T)

HỒ CHÍ MINH
TẤM GƯỌNG SANG
TRUNG VỚINC. H É VỚIDÂN

m

NHÀ XUẤT B A N ^ N H TRỊ QUốC GIA
i


3K 5H 4___
M ã số: QTQG- 2ÓÜ9


Hồ CHÍ MINH
TẤM GƯƠNG SÁNG

TRUNG VỚI NƯỚC. HIẾU VỚI DẰN

NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA
Hà Nội - 2009



LỊI NHÀ XUẤT BẢN

Chủ tịch Hồ Chí Minh là ngưịi sáng lập, lãnh đạo và rèn
luyện Đảng ta. Ngưòi đà cống hiến trọn địi mình cho sự
nghiệp giải phóng dân tộc của nhân dân Việt Nam, góp phần

vào cuộc đấu t r a n h chung của n h ân d ân thê giới vì hịa bình,
độc lập dân tộc, dân chủ và tiến bộ xả hội.
Tư tương và tâ^m gương đạo đức ngòi sán g của Ngưòi là
tài sản tinh th ần vơ
mà Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại
cho toàn Đảng, toàn dân ta. Tư tương đạo đửc Hồ Chí Minh
là sự k ế thừa, p h á t triển truyển thống đạo đủc tôt đẹp của
d ân tộc, tiếp th u có chọn lọc tinh hoa văn hóa n h â n loại,
được k h ái q u á t lừ thực tiễn, được thể hiện b ằ n g h à n h động
cách m ạng cúa chính b ản th ân Người. T ronể ổó, tư tưỏng
yêu nước, thương dân, "tru n g với nước, h iế u vổi dân" là
sỢi chĩ đỏ xuvên suôt mọi h à n h động. B ất cử ở đâu, làm
b ấ t cứ việc gì, trong mọi hồn cảnh, trê n mọi cương vị,
Chủ tịch Hồ Chí M inh cũng đểu x u ất p h á t từ quan điểm
vì dân, vì nước.
Đã có nhiểu cơng trìn h nghiên cứu, nhiều tác phẩm viêt
vể Chủ tịch HỒ Chí Minh, tiếp cận tư tưởng đạo đức của
Người trên nhiểu phưdng diện khác nhau. N h ân dịp kỷ niệm
119 năm ngày sinh Chủ tịch Hồ Chí Minh, cũng là nảm thứ
ba cả nước triển khai cuộc vận động Học tập ưà làm theo tấm
gương đạo đức Hổ C hí M inh, Nhà xuất b ản Chính trị quôc


gia x u ất bản cuốn sách Hơ C hí M inh - tấm gương ^áng trung
với nước, hiếu với dân. Cuôn sách tuyển chọn tám bài viết
tâm huyết của các tác giả, khơng chỉ thể hiện lịng kính u
đơi với lănh tụ vĩ đại của dân tộc, mà còn góp thêm tiếng nói
ngợi ca tấm gương đạo đức của Ngưịi, tun tru y ển sâu rộng
trong nhân dân, góp phần đưa tư tưỏng của N ^ ò i đi vào
cuộc sống,

Thấm nhuần tư tưỏng đạo đức tru n g vơi nước, hiếu với
dân của Chủ tịch Hỗ Chí Minh là phải làm cho tư tưởng đó
trỏ th à n h phương châm của mọi hành động, đưỢc thể hiện
trong mọi công việc cách mạng của Đảng, trong từng suy
nghĩ và việc làm cụ thể của mỗi cán bộ, đảng viên và của mỗi
người dân.
V ớiý nghĩa đó, Nhà xuâ^t bàn Chính trị qc gia xin trá n
trọng giới thiệu cuốn sách với bạn đọc.
ThÁng 5 năm 2009
NHÀ XUẤT BẢN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA

6


TRUNG VÓI NƯỚC. HIẾU VÓI DÂN
MỘT PHẨM CHẤT C ơ BẢN TRONG Tư TƯỎNG
Đ Ạ O ĐỨC HỔ CHÍ MINH
TS. CHU ĐỨC TÍN H '

Là ngưịi m ỏ đường xẵy n ển dộc lập cho Tổ quốc, đem
lại cuộc sống tự do, h ạ n h phúc cho n h â n dân, C hủ tịch
Hồ Chí M inh đặc b iệ t coi trọng việc xây dựng n ền đạo
đức mới - đạo đức cách mạng. Người coi đó !à gốc rễ của
mọi công việc, là nền tả n g th ắ n g lới của sự nghiệp cách
mạng, bảo đàm cho sự p h á t triển bển vững của quốc gia,
d ân tộc.
Trong di s ẳ n tư tưởng đạo đức Hồ C hí M inh để lại cho
Đảng, cho d ân tộc và m uôn đời con cháu m ai s a u khơng có
nhiểu tác phẩm lớn về đạo đức, nhưng q u a n hữ ng bài viết,
bài nói và n hữ ng việc làm cụ thể của Người, chúng ta có

th ể tìm th ấy nh ữ ng q u a n điểm cơ bản, to àn diện, s â u sắc
của Ngưòi về vai trò, nội dung và n hữ ng nguyên tấc xây
dựng đạo đức mới - đạo đức cách mang. Bài viết này, xin
được góp p h ầ n tìm hiểu, làm rõ th êm một trong những

Bào tàng Hồ Chí Minh.


chuẩn mực cơ b ản nhất, quan trọng nhất, bao trù m n h ấ i
Irong nội dung tư tưởng đạo đức Hồ C hí M inh dă được
Ngưịi k h ái q u á t gọn tro n g 6 chữ: "Trung với nước, kiêu
với dán'''.
1.

