLINK " />title=Cape_Mendocino&action=edit&redlink=1" \o "Cape
Mendocino (chưa đ?ợc viết)" Cape Mendocino, California,
HYPERLINK " />%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

4
0.
3
8

-12
4.
05
7
.
2
M
(PD
E
Mon
thly
Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=April_26&action=
edit&redlink=1" \o
"April 26 (chưa đ?ợc
viết)" April 26 năm

1992

7:
4
1

offshore, HYPERLINK " />title=Cape_Mendocino&action=edit&redlink=1" \o "Cape
Mendocino (chưa đ?ợc viết)" Cape Mendocino, California,
HYPERLINK " />%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

4
0.
5
5

-12
4.
29
6
.
5
M
(Opp
enhe
imer
et
al.,
1993
)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=April_26&action=
edit&redlink=1" \o
"April 26 (chưa đ?ợc
viết)" April 26 năm

1992

1
1:

1
8

offshore, HYPERLINK " />title=Cape_Mendocino&action=edit&redlink=1" \o "Cape
Mendocino (chưa đ?ợc viết)" Cape Mendocino, California,
HYPERLINK " />%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

</div>
(24)<div class='page_container' data-page=24>

dit&redlink=1" \o "June
28 (chưa đ?ợc viết)"

June 28 năm 1992

%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ 1993

)

HYPERLINK

" />w/index.php?

title=June_29&action=e
dit&redlink=1" \o "June
29 (chưa đ?ợc viết)"

June 29 năm 1992

1
0:
1
4

HYPERLINK " />

title=Little_Skull_Mountain&action=edit&redlink=1" \o "Little
Skull Mountain (chưa đ?ợc viết)" Little Skull Mountain, Nevada,
HYPERLINK " />%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

3
6.
7
7

-11
6.
32
5
.
7
M
(Wal
ter,
1993
)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=September_2&acti
on=edit&redlink=1" \o
"September 2 (chưa đ?
ợc viết)" September 2

năm 1992

0:
1
6
Nicaragua
1
1.
7
7

-87
.3
5
11
6
7
.
7
M
(PD
E
Mon
thly
Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=September_29&act
ion=edit&redlink=1" \o
"September 29 (chưa đ?

ợc viết)" September 29

năm 1993

2
2:
2
5

Latur- HYPERLINK " />title=Killari&action=edit&redlink=1" \o "Killari (chưa đ?ợc
viết)" Killari, HYPERLINK " />%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB%99" \o "Ấn Độ" Ấn Độ

1
8.
0
8
76
.5
2
9,7
48
6
.
2
M
(PD
E
Mon
thly
Listi

ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=January_17&action
=edit&redlink=1" \o
"January 17 (chưa đ?ợc
viết)" January 17 năm

1994
1
2:
3
0
HYPERLINK " />title=Northridge%2C_California&action=edit&redlink=1" \o
"Northridge, California (chưa đ?ợc viết)" Northridge, California ,
HYPERLINK " />%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

see

HYPERLINK " />%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_

%C4%91%E1%BA

%A5t_Northridge_1994&action=edit&redlink=1" \o "Trận động
đất Northridge 1994 (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Northridge

</div>
(25)<div class='page_container' data-page=25>

1994 6

HYPERLINK

" />w/index.php?

title=June_9&action=ed
it&redlink=1" \o "June 9
(chưa đ?ợc viết)" June 9

năm 1994

0:
3
3
Bolivia

-1
3.
8
6

-67
.4
9
5
8
.
2
M
(PD
E
Mon
thly

Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=September_1&acti
on=edit&redlink=1" \o
"September 1 (chưa đ?
ợc viết)" September 1

năm 1994

1
5:
1
5

HYPERLINK " />title=Cape_Mendocino&action=edit&redlink=1" \o "Cape
Mendocino (chưa đ?ợc viết)" Cape Mendocino, California ,
HYPERLINK " />%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

4
0.
3
8

-12
5.
78
7
.

1
M
(PD
E
Mon
thly
Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=January_16&action
=edit&redlink=1" \o
"January 16 (chưa đ?ợc
viết)" January 16 năm

1995

2
0:
4
6

Kobe, HYPERLINK " />%ADt_B%E1%BA%A3n" \o "Nhật Bản" Nhật Bản

see

HYPERLINK " />%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_

%C4%91%E1%BA%A5t_l%E1%BB

%9Bn_Hanshin&action=edit&redlink=1" \o "Trận động đất lớn
Hanshin (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất lớn Hanshin

3
4.
5
7
13
5.
03
5,5
02
6
.
9
M
(PD
E
Mon
thly
Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=May_21&action=e
dit&redlink=1" \o "May
21 (chưa đ?ợc viết)"

May 21 năm 1997

2
2:
5
1

Jabalpur, HYPERLINK " />%A4n_%C4%90%E1%BB%99" \o "Ấn Độ" Ấn Độ

2
3.
0
7
80
.1
2
38
5
.
8
M
(Sin
gh et
al.,
1999
)
HYPERLINK
" />w/index.php?
8:
4
9

New Guinea

</div>
(26)<div class='page_container' data-page=26>

title=July_17&action=e
dit&redlink=1" \o "July
17 (chưa đ?ợc viết)"
July 17 năm 1998

4
Mon
thly
Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=January_25&action
=edit&redlink=1" \o
"January 25 (chưa đ?ợc
viết)" January 25 năm

1999
1
8:
1
9
Colombia
4.
4
5

-75

.6
5
1,1
85
6
.
2
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=August_17&action
=edit&redlink=1" \o
"August 17 (chưa đ?ợc
viết)" August 17 năm

1999

0:
0
1

HYPERLINK " />

title=Izmit&action=edit&redlink=1" \o "Izmit (chưa đ?ợc viết)"
Izmit, HYPERLINK " />%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3" \o "Thổ Nhĩ Kỳ" Thổ Nhĩ
Kỳ

see

HYPERLINK " />%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_

%C4%91%E1%BA

%A5t_Izmit_1999&action=edit&redlink=1" \o "Trận động đất
Izmit 1999 (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Izmit 1999

4
0.
7
7
30
17,
up
loa
d.1
23
do
c.n
et
7
.
6
M
(PD
E
Mon
thly
Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=September_20&act

ion=edit&redlink=1" \o
"September 20 (chưa đ?
ợc viết)" September 20

năm 1999

1
7:
4
7

HYPERLINK
" \o "Chi (chưa đ?ợc viết)"
Chi-Chi, Đi Loan

See HYPERLINK " />%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_

%C4%91%E1%BA%A5t_Chi-Chi&action=edit&redlink=1" \o 
"Trận động đất Chi-Chi (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Chi-Chi

2
3.
8
2
12
0.
86
2,
40
0

7
.
7
M 
(PD
E 
Mon
thly 
Listi
ng)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=October_16&actio
n=edit&redlink=1" \o 
"October 16 (chưa đ?ợc

9:
4
6

HYPERLINK " />

</div>
(27)<div class='page_container' data-page=27>

viết)" October 16 năm 
1999 ng)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=November_12&act
ion=edit&redlink=1" \o 
"November 12 (chưa đ?
ợc viết)" November 12 
năm 1999