T ru n g với nước, h iếu với d â n tro n g tư tư ở ng đạo

đức Hồ Chí Minh khơ ng phải là n h ữ n g điều mới được
đ ặ t ra, mà đó là n h ữ n g p h ẩ m c h ấ t dạo đức vơn có t ừ xa
xưa tro n g tư tưởng đạo đức tru y ề n th ố n g phư ơ ng Đơng
nói c h u n g và đạo đức tru y ề n th ô n g Việt N am nói riên g ,
X h ữ n g phẩm c h ấ t đạo đức âV đã ă n sá u , b ám rễ tro n g
con người V iệt N am q u a h à n g n g h ìn n ă m lịch s ử d ự n g
nưóc và giữ nước. Mặc d ò b iế n dổi iheo thờ i g ian và p h ụ
thuộc vào n h ữ n g điều k iện xã hội cụ th ể , n h ư n g n h ữ n g
nội d u n g côt lõi của k h á i n iệm đạo đức tru n g , h iê u lu ô n
gắn với trá c h nhiệm , bổn p h ậ n của mọi người d â n tro n g
xã hội.
Trưàc đâv, trung, hiếu chỉ h ạ n hẹp tro n g niối q u a n hệ
của mỗi ngưòi với vua và với cha mẹ. Vì vậy. tr u n g là
"trung quân ái quốc", tức là tru n g th à n h vói vua, vì v u a là

trịi, vua với nưóc là một, v u a là nước, nưóc là của vua. nén
tru n g th à n h với vua củng là tru n g th à n h với nước; còn
hiếu chỉ th u hẹp trong phạm vi gia đình nhỏ hẹp, con cái
thì phải hiếu thảo với ồng bà, cha mẹ.

1.
Theo tư tưảng đạo đức Hồ Chi Minh có bốn chuẩn mực chung,
cơ bàn nhất cùa con ngưịi Việt Nam trong thời đại mới. Đó là các
chuẩn mực: Trung với nước, hiếu vcHdán; Yêu thương con ngưài; Cần
kiệm tiêm chinh, chi công vô tư; Tinh thẩn quốc tế trong sáng.
*

8

\


Vưựl qua những h ạn chô cùa chú ngh ĩa u nưốc
Lruyển ihơng. Chú tịch Hổ Chí M inh đà k ế th ừ a các giá
trị đ ạo dức của d ân tộc và p h á i t r i ể n iên Lầm cao mối.

Trén cfl sở nhủnịí khái niệm quen thuộc, Người đà đưa
vào đó n h ữ ng nội dung đạo đứr mói, phù hợp hơn. rộng
lớn hơn và sâu dậm lìn h người... làm cơ sỏ cho việc xây
dựng một nền đạo đức m ang tín h cách m ậng và khoa học,
hình th à n h n èn những p h ắ m chất đạo đức tiê u biểu cho
con ngưòi Việt N am trong thời đại mổi, để mỗi người học
tập, p h ấ n dấu . rèn luvện "khơng phải vì d a n h vọng của
cá n h ân , m à vì lợi ích ch u n g của Đảng, của d ân tộc. của
lồi người"'.

T}ieo Ngưịi, tru n g là tru n g với nước, là tr u n g th à n h
vối lợi ích c ủ a quôc gia, d â n LỘC. VỐI sự n g h iệ p đ ấ u t r a n h

cách m ạ n g của Đảng, với sự nghiệp xây d ự n g và bảo vệ
vững chắc Tổ quóc Việt N am xã hội ch ủ nghĩa... Nưốc ỏ
đây VỎI ý n g h ĩa "Dân là con nưổo, nước là mẹ chung", là
nước c ủ a d â n . của to à n d â n tộc chứ k h ô n g p h ải của
riê n g m ột ai, và chính mỗi ngưòi d ân là n h ữ n g "chủ
n h ằ n ông" của đ ấ t nước. Mối q u a n hệ nước - dân , dân nưỏc m a n g ý ngh ĩa n h â n v àn sâ u sắc, h o à quyện với
n h a u tro n g m ộl Lhể th ô n g n h ấ t về trá o h nhiệm , nghĩa
vụ và q u v ển lợi của mỗi ngưòi d ân với cộng đồng, q’c
gia, d á n tộc.

1. Hồ Chi Minh: Tồn tập. Nxb. Chinh trị quốc gia, Hà Nội, t.5,
tr. 252.
9


v ể chữ hiếu, theo Hồ Chí M mh, là hiếu với dân. Hiếu
với dân không phải chỉ là hiếu vổi cha mẹ m inh - một
th à n h phần của d â n - n h ư ngưòi xưa vẫn nói, m à là hiếu
vói n h ả n dân, với to àn d â n tộc, vì:
"Nước lấy d ân làm gốc"*, d â n là "gô'c” c ủ a nưốc. C hủ
tịch Hồ Chí M inh đã từ n g chỉ rõ ràng: "Trong b ầ u trịi
khơ n g có gì q bằng n h â n dân... Trong xã hội khơ ng có
gì tơi đẹp, vẻ vang b ằ n g phục vụ cho lợi ích của n h â n
dân"*; "N hân d ân ta từ lâu đã sống vối n h a u có tìn h có
n g h ĩa như thế. Từ k h i có Đ ảng ta lãn h đạo và giáo dục,
tìn h n ghĩa ấy càn g cao đẹp hơn, trỏ th à n h tìn h nghĩa
đồng bào, đồng chí, tìn h n g h ĩa n ảm ch âu bơn b iển m ột

nhà"® đạo đức ngày n ay cao rộng hơn: khô ng p h ả i chỉ có
h iếu với b ố mẹ, mà "tru n g với nưôc, h iếu vối dân"; "Ngưòi
k iên q uyết cách m ạng n h ấ t lại là ngưịi đ a tỉn h , chí hiếu
n h ấ t. Vì sao? N ếu khơng làm cách m ạng th ì c h ẳn g n hữ ng
b ố mẹ m ình mà h à n g chục triệ u bố mẹ người k h ác cũng
bị đ ế quốc phong kiến giày vị.
M ình khơng những cứu b ố mẹ m ình m à cịn cứu bơ' mẹ
ngưịi khác, bố mẹ của cả nưdc nữa...
Chõ tình, chừ hiếu, cũng phải hiểu m ột cách rộng và
hiểu n h ư t h ế mới là đúng"*...