1
6:
5
7

HYPERLINK " />

title=Duzce&action=edit&redlink=1" \o "Duzce (chưa đ?ợc viết)" 
Duzce, HYPERLINK " />%95_Nh%C4%A9_K%E1%BB%B3" \o "Thổ Nhĩ K ỳ" Thổ Nhĩ Kỳ

4
0.
8
2
31
.2
3
89
4
7
.
2
M 
(PD
E 
Mon
thly 
Listi
ng)
 HYPERLINK

" />w/index.php?
title=September_3&acti
on=edit&redlink=1" \o 
"September 3 (chưa đ?ợc
viết)" September 3 năm 
2000

8:
3
6

HYPERLINK " />%2C_California&action=edit&redlink=1" \o "Napa, California 
(chưa đ?ợc viết)" Napa, California , HYPERLINK

" \o "Hoa Kỳ" 
Hoa Kỳ
3
8.
3
8

-12
2.
41
5
M 
(BR
K)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?

title=November_16&act
ion=edit&redlink=1" \o 
"November 16 (chưa đ?
ợc viết)" November 16 
năm 2000

4:
5
4

HYPERLINK " />

title=New_Ireland&action=edit&redlink=1" \o "New Ireland 
(chưa đ?ợc viết)" New Ireland, Papua New Guinea

</div>
(28)<div class='page_container' data-page=28>

HYPERLINK

" />w/index.php?

title=January_26&actio
n=edit&redlink=1" \o 
"January 26 (chưa đ?ợc 
viết)" January 26 năm 
2001

3:
1
6

Gujarat , HYPERLINK " />%A4n_%C4%90%E1%BB%99" \o "Ấn Độ" Ấn Độ

see HYPERLINK " />%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_

%C4%91%E1%BA

%A5t_Gujarat_2001&action=edit&redlink=1" \o "Trận động đất 
Gujarat 2001 (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Gujarat 2001

2
3.
3
9
70
.2
3
20
,0
85
7
.
7
M 
(PD
E 
Mon
thly 
Listi
ng)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=February_28&acti

on=edit&redlink=1" \o 
"February 28 (chưa đ?ợc
viết)" February 28 năm 
2001
1
8:
5
4
 HYPERLINK " />%2C_Washington&action=edit&redlink=1" \o "Olympia,

Washington (chưa đ?ợc viết)" Olympia, Washington , 
HYPERLINK " />%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

see HYPERLINK " />%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_

%C4%91%E1%BA%A5t_Nisqually&action=edit&redlink=1" \o 
"Trận động đất Nisqually (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất

Nisqually
4
7.
1
1

-12
2.
6
6
.
8

M 
(PD
E 
Mon
thly 
Listi
ng)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=June_23&action=
edit&redlink=1" \o "June 
23 (chưa đ?ợc viết)" 
June 23 năm 2001

2
0:
3
3

coastal Peru

-1
6.
3

-73
.5
5
75

8
.
4
M 
(PD
E 
Mon
thly 
Listi
ng)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=March_25&action
=edit&redlink=1" \o 
"March 25 (chưa đ?ợc 
viết)" March 25 năm 
2002

1
4:
5
6

Vng HYPERLINK " />title=Hindu_Kush&action=edit&redlink=1" \o "Hindu Kush 
(chưa đ?ợc viết)" Hindu Kush, Afghanistan

3
6.
0
6

69
.3
2
1,
00
0
6
.
1
M 
(PD
E 
Mon
thly 
Listi
ng)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
1
0:
5
 HYPERLINK " />

</div>
(29)<div class='page_container' data-page=29>

title=April_20&action=
edit&redlink=1" \o "April
20 (chưa đ?ợc viết)" 
April 20 năm 2002

0 Forks (chưa đ?ợc viết)" Au Sable Forks, New York 1 .7 2
Mon
thly

Listi
ng)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=November_3&acti
on=edit&redlink=1" \o 
"November 3 (chưa đ?ợc
viết)" November 3 năm 
2002
2
2:
1
2
 HYPERLINK " />title=Denali_National_Park_and_Preserve&action=edit&redlin
k=1" \o "Denali National Park and Preserve (chưa đ?ợc viết)" 
Denali National Park, Alaska , HYPERLINK

" \o "Hoa Kỳ" 
Hoa Kỳ
6
3.
5
2

-14
7.
44
7
.
9

M 
(QE
D)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=May_21&action=
edit&redlink=1" \o "May 
21 (chưa đ?ợc viết)" May
21 năm 2003

1
8:
4
4

HYPERLINK " />

title=Boumerdes&action=edit&redlink=1" \o "Boumerdes (chưa 
đ?ợc viết)" Boumerdes, Algrie

3
6.
9
6
3.
63
2,
26
6
6
.

8
M 
(QE
D)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=September_25&ac
tion=edit&redlink=1" \o 
"September 25 (chưa đ?
ợc viết)" September 25 
năm 2003

1
9:
5
0

Hokkaido , HYPERLINK " />%E1%BA%ADt_B%E1%BA%A3n" \o "Nhật Bản" Nhật Bản

4
1.
8
2
14
3.
91
8
.
3
M

(PD
E 
Mon
thly 
Listi
ng)
 HYPERLINK 
" />w/index.php?
title=November_17&act
ion=edit&redlink=1" \o 
"November 17 (chưa đ?
ợc viết)" November 17 
năm 2003

0
6:
4
3

HYPERLINK " />

title=Rat_Islands&action=edit&redlink=1" \o "Rat Islands (chưa 
đ ược viết)" Rat Islands, Alaska, HYPERLINK

" \o "Hoa
Kỳ" Hoa Kỳ

</div>
(30)<div class='page_container' data-page=30>

HYPERLINK

" />w/index.php?

title=December_22&acti
on=edit&redlink=1" \o
"December 22 (chưa đ?
ợc viết)" December 22

năm 2003

1
9:
1
5
HYPERLINK " />title=San_Simeon%2C_California&action=edit&redlink=1" \o
"San Simeon, California (chưa đ?ợc viết)" San Simeon,

California, HYPERLINK " />%E1%BB%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

3
5.
7
1

-12
1.
10
2
6
.
6
M
(PD

E
Mon
thly
Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=December_26&acti
on=edit&redlink=1" \o
"December 26 (chưa đ?
ợc viết)" December 26

năm 2003

0
1:
5
6

southeastern Iran

see

HYPERLINK " />title=Bam&action=edit&redlink=1" \o "Bam (chưa đ?ợc viết)"
Bam: 2003 earthquake

2
9.
0
0

58
.3
1
31,
00
0
6
.
6
M
(PD
E
Mon
thly
Listi
ng)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=September_28&act
ion=edit&redlink=1" \o
"September 28 (chưa đ?
ợc viết)" September 28

năm 2004

1
7:
1
5
HYPERLINK " />title=Parkfield%2C_California&action=edit&redlink=1" \o

"Parkfield, California (chưa đ?ợc viết)" Parkfield, California ,
HYPERLINK " />%B3" \o "Hoa Kỳ" Hoa Kỳ

see

HYPERLINK " />%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_

%C4%91%E1%BA%A5t_Parkfield&action=edit&redlink=1" \o
"Trận động đất Parkfield (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất

Parkfield
3
5.
8
1

-12
0.
37
6
.
0
M
(QE
D)
HYPERLINK
" />w/index.php?
title=December_26&acti
on=edit&redlink=1" \o
"December 26 (chưa đ?

ợc viết)" December 26

năm 2004

0
0:
5
8

off west coast northern Sumatra

see

HYPERLINK " />%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_

%C4%91%E1%BA%A5t_%E1%BA%A4n_%C4%90%E1%BB
%99_D%C6%B0%C6%A1ng_2004&action=edit&redlink=1" \o
"Trận động đất Ấn Độ Dư?ng 2004 (chưa đ?ợc viết)" Trận động
đất Ấn Độ Dư?ng 2004

3.
3
0
95
.8
7
28
3,1
06
9

.
0
M
(QE
D)
HYPERLINK
" />1
6:

Northern Sumatra, Indonesia

</div>
(31)<div class='page_container' data-page=31>

w/index.php?

title=March_28&action
=edit&redlink=1" \o
"March 28 (chưa đ?ợc
viết)" March 28 năm

2005

0
9

%E1%BA%ADn_%C4%91%E1%BB%99ng_
%C4%91%E1%BA

%A5t_Sumatra_2005&action=edit&redlink=1" \o "Trận động
đất Sumatra 2005 (chưa đ?ợc viết)" Trận động đất Sumatra 2005

7 1 13 7 D)

</div>
(32)<div class='page_container' data-page=32>

SĨNG THẦN

Thả họ Sóng thầ Ấ Đ? Dư?ng

 Sĩng thần Ấn Độ Dư?ng đnh vào Thái Lan tháng 12 năm 2004.

 Thả hoạSóng thầ Ấ Đ? Dư?ng nă 2004, đ?ợ biế đ?n trong cộg đ?ng khoa họ nhưlà Cơ đ?a chấ
Sumatra-Andaman, là mộ trậ đ?ng đ?t xả ra dư?i đy biể lúc 00:58:53 UTC (07:58:53 giờđ?a phư?ng)
ngày 26 thng 12 nă 2004. Trậ đ?ng đ?t kích hoạ mộ chuỗ các đ?t sóng thầ chế ngư?i lan toảkhắ Ấ Đ?

Dư?ng, cư?p sinh mạg mộ sốlư?ng lớ cưdân và tàn phá các cộg đ?ng dân cưsinh sốg ven biể

ởIndonesia, Sri Lanka, Ấ Đ?, Thi Lan và nhữg nơ khác. Từnhữg ư?c tính ban đ?u, ngư?i ta cho rằg
hơ 283.100 ngư?i chế, nhưg nhữg phân tích mớ đy cho thấ con sốtửvong chính xác là 186.983, vớ
42.883 trư?ng hợ mấ tích, trong tổg số229.886 nạ nhân. Cho đ?n nay, thiên tai này là mộ trong nhữg
thả hoạgây nhiề tửvong nhấ trong lịh sửthếgiớ hiệ đ?i. Các phư?ng tiệ truyề thông quố tếvà ngư?i dân

chu gọ nĩl Sĩg thầ chu, trong khi tạ c, Tn Ty Lan, Canada v Anh ngư?i ta gọ nó là Sĩg thầ ngy
lễTừthiệ (Boxing Day) bở vì nĩxả ra ngay vo ngy lễny.

 Cư?ng đ? củ trậ đ?ng đ?t lúc đ?u đ đ?ợ 9.0 (trên thang Richter), nhưg sau tăg lên ởkhoảg giữ 9.1 và
9.3. Vớ cư?ng đ? này, đy là trậ đ?ng đ?t lớ thứhai từg đ?ợ ghi nhậ bở đ?a chấ kế chỉđ?ng sau trậ đ?ng
đ?t lớ ởChile ngy 22 thng 5 nă 1960 có cư?ng đ? 9.5. Cơ đ?a chấ Ấ Đ? Dư?ng làm rung chuyể mặ đ?t
vớ cư?ng đ? 100 lầ mạh hơ trậ đ?ng đ?t Loma Prieta xả ra nă 1989. Nó có thờ gian kéo dài lâu nhấ
mà ngư?i ta có thểghi nhậ đ?ợ, từ500 đ?n 600 giây. Đ? lan toảcủ nó đ? lớ đ? có thểkhiế tinh cầ củ
chúng ta dịh chuyể ít nhấ là nử inch, tứ là hơ mộ centimeter. Nó cũg kích hoạ các trậ đ?ng đ?t ởnhữg
khu vự khác, đ?n tậ Alaska.

 Cơ đ?a chấ khủg khiế này khở phát ởẤ Đ? Dư?ng ngay phía bắ đ?o Simeulue, ngồi khơ bờbiể phía
tây củ miề bắ Sumatra, Indonesia. Nhữg đ?t sóng thầ sả sinh từnó đ tn ph vng duyn hả Indonesia, Sri

Lanka, Nam Phi, Thái Lan và nhữg quố gia khác vớ nhữg con sóng cao đ?n 30 m (100 ft), gây thiệ hạ
nghiêm trọg và mang chế chóc đ?n tậ bờbiể phía đng châu Phi, nơ xa nhấ có ghi nhậ tửvong do sóng
thầ là ởCảg Elizabeth, Nam Phi, 8000 km (5.000 ml) cách xa tâm chấ.

 Hoàn cảh nguy ngậ củ dân chúng tạ nhữg quố gia bịảh hư?ng đ khiế dấ ln ln sĩg trợgiúp nhân đ?o trên
tồn cầ.



Đ?c để củ Sóng thầ

 Sựdâng cao đ?t ngộ củ đy biể lên đ?n vài mét, xả ra suố trong cơ đ?a chấ, làm dịh chuyể nhữg cộ nư?
c khổg lồ tạ ra nhữg đ?t sóng thầ đnh vào bờbiể Ấ Đ? Dư?ng. Sóng thầ gây thiệ hạ ởnhữg khu vự xa
nguồ củ nó thư?ng đ?ợ gọ là “óng thầ xa”(teletsunami), hình thnh bở chuyể đ?ng thẳg đ?ng củ đy biể
hơ là bở chuyể đ?ng ngang (Earthquakes and tsunamis, Lorca et al.).

 Sóng thầ chuyể đ?ng trong nư?c sâu khác vớ trong vùng cạ. Ởvùng nư?c sâu ngoài đ?i dư?ng, sóng
thầ chỉlà nhữg đ?t sóng nhấ nhơ, khó nhậ biế và vô hạ, di chuyể vớ tố đ? rấ cao từ500 đ?n 1.000 km/h
(310 đ?n 620 mph); ởvùng nư?c cạ gầ bờ vậ tố củ nó chỉcị 10 km/h nhưg đ là lúc bắ đ?u hình thnh
nhữg đ?t sóng lớ có sứ cơng phá khủg khiế. Các nhà khoa họ đề tra thiệ hạ ởAceh tìm ra chứg cớcho
thấ sĩg thầ ởđy lên đ?n đ? cao 24 m (80 ft) khi đ?n gầ bờvà di chuyể dọ theo nhữg dả đ?t rộg; tạ mộ
vài khu vự, khi vào đ?n đ?t liề đ? cao củ chúng nâng lên 30 m (100 ft).