1. HỔ Chi Minh: Tốn tập. Sđđ,
2. Hổ Chí Minh: Tồn tập, Sđd,
3. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Sđd,
4. Hổ Chí Minh: Toán tập, Sđd,
10

t.5, tr,409,
t-8, tr.276.
1.12, tr.554.
t.7, tr. 60, 61.


Vì vậy, "... hiếu là hĩếu vâi n h â n dân; ta thương cha
mẹ ta, m à còn phải thương cha mẹ người, p h ải cho mọi
người đều b iết thương cha m ẹ”'.
Sự nghiệp đấu tra n h giành độc lập d â n tộc, thống
n h ấ t Tổ quốc và xây dựng một xã hội mới, đem lại cuộc
sóng â'm no, h ạ n h phúc cho tồn dân là một q trìn h đấu
tra n h lâu dài, gian khổ, đầy khó k h à n và th ử thách, đòi

hỏi mỗi người, d ù trong hồn cảnh nào cũng ln p h ải bền
gan, vững chí, phải;
"N hận rõ p h ả i, trái. G iữ vững lập trường.
T ậ n tru n g với nước. T ậ n hiếu với dân"'^. Với ý nghĩa
đó, C hủ tịch Hồ Chí M inh đã k h ái q u á t nội dung trung,
hiếu trong sáu chữ: "Trung vối nước, hiếu vói dân" làm
phương châm h à n h động cho m ình và cho mọi người học
tập, làm theo.
2.

T ru n g vối nước, h iếu vối d ân theo tư tưỏng đạo đức

Hồ C hí M inh được thể h iện trong mọi công việc cách m ạng
của Đ ảng, trong từng suy nghĩ và việc làm cụ thể của mỗi
cán bộ, đảng viên của Đ ản g và mỗi người dân. D ù mục
tiêu, n hiệm vụ trong mỗi thời kỳ cách m ạ n g tuy khác
n h au , n h ư n g yêu cầu về tru n g , hiêu luôn n h ấ t quán và là
tiêu chí chung cho các c án bộ cách m ạng v à các tầ n g lớp
n h â n d án học tập và rè n luyện. Đó là, lịng u nưâc
thương nịi, tự hào với tru y ề n thông vẻ v a n g của d â n tộc;

1. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Sđd, t.5, 640.
2. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Sđđ, t.7, tr. 480.
11


Ir\ bổn phận và trách nhiộm của mỗi neưòi d ã n VỚI cộng
dồng, với sự nghiệp cách m ạng oủa Đáng và d â n tộc. vổi sự
hưng vong của đ â t nước; là ý chí và nghị lực vươn lên vượt
q u a mọi khó k h ă n th ử thách, sẵn ồàng hy s in h quên m ình

vì mục liêu rh u n g cùa sự nghiệp cách mạng: là sự tin yêu.
kín h trọng n h â n dân. tôn trọ ng vh p h á t h u y quyền làm

chủ của nhàn dân... Vì vậy, trong suốt quá tr ìn h xây dựng
Đảng, lãnh đạo cách mạng. Chủ tịch Hồ Chi M inh thường
xuyên quan tâm lới việc nâng cao tinh th ầ n tru n g , hiếu ỡ
mỗi người d ân Việt N am yêu nưổc nói chung v à đặc biệt là
nhũ ng cán bộ, d à n g viên của Đ ảng nói riên g v à địi hỏi họ
phải ln ghi sâ u nh ữ ng chữ "trung vâi nước, hiếu với
dân" vào lịng, vì n h ư chính Ngưdi nói;
"Nói tóm tắt, th ì đạo đức cách m ạng là:
Quyết tâm st địi đâ'u tra n h cho Đảng, cho cách
mạng. Đó là điếu chủ chốt nhất"',
C húng ta có th ể th ấ v rõ điều n ày ngay từ n hữ ng ngày
đ ầu cách mạng- Khi mỏ lớp h u ấ n luyện, đ ào tạo lớp cán
bộ đ ầu tiê n ỏ Q uảng C hâu. T ru n g Quôc, m ộ t tro n g n hữ ng
vân dề đ ầ u tiê n C hủ tịch Hồ Chí M inh q u a n tâ m là đào
tạo n h ữ ng người tự nguy ện hv sinh p h ấ n đ ấ u suốt đời
cho sự nghiệp giải phó ng d â n tộc, giải p h ó n g xã hội, giải
phóng con người; học tập, tìm hiểu chủ nghĩa Mác - Lênin
là để "giữ chủ nghĩa cho vững", suô^t dùi tr u n g th à iih vói

1. Hồ Chí Minh; Tốn tập. Sđd, t.9, tr.285.
12


s ngiựỗ|) cỏch m n g ca ng, bit đoàn k ế t và tố chức
n h â n d án cùng p h ấ n dá*u vì sự nghiệp chung.
Klii Đáng được th à n h lập, XíỊười ln nhắc nhở các
đồng fhí của mình:

"Mỗi ngưịi d ả n g viên, mỗi người cán bộ từ trẽ n xuôVig
đưới đếu phái hiểu ráng: m in h vào D áng đ ế làm đày tớ cho
■nhân dàn... là m đ à y tà n h ă n d á n ch ứ không p h ả i là
“quan" nhàn d ă n “', "Kgười cộng sàn chúng ta không dược
p h ú t nào quên lý tưởng cao cả của mình là: st đời làm
'cách m ạng ))hấn đ ấ u cho Tố qc hồn Lồn độc lập, làra
'Cho chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng s ả n th ắ n g lợi hồn

tồn trê n Tơ’ quốc ta và trê n th ế
Vi vậy, "Vô lu ậ n lúc nào. vơ luận việc gì, đảng viên và
•cán bộ phải đ ặ t lợi ích của Đáng ra trưịc, lợi ích của cá
n h â n lại sau. Đó là nguvèn tắc cao n h ấ t của Đảng- Đó là
tính Đảng"^
Khi Đ ảng ta trở th à n h Đ ảng cầm quvển. lãn h đạo
toàn d â n vừa k h á n g chiến vừa k iến quốc, d ù ờ đ âu, làm
gì, Chủ tịch Hồ C h í M inh cũng chỉ tâ m niệm một điểu
rằng; "Đáng ta là Đ ảng cách mạng. Ngồi lợi ích của
n h â n dân. Đ ảng t a khơng có lợi ích gì khác", "chính sách
của Đ ảng và C h ín h phủ là p h ả i h ết sức chàm nom đến
đời sống của n h ả n dân''*... Vì vậy, Ngưịi ln chỉ ra cho

1, 2. Hổ Chi Minh: Tồn tập. Sđđ, t.l2. tr. 222, 93.
3. Hổ Chí Minh: Tồn tập. Sđd, t. 5, ir. 251.
4. Hổ Chí Minh: Tồn tập. Sđd, t. 7, tr, 572.
13


mọi người th ấ y v à h iể u rõ vâ”n để chủ chốt n h ấ t của đạo
đức cách m ạ n g là: "C húng ta p h ải h iểu rằng, các cơ quan
c ủ a C h ín h p h ủ t ừ to àn quôc cho đ ến các làng, đ ểu là còng

bộc của dân , n g h ĩa là để gánh việc ch u n g cho dàn, chứ
k h ô n g p h ả i để đè đ ầu d ân n h ư trong thòi kỳ dưới quyền
th ố n g trị của P h á p , N hật.
Việc gì lợi cho dân , ta phải h ế t sức làm.
Việc gì h ạ i đ ến dân, ta p h ải h ế t sức trá n h .
C húng ta p h ả i u dân, kính d ân thì d â n mói u ta.
k ính ta"'; nhiệm, vụ của "Cán bộ Đ ảng cũng n h ư cán bộ
ch ín h quyền, ngay cả Bác là cán bộ cao n h ấ t đều là đày tó
của n h â n dân, p h ải h ế t lòng h ế t sức phục vụ n h â n dân,
p h ải cần, kiệm , liêm, chính"*, phải;
"Ra sức là m việc clio Đảng, giữ vững kỷ lu ậ t c ủ a Đảng,
thực hiện tố t đường lơl, ch ính sách của Đảng,
Đ ặ t lợi ích c ủ a Đ ả n g và của n h â n d â n lao động lên
trê n , lê n trư ớ c lợi ích riê n g c ủ a cá n h â n m ình. H ế t lòng
h ế t sức p h ụ c 'v ụ n h â n dân . Vì Đảng, vì d â n m à đ ấu
t r a n h q u ê n m ìn h , gương m ẫ u tro n g mọi việc"^... Mọi
đ ả n g v iên p h ả i n â n g cao t in h t h ầ n trá c h n h iệ m trước
n h â n d â n , trư ớ c Đ ảng; p h ả i n g ă n n g ừ a và k iê n qu y ết
chống lại chủ n g h ĩa cá n h â n ... h o à m ìn h vối q u ầ n chúng
t h à n h m ột khôi, tin q u ầ n chúng, h iểu q u ầ n chúng, lắng

1. Hồ Chí Minh: rí>àn tập, Sđd, t.4, tr.56-57.
2. Hồ Chí Minh: Tồn tập. Sđd, t. 8, tr. 513.
3. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Sđđ, t. 9, tr. 285.
14


nghe ý kiến của q u ầ n chúng, "phải t h ậ t sự th ấ m n h u ầ n
đạo đứ c cách m ạ n g , t h ậ t sự cần k iệm liêm c h ín h , chí
cơng vơ tư . P h ả i giữ gìn Đ ản g ta t h ậ t tro n g sạc h , p h ải

xứng đ á n g là người lã n h đạo, là người đ ầ y tớ t h ậ t t r u n g
t h à n h của n h â n dân"'--,
Vồ, ch ín h tro n g quá trìn h ấy, Người là m ột tâ'm
gương sán g về lòng "tận tru n g vâi nước, tậ n h iếu với
dân". Lòng tru n g , hiếu ở Ngưòi là n h ấ t quán, trưóc sa u
n h ư một, N gay từ n h ữ ng ngày đầu ra đi tìm đường cứu
nưóc, hương tói mục tiê u độc lập cho Tổ q u w , cơm no áo
ấ m cho đồng bào, Ngưòi đã vượt q u a bao k h ó k h ă n , th ử
thách- Sự tru y s á t ráo r iế t và de dọa c ủ a k ẻ t h ù k h ơ n g
làm Người n h ụ t chí. Trong lao tù của kẻ th ù , ỉòng kiên
tr u n g b ấ t k h u ấ t của Người, quyết tâ m giải phó ng d ân
tộc, cơm no áo ấm cho đồng bào càng được bồi đ ắp thêm .
K hi TỔ quốc được độc lập, Ngưịi "tuyệt n h iê n k h ơng h am
m uốn công d a n h p h ú q ch ú t nào", khơng m uốn "dính
líu gì với vịng d a n h lợi" m à "chỉ có m ộ t s ự h a m m uốn,
h a m m uôn tột bậc, là ỉàm sao cho nước ta được h o à n to àn
'độc lập, d ân t a được hoàn toàn tự do, đồng bào ai c ũ n g c6
icơm ă n áo mặc, ai cũng được học hành"^... T rong suô't
inhững n ăm "phải g á n h chức Chủ tịch vì đồng b ào ủy
íthác", lịng tru n g , hiếu của Chủ tịch Hồ C hí M in h h iện
Ihữu tro n g từ n g công việc, Dù ỏ đâu, làm gì, Người cũng

1. HỒ Chí Minh; Tồn tập, Sđd, t.l2, tr. 498.
2. Hồ Chí Minh; Toàn tập, Sđd, t. 4. tr. 161.
15


chi n h ằ m m ột m ụ c đích là "phựiig sự đồng bào. p h ụ n g sự

Tổ quốc"*... đê rồi trước lúc ùi xa, về với th ê giói ngưịì

h iển, trong Oi chúc thiêng liêng, Người tự v ấ n lịnK mình
và th ấ y rằng; "St địi tói h ế t lịng h ế t sửc phục vụ Tô’
quốc, phục vụ cách m ạng, phục vụ n h â n dân. N ay dù
p h ải từ biệt t h ế giới này, tơi khơng có gì phải hơi hận, chi
tiếc là tiếc rằ n g không đưỢc phục vụ lâu hơn nữa, nhiểu
hơn nữa"^..
Dưới sự lãnh đạo của Người, học tậ p theo Người,
tru y ền thơng u nước thưởng nịi, xả th â n vì nghĩa lớn
của d ân tộc được hun đúc, bồi đắp qua h à n g nghìn năm
lịch sử dựng nước, giử nưốc được p h á t huy cao độ trong sự
nghiệp đấu Iranh giải phóng d ân tộc, xây dựng và bảo vệ
vững chắc Tổ quô’c Việt N am xã hội chủ nghĩa, Biết bao
người con ưu lú của dán tộc đã nêu ^ ơ n g sán g vể lòng
tru n g , hiếu vói nước, với dân, h ế t lịng "phụng sự Tổ quốc,
phụng sự n h â n dân". Vói họ, phẩm c h ế t đạo đức cách
m ạng mà Hồ C hí M inh yêu c ầu mỗi người, và b ản th â n
Ngưịi ln là một tấm gUớng m ẫu mực, thực sự đã trở
th à n h b ầu m áu nóng, đem lại nguồn sức m ạ n h nội lực, sẵn
sàn g hiến dâng cả tuểi th a n h xuân, sẵn sàn g chiến đốu,
hy sinh cả tính m ệnh của m ìn h cho con đường mà Đ ảng và
Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lự a chọn: Độc lập d â n tộc và chủ
nghĩa xă hội.

1. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Sđd, t-5, tr.498.
2. Hồ Chí Minh; Tồn tập, Sđd, 1.12, tr.512.
16


3,


Tố quüc: ihô'ng nhấL. nhân diin cá nước cùng chung

sửc xáy dựng đ ấ i nưâc- H ậu quíi n ặ n g nề sau những nãin
d à i chiên Ira n h khốc liệl và những biến động sáu sác của
tìn h hìn h t h ế giới đã đẩy nước ta vào tin h trạ n g k h ủng
hoảng kinh t ế • xã hội. địi sống cùa n h â n d ân gặp mn
vàn khó k h àn , thiếu thơn. Khắc glù lịi đạy của Chủ tịch
Hồ Chí Minh: "Ngày nay, nhiệm vụ cúa ỈJảng ta là lãnh
đạo quần chúng đánh th ắ n g tìn h trạ n g nghèo nàn và lạc
hậu, xây dựng đời sống á’m no sung sưống cho nhân dân "‘.
Một lẩíi nữa tin h th ầ n "trung vối nưổc. hiếu với dân" của
đội ngũ n hữ ng người cách m ạng được p h á t huy cao độ
trong âự nghiệp xâv dựng và bảo vệ vững chắc Tố quóc
Việt N am xã hội ch ủ nghĩa. Vượt qua đói nghèo và lạc
hậu , n h ữ n g tá c động sâu sắc bỏi sự sụp đổ của Liên Xô và
các nước Dông Âu. n hữ ng th á c h thức từ sự cấm v ận của
các th ế lực th ù địch..., n h ữ ng người cộng sả n Việt Kam đã
giương cao ngọn cờ đại đoàn kết toàn dân, tập hỢp. động
viên, tổ chức và lãn h đạo toàn d ân tiến h à n h sự nghiệp đổi
mới đ ấ t nước theo tư tưởng Hồ Chí Minh. Những th à n h
tự u to lớn về nhiểu m ặt trong sự nghiệp đổi mới của Đ ảng
và n h á n d ân ta đả từ ng bước đưa nước ta vưọt ra khỏi
k h ủ n g hoảng k inh t ế • xã hội, địi sống của n h â n dân
không ngừng dược cải thiện, ỉàm cho đ ấ t nước và con
ngưòi dểu đổi mới. tạo n ên t h ế và lực mối để bước vào thịi
k ỷ cách m<ạng mới: thịi kỳ cơng nghiộp hóa, hiện đại hóa.
T rong xu t h ế to àn cầu hoá, n h ữ n g tác động cùa nền kinh