 Vệtinh radar đ ghi nhậ đ?ợ chiề cao củ sóng thầ trong biể sâu: hai giờsau cơ đ?a chấ, đ? cao tố đ là 60
cm (2ft). Đy là nhữg quan sát đ?u tiên đ?ợ ghi nhậ, mặ dù chúng không đ?ợ dùng đ? đ?a ra cảh báo,
bở v́ ngư?i ta không sửdụg các vệtinh cho mụ đch cảh báo và v́ nhữg dữliệ ny cầ cĩthờ gian đ? phân
tích.

 Mơ phỏng những đợt sĩng thần gy ra bởi cơn động đất, cho thấy sĩng thần lan tỏa từ đ?ờng phay di
1.600 km.

</div>
(33)<div class='page_container' data-page=33>

nguyn tử bom nguyn tử), nh?ng ch? là hai b?c trên thang ?o l??ng th?p h?n c??ng ?? n?ng l??ng

phóng ra b?i c?n ??a ch?n. T?i nhi?u n?i, các ??t sóng th?n ? ti?n su vo ??t li?n ??n 2 km.

 B?i vì c? ??n 1.200 km (745.6 ml) ???ng phay b? ?nh h??ng b?i tr?n ??ng ??t h?u nh? tr?i dài theo
h??ng nam-b?c, nên c??ng ?? l?n nh?t c?a sóng th?n ?i theo h??ng ?ông-tây. Do v?y, HYPERLINK
" \o "Bangladesh" Bangladesh, ? cu?i phía b?c c?a
HYPERLINK " \o "Vịh Bengal" Vịh
Bengal, ít b? thi?t h?i m?c dù x? s? vùng ??t th?p này t??ng ??i g?n tâm ch?n. C?ng h??ng l?i nh? y?u
t? này là c?n ??a ch?n di chuy?n ch?m h?n trong vùng gy phía b?c, lm gi?m ?áng k? s?c tàn phá c?a
n??c khi d?ch chuy?n trong vùng.

 Nh?ng b? bi?n có các vùng ??t r?ng ch?n gi?a chúng và v? trí ban ??u c?a sóng th?n th??ng ???c an
tồn; dù v?y, ?ơi khi sóng th?n tìm cch ?i v?ng qua vng ??t r?ng, ?i?n hình l bang HYPERLINK
" \o "Kerala" Kerala c?a HYPERLINK
" \o "Ấ Đ?" Ấ Đ?, dù là vùng
duyên h?i phía tây ?n ??, v?n b? t?n cơng b?i nh?ng ??t sóng th?n; b? bi?n phía tây c?a Sri Lanka c?
ng ch?u ?nh h??ng t??ng t?. ? xa tâm ch?n c?ng không ??ng ngh?a v?i an t?n, HYPERLINK
" \o "Somalia" Somalia b? tàn phá n?ng n? h?n Bangladesh m?c
dù ? xa h?n r?t nhi?u.

 Vì ph?i di chuy?n trong m?t ??a bàn r?t r?ng, sóng th?n m?t t? 15 phút ??n 7 gi? (tr??ng h?p c?a
Somalia) ?? ??n các b? bi?n khác nhau. Sóng th?n ti?n r?t nhanh ??n ??o Sumatra, nh?ng nó ph?i m?t
90 phút ??n hai gi? ??ng h? ?? tìm th?y Sri Lanka v b? bi?n phía ?ơng ?n ??. Trong khi ?ó, nó ch? ??n
???c Thái Lan sau kho?ng hai gi? ??ng h? m?c dù ??t n??c này ? g?n tâm ch?n h?n, vì ph?i di chuy?n
ch?m qua vng bi?n c?n ng?i kh?i b? bi?n phía tây HYPERLINK " />%E1%BB%83n_Andaman" \o "Biể Andaman" Biể Andaman.

 Sóng th?n ??n t?n HYPERLINK " />title=Struisbaai&action=edit&redlink=1" \o "Struisbaai (chư đ?ợ viế)" Struisbaai thu?c Nam Phi, t?c
là ph?i v??t qua kho?ng cách 8.500 km (5.300 ml), ? ?ây nó mang ??n nh?ng ??t tri?u c??ng cao 1,5
m (5 ft) n?m gi? sau c?n ??a ch?n. Nó ph?i tiêu t?n khá nhi?u th?i gian ?? ??n ?i?m c?c nam này c?a
châu Phi, có l? b?i vì th?m l?c ??a r?ng l?n c?a Nam Phi và b?i vì s?ng th?n ph?i ?i d?c b? bi?n Nam
Phi t? ?ông sang tây.

 M?t ph?n n?ng l??ng c?a sóng th?n ???c phân ph?i vào HYPERLINK
" \o "Thi Bình
Dư?ng" Thi Bình Dư?ng, ? ?ây nó t?o ra nh?ng ??t sóng nh? d?c theo b? tây c?a B?c và
HYPERLINK " \o "Nam Mỹ Nam Mỹ, trung
bình ch? cao kho?ng 20 ??n 40 cm (7.9 ??n 15.7 in).

D?u hi?u v c?nh bo

 M?c dù kho?ng cách th?i gian gi?a lúc kh?i phát c?n ??a ch?n và th?i ?i?m sóng th?n ti?p c?n ??t li?n
lên ??n vài ti?ng ??ng h?, h?u h?t n?n nhân ??u hoàn toàn b?t ng? khi ??t nhiên th?y mình b? ch?p b?t
b?i th?m ho?; khơng h? có h? th?ng c?nh báo sóng th?n nào trên ?n ?? D??ng ?? phát hi?n sóng th?n,
ho?c quan tr?ng không kém, ?? c?nh báo c? dân ?ang s?ng trên b?. Khơng d? dàng gì ?? d? tìm s?ng
th?n trong khi chng ?ang c?n ? bi?n su, vì v?y c?n c? m?t m?ng l??i các thi?t b? c?m ?ng ?? phát hi?n
chúng. L?p ??t m?t c?u trúc h? t?ng các thi?t b? truy?n thơng ?? có th? ??a ra nh?ng c?nh báo k?p th?i
là m?t v?n ?? c?n kh? kh?n h?n, nh?t là ? nh?ng khu v?c ch?a phát tri?n c?a th? gi?i.

</div>
(34)<div class='page_container' data-page=34>

thng 3 n?m HYPERLINK " \o "2005" 2005, m?t c?n ??a ch?n
8.7 ?? richter ?ánh vào ngay khu v?c này c?a ?n ?? D??ng nh?ng không t?o ra m?t ??t sóng th?n nào.
 Sau khi x?y ra th?m ho?, ng??i ta b?t ??u quan tâm ??n nhu c?u l?p ??t m?t h? th?ng c?nh báo sóng

th?n cho vùng bi?n ?n ?? D??ng. HYPERLINK " />%E1%BB%87p_Qu%E1%BB%91c" \o "Lin Hiệ Quố" Lin Hiệ Quố kh?i x??ng v?n ??ng cho h? th?
ng c?nh báo này và ti?n hành nh?ng b??c ??u tiên vào cu?i n?m 2005. Có m?t s? ?? ngh? thi?t l?p h?
th?ng c?nh báo sóng th?n liên k?t toàn c?u, bao g?m c? khu v?c HYPERLINK
" \o
"Đ?i Tây Dư?ng" Đ?i Tây Dư?ng v vng bi?n HYPERLINK " />\o "Caribbean" Caribbean.

Ch?a quen v?i d?u hi?u c?nh báo

 D?u hi?u c?nh báo ??u tiên v? sóng th?n chính là tr?n ??ng ??t. Dù v?y, sóng th?n có th? ?ánh vào m?

t khu v?c cách xa ?ó hàng v?n d?m, dù t?i ?ây ch? có th? c?m nh?n ???c ??a ch?n r?t y?u ho?c ngay
c? khơng có gì h?t. T??ng t?, trong ít phút tr??c khi sóng th?n ?ánh vào b?, n??c bi?n th??ng rút ra xa.
C? dân ven Thái Bình D??ng ? quen v?i s?ng th?n v th??ng nh?n ra hi?n t??ng này ?? ch?y v?i lên
các vùng ??t cao. Ng??c l?i, ? vùng ven ?n ?? D??ng hi?n t??ng hi?m hoi này ? khi?n nhi?u ng??i, k?
c? tr? em, t? m? tìm ??n ?? quan sát và l??m b?t cá b? trôi d?t vào m?t b? bi?n dài 2,5 km (1,6 ml) mà
không bi?t tai ho? ch?t ng??i ? g?n k?.

 N??c rt t?i HYPERLINK " />%AFm_Kata_Noi&action=edit&redlink=1" \o "Bi tắm Kata Noi (chưa đ?ợc viết)" Bi tắm Kata Noi,

Thailand, trước khi đợt sĩng thần thứ ba, cũng l con sĩng mạnh nhất đổ ập vo bờ, 10:25 sng giờ địa
phư?ng.

 Mộ trong nhữg vùng duyên hả mà cưdân đ kị di tả trư?c khi sóng thầ đnh vào là đ?o Simeulue thuộ
Indonesia, rấ gầ vớ tâm chấ. Nhữg bài dân ca trên đ?o đ kểlạ cu chuyệ đ?ng đ?t và sóng thầ xả ra nă

1907, và cưdân trên đ?o vộ chạ lên vùng đ?i ngay sau đ?t rung chuyể đ?u tiên, kị lúc trư?c khi sóng
thầ đnh vào. Trên bi tắ Maikhao phía bắ Phuket, Thái Lan, mộ bé gái mư?i tuổ ngư?i Anh tên Tilly
Smith, vố đ nghin cứ vềsĩg thầ trong lớ đ?a lý ởtrư?ng, nhậ ra dấ hiệ bấ tư?ng củ biể khi nư?c đng rút
ra xa và sủ bọ. Cơ bé cùng cha mẹcảh báo nhữg ngư?i đng có mặ tạ bi tắ, tấ cảđ t́m đ?ợ chỗtrú ẩ an
toàn. John Chroston, mộ giáo viên sinh họ đ?n từTơCch Lan, cũg nhậ ra nhữg dấ hiệ củ sĩg thầ tạ Vịh

Kamala, bắ Phuket, vộ lấ mộ chiế xe buýt chấ đ?y du khách và dân đ?a phư?ng và kị đ?a họđ?n nơ an
tồn ởnơ cao.

Chu kỳsĩg thầ

 Sóng thầ là mộ chuỗ các con sóng, xả ra theo chu kỳtriệ thoái và dâng cao trong mộ giai đạ kéo dài
hơ 30 phút giữ hai con sóng lớ. Con sóng thứba là mạh nhấ và cao nhấ xả ra khoảg mộ giờrư?i sau
con sóng thứnhấ, sau đ nhữg đ?t sóng thầ nhỏtiế tụ xuấ hiệ cho đ?n hế ngày.

Thiệ hạ và thư?ng vong

 HYPERLINK " />%C3%A1t_%C4%90%E1%BB%8Ba_ch%E1%BA%A5t_Hoa_K%E1%BB

%B3&action=edit&redlink=1" \o "VụKhả sát Đ?a chấ Hoa Kỳ(chư đ?ợ viế)" VụKhả sát Đ?a chấ

Hoa Kỳ lúc ??u ??a ra con s? t?n th?t nhân m?ng là 283.100 ng??i, 14.100 ng??i m?t tích và

1.126.900 ng??i ph?i di t?n. Nh?ng b?n tin ban ??u ??a ra con s? th??ng vong là hàng tr?m, nh?ng d?
n dà con s? này ti?p t?c gia t?ng trong nh?ng tu?n l? k? ti?p. Tuy v?y, s? li?u g?n ?ây cho th?y s?
ng??i thi?t m?ng là 186.983, có 42.883 tr??ng h?p m?t tích trong t?ng s? 229.886 n?n nhân, m?t con
s? l?n h?n r?t nhi?u nh?ng ng??i s?ng sót m?t ch? ng? c?.

</div>
(35)<div class='page_container' data-page=35>

Oxfam c?n thm r?ng, trong m?t vi khu v?c, s? ph? n? thi?t m?ng cao g?p b?n l?n s? ?àn ông, b?i vì
lc ?y h? ?ang có m?t trên bi bi?n, ch? ??i các ng? ph? tr? v? và trông ch?ng con cái trong nhà.

 Ngoài s? l??ng l?n n?n nhân là c? dân trong vùng, có ??n 9.000 du khách (ph?n l?n ??n t?
HYPERLINK " \o "u chu" u chu, nh?t l t? vng
HYPERLINK " \o "Scandinavia" Scandinavia) ?ang vui h??
ng k? ngh?, b? thi?t m?ng ho?c m?t tích. Qu?c gia Âu châu có s? n?n nhân cao nh?t là HYPERLINK
" \o "Thụ Để" Thụ Để v?
i 428 ng??i ch?t và 116 ng??i m?t tích.

 Qu?c gia

 T? vong  T
h
?
?
n

g
t
í
c
h
 M
?
t
t
í
c
h
 D
i
t
?
n
 X
á
c
?
?
n
h
 ?
?
c
t
í
n

h
1

 HYPERLINK " />title=Impact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthquake_o
n_Indonesia&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the
2004 Indian Ocean earthquake on Indonesia (chưa đ?ợc
viết)" Indonesia
 1
3
0
,
7
3
6
 1
6
7
,
7
3
6
 —
 3
7
,
0
6
3
 5
0

0
,
0
0
0
+

 HYPERLINK " />title=Impact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthquake_o
n_Sri_Lanka&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the
2004 Indian Ocean earthquake on Sri Lanka (chưa đ?ợc
viết)" Sri Lanka2

 3
5
,
3
2
2
 3
5
,
3
2
2
 2
1
,
4
1
1


 5
1
6
,
1
5
0

 HYPERLINK " />title=Impact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthquake_o
n_India&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the 2004
Indian Ocean earthquake on India (chưa đ?ợc viết)"
India
 1
2
,
4
0
5
 1
8
,
0
4
5
 —
 5
,
6
4

0
 6
4
7
,
5
9
9

 HYPERLINK " />title=Impact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthquake_o
n_Thailand&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the