1, HỔ Chí Mmh: Tồn tập, Sđd, t.io . tr. 599.
17



t ế th ị trường đả ả n h hương khơng nhỏ đến tấ t cả các m ặt
của địi sống kinh tế • xã hội ỏ nưóc ta, đ a n g là những
th ách thức không nhỏ đối với sự p h á t triể n đ ấ t nước. Đặc
biệt trong đó, sự "thối hóa, biên c h ất vế chính trị, tư
tưởng, về đạo đức, lơì sơ’ng; tệ quan liêu, th a m nhũng, lãng
phí, sách nhiễu dân trong một bộ p h ậ n không nhỏ cán bộ,
đảng viên diễn ra nghiêm trọng, kéo dài chưa được ngàn
chặn, đẩy lùi... làm giảm lòng tin của n h â n d ân dơ’i vâi
Đảng. Đó là một nguy cơ lớn liên q u a n đ ến sự sơng cịn
của Đảng, của chế độ"'- T ình h ình đó địi hỏi lịng "tận
tru n g với nước, tậ n hiêu với dân" của mỗi người, đặc biệt
là đội ngũ cán bộ của Đ ảng và N hà nưóc càn g p h ải cao hơn
bao giị hết, N h ận thức sâu sắc nguy cơ to lớn này, Đ ảng
và N h à nước ta đang từ n g bưóc đẩy m ạ n h cuộc v ậ n động
xây dựng và chỉnh đốn Đảng, học tậ p và làm th eo tư
tưởng, tấ m gương đạo đức Hồ Chí Minh..,, coi đó là cơ sở
n ền tảng để xây đựng v à p h á t triển.
Trung với nước, hiêu vối dân trong sự nghiệp đổi mới
đất nước hơm nay trưóc h ế t là tru n g th à n h vơi con đưịng
cách mạng Việt N am m à Đ ảng ta và Bác Hồ đã chọn, là
trư ng th àn h vói sự nghiệp đổi mối đ ấ t nưỗc vì mục tiêu dân
giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, d ân chủ, văn mình; là
sự th ể hiện lương tâm và trách nhiệm của mỗi người trong
sự nghiệp cóng nghiệp hố, hiện đại hoá đ ấ t nưốc, trong

1. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu
toàn quốc lẩn thứ X, Nxb. Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006,
tr.263-264.

18


sự nghiệp xây dựng và bảo vộ vững chắc Tổ quốc Việt
N am xã hội chủ nghĩa... Đê’ đ ạ t được mục liêu trên, theo
chúng tôi, cần p h ải thực hiện LỐI các việc sau đây:
M ột là, giáo dục một cách Ihưòng xuyên, s â u rộng
tro n g to àn d ân để mỗi ngưòi n h ậ n th ứ c sâu sắc và đ ầy đủ
về tru y ề n thông tru n g , hiếu của d ân tộc, về n h ữ n g hy
sin h to lớn của các th ế hệ ông cha ta vi ngh ĩa lớn để
chúng ta có được ngày nay, qua đó từ ng bưốc n â n g cao
tin h th ầ n yêu nưôc, tự h ào vể tru y ển thông a n h h ù n g của
d â n tộc, coi đó là lương tâ m trách nhiệm của mỗi ngưịi
V iệt N am yêu nưóc.
H ai là, tổ chức và lãnh đạo toàn d ân nêu cao tin h th ần
dại đoàn k ế t d ân tộc theo tư tưỏng Hồ Chí M inh, tơn trọng
và p h á t h u y quyền làm chủ tập th ể của n h â n dân, tạ o sự
đồng th u ậ n trong toàn xả hội để mỗi người đ án đểu có thể
góp sức m ình vào sự nghiệp chung của Đ ảng và dân tộc,
xây dựng khó’; đại đoàn kết dân tộc th à n h một khôi vũng
chắc n h ư "Thành đồng” của Tổ qucfc, đẩy lùi tnọi thách
thức, đưa đâ't nước vững bước tiến vào thời kỳ hội n h ậ p để
p h á t triển. Đồng thòi, giải quyết tố t mối quan hệ đúng đắn
giữa cá n h â n - gia đình - tập th ể - xã hội, giữa nghĩa vụ và
quyền lợi... để mỗi người đểu hiểu được rằ n g "Có Tổ quốc
mới có ta. Nưdc là r ấ t trọng ta là râ't kh in h "’ và s ằ n sàng
chiến đấu, hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc, vì hạnh
phúc của n h â n dân.,-

1. Báo Việt Nam Độc lập, số 103, ngày 21-8-1941 (khinh như

nêu trẽn là xem thưòng - Tác già).
19


B a là, đ ẩy m ạ n h phong trà o Lhi đ u a y êu nước...
n h ằ m p h á t h u y ý th ứ c trá c h n hiệm và lương l â m nghề
n gh iộ p c ủ a mỗi người iro n g từ n g công việc, h o à n th à n h
x u ấ t sắc n h iệ m v ụ được giao, góp p h ầ n vào s ự n g h iệp
cơng ng h iệp hóa. h iệ n đại hóa. xây d ự n g đ ấ t nước ta
"đàng h o à n g hơn. to đẹp hơn", đưa "dân tộc ta bước tới
d ài v inh q u a n g s á n h vai với các cường quôc n ã m châu"
n h ư Bác Hồ h ằ n g m ong muố’n.
Làm tốt n h ữ ng vâ'n để chính nêu trên, thì dù tình
hình th ế giâi đầv biến động và phức tạp đến đâu, dù
n h ữ n g tác động xấu của xu th ế hội n h ậ p và n ề n k m h t ế
th ị trườ ng đ ến mức nào, chúng ta vằn luôn v ữ n g vàng
g iàn h th ê ch ủ động hội n h ậ p để p h á t triển. Đó ch ín h là đã
thực h iện được chữ Trung, chữ Hiểu mà Bác Hồ đ ã dạy.