</div>
(36)<div class='page_container' data-page=36>

2004 Indian Ocean earthquake on Thailand (chưa đ?ợc
viết)" Thailand
9
5
3
1
2
5
7
1
7
0
0
 HYPERLINK " />

title=Impact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthquake_o
n_Somalia&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the
2004 Indian Ocean earthquake on Somalia (chưa đ?ợc
viết)" Somalia

 7
8
 2
8
9
 —  —
 5
,
0
0
0

 HYPERLINK " />title=Impact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthquake_o
n_Myanmar&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the
2004 Indian Ocean earthquake on Myanmar (chưa đ?ợc
viết)" Myanmar (Burma)

 6
1
 4
0
0
–
6
0
0
 4
5
 2
0

0
 3
,
2
0
0

 HYPERLINK " />title=Impact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthquake_o
n_the_Maldives&action=edit&redlink=1" \o "Impact of
the 2004 Indian Ocean earthquake on the Maldives
(chưa đ?ợc viết)" Maldives

 8

 1

0
8

 —  2

6
 1
5
,
0
0
0

 HYPERLINK " />title=Impact_of_the_2004_Indian_Ocean_earthquake_o
n_Malaysia&action=edit&redlink=1" \o "Impact of the
2004 Indian Ocean earthquake on Malaysia (chưa đ?ợc
viết)" Malaysia
 6
8
–
6
9
 7
5
 2
9
9

 6  —

 HYPERLINK " />title=Countries_affected_by_the_2004_Indian_Ocean_e
arthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries
affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?
ợc viết)" Tanzania

 1

3  —  —  —

 HYPERLINK " />title=Countries_affected_by_the_2004_Indian_Ocean_e
arthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries
affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?
ợc viết)" Seychelles

 3  3  5

7  —

 2

0
0

 HYPERLINK " />title=Countries_affected_by_the_2004_Indian_Ocean_e
arthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries
affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?

</div>
(37)<div class='page_container' data-page=37>

ợc viết)" Bangladesh

 HYPERLINK " />title=Countries_affected_by_the_2004_Indian_Ocean_e
arthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries
affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?
ợc viết)" South Africa

 2

4  2  —  —  —

 HYPERLINK " />title=Countries_affected_by_the_2004_Indian_Ocean_e
arthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries
affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?
ợc viết)" Yemen

 2  2  —  —  —

 HYPERLINK " />title=Countries_affected_by_the_2004_Indian_Ocean_e
arthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries
affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?
ợc viết)" Kenya

 1  1  2  —  —

 HYPERLINK " />title=Countries_affected_by_the_2004_Indian_Ocean_e
arthquake&action=edit&redlink=1" \o "Countries
affected by the 2004 Indian Ocean earthquake (chưa đ?
ợc viết)" Madagascar

 —  —  —  —

 1

,
0
0
0
+

 Total

 ~
1
8
4
,
1
6
8

 ~
2
3
0
,
2
1
0

 ~
1
2
5
,
0
0
0

 ~

4
5
,
7
5
2

 ~
1
.
6
9
m
il
li
o
n
 edit

 Tình trạg khẩ cấ đ?ợ cơng bốtạ Sri Lanka, Indonesia, và Maldives. Liên Hiệ Quố tuyên bốmộ chiế
dịh cứ trợlớ nhấ chư từg có. Tổg thưký Lin Hiệ Quố Kofi Annan pht biể rằg cơg cuộ ti thiế phả mấ
từnă đ?n mư?i nă. Các chính phủvà nhữg tổchứ phi chính phủquan ngạ rằg con sốtửvong sau cùng
sẽtăg cao do dịh bệh, vộ vàng thúc đ?y cuộ vậ đ?ng cứ trợqui mơ lớ.

 Nế tính theo sốngư?i chế, thì đy là mộ trong mư?i trậ đ?ng đ?t tồ tệnhấ đ?ợ ghi nhậ trong lịh sử cũg
nhưlà cơ sóng thầ duy nhấ gây thiệ hạ nặg nềnhấ trong lịh sử

 [sử]Nhữg quố gia bịảh hư?ng

</div>
(38)<div class='page_container' data-page=38>

Nhữg thả hoạtrong lịh sử

 Đy là trậ đ?ng đ?t mạh thứtưkểtừnă 1900, con sốtửvong đ?ợ xác nhậ là 229.886 ngư?i do sóng thầ
phát sinh từcơ đ?a chấ. Nhữg trậ đ?ng đ?t gây thiệ hạ nhân mạg lớ nhấ kểtừnă 1900 gồ có trậ đ?ng đ?
t ởTangshan, Trung Quố nă 1976 giế hạ ít nhấ 255.000 ngư?i, trậ đ?ng đ?t nă 1927 ởXinning,

Qinghai, Trung Quố cư?p mạg sốg củ 200.000 ngư?i, trậ đ?ng đ?t lớ Kanto đnh vào Tokyo nă 1923

(143.000 nhn mạg), v Gansu, Trung Quố nă 1920 (200.000 ngư?i). Trậ đ?ng đ?t gây thiệ hạ nhân
mạg nhiề nhấ từg đ?ợ biế trong lịh sửxả ra nă 1556 tạ Shaanxi, Trung Hoa vớ con sốtửvong ư?c tính
là 830.000 ngư?i mặ dù sau mộ thờ gian dài nhữg con sốnhưthếcó thểkhơng đng tin cậ.

 Những quốc gia bị ảnh hưởng trực tiếp bởi Trận động đất Ấn Độ Dư?ng năm 2004.

 Riêng đ?t sóng thầ nă 2004 là thả hoạsóng thầ giế hạ nhiề ngư?i nhấ trong lịh sử Trư?c đy, có ghi nhậ
vềđ?t sóng thầ gây tửvong cao nhấ xả ra ởThi Bình Dư?ng nă 1782 khi 40.000 ngư?i thiệ mạg do
sóng thầ tạ vùng biể Đng. Sĩg thầ gây ra bở núi lử Krakatoa nă 1883 đ?ợ cho là đ cư?p mạg sốg củ
36.000 ngư?i. Trong qung thờ gian từnă 1900 đ?n 2004, đ?t sóng thầ đnh vào Messina, Ư, trn bờbiể

Đ?a Trung Hả, cùng vớ cơ đ?a chấ cư?p sinh mạg củ 70.000 ngư?i, là sóng thầ gây thiệ hạ nhân mạg
cao nhấ trong qung thờ gian ny. Cị cơ sóng thầ có sốtửvong cao nhấ xả ra ởvùng biể Đ?i Tây Dư?ng
do trậ đ?ng đ?t Lisbon nă 1755, tính luơ sốnạ nhân hoảhoạ gây ra bở đ?ng đ?t, tổg cộg hơ 100.000
nhân mạg.

 Có thểxem trậ đ?ng đ?t và sóng thầ nă 2004 là thiên tai gây chế chóc nhiề nhấ kểtừcơ đ?a chấ

Tangshan hoặ trậ bo xố Bhola nă 1970.