20


PHẨM CHẤT Đ Ạ O ĐỨC C Á C H M Ạ N G
r

9

TRUNG VĨI NƯỚC. HÍẾU V Ớ I DÃN
C Ủ A HỔ CHÍ MINH
NGUYỄN VĂN CƠNG'


C hủ tịch Hồ C hí M inh đã dành cả cuộc đời cho sự
nghiệp đấu tr a n h vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì h ạ n h
phúc của n h â n dân. ở Người, tư tưởng và h à n h động là
một, mà trong đó tư tưỏng yêu nước, thư ơng d ân chín h là
cội nguồn, là sỢi chì đỏ xayên suốt mọi h à n h động cách
mạng. Bao giờ cũng vậy, d ù ỏ đâu, trong h o à n cản h nào,
làm b ấ t cứ việc gì, Chủ tịch Hồ Chí M inh cũng đểu x u ấ t
p h á t từ q u a n điểm vì nước, vì dán.
Tuổi tré Hồ C hí M inh sinh ra và lớn lên tro n g cảnh
nước m ấ t n h à tan, n h â n dân sông kiếp tr â u ngự a dưới ách
dô hộ của nưóc ngồi. T hảm cản h dó càn g làm cho lòng
yêu nưdc, thư ơng d ân của Người thèm m â n h liệt. Ngưòi đã
r ấ t đ au xót trưóc cản h thống khổ của đồng bào. Đ au lịng
vì dân bị nơ ìệ. ngồy 5-6-191 ] Bác Hồ đả ra đi tìm đưịng
CƯU nước. Người đã trả i q u a n hiều nưổc, làm n h iề u nghề

‘ Khu di tích Chủ tịch Hồ Chí Minh lại Phủ Chủ tịch.
21


để sống, để tìm con đưịng cách mạng. Kể từ ngày ra đi ấy,
Người đã biến lòng yêu nước, thương dân th à n h lẽ sơng
kiên định. Người nói;
"Cả đời tịi chỉ có một mục đích, là phấn đ ấu cho quyển
lợi Tổ' qudc, và h ạ n h phúc của q u ấ : dân.
Những khi tôi phải ẩ n nấp ndi núi non, hoặc ra vào
chôn t ù tội, xông p h a sự hiểm nghèo - là vì mục đích đó"‘.

u nưốc, th ư ơ n g d â n là phẩm c h ấ t đạo đức cách

m ạiig Hồ C hí M inh . Nliữiig v ấ n dể dạo đức được Ngưòĩ
đề cập m ột cách to à n diện, với mọi đô’i tượng, từ v ấn để
ch u n g n h ấ t là đạo đức công dân , cho đến lĩn h vực Người
q u a n tâ m n h iề u n h â t là đ ạo đức ngưòi c á n bộ, đ ả n g
viên. T ư tưởng đ ạo đức Hồ C h í M inh là sự k ế t hợp giữa
tru y ề n th ố n g đạo đức tô t đẹp của d ân tộc vâi tin h hoa
đạo đức n h â n loại, giữa tru y ề n thông vối h iện tại. Giá
tr ị đạo đức Hồ C h í M in h vĩ đại cịn ở chỗ th ơ n g n h ấ t
giữa nói và làm , giữa tư tư ỏng và h à n h động. Hồ Chí
M in h đ ã trỏ th à n h m ộ t biểu tưỢng đạo đức cao đẹp tu y ệ t
vời, một tấ m gưđng đạo đức cách m ạng cho mọi ngưòi
noi gưdng, học tặ p .
Theo Chủ tịch Hồ C hí M inh đạo đức là cái gôc của
người cách m ạng, ngưịi cách m ạng m uốn hồn th à n h
nhiệm vụ, muốn được d ân m ến phục, tin yêu, p h ải có đủ
cả-tài đức. Nhưng, t ừ xưa đ ến n ay v ẫn có tra n h lu ậ n vê' sự
hơn kém, quan trọ n g giũa tà i và đức. Đ ảng ta và Hồ Chí
M inh coi trọng cả tà i lẫ n đức ỏ cán bộ. T ài và đức đều

1. Hồ Chí Minh: Tồn tập, Sđd, t.4, tr.240.
22


quan trọng, không th ể th iế u ỏ nguời cách mạng- T ài và
đức có quan hệ m ật thiết, hỗ trỢ lầni nhau. Hồ Chí Minh
cho rằ n g đạo đức là cái "gốc" của ngưòi cách mạng. Nghĩa
là đạo đức q uyết định h o ạt động, xu hướng p h á t triể n và
k h ả năng lôi cuốn, lãnh đạo n h â n d ân của ngưòi cách
mạng. Ngưòi k h ẳ n g định:
"Củng n h ư sơng th ì c6 nguồn mối có nước, khơng có

nguồn thì sơng cạn. Cây p h ải có gốc, khơng có gốc th ì cây
héo. Người cách m ạng phải có đạo đức, khơng có đạo đức
th ì dừ tài giỏi m ấy cũng khơng lãnh đạo được n h â n dân"'.
Đạo đức là "cái gốc", "nển tảng". Bởi vì, nó quyết định sự
vùng chắc, p h á t triển, th à n h công h ay th ấ t b ạ i cùa ngưịi
cách m ạng. N ếu khơng có đạo đức, khơng có căn bản, tự
m ình đã h ư hỏng, xấu xa thì khơng thể làm trịn đưỢc
nhiệm vụ. Người cách m ạng phải có đạo đức cách m ạng
làm nền tả n g , mới hoàn th à n h được nhiệm vụ cách m ạng
vẻ vang. Mọi việc th à n h h ay bại, chủ chốt là đo cán bộ có
th ấ m n h u ầ n đạo đức cách m ạng h ay không.
Tư tư ỏ n g đ ạo đức của Hồ C hí M in h th ể h iện k h á tập
tr u n g tro n g các tá c p h ẩ m Đ ường cách m ệnh (1927), s ừ a
đổi lối là m việc (1947), c ầ n , kiệm , liêm , c h in h (1949),
Đ ạo đức cách m ạ n g (1958), N â n g cao đạo đức cách
m ạ n g q u ét sạch ch ủ n g h ĩa cá n h â n (1969), D i chúc
(1965-1969). Các tá c p h ẩ m nói trê n , cũng n h ư n h iề u Ipi
dạy k h ác c ù a Ngưòi, đ ểu to á t lên tư tưởng đạo đức là cái
gốc, là n ền tả n g của ngưòi cách m ạng, c ủ a ngưịi lã n h