Con ngư?i góp phầ vào thiên tai

 Mộ bi viế trn Tạ chí Wall Street ngy 31 thng 12 nă 2004 cho rằg việ con ngư?i huỷphá các rặg san hô

bả vệbờbiể là mộ nhân tốquan trọg góp phầ làm tăg tổ thấ nhân mạg và thiệ hạ trong vùng. Bài báo
trưg dẫ trư?ng hợ đ?o Surin ngoài khơ bờbiể Thái Lan, xem đ là mộ minh chứg cho tính năg bả vệcủ
rặg san hô khi chư bịcon ngư?i tàn phá. Tạ nhữg nơ này, sốtửvong thấ hơ nhiề; song, cũg cầ biế rằg
ởđy dân cưkhá là thư thớ. Ngư?i ta đ cho nổtung nhữg khu vự cĩđ ngầ bao quanh Ấ Đ? Dư?ng v́ xem
chng l chư?ng ngạ vậ cả trởtàu bè vậ chuyể hàng hoá, mà đy là mộ phầ quan trọng củ nề kinh tếNam .
 Tư?ng tự việ dọ sạh nhữg rừg đ?ớ ven bờđ?ợ xem là đ lm tăg sứ cơng phá củ sóng thầ tạ mộ sốkhu
vự. Rừg đ?ớ, thư?ng mọ dọ theo bờbiể, bịphát quang đ? làm nơ sinh sốg cho cưdân trong vùng, nế đ?
ợ bả vệđ?y đ? sẽlà mộ bứ tư?ng bả vệtrư?c sóng thầ. Mộ nhân tốkhác giúp bả vệcon ngư?i trư?c
sựcơng phá củ sóng thầ bịcon ngư?i dờ bỏlà nhữg đ?n cát ven bờbiể.

Ảh hư?ng nhân đ?o, kinh tếvà môi trư?ng

Nhân đ?o

 Cầ có mộ chiế dịh rộg lớ vậ đ?ng trợgiúp nhân đ?o mớ có thểbù đ?p nhữg thiệ hạ nặg nềvềhạtầg cơsở
thiế thố nư?c, thự phẩ và nhữg thiệ hạ vềkinh tế Dịh bệh cũg là mộ quan ngạ đ?c biệ do mậ đ? dân
sốcao và khí hậ nhiệ đ?i tạ nhữg vùng bịảh hư?ng. Mố quan tâm chính củ các tổchứ nhân đ?o và các
cơquan chính phủlà cung cấ các phư?ng tiệ vệsinh và nư?c sạh đ? kiể soát sựlây lan các loạ bệh
nhưtiêu chả, bệh bạh hầ, bệh lỵ thư?ng hàn và viêm gan siêu vi A & B.

 Cũg có nhữg quan ngạ vềviệ sốtửvong cao sẽlàm lây lan dịh bệh cũg nhưnạ đi. Tuy nhiên, do đ?ợ
xửlý kị thờ, nhữg nguy cơnày đ đ?ợ giả thiể.

 Trong nhữg ngày sau thả hoạ ngư?i ta phả làm việ cậ lự đ? chôn cấ tửthi hầ tránh bùng nổdịh bệh.

Chư?ng tŕnh Thự phẩ Thếgiớ đ trợgip cho hơ 1,3 triệ ngư?i là nạ nhân sóng thầ.

</div>
(39)<div class='page_container' data-page=39>

ngân qu? b? sung trong khuôn kh? c?a ch??ng tŕnh tr? gip di h?n dnh cho n?n nhn s?ng th?n xy d?ng
l?i cu?c s?ng. Ngy HYPERLINK " \o "9 thng 2" 9
thng 2 n?m HYPERLINK " \o "2005" 2005, HYPERLINK
" \o "Tổg

thốg Hoa Kỳ Tổg thốg HYPERLINK " \o "George
W. Bush" George W. Bush yu c?u HYPERLINK " />%E1%BB%99i_Hoa_K%E1%BB%B3" \o "Quố hộ Hoa Kỳ Quố hộ gia t?ng cam k?t ?óng góp c?a
HYPERLINK " \o "Hoa Kỳ Hoa Kỳ lên ??n 950
tri?u USD. Các viên ch?c ??c tính ph?i c?n ??n hàng t? USD. Bush yêu c?u cha ông, c?u t?ng th?ng
HYPERLINK " \o "George H. W. Bush" George
H. W. Bush, v c?u t?ng th?ng HYPERLINK " \o "Bill
Clinton" Bill Clinton, c?m ??u m?t n? l?c c?a Hoa K? cung c?p nh?ng tr? giúp t? nhân cho n?n nhân
sóng th?n.

 ??n trung tu?n tháng Ba, theo t??ng tŕnh c?a HYPERLINK " />title=Ng%C3%A2n_h%C3%A0ng_Ph%C3%A1t_tri%E1%BB%83n_%C3%81_ch

%C3%A2u&action=edit&redlink=1" \o "Ngân hàng Phát triể Á châu (chư đ?ợ viế)" Ngn hng Pht triể
chu (ADB), s? ti?n h?n 4 t? USD mà các chính ph? h?a h?n b? gi?i ngân ch?m. Sri Lanka báo cáo r?
ng h? không nh?n ???c kho?n vi?n tr? nào t? chính ph? n??c ngồi, trong khi nh?ng tr? giúp cá nhân
t? h?i ngo?i th́ d?i do. Cc t? ch?c t? thi?n nh?n nhi?u ?óng góp hào phóng t? cơng chúng ch?ng h?n
nh? ? Anh, s? ti?n quyên góp c?a dân chúng lên ??n g?n 600 tri?u USD, v??t q m?c ?óng góp c?a
chính ph?, tính trung b́nh m?i ng??i dân Anh t?ng 10 USD, trong s? ?ó có c? ng??i vơ gia c? và tr?
em.

Kinh t?

 Ng??i ta có th? d? dàng nh?n ra nh?ng tác h?i trên c?ng ??ng ng? dân và nh?ng ng??i s?ng b?ng ngh?
nuôi tr?ng thu? s?n, m?t s? ???c xem là nghèo nh?t vùng, m?t k? sinh nhai, m?t luôn tàu thuy?n và
ph??ng ti?n ?ánh b?t. ? nh?ng vùng duyên h?i thu?c Sri Lanka, n?i mà ngh? ?ánh b?t th? cơng là ngu?
n cung c?p chính các lo?i cá cho ch? búa trong vùng và công nghi?p thu? h?i s?n là ho?t ??ng kinh t?
chính, thu hút nhân cơng tr?c ti?p kho?ng 250.000 ng??i. Trong nh?ng n?m g?n ?ây, công nghi?p này
tr? nên khu v?c xu?t kh?u n?ng ??ng, t?o ra ngu?n thu ngo?i th??ng c?n b?n cho ??t n??c. Song,
theo ??c tính ban ??u, ??n 66% ??i tàu ?ánh b?t h?i s?n và c? s? h? t?ng công nghi?p trong vùng
duyên h?i ? b? tn ph b?i nh?ng ??t sóng th?n, làm ??o ng??c hi?u qu? kinh t? c?a ??a ph??ng và qu?c
gia.

 Có m?t s? kinh t? gia cho r?ng thi?t h?i kinh t? c?a nh?ng qu?c gia b? ?nh h??ng là khơng nghiêm tr?
ng, vì nh?ng t?n th?t trong ngành du l?ch và ?ánh b?t h?i s?n chi?m t? tr?ng t??ng ??i nh? trong GDP.
Nh?ng có nh?ng c?nh báo v? thi?t h?i c? s? h? t?ng, xem ?ó là m?t nhân t? khó l??ng. Trong m?t s?
khu v?c, ??ng ru?ng và ngu?n cung c?p n??c u?ng b? ô nhi?m trong nhi?u n?m do n??c bi?n tràn vào.
 ??ng ??t và sóng th?n có th? ?nh h??ng ??n thu? l? ?i qua Eo bi?n Malacca vì lm thay ??i ?? sâu ?áy
bi?n, làm xáo tr?n các phao hoa tiêu và nh?ng xác tàu chìm. Thi?t l?p h?i ?? hoa tiêu m?i ph?i m?t
hàng tháng ho?c hàng n?m.

 Cc qu?c gia trong vùng n? l?c kêu g?i du khách tr? l?i, ch? ra r?ng h?u h?t c? s? h? t?ng du l?ch v?n
c?n nguyn v?n. D v?y, du khch kh?ng m?n m v?i ý t??ng tr? l?i nh?ng n?i ?y vì nh?ng lý do tm lý.
Ngay c? nh?ng khu ngh? d??ng ven b? Thái Bình D??ng c?a Thái Lan, khơng b? tàn phá b?i sóng th?
n, nh?ng b? suy s?p vì du khch hu? b? k? ngh?. Tuy nhin, m?t n?m sau th?m ho? sóng th?n, ngành du
l?ch b?t ??u kh?i s?c tr? l?i, v?i mong ??i ???c ph?c h?i hồn tồn vào n?m 2006.

Mơi tr??ng

</div>
(40)<div class='page_container' data-page=40>

n n??c, s? tàn phá h? th?ng c?ng rnh v nh?ng nh my x? lý ?ang ?e do? môi tr??ng theo h??ng khó l??
ng. C?n ph?i có nhi?u th?i gian và ngu?n tài nguyên d?i dào m?i có th? th?m ??nh h?t nh?ng tác h?i
trên môi tr??ng.

 Theo các chuyên gia, tác h?i l?n nh?t là ô nhi?m ngu?n n??c và ô nhi?m ??t do n??c m?n t? bi?n thâm
nh?p vào ??t li?n, c?u t?o m?t l?p mu?i trên b? m?t ??t tr?ng tr?t. T?i HYPERLINK
" \o "Maldives" Maldives, có t? 16 ??n 17 ??o san hô v?ng
(coral reef atoll) b? trn ng?p b?i s?ng bi?n nn h?n t?n kh?ng c?n n??c ng?t và ???c xem là không th?
ph?c h?i trong vài th?p niên t?i. Vô s? gi?ng n??c ph?c v? các c?ng ??ng dân c? b? vùi l?p b?i ??t, cát
và n??c bi?n; nh?ng t?ng n??c ng?m (aquifer) b? ?á tàng ong xâm l?n. ??t b? ng?p n??c bi?n tr? nn c?
n c?i, kh?ng d? dng gì m l?i t?n km n?u mu?n ph?c h?i chng thnh ??t nông nghi?p. N??c bi?n làm ch?
t cây c?i và hu? di?t các lo?i vi sinh v?t r?t c?n cho ??t. Hàng ngàn cánh ??ng tr?ng lúa và nơng trang
tr?ng xồi và chu?i ? Sri Lanka b? hu? ho?i hoàn toàn và ph?i m?t nhi?u n?m ?? ph?c h?i chúng.

 HYPERLINK " />

%C3%ACnh_M%C3%B4i_tr%C6%B0%E1%BB%9Dng_Li%C3%AAn_Hi%E1%BB%87p_Qu
%E1%BB%91c&action=edit&redlink=1" \o "Chư?ng trình Mơ trư?ng Liên Hiệ Quố (chư đ?ợ viế)"

Chư?ng trình Mơ trư?ng Liên Hiệ Quố (UNEP) ?ang h?p tác v?i các chính ph? trong vùng xác ??

nh ?? nghiêm tr?ng c?a nh?ng tác h?i sinh thái và tìm cch ??nh danh (?? x? lý) chúng. UNEP ? dnh 1
tri?u USD cho qu? kh?n c?p và thành l?p m?t l?c l??ng ??c nhi?m cho m?c ?ích này. Theo yêu c?u c?
a chính ph? Maldives, chính ph? Úc g?i nh?ng chuyên gia sinh thái ??n giúp ph?c h?i môi tr??ng bi?n
và nh?ng r?ng san hô – là huy?t m?ch c?a công nghi?p du l?ch Maldives. Ph?n l?n ki?n th?c chuyên
ngành sinh thái ???c thu th?p t? các ho?t ??ng t?i r?ng san hô Great Barrier thu?c lnh h?i ?ông b?c
Úc.

Nh?ng ?nh h??ng khác

 Nhi?u chuyn gia y t? v nhn vin vi?n tr? bo co v? nh?ng sang ch?n tm lý sau th?m ho? s?ng th?n. Ni?
m tin lu ??i c?a c? dân trong vùng ??i h?i h? c? b?n ph?n ch?n c?t t? t? ng??i ch?t; ?i?u này tr? nên
m?t s? d?n v?t liên l? và d?n dà hình thnh nh?ng ch?n th??ng tâm lý.

 Aceh, vng gnh ch?u s? tn ph l?n nh?t c?a th?m ho?, l m?t x h?i HYPERLINK
" \o "Hồ gio" Hồ gio b?o th?; ? ?ây
khơng có du l?ch, c?ng khơng có s? hi?n di?n c?a ng??i ph??ng Tây trong nh?ng n?m g?n ?ây vì s?
xung ??t v? trang gi?a chính ph? Indonesia và phi?n quân ly khai. Nhi?u ng??i tin r?ng th?m ho? s?ng
th?n l s? tr?ng ph?t vì c? nh?ng ng??i H?i giáo tr?n tránh l? c?u nguy?n h?ng ngày c?ng nh? theo ?u?i
m?t cu?c s?ng chu?ng v?t ch?t, trong khi nh?ng ng??i khác tin r?ng ?y là do HYPERLINK
" \o "Allah (chư đ?ợ viế)"

Allah n?i c?n th?nh n? ??i v?i vi?c ng??i H?i giáo tàn sát l?n nhau.

 Ch? có m?t ?i?u duy nh?t ???c xem là h? qu? tích c?c c?a sóng th?n là n??c ? cu?n tr?i ct l?u c?u

hàng th? k? trên nh?ng ph? tích c?a thành ph? c? 1.200 n?m tu?i t?i HYPERLINK
" \o
"Mahabalipuram (chư đ?ợ viế)" Mahabalipuram ? b? bi?n phía nam ?n ??. Ph? tích này có nh?ng ki?n
trúc quan tr?ng nh? t??ng s? t? b?ng ?á granite chôn n?a thân ng??i, n?m k? c?n ??n th?
Mahablipuram có t? th? k? th? b?y, và nh?ng t??ng ??p n?i hình m?t con voi, ?ây là m?t ph?n trong ?
i?u mà các nhà kh?o c? tin là m?t thành ph? c?ng c? ??i ? b? chìm su d??i ?áy bi?n hàng tr?m n?m
tr??c.

</div>
(41)<div class='page_container' data-page=41></div>
(42)<div class='page_container' data-page=42></div>