1. Hồ Chí Minh; Tồn tập, Sđd, t.5. tr.252, 253.

23


đạo, c ủ a người c án bộ. d á n g vièn. Do đó, Đ ản g ta cần
j)háí c h ă m lo giáa dục đạo đức cách m ạng cho th è h ệ trẻ
V iệt N am để đ ào tạ o họ th à n h n h ữ n g người ch ù tư ơ ng
lai c ù a đ ấ t nước. Và để làm trò n tr á c h nhiệm c ủ a một
Đ áng cầm q u v ể n thì mỗi d ả n g viên, cán bộ p h ả i t h ậ t sự

th ấ m n h u ầ n dạo đức cách m ạng. Bời vì ngưịi cán bộ,
đ á n g vicn có đạo đức cách m a n g th ì k h i gặp khó k h ăn ,
gian khổ, bị i h ấ l bại củng k h ô n g sợ sệt, rụ t rè, lủi bước,
k h ông n ả n chí. M à khi gập th u ậ n lợi, th à n h công cũng
k h ông k iêu ngạo, v ẫn giữ dược t in h th ầ n c h ấ t ph ác và
k h iê m tơn. Người có đạo đức c ách m ạ n g s ằ n sà n g "lo
trư à c th iê n hạ, vui s a u th iê n hạ"; khôn g k èn cựa, đô” kỵ
về m ặ t hưởng th ụ ; không công th ầ n , q u a n liêu. Dô'i với
to à n Đ ảng, đạo đức cách m ạ n g là n ền tả n g tin h th ầ n
của Đ ảng, giúp Đ ản g tro n g sạch, xứng đ á n g vối niềm tin
oủa to à n xã hội.
Theo Chủ tịch Hồ Chí M inh, ngưịi cách m ạng phải có
n h ữ n g phẩm c h ất đạo đức; tru n g vôi nưâc, hiếu với dân;
cần, kiệm, liêm, chính, chi cơng vơ tư; nhân, nghĩa, trí,
dũng, tín đó là n h ữ n g c h u ẩn mực đạo đức cơ b ả n n h ất.
Trong các quan hệ đạo đức, q u a n hệ vối nũớc, với d â n là
quan hệ lốn nhất, do đó "Trung vối nước, hiếu với dân"
cũng là phẩm chất đạo đức cách m ạng chung n h ấ t, bao
trù m n h ấ t chi phôi các chuẩn mực khác.
Xưa nay yêu nước, tru n g với nước vẫn đứng đ ầu bảng
giá trị tin h th ần truyền thông của d â n tộc. Ngày nay.
tru n g vdi nưóc là tru n g th à n h vói sự nghiệp xây dựng và
bảo vệ đ ấ t nưóc, với con đường d â n giàu nưóc m ạnh, xã
24


hội oôiig bang, dân chủ. vãn minh, Theo Lư iưởng Hổ Chí
M inh, đụo dủc cách m ạng của cán bộ, đảng víèn phải vừa
là người lãn h đạo, vừa là ngitịi dẨy tó tru n g th à n h vôi
n h â n (ián. Người cách m ạng mà có lịng tru n g th à n h vâi

nước và có lịng hiếu với d ân th ì việc gì cũng làm đưỢc, làm
tơt và th à n h cơng. Trong bài nói chuyện nhán ký niệm
qn dội ta tròn 20 tuổi, Người đã dạy;
"Quân đội ta tru n g với Đảng, hiếu

VÔI

dân, sẵn sàn g

chiến đấu hy sin h vi độc lập, tự do của Tổ quôc, vì chù
nghĩa xà hội. N hiệm vụ n ào cũng hồn th àn h , khó k h ă n
n ào cùng vượt qu a, k ẻ th ù n ào cũng đánh thắng"*.
C h ù tịch Hồ C hí M in h cịn nói; Nước là nước của
d â n , do d ân làm chủ, bao n h iê u quyền h à n h và lực
lượng đ ểu ồ nơi dân; cán bộ là công bộc của dân, chứ
k h ô n g p h ải là q u a n cách m ạng, đè đ ầu cươi cổ d â n n h ư
trưổc. Do dó, tr u n g vói nưốc là p h ả i đi liển vối h iếu với
d â n và đó c ũ n g là p h ẩ m c h ất, y êu cầu của người cán bộ
cách m ạng.
i với Hổ C hí Mữih, h iếu với dân là phải biết u dân.
k ín h dân. tơn trọ n g d â n củng có nghĩa là tu y ệt đơì tru n g
th à n h phục vụ n h â n dân. "Lấy dân làm gôc", tự nguyện
làm công bộc của dân. phải để cao tinh th ầ n phục vụ nhán
dân, có tì-ách nhiệm trước n h â n dân. Trong ba trách nhiệm
của ngưòi cán bộ mà Người nêu lên, Irách nhiệm đầu tiên,
trước tiên, lớn n h ấ t và nặng nề nhâ't ]à trách nhiệm với
dân, rồi mới dến trá c h nhiệm với công việc và sa u cùng mâi

1. HỒ Chí Minh: Tồn tập, Sđd» t.l 1, tr.350.
